http://autonom.edu.

pl

Jzef KOSSECKI, Tajemnice mafii politycznych, Wyd. Szumacher, Kielce 1991, s. 237-
259.

Skanowanie i opracowanie W.D. (autonom@o2.pl).

(Ostatni rozdzia ksiki powicony tajnej polityce brytyjskiej wobec Polski.)

PEWNE PROBLEMY TAJNEJ POLITYKI MIDZYNARODOWEJ

Kiedy w 1904 r. wybucha wojna midzy Japoni a carsk Rosj, dla Polakw
powstaa nowa okazja do walki z caratem. Chcc wykorzysta now sytuacj, do Tokio udali
si w tyme roku przywdca Narodowej Demokracji Roman Dmowski oraz przywdca
prawicowego nurtu PPS Jzef Pisudski.
13 lipca 1904 r. Pisudski zoy w japoskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych
memoria, w ktrym przekonywa Japoczykw, e Polacy s w stanie wywoa powstanie,
ktre pocignie za sob rwnie powstania innych ciemionych przez carat narodw, co w
rezultacie doprowadzi do rozbicia imperium carskiego. 15 lipca 1904 r. Pisudski rozmawia z
zastpc japoskiego szefa Sztabu Generalnego, generaem Muratu, proponujc akcj
dywersyjn i wywiadowcz na tyach armii carskiej za udzielenie przez Japoni pomocy
technicznej przede wszystkim w broni i amunicji kierowanej przez niego organizacji.
Dmowski by przeciwny polskiej akcji powstaczej przeciw Rosji carskiej. W
rozmowach, ktre prowadzi z japoskim wiceministrem spraw zagranicznych, Chind, i
dyrektorem Departamentu Politycznego, Yamaz, oraz generaem Muratu, a take w
memoriale opracowanym na danie japoskiego szefa sztabu, generaa Kodamy,
przekonywa Japoczykw, e powstanie polskie nic by Japonii nie dao, a dla Polski byoby
katastrof. Powstanie niewtpliwie spowodowaoby w Rosji wybuch antypolskiego
nacjonalizmu i zostao ostatecznie krwawo stumione. Polacy po kadym stumionym
powstaniu na trzydzieci lat zupenie opadaj z si. Natomiast sama groba powstania /ktre
nie wybucha/ wie stale pewne siy rosyjskie.

Z powodu bdu drukarskiego w oryginalnym tytule rozdziau znajduje si sowo tajne uwaga M.R.
 Argumenty Dmowskiego przekonay japoskie kierownictwo i genera Muratu
zawiadomi go, e dowdztwo japoskie nie udzieli poparcia powstaniu w Polsce.
Kady, kto prbowa uzyska audiencj u jakiegokolwiek dygnitarza pastwowego,
wie, e dla ludzi, ktrzy nie zajmuj adnych odpowiednio wysokich oficjalnych stanowisk,
nie jest to rzecz atw.
W 1904 r. ani Dmowski, ani Pisudski nie piastowali adnych wysokich oficjalnych
stanowisk, z racji ktrych mieliby uatwiony dostp do japoskich dygnitarzy. Gdyby do
Japonii pojechali bez uprzedniego przygotowania gruntu, prawdopodobnie skoczyoby si na
rozmowach z jakimi niszymi oficerami wywiadu japoskiego lub z niszymi urzdnikami
Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
Dmowski bdc w latach 1898-1899 w Londynie, dziki swym angielskim
znajomym pozna wpywowego dyplomat japoskiego, krewnego generaa Kodamy. Dziki
temu mg w 1904 r. dotrze do tego generaa i innych dygnitarzy japoskich. Pisudski
rwnie nawiza kontakt z przedstawicielami japoskiego kierownictwa podczas swego
pobytu w Londynie, a w samej Japonii przygotowywa dla niego grunt niejaki James Douglas,
ktry przyjecha tam w 1904 r. przed Pisudskim.
J. Douglas by obywatelem brytyjskim urodzonym w Polsce i doskonale wada
jzykiem polskim. Do Japonii przyjecha oficjalnie jako korespondent endeckiego Sowa
Polskiego, a przy tym by czonkiem PPS. Na podstawie lektury listw Douglasa do
dziaaczy PPS W. Jodki i B. Jdrzejowskiego mona si przekona, e obserwowa on
poczynania Dmowskiego w Japonii i szczegowo informowa o nich swych przyjaci z
PPS-u. W Japonii zreszt stara si obstawia zarwno Dmowskiego, jak i Pisudskiego.
Cieszy si te zaufaniem wadz japoskich, ktrym zaoferowa swe usugi jako cenzor
korespondencji Polakw z armii rosyjskiej, ktrzy dostali si do niewoli japoskiej.
Analiza caego yciorysu Douglasa, a zwaszcza jego zachowania w 1904 r.
prowadzi do wniosku, e w rzeczywistoci by on w Japonii anioem strem zarwno
Pisudskiego, jak i Dmowskiego, z ramienia brytyjskich sub, ktre za jego porednictwem
mogy skutecznie kontrolowa obu przywdcw dwu polskich obozw politycznych endecji
oraz prawicy PPS.
Przykad J. Douglasa pozwala si zorientowa w wieloszczeblowej technice tajnego
sterowania. Dla nie wtajemniczonej szeroko polskiej publicznoci by on korespondentem
endeckiej gazety, ktry przesya mniej lub bardziej interesujce informacje dla swego pisma,
dla wszego grona wtajemniczonych z PPS byo wiadome, ze Douglas nie jest endekiem,
lecz z ramienia PPS obserwuje poczynania Dmowskiego oraz przygotowuje w Japonii grunt

2
dla Pisudskiego. Prawdopodobnie nikt z Polakw nie wiedzia, e w rzeczywistoci gwnym
zleceniodawc Douglasa jest tajna suba brytyjska, dla ktrej zbiera on informacje zarwno
o Dmowskim, jak i o Pisudskim. Dostarczajc odpowiednich informacji tak endekom, jak
Pisudskiemu i jego ludziom mg te Douglas w sposb niewidoczny i dla jednych, i dla
drugich /zwaszcza gdy nie znali oni wczesnych celw tajnej polityki brytyjskiej/ wywiera
dyskretny wpyw na ich pogldy i dziaania. Tego rodzaju ukryta inspiracja moe by czsto
bardziej skuteczna ni oficjalne jawne sterowanie.
Tajna polityka midzynarodowa jest t wanie dziedzin ycia, przy badaniu ktrej
metody analizy cybernetyczno-spoecznej mog odda szczeglne usugi.
Metodami tajnego sterowania w polityce midzynarodowej od niepamitnych
czasw posuguj si niemal wszystkie suwerenne pastwa. Bardzo czsto bowiem w
stosunkach midzynarodowych wystpuj sprzecznoci interesw poszczeglnych pastw i
wwczas pastwo, ktre chce swe zamiary zrealizowa, albo jawnie wymusi si /wojskow,
ekonomiczn lub polityczn/ rozwizania zgodne ze swymi interesami, albo te musi je
realizowa jak okrn drog, ktra na pozr prowadzi w innym kierunku ni ten, w ktrym
nie chc poda przeciwnicy. Zwaszcza w tym drugim wypadku tajno celw i metod
polityki realizowanej przez dane pastwo stanowi zasadniczy warunek jej powodzenia.
Badanie tajnej polityki midzynarodowej jest jednak bardzo czsto utrudnione
brakiem odpowiednich rde historycznych, w ktrych wyoone byyby tajne cele i metody
polityki zagranicznej poszczeglnych pastw. Nie naley si temu dziwi ostatecznie
pastwo prowadzce tajn polityk midzynarodow z reguy nie jest zainteresowane
ujawnianiem naukowcom jej celw i metod, zwaszcza wwczas, gdy nie straciy one jeszcze
swej aktualnoci. Politycy wiedz dobrze, e tak w yciu osobistym, jak i midzynarodowym,
jeeli si ma jakie tajne cele do zrealizowania i nie chce si, aby przeciwnik zorientowa si
o co chodzi, to najlepiej udawa naiwnego, aby upi czujno obiektw tajnego sterowania.
Najciekawsze materiay dotyczce tajnej polityki midzynarodowej przechowywane
s najczciej w archiwach rnego rodzaju tajnych sub, ktre z reguy nie s skonne
udostpnia ich badaczom. Do bada udostpnia si zwykle materiay zdezaktualizowane, a
czsto nawet przedtem usuwa si z archiww materiay dotyczce liskich i
kompromitujcych spraw, ktre wanie mogyby by najciekawszym obiektem bada.
Ale tajna polityka, jeeli jest skuteczna, doprowadza do okrelonych rezultatw,
ktre ostatecznie wychodz komu na korzy, jeeli przy tym tajne sterowanie prowadzone
byo konsekwentnie, przez dugi czas, opierajc si na znajomoci oglnych praw rzdzcych
wszelkimi procesami sterowania spoecznego mona przeprowadzi analizy jakociowe i

3
obliczenia, ktre pozwalaj na wykrycie zarwno celw, jak i metod tajnej polityki
midzynarodowej poszczeglnych pastw.
Bardzo ciekawym i wdzicznym obiektem bada tego rodzaju jest tajna polityka
brytyjska, ktrej analizie powicimy w niniejszym rozdziale wicej uwagi. Polityka ta przez
dugi czas wywieraa istotny wpyw na losy naszego narodu.
Historycy, ktrzy chcieliby bada tajn polityk Wielkiej Brytanii w stosunku do
Polski oraz tajne wpywy brytyjskie na polityk polsk, potkn si atwo o brak materiaw
rdowych w udostpnionych do bada archiwach brytyjskich. Np. w udostpnionych
badaczom archiwach brytyjskich Ministerstwa Spraw Zagranicznych niewiele mona znale
na ten temat, a do najciekawszych archiww Intelligence Service naukowiec /zwaszcza
polski/ nie ma dostpu. Ale w tej dziedzinie z pomoc przychodzi wanie analiza
cybernetyczna. Tajna polityka brytyjska bya bowiem przez dugi czas bardzo konsekwentna i
skuteczna, a w zwizku z tym jej skutki bardzo dobrze poddaj si tego rodzaju analizie.
W historii kadego pastwa wystpuj momenty, w ktrych nie moe ju ono
ukrywa rzeczywistego kierunku swej polityki, musi bowiem podj decyzje powodujce
niedwuznaczne konsekwencje. Do takich momentw nale przede wszystkim okresy wojny.
W czasie pokoju i stabilizacji mona ostatecznie poprzez rne misterne zabiegi ukrywa cel
swojej dziaalnoci kogo naprawd chce si zniszczy, ale kiedy zaczyna si wojna, do
ktrej dane pastwo faktycznie /a nie tylko formalnie/ przystpuje, wwczas maska spada i
dla wszystkich staje si jasne, kogo si naprawd niszczy.
Jeeli zbada, z jakimi pastwami w Europie w okresie od XVIII do XX wieku
Anglia prowadzia powane wojny, wwczas ujawnia si pewna elazna konsekwencja:
zawsze zwalczaa ona pierwsze z dwu najsilniejszych mocarstw na kontynencie europejskim,
wystpujc przy tym w koalicji z innymi pastwami, a zwaszcza z drugim z dwu
najsilniejszych mocarstw kontynentu europejskiego.
W latach 1792-1802, a potem 1805-1815, Anglia w koalicji z rnymi pastwami
kontynentu europejskiego walczy przeciw Francji najpierw rewolucyjnej, a potem
napoleoskiej. Na przeomie XVIII i XIX wieku dwa najsilniejsze pastwa na kontynencie
europejskim to Francja i Rosja. W roku 1800 ludno Francji liczy okoo 28 milionw, a
ludno Rosji okoo 40 milionw. Francja /wraz z wcielonymi do niej wwczas
niefrancuskimi terytoriami/ produkuje w tym czasie 200 tys. ton surwki elaza rocznie,
Rosja natomiast 162 tys. ton. adne z pastw kontynentu nie dorwnuje im ani pod
wzgldem potencjau ludnociowego, ani gospodarczego, ani te oczywicie militarnego.
Dziki napoleoskiej polityce ekspansji Francja rozszerza swe terytoria i swoje strefy

4
wpyww dystansujc Rosj i staje si w zwizku z tym pierwszym mocarstwem kontynentu
europejskiego. Wanie w tym czasie Anglia z uporem i konsekwencj montuje kolejne
koalicje antyfrancuskie i walczy z Francj, przy czym w pierwszym rzdzie stara si pozyska
Rosj, a wic drugie mocarstwo kontynentu, co jej si zreszt udaje dziki agresywnoci
Napoleona. Ostatecznie Francja napoleoska zostaje pokonana, odebrane jej zostaj zdobycze
terytorialne i strefy wpyww.
W poowie XIX wieku pastwo carw rosyjskich jest najwikszym kolosem
ludnociowym kontynentu europejskiego w 1850 r. liczy 75 milionw ludzi /w tym samym
czasie Francja i Austria maj po okoo 36 milionw ludzi, a wszystkie pastwa niemieckie
poza Austri maj cznie okoo 34 milionw ludzi/. W dziedzinie potencjau
gospodarczego Rosja mimo zwolnienia tempa rozwoju w okresie panowania Mikoaja I
jest niewtpliwie drugim mocarstwem kontynentu. Produkuje ona 240 tys. ton surwki elaza
rocznie. Z pastw kontynentu wyprzedza j tylko Francja produkujca wwczas 590 tys. ton
surwki elaza rocznie /Austria produkuje wwczas 162 tys. ton rocznie, a wszystkie
oprcz Austrii pastwa niemieckie cznie okoo 300 tys. ton/. Rosja Mikoaja I bya wic
jednym z dwu najsilniejszych mocarstw kontynentu europejskiego. Ale polityczna waga Rosji
bya wwczas wiksza ni Francji. Francja bya politycznie osabiona niedawnymi
wstrzsami rewolucyjnymi oraz /a nawet jeszcze bardziej/ reakcj, ktra potem nastpia.
Rosja carska natomiast penia funkcj andarma Europy, poskromia rewolucj w Austrii i
bya gotowa tumi j rwnie w innych krajach. W tym czasie zacz si formowa blok
polityczny rosyjsko-austriacko-pruski, w ktrym Rosja graa pierwsze skrzypce. Taki blok by
niewtpliwie najsilniejsz organizacj polityczn na kontynencie, a Rosja jako gwne
pastwo tej organizacji staje si pierwszym pastwem kontynentu. Anglia montuje w tym
czasie koalicj i prowadzi przeciw Rosji wojn krymsk w latach 1854-55, przy czym gwn
si militarn tej koalicji jest Francja a wic drugie po Rosji mocarstwo kontynentu. Rosja
zostaje pokonana, groba koalicji rosyjsko-austriacko-pruskiej zaegnana.
Nastpn du wojn na kontynencie europejskim, w ktrej bierze udzia Anglia, jest
I wojna wiatowa. W przededniu tej wojny Niemcy s niewtpliwie pierwszym mocarstwem
kontynentu europejskiego. W 1913 r. Niemcy wyprodukoway 16 764 tys. ton surwki elaza,
majc w tej dziedzinie zdecydowanie pierwsze miejsce w Europie /w tym samym roku
Francja wyprodukowaa 5207 tys. ton surwki elaza, a Rosja 4630 tys. ton/. Jeeli chodzi o
potencja ludnociowy, to Niemcy zajmuj wwczas drugie miejsce w Europie: w 1910 r.
miay 65 milionw ludzi, podczas gdy Rosja carska 160 mln. Ale Niemcy steroway blokiem
pastw centralnych, do ktrego oprcz nich naleay Austro-Wgry, posiadajce w 1910 r. 45

5
mln ludnoci, Turcja i Bugaria, co stanowio cznie blok ludnociowy rwnowany Rosji.
Niemcy byy wic przed pierwsz wojn wiatow pierwsz potg kontynentu i Anglia w
koalicji z Francj i Rosj /a wic drugim i trzecim mocarstwem kontynentalnym/ podczas
pierwszej wojny walczya przeciw Niemcom i ich sojusznikom i wojn t wygraa.
Wreszcie w przededniu drugiej wojny wiatowej, znw pierwszym mocarstwem
kontynentu europejskiego stay si Niemcy w 1939 r. wyprodukoway 22 500 tys. ton stali,
zajmujc w tej dziedzinie pierwsze miejsce w Europie /na drugim miejscu by Zwizek
Radziecki, ktry wyprodukowa w tyme roku 17 654 tys. ton stali/. W tym samym roku, po
wczeniu do III Rzeszy Austrii i prowincji czeskich, ludno pastwa Hitlera liczya 79
milionw, zajmujc pod tym wzgldem drugie miejsce po ZSRR, ktry mia wwczas okoo
170 mln ludnoci. Niemcy hitlerowskie stanowiy w tym czasie gwn si bloku pastw osi,
w skad ktrego najpierw weszy Wochy, liczce wwczas okoo 44 mln ludnoci, a
nastpnie Japonia, posiadajca ok. 72 mln ludnoci. cznie wszystkie pastwa osi miay ok.
195 mln ludnoci, a wic wicej nawet ni Zwizek Radziecki. Niemcy stanowiy wwczas
pierwsz potg kontynentu europejskiego i Anglia podczas drugiej wojny wiatowej walczy
przeciw nim w koalicji z innymi pastwami. Do koalicji tej po agresji hitlerowskiej w 1941 r.
wszed rwnie Zwizek Radziecki, a wic drugie wielkie mocarstwo kontynentalne.
Prowadzenie wojny jest tylko jednym ze sposobw realizacji celw politycznych.
Mona wic miao przyj, e w okresach pokoju tajna i jawna polityka Wielkiej Brytanii
miaa analogiczne cele jak podczas wojny, tzn. zwalczaa ona najsilniejsze aktualnie pastwo
kontynentu europejskiego starajc si doprowadzi do jego konfliktu z drugim gwnym
pastwem kontynentu. Zasada ta jest zreszt cakiem racjonalna. W ten sposb bowiem
Anglia cudzymi rkami zwalczaa gwnego swego konkurenta do hegemonii w Europie.
Z tego punktu widzenia sprbujemy zanalizowa tajn polityk Anglii w stosunku do
Polski, poczynajc od drugiej poowy XVIII wieku, a koczc na okresie drugiej wojny
wiatowej. W tym czasie Polska nie bya najsilniejszym mocarstwem kontynentu ani nawet
drugim mocarstwem i wobec tego polityka angielska w stosunku do nas musiaa by tylko
funkcj polityki Wielkiej Brytanii w stosunku do gwnego mocarstwa europejskiego.
W drugiej poowie XVIII wieku dwa gwne mocarstwa Europy to Francja i Rosja,
przy czym w latach mniej wicej 1760-1790 pierwsze miejsce naley do Rosji. W roku 1770
na przykad, Rosja wyprodukowaa 83 tys. ton surwki elaza, podczas kiedy Francja tylko
65 tys. ton, a w 1775 r. Rosja miaa ok. 29 milionw ludnoci, podczas gdy Francja 25 mln.
Zasadniczym celem polityki angielskiej w tym okresie musiao by zatem denie do
sprowokowania konfliktu midzy Francj a Rosj i oczywicie przeciwdziaanie wzmacnianiu

6
potgi Rosji /a take w pewnym stopniu Francji/. Polityka angielska musiaa wic
przeciwdziaa zarwno wykrystalizowaniu si rzeczywistego /a nie tylko wymuszonego si/
przymierza Polski z Rosj, jak rwnie inkorporacji caego pastwa polskiego do Rosji. Jedno
i drugie stanowioby bowiem powikszenie potencjau, ktrym dysponowaa Rosja.
Korzystne natomiast z punktu widzenia polityki angielskiej byo utrzymywanie cigych
napi w stosunkach polsko-rosyjskich oraz denie do tego rodzaju podziau terytorium
Polski, w ktrym Rosja otrzymaaby najmniej wartociowe pod wzgldem potencjau
ludzkiego i gospodarczego obszary.
Wymarzonym partnerem polityki angielskiej byo przy tym Krlestwo Pruskie. Przed
rozbiorami Polski Pastwo Pruskie byo w posiadaniu Prus Elektorskich, Pomorza
Szczeciskiego, Brandenburgii i lska. Aby sta si silnym pastwem, Prusy musiay
doprowadzi do scalenia tych terytoriw, a do tego droga wioda tylko poprzez aneksj
polskiego Pomorza i przynajmniej wikszej czci Wielkopolski. Ale wadcy Prus rozumieli
dobrze, e bez tych terenw pastwo polskie nie moe na dusz met egzystowa.
O znaczeniu Pomorza dla Polski powiedzia wyranie Fryderyk Wielki: Kto posiada
Gdask i ujcie Wisy, ten jest bardziej panem tego kraju ni krl, ktry krluje w
Warszawie. Aby wic trwale zawadn tymi ziemiami Prusy musiay doprowadzi do
likwidacji pastwa polskiego.
Wykorzystujc uwikanie si Rosji w wojn z Turcj, Polska w trakcie Sejmu
Czteroletniego przeprowadza reformy zmierzajce do wzmocnienia pastwa. Krl Stanisaw
August przeprowadzi wwczas zrczn gr dyplomatyczn zaproponowa Rosji sojusz
przeciwko Turcji, przy czym Polska miaa w zwizku z tym powikszy sw armi,
wprowadzi szereg reform wzmacniajcych wadz krlewsk, miaa te otrzyma od Rosji
pomoc finansow oraz ewentualne nabytki terytorialne kosztem Turcji, m.in. port Akerman
nad Morzem Czarnym.
Ostatecznie do przymierza polsko-rosyjskiego w wojnie z Turcj nie doszo, ale krl
polski uzyska przynajmniej tyle, e Rosja nie sprzeciwiaa si pewnemu zwikszeniu armii
polskiej oraz pewnym reformom wewntrznym w Polsce.
Gdy jednak zwoano sejm, ktry mia przeprowadzi konieczne reformy w Polsce,
Prusy zaczy sw tajn gr polityczn. Ambasadorzy pruscy w Warszawie najpierw
Buchholtz, a potem Lucchesini prowadzili tajne intrygi przeciwko krlowi polskiemu, ktre
zmierzay m.in. do wyrwania krlowi wadzy nad wojskiem. Lucchesini spotyka si
potajemnie z przedstawicielami antykrlewskiej opozycji, uzyskiwa od nich informacje i
udziela im ,,dobrych rad, a potem sporzdza odpowiednie raporty dla krla pruskiego.

7
 W licie do pruskiego ministra Hertzberga z 1 listopada 1788 roku pisa Lucchesini:
...choby nas wszystko zawiodo z tego, co si tutaj gotuje, to Rossyanie upierajc si przy
zimowych leach w Polsce, dadz pewno powd do zadarcia z Polakami. Mam ju gotowego
warchoa, ktry poleci na Ukrain zaczepi Rossyan w kilkaset szlachty i da sygna do
ruchawki, bylebym mu powiedzia, e krl pruski wesprze nard polski. I dodaje w
postscriptum: Ju po zapiecztowaniu niniejszego pakietu miaem z nim schadzk tajemn
/trzeci/, na ktrej si upewniem, e jeeli na sessyi poniedziakowej krl polski wemie gr
w sprawie komendy nad wojskiem, znaczna liczba wojewodw i posw, nie baczc wcale na
kar wyznaczon na reprezentantw narodu za przyzywanie zagranicznej pomocy,
zdecydowana jest posa do Berlina jednego ze swoich, z adresem podpisanym przez 50 do 60
czonkw sejmu. daj wkroczenia wojsk pruskich, by pod ich zason, gw swoich nie
wystawiajc, mogli si rekonfederowa. Rzecz wprawdzie nie zrobiona, ale zarczam, e
wszystkiego uyj, aby ich w tak dobrym usposobieniu utrzyma.1
W listopadzie 1788 r. przysano z Berlina do Warszawy uroczyst deklaracj,
odczytan w Izbie w dniu 20 listopada, w ktrej owiadczono, e krl pruski czuje si w
obowizku bronienia niepodlegoci Rzeczypospolitej, chce gwarantowa wolno jej ustaw i
nie ma zamiaru stawa na przeszkodzie jej reformom wewntrznym. Oczywicie deklaracja ta
nie mwia nic o rzeczywistych celach tajnej polityki pruskiej wobec Polski.
Na temat tego, o co naprawd chodzio krlowi pruskiemu, tak pisa nasz wybitny
historyk, Walerian Kalinka: A celem byo wywoa zerwanie midzy Polsk a Rossy,
wywoa za dlatego, aby t ostatni przekona, e na aden wpyw trway w Polsce liczy
nie moe, e krl pruski potrafi go zburzy, kiedy zechce, e Rossya nie ma adnego interesu
oszczdza tak lekkomylnego i zmiennego narodu, a tem samem zasania Polski od nowego
rozbioru; jednem sowem, celem byo pozyska przyja Polakw, aby ich pniej sprzeda
Moskwie za kawaek ziemi polskiej2.
Od czasu odczytania w sejmie wspomnianej deklaracji pruskiej przewaga wpyww
Prus w polskim sejmie bya cakowita. Wyrazi to wczesny poeta piszc:
Chcesz wiedzie, co s dzisiaj Zgromadzone Stany?
Ja ci sowem odpowiem, e to s organy,
Gdzie kady klawisz tknity sw powinno czyni,
Organista za na nich teraz Lucchesini!3

1
W. Kalinka: Sejm Czteroletni; Lww 1881, t. I, s. 187.
2
Tame, s. 232.
3
Tekst wg: W. Kalinka, wyd. cyt., s. 232

8
 Lucchesini puci w ruch wszystkie swe wpywy, aby doprowadzi do zawarcia
przez Polsk aliansu z Prusami i tym samym ostatecznie oderwa j od Rosji. Pomaga mu w
tym bardzo pose angielski w Warszawie, Hailes. Lucchesini tak przekonywa krla
polskiego: ,,/.../ gdy zawrzecie z nami alians, przynajmniej my was broni bdziemy, a przez
traktat nie tylko my wam gwarantowa bdziemy granice i independency, ale wraz z nami
Turcy, Szwed, Holandya i Anglia. Bo ju ta deklaruje si tandem otwarcie przy nas, a was
zaprasza do ligi z nami, tej co w Loo bya zawarta. Wic jest to taki moment, gdzie Polska
przyj moe do zwizkw z poow Europy; gdy ten moment chybi, bdzie wzgardzona i
zgubiona na zawsze /.../
Godna uwagi, e Hailes od niejakiego czasu gono przemawia po salonach
warszawskich, e rzd W. Brytanii zaprosi Rzplt do potrjnego przymierza, e sam na wojn
ju zdecydowany wyle niebawem flot na morze batyckie /.../ Tego samego dnia,
/opowiada dalej krl/ zastaem wieczorem Hailesa u Kasztelanowej Podlaskiej na dole.
Potwierdzi mi sowo w sowo to co Lucchesini by mi powiedzia. Pytaem si go: Czeg
nie podajesz nam tego ministerialnie, na pimie? Bo jeszcze nie mam na to directe
rozkazw od mego Dworu, tylko od Ewarta z Berlina otrzymaem uwiadomienie4.
Ostatecznie zabiegi prusko-angielskie w Warszawie odniosy peny sukces. 29 marca
1790 r. zawarty zosta traktat przymierza polsko-pruskiego, ktry swym ostrzem skierowany
by przeciw Rosji.
O co naprawd chodzio Prusom i jakie byy ich prawdziwe zamiary wobec Polski,
napisa ju w dwa dni potem Lucchesini w raporcie dla swego krla: Teraz, kiedy ju mamy
w rku tych ludzi i kiedy przyszo Polski jedynie od naszych kombinacyj zawisa, kraj ten
posuy moe WKMoci za teatr wojny i zasony od wschodu dla lska albo te bdzie w
rku WKMoci przedmiotem targu przy ukadach pokojowych. Caa sztuka z naszej strony
jest w tem, aby ci ludzie niczego si nie domylili i aby nie mogli przewidzie, do jakich
ustpstw bd zmuszeni w chwili, gdy WKMo za swe usugi zada od nich
wdzicznoci5.
10 sierpnia 1790 r. do krla Stanisawa Augusta zgosi si pose angielski w
Warszawie, Hailes, i przekonywa go, e Polska powinna odstpi Prusom Gdask i Toru,
ktre im s bardziej potrzebne ni Polsce. Krl polski odpowiedzia na to dowcipnie: By
moe, e to miasto w obecnym pooeniu wiksz dla Krla pruskiego ni dla nas ma
warto; ale wiadomo W Panu, co od lat trzydziestu wszyscy wasi ministrowie wyznawali, e

4
W. Kalinka: Sejm Czteroletni; Lww 1884, t. II, s. 58-59.
5
Tame, s. 73.

9
utrzymywanie i obrona Gibraltaru byy i s niezmiernym dla Anglii ciarem i e ju nieraz
Hiszpania ofiarowaa Anglii bardzo zyskowne za Gibraltar zamiany. A chocia handel
angielski na Morzu rdziemnym doskonale bez niego obej si moe, to jednak aden z
waszych ministrw nie mia nigdy takowej umowy proponowa do aprobaty narodu
angielskiego, znajc jego wstrt do tego ustpstwa 6. Jak z tego wida, polityka angielska
popieraa Prusy.
Lucchesini nie by jednak zadowolony z wysuwania tej sprawy przez Angli w
nieodpowiednim momencie. Ostatecznie waniejsze byo dla Prus zorganizowanie tego
rodzaju prowokacji, ktra by doprowadzia do wojny Rosji z Polsk, i w tej sprawie Anglia
rwnie wydatnie pomoga Prusom.
Na pocztku 1791 r. Anglia stwarza wraenie, e na serio przygotowuje si do wojny
z Rosj. 27 marca Pitt /popierany zreszt przez krla Jerzego III/ na posiedzeniu angielskiego
gabinetu przeprowadzi uchwa dotyczc wypowiedzenia wojny Rosji. Nastpnego dnia
zoy w parlamencie wniosek dotyczcy powikszenia angielskiej floty wojennej.
Polacy liczc na powstanie koalicji antyrosyjskiej pod przewodnictwem Anglii i na
wojn tej koalicji z Rosj przystpuj do przygotowania i uchwalenia Konstytucji 3 Maja,
ktra bya dla Polski niewtpliwie zbawienn reform, ale musiaa narazi Polsk na gniew
Rosji i doprowadzi do wojny z ni. Reforma konstytucyjna 3 Maja miaa szanse powodzenia
tylko wwczas, gdyby Rosja znalaza si w wojnie z ca koalicj.
Tymczasem w kwietniu 1791 r. zapada w parlamencie angielskim uchwaa
przeciwko wojnie z Rosj, poprzedzona burzliw dyskusj, w trakcie ktrej ostro
krytykowano Polsk. Koncepcja koalicji antyrosyjskiej upada. Zanim jednak Warszawa
zostaa poinformowana o tej zmianie sytuacji, nastpuje uchwalenie Konstytucji 3 Maja.
W nastpnym roku Rosja koczy wojn z Turcj i uderza na Polsk. Prusy
oczywicie wykrciy si od udzielenia Polsce pomocy. Ostatecznie dochodzi do drugiego
rozbioru Polski. Niedugo po nim nastpi trzeci rozbir pastwo polskie przestao istnie.
Za pomoc analizy cybernetyczno-spoecznej mona wykaza, e ze strony Anglii w
stosunku do Polski miao w tym wypadku miejsce klasyczne, podwjne tajne sterowanie. Ze
wzgldu jednak na popularny charakter niniejszej publikacji nie bdziemy tu przytacza
procedury dowodowej.
Pniej, w okresie napoleoskim, Ksistwo Warszawskie byo sojusznikiem
Napoleona i razem z nim byo przez Angli zwalczane. Po upadku Napoleona Ksistwo
Warszawskie znalazo si w strefie wpyww rosyjskich. Francja bya wwczas pokonana i
6
Tame, s. 238.

10
osabiona politycznie, gwnym mocarstwem kontynentu bya Rosja Aleksandra I, ktra
potencjaem ludnociowym zdecydowanie growaa zarwno nad Francj, jak i innymi
pastwami europejskimi. W 1820 r. Rosja miaa 47 milionw ludnoci, podczas gdy Francja
okoo 30 milionw, za potencja gospodarczy Rosji niewiele ustpowa francuskiemu. W
1820 r. Francja wyprodukowaa 165 tys. ton surwki elaza, a Rosja 132 tys. ton. Potencja
militarny Rosji by najsilniejszy w Europie.
Oczywicie wic Anglia, zgodnie z podstawow zasad swej polityki zagranicznej,
zacza wwczas zwalcza Rosj. Ju na Kongresie Wiedeskim w styczniu 1815 r. doszo do
ukadu dyplomatycznego midzy Angli, Francj i Austri, ktrego gwnym zadaniem byo
przeciwstawienie si politycznym zamysom cara Aleksandra I. W tym czasie Aleksander I
broni na Kongresie Wiedeskim polskich interesw w tym sensie, e stara si zachowa w
caoci Ksistwo Warszawskie. Anglia mu te plany pokrzyowaa doprowadzajc do
oderwania Poznaskiego, ktre przyczono do Prus, i Krakowa, z ktrego utworzono
Rzeczpospolit Krakowsk.
Istotny wpyw na nasze losy wywara angielska tajna gra polityczna rwnie w
okresie powstania styczniowego. Po pokonaniu Rosji podczas wojny krymskiej gwnym
mocarstwem politycznym kontynentu staje si znowu Francja Napoleona III. Pod wzgldem
liczby ludnoci ustpowaa tylko Rosji i dorwnywaa Austrii. W 1850 r. Francja miaa 36
milionw ludzi, tzn. tyle, ile Austria, Rosja za 75 milionw. W dziedzinie gospodarczej
natomiast Francja bya zdecydowanie pierwsz potg na kontynencie w 1860 r.
wyprodukowaa 898 tys. ton surwki elaza, podczas gdy Rosja tylko 323 tys. ton, a Austria
313 tys. ton. Przejawiaa te wwczas Francja wielk aktywno dyplomatyczn. Po
Kongresie Paryskim w 1856 r. nastpuje zblienie polityczne Francji i Rosji. Francja w
sojuszu z Rosj byaby hegemonem Europy do tego Anglia nie moga dopuci.
W tym wanie czasie Prusy rzdzone przez Bismarcka staraj si uzyska
dominujc pozycj w Niemczech. Na przeszkodzie tym deniom stoi Austria i Francja. Ale
przed rozpraw z przeciwnikami Bismarck musi sobie zapewni przynajmniej neutralno
Rosji. Tymczasem w sferach kierowniczych pastwa rosyjskiego przybieraj na sile tendencje
propolskie. Gwnym przedstawicielem tych tendencji jest brat cara, wielki ksi Konstanty
Mikoajewicz, ktry w 1862 r. zosta namiestnikiem Krlestwa Polskiego. Naczelnikiem
wadz cywilnych zostaje margrabia Wielopolski, ktry rozpocz realizacj reform, dziki
czemu Krlestwo uzyskao znw pewien zakres samodzielnoci i swobody. Ta propolska
polityka bya popierana przez Francj, Prusy natomiast patrzyy na ni z nienawici.

11
 Tymczasem 22 stycznia 1863 r. wybucha w Polsce powstanie, byskawicznie
wykorzystuje to Bismarck i ju 8 lutego 1863 r. zostaje w Petersburgu podpisana tzw.
Konwencja Alvenslebena, w ktrej Prusy zobowizuj si do udzielenia Rosji carskiej
pomocy w akcji przeciw powstacom. Stanowio to klsk propolskiej orientacji na dworze
carskim i zwizao carat z polityk prusk.
Sam Bismarck tak pisa w swych pamitnikach na temat Konwencji Alvenslebena:
Konwencja ta bya udanym pocigniciem na szachownicy, ktre rozstrzygno parti
toczc si wewntrz rosyjskiego gabinetu midzy wpywem kierunku antypolskiego,
monarchicznego i polonizujcego, panslawistycznego7.
W naszym interesie leao zwalczanie w rosyjskim gabinecie partyj polskich
sympatyj, rwnie i tych w duchu Aleksandra I 8. Trudno byo z jak tak pewnoci
przewidywa, czy i jak dugo ten polityczny kapita carskiej przyjani bdzie dla nas
praktycznie moliwy do zuytkowania. W kadym jednak razie prosty zdrowy rozsdek
nakazywa nie dopuci do tego, aby dosta si on w posiadanie naszych przeciwnikw,
ktrych musielimy widzie w Polakach, w polonizujcych Rosjanach i w ostatecznym
wyniku prawdopodobnie i we Francuzach9.
Napoleon III chcia pomc Polakom. Prbowa nawet wcign do tej gry Austri,
ktrej pomoc dla Polski moga by cakiem realna ze wzgldw geograficznych. Ostatecznie
jednak plany te w zarodku zdusia polityka angielska.
Polityka angielska zastosowaa tu klasyczny manewr podwjnego tajnego
sterowania, ktrego waciwym celem byo pokcenie Francji z Rosj. Zaraz po wybuchu
powstania styczniowego, w Anglii rozpoczy si wielkie demonstracje, podczas ktrych na
wszystkie sposoby deklamowano o mioci w stosunku do Polski. 27 lutego 1863 r. w
brytyjskim parlamencie odbya si wielka debata, ktra miaa charakter zdecydowanie
propolski. Rwnoczenie odbyway si wiece, wygaszano przemwienia, pisano artykuy, w
ktrych deklarowano si po stronie Polski. 17 kwietnia 1863 r. Anglia wraz z Francj i Austri
skada w Petersburgu not, w ktrej ujmuje si za Polakami: drug tak not zoono 17
czerwca tego roku. Polacy zapatrzeni w Zachd i przyjmujcy wszystko, co z Zachodu
pochodzi jako objawienie, skonni byli ulega zudzeniom i brali t angielsk gr
dyplomatyczn za dobr monet. Dziki temu angielskie podwjne tajne sterowanie odnosio
podwjny sukces po pierwsze prowokowao Polakw do podtrzymywania walki z Rosj, a

7
Otto Furst von Bismarck: Gedanken und Erinnerungen; Stuttgart 1898, t. I, s. 314.
8
Tame, s. 308.
9
Tame, s. 310.

12
po drugie niszczyo francusk polityk zblienia z Rosj, wpychajc tym samym Rosj w
objcia Prus.
O tym, e gra angielska nie miaa faktycznie na celu realnego przyjcia z pomoc
Polsce, wiadczy najlepiej fakt, e gdy tylko Francja wysuna realny plan przyjcia z pomoc
powstaniu polskiemu, polityka angielska od razu go obalia i nie dopucia do jego realizacji.
Ostatecznie powstanie polskie upado, ale pozosta jego polityczny owoc w postaci
zblienia rosyjsko-pruskiego, dziki ktremu Prusy miay zapewnion yczliw neutralno
Rosji, gdy w roku 1864 napady Dani odrywajc od niej Szlezwik i Holsztyn, a nastpnie w
1866 r., gdy zaatakoway Austri i Krlestwo Hanoweru, i wreszcie w 1870 r., gdy wszczy
wojn z Francj. Ostatecznie doszo do zjednoczenia Niemiec pod hegemoni Prus. Powstao
Cesarstwo Niemieckie, a hegemonia Francji na kontynencie przestaa Anglii zagraa.
Mino jednak kilkadziesit lat i na kontynencie europejskim powstaje nowe
mocarstwo, ktre jest na najlepszej drodze, aby sta si hegemonem Europy tym pastwem
s wwczas wanie cesarskie Niemcy.
W cigu ponad czterech dziesicioleci, ktre nastpiy po zwycistwie nad Francj,
Rzesza niemiecka przeya eksplozj demograficzn i przemysow. W 1870 r. ludno
Niemiec wynosia 41 mln, w 1900 r. 56 mln, a w 1913 r. przekroczya ju 67 mln, co
stanowio okoo 15% zaludnienia wczesnej Europy /dzi taki udzia w zaludnieniu naszego
kontynentu mogoby mie pastwo posiadajce ponad 100 mln ludnoci/. Produkcja surwki
elaza w Niemczech w 1870 r. wynosia 1 mln t /8,4% produkcji wiatowej/, w 1900 r. 7750
tys. t /okoo 18,8% produkcji wiatowej/, a w 1913 r. 16 764 tys. t /21,4% produkcji
wiatowej/.
W roku 1871 Niemcy w dziedzinie produkcji elaza wyprzedziy Francj a w 1904 r.
Angli. W przededniu I wojny wiatowej Niemcy miay ju bardzo znaczn przewag nad
Wielk Brytani zarwno w dziedzinie potencjau demograficznego, jak i
przemysowego /w 1913 r. liczba ludnoci Wielkiej Brytanii wynosia niecae 42 mln, za
produkcja surwki elaza 10 400 tys. t/.
Oczywicie podstawowa zasada polityki angielskiej nakazuje Wielkiej Brytanii
podj walk z Niemcami. W tej nowej sytuacji Anglia sprzymierza si z Francj i Rosj. W
rozgrywkach rosyjsko-niemieckich istotnego znaczenia nabiera sprawa polska, nie naley si
wic dziwi, e Anglia znowu zaczyna interesowa si Polsk. Chtnie uycza Polakom
schronienia. Angielskie tajne suby staraj si o kontakty z polskimi dziaaczami
politycznymi.

13
 W latach 1891 1902 gwny organ PPS Przedwit wychodzi w Londynie. Od
1893 r. zesp czoowych dziaaczy PPS osiedli si w Londynie. Wielokrotnie jedzi tam te
Pisudski, przebywajc w Anglii nawet przez dusze okresy. Jeeli ma si na swoim
terytorium jaki orodek polityczny, wwczas nietrudno pozyska na wpyw i uczyni ze
kana sterowniczy wasnej tajnej polityki. Nie musi to oczywicie oznacza wycznie
ordynarnej agenturalnej dziaalnoci. Metody tajnego sterowania mog mie o wiele bardziej
subtelny charakter mona na przykad operowa jakimi niby spoecznymi funduszami,
mona postara si o to, aby okrelone osoby pozyskay sobie autorytet i zaufanie danego
rodowiska i mogy mu nastpnie udziela dobrych rad, mona serwowa odpowiednio
dobrane, poufne informacje pochodzce ze sfer dobrze poinformowanych itp.
Kiedy w 1904 r. wybucha wojna rosyjsko-japoska, wanie w Londynie Pisudski
nawiza kontakty z Japoni, a jak wspominalimy ju, zarwno on, jak jego przeciwnik
Dmowski podczas swej podry do Tokio obserwowani byli przez Anglika J. Douglasa.
W okresie poprzedzajcym I wojn wiatow jedzi do Anglii rwnie przeciwnik
Pisudskiego, Dmowski, i by tam przez politykw angielskich chtnie przyjmowany.
Podczas I wojny wiatowej notujemy znaczne oywienie w kontaktach midzy
polskimi dziaaczami politycznymi a angielskimi sferami politycznymi Dmowski
wielokrotnie jedzi do Anglii, a Pisudski, mimo e pocztkowo formalnie wystpowa po
stronie pastw centralnych, mia podczas wojny w Anglii swego staego przedstawiciela w
osobie Augusta Zaleskiego /pniejszego ministra spraw zagranicznych, wybitnego czonka
l wolnomularskich/.
Polityka Anglii wobec Polski bya wwczas, podobnie jak dawniej, funkcj jej
polityki wobec Niemiec i Rosji. Jak dugo Niemcy byy silne i byy kandydatem na hegemona
Europy, Anglia zwalczaa Niemcy i w tej grze karta polska stanowia jeden z atutw. Std
wanie dziaalno polskiego Komitetu Narodowego kierowanego przez Dmowskiego,
dcego do odbudowania Polski majcej oparcie w zachodnich aliantach, spotykaa si
podczas I wojny z pewnym poparciem angielskim. Rwnoczenie jednak angielscy politycy
mylcy perspektywicznie popierali rwnie konkurencyjn wobec Komitetu Narodowego
ekip pisudczykw z A. Zaleskim na czele.
Z chwil pokonania Niemiec nastpuje zwrot w polityce angielskiej. Niemcy s
pokonane, zdezorganizowane i osabione. Przestaj wic by kandydatem na hegemona
Europy, zwyciska jest natomiast Francja i ona wanie jest w tym czasie gwnym
mocarstwem na kontynencie europejskim. Polska jest wwczas naturalnym sojusznikiem
Francji, ktra zreszt popiera Polsk na konferencji wersalskiej. Silna Polska stanowiaby

14
zbyt wielkie wzmocnienie bloku francuskiego, Anglia zatem zgodnie z podstawow zasad
swej polityki musi dy do osabienia Polski.
Jeszcze podczas I wojny wiatowej Neville Chamberlain /ten sam, ktry wsawi si
pniej ukadem monachijskim/ na jakim bankiecie rozmawia z Dmowskim. Dmowski jak
zwykle, korzystajc z okazji, stara si przekona angielskiego polityka o tym, e zbudowanie
silnej Polski ley w interesie Wielkiej Brytanii. Chamberlain odpowiedzia mu jednak twardo,
e jest w bdzie, gdy interes angielski wymaga, aby Niemcy miay swobodne pole dla swej
ekspansji na wschd, a silna Polska przeszkadzaaby im w tym.
Chamberlain nie piastowa jeszcze wwczas adnego kierowniczego stanowiska w
polityce brytyjskiej i dlatego mg sobie pozwoli na tego rodzaju szczer wypowied, ktra
zreszt bya tylko odbiciem perspektywicznych koncepcji polityki brytyjskiej w stosunku do
Polski. Z tego punktu widzenia jest rzecz zupenie zrozumia, e ju w Wersalu premier
brytyjski Lloyd George nie dopuci do przyznania Polsce Gdaska, caoci lska i Mazur.
W rozgrywkach wewntrznych w Polsce Anglia stawiaa na obz Pisudskiego. W
okresie gdy Pisudski wycofa si z oficjalnego ycia politycznego i zajmowa si
dziaalnoci spiskow podczas swego pobytu w Sulejwku, odwiedzali go tam zarwno
pose brytyjski Max-Muller, jak i brytyjski attache wojskowy, Clayton. Po zwycistwie
Pisudskiego w 1926 r. zarwno w Polsce, jak i w radzieckich sferach dyplomatycznych
panowao przekonanie, e za zamachem Pisudskiego staa Anglia. Faktem jest, e jak
dotychczas nie udao si historykom znale wystarczajcych rdowych potwierdze
powiza obozu Pisudskiego z Angli, ale tu wanie przychodzi z pomoc metoda analizy
cybernetycznej.
Aby zrozumie podwjne tajne sterowanie, ktre w badanym okresie stosowaa
Anglia w stosunku do Polski, trzeba najpierw zanalizowa potencjay, ktrymi wwczas
dysponoway najwaniejsze pastwa na kontynencie europejskim.
Wkrtce po dojciu do wadzy Pisudskiego rozpocz si wielki kryzys, produkcja
przemysowa najwaniejszych pastw kapitalistycznych spada bardzo wyranie, co
oczywicie wpyno na ich potencja polityczny. O ile w 1928 r. Francja wyprodukowaa
9500 tys. ton stali, a Niemcy 14 500 tys. ton, o tyle w roku 1932 Francja wyprodukowaa stali
ju tylko 5640 tys. ton, a Niemcy 5770 tys. ton. W tym samym czasie Zwizek Radziecki
zwikszy swj potencja przemysowy i radziecka produkcja stali wzrosa z 4251 tys. ton w
roku 1928 do 5927 tys. ton w roku 1932. Z porwnania tych liczb wynika, e Zwizek
Radziecki w 1932 r. w produkcji stali przecign zarwno Francj, jak i Niemcy, a produkcja
stali w owym czasie moe by traktowana jako zasadniczy /obok potencjau ludzkiego/

15
miernik potencjau gospodarczego pastwa. Jeeli chodzi o liczb ludnoci, to w 1930 r.
Zwizek Radziecki mia 154 miliony ludzi, podczas gdy Niemcy 64 miliony, a Francja 42
mln. Kraje kapitalistyczne trapia wwczas plaga bezrobocia zwizana z niewykorzystaniem
potencjau ludzkiego, podczas gdy w Zwizku Radzieckim starano si wykorzysta w
gospodarce wszystkich ludzi zdolnych do pracy.
Rwnie potencja militarny ZSRR zaczyna w tym czasie growa nad potencjaami
gwnych krajw kapitalistycznych kontynentu europejskiego. W latach 1930/31 armia
radziecka liczya 562 tysice onierzy, podczas gdy armia francuska /najwiksza w owym
czasie spord armii europejskich krajw kapitalistycznych/ 452 tysice onierzy, Niemcy
posiaday tylko stutysiczn Reichswehr.
Zwizek Radziecki stawa si wic wwczas pierwsz potg kontynentu
europejskiego i oczywicie polityka angielska zgodnie ze sw podstawow zasad bya w
tym czasie skierowana przeciw ZSRR. Jedynym realnym sposobem zwalczania Kraju Rad
mogo by wtedy wzmocnienie Niemiec i skierowanie ich ekspansji na wschd. Nic wic
dziwnego, e polityka angielska nie moga dopuci do interwencji pastw Ententy w
Niemczech, w chwili gdy w 1933 r. doszed do wadzy Hitler, ani te do antyhitlerowskiej
akcji militarnej, w chwili gdy wojska hitlerowskie zajmoway Nadreni, a nastpnie Austri,
czy wreszcie Czechosowacj.
eby jednak doszo do zbrojnego konfliktu midzy Niemcami Hitlera a Zwizkiem
Radzieckim, trzeba byo doprowadzi do bezporedniego styku midzy tymi pastwami. Styk
taki mg powsta w dwojaki sposb: albo wwczas, gdy Polska sprzymierzy si militarnie z
jednym ze swych ssiadw przeciw drugiemu, albo wwczas, gdy pastwo polskie zostanie
zlikwidowane.
Ale gdyby Polska sprzymierzya si z Hitlerem przeciw Zwizkowi Radzieckiemu,
wwczas Rzesza niemiecka za bardzo by si wzmocnia polska armia przedwrzeniowa,
zwaszcza zmodernizowana i dozbrojona przez Niemcy, stanowiaby si na tyle wielk, e
Hitler staby si zbyt silny jak na potrzeby polityki angielskiej.
Z kolei armia polska, sprzymierzona z ZSRR przeciw Hitlerowi, stanowiaby zbyt
wielkie z punktu widzenia podstawowej zasady polityki angielskiej wzmocnienie Zwizku
Radzieckiego.
Ani wic sojusz ze Zwizkiem Radzieckim, ani te sojusz Polski z Niemcami nie by
korzystny z punktu widzenia polityki angielskiej. Pozostawaa wic tylko jedna ewentualno
zaatwienia sprawy polskiej zgodnie z polityk angielsk: osabienie Polski, a potem jej

16
likwidacja, po ktrej prdzej czy pniej musiao doj do ataku Hitlera na Zwizek
Radziecki.
Jeeli z tego punktu widzenia przeanalizujemy decyzje kierownictwa polskiego w
okresie od 1926 do 1939 r., to uderzy nas zadziwiajca ich zgodno z podstawowym
kierunkiem polityki brytyjskiej na naszym odcinku.
Kiedy w 1933 r. Hitler doszed do wadzy, wwczas Pisudski jak twierdzi Jzef
Feldman w swej ksice Problem polsko-niemiecki w dziejach 10 chcia doprowadzi do
wsplnej interwencji polsko-francusko-angielskiej w Niemczech, ale ostatecznie mocarstwa
zachodnie nie poszy na to i Pisudski poniecha swych planw. Tak czy inaczej stao si
faktem, e polskie kierownictwo nie podjo wwczas decyzji o interwencji w Niemczech
przeciwko Hitlerowi.
Potem, kiedy wojska Hitlera zajy Nadreni, Polska moga znowu przynajmniej
wsplnie z Francj podj przeciwakcj militarn. Wwczas Hitler by jeszcze saby i
mona go byo stosunkowo atwo powstrzyma, ostatecznie jednak do decyzji takiej nie
doszo.
Nastpnie wojska hitlerowskie zajy Austri i wwczas rwnie kierownictwo
polskie nie podejmuje adnej decyzji o przeciwdziaaniu. Wreszcie przychodzi jesie 1938 r.
Hitler zwraca si przeciw Czechosowacji. Armia czechosowacka bya wwczas dobrze i
nowoczenie uzbrojona, posiadaa zaplecze we wasnym nowoczesnym przemyle
zbrojeniowym, a czeska granica z Niemcami bya dobrze ufortyfikowana. Szczeglnie istotne
z punktu widzenia polskiego byo to, e Czechosowacja dysponowaa du liczb samolotw
i czogw, ktrych brakowao armii polskiej. Elementarny interes pastwa polskiego wymaga
wwczas poparcia Czechosowacji, ale kierownictwo polskie podjo wprost przeciwn
decyzj. Cay potencja przemysowo-wojenny Czechosowacji wpad w rce Hitlera.
Wszystkie powysze decyzje polskiego kierownictwa przedwrzeniowego nie byy
wprawdzie zgodne z elementarnymi interesami polskimi, ale byy niewtpliwie zgodne z
omwionym wyej kierunkiem polityki brytyjskiej wobec Polski.
Po zajciu Czech przysza kolej na Polsk. Zgodnie ze sw podstawow zasad
Anglia nie moga dopuci, aby Polska sprzymierzya si z ktrymkolwiek ze swych
ssiadw, a tymczasem pozostawiona sam na sam z Hitlerem moga podj tego rodzaju
decyzj. Najlepszym sposobem zapobieenia takiej decyzji byo udzielenie Polsce przez
Angli gwarancji. I tak si te stao. Gwarancja angielska niewiele nam pomoga w 1939 r.
bowiem nasi zachodni sojusznicy nie uderzyli na Hitlera.
10
Katowice 1946 r.

17
 Wielu ludziom wydawao si dziwne, dlaczego nie zdecydowali si oni uderzy na
Hitlera ani w roku 1939, ani te wczeniej. 4 czerwca 1946 r. hitlerowski genera Jodl w
swych zeznaniach zoonych podczas procesu norymberskiego stwierdzi: A do 1939 roku
mielimy oczywicie mono zniszczy Polsk sam. Ale nie mielimy nigdy ani w r.
1938, ani w r. 1939 monoci wytrzymania koncentrycznego ataku ze strony tych pastw
/Polski, Francji, Czechosowacji/ razem. I jelimy nie zaamali si w r. 1939, zawdzicza to
naley tylko temu faktowi, i w czasie polskiej kampanii okoo 110 francuskich i brytyjskich
dywizji na zachodzie byo kompletnie nieczynnych przeciw niemieckim 23 dywizjom11.
A marszaek Keitel /szef Oberkommando der Wehrmacht/ zezna w tym samym dniu:
,,... Z czysto wojskowego punktu widzenia trzeba doda, e my, onierze, oczywicie zawsze
spodziewalimy si ataku mocarstw zachodnich, tj. Francji, w cigu kampanii polskiej i
bylimy bardzo zaskoczeni tym, e na zachodzie prcz maych potyczek midzy lini
Maginota a waem zachodnim do niczego wwczas nie doszo /.../ Z czysto wojskowego
punktu widzenia francuski atak podczas kampanii polskiej miaby do czynienia tylko z
wojskow przeson, a nie z rzeczywist obron.
Skoro nic w tym rodzaju nie nastpio, my, onierze, mylelimy oczywicie, e
zachodnie mocarstwa nie miay powanych zamiarw, poniewa nie wykorzystay one
skrajnie sprzyjajcej sytuacji do operacji militarnych i nie przedsiwziy niczego powanego
przeciw nam w cigu 3-4 tygodni, kiedy wszystkie niemieckie formacje bojowe byy uyte na
Wschodzie12.
Ale zastanwmy si, co oznaczaoby dla Anglii pokonanie Hitlera ju w 1939 r.
Oczywicie wwczas Zwizek Radziecki staby si gwnym mocarstwem na kontynencie, a
pokonane Niemcy nie mogyby ju uderzy na ZSRR. W takiej sytuacji cae uprzednie tajne
sterowanie brytyjskie nie osignoby celu. A zatem to, co faktycznie stao si w 1939 r. i
1940 r., byo zgodne z zasadniczym kierunkiem tajnego sterowania brytyjskiego.
Warto jeszcze rozpatrzy podstawowe decyzje polskiego kierownictwa z lat 1926-
1939 w sprawach dotyczcych naszej obronnoci.
Przede wszystkim w latach 1926-1935 nastpi ogromny regres naszego wojska.
Lotnictwo polskie, ktre w 1926 r. posiadao okoo 800 nowoczesnych samolotw, w
dziewi lat pniej nie miao nawet jednej trzeciej tej liczby. Wojska techniczne zostay tak
zmniejszone, e niemal przestay istnie: 30 batalionw saperw zostao skadrowanych do 8,

11
The Trial of German Major War Criminals; London 1947, p. 15, s. 320.
12
Tame, p. ll, s. 8.

18
puki cznoci rozwizano, a bro pancerna i przeciwpancerna bya tak maa, e praktycznie
si nie liczya. Lotnictwu zabroniono nawet opracowywa doktryn bojow.
Po 1935 r. rozpoczto modernizacj polskiej armii, rozbudowywano przemys
zbrojeniowy, ktry w ostatnich latach przed wojn produkowa ju cakiem nowoczesne
samoloty, czogi, dziaka przeciwpancerne i przeciwlotnicze. Przyjto jednak zasad, e
polski przemys zbrojeniowy musi by samowystarczalny ekonomicznie. W rezultacie
najlepsze uzbrojenie produkowane przez polskie fabryki byo nawet w przededniu wojny
eksportowane za granic.
Na przykad od 1937 r. Pastwowe Zakady Lotnicze produkoway doskonae,
nowoczesne myliwce P-24, ale zamiast dla polskiej armii dua ich cz sza na eksport za
granic. Jeszcze midzy majem a wrzeniem 1939 r. sprzedano Bugarii 36 doskonaych
liniowych maszyn P-43. Z 900 wyprodukowanych w 1938 r. pierwszorzdnych polskich
dziaek przeciwpancernych 500 sprzedano za granic. Analogicznie wikszo
produkowanych w Polsce nowoczesnych dziaek przeciwlotniczych rwnie eksportowano za
granic.
Osoby odpowiedzialne za te decyzje tumaczyy, e taka polityka jest suszna, gdy
pozwala nam zdoby cenne dewizy tak potrzebne dla rozwoju naszego przemysu
zbrojeniowego. Odpowiedzialny za rozbudow naszego lotnictwa genera Rayski stwierdzi
wrcz, e eksportujemy samoloty wyszej jakoci ni te, ktre dostaje nasze lotnictwo, gdy
tylko takie mona sprzeda za granic.
Tego rodzaju decyzje byy niewtpliwie tragiczne w skutkach dla Polski, ale przecie
byy zgodne z zasadniczym kierunkiem polityki brytyjskiej wobec Polski jeeli pastwo
polskie miao zosta zlikwidowane, to z punktu widzenia polityki brytyjskiej nie bya
potrzebna silna i dobrze uzbrojona armia polska gdy moga tylko utrudni realizacj celu
polityki brytyjskiej, jakim w tym czasie byo doprowadzenie do konfrontacji Niemiec
hitlerowskich ze Zwizkiem Radzieckim.
Ostatecznie wic, rwnie w dziedzinie obronnoci wikszo decyzji polskiego
kierownictwa przedwrzeniowego bya zgodna z zasadniczym kierunkiem polityki
brytyjskiej.
Biorc pod uwag tego rodzaju zbiory decyzji i stosujc znane w rachunku
prawdopodobiestwa twierdzenie Bayesa o prawdopodobiestwie przyczyn, obliczono, e z
prawdopodobiestwem 0,75 przyczyn decyzji polskiego kierownictwa w okresie 1926-1939
byo tajne sterowanie angielskie. Jest to warto prawdopodobiestwa bardzo dua,

19
zwaywszy, e te wartoci wahaj si w granicach od 0 do 1. Prawdopodobiestwo rwne 1
oznacza cakowit pewno.
Oczywicie pozostaje do wyjanienia na razie nie zbadany problem: w jaki sposb
sterowanie angielskie w stosunku do Polski w latach 1926-1939 mogo by a tak skuteczne.
Problem angielskich kanaw sterowniczych w Polsce przedwrzeniowej czeka jeszcze na
zbadanie.
Na koniec z perspektywy czasu trzeba stwierdzi, e okres drugiej wojny wiatowej
stanowi przeom, jeeli chodzi o skuteczno zarwno tajnej, jak i jawnej polityki brytyjskiej.
Pod koniec wojny ju nie udawao si Anglii uzyskiwanie podanych rezultatw. Nie byo to
zreszt przypadkiem, procesy rozwoju spoeczno-gospodarczego doprowadziy do sytuacji, w
ktrej Anglia przestaa liczy si w wiecie /a waciwie nawet w Europie/ jako potga
gospodarcza, co z kolei musiao pocign za sob zmniejszenie skutecznoci oddziaywa
politycznych. Do powiedzie, e w XIX wieku Anglia bya pierwsz potg gospodarcz
wiata. Na przykad w 1870 r. Anglia wyprodukowaa 5960 tys. ton surwki elaza, podczas
gdy USA 1670 tys. ton, Francja 1420 tys. ton, Niemcy 1000 tys. ton, Rosja carska 360 tys.
ton. Anglia zatem w tym czasie produkowaa elaza wicej ni USA, Francja, Niemcy i Rosja
razem wzite. Po drugiej wojnie wiatowej ukad si przedstawia si zupenie inaczej
Anglia nie bya ju pierwsz potg gospodarcz wiata. Na przykad w 1950 r.
wyprodukowano w Anglii 16,6 mln ton stali, podczas gdy w USA w tym samym roku
wyprodukowano 87,8 mln ton, w ZSRR 27,3 mln ton, w RFN 14 mln ton, a we Francji
8,7 mln ton.
Jak dugo za tajn polityk brytyjsk staa odpowiednia potga gospodarcza, tak
dugo moga ona odnosi sukcesy z chwil gdy gospodarcza baza tej polityki przestaa by
wystarczajca, sukcesy te si skoczyy.
Tajne sterowanie w polityce midzynarodowej, podobnie jak w polityce
wewntrznej, nie moe zbyt dugo powstrzymywa biegu historii.

20