Ć W I C Z E N I E Nr 36

OZNACZANIE WSPÓŁCZYNNIKA PODZIAŁU ACETONU

POMIĘDZY TOLUEN I WODĘ METODĄ REFRAKTOMETRYCZNĄ

Cel ćwiczenia: wyznaczenie współczynnika podziału acetonu pomiędzy dwie

fazy, wodną i organiczną.
Rozpatrzmy ciekły układ trójskładnikowy, złożony z dwóch składników
ciekłych, α i β, o ograniczonej rozpuszczalności wzajemnej oraz trzeciego składnika
A, którym może być ciało stałe, ciecz lub gaz, który dobrze rozpuszcza się w obu
cieczach. W stałej temperaturze i pod stałym ciśnieniem, ustala się równowaga
dwóch faz ciekłych, którymi są roztwory składnika A w ciekłej fazie α i ciekłej fazieβ.
Warunkiem równowagi jest równość potencjałów chemicznych każdego składnika w
obu fazach. Dla składnika A można napisać następującą równość:
(μ A ) α = ( μ A ) β
w której (μA)α oraz (μA)β oznaczają potencjały chemiczne tego składnika w każdej z
faz. Uzależniając potencjał chemiczny składnika od jego aktywności
termodynamicznej można napisać równanie:
(μ ⊗ ⊗
A ) α + RT ln(a A ) α = (μ A )β + RT ln(a A )β
które można przekształcić do zależności:
⊗ ⊗
( a A ) α (μ A ) β − ( μ A ) α
ln =
(a A ) β RT
(aA)α i (aA)β oznaczają aktywność termodynamiczną składnika A w fazach α oraz β.
(μA⊗)α oraz (μA⊗)β oznaczają standardowe potencjały chemiczne składnika A
odpowiednio w fazach α oraz β. W stałej temperaturze i pod stałym ciśnieniem
wyrażenie po prawej stronie powyższego równania jest wielkością stałą, co pozwala
przekształcić to równanie do następującej postaci:
(a A ) α
= k = const
(a A ) β
Jeżeli stężenia składnika A w obu są niewielkie można przyjąć, iż współczynniki
aktywności termodynamicznej składnika A w obu fazach, (γA)α oraz (γA)β są bliskie
jedności, co pozwala zastąpić aktywności termodynamiczne składnika (aA)α i (aA)β,
ułamkami molowymi tego składnika, odpowiednio (xA)α i (xA)β:
(a ) (x γ ) (x )
k= A α ≡ A A α ≅ A α
( a A )β ( x A γ )β ( x A )β
W roztworze rozcieńczonym liczba moli składnika A jest znacznie mniejsza od liczby
moli rozpuszczalnika:
nA n
xA = ≅ A
n A + n rozp n rozp
natomiast objętość roztworu rozcieńczonego jest praktycznie równa objętości
rozpuszczalnika, co pozwala napisać następującą zależność określającą stężenie
molowe składnika w roztworze:
n nA nA
cA = A ≅ ≡
Vrozt 0
Vrozp n rozp Vrozp
Uwzględniając powyższe zależności otrzymujemy równanie:
(c A ) α ( V 0 )β
=k⋅ ≡K
(c A ) β (V 0 )α
z którego wynika, że w dostatecznie rozcieńczonych roztworach stosunek stężeń
składnika w dwóch współistniejących fazach ciekłych, zwany współczynnikiem
podziału, jest stały i niezależny od stężenia.

Wykonanie ćwiczenia
1. W suchych kolbkach przygotować kolejno roztwory acetonu w toluenie, około
10 ml, o stężeniach podanych przez asystenta. Uwaga! Aceton jest bardzo
lotny i dlatego nie należy pozostawiać przygotowanych roztworów w otwartych
kolbkach.
2. Odpipetować po 5 ml każdego roztworu do kolbki o pojemności 25 ml, dodać 5
ml wody, szczelnie zakorkować kolbkę, a przygotowany układ dokładnie
wytrząsnąć i pozostawić na kilkanaście minut do rozdzielenia faz.
3. Z pozostałego wyjściowego roztworu acetonu w toluenie pobrać suchą pipetką
około 1ml i oznaczyć współczynnik załamania światła (n)pocz.
4. Po rozwarstwieniu faz pobrać ostrożnie, suchą pipetką, około 1 ml roztworu
acetonu w toluenie, z warstwy górnej, i oznaczyć współczynnik załamania
światła (n)rów.
5. Wyniki pomiarów zestawić w tabelce:

Lp. Roztwór wyjściowy Roztwory równowagowe

n (C0)T n (C)T (C)W

Opracowanie wyników
1,49623 − n
1. Stężenie acetonu w toluenie można obliczyć z zależności: C =
0,0104
wyznaczonej na podstawie kalibracji, w której c jest stężeniem acetonu, w
mol/dm3, n jest współczynnikiem załamania światła.
2. Wykorzystując wartości współczynników załamania światła zmierzone dla
roztworu wyjściowego i w stanie równowagi, obliczyć stężenia acetonu w
toluenie: początkowe (C0)T i w stanie równowagi (C)T.
3. Ponieważ objętości obu faz, toluenowej i wodnej, są jednakowe,
równowagowe stężenie acetonu w fazie wodnej (C)W jest równe:
(c ) w = (c 0 ) T − (c ) T .
4. Zależność stężenia acetonu w toluenie (C)T od stężenia acetonu w wodzie
(C)W przedstawić na wykresie.
5. Obliczyć współczynnik kierunkowy prostej, przechodzącej przez początek
układu, który jest równy współczynnikowi podziału K.
6. Obliczenia wykonać albo za pomocą arkusza kalkulacyjnego, albo metodą
k
Σ CT ⋅ C W
najmniejszych kwadratów: K = i =1
k
Σ (C W ) 2
i =1