Data: Temat: Wyznaczanie dugoci fali Nr.

wiczenia:
wietlnej za pomoc siatki
11 marca 2013 r. dyfrakcyjnej 9
Imi i nazwisko:
Kierunek: informatyka
Kamil Derkacz

wiato jest fal elektromagnetyczn o dugoci zawartej w stosunkowo wskim przedziale od

400 do 800 nm. Fale o takiej dugoci oddziaywaj bezporednio na ludzkie oko. Udowodniono
dowiadczalnie, e wraenia wietlne wywouje wektor natenia pola elektrycznego E fali
elektromagnetycznej, nazywany z tego powodu wektorem wietlnym. Wektor ten jest zawsze
prostopady do wektora natenia pola magnetycznego H fali elektromagnetycznej. Kierunki drga
tych dwch wektorw s prostopade do kierunku rozchodzenia si fali.

Siatk dyfrakcyjn nazywamy ukad duej liczby N rwnolegych do siebie szczelin,

rozmieszczonych w rwnych odstpach. Odlego d rodkw ssiednich szczelin nazywa si sta
siatki. Siatk dyfrakcyjn w najprostszej postaci jest pytka szklana, na ktrej nacito szereg
rwnolegych rys w rwnych odstpach midzy sob. Rysy nie przepuszczaj wiata, odgrywaj wic
rol przeson, a wolne odstpy midzy nimi rol szczelin. Kada szczelina siatki dziaa jak wtrne
rdo wiata, wysyajce promienie w rnych kierunkach. Gdy szeroko szczelin jest
porwnywalna z dugoci fali wiata, wiato wysyane przez kad z nich ma we wszystkich
kierunkach mniej wicej to samo natenie. Obraz dyfrakcyjny powstaje dopiero na skutek
interferencji wizek promieni wychodzcych z rnych szczelin. Maksymalna liczba rys siatek
dyfrakcyjnych jest rzdu kilkunastu tysicy na 1 cm, a dugo siatek osiga warto kilkunastu
centymetrw.

Niech na siatk dyfrakcyjn pada wizka wiata monochromatycznego o dugoci . Na

szczelinach siatki nastpuje ugicie wiata pod ktem . Obraz dyfrakcyjny padajcy na siatk ma
posta szeregu prkw, na przemian jasnych i ciemnych. Powstanie jasnych prkw wynika z
interferencyjnego wzmocnienia promieni pochodzcych z ssiednich szczelin siatki. Rnica drg
optycznych promieni pochodzcych z ssiednich szczelin wynosi:

= d sin

gdzie :

- rnica drg optycznych,

d - staa siatki dyfrakcyjnej,

- kt ugicia.
 Wzmocnienie interferencyjne w danym punkcie przestrzeni zachodzi wtedy, gdy rnica drg
optycznych interferujcych promieni jest rwna cakowitej wielokrotnoci dugoci fali :

= k

gdzie :

k - liczba cakowita,

- dugo fali promieni interferencyjnych.

Rys. 1. Ugicie na siatce dyfrakcyjnej szczelinowej.

Porwnujc obie te zalenoci otrzymujemy :

d sin = k

Dla k=0 otrzymamy prek odpowiadajcy wizce nieugitej, dla k=1 prek pierwszego
rzdu. Maksima natenia s wyrane, poniewa sumuj si dziaania promieni biegncych ze
wszystkich szczelin. S to tzw. maksima gwne. Jeeli rnica drg nie jest dokadnie rwna
cakowitej liczbie dugoci fali, to nie obserwuje si pod odpowiednim ktem wiata ugitego. Z
powyszego wzoru wynika, e pooenie prkw zaley od dugoci fali . Tak wic siatk
dyfrakcyjn mona wykorzysta do wyznaczania dugoci fal wietlnych.
II. TABELA POMIARW

Odlego prka od szczeliny Odlego

Rzd ekran- Dugo
Rodzaj wiata Na lewo Na prawo rednia
widma siatka fali [nm]
1 [m] 2 [m] [m]
b [m]
1 0,083 0,083 0,083 588,9
Lampa
2 0,168 0,162 0,165 0,66
sodowa
3 0,262 0,254 0,258

wiato 1 0,083 0,080 0,0815 5957

0,66
pomaraczowe 2 0,170 0,161 0,1655

wiato 1 0,062 0,059 0,0605 422 6

0,66
fioletowe 2 0,127 0,120 0,1235

wiato 1 0,076 0,072 0,0574 533

0,66
zielone 2 0,152 0,149 0,1505

wiato 1 0,091 0,087 0,089 640

0,66
czerwone 2 0,183 0,177 0,180

III. OBLICZENIA

1. rednia odlego prka od szczeliny

+
=

k - rzd widma

a) Lampa sodowa

,+,
k=1 =
= ,
+,
k=2 =
= ,
,+,
k=3 =
= ,

b) wiato pomaraczowe

,+,
k=1 =
= ,
,+,
k=2 =
= ,
c) wiato fioletowe
,+,
k=1 =
= ,
,+,
k=2 =
= ,

d) wiato zielone

,+,
k=1 = = ,

,+,
k=2 =
= ,

e) wiato czerwone

,+,
k=1 =
= ,
,+,
k=2 =
= ,

2. Wyznaczanie staej siatki dyfrakcyjnej

+
=

Do wyznaczenia staej siatki dyfrakcyjnej d uyj dugoci fali wiata sodowego ( = 588,9
nm)

Rzd widma 1

0,0000005889 1 (0,083)2 + (0,66)2 0,0000005889 0,006889 + 0,4356

d1 = = =
0,083 0,083

0,0000005889 0,442489 0,0000005889 0,66519846662481115493854056833045

=
0,083 0,083
= 0,00000471970 m = 4719,7

Rzd widma 2

0,0000005889 2 (0,165)2 + (0,66)2 0,0000011778 0,027225 + 0,4356

d2 = = =
0,165 0,165

0,0000011778 0,462825 0,0000011778 0,68031242822691399072053262623572

=
0,165 0,165
= 0,00000485619 m = 4856,19

Rzd widma 3

0,0000005889 3 (0,258)2 + (0,66)2 0,0000017667 0,066564 + 0,4356

d2 = = =
0,258 0,258
 0,0000017667 0,502164 0,0000017667 0,70863530818044904980054856399145
=
0,258 0,258
= 0,00000485250 m = 4852,5

rednia warto staej siatki :

d1 + d2 + d3 4719,7 + 4856,19 + 4852,5
ds = = = ,
3 3

3. Maksimum przepuszczalnoci filtrw lampy mikroskopowej

=
+

a) wiato pomaraczowe

Rzd widma 1

0,00000480946 0,0815
= = 589,4 nm
1(0,0815)2 + (0,66)2

Rzd widma 2

0,00000480946 0,1655
= = 584,9 nm
2(0,1655)2 + (0,66)2

Warto rednia:

589,4 + 584,9
= = ,
2

b) wiato fioletowe

Rzd widma 1

0,00000480946 0,0605
= = 439 nm
1(0,0605)2 + (0,66)2

Rzd widma 2

0,00000480946 0,1235
= = 442,3 nm
2(0,1235)2 + (0,66)2

Warto rednia:
 439 + 442,3
= = ,
2

c) wiato zielone

Rzd widma 1

0,00000480946 0,074
= = 535,9 nm
1(0,074)2 + (0,66)2

Rzd widma 2

0,00000480946 0,1505
= = 534,6 nm
2(0,1505)2 + (0,66)2

Warto rednia:

535,9 + 534,6
= = ,
2

d) wiato czerwone

Rzd widma 1

0,00000480946 0,089
= = 642,7 nm
1(0,089)2 + (0,66)2

Rzd widma 2

0,00000480946 0,18
= = 632,7 nm
2(0,18)2 + (0,66)2

Warto rednia

642,7 + 632,7
= = ,
2

V. RACHUNEK I DYSKUSJA NIEPEWNOCI POMIAROWYCH

1. Szacowanie niepewnoci pomiaru

= 1 = 0,001
= 2 = 0,002
 ( )2 + ( )2 (0,001)2 + (0,002)2 0,000005
(a) = = = = 0,000001666 =
3 3 3
0,00129 = 1,29

= 1 = 0,001
= 2 = 0,004

( )2 + ( )2 (0,001)2 + (0,004)2 0,000017

() = = = =
3 3 3
0,00238 = 2,38

2. Niepewnoci cakowite pomiaru () i ()

k 2
y
uc (y) = [ u(xi )]
xi
i=1

a) Niepewno pomiarowa staej siatki

Za pomoc metody rniczki zupenej otrzymujemy wzr dla niepewnoci staych siatki
wyznaczonych z poszczeglnych rzdw widma wiata lampy sodowej:

2 2
kb 2 k b
u(d) = ( u(a0 )) + ( u(b))
a20 + b 2 a20 a20 + b 2 a0

Rzd widma 1

u(d1 )
2 2
0,0000005889 1 (0,66)2 0,0000005889 1 0,66
= ( 0,00129) + ( 0,00238) =
(0,083)2 + (0,66)2 0,0832 (0,083)2 + (0,66)2 0,083

2 2
0,0000000003309170436 0,00000000092504412
( ) +( ) =
0,00458255223657832404637160597523 0,05521147272985932585989886717143

0,0000000741 m = 74,1 nm

Rzd widma 2
u(d2 )
2 2
0,0000005889 2 (0,66)2 0,0000005889 2 0,66
= ( 0,00129) + ( 0,00238)
(0,165)2 + (0,66)2 (0,165)2 (0,165)2 + (0,66)2 0,165

2 2
0,0000000006618340872 0,00000000185008824
( ) +( ) =
0,01852150585847773339736650074927 0,11225155065744080846888788332889

0,0000000394 m = 39,4 nm

Rzd widma 3

u(d3 )
2 2
0,0000005889 3 (0,66)2 0,0000005889 3 0,66
= ( 0,00129) + ( 0,00238)
(0,258)2 + (0,66)2 (0,258)2 (0,258)2 + (0,66)2 0,258

2 2
0,0000000009927511308 0,00000000277513236
( ) +( ) =
0,04716960065372341055092371461353 0,18282790951055585484854152950979

0,0000000259 m = 25,9 nm

2
n (di d)
uc (d) = i=1 =
n(n 1)

(4719,7 4809,46)2 + (4856,19 4809,46)2 + (4852,5 4809,46)2

= ,
3(3 1)

b) Niepewno pomiarowa dugoci fali metod rniczki zupenej

2 2 2

u() = ( u(a0 )) + ( u(b)) + ( u(d))
a0 b d

d b2
= 3
a0
k (b 2 + a20 )

a0 bd
= 3
b
k (b 2 + a20 )
 a0
=
d k b 2 + a20

()
2 2
2
2 0 0
= 3 (0 ) + 3 () +( ())
( 2 + 02 ) ( 2 + 02 ) 2 + 02
( ) ( )

Dla lampy mikroskopowej

a) wiato pomaraczowe

uc (1 )
2 2
2
0,00000480946 (0,66)2 (0,0815) 0,66 0,00000480946 0,0815
= ( 3 0,00129) + ( 3 0,00238) + ( 0,0000000449)
1 ((0,66)2 + (0,0815)2 ) 1 ((0,66)2 + (0,0815)2 ) 1 (0,66)2 + (0,0815)2

= 10,1 nm

uc (2 )
2 2
2
0,00000480946 (0,66)2 (0,1655) 0,66 0,00000480946 0,1655
= ( 3 0,00129) + ( 3 0,00238) + ( 0,0000000449)
2 ((0,66)2 + (0,1655)2 ) 2 ((0,66)2 + (0,1655)2 ) 2 (0,66)2 + (0,1655)2

= 7,3 nm

9,6 + 5
u() = = 7,3 nm
2
2
n (i ) (589,4 587,15)2 + (584,9 587,15)2
uc () = i=1 = = ,
n(n 1) 2(2 1)

b) wiato fioletowe

uc (1 )
2 2
2
0,00000480946 (0,66)2 (0,0605) 0,66 0,00000480946 0,0605
= ( 3 0,00129) + ( 3 0,00238) + ( 0,0000000449)
1 ((0,66)2 + (0,0605)2 ) 1 ((0,66)2 + (0,0605)2 ) 1 (0,66)2 + (0,0605)2

= 10,3 nm

uc (2 )
2 2
2
0,00000480946 (0,66)2 (0,1655) 0,66 0,00000480946 0,1655
= ( 3 0,00129) + ( 3 0,00238) + ( 0,0000000449)
2 ((0,66)2 + (0,1655)2 ) 2 ((0,66)2 + (0,1655)2 ) 2 (0,66)2 + (0,1655)2

= 7,3 nm
 2
n (i ) (439 440,65)2 + (442,3 440,65)2
uc () = i=1 = = ,
n(n 1) 2(2 1)

c) wiato zielone

uc (1 )
2 2
2
0,00000480946 (0,66)2 (0,0574) 0,66 0,00000480946 0,0574
= ( 3 0,00129) + ( 3 0,00238) + ( 0,0000000449)
1 ((0,66)2 + (0,0574)2 ) 1 ((0,66)2 + (0,0574)2 ) 1 (0,66)2 + (0,0574)2

10,2 nm

uc (2 )
2 2
2
0,00000480946 (0,66)2 (0,1505) 0,66 0,00000480946 0,1505
= ( 3 0,00129) + ( 3 0,00238) + ( 0,0000000449)
2 ((0,66)2 + (0,1505)2 ) 2 ((0,66)2 + (0,1505)2 ) 2 (0,66)2 + (0,1505)2

= 6,9 nm

2
n (i ) (535,9 535,25)2 + (534,6 535,25)2
uc () = i=1 = = ,
n(n 1) 2(2 1)

d) wiato czerwone

uc (1 )
2 2
2
0,00000480946 (0,66)2 (0,089) 0,66 0,00000480946 0,089
= ( 3 0,00129) + ( 3 0,00238) + ( 0,0000000449)
1 ((0,66)2 + (0,089)2 ) 1 ((0,66)2 + (0,089)2 ) 1 (0,66)2 + (0,089)2

11,2 nm

uc (2 )
2 2
2
0,00000480946 (0,66)2 (0,180) 0,66 0,00000480946 0,180
= ( 3 0,00129) + ( 3 0,00238) + ( 0,0000000449)
2 ((0,66)2 + (0,180)2 ) 2 ((0,66)2 + (0,180)2 ) 2 (0,66)2 + (0,180)2

= 7,6 nm

2
n (i ) (642,7 637,7)2 + (632,7 637,7)2
uc () = i=1 = =
n(n 1) 2(2 1)
VI. WNIOSKI

Wartoci tablicowe odczytane

Rodzaj wiata Wartoci obliczone
z filtrw
wiato pomaraczowe 587,15 nm 2,25 nm 595 7 nm
wiato fioletowe 440,65 nm 1,65 nm 422 6 nm
wiato zielone 535,25 nm 0,65 nm 533 nm
wiato czerwone 637,7 nm 5 nm 640 nm

Celem dowiadczenia byo wyznaczenie dugoci fali wietlnych lampy mikroskopowej z

naoonymi filtrami. W tabelce powyej porwnaem otrzymane wyniki z wartociami
podanymi na filtrach. Dla wiata czerwonego obliczona dugo fali mieci si w podanej
wartoci, a dla zielonego minimalnie odbiega od podanej wartoci. Natomiast w przypadku
wiata pomaraczowego i fioletowego obliczone wartoci rni si od wartoci odczytanych
z filtrw. Naley jednak wzi pod uwag, e w zadaniu dodatkowym utrudnieniem byo
dokadne zaznaczenie prkw link, ktra z kad zmian pooenia drgaa, co mogo
prawdopodobnie wywoa zy odczyt wyniku.

Przy wyznaczaniu niepewnoci staej siatki dyfrakcyjnej ds przyjem, e dugo wiata

lampy sodowej nie jest obarczona bdem.

Cele zadania zostay osignite.