Professional Documents
Culture Documents
lous ALTHUSSER
SANAT UZERINE YAZILAR
it haki
Louis Althusser
p'ricue (Ulm Soka), ENSI giri snavndan geti. Ayn yln Eyll aynda askere
alnd. bozgunda esir dt ve Alanya'daki bir esir ka mpnda be yl geirdi.
Esirlikten grri d n n d tn sonra. 1945- 1948 a rdsnda ENS'deki felsefe greni
ninr devan eni ve Gaston Bachelard'n ynetiminde, "Hegel FelSf'fesinde ierik Nos
yonu" zerine yazd teziyle diplomasn ald ve doentlik snavn dan geli . Ve 1948
ylnda Fransz Komnist Partisi'ne katld. Ayn yl . ENS'dr felsefe yardmc doenti
L>hmk atand (daha sonra asistan . baasistan ve d oent olacaktr). 1980'e kadar bu
mevkide a ra lksz grev ya pt . 1950'den itibaren, aynca Le res de l ' Ec ole bolmn
de sekreer olarak alt.
1959 ylnda, ilk kit ab olan Monresqieu. La politique et l'histoire PUF Yaynlan'nn
Jean La c roix ynetimindeki dizisinden kar. 1960 yln da, PUF Yaynlanda jean
Hyppolite'in ynettii dizide, Althusser'in Ludwig Feuerbach tercme ve sunumu ya
ymlanr: Manifeses philosophiques. 1965: Marx iin (hhaki Yaynlan, 2002). (1961-
1965 tarihli makaleler derlemesi) le "Kapial'i Okumak !Lire "Le Capial"I Oacques
Ranciere. Pierre Macherey, Etienne Balibar ve Roger Establet ile birlikte) y.ymlanr.
Elisabeh Roudinesco'ya gore. Ahhusser 1965 ylnda Dr. Rene Diatkine'le psika
naliik tedaviye balar. Dr. Rene 1987 ylna kadar onunla ilgilenecektir. 1987 y ln
da, yemek borusu tkanmas sonucu acilen ameliyata alnr, yeni bir depresyon gei
rerek Soisy ye kaldnlr, oradan da La Verriere'deki (Yvelines) MGEN'in Psikiyatri
'
lthaki, 2004
Yayncnn yazl izni olmakszn alnt yaplamaz.
lthaki Yaynlan
Mhurdar Cad. llter Enzn Sok. 4/6 8 1 300 Kadky lstanbul
Tel: (02 1 6) 330 93 08 - 348 36 97 Faks: O 2 1 6 449 98 34
www.ithaki.com.tr
ithaki@ithaki.com.tr
Dagm:
ataleme Sok. Yavuz Han No: 26 Cagaloglu-lsanbul
Tel: (02 1 2) 5 1 2 76 00 Faks: (02 1 2 ) 519 56 5 6
FELSEF ve
SYAS YAZILAR
Cilt I
Sanat zerine Yazlar
Louis Althusser
it haki
Trke Yaymlayann Notu
nshas bile , tek bana artc bir ariv belgesi nitelii tar.
Oysa, kaleme ald bu yazlarn yaymlanmasndan, hatta ka
leme alnmalarndan bile yaknd da olurdu Kendi elinden
kma yazlarn yazgs konusunda Althusser'in herhangi bir
isten sahibi olduundan sz etmek olanakszsa da, bunlarn
kendisi gzlerini kapattktan sonra yaynlanmasnn aklndan
gememesi de ayn derecede olanakszdr.
Louis Althusser'in kendi almalar konusunda ar de
recede ikircikli olduu kesin. Genken yazdklarn asla
yadsmad. rnein , Une question de Jaits} balkl alma
snn spanyol dilinde yeniden yaynlanmasna uzun za
man sonra izin verdi; Franszcas yaynlanmad bu yaznn.
jean Lacroix'ya yazd uzun mektup evresinde , yaknlar
n hedef alarak, tam anlamyla bir mitos oluturdu; oysa
yaknlar hi okumadlar bu mektubu. Oysa, 1970 yl do
laylarnda tam kart biimde davranp , "Eleraras Msteh
cenlik stne" balkl brorn birka dostuna okutmu
tu; 1978 ylnda da bu brore "kadn sorunu stne" ba
lkl bir ek kaleme almt. Hegel konulu yksek renim
mezuniyet almasn zenle saklamt , ama l 963'te Mer
leau-Ponty'nin bu almay yaynlamak istediini ileri sr
meye gerek duymutu. Bununla da kalmayp, Marx lin ve
Kapital'i Okumak'n yaynlanmasndan ksa bir sre sonra ,
yar yarya yaygnlatn syleyebileceimiz metinler icat
eder; Ecole Normale Superieure'deki5 bir sekretere bu me-
7) iinde. La filosofia cama a rma de la revolucion, Cuade mos de Pasado )' Prescre.
Cordob. 1970. (Fr. M.)
8) ilkinden paralar 1966 ylnda Cahiers marxistes-ltninisres dergisinin l l. saysn
da "Tarihsel maddecilik ve diyalektik maddecilik'" balgyla yaynland; ikinci
sinden alnma paralar ise. Qu'est-re que la philosophie marxisre-lt'ninSC<) balgy
la. sonrJ da De la supersrncure balgyla nl Ideologie et appa"fils idtologique
d'Eta yazsnda bir araya getirildi (La Penste. juin l 970. yeniden basm: Posili
ons. Ediions socialcs, 1976, iinde)
9) Ete marxisrc en plilosophie (1976); /ni/ia/ion i la philosophie (pour lcs non-philo
sophes) (.1978). (Fr. M )
10 Felsefi Y e Siyasi Yazlar
15) "Commem lire Le Capiral?", L'Human irt', 21 Mars 1969. yeniden basm Positi
ons iinde (Editions Sociales. 1976). (Fr. M.)
16) Bu dnemde kaleme alnm, ancak hi yaynlanmam yazlann pekogu ikin
ci ciltte yer alacak. (Fr. M . )
14 Felsefi ve Siyasi Yazlar
1 7) megin, Ce qui n e peut plus durer dans l e parti communiste, (Paris, Maspero,
l 978; Komnist Partide Neyin Deimesi Gerekir, Gncel Mdahale/er iinde , ltha
ki, 200-+) ya da il Manifesto tarafndan l 977 ylnda Venedik'te dzenlenen kol
lokyumda sundugu teblig (iinde, il Manifesto, Pouvoir et opposition dans /es so
cierts postrevolutionnaires, Paris, Seuil, 1 978). 1 976 ylnda Les faits adn ta
yan ilk zgemiin kaleme alnmas bu bunalmn ok ak bir gstergesidir.
(Fr. M.)
1 8) 1 985 ylnda kaleme alnan L'avenir dure lon g emps bu isim sorununun nasl da
acl olduguna tanktr. (Fr. M.)
Sanat ze ine Yazlar 15
3Ll) Cahicr de ]cunesse de l'Eglise, say 1 0, L"Evangik caif (Tusak dm inci!) balkl
sonu blumnde, Louis Althusser'in "Unquestion de fais" adl yazs da yer
alyordu. (Fr. M.)
11) Lumitre er Vie, no. 93. Mays-Haziran 1969. (Fr M.)
32) Bkz. Sanislas Breon, "Althusser aujourd'hui", Archives de philosophie, Temmuz
Eyll 1993 . (Fr M )
22 Felsefi v e Siyas Yazlar
34) Bkz. jean-Toussain Desani. "Staline. savan d'un type nouveau", La Nouvelle
Critique, no.1 1 , Aralk 949. Louis Alhusser le jean-Toussain Desani'nin
Stalin konulu yazlann birbiriyle karlatrarak incelemek heyecan verici
olacaktr. (Fr. M . )
Sanat zerine Yazlar 23
35) Bkz . , Unc quesrion posee par Louis Alrhusser, isimli yaz. (Fr M.)
36) Bkz., Gncel Mdahaleler, iinde, lhaki 2004. ( .n.)
Sanat zerine Yazlar 25
37) Phi/osophie et Marxisme. Entretiens avec Fernanda Navarn (Edilions Siglo XXI), ye
niden basm, Louis Althusser, Sur la phi/osophie (Pais, Gallimard. l 994) (Fr. M . )
26 Felsefi ve Siyasi Yazlar
Louis ALTHUSSER
Mays 1 963
2 ) Franca Madonia ve Claire konusunda bkz. Geleceh Uzun Srer, Can Yaynlan. (.n )
Sanat Uzerine Yazlar 35
!erle ortaya koyamayacak bir lke iin ele alr. lte, bunun
iindir ki Machiavelli yle ayn calkl bir konumda bulunu
yordu: ya gerek bir olayn dsel bir tan ya da dsel bir
olayn gerek tanyd. Tm teorisi de ite bu olaya ilikin
dncede zetlenir; tm teorisi, kendine zg tm kavram
lar da ite bu olay, bu olayn ortaya kn gszce dn
mekten baka bir ey deildir. Dncesinin kav7amlar dz
leminde , bu denli elikili olmas, sonuta olutuu anda zl
,
mesi de bundandr zaten. }, Althusser Franca'ya yazd 29 Ey
hl 1 962 tarihli bir mektupta, Machiavelli konulu bu derse
gndermede bulunur: "O derste gelitirdiim ana izlei
anmsyorum: Machiavelli'nin temel sorununun, koullann
hem . . . tmyle . . . elverili . . . hem de tmyle . . . elverisiz . . .
olduu bir durumda . . . 'yeni bir devletin' kurulma koullar
n dnmek olduunu, yle ki , Machiavelli'nin ana sorunu
nun, teoik adan, kesinlikle gerekli ve vazgeilmez 'Yeni bir
devletin' yokluktan nasl balayaca sorunu olarak zetlene
bileceini gelitirmitim. Kalkp da icat etmiyorum bunlar,
bu dnceyi kurmuyorum ben Franca, ama bu teorik soru
nu ve uzantlarn gelitirirken, teorik varglarn gzler n
ne sererken, kendi lgn l mdan baka hibir ey gelitir
mediime ilikin (kar konulmaz bir gce ilikin) sannsal
bir duyguya sahiptim; szkonusu derste gelien lgnln,
kendi znel lgnlma denk dtg. (ve de bundan baka
bir ey olmad) izlenimine sahiptim . . . Gerekten de, bunu
imdi yeniden dnnce, Machiavelli'nin elikili zorunlu-
S) Al husser bu kitaba Ocak 1 967 tJrihi dilm bir gii kaleme almt Szko
nusu giri blm t'>yle balyordu: "Ru kitap bir hesa plama ." (Fr. M )
42 Felsefi ve Siyasi Yazlar
1 7) Daha nce degindigimiz, "teori ile pratiin birlii" konulu kitap szkonusu. (Fr M.)
56 Felsefi ve Siyasi Yazlar
20) Althusser'in "'Piccolo', Benolazzi ve Brecht ( Maddeci Bir Tiyatro Uzerine Not
!ar)" adl yazsnn Espri! dergisinin 1 962 yl Aralk ay saysnda yaynlandg
n anmsatalm. (Fr. M . )
60 Felsefi ve Siyasi Yazlar
25) Leonardo Cremonini'nin Louis Akhusser'e yazdg mektup, 14 ubat 1965. (Fr. M.)
Sanat Uzrrinc Yazlar 67
Azizim Grassi ,
9) Kr. '"Piccolo', Benolazzi \e Brecht (Maddeci Bir Tiyatro zerine Notlar)'. Marx iin
lhaki Yaynlan s. 59-86. (.n.)
10) El Nos Milan (=Milano"muz). l rnlyanca yazdklanndan ok Milano lehesiyle
yazdg ve halkn sefaletini, zadegann bozulmuluunu anlatan oyunlarla baa
nya ulam Carlo Bertolazzi'nin 1893 tarihli oyunu. Baruffe Chiozoe (=Chi
-
1 7) Praksis. Fr. le praxis. Bir sonu amalayarak giriilmi ve bir yandan bilginin
e yandan varln karsnda yer alan etkinlik. ( .n.)
1 8) Anmsaalm ki, Lenin ve Felsefe balkl konfe ransnn (24 uba 1968) son
paragraf yle son bulur: "Marksizm praksisin (yeni) bir felsefes deil, felse
fenin (yeni) bir uygulandr." (fr. M.)
86 Febefi ve Siyasi Yazlar
birinci nokta.
Fakat bu yetmez . Anlatacaklarm sadeletirmek iin bi
limle ilikiyi bir yana brakyor, sadece siyasetle ilikileri
ele alyorum. Marx ve Brecht, her ikisi de kendince , anla
mtr ki, felsefenin ve tiyatronun zgn nitelii siyasetle
gizli , iten ie bir iliki srdrmesidir. Temelde, felsefe de
tiyatro da siyasetle belirlenir, ikisinin de snrlar siyasetle
izilir, ancak bu belirlenmeyi silmek, onu yadsmak, siya
setten kaar gibi grnmek iin ikisi de tm abalarn har
carlar. Tiyatronun olduu gibi, felsefenin ta derininde ko
nuan siyasettir. Fakat felsefe ya da tiyatro konutuklarn
da artk siyasetin sesi duyulmamas gibi bir sonula kar
lalr. Felsefe ve tiyatro hep siyasetin sesini bastrmak iin
konuurlar. Bunda pekala da baarl olurlar. Hatta denile
bilir ki, ok byk bir ounlukla, felsefenin ve tiyatronun
ilevi siyasetin sesini bastrmaktr. Onlar siyasetle vardr,
ama ayn zamanda, varlklarn borlu olduklar siyaseti or
tadan kaldrmak iin vardrlar. Sonucu iyi biliyoruz : Felse
fe vaktini siyaset yapmadn, kendisinin snf siyasetinin
zerinde olduunu , tm insanlara seslendiini, taraf tut
makszn yani tuttuu taraf itiraf etmeksizin insanlk ad
na konutugunu sylemekle geirir. Bu , Marx'n dnyay
yorumlamakla yetiniyor dedigi felsefedir. Gerekte , hibir
felsefe dnyay yorumlamakla yetinmez; her febefe siyasi
bakmdan etkindir ama, felsefelerin ou vakitlerini kendi
lerinin siyasi bakmdan etkin olduklarn yadsmakla gei
rirler. yle derler: Biz siyasal adan taraf tutmuyoruz ,
88 Felsefi ve Siyasi Yazlar
26) "Uzaklama etkisi ya da V' etkisi (Vcfrcmdungsfffr krr: Brecht. Nou\elle tech
nique d'inerprcati,n. Eoirs sur le rhtalr', agy, s. 1 4 8 (Fr. M . )
Sanat lJzerine Yazlar 95
28) Yazar burada ideologique sfatn bir ad gibi kullanyor ve bunu brok kez
yineliyor. Dilimizde omegin 'sorunsal' gibi sfatan adJ cYriln )ir 'deolojik'
ad bulunmadgndan Fransz szluklcnndc de gemeyen bu ad ideolojik olan'
diye e\irdik. ( n )
Sanat zerine Yazlar 97
JO) Szkonusu makale daha scra u kiapta yer almtr: Pierre Macherey. Pour
unt' hto'if de la producion /irt'rnire. Paris. Maspero, "Theorie" dizisi, 1 966.
(fr. M )
1 l) An el re Daspre mektubunda yle yazmt: "Sanat bilgisini yeri doldurulamaz
yapan ey, ite, bilimsel bilg ile yanmaya gitmemesi. baka bir dzeyde yer al
masdr. Sana, insann dzeyinde. insanlar arasnda yaanan ilikilerin duze
yin<le yer alr." (Fr. M.)
J2) Andre Daspre "Soljenitsin'in olagand roman lvan Denisovi(in Bir Gn nclen
"
ile ayn eydir . Bundan trdr ki, bize byk roman iin
de ideoloj iyi gsteren biim bireylerin "yaanm" ya da "ya
ant"sdr. O "yaant" veilmi , katksz "gereklik" tarafn
dan verilmi bir ey deil, ideoloji ile ge,.rek arasndaki ili
ki iinde ideolojinin kendiliinden olan, d etki altnda
meydana gelmi olmayan "yaant"sdr. Bu nokta nemli,
nk sanat kendine yani sanata zg bir gereklikle , gerek
liin tekeli onda yani sanatta olan, srf sanata ait bulunan bir
blm ile iliki iinde deildir (sen de "bilgi sanatla insan
cllar", sanatn konusu "bireysel olan"drB, derken sz bu
raya getiriyorsun, halbuki bilimin gerekliin baka bir alan
{"yaanm" ve "bireysel olan"a kar yaplarn soyutlanmas
diyelim} ile ilikisi var gibi grnyor1. ldeoloji ayn zaman
da bilimin de konusudur, "yaanm" ayn zamanda bilimin
de konusudur, "bireysel olan" ayn zamanda bilimin de ko
nusudur. Sanat ile bilim arasndaki asl ayrm, bunlarn z
gl bi imi dir Bize ayr eyi apayr biimler altnda, sanat
.
33) "Tarih, sanatyla insancllar. . . Sanatn mucizesi, bireyin dizeyindc yer almas
\'e yine de herkes iin geer ake bir ders verrnrsidir. " (Fr. M )
34) 'degildir' sozcugunden sonra balayan ayracn nerede kapand belli deil; 'hal
buki' den nce bpandgm \'ar sayabiliriz. ( n.)
1 06 felsefi ve Si yasi Yazlar
36) Metin burada ok belirsiz. B u metnin n e e l yazs n e daktilo edilmi baka bir
kopyas yok; La Nouvelle Cririqu: dergisince baslanda da "koymak" szc
var; bundan ise bask srasnda tmcenin bir paras yitirilmemise . hemen
hibir anlam kmyor. (Fr. M )
Gerekstclk Karsnda:
Alvarez-Rios 37
( 1 962)
40) lng. hazr. llk rnekleri Marcel Duchamp'da gnilen, daha sonralan frist, da
da, vb. akmlanndan birok sanat tarafndan reulen 'ilemden gememi nes
nelerin bir araya getirilerek sunuldugu' bir sanat yapu eidi, hazr-yapH. ( .n.)
Sanat \)zerine Yazlar 1 15
nce toprak vard, sonra bir kiler, c;:nl, e n sonunda insan; e\"Jirni onu dolaysz
ve kanlmaz ideoloj ik sonucunu gosererek baan sonra gemiti. !'<asl bir
bylik filozof. devrim yolunda byuk bir siyase adam, aldktan konumun ari
hsel sonulann kendi dnceleri iinde hesaba kararlar, dkkae alrlarsa, b
ylik bir sanat da, kendi varlnn ureigi ideolojik ekilrn yapnda. i kur
gulamasnda, i ynetiminde hesaba kamazlk, dikkate almazlk edemez. Bu
stlenmenin an bilin nda gerekleip gereklemeyecei bala bir sorun
dur. Her ne olursa olsun, biliriz ki. 'bilin' dnd zaman bile maddeciliin
ilkesinde, onun tremi ve koullandnlm konumunda ikincildir.
1 24 Felsefi ve Siyasi Yazlar
50) Ebiimlilik. ( n )
Sanat zerine Yazlar 1 25
5 1 ) Yazar burada 'a bou de taille' diye bir deyim kullanyor; bu deyime hibir Fran
szca szlkte rastlamadgnz iin meinleri yayna hazrlayan Profesr frano
is Matheron'un bilgisine bavurduk; o da byle bir deyim bilmedigini, Althus
ser'in uydurmu olabilecegini syledi . ( . n . )
1 26 Felsefi ve <;; yasi Yazlar
59) Paris ' te 1 802 ylnda hcyke!tr, Alfrcc.I Boucher tard[mdan kurulmu, Chagall,
Leger, Modigliani, Soutine gibi ressamlara kapsn am br sanatlar >tesi;
yazar 'sessiz' sfat i le sitenin adnn anlamna (;m ko v an ) ak.K bir gonder
mede bulunuvor olabilir. ( . n )
60) J ean Jourdhul':n Lucio Fanti hakknda yazJg bir yazya (Opus dergi'i no 36)
gnderme . Bu yazda ressamn kulland fotoraflar konusunda unlan o kuyo
ruz (Fr. M.): "Bu fotoraflann zellii udur k, bugn bunlarda Smyetlcr Birli
i'nin bilinci somutlayor. Bu fotoraflar tek bir hareketle Smyeler Brlii'nin
kendinden vermek istediini grmy canlandryorlar."
Sanat Uzerine Yazlar 1,39
6 1 ) Metnin daktilo edilmi biiminde bu paragrafn sonu deiiktir (Fr. M.): "Kendi
ideolojisiyle airin ehresini ve vcudunu heykelletirmi olan btn bu Sovyet
ikonografisinin arkasnda. dnyann hibir granitinin taa indirgeyemeyecei
ve birka dizesinin anmsanmasyla bile intihan evresinde sylenegelenlerin
sarsld airin kendisi vardr; ve herhalde, onun da heykel olmasna ve park
lar sslemesine karn, Lucio Fanti Mayakovski'nin tatan heykelini o
kadar sk olarak bir eit sis arkasndan, plak aalann yas iinde. kn yalnz
ve nihayet yalnz kald in rahatlam olarak resmeder: Bu . bir lnn,
gerekten lm bir kiinin ansndan baka bir ey olmayan tek heykeldir."
62) Yazar burada 'Verba volan. scripta manent' (;szler uar. yazlmlar kalr)
diyen Latin ataszne tersten bir gnderme yapyor. (.n )
Sanat zerine Yazlar 141
63) Daktilo edilmi biimde "ya da yinelem::sinde" szckler yok. (Fr. M.)
64) Bu son paragraf daktilo edilmi biimde yok. (Fr. M.)
1 42 Felsefi ve Siyasi Yazlar
Sunum l 7
Sunum ll 33
Lam 1 43
THAKI TARiH TOPLUM KURAM
louis Althusser
Marx in
Louis Althusser
Felsefe ve Bilimadamlarnn Kendiliinden Felsefesi
Louis Althsser
Gncel Mdahaleler
Louis Althsser
Komnist Manifesto
Marx-Engels
Kreselleme Heyulas
Hayri Kozanolu
Tekeliyet 1
Yaln Kk
Tekeliyet 2
Yaln Kk
Bilim ve Edebiyat
Yaln Kk
ebeke
Yaln Kk
Srlar
Yaln Kk
Tekelistan
Yaln Kk
Putlar Ykyorum
Yaln Kk
Baramadk
Pnar Selek
Porto Alegre
M. G ret- Y. Sintomer
Marksist-Liberal
Mehmet Altan
Kaptan
Marcel Desail ly
T anr'nn Eli
jimmy Bums