TEKNOLOJ, Cilt 7, (2004), Say 3, 381-386

TEKNOLOJ

YAZ KLMLENDRME SSTEMLERNDE KANAL APLARININ BLGSAYAR PROGRAMI

LE HESAPLANMASI

Mustafa AKTA Mustafa Bahadr ZDEMR

Gazi niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, Makina Eitimi Blm, 06500, Ankara, Trkiye

ZET

Bu almada, iklimlendirme sistemlerinde kullanlan kanal aplarnn hesaplamalarn yapan bir bilgisayar
program hazrlanmtr. Bu program ile iklimlendirme sistemindeki datm ve toplama kanallar hatlara
ayrlmtr. Bylece karmak hesaplamalarn daha kolay ve daha anlalr hale getirilmesi salanmtr.
Borland delphi 7 kullanlarak hazrlanan program, veri giri ekran (VGE) ve sonu ekranndan (SE)
oluturulmutur. lk ekranda iklimlendirme sistemine ait bilgiler istenmekte; ikinci ekranda ise kullancnn
girdii baz temel bilgiler ile; gerekli olan iklimlendirme sistemi datm ve toplama hatlarnn kanal aplar
hesaplanmaktadr.

Anahtar Kelimeler: klimlendirme, Isl konfor, Kanal aplar

THE CALCULATION OF DUCT DIMENSIONS WITH COMPUTER PROGRAMME IN THE

SUMMER AIR CONDITIONING SYSTEMS

ABSTRACT

In this study, a computer programme has been prepared to do duct dimensions calculations used in the air
conditioning systems. With this programme, the distribution and suction ducts are separeted the lines in the
air conditioning systems. In this way, complex calculations have been proved easier and more
comprehensible condition. The program which has been composed of data entrance screen (DES) and result
screen (RS) prepared by using Borland delphi 7. On the first screen the knowledges interested in air
conditioning systems are demanded on the DES, on the second screen the duct dimensions have been
calculated to necessary air conditioning system distribution and suction lines with some basic knowledges
entered by users.

Key Words: Air conditioning, Thermal comfort, Duct dimensions

1. GR

nsanlar her ne kadar deien d hava artlarna gre kendi hayat artlarn ayarlyorlarsa da, kendilerini
rahat hissedebilmeleri iin baz konfor artlarnn olmas gerekmektedir. nsan vcudunun termik artlar,
deiik evre fiziki artlarna uyum salamak durumundadr. Bunun yannda rahatln salanmas tamamen
d hava fiziki artlarna da bal deildir. nsann zerine giymi olduu elbise, salk, besin maddeleri,
yallk, mevsim artlar ve yaplan iin cinsi gibi yan etkenler de rahatla dorudan etki etmektedir. nsan
rahatlna etki eden en nemli faktrler; havann scakl, mahal duvar scakl, hava hareketi, hava nemi,
koku ve gazlar, evre grlts ve aydnlatmadr [1].

Kusurlu bir havalandrma ve iklimlendirme yaplmas halinde, insanlarn almaya kar duyduu istek bir
hayli azalabildii gibi, genel salk durumu da bozulabilir. Havann temizlii sorunu, dikkate alnmas
gereken faktrlerden sadece birisidir. Havann scakl ve hareketi sorunlar ise daha fazla deilse bile, en az
temizlik kadar nemlidir [2].
382 Yaz klemdirme Sistemlerinde Kanal aplarnn Bilgisayar Program ile Hesaplanmas

Solunum yollar hastalklaryla dier baz hastalklarn mikroplu hava aracl ile yayldna hi phe
yoktur. Uzun sre bu tehlikenin farkna varlmamtr. Bununla beraber, son zamanlarda bu konuya byk
nem verilmektedir. Tecrbelerin gsterdiine gre, ksrme ve aksrma srasnda, bakteri ykl damlacklar
uzak mesafelere kadar yaylabilmekte, bu mikroplu damlacklar havada sspansiyon yani ask halinde
kalmaktadr. Tbbi Aratrma Komiteleri tarafndan hazrlanan raporlarda, havadaki bakteri orann
azaltmann en etkili aresi olarak uygun ekilde havalandrma ve iklimlendirme yaplmas tlenmektedir.

2. KLMLENDRME

nsan hayatnda iklimlendirmenin shhat bakmndan nemi byktr. klimlendirme; bir ya da birka
mahalin havasnn d hava artlarndan bamsz olarak, istenilen iklim artlarna suni olarak getirilmesidir
[1]. Oturma mahallerindeki insan rahat ve shhatinin daim olabilmesi ve alan insanlardan daha iyi verim
alabilmek iin nce iinde bulunulan mahalin hava artlarnn iyi olmas gerekir. Havada olmas gereken
artlar ise; havann tazelii, temizlii, nemi, scakl ve hz oluturmaktadr.

Ayrca klimlendirme; kapal bir ortamn scaklk, nem, temizlik ve hava hareketini insan salk ve
konforuna veya yaplan endstriyel ileme en uygun seviyelerde tutmak zere bu kapal ortamdaki havann
artlandrlmas olarak da tarif edilebilir. klimlendirmenin uygulama sahas genel olarak konfor maksadna
dayal uygulamalar (konutlar, uaklar, gemiler, maaza ve dkkanlar vb.) hassas cihaz ve makinalarn
bulunduu mahaller (laboratuvarlar, makina ve cihaz test ve ayar odalar, bilgi ilem merkezleri vb.) ve
endstriyel uygulamalar (matbaa ve basm ilemleri, tekstil ve benzeri prosesler zirai maddelerin kurutulmas
ve depolanmas vb.) olarak ana grupta toplanabilir [3].

2.1. Isl konfor

Isl konfor; insann, bulunduu ortamn sl artlarndan honut olma halidir. nsan ile ortam arasndaki s
alveriini etkileyen byklkler ortamn sl artlarn olutururlar. Bunlar ortam havasnn kuru termometre
scakl, bal nemi, hz ve ortamn s nm scakldr. Bir ortamn s nm scakl, ortam evreleyen
ve ortamda bulunan yzeylerin scaklklar ile ilgilidir. nsandan ortama olan s geii, faaliyet tr ve
derecesi ile giyim ekline de baldr. rnein; nispeten yava hareket ettikleri iin yallar genlere gre
daha scak ortamlarda rahat ederler, dmz zaman stmze bir eyler alrz [4].

nsan vcudu srekli olarak s retir. Bu enerjinin bir blm kas iini karlamak ve vcut i scakln
korumak iin kullanlr, kalan blm hem deri (plak ve giyimli) yzeyinden hem de solunum yolu ile gizli
ve duyulur s eklinde ortama atlr, Vcut rettii sdan daha fazlasn ya da azn kaybetmeye ancak snrl
bir sre dayanabilir. Ortama gereken hzda s geii olmazsa, vcut normal i scakln (yaklak 36.5 oC)
korumak iin fizyolojik denetim mekanizmalarn harekete geirir. Ancak, bu mekanizmalarn koruyucu
etkileri snrldr.

Konfor iklimlendirmesinde, dinlenen veya hafif younluktaki bir ile uraan insanlarn bulunduu bir
ortamda, bal nem % 50 havann scakl ile ortamn s nm scakl birbirlerine eit veya yakn
deerlerde iken, mevsimin gerektirdii normal ekilde giyinmi insanlar iin uygun hava scakl ve hz,
kn 21 oC 22 oC ve 0.15 m/s, yazn 24 oC 26 oC ve 0.25 m/s dir. Yazn bal nemi % 35e den bir
ortamda, hava scakl 26 oCye ykseltilmelidir.

Ortam havasnn scakl 27 oCnin zerinde ise 0.25 m/s - 1.25 m/s hz ile hareket eden hava, genellikle
insanlarda serinletici etki yaratr. Hava hznn yksek deerleri, ortamdaki bal nemin % 60 amas
halinde tercih edilmelidir. 1.25 m/s den yksek hava hzlar, ok scak ve ok nemli ortamlar hari, insanlar
rahatsz eder. Bal nemi % 30 - % 70 arasnda olan bir ortamn dier sl artlarn deitirerek yazn ve kn
sl konfor salanabilir. Bal nemi % 75i aan ortamlarda bakteri ve virslerin daha ok redii ve
bulunduu, bal nemi % 23n altn olan ortamlarda ise solunum yolu hastalklarnn daha sk grld
ayrca, hava scaklnn da 21 oC nin altna dmesi halinde ortamda statik elektriklenmenin balad
bilinmektedir. Ortam havasnn scakl; kn 19 oC ise s nm scakl 24 oC yazn 31 oC ise s nm
scakl 25 oC olduunda sl konfor salanr. Bir ortam oluturan yzeylerin scakl, nemli lde yap
bileenlerinin s yaltm ve s depolama zelliklerine baldr. Bu sebeble, ynetmeliklere uygun, ina
edilmi yaplarda sl konforun salanmas daha kolay ve ucuzdur.
TEKNOLOJ, Cilt 7, (2004), Say 3 383

2.2 Temiz ve taze hava gereksinimi

Bir ortamn havasnda kirletici olarak; tozlar, kat ve sv maddelerden oluan dumanlar, buular, sisler,
buharlar ve gazlar bulunabilir. Bunlar; organik veya inorganik grlebilir veya grlemez, yanc veya
yanmaz ve zehirli veya zehirsiz olabilirler. Kirli havann insanlarda ba ars, mide bulants, boaz ve
akcierlerde tahri, bitkinlik ve alerjik reaksiyonlar gibi rahatszlk ve hastalklara yol at belirlenmitir.
Temiz hava; insan sal ve konforu bakmndan olduu kadar ortamda bulunan eyalarn, hassas cihazlarn
ve iklimlendirme cihazlarnn verimli ve uzun sre kullanlabilmesi bakmndan da nemlidir [4].

3. KLMLENDRME SSTEMLER

Hava soutma sistemleri bir ya da birka mahalle birden hizmet verebilirler. Bu sistemler bir muhafaza kab
iine yerletirilmi elektrik motoru, soutucu, fan ve dier kk detaylardan meydana gelmektedir. Bu
sistemin iine bazen de stc da yerletirilerek, yazn serinletme, kn da stma amal olarak
kullanlabilmektedir. Normal artlarda hava soutma sistemlerinde havann nemlendirilebilmesi mmkn
olmamakla birlikte, soutucu yzeyden geen hava iindeki bir miktar su buharnn youmas ile de
havadan bir miktar nem ekilebilmektedir [5].

klimlendirme tesislerinde kullanlan hava kanallarnn balca grevi, tesisatn eitli blmlerine ilikin
hava debilerinin hareketini ve dolamn salamaktr. Bu grevle ykml olan hava kanallarnn datma
veya basma kanallar , toplama veya emme kanallar ve evrim kanallar olarak gruplandrlmas mmkndr
[6].

klimlendirme sistemleri; montaj durumuna, hava hazrlama durumuna, hava fleme durumuna, kullanm
amacna, enerji durumuna, byklk ve montaj durumuna gre eitlilik gstermektedirler. Gnmzde
iklimlendirme sistemleri; pencere tipi klima sistemi, oda klima sistemi, dolap tipi klima sistemi, sandk tipi
klima sistemi, ayrk sistem klima, at tipi klima sistemi, konut tipi klima sistemi ve ok blgeli klima sistemi
olarak uygulanmaktadr.

4. BLGSAYAR PROGRAMININ HAZIRLANMASI

Borland delphi 7 programlama dili kullanlarak hazrlanan programda iklimlendirme sistemlerinde kullanlan
kanallarn (datm ve toplama) ap hesabnn yaplmas amalanmtr. Yazlmda kullanlan temel
parametreler aada verilmitir.

4.1. Kanal ap hesaplar

Sistemde kullanlan fan, motor, stc, soutucu gibi makina ve tehizatlarn glerinin belirlenmesinde, hava
kanallarnn fiziki yap ve temel zelliklerinin bilinmesi gerekir. klimlendirme sistemi kanallarndaki basn
kayplarnn olumasnda, kanal cidarlarndaki srtnme, ara balant paralarndaki przler, yn
deitirmeler ve ap daralmalar etkili olmaktadr. Kanallardaki basn kayplarnn hesab; kanal yapmnda
kullanlan malzemenin, kanaldaki hava hznn ve kanal boyunun bilinmesi durumunda, kanal ann toplam
basn kaybnn bulunmas ile mmkn olur [5].

klimlendirme esaslarnda havann stlmas, havann soutulmas, havann neminin alnmas ve havaya nem
verilmesi klima santralinde bir kanal sistemi iinde yani srekli akl, srekli ak sistem eklinde karmza
kmaktadr. Srekli akl srekli ak sistem iin termodinamiin birinci kanunu en genel halde;
2 2
. . v 2 v1
W = m[h2 h1 + + g ( z 2 z1 )] [4.1]
2
veya
. .
W = m(h + ke + pe) [4.2]
eitlii ile hesaplanmaktadr [7,8,9]. klimlendirme sistemi kanallarnda yaplan i, kinetik enerji deiimi ve
potansiyel enerji deiimi sfrdr.
384 Yaz klemdirme Sistemlerinde Kanal aplarnn Bilgisayar Program ile Hesaplanmas

4.1.1. Kanallardaki hava hzlarnn tespiti

Kanallardaki hava hz; kanaln kullanm yeri ve yapnn cinsi ile ses durumuna baldr. Havann kullanm
amacna gre uygun hava hz semek gerekmektedir. Gereinden fazla hz seilmesi durumunda, kanallarda
istenmeyen sesler ve grlt oluur. Ayrca; hava hz sistem fannn gc ile ilgili olduu iin; hz artnca
fann debisi ve ykn de arttrmak gerekir. Hava hznn gereinden dk seilmesinde de yeterli hava
debisine ulalamadndan, istenilen artlardaki havalandrma ya da iklimlendirme yaplamaz. Kanallardaki
hava hz endstri ve konfor tesislerinde farkl seilmektedir. izelge 1de kanaln kullanm yeri ve
ksmlarna gre seilecek uygun hava hzlar verilmitir.

izelge 1. Kanallarda Olmas Gereken Uygun Hava Hzlar [10]

Kanal ksmlar Yaklak hava hzlar (m/s)
Alak basnl sistemler Yksek basnl sistemler
Konfor tesisleri Endstri tesisleri
Hava fleme az 1,0...4 3...5 Ana kanallar:
Atma ve dn havas 2...3 3...4 12...15
az Yan kanallar.
D hava giri az 2...4 4...6 10...12
Ana kanallar 4...8 8...12
Tali (yan) kanallar 3...5 5...8
Ana kanallarda snr deerleri: Kk: 3 m/s; Apartman, otel, hasta odas: 5 m/s; zel brolar ve mdriyetler,
ktphaneler, tiyatrolar ve konferans salonlar: 4 m/s; Brolar, lokantalar, bankalar: 7...8 m/s; Al-
veri merkezleri: 8..9 m/s

4.1.2. Kanal kesit alannn tayini

Havalandrma ve iklimlendirme kanal aplarnn tayini; sistemin toplam hava debisinden hareketle bulunur.
Hava debisi, havalandrmada toplam hava ihtiyacndan ve iklimlendirme sistemlerinde de toplam s kazanc
ya da s kayb bulunarak tespit edilir. Bu almada, yaz iklimlendirmesinden hareketle toplam s kazancna
gre toplam hava debisi hesaplanmtr.

Sistemdeki toplam havann hacimsel debisi;

. .
= V .c p . .T [4.3]

Kanaln kesit alan;

.
V = A.v [4.4]

Ayrca hidrolik ap ise;

4A [4.5]
Dh =

eitlikleri ile hesaplanmaktadr.

4.1.3. Kanal kenar oranlar

Kanallar boyutlanrken, kat yksekliklerinin dikkate alnmas gerekmektedir. Kat yksekliinde bir problem
yok ise normal artlarda, kanal kenar oranlarnn 2/3 olarak alnmas en uygun olandr.

4.1.4. Benzerlik Kanunu

Ayn hacimsel debideki havann deiik kesit alanlarndaki ktlesel debisi de ayndr. Bunun iin;
. .
m = V . = A.v. [4.6]
eitlii ile A kesit alanndan v hznda akan havann ktlesel debisi hesaplanmaktadr.
TEKNOLOJ, Cilt 7, (2004), Say 3 385

5. BLGSAYAR PROGRAMI

Programdaki bilgiler iki ksmda ele alnmtr. Birinci ksm bilgiler program hazrlanmas aamasnda
yazlmnda kullanlm olup, Madde 4de ayrntl olarak ele alnmtr. kinci ksm bilgiler ise kullanc
tarafndan belirlenmekte ve programn veri giri ekrannda kullanlmaktadr.
ekil 1 ve 2de grld zere veri giri ve sonu ekrannda kullanc tarafndan; datm ve toplama hat
saylar, d scaklk oC, i scaklk oC ve kanal geometrisi seilerek devam butonuna baslr. Devam butonuna
baslmasyla ekrann alt ksmnda iki blmden oluan datm ve toplama kanallarnn boyutlandrlmasn
hesaplamamz salayan blm grnr. Bu blmde her hat iin kullanc tarafndan; s kazanlar (kW) ve
hava hzlar (m/s) girilir ve hesapla butonuna baslr. Hesaplanan datm kanal boyutlar ekranda
memo1de, toplama kanal boyutlar da memo2de grlr. Sonular kaydet butonuna baslarak text belgesi
olarak kaydedilir, k butonuna baslarak programdan kalabilir [12,13].

6. SONU ve TARTIMA

ekil 1 ve ekil 2de iklimlendirme sisteminde hesaplamalarla ilgili VGE ve SE grlmektedir. rnek tekil
etmesi amacyla 10 adet datm ve 8 adet toplama hattna sahip bir sistem iin VGEden girilen deerlere
bal olarak SEde her bir kanaln hat numaras, hava hz, kanal boyutu ve kanaln hidrolik ap
verilmektedir.

ekil 1. Veri Giri Ekran (VGE)

ekil 2. Sonu Ekran (SE)

386 Yaz klemdirme Sistemlerinde Kanal aplarnn Bilgisayar Program ile Hesaplanmas

Yaplan bu almayla, uzun ve zaman alc bir hesap gerektiren, iklimlendirme sistemi kanal ap
hesaplamalarnn bilgisayar ortamnda yaplmas ve iklimlendirme sistemine ait temel bilgi girii ile
kolaylkla yaplmas salanmtr. VGEde girilmesi gereken; datm ve toplama kanallarnn hat saylar,
iklimlendirme yaplacak yerin i ve d scaklklar ve kanal geometrisinin ne olacadr. SEde kanaldan
akan havann hz ve o kanal iin s kazanc deeri istenmektedir. Zaten s kazanc hesaplamalarn yapan
program bulunmaktadr. Bu iki program bir arada kullanldnda iklimlendirme sistemi hesaplamalarnn
daha kolay ve anlalr hale geleceini sylemek kanlmazdr. Yaplan program ile hesaplamalardaki
karmaklk ortadan kaldrlm olup; bunun yannda bu program konuyla az bir ilgisi olanlar tarafndan da
kolaylkla kullanlabilir.

SEMBOLLER
.
Toplam s kazanc (W)
h Havann entalpisi (J / kg)
Havann younluu (kg / m3)
v Havann hz (m / s)
A Kanaln kesit alan (m2)
cp Sabit basnta havann zgl ss (J / kgK)
ke Kinetik enerji deiimi (J)
pe Potansiyel enerji deiimi (J)
W Yaplan i (J)
T Scaklk fark (oC)
Dh Hidrolik ap (m)
Kanaln evresi (m)
.
V Havann hacimsel debisi (m3 / s)
.
m Havann ktlesel debisi (kg / s)

KAYNAKLAR

1. Doan, H., Havalandrma Ve klimlendirme Esaslar, Sekin Yaynclk, Ankara, 2002.

2. Kktrk, U., Pratik Havalandrma Tesisleri Klavuzu, Birinci Cilt, Arpaz Matbaaclk, stanbul,
1975.
3. zkol, N., klimlendirme, Yksek Teknik retmen Okulu, Yayn No:42, Ankara, 1982.
4. zelebi, S., klimlendirme Sistemlerine Genel Bir Bak, Klima-Soutma Rehberi, Teknik
Yaynclk, 2000.
5. Doan, H., Uygulamal Havalandrma Ve klimlendirme Teknii, Sekin Yaynclk, Ankara, 2002.
6. Kktrk, U., klimlendirme Tesisat El Kitab, kinci Cilt, Afa Matbaaclk, stanbul, 1988.
7. Yamankaradeniz, R., Mhendislik Termodinamiinin Temelleri, 2. Basm, Vipa Eitim A.,
Yayn No:48, Bursa, 2001.
8. etinkaya, S., Termodinamik, Nobel Yayn Datm, Ankara,1993.
9. engel, A., Y., Michael, A., B., Mhendis Yaklamyla Termodinamik, Literatr Yaynclk,
1996.
10. hle, C., Lftung Und Luftheizung, Band 3, Werner-Verlag, Karlsruhe,1991.
11. Pala, Z., Borland Delphi Uygulama Gelitirme Rehberi, Trkmen Kitapevi, stanbul, 2003.
12. Karaglle, ., Pala, Z., Borland Delphi le nternet Programcl, Trkmen Kitapevi, stanbul,
2002.
13. Cant, M., Delphi 6 Uygulama Gelitirme Klavuzu, Alfa Bas Yaym Datm, stanbul, 2002.