Professional Documents
Culture Documents
Dergah Yaynlar : 35
ISBN: 978-975-7462-81-1
Basn Yeri: A Ajans Reklamc lk Fil imcilik Matb. San. ve Tic . Ltd. ti.
Caalolu / stanbul
Alunet Hamdi Tanpnar
MAHUR BESTE
DERGAH YAYINLARI
www.dcrgahyayinlari.com/ bilgi@dcrgahyayinlari.com
5
K UYKU ARASINDAK DNCELER
7
AHMET HAMD TANPINAR
8
MAHUR BESTE
9
AHMET HAMD TANPINAR
rck adeta memnun oldu. "Kim bilir, belki de ... " Fakat hayr. erife
Hanmn bu evden gitmesi o kadar byk bir deiiklikti ki, Behet
Beyefendi bunu dnmeye bile cesaret edemedi. Sonra, bizzat ken
disinin de Cavide ile uyuabilecei pek belli deildi. Behet Beyza
vall, insanlardan kaan bir ihtiyard. Bunu sylerken vaktiyle ev
lendii srada Msr' dan getirtilmi olan siyah abanozdan geni kar
yolann iinde, lavanta iei kokan beyaz rtlerin arasnda, srma
dan y ldzlarla ssl Halep ii yorgann altnda, kendisini birdenbire
olduundan daha kk, daha biare buldu. Hakikaten eskisi gibi
miydi ya? ... Eskisi o kadar uzak, o kadar efsanevi bir alemdi ki;
Behet Bey orada, bu a!emin her eyi deitiren ve gzelletiren b
yl altnda kendisini istedii gibi tahayyl edebilirdi.
Birdenbire akl evlendii seneye, biricik akna, her mrde bir
kere aan o bahara gitti. Fakat Behet Beyin hayat bu cinsten seya
hatleri zorlatran bir hayatt. Mazi onun iin tehlikeli bir mntkay
d. Onun iin abuka dnd. insan m zavall , ok zavall bir ey
di. "Darlmihen ... " diye mrldand. Bu, Behet Beyin her eye ra
men smsk bal olduu, bir sarman dallarna, engellerine ben
zeyen bin trl alaka ile, her zerresine kenetledii hayalin kendi l
gatindeki karl idi. Daha dorusu, mrnn tecrbelerini hatrla
d zamanlar, kendisini teselli iin bulduu kelimeydi. Baka trl
olsayd ne olacakt sanki? Mademki imdi ihtiyar ve biare bir ey
di... Fakat acaba geinebilecekler miydi? Bu uzak mazi yolculuu
ona emektar hizmetisine kar iinde uyanan kini unuttunnutu.
imdi erife Hanm olduu gibi, yani hayatnn biricik zaru
reti olarak gryordu. Bu ask yzl, dedikoducu kadn, onun iin
her eydi: scak ayn zerinde ttt kahvalt tepsisi, muntazam
yemek sofras , scak ve temiz yatak, yumuak terlik ve her trl
kaygdan uzak, kendi ilerine kalan geni, huzurlu saatlerdi. Onun
sade kiraclarla boumas yeterdi. Vaka Behet Beyefendi zaman
zaman kiralarn alnmas, kunturatlarn yaplp yaplmamas hak
knda hizmetisini tenvir etmez deildi, fakat ikisi de bunu sadece
iin d tarafn kurtarmak iin olduunu bilirlerdi. Ya geinemez
!O
MAHUR BESTE
il
AHMET HAMDi TANPINAR
beklerim var.... " Ve yatann iki yannda birer eski zaman tlsm gi
bi duran siyah katran vcutlu, kvrck sal, krmz karanfil dudak
l, akik gerdanlkt fellah kadnlarn, komodinlerin, odann iinde her
kmldannda kendisine ikin gslerini gsteren ve Behet Beyi
tadlmam, yabanc zevklere davet eden sslerini dnd. Bereket
versin ki beden aalar birdenbire kayboluyordu. "Rahmetli Ata
Mollann acayiplii ite ... Sanki kzna baka bir yatak takm bula
mazd? ... " Ve krk be sene sonra Behet Beyefendi bu eyiz hatas
n bugn olmu bir mesele gibi ciddiyetle mnakaa etmeye hazrlan
d. Eer merhum refkasnn hatras olmasayd, oktan onlar Bedes
ten' e gnderirdi. Bununla beraber, mesela Cavide'nin onlan been
meyip yerlerinden oynatmasna hibir zaman raz olamazd.
Bana ne i amt. .. Kim bilir, belki bu hoppa kadn, evin
iinde her eye itiraz edecekti." Onlarda didimek aile mirasdr... "
Bu dnce ile aklna Cavide'nin dedesi, yani enitesi Arif Bey gel
di. Bu adam, btn mrnce kendisini beenmemi , sevmemi,
onunla didimi durmutu. Az kalsn, "Bereket versin, ld de kur
tuldum... " diyecekti, fakat kz kardeinin bu lmle perian yz,
birdenbire kararm bir lamba gibi yaay, aradaki zaman fa
slasna ramen, kendisine bugn olmu bir ey gibi grnd. Ha
yr, bu kadar yaknda olan bir straba kar lk gelen bir kurtulmay
o elbette istemezdi. Sonra, zavall adamn ne kabahati vard? Kitap
lar yanmadan nce, hemen her gn, kendisine" Bu kadar serveti
byle kav gibi binada, bu kibrit kutusunda saklyorsun; maazallah
bir yangn, bir ey oluverir, mahvolursun!" diye nasihat vermiti. O
zaman bu szleri dinlememi, hatta merhum brahim Paa ailesinin
baba oca olan o koca konaa "kibrit kutusu", "kav" gibi hibir su
retle layk olmayan isimler vermesine gcenmiti. Fakat Arif Bey
dinler mi? Allah rahmet etsin, kafasna koyduu eyi diline tesbih
edenlerdendi. Gn ar nasihatn tekrarlam o syledike Behet
Bey de eski konaa daha ok balanmt.
Nihayet konak yanm drt bin ciltlik "kti.ib-i nefise" o kadar
feramin, ekmeceler dolusu evrak kl olmu gitmiti . Fakat Arif
12
MAHUR BESTE
13
AHMET HAMDI TANPINAR
lik ssleri, tel ve duvaktan kalanlar vard. Behet Bey bu aziz hat
ray karanlkta en kk kvrmlarna kadar hatrlyordu. Yanban
daki kk ekmece, lnn boynuna ve kollarna takt sslerden
elde kalanlard. Yatan altnda ayakkablar ve terlikleri vard. Ve
Behet Bey hayatn hatralaryla beraber toplad odada btn g
nn, tamir ettii saatlerle, ciltledii kitaplar arasnda, her biri bel
li bal iki atelye gibi olan masalarn birinden brne giderek ge
iriyor ve gece oldu mu, mutlak bir ebediyet imanyla itimai mev
ki fikrini o kadar garip surette birletiren eski Msr hkmdarlar
nn btn zenginliklerini topladklar mezarlarnda lm uykularn
uyumalar gibi, o da bu sevdii eya arasnda, hangi zaman saydk
lar bilinmeyen bir yn saat tkrts iinde uyuyordu. phesiz ki
bu odann, nizamn nizamszlktan alan bu latif terkibin bozulma
sna kolay kolay raz olmayacaktr. Bununla beraber, bir kadn ina
dyla mcadele etmek o kadar g bir eydi ki ... te sevgili refika
s Atiye Hanmefendi srf bu inat yznden o gen yanda lmemi
miydi? Bunu ancak bir kadn yapabilirdi? Behet Bey, Atiye Han
mn kendisiyle yaamaktan bir trl holanmadn, kocasndan
hatta nefret ettii ni iyice biliyordu. lmne sebep de bu idi. Ne
doktorlarn kendisine birbiri ardnca saydklar bir yn hastalk
ad, ne de haftalarca evvel bahsettikleri tehlike onu bu dnceden
vazgeirtmiti. Hastalk baka eydi, lm baka ey... aralarnda o
kadar uzun bir yol vard ki ite Atiye Hanm bu uzun yolu, kadn
inadnn zoruyla kendisine kar besledii nefretle haftada gei
vermiti . Zaten bunu gizlememi, kendisi de sylemiti.
lmnden birka saat evvel onu yanna arm, "Bey, bey
demiti, ite lyorum. Fena ey ama, ne yapalm?" Sonra kocas
nn orada yatan araflarna ban gmp aladn grnce, o
hasta yzde daha manal olan biare bir tebessmle, fazla kederin
yeri olmadn, Behet Beye bu "darlmihen" de bir kadnn en az
lazm ey olduunu, kitaplaryla, saatleriyle, ciltleriyle bundan
byle istedii gibi megul olabileceini, hi kimsenin kendisini ar
tk rahatsz etmeyeceini ilave etmiti.
14
MAHUR BESTE
15
AHMET HAMD TANPINAR
16
MAHUR BESTE
17
AHMET HAMD TANPINAR
18
MAHUR BESTE
19
AHMET HAMD TANPINAR
idiler. Onlar sever, onlarla iftihar eder ve bir kere u veya bu ekil
de evlendirdikten sonra, zaten evinde iken pek o kadar duyurmad
mevki farkn bsbtn ortadan kaldrarak kapsn ve sofrasn,
her hangi bir ahbabna ve akrabasna at gibi, ona ve btn etra
fndakilere gerekten garip bir cmertlikle aard. Bu suretle bu b
yk ev, deien zamann iinde, tasfiye edilmi zevk ve adetiyle,
artk son gnlerini yaayan bir rkn adeta devam iin alrd.
Evinde bu yaldan bahsedilmesini istemeyen smail Molla Be
yin bile, baz yaz geceleri, Amavutky srtlarna doru set set yk
selen bahesinde Necip Paalara en yakn bir kestane aacnn di
binde geciktii olurdu. Hatta oraca kk bir kameriye bile yap
trmt. Behet Beyin zaman zaman "Merhum pederimiz Molla Be
yefendi Ferahfeza ile Bayatiye baylrlard. " diye musiki merakn
dan uzun uzun bahsettii Molla Bey, bu kameriyede emekdar ua
Halil Aann gizlice hazrlad iret masasnn banda, komu ya
ldan gelen saz ve krpe kadn seslerini dinleyerek insan ve talih
zerinde ac ac dnrd. Bununla beraber, bu yalnzlk saatleri
ni baka trl tefsir edenler de vard. Onlara gre Molla Bey, bun
dan yirmi sene evvel Tardil Hanmefendi ile aralarnda balayan ve
dedikodu yznden iki komu yalnn arasnda btn mnasebetle
rin kesilmesiyle biten bir muaakay henz tamamiyle unutmam
t. Evet, gen hizmetileri, uzak yakn bir yn kadn akraba, Mol
la Beyi hala bu romann kahraman olarak grmekten holanrlard.
Muhakkak olan, Molla Beyin vakit ilerledike yavatan bu
musikiye refakate balamas ve komu evde saz biter bitmez, ekil
dii odasndan, belki de davetsiz olarak itirak ettii bu ziyafete te
ekkr iin ar ve dik sesiyle bir veya iki beste okumas idi. Mol
la Bey genliinde btn stanbul 'un sesine kotuu nadir insanlar
dand. Onun iin bu besteler balar balamaz, her tarafta ses kesilir,
komu evlerden, pencerelerden balar uzanr, denizde gezinenler
varsa orada, hemen pencerenin nnde dururlar ve Boaz gecesinin
geni, prltl skutu, Bayatinin, Mahurun scak busesi ile kucakla
rd. Mehtapl gece birdenbire lgn bir ihtirasn ryasnda uyan
20
MAHUR BESTE
21
AHMET HAMD TANPINAR
22
MAHUR BESTE
ylar vard ki ... Aynalar, istedikleri zaman, drt bir yana salver
dikleri bu sessizlikle taksim kabul etmi bir zamann timsali idiler.
Halbuki Bahet Bey, daha ok bizim olan zaman, beraberimizde
getirdiimiz ve yine beraberimizde gtrdmz, her zerresine
ayr mana ve ek.iller, ayr ehreler vererek sahip olduumuz zama
n, kendi eliyle tamir ettii, temizleyip ayarlad bir yn saatin,
kah telala, kah byk bir sabr ve dikkatle teker teker, kk k
k, hi yorulmadan, yanlmadan, amadan saydklar, nabzlar
mzn munis karde i olan zaman severdi.
imdi Behet Bey, iki eli enesine kadar ektii yorgann ke
narna smsk kilitlenmi olduu halde, odasnda uraya buraya da
lm, irili ufakl bir yn saatin sesini, tpk gizlendii bir ke
den yetitirdii orkestray dinleyen bir ef dikkatiyle dinliyordu. Ve
yine tpk bir orkestra efi gibi, bu acayip konserin sazlarn hem bir
btn olarak tadyor, hem de teker teker tanyordu . Bu zemberei
nin kvrak, eliinden adeta bir teneke grlts karan saat, H
seyin Efendinin saatiydi. Gnlerce urat halde hala sesini d
zeltememiti. Yarn iyice bir bakmalyd. Ama dzeltip de ne ola
cakt sanki? Herif hoyratn biriydi. Evinin bir ksmn ona kiralad
iin pimand bile ... Kendi yatt odan n karsndaki byk sa
lonun duvarn sanki bile bile harap etmiti; ivi aklmadk yeri
yoktu. Onun yan banda adeta ksrr gibi nlayan saat, Nuri
Beyin saatiydi. Eski bir saatti; ngiltere' de yaplmt. Allah sakla
sn, bir taraf krlsa tamiri kabil dei ldi ; bugn o aletleri nereden
bulabilirdi? Sabire Hanmn guguklu saati de byle idi. Bahedeki
byk pavyona tandklar gnden beri bu saati merak etmiti. Fa
kat aksi kadn , baba yadigardr, yerinden kaldramam diye bir tr
l ona yakndan gstermeye raz olmamt. Nihayet olduu yerden
dm, durmutu, ite o zaman, koltuunun altnda saat, ayana
kadar gelmi, "Kuzum beyefendi, sizi bu iten anlar diyorlar, una
bir bakar m snz?" diye yalvarmt. Saatin hibir eyi yoktu; biraz
toz kap mt. Fakat Behet Bey, ayana kadar gelen bu frsat ka
ramazd ; on be gndr onu odasnda tutuyordu. Sanki yle bir
23
AHMET HAMD TANPINAR
24
MAHUR BESTE
25
BABA LE OGUL
26
MAHUR BESTE
27
28
MAHUR BESTE
29
AHMET HAMD TANPINAR
30
MAHUR BESTE
31
AHMET HAMD TANPINAR
32
MAHUR BESTE
33
34
MAHUR BESTE
35
AHMET HAMD TANPINAR
36
MAHUR BESTE
37
AHMET HAMD TANPINAR
38
MAHUR BESTE
39
AHMET HAMD TANPINAR
40
MAHUR BESTE
41
AHMET HAMD TANPINAR
42
MAHUR BESTE
43
K DNR
44
MAHUR BESTE
45
AHMET HAMD TANPINAR
46
MAHUR BESTE
47
AHMET HAMD TANPI NAR
*
Ata Molla, kznn Behet Beyle evlendirilmesine ok kzm
t. Behet Beyi damat olarak beenmiyordu. irkindi, ksa boyluy
du. Halbuki Ata Molla, ksa boylu insan l ar sevmezdi. Sonra onu
zeki de bulmuyordu, insan sinirlendiren halleri vard . Nezaketi,
mahcupluu, bilgisi, her eyi onu sinirlendiriyordu. Mlkiye'de
rendiklerini gerile gerile insann yzne yle bir frlat vard ki
tahamml edilmezdi. stelik satrantan da anlamyordu. Bu da Ata
Molla iin mhim bir eksikti. O, iki byk kzn damatlarn sat
ranta imtihan ederek evlendirmiti. ncs bu kaidenin dna
kmt. Ama kabahat kendisinde deildi . Kz daysnn oluyla se
vimiti.
stese bu evlenmeyi nleyebilir, kendisine layk bir damat bu
lurdu. Fakat lm deindeki kars: "Molla Bey, iki gzm bir
den ak gitmesin, hsan' ben lmeden evlendirelim." diye sabah
akam yalvaryordu.
Ata Molla, krk iki yl mtemadiyen nne uzatt her senedi
imzalayarak, eski sprgeciler kahyasnn servetinin mhim bir
ksmn kendi heveslerine gre harcamasna imkan veren ve on be
senedir has talanp odasndan kmad iin istedii gibi yaamas
n temin eden bu kadn kolay kolay kramazd. Onun iin raz ol
du.
48
MAHUR BESTE
49
50
MAHUR BESTE
51
A HMET HAMDI TANPI NAR
52
53
AHMET HAMDI TANPINAR
54
MAHUR BESTE
55
56
MAHUR BESTE
57
AHMET HAMD TANP!NAR
58
MAHUR BESTE
59
AHMET HAMD TANPINAR
60
MAHUR BEST E
61
AHMET HAMD TANPINAR
62
MAHUR BESTE
63
AHMET HAMD TANPINAR
manasn deitiriyordu.
Bunda Atiye'nin meziyetlerinin, hele baba terbiyesiyle by
m olmasnn da pay vard. Erkei, ihtiyar anlyordu. drt ya
nda iken annesi hastalanm, bir daha da ocuklaryla megul ol
mamt. Btn hayat babasnn yannda gemi, ona balanarak
yaamt. Sonra iyi kalpliydi, uysald. Gzeli anlyor, by bel
ki de farknda olmadan, seviyordu. Erkei, d alemin aksiyonu
iinde hayat yaparken gnnekten zevk alyordu. Behet'in bile,
kk itiyatlar iinde sebatn seviyordu. Btn bunlar Molla
Beyin gznden kamamt. Gelinin tabiatndaki bu ciddi zemine
her istediini tayabileceini anlamt. Onun iin geliniyle hemen
her ey hak.knda konuurdu. Ona gemi zamandan, o gnn ile
rinden bahseder, Abdlhamid'i ekitirir, devrin byk vezirlerinin
taklidini yapar, Fetvahane'yi, uzun zaman beraber alt bir y
n insan anlatr, ona her sabah okuduu havadisleri tefsir eder, i
lerin kt giden tarafn gsterirdi. Atiye, "Ben bir kadnm, btn
bunlardan bana ne?" demeden onu dikkatle dinlerdi. Bazen smail
Molla kendi hayatndan, hatralarndan , duyduklarndan, grdkle
rinden bahsederdi.
smail Molla stanbul'u, bilhassa bu ehrin muayyen bir s n
fn ok iyi tanrd. Onun iin hikayeleri gen kadnn gzleri nn
de zamanla asillemi btn bir devrin hayatn canlandrrd. Bo
az yallarnda gekin yalarna ramen ssler iinde, ke minder
lerinde kzlarnn, gelinlerinin, torunlarnn , emekdar hizmetileri
nin arasnda zevkleriyle, duygularyla baka bir zamann yadigar
gibi yaayan ihtiyar hanmefendilerin hatralarn hata hznle de
vam ettirdikleri aklar, gz kamatrc dnler, ackl ayrllar,
sebebi gizliden gizliye nakledilen vakitsiz lmler birbiri ardndan
gen kadnn gzleri nnde canlanrd. Bazen Molla Bey, hikaye
nin ortasnda, anlattklaryla, alakal , ona adeta zaman iinde yeni
bir yaama hz vererek alelade bir zabta vak'as veya dedikodu
halinden karan arky , trky okurdu.
Bazen de yeni iittii veya eskiden bildii bir parann kim ta
64
MAHUR BESTE
65
66
MAHUR BESTE
67
AHMET HAMD TANPINAR
dar gidiyor, iki gn sonra eyhlisliim Arif Hikmet Bey, bir i iin
gittii vezir yalsnda, haremden henz kmayan sadrazamn ken
disini lzumundan fazla beklettiini , salonu kaplara kadar doldu
ran her cinsten, her rtbeden ziyaretinin iitebilecei bir sesle ba
rarak sandalna atlayp evine dnyor. Bir mddet sonra da ken
disini Atabek saltanat mevkiinde gren Damat Mehmet Ali Paa s
rlyordu.
Atiye, bu cinsten hatralarn gndelik bir i gibi tekrarland
bir evde bymt . Ata Molla bir akam halasndan bahsederken
"srd yerin acs bir daha gemezdi. Btn stanbul'u tebrik
ziyaretinde alt st ederdi." demiti. Fakat Atiye bu eitten politi
kay istemiyordu. Onun iin ehemmiyetli olan, Behet'in kck
endamna yeni ikbal hilallerinin biilmesi deildi; yeter derecede
terfi ediyor, rtbeler kazanyordu.
O baka ey dnyordu: Btn mrnce kendisiyle birlikte
yaayaca insandan cmert bir harekette kendini denemesini, onun
terbiyesini alarak iten gelimesini, kendisinde akn yerini tutacak
bir hayranlk duygusunu dourmasn istiyordu. Saat tamir etmek,
cilt yaldzlamak, kitap koleksiyonu peine dmek, hatta kendisine
verilmi bir i iinde ufak tefek muvaffaki yetler kazanmak yaad
devrin bir erkekten i steyecei eyler deildi. ismail Mollann de
dikleri doru ise, hayat erkei daha byk ilere aryordu .
smail Mollann hikayelerini dinlerken Atiye ok defa kendi
kendine, olduu yerde srndkten sonra akn bile yetmediini ,
kk kaldn dnrd. Onun iin erkek olan insan, sevdii ka
dn yakalayp o zamana kadar lmedii , dnmedii birtakm te
pelere tamalyd. Sonunda imkansz bir yerde, glkle nefes al
nan bir uzlette braksa bile o ykseklikleri bir kere olsun gemi ol
mann hazz yeterdi .. .
Ona gre mrn byk tecrbesi bu idi. Molla Bey bir gn dua
ve ibadetten bahsederken " stersek btn mrmz bir dua haline
getirebiliriz." demi, sonra "Dua, ruhun Allah ' la karlamasdr.
Bunun iin de kendi kendisini idrak etmesi yeter." diye ilave etmi
68
MAHUR BESTE
69
GARP BR HTLALC
70
MAHUR BESTE
71
AHMET HAMD TANPINAR
72
MAHUR BESTE
73
AHMET HAMD TANPINAR
74
MAHUR BESTE
75
76
MAHUR BESTE
77
AHMET HAMD TANPINAR
78
MAHUR BESTE
79
80
MAHUR BESTE
81
AHMET HA MD TANPINAR
82
MAHUR BESTE
83
AHMET HAMD TANPINAR
84
MAHUR BESTE
yorlar. Abdlhamit tek adam ... Beride otuz milyon adam var.
Behet Bey dayanamad:
- yi ama, bu tek adam, bu otuz milyona gz atrmyor. B
tn hayat hakkn gaspetmi ...
- Oras doru. Kimse itiraz edemez. Hepimiz onun nasl bu
memleketi yktn biliyoruz. Fakat mesele o deil. Mesele bu hr
riyet aknn, bu istibdat dmanlnn asl dnlmesi lazm ge
leni unutturmu grnmesinde. Hepimiz Abdlhamit ile megulz.
Sarayn etrafndaki be on kii hari, ordu, memur, halk, herkes, sa
bah akam onu dnyor. Onun fenalklarn saya saya cezbeye
geliyoruz. Bu, Kadiri zikri gibi bir ey oldu. Memlekette iki ses var:
Padiahm ok yaa! Kahrolsun Abdlhamit! yi ama, sade bunun
la i kmaz, farzedelim bu adam ortadan yok oldu, onu devirdik,
saltanat brakt , yahut ld; o zaman ne yapacaklar? Abdlhamit
gitti , biz iimizi grdk, artk bize ihtiya kalmad , Al!ahasmarla
dk, demeyecekler ya... Her ey gsteriyor ki, Abdlhamit' in haki
ki halefi tav'en veya kerhen bu cemiyet olacaktr. Onlar i bana
geecekler; o zaman ne olacak?
- Hele bir kere o gitsin de ...
- te tam onlarn azyla konutun . Hele bir o gitsin... Hele
bir sabah olsun ... Biz sanyomz ki btn fenalklar sadece ondan
dr. Halbuki deil; fenalk daha derin, daha kkl. Abdlhamit gibi
bir ifriti douracak kadar byk. yice yerlemi. Abdlhamit ne
dir? Senin, benim gibi bir insan. Yalnz bizden biraz baka trl.
Abdlmecit'in olu olmayp da benim olum olsayd hi de fena
adam olmazd. Biraz vehimli , korkak. Orta halli bir marangoz. Ti
tiz, dikkatli, kk eylerin zerinde dunnaktan holanan bir adam.
Saraydan kar u adam, yle orta halli bir eve koy: muhakkak her
akam kalemden gelir gelmez soyunup dknp mutfaa girecek,
yahut da elinde keser, tahtabo tamir edecekti. Terliklerini, takycsi
ni giymi ve Abdlhamit Bey.. . Rtbesine gre Beyefendi, yahut
Saadetl Abdlhamit Paa hazretleri. Sabahleyin kdam gazetesini
penceresinin nnde okuyor. Evden karken mutfan ateine dik
85
86
MAHUR BESTE
87
88
MAHUR BESTE
89
90
MAHUR BESTE
salamdr; hayat eskisi gibi devam eder. Sen o hatralar iin yaar
sn. Mucizenin kendisi deilse bile, ondan her yana sinen sr vardr,
emniyet vard r. Aradn bulmasan bile aramann zevkini duyarsn.
Sonra bir an gelir, konan kendisi yanar. imdi enkaz arasnda gr
dmz insanlara benziyoruz. Bir yn kl, kararm direk, pasl
demir, yer yer tten duman, is ve amur iinde ite bulduumuz
ey... imdi sen istediin kadar bu artklarla yeni bir ey yapmaya
al; istediin kadar ark, eski dnyamz sev, ona bal yaa; si
hirli nefes ortadan kaybolduktan sonra elindeki erp ynnn
dan ne kar? Hatta hatranda kalan ey bile bir ie yaramaz.
smail Molla adeta istemeye istemeye sze balad:
- stiare ile konuuyorsun, Hoca; gzel ama insan yanltr.
Bana kalrsa ortada yle ne ark var, ne de akta kalm ls var.
Demin ark mdafaa eder grndm. Maksadm sana fikrini ak
a syletmekti. Ben arka bal deilim, eskiye de bal deilim; bu
memleketin hayatna balym. Bu Mslmanlk mdr, arklk m
dr, Trklk mdr? Bilmiyorum. Yirmi senedir okudum. Otuz se
ne kadlklarda, Fetvahanede altm. Bir tek ey anladm: kitapla
bu hayatn ayr l. Sen garptan geri olduumuw sylyorsun. Za
ten herkes bunu sylyor; elbette doru bir sz olsa gerektir. Fakat
ben daha mhim bir ey syleyeceim. Ben hemen etrafmzdaki
hayattan geri olduumuzu syleyeceim. Bence ne ark, ne u, ne
bu vardr; etrafm zda grdmz hayat vardr. Bizi yapan bu ha
yattr. Btn hususiyetlerimiz oradan gelir. Bu ise kitapta okuduk
larm z gibi bir kere iin olup bitivermi eylerden deildir; daima
deien deitike bizi de deitiren bir eydir. nk arkasnda
eline geen her meyvay itahla snnasn bilen bir cemaatin zevk
hayat vardr. Dier eylerden bahsetmeyeceim, bildiim eyler
den bahsedeceim. En etin fkh meselesini, hazrladm bir fet
va ile hallettiim bir gnn sonunda, evimin kapsnda yanl yun
lu bir Arapa ile dua eden, abani sarkl kr dilenciye gpta ettim.
Onu Allah'a daha yakn buldum; medresede rendiim, tekkede
dinlediim Allah'a deil , fakat iinde yaadm bu hayatn btn
91
AHMET HAMDI TANPINAR
92
MAHUR BESTE
93
AHMET HAMD TANPINAR
94
MAHUR BESTE
95
AHMET HAMD TANPINAR
96
MAHUR BESTE
97
urad. Oradan Berlin 'e geerek alt yl hususi bir klinikte alt.
Seyahatinin ilk yllarnda Atiye ablas ondan bir iki mektup alm,
sonra nedense mektuplar kesilmi, Refik kk dostunu hemen he
men unutmu gibi bir sk1ta gmlmt. Atiye birka gn evvel
ablasna uramam olsayd onun memlekete dndnden bile ha
beri olmayacakt.
O gn ablas onu kapdan "Refik geldi, biliyor musun. Bir ay
oluyor." haberiyle karlamt. Sonra misafirlerle oturmular, baka
eylerden sz amlard. Hatta Atiye "Refik Bey nasl?" sualini sor
maya bile frsat bulamamt. Ancak herkes ekilip gittikten sonra,
Ruhsar Hanm kardeini "Gel sana bir ey gstereyim." diye ieriki
odaya ekmi, orada iki pencere arasnda aslm sulu boya bir ka
dn resmini gstermiti. Atiye garip bir hisle birdenbire sarslmt.
Bu, kendi resmi idi. phesiz frketelerle, bir yn buklelerle
bann zerine toplanm kumral salar ile, garip meyva pembesi
rengiyle dik yakal yeil kadife elbisesinin iinde bir gl yapra gi
bi fkran bu yz, tamamiyle kendisinin deildi. O yzde, her ak
am, aynasnda teker teker sayd krklklarn, onlardan daha
ok kendisini rkten yorgunluun, kapal odada solmu iek ta
lihinin tenine sindirdii o garip donukluk yoktu. Sonra baz izgi
ler hi benzemiyordu. Atiye'nin bumu, bu kadar yukardan ksa ve
kesik deildi; kulakla gz arasndaki mesafe daha dard. Bununla
beraber umumi gr nnde sadece kendisinin olan garip bir hat
vard. stelik dudaklarna o kadar manal, hznl bir tebessm
koymutu ki ...
Ablas sordu:
- Nasl, tpk tpksna deil mi? Atiye, bir ryada gibi cevap
verdi:
- Evet, tpk tpksna ... Kendimi aynada sanyorum.
Hakikatte bu kk portre kendisine o kadar benzemiyordu.
Onda her zamanki ehresinden daha baka bir ey, kendi gzelli
inden daha srl bir taraf vard. Ablas devam etti:
- Hep sora sora yapt. Yarabbim, neler hatrlamyordu! "e
98
MAHUR BESTE
99
100
MAHUR BESTE
101
HISIM AKRABA ARASINDA
102
MAHUR BESTE
103
AHMET HAMD TANPINAR
104
MAHUR BESTE
105
AHMET HAMD TANPINAR
Halit Beyin bu dava ama merak gittike yle bir hal ald ki,
gnn birinde, bir ticaret ii iin gittii Trabzon'dan kaybedilmek
zere olan bir davay yinni yedi bin liraya satn alarak geldi. in
garibi, bu davay iki senelik bir gayretle kazanmasyd. Fakat onun
iin kazanmak, kaybetmek diye bir mesele yoktu; asl mesele dava
nn almas, hazrlklar, halecanlar , ve hepsinin arkasnda, haya
tn bir nevi spor gibi dolduran mcadele hrs idi. Bu olduktan son
ra gerisi ehemmiyetsizdi.
Birok davalarda az ok bir tasarruf hakk ald mlkleri el
den karm, anne tarafna kar bir han yznden at dava ne
ticesinde oturduu kona, daylarnn, teyzelerinin veresesinden
adeta yeni batan satn almaa mecbur olmutu.
Bunlar kt fakat mukadder kazalar, hatta her meslekte, her
hayat eklinde kabul edilmesi gereken zararlard. Bununla beraber,
birok davalar , hatta hi kazanlmas midi olmayanlar da kaza
nrd. Avukatlar bunun srrn , Mecelle'yi herkesten iyi renme
sinde buluyorlard. Kendisi ise, byk bir tevazu ile ve pardess
nn yahut ceketinin dmelerini zp yeniden ilikleyerek: "Ben
denizde fkr-i takip vard." derdi. lmne kadar, yedi sekiz arka
dala birden oynayan iyi satran ustalar gibi , memleketin her tara
fnda her cinsten davalar takip etti. O kadar ki rahat deine uzan
d zaman lmn yaklatn hissedince, yanna ard olu
na miras olarak on yedi dava brakt. Bunlardan ikisi Atina'da
ncs Odesa'da idi. Bu dar memleketlerdeki davalar Halit
Beyi en ok sevindirenler olmutu. Hele Atina'daki davalarndan
en kdemlisi, onun zerinde, kendisini dan memleketlere henz
kabul ettirmemi bir ihtilal hknetinin bir yabanc payitahta ilk
gnderecei sefiri tayin ederken duyduu gurur ve muvaffakiyet
uuruna benzer bir tesir yapmt. Bunu Odesa'da, Trabzon'da g
rlen bir petrol gemisi davas takip etmiti. Nihayet bir nc da
va, zmir ' den Brendizi'ye atlamt.
Onun evlenmesi de garip olmutu. Bir gn annesi ona: "Ata
Molla Beyefendinin byk kzn grdm; Allah balasn, sln
106
MAHUR BESTE
gibi ... Sana almay ok isterdim, ama bilmem verir mi?" demiti.
Annesinin azndan herhangi bir kadnn methini ilk defa iiten Ha
lit Bey: "Niye vermesin? Bir kere isteyiver. Geri devlet memuri
yetimiz yok ama, iyi kt varlkl insanlarz. Ailemiz de yle tann
mam deildir." cevabn vermiti.
Annesi bunun zerine, Molla Beyin paraya pula bakmadn,
yalnz satran merakls olduu iin kzn satran bilmeyene ver
mek istemediini sylemiti. Bu isteksiz konuma burada kalm,
ne ana, ne de oul bir daha bu bahse dnmt.
Alt ay sonra, bir akamst, yemek yerlerken, konuma ara
snda Halit Bey: "Anne, Ata Molla kzn evlendirdi mi?" diye sor
mu, "Hayr." cevabn alnca: "unu benim iin isteyiver. Ben sat
ran rendim." demiti. Halit Bey, aradaki zaman zarfnda, eitli
davalarndan, avukat istiarelerinden , vakf ve seriye sicilleri kayt
larn yoklamadan, mhim grd ilerde babasnn ortaklarn
harekete getirmek gibi eylerden vakit bulduka satranca alm,
adalet ilerinde gsterdii anlay, kabiliyeti, srar bu ite de gs
terebildii iin yle byle bir eyler renmiti.
ki ay sonra Halit Bey, parlak bir dnle, Ata Molla Beyin
konana i gveyisi girmiti. Molla Bey, damadndan, ok mem
nundu. Sabah akam onu satran tahtasnn bana oturtuyor, uzun
uzun oynuyorlard. Fakat Halit Bey ne s atranc seviyor, ne de i g
veyilikten holanyordu. O davalarn , bu davalar iin kullanmaa
muhta olduu geni zaman, bir kendisi kadarn daha iine alabi
lecek gibi yaptrd pardess kadar geni bir zaman istiyordu .. .
Biraz gayretle buna da muvaffak oldu ... lk nce akam ye
meklerinden sonra hafif bir mide arlndan bahsetti . Sonra sat
ran tahtas banda uyuklad. Molla Bey: ".Olum, gene kendinden
getin." dedike o, vazife banda uyumu bir nbeti utancyla ye
rinden sryor, akn akn kaynbabasna bakyor, sonra byk
bir gayretle biraz nce elinden den silahlarna, vezire veya sva
riye yapyor, fakat daha ikinci hamleyi bitirmeden, elleri oyun
tahtasnn stnde, ba gene gsne dm, daha rahat ve uyku
107
AHMET HAMD TANPINAR
tanrsna daha geni yer ayran bir hayata hasret eker gibi derin, i
ten nefeslerle yeniden ml ml uyuyordu ...
Molla Bey birka gn buna tahamml etti. "Yazk, bu kadar is
tidad var, bu uyku ocuu mahvedecek!" diyordu. Bu istidatl da
madn elden karmamak iin btn sabrn kullanyor, ufak tefek
areler bulup sylyordu: "Haydi, yznz ykayn, belki alrs
nz." diyor, fakat Halit, boyun derisini yzecek kadar ova ovutura
ykand halde, gene almyordu. Herkesin uykusunu datan so
uk su, zerinde uyutucu tesir yapyordu. yle ki musluk bandan
dner dnmez, sabahtan akama kadar afyon tarlasnda otlam bir
at gibi, yeniden baygn esnemeler zerine kyor, gittike idde
tini artran bir horultu ile ilk frsatta uyuyordu. Onun uykusu arttk
a Molla Beyin sabr ve tahamml de artyor, daha emniyetli a
reler dnyordu. Sk sk enfiye kutusunu uzatyor, "Bir daha, bir
daha!" diye damadn tevik ediyordu. Halit, bu ikramlardan sonra
oyun masasn aydnlatan byk, uzun pirin ayakl, tire karpuzu
mineli bronzdan ince emberlerinin arasnda bir "kreli mdevve
re" gibi duran lambann n karartacak kadar iddetli aksrklara
ramen gene uyuyordu.
Nihayet kaynbabas onu talebeliinde derse alrken uyu
mamak iin bumuna kara biber ektiini, hatta bir gece tabann ka
lemtrala yarp tuz ektiini, o ac sayesinde nasl sabaha kadar a
larak en etrefil miras meselelerini rendiini syledi. Ertesi ak
am Halit Bey, bir ayanda terliin stnden gemi byk bir sar
g, burnu, dudaklar biber yanmasndan kpkrmz, aksra topalla
- ya yemee oturdu. Btn halinde vazife urunda fedakarl en son
kertesine gtrm olanlarn sk:1neti, ulvilii , yksek feragat ka
rarnn insanoluna bahettii aydnlanma vard. kide bir iddetli
arnn tesiriyle yzn buruturarak iini ekiyor, fakat Molla Bey
kendisine baktka yzndeki strap ifadesini derhal yeniyor, "Ey
Sezar, senin iin her fedakarla hazrm." der, gibi itaatli, iradeli
baklarla kaynbabasna bakyordu.
Fakat satran bana geer gemez gene uyuyordu. Hem yara
108
MAHUR BESTE
109
ESK BR KONAK
110
MAHUR BESTE
mee oturmadan nce beyaz geceliini giydi; bana tire bir takye
geirdi. plak ayaklarnda terlik, kollan dirseklerine kadar sval,
ke minderine oturdu; gazetelerini at, bir dizini altna kvrd,
br ayan sallaya sallaya bir yn "Allah Allah, olur ey deil. ..
Vah vah, yazk oldu adama ... " larla gnn olup bitenini okumaya
b_alad. Yemekten sonra a kadnla akalat, ahretliklerle alay et
ti, annesinin eyiz halay olan ihtiyar kalfa ile gemi zamanlar
dan bahsetti, eski sarholuk arkadalarn anlatt, taklitlerini yapt,
ark syledi, ertesi gn iin yemek smarlad, vazgeti, gene s
marlad, ksacas, btn evi tek bana neesiyle doldurdu.
O konuurken Ruhsar bu evin kocasnn canllna ne kadar
muhta olduunu iyiden iyiye anlyordu." Kaynanas , ihtiyar kalfa,
stnineler -evde biri kendisinin, biri babasnn olmak zere iki st
nine vard- hizmetiler, hepsi uzun souklardan, kapal havalardan
sonra gnee kavumu otlar gibi, birdenbire deimiler; ihtiyar
lar genlemi, genler yeniden kendi yalarn bulmulard. Daha
Ruhsar'la iki kelime konumam olan, sklgan, mahcup, ban
yemek tabandan her kaldrnda "seninle bir ahbap olsak, y
zmden yukar bama toplanan bu kandan bir kurtulsam" diye ba
kan kk Refik' in gzleri bile aabeyisini dinlerken parl parl ya
nyordu. Fakat en ok mesut olan Halit Beydi. Btn halinde p
lne kavumu bir horoz gelimesi vard. Ruhsar, kocasndaki bu
deimenin biraz da etrafndakileri sevindirmek iin olduunu a
buk anlad.
Halit, herkes tarafndan sevilmi olmann vergisini veriyordu.
Evde aile efradnn iki misli emekdar hizmeti vard. Bunu an
latrken Halit Bey karsna: "Bizim eve giren bir daha kmaz, di
yordu; hele ie yaramayan takmndan olursa ... Byleleri iin lm
de yoktur. Kalfa bu eve on be yanda gelmi. O geldii zaman an
ne dnyada yokmu. Demek yle byle seksenlik bir kadn. Sani
ye Hanm babama st vermi; dn artk. imdi doksan iki yan
da. Kendisine sorarsan daha sekiz sene yaayacak zaman var. Ma
lum ya, yz yana girenlerin gnahlar saylmazm ... Adile Hanm
111
AHMET HAMD TANPINAR
112
MAHUR BESTE
11 3
AHMET HAMD TANPINAR
114
MAHUR BESTE
115
AHMET HAMDI TANPINAR
rilmi bir kement halini alan ember iinde, her gn biraz daha bu
nalyor, zayflyor, neesini, shhatini kaybediyordu.
Nihayet beraber yaaylarnn ilk meyvas olan Sadberk'in
doduu hafta iinde, bir daha kendisini sk bir saray terbiyesi al
m herhangi bir kadnla hi kimsenin evlendirmeye kalkmayaca
na yakndan emin olduu baka bir yere, iyi ile ktnn, yaplmas
doru olanla olmayann, kibar ve terbiyeli ile alelade ve terbiyesiz
arasndaki farklarn bu kadar inceden inceye llmedii bir aleme
gt. "Rahat deine kendi elceizimle uzattm. Yz memnuni
yetinden ocuk gibi glmsyordu. Benden raz olarak ld." diye
anlatt bu lm, gerekte zavall adamn bu iyi ahliikl, dedikodu
dan holanmaz, titiz, evine dkn kadndan kaabilecei tek ka
pyd. Onun br tarafna getikten sonra karsnn kibirli yzn,
iskelet endamn bir daha grmeyecei, onu bir mumya gibi kuru
tan o dik sesini iitmeyecei iin glmsemiti. Fakat Adile Hanm
iin bu tarafn bilmiyor, bu glmsemeyi fazilet urunda yedi yl
sren mcadelesinin bu mkafat gibi gryordu.
Kocasnn lmnden birka gn sonra Adile Hanm ocuu
ile eski kap yoldann evine gelip yerleti. Garip bir tesadfle, Ha
lit Beyin annesi Sdka Hanm da o gnlerde domutu. Adile, B
yidil 'in kzn da benimsedi. Daha ziyade ssnde, elencesinde
olan Byidil, bundan ok memnun oldu. Hem ocuk derdinden,
hem de vesayeti pek de hoa gider cinsten olmayan Adile' nin dilin
den kurtuluyordu, ikide bir, kendi aleminde iyi kt yaayan gen
kadnn "Ah, sen bunlara layk mydn? Senin iin ne hulyalar kur
mu, ne saltanatlar dnmtm... Gzde, haseki, belki kadn
efendi olacak, dnya iilem oturduun minderin saaklarn pecek,
dardan boha boha, sandk sandk hediyeler gelecek, yzlerce
cariye, harem aas iinde nazl nazl yaayacaktn . " der gibi yz
ne bakp i ekilerinden iki gn iinde ldracak hiile gelmiti.
Evin st katnda ocuklar iin hazrlatt odaya Adile'nin iyiden
iyiye yerletiini grnce ii gerekten ferahlad. Geri Adile bura
da da rahat durmuyor, hizmetilere terbiye dersi veriyor, ay
116
MAHUR BESTE
11 7
AHMET HAMD TANPINAR
118
MAHUR BESTE
119
AHMET HAMD TANPINAR
120
MAHUR BESTE
121
AHMET HAMDI TANPINAR
122
MAHUR BESTE
123
AHMET HAMD TANPINAR
124
MAHUR BESTE
memesini sylemiti.
Saye-i ahanede muharebeden muzafferen dndkten sonra
Paa hazretleri kendisine istedii zaman bu paray deyebilirdi ...
Tecrbeli Paa , uann bu tatl szlerinin altnda bir tuzak bulu
nup bulunmadn, bir daha ban eip dnd. Fakat Agop sa
mimi' idi. O, bu ocakta yetimiti, ona balyd. Nitekim, Paann
lmnden sonra da, evlat gibi bytt yeenine de ylece ba
l kald.
Agop, 1839 senesine kadar Paann hizmetinde kald. Onunla
beraber Diyarbekir'de, sonra Ayntap ve Mara'ta dolat. Parasn
emin ellerde iletiyor, kendisi de gittii yerlerdeki tccarlarla anla
arak i yapyordu. Paa ile en son bulunduu Mara 'ta kendi kav
minden zengince bir tccarn kzyla evlendi. Tanzimat'tan sonra
efendisinin sraryla daireden ayrld. Fakat lnceye kadar Paann
ilerini gene o idare etti. Sabahlar, ii geniledike semtini dei
tirdii evinden kar kmaz smail Paann kira ile oturmakta srar
ettii Sleymaniye',deki konana urar, tpk yirmi yl nce oldu
u gibi, efendisine para ileri hakknda izahlar verir, shhatini sorar,
emirlerini seliimlkta evin uaklarna tarif eder, harem kapsndan
hanmefendilerle, Paann nc karsyla, henz evlendirdii bi
ricik kz ile konuur, bir emirleri olup olmadn renir, ondan
sonra evden kar, efendisine saygsndan bir sokak tede indii at
na binerek Galata' daki sarraf dkkanna gelir, orada kendi ileriyle
megul olurdu. Birounu Paaya gelip giderken tand byk
adamlarn servetini o idare ediyordu. lerinde Fethi Paa gibi da
mat olanlar bile vard. Agop Efendi kendisine her gn avu dolusu
para kazandran bu adamlarn kaplarna kadar at stnde gitmekte
tereddt etmez, hatta srasna gre onlarla ayn tondan konuurdu.
Fakat smail Paaya kar muamelesi hi deimemi, onun kar
snda hep Hasan'n tekmeleri altndan kendisini kurtard gn
ayaklarna kapanan ocuk olarak kalmt. ld sabah da yann
da idi. Ayakta oday dolduran kalabalk arasnda, el pene divan
durdu, alad.
125
AHMET HAMD TANP!NAR
126
MAHUR BESTE
127
AHMET HAMD TANPINAR
olan mterilerini tatmin etmek iin bir usuld. Yoksa evin byle
bir tedbire ihtiyac yoktu. Talkta bekleyen gl kuvvetli uaklar,
herhangi bir mnasebetsiz misafire kar evi daima mdafaa edebi
lirlerdi. Selahiyetleri Zaptiye Nazrn bile geen baz nfuzlu
adamlarn himayesinde olduu gibi, semt klhanbeyleriyle olsun,
mahalleliyle olsun, her zaman iyi geinirdi. Hediye vermek, gnl
almak ilerinde hibir frsat karmazd. Mahallelinin birou onu
saznda sznde, yal , hayrsever bir kadn bilir, bir ksm da men
faat yznden susard. Buna ramen gene zaman zaman kendisini
dndren meseleler kard. Kzlarndan biri mterilerden biri
ne tutulur, yahut da aksi olurdu. Nerkis Aye'nin ii, barutla atei
bir elde tamakt ; kendisi de bunun byle olduunu bilirdi. Onun
iin bu gibi hallerde elinden geldii kadar sk davranr, kz ban
dan uzaklatrmaa alr, rzalar olursa eyiz vererek evlendirir,
ksacas, yangn batan sndrmee a lrd.
Fakat bazen i atall olurdu. Nerkis Aye'nin u veya bu ha
trl mterisi iin saklamak zorunda kald kz bir bakasn sever
di. Byle hallerde Nerkis Aye gnlerce odasna kapanr, kimse ile
konumaz, somurtup dnrd. Bir defasnda bylesi bir cariyeyi
gizlice zmir'e giden bir tccara satm, bir defasnda da, sevdii
adama kamasn kolaylatrmt. Ertesi gn de kzn halasnn
evinde ld haberini yaymt. ihtiyar, zengin ak, bu haber ze
rine bir trl teselli bulamam, gnlerce Nerkis Aye ' nin kendisi
ne gsterdii bir kimsesizin mezarna gidip alamt. Bereket ver
sin bu gibi vak'alar azd. Nerkis Aye'nin evinin o cins evlerin en
rahat olduuna herkes inanabilirdi.
Bu, dndan sms k kapal kafes ve perdeleriyle, zaman za
man kapsnn nnde grnen uaklaryla, etrafndaki konaklardan
ilk bakta ayrt edilemeyen, byke bir konakt. Evin cephesi,
imdiki air Hamet sokann biraz altnda kalan Koyun mer Aa
kmaz boyunca uzanrd. Bahe olan arka taraf ilingir Hama
m 'nn kadnlar ksmnn ald ve birincisinden ok dar ikinci bir
kmaza bakard. Biri ie rde, biri de darda bitmi iki byk aa,
128
MAHUR BESTE
buradaki bahe kapsn gizlerdi. Nerkis Aye ' nin saa sola verdii
rvetler, hediyeler, bu kmazn muntazam bir yol haline getiril
mesi iin mahallenin sarfettii gayreti yenmiti. Geri bu yzden,
hamama gelip giden semt kadnlar, hele klar , bozuk bir yolda
yrmekten epeyce zorluk ekerler, her yl yavrulad be alt eni
iyle sokan tam ortasn benimsemi sar bir kpekten epeyce
korkarlard. Fakat, buna karlk, Nerkis Aye'nin evine kendilerini
gstermeden girip kmak isteyen kadnlar, hareketlerinde serbest
kalrlard. in tuhaf, sar kpein kadn kyafetine az ok alk ol
mas, hele yavrulad zamanlarda erkek grmee hi tahamml
edememesiydi. Bu drt ayakl amazonun sayesinde, biraz da kadn
lar hamam yznden semtin erkekleri bu tarafa hi uramazlard.
Bir baka kolaylk da hamamn iki natrnn Nerkis Aye'ye bal
olmas, eski hanmlarna her trl kolaylk gstermeye hazr bulun
malaryd. yle ki hamamdan elde bohas kan herhangi bir ka
dn, kararlatrd saatte kolaylkla evin bahe kaps ndan ieri gi
rebilir, gene bohas elinde evden frlayan bir kadn da iki admda
hamamn kapsn natrn dost, aina glmsemesiyle kendisine
ak bulurdu.
Ev, dediimiz gibi, dardan baklnca o semtteki evlerden
farkl deildi. Fakat kap alp da gelen misafir belli paroladan
sonra tala ayak basar basmaz i deiirdi. Hemen koluna giren
iki Arabn itinasyla st kata karlrd. Orada gen, gzel cariye
ler onu karlarlar, ayn hrmetle, gene iki koltuuna girmek sure
tiyle: "Buyurun sultanm, hogeldini z ci vanm, u taraftan asla
nm!" diyerek byk sofadan geirirler, gelenin klk kyafetine, ta
vnna, vakarna uygun bir yatak odasna gtrrler, ba keye
oturturlard. Biraz sonra Nerkis Aye, arkasnda kahve ve ubuk ta
yan hizmetilerle gelir, misafire "ho geldin" der, sonra da gece
arkadann seilmesini temin edecek kadn akn balard. Uzun
alvarlarnn, snnal cepkenlerinin, yahut o zamanlar stanbul ' da
yava yava grnmeye balayan uzun etekli, dar korseli, ak bo
yunlu, ar dantelal krmal yenleri bileklerinin stnde sk sk
129
AHMET HAMD TANPINAR
kapal roklar iinde bir gelin kadar rkek, s klgan duran, her hare
ketine bir tavus szl vermek isteyen bu kadnlardan biri seil
dikten sonra oda boalr, bir gecelik zevk arkada, gemi yzyl
larn henz unutulmam ak modas olan bir yn naz iinde do
lab aarak srmal bohalardan misafire giyecei gecelik entariyi,
takyeyi, krk karrd. Ksacas bu, scak hamamyla, bir sr
hizmete koanyla, ar makamdan arks, hatta ireti, cokun sa
zyla, bir gecelik mkellef bir zevk ve elence alemiydi ... Hatrl
misafirler geldii zaman eve baka kimse alnmaz, kapnn nnde
fsltlardan sonra, gelenler geri evrilirdi. O zaman evin kaplar,
pencerelerin i tarafndaki kepenkler rtlr, btn ev, -birka yl
ncenin karikatrlerinde koskoca bir transatlantikte tek bana ba
lay seyahatine kan milyarderler gibi- bu tek bana elenen yk
sek mevkili adama yahut masraftan ekinmeyen mirasyediye bra
klrd.
Nerkis Aye'nin sr saklamasn bilmek, derli toplu olmak, pa
raya kymaktan ekinmemek gibi meziyetleri vard. Baz byk ko
naklardan esir pazarna gelen kzlarn en gzelini seer, giydirir,
kuatr, ufak tefek i hatta saz, trk retirdi. Bununla da kalmaz,
stanbul 'un her semtinde dolaan bohac kadnlar sayesinde o za
mann ok kapal hayatnda gerekten g olan ak dzenlerini de
kolaylatrrd.
Btn bu teferruat dostundan dinleyen Nuri Bey, hemen erte
si akam Nerkis Aye 'ye gitmeye karar verdi. O gn, akam nama
zna kadar kendini zor tuttu. Sonra yava yava Bayezt'tan aa
ya doru indi, Liileli'ye geldi. Koyun Ali Aa sokan eliyle koy
mu gibi buldu. Selamlk kapsnn tokman arkadann tarif et
tii gibi st ste defa yavaa vurdu. Gr bykl, sert bakl, ke
meri bir yn tabanca bakla devlet kalesi gibi heybetli grnen
bir Arnavut kapy at. lk bakta kendini ekiya inine giriyormu
sanan Nuri Bey, bu kabulden epeyce armt. Buna ramen o ak
amki parolay iyi kt fsldad: "Barbaros'u eme nnde gr
dm." Bu sihirli cmlenin Amavudun yzn yumuatmaa yetti
130
MAHUR BESTE
131
AHMET HAMD TANPINAR
132
MAHUR BESTE
133
AHMET HAMD TANPINAR
134
MAHUR BESTE
135
AHMET HAMDI TANPINAR
136
MAHUR BESTE
13 7
AHMET HAMD TANPINAR
138
MAHUR BESTE
139
AHMET HAMD TANPINAR
140
MAHUR BESTE
141
AHMET HAMD TANPINAR
142
MAHUR BESTE
bakarak " gne kadar bir eyin kalmaz, merak etme." diye sy
lendi . Soma Nuri Beye dnerek "Dn yaral getirdiler, ama ge
er... " diye szn tamamlad. Tekrar kafese bakarak kua gz
krpt. Bir papaan , ok sert bir madenden kesilmi gibi kaln , cila
l bir sesle st ste birka defa "Suphanallah, suphanallah!" diye
zikrediyordu ...
Nuri Bey ann gibi bakyordu, ihtiyar adam birdenbire:
- Otursana evlat, diyerek sediri gsterdi. Soma devam etti:
- Belli ki ku almaya gelmedin , bir syleyecein vardr, sy
le bakalm.
Nuri Bey, ku cvltlar iinde ona derdini anlatt. Fakat neler
sylediini kendisi de bilmiyordu. Bu cvltlar ona her eyi unut
turmutu. Kendisini papatyalarn, kk kr ieklerinin menevi
ledii yumuak imenler stnde yryor sanyordu. Bu, garip,
grmedii bir dnya idi. Bununla beraber ite konuuyordu. Bes
belli ki bir eyler sylyordu, nk ihtiyar adamdan cevaplar al
yordu. smail Efendi ara sra onu brakyor, kafeslerinde rpnan
kulara sesleniyordu.
- Sabah zikrini benimle beraber ettiler... Ben deyran ederken
hep yle yaparlar...
Bir ara Nuri Bey gzlerini Divan- Kebir'e evirdi, ilk beyti
okudu:
i tedbir ey miiselmiinan ki men hod ra nemi diinem
Ne tersii ne yehudem men ne kebr- ne mselmiinem
Fakat ihtiyar adamn gznden hibir ey kamyordu :
- Gzel yazdr, dedi; bunu bana haminiz Nait brahim Bey
hediye etti. Babas Fahri Nuri Beyin yazsdr. Ne adamd, bilse
ni z... Yaz, tahta oymas, her ey elinden gelirdi. Bir ayna sr oyar
d ki insan arrd. Kck bir sedef aks vard. Onunla sanki
orap t kullanyormu gibi abuk abuk, bir saat iinde koca bir
beyti yazard. Sonra neyi ... Zaten Hamamizade smail Dede Efen
dinin arkadayd. O da gitti, o da gitti.. . Biz taat iin kaldk ...
143
AHMET HAMD TANPINAR
144
MAHUR BESTE HAKKINDA
145
AHMET HAMD TANPINAR
bir kutuya benzeyen bir hayatnz vard. O kutuyu ben sizin iin a
tm. Belki yalnz sizin iin... nk bakalar, sizi tanmayanlar
orada sadece uydurulmu bir ey greceklerdir. Fakat siz ...
Bu iyiliimi unutmamanz, bana teekkr etmeniz lazm gelir
ken beni itham etmenize gerekten ayorum. Sizi unutmuum, ta
lihinizi yarm brakmm; sonra kt gstermiim. Bu sonuncusu
nu anlyorum. Hatta biraz zaruri gryorum. Kendi kendinizi tan
maa baladktan sonra beenmemeniz kadar tabii ne olabilir?
"Hazr portrem yaplrken baz izgiler deise ne olur sanki" di
yorsunuz. Haklsnz, hangi sipari sahibi resminden memnundur?
"Olduumuz gibi" ile "olmak istediimiz gibi" terazinin iki kefesi
dir. Ben bunu banda farkettiim iin hikayenizi hatrat eklinde
yazmanz nlemitim, iyi ki byle olmu. nk ikide bir mda
hale edecek, ileri kantracaktnz. Birka masum "retouche" ile
her eyi alt st edebilirdiniz. nk siz bir terkipsiniz, Behet Bey.
Her terkip gibi, bir nisbetten bir nisbet bir kere deiti mi, ortada
siz kalmazsnz, bir bakas yerinizi alr. Onun iin "Beni roman
nza feda ettiniz." cmlesini kabul etmeyeceim. Hem nerden ve
kim benim roman yazdm size syledi? Ben sizin hayatnz ya
zyorum. Roman ayr bir ey. Belki daha g bir i. Belki de gc
mn stnde kalacak kadar gtr. Benim yaptm, sizden dinle
diim gibi hikayenizdir.
Sizi unuttuuma, yarm braktma gelince; bunda sadece
hakszsnz, iimde o kadar kuvvetle yayorsunuz ki istesem de si
zi brakamam. Bununla beraber sizinle lfetimi bir mddet iin
kesmee mecbur kaldm. Sizden bktm iin deil, hesaplarm alt
st ettiiniz iin. Ne kadar vel1t, ne kadar srkleyicisiniz! Etraf
m peinizden ayrlmayan bir yn glge ile doldurdunuz. Bu kala
baln karsnda kendime yeniden eki dzen vermee almam
zaruri grn.
Halbuki tek banza gelmitiniz; ilk grtmz gn elbet
hatrlarsnz. Be yl oluyor: Bir bayram gn, eski dzeninden pek
az iz kalm bir konakta birbirimize, rastlamtk. Eski, titiz prl p
146
MAHUR BESTE
147
AHMET HAMD TANPINAR
nuz. yilik seven bir peri, yahut eametli bir byc veya bir lanet
yznden ebediyen zaman dna atlm bir ak kahraman olurdu
nuz. Yahut Hoffmann grmeliydi sizi. Muhakkak Kreuger'in arka
dalar arasna girer, elinizde saznz, btn hviyetiniz iinde g
ne alkanan bir havuz gibi musiki, name ile dolu, bize gamlarla
ruh arasndaki gizli mnasebetleri anlatrdnz. Belki de Kedi
Mur'u baka trl yazar, sonunda bu ok bilgin, ok zeki mahluk
size istihale ederdi. Poe'nun eline dseydiniz, medyum kuvvetiy
le, grlmez lkelerden arlm bir ruhun masa banda tekrar in
sani bir ekle girii olurdunuz. Fakat tesadf beni sizinle kar la
trd. Ben ne musikiinasm, ne de masal sanatnn o her sanattan
stn srrna sahibim. Bu byle olduu gibi, devrimiz artk harku
ladeyi ispirtizma masalar zerinde aramyor. Freud ile Bergson 'un
beraberce paylatklar bir dnyann ocuuyuz. Onlar bize srr in
san kafasnda, insan hayatnda aramay rettiler. Onun iin sadece
bir lezzeti bulmam lazm gelen bir yerde ben birtakm gizli eyler
renmeyi, eklin bysn bir izahla krmay tercih ettim. Doru
sunu isterseniz bu sizin iin de, benim iin de bir talihsizlik oldu,
Behet Bey. Siz, ilham etmeniz lazm gelen aheserden mahrum ol
dunuz. Bense peinize takldm iin ok sevdiim dnyamdan ay
rldm. kinci Cihan Harbi'ne ahit olmu bir neslin adamnn K
rm Muharebesi'nde ne ii vard, Behet Bey? Ne yalan syleye
yim, birok huzursuzluklarna ramen ben yaadm devirden
memnunum. Hibir mazi hasretim de yok. yle olduu halde beni
alp gtrdnz.
Burada bir kuvvetinizi itiraf etmeli: ok vel'.itsunuz. Etraf y
le bir kalabalkla doldurdunuz ki ... "Ben mi yaptm?" demeyin; siz
de bilirsiniz ki konuma daima karlkldr. Benimle o tarzda ko
nutunuz ki size ister jstemez bir yn sual sormak zorunda kal
dm. Ksacas siz ehrazat, ben Badat Halifesi oldum. Her defa
snda siz alayc bir glmsemeyle bahsi keserken ben "Aman du
run, onu da anlatn." dernee mecbur kaldm. Her gn cebinizden
yeni bir insan kardnz. Bir gn sizi o kadar ufak brakan, dev h
148
MAHUR BESTE
Evet, sizin de bizim gibi bir zamannz var. Fakat ona hkmet
me ekliniz ayr. Sizin iin hal, hatrlama annzdan ibaret. Gerisi
iin tam bir kaytszlk iindesiniz. O zaman kaps kapanm ev ha
yali kendiliinden ortadan ekildi. Gerekte ev batan aa yan
m, siz darda kalmtnz. Benim sizde bulduum zihni eni de
buradan geliyordu. Bildiiniz gibi hal diye bir ey yoktur. Emerson
olacak galiba, "hiil"i iki musiki notas arasndaki fasla diye tarif
eder. Daha basiti hiil, gelecei gemii grmeye yarayan bir rasat
kulesidir. sterseniz bentlerde olduu gibi daima dnen bir su iin
yaplm bir teraziye de benzetebilirsiniz. Siz bu rasat kulesinden
nahrumdunuz, o kadar. Onun iin bana o kadar tek bir an grn
149
AHMET HAMD TANPINAR
150
MAHUR BESTE
151
AHMET HAMD TAN PINAR
152
MAHUR BESTE
153
BR AIKLAMA
155
AHMET HAMD TANPINAR
156
AHMET HAMD TANPINAR
btn eserleri
Be ehir
Yahya Kemal
Btn iirleri
Huzur
Mahur Beste
Sahnenin Dndakiler
Hikayeler
Tanpnar'n Mektuplar
Yaadm Gibi
Mahur Beste
rn
9 7897 57 462811