Z.

Niezgoda

Zbigniew Niezgoda

Kryminalistyczne aspekty przesuchania

wiadka
Osobowym rodkom dowodowym, zwaszcza za zeznaniom wiadkw,
przypada powana rola w postpowaniu karnym. W ogromnej wikszoci
spraw zeznania wiadkw stanowi zasadniczy materia dowodowy, umoli-
wiajcy ustalenie okolicznoci zdarzenia (m.in. jego czasu, miejsca), a nie-
kiedy dostarczaj te wanych informacji o osobie podejrzanej. Informacje
uzyskane podczas przesuchania bardzo czsto s istotnymi wskazwkami
do podjcia rnych czynnoci procesowo-wykrywczych, a zeznania stano-
wi wane ogniwo w acuchu dowodw.
Przesuchanie jest czynnoci, w ktrej uczestnicz: osoba przesuchuj-
ca, odbierajca zeznanie oraz osoba przesuchiwana lub zeznajca, czyli
wiadek. W rozumieniu psychologii spoecznej przesuchanie jest procesem
komunikacji interpersonalnej, bowiem midzy przesuchujcym i przesuchi-
wanym istnieje wzajemne oddziaywanie i obustronny przekaz informacji,
take o charakterze pozawerbalnym. Na przebieg przesuchania i jego sku-
tek maj wic wpyw obie strony interakcji. Wan rol odgrywa zatem ich
wzajemna percepcja i ocena, wzajemne postawy, stany psychologiczne obu
stron oraz ich oczekiwania i cele.
Podstawowym celem przesuchujcego jest uzyskanie od wiadka jak
najwikszej liczby informacji rzetelnych i wiarygodnych o przeszym zdarze-
niu. Cele przesuchiwanego mog by rnorodne, np. zoenie szerszego
zeznania (co nie musi oznacza zeznania zgodnego z prawd), zeznania
obojtnego bez zaangaowania czy umylne wprowadzenie przesuchuj-
cego w bd 1 . Zdaniem M. Cielaka 2 przesuchanie wiadka mona okreli
jako czynno procesow (sposb przeprowadzenia w formie ustnej dowo-
dw), polegajc na uzyskaniu przez organ prowadzcy postpowanie kar-
ne zezna od wiadka co do okolicznoci, majcych znaczenie dla sprawy
karnej.
Prawidowo przeprowadzenia przesuchania, to czy przesuchanie za-
koczy si sukcesem i otrzymamy logiczn, prawdziw oraz wartociow
relacj, zaley od bardzo wielu czynnikw m.in. od przestrzegania regu pro-
cesowych, ale rwnie taktyki przesuchania. Elementy te przeplataj si ze

1
M. C i o s e k, Psychologia sdowa i penitencjarna, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa
2001, s. 92.
2
M. C i e l a k, Polska procedura karna. Podstawowe zaoenia teoretyczne, PWN, Warszawa
1984, s. 49.

Prokuratura
76 i Prawo 2, 2007
Kryminalistyczne aspekty przesuchania wiadka

sob, na poszczeglnych etapach wystpuj z rnym nasileniem, wymaga-

jc od prowadzcego czynno, elastycznoci, wiedzy i odpowiedniego
przygotowania.
Taktyka przesuchania to og sposobw, metod rodkw wykorzystywa-
nych do uzyskania postawionego celu. Obejmuje zatem bardzo oglny zbir
wskazwek i zwizanych z nimi czynnoci dotyczcych nie tylko samego
faktu przesuchania w cisym tego sowa znaczeniu, ale take wczeniej-
szych procedur, np. zapoznania si z ustalonymi danymi na temat przestp-
stwa, czy te spraw dotyczcych kolejnoci przesuchania poszczeglnych
wiadkw. Przepisy prawa, okrelajce oglne ramy dozwolonego prawnie
sposobu postpowania w toku przesuchania wiadka, nie zawieraj jednak
szczegowych wskazwek regulujcych poszczeglne elementy czynnoci
przesuchania. Problematyk t zajmuje si kryminalistyka i psychologia
zezna 3 .
Istotn kwesti dotyczc taktyki przesuchania jest ustalenie podmiotw
uprawnionych do przeprowadzania tej czynnoci. W postpowaniu sdowym
nie ma adnej wtpliwoci, e czynno t przeprowadza sd, dopuszczajc
pytania stron. Inaczej wyglda sprawa w postpowaniu przygotowawczym,
gdzie wystpuje wielo podmiotw uprawnionych do prowadzenia post-
powa, w tym wykonywania czynnoci procesowo-kryminalistycznych. Wa-
runkiem koniecznym jest jednak, aby organ procesowy przesuchujcy
wiadka posiada legitymacj procesow oznaczon w zakresie podmioto-
wym i przedmiotowym, uprawniajc do przeprowadzania okrelonych
czynnoci. W postpowaniu karnym uprawnienia do przesuchiwania wiad-
kw posiada policja i prokuratura, co wynika wprost z przepisw kodeksu
postpowania karnego, a take z ustawy o Policji. Wniosek taki wypywa
z treci art. 298 1 k.p.k., w ktrym stwierdza si, e postpowanie przygo-
towawcze prowadzi prokurator, a w zakresie przewidzianym w ustawie
Policja. Biorc take pod uwag zapis art. 311 k.p.k., ktry stanowi, e
ledztwo prowadzi Policja, jeeli nie prowadzi go prokurator, nie ma wic
najmniejszych wtpliwoci, e Policja moe prowadzi przesuchania wiad-
kw praktycznie bez adnych ogranicze we wszystkich sprawach. Ograni-
czenia pojawiaj si w przypadku innych podmiotw, ktre posiadaj upraw-
nienia Policji (Stra Graniczna, Agencja Bezpieczestwa Wewntrznego, co
wynika z art. 312 k.p.k.), ale mog one prowadzi postpowania jedynie
w zakresie ich waciwoci. Oznacza to, e przesuchanie wiadka tylko
wtedy bdzie miao umocowanie prawne, jeeli dotyczyo bdzie spraw
zwizanych z bezporedni dziaalnoci takiego urzdu, jego kompeten-
cjami i zakresem dziaania.

3
B. H o y s t, Psychologia kryminalistyczna, Wyd. LexisNexis, Warszawa 2006, s. 940.

Prokuratura
i Prawo 2, 2007 77
 Z. Niezgoda

Jako pozyskiwanych zezna zaley nie tylko od wiadka, ale rwnie

od cech osobowoci przesuchujcego oraz przyjtych przez niego sposo-
bw prowadzenia przesuchania. Przesuchujcy powinien cechowa si
wysok inteligencj, rozleg wiedz ogln, wysokim poziomem etycznym,
kultur osobist, opanowaniem i obiektywizmem w wydawaniu opinii i s-
dw. Powinien te posiada odpowiednie przymioty instrumentalne, czyli
umiejtnoci, jak: umiejtno nawizywania kontaktu, umiejtno prowa-
dzenia rozmowy, umiejtno formuowania pyta, umiejtno wzbudzania
u wiadka poczucia zaufania i bezpieczestwa, umiejtno krytycznego
mylenia, ktra jest niezbdna do uzyskania materiaw i ich prawidowej
oceny itp. Wymienione przymioty skadaj si na pewien idealny model cech
osobowoci przesuchujcego, od ktrego z pewnoci odbiega wiele osb.
Postawa przesuchujcego powinna zawsze by nacechowana yczliwo-
ci do wiadka. Okazywana wiadkowi nieufno, a nawet wrogo uru-
chamiaj u niego defensywno, podejrzliwo, agresj i niech do skada-
nia zezna. yczliwo natomiast wzbudza u wiadka reakcje pozytywne
i ch wsppracy. Niedopuszczalny jest lekcewacy stosunek do osoby
przesuchiwanej, traktowanie jej z gry, w sposb rygorystyczny. wiadek
powinien uzyska w toku skadania zezna przewiadczenie, e jest on
wsptwrc materiau dowodowego, majcego istotne znaczenie dla prze-
biegu sprawy. Nadmierny krytycyzm i dua podejrzliwo przesuchujcego,
zadawanie kopotliwych pyta, przymus zachowania si wiadka w okrelo-
ny sposb pod grob kary, niemoralne metody w postaci grb, podstpw
i nieuzasadnione obietnice wytwarzaj u przesuchiwanego niechtny, nega-
tywny, a nawet wrogi stosunek i w zwizku z tym utrudniaj w znaczcy
sposb uzyskiwanie szczerych zezna. Prowadzi do dezorganizacji po-
znawczej wiadka i znieksztace materiau zeznaniowego.
Kadego wiadka naley traktowa indywidualnie, a wiadomo tego
faktu musi determinowa stosunek przesuchujcego do wiadka oraz wybr
odpowiedniej metody przesuchania.
Jednym z istotnych czynnikw warunkujcych jako uzyskiwanych ze-
zna jest przygotowanie si do jego przesuchania. Dobre przygotowanie
przesuchania gwarantuje, e fakty nie bd pominite i nie trzeba bdzie
przesuchania powtarza. W zakres tego przygotowania wchodzi powinny
przede wszystkim takie czynnoci, jak: a) zaznajomienie si z dotychczaso-
wymi wynikami postpowania i analiz ju zebranych dowodw, b) dokona-
nie ogldzin miejsca zdarzenia (w przypadku istnienia takiego miejsca),
c) odtworzenie sytuacji na podstawie posiadanych protokow ogldzin,
szkicw, materiaw pogldowych, d) poznanie personaliw wiadka i ze-
branie danych osobopoznawczych o nim, e) uzupenienie wiedzy z okrelo-
nej dziedziny poprzez zapoznanie si z odpowiedni literatur, zebranie

Prokuratura
78 i Prawo 2, 2007
Kryminalistyczne aspekty przesuchania wiadka

niezbdnych informacji, f) przygotowanie zaoe organizacyjnych i taktycz-

nych przesuchania, g) sporzdzenie planu przesuchania.
Nienaleyta znajomo materiaw danej sprawy ogranicza przesuchanie
tylko do oglnikowych ustale, przy ktrych jest rzecz bardzo atw wpro-
wadzi w bd przesuchujcego. Tylko szczegowe relacje zmuszaj
wiadka do konsekwentnego zeznawania. Trudno jest konsekwentnie ka-
ma, bo w przypadku takim ujawniaj si czsto logiczne sprzecznoci, kt-
rych kady czowiek stara si unika. Przesuchiwany nie jest tylko pasyw-
nym odbiorc, lecz aktywnym wspuczestnikiem przesuchania, oceniaj-
cym przesuchujcego, jego metod i umiejtno stawiania pyta, jego
przygotowanie i orientowanie si w konkretnych szczegach danej sprawy.
Bdne jest wobec tego poczucie tych, ktrzy sdz, e sam fakt przesu-
chania stwarza sytuacj wyszoci, growania przesuchujcego nad prze-
suchiwanym. Naley pamita, e do przesuchania przygotowuje si nie
tylko przesuchujcy, lecz i wiadek, ktry niekiedy dokadnie obmyla takty-
k swego postpowania 4 .
W ramach przygotowania si do przesuchania naley rwnie dokona
ogldzin zabezpieczonych rzeczowych rodkw dowodowych (np. narzdzi
przestpstwa), a niekiedy take ogldzin (wizji lokalnej) miejsca zdarzenia,
z ktrych to czynnoci sporzdza si protok. Dokonanie ogldzin przed
formalnym przystpieniem do szczegowego przesuchania moe dostar-
czy licznych informacji o rnych okolicznociach przestpstwa. Ponadto,
zwizane cile z ogldzinami, szkic i fotografia miejsca przestpstwa ua-
twiaj porozumiewanie si przesuchujcego z przesuchiwanym, zezwalaj
na postawienie szeregu konkretnych pyta mogcych mie istotne znacze-
nie dla sprawy.
Wspczesna przestpczo to nie tylko jej najprostsze i najbardziej po-
pularne formy, jak kradziee, wamania, rozboje, ale take np. przestpstwa
gospodarcze, przeciwko wiarygodnoci dokumentw czy obrotowi pienidz-
mi i papierami wartociowymi. W tego typu, wymienionych przykadowo,
kategoriach spraw prowadzenie postpowania wymaga szczeglnej wiedzy.
Aby przesuchujcy mg nawiza rwnorzdn rozmow ze wiadkiem,
swobodnie porusza si w danej problematyce, rozumie odpowiedzi wiad-
ka i mie zdolno do prawidowego, jasnego i trafnego zadawania pyta,
musi posiada odpowiedni wiedz w danej dziedzinie. Powinien wic uzu-
peni niezbdne informacje, np. przez zapoznanie si z odpowiedni litera-
tur czy konsultacje ze specjalistami 5 .
Przygotowujc si do przesuchania naley rwnie uwzgldni okrelone
problemy organizacyjne zwizane z wezwaniem wiadka, aby nie wyczeki-

4
R. G r e c k i, wiadek w postpowaniu przygotowawczym, PWN, WarszawaPozna 1987,
s. 97.
5
T. H a n a u s e k, Kryminalistyka. Poradnik detektywa, Katowice 1993, s. 152.

Prokuratura
i Prawo 2, 2007 79
 Z. Niezgoda

wa on na przesuchanie zbyt dugo, a tym samym, by jak najmniej czasu

traci w zwizku ze swoim przybyciem na przesuchanie. Istotne jest ustale-
nie kolejnoci przesucha wiadkw i wzywanie ich w terminach tak ustalo-
nych, aby wyeliminowa bezporednie kontakty. W pierwszej kolejnoci po-
winni by przesuchiwani wiadkowie najbardziej bezstronni, oceniani jako
godni zaufania, najwaniejsi z punktu widzenia posiadanych wiadomoci
o zdarzeniu. Dziki przesuchaniu takich wiadkw mona uzyska podsta-
wowy materia dowodowy, ktry skontrolowany, krytycznie oceniony i uzu-
peniony dalszymi przesuchaniami i czynnociami, pozwoli na stworzenie
najwaciwszej wersji przebiegu zdarzenia.
Przesuchanie, w szczeglnoci pierwsze, naley przeprowadza moli-
wie najwczeniej od chwili zaistnienia przestpstwa. Postulat ten wie si
ze znanym powszechnie zjawiskiem zacierania si obrazu pamiciowego
w miar upywu czasu. Dugi upyw czasu midzy danym zdarzeniem a ze-
znaniem moe wpyn niekorzystnie na dokadno odtwarzanych spo-
strzee. Ponadto, istotny jest te wpyw rnych osb, ktre czsto
w sposb zamierzony, w okresie midzy spostrzeeniem a zoeniem ze-
zna przez wiadka, oddziaywaj znieksztacajco na obraz pamiciowy.
Zdaniem T. Hanauska 6 , czasami odroczenie czasu zoenia zeznania przy-
czynia si do wikszej ich wiernoci, poniewa w tym czasie wygasn emo-
cje, a pami nie podlega jeszcze intensywnym procesom destrukcyjnym.
Przesuchanie naley prowadzi w warunkach najbardziej sprzyjajcych
skupieniu uwagi i jak najmniej krpujcych wiadka. Miejsce przesuchania,
to z reguy siedziba organu dokonujcego tej czynnoci.
W literaturze kryminalistycznej coraz czciej mona spotka pogld, e
pokj do przesucha powinien by urzdzony w taki sposb, aby jego at-
mosfera uatwiaa nawizanie kontaktu z przesuchiwanym. W praktyce re-
alizacja tych postulatw, zwaszcza odnoszcych si do pomieszczenia,
w ktrym przeprowadza si przesuchanie, niestety czsto nie jest moliwa.
Dlatego naley przynajmniej dy do tego, aby w czasie przesuchania
w pokoju nie byo osb postronnych. Rwnie rzecz niedopuszczaln jest
prowadzenie rozmw czy innych czynnoci rwnolegle z przesuchaniem
wiadka.
Skuteczne kierowanie przesuchaniem nie jest moliwe bez sporzdzenia
planu tej czynnoci. Plan taki jest szczeglnie wany, gdy postpowanie jest
skomplikowane, gdy do wykonania jest wiele czynnoci szczegowych, gdy
bierze w nim udzia wiele osb czy te oczekuje si od wiadka przekazu tak
wielu informacji, e utrudnione bdzie sprawne przeprowadzenie przesu-
chania. Sztuk sporzdzania planu przesuchania jest takie jego ujmowanie,
aby nie sta si on tylko formalnym realizowaniem zasady programowania,

6
T. H a n a u s e k, Braki pamiciowe w zeznaniach wiadka, Prob. Krym. 1969, nr 82, s. 311.

Prokuratura
80 i Prawo 2, 2007
Kryminalistyczne aspekty przesuchania wiadka

nie sprowadza si do operowania oglnikami, schematami przydatnymi

w kadym przesuchaniu, pod ktrymi kryje si improwizacja i przypadko-
wo.
Na etapie programowania przesuchania powinno si take dokona wy-
boru metody przesuchania. W literaturze przedmiotu wskazuje si, e naj-
waciwsz jest tzw. metoda mieszana przesuchania, polegajca na po-
czeniu metody opowiadania spontanicznego z pytaniami i odpowiedziami.
Stanowisko to wydaje si o tyle suszne, e zarwno z punktu widzenia kry-
minalistycznej taktyki prowadzenia przesuchania, jak i biorc pod uwag
wskazania kodeksowe, jest to metoda kompleksowa, zapewniajca najlep-
sze wyniki.

Etapy przesuchania

Po zakoczeniu czynnoci przygotowawczych do przesuchania przyst-

pi mona do realizacji tyche zaoe i rozpocz t czynno.
Sposb procesowego przesuchania uwarunkowany jest przepisami pro-
cedury karnej, ktre nakazuj w toku przesuchania stosowa metod mie-
szan (art. 171 1 k.p.k.), jako metod w peni odpowiadajc rwnie za-
sadom psychologii zezna. W doktrynie i praktyce nie ma jednolitego pogl-
du w kwestii, z ilu etapw czy czci skada si procesowy sposb przesu-
chania wiadka. Najsuszniejszy moim zdaniem jest podzia przebiegu prze-
suchania wiadka na nastpujce etapy: etap swobodnej rozmowy (rozmo-
wy wstpnej), etap przesuchania wstpnego, etap spontanicznych zezna,
etap pyta i odpowiedzi oraz etap czynnoci kocowych.
Etapy te s cile powizane z przepisami kodeksu postpowania karne-
go, zawieraj bardziej szczegowe dyrektywy praktyczne, majce na celu
podniesienie efektywnoci rezultatw przesuchania.
W literaturze kryminalistycznej wikszo autorw wyrnia trzy zasadni-
cze etapy przesuchania wiadka: czynnoci wstpne, faz zezna sponta-
nicznych oraz etap pyta i odpowiedzi 7 . Bardziej rozbudowan propozycj
podziau przedstawia i T. Hanausek 8 K. Otowski 9 . Rnica midzy tymi
podziaami sprowadza si zasadniczo do stopnia ich szczegowoci, na-
zewnictwa poszczeglnych etapw, faz i wikszego lub mniejszego akcen-
towania elementw psychologicznych bd to elementw procesowych.

7
Patrz np. Z. C z e c z o t, T. T o m a s z e w s k i, Podstawy kryminalistyki oglnej, Wydawnictwo
UW, Warszawa 1989, s. 54; P. H o r o s z o w s k i, Kryminalistyka, Warszawa 1958, s. 112;
W. G u t e k u n s t, Programowanie przesuchania, Prob. Krym. 1964, nr 52, s. 717.
8
T. H a n a u s e k, Kryminalistyka..., op. cit., s. 160.
9
K. O t o w s k i, Przesuchanie wiadka w postpowaniu przygotowawczym, Prob. Praw.
1973, nr 6, s. 24.

Prokuratura
i Prawo 2, 2007 81
 Z. Niezgoda

Etap swobodnej rozmowy (orientacyjno-rozpoznawczy) ma na celu na-

wizanie kontaktu z przesuchiwanym i stworzenie waciwej atmosfery,
sprzyjajcej pozytywnemu stosunkowi wiadka do przesuchania, a tym sa-
mym szczeroci i obszernoci zezna. Na tym etapie nie prowadzi si for-
malnego przesuchania. Jest to bardziej swobodna, niezobowizujca roz-
mowa, ktra ma na celu poznanie wiadka, wprowadzenie go w atmosfer
siedziby organu przesuchujcego, przeamanie strachu i niemiaoci.
wiadka naley poinformowa po co zosta wezwany. Faza ta powinna roz-
pocz zapytanie o imi i nazwisko wiadka, ale jeszcze bez sformalizowa-
nego odpytywania o wszystkie potrzebne dane osobowe. W tej fazie prze-
suchania zapytanie o imi i nazwisko wiadka ma bardziej suy przedsta-
wieniu si sobie, chociaby w celu wyeliminowania pomyki co do osoby
wiadka, ni formalnemu sprawdzeniu danych osobowych.
Stadium swobodnej rozmowy ma rwnie da wstpn orientacj prze-
suchujcemu, co do moliwoci zaistnienia okolicznoci wskazujcych, e
wiadkowi bd przysugiway okrelone prawa, w tym np. prawo do odmo-
wy zezna, zachowania tajemnicy pastwowej, subowej lub zawodowej,
czy te uwzgldnienia zakazw dowodowych.
Majc na uwadze tre art. 191 k.p.k., a take art. 190 k.p.k., mona wy-
snu wniosek, e ta faza nie stanowi stricte przesuchania procesowego.
Artyku 191 k.p.k. stanowi, e przesuchanie rozpoczyna si od zapytania
wiadka o imi, nazwisko, wiek, zajcie, miejsce zamieszkania, karalno za
faszywe zeznanie lub oskarenie oraz stosunek do stron. Te pierwsze
czynnoci poprzedza obowizek wynikajcy z art. 190 k.p.k., czyli uprzedze-
nie o odpowiedzialnoci karnej za zeznawanie nieprawdy lub zatajanie
prawdy, a na tym etapie jeszcze tego nie czynimy.
Po zakoczeniu fazy swobodnej rozmowy naley przej do fazy przesu-
chania wstpnego. Pierwsz czynnoci, jak naley wykona, bdzie
sprawdzenie tosamoci wiadka na podstawie zbadania jego dowodu oso-
bistego lub innego dokumentu pozwalajcego na wiarygodne ustalenie to-
samoci. Nastpnie zgodnie z wymogami art. 190 1 k.p.k., przed przesu-
chaniem, wiadek powinien by uprzedzony o odpowiedzialnoci karnej za
skadanie zezna nieprawdziwych lub zatajanie prawdy.
Czynnoci tej nie naley ogranicza tylko do uprzedzenia o odpowie-
dzialnoci karnej z art. 233 k.k., lecz najlepiej odczyta konkretny przepis
karny. Nale rwnie upewni si, czy wiadek zrozumia tre uprzedzenia.
Jeeli przesuchujcy dojdzie do wniosku, e wiadek nie zrozumia znacze-
nia o konsekwencjach karnych, to obowizany jest bliej wyjani tre tego
przepisu 10 .

10
R. G r e c k i, wiadek..., op. cit., s. 77.

Prokuratura
82 i Prawo 2, 2007
Kryminalistyczne aspekty przesuchania wiadka

W postpowaniu przygotowawczym wiadek podpisuje owiadczenie, e

zosta uprzedzony o tej odpowiedzialnoci (art. 190 l i 2 k.p.k.). Ma to due
znaczenie prawne i moralne. W przypadku kamliwych wypowiedzi mona
przypomnie wiadkowi o grocych mu za nie konsekwencjach.
Przesuchanie rozpoczyna si od zapytania wiadka o imi, nazwisko,
wiek, zajcie, miejsce zamieszkania, karalno za faszywe zeznania lub
oskarenia oraz stosunek do stron (art. 191 1 k.p.k.). Zasadnym byoby
podawanie ich przez wiadka i po skonfrontowaniu z zapisami wynikajcymi
z dokumentu tosamoci wpisanie do protokou. Procedura taka pozwala na
kontrol i wyeliminowanie ewentualnego podstawienia przez wiadka,
chccego unikn obowizku skadania zezna, innej osoby posugujcej
si jego dokumentem tosamoci.
Z artykuu 191 k.p.k. jednoznacznie wynika, e wiadka naley zapyta
o jego dane osobowe i wpisa do protokou na podstawie sw wiadka,
a nie spisywa z dokumentu tosamoci. wiadek ponosi bowiem odpowie-
dzialno karn za podanie w czasie przesuchania faszywych danych per-
sonalnych 11 .
Bardzo istotn spraw jest prawidowe ustalenie stosunku wiadka do
sprawcy, gdy moe mie to istotne znaczenie w ocenie wiarygodnoci ze-
zna i rnicowaniu taktyki przesuchania.
Majc na uwadze uzyskane dane osobowe organ przesuchujcy moe
ostatecznie ustali, czy zachodz okolicznoci okrelone w art. 183 k.p.k.,
czy te wiadka nie bdzie mona zwolni ze skadania zezna na podsta-
wie art. 185 k.p.k. Sprawdza si te, czy nie ma przeszkd w prowadzeniu
zeznania wynikajcych z zakazw dowodowych (obroca i duchowny) albo
nie ma przesanek do zastosowania instytucji wiadka anonimowego. Do
czynnoci formalnych naley take uprzedzenie wiadka o treci art. 182
k.p.k. (prawo odmowy zezna przysuguje osobie najbliszej dla oskarone-
go), a o treci art. 183 i 185 k.p.k., jeeli ujawni si okolicznoci objte tymi
przepisami (art. 191 2 k.p.k.).
Po fazie wstpnego przesuchania wiadka nastpuje faza spontanicz-
nych zezna, w ktrej przesuchujcy jest obowizany umoliwi wiadkowi
swobodne wypowiedzenie si w granicach okrelonych celem przesucha-
nia, a dopiero nastpnie mona zadawa pytania zmierzajce do uzupenie-
nia, wyjanienia lub kontroli zezna. Faza ta polega gwnie na pobudzeniu
inwencji wiadka do moliwie wszechstronnego przedstawienia wszystkich
informacji, jakimi on dysponuje w prowadzonej sprawie. Jest to faza przesu-
chania, odznaczajca si najniszym poziomem ingerencji w tok funkcjono-
wania mylowego wiadka. Ten etap rozpoczyna si od pytania: Co panu

11
Tame, s 79.

Prokuratura
i Prawo 2, 2007 83
 Z. Niezgoda

wiadomo w sprawie. Wwczas wiadek rozpoczyna swobodn wypo-

wied na temat, ktrego dotyczy pytanie.
Zdaniem P. Horoszowskiego 12 tak zbyt oglnikowe sformuowanie pyta-
nia moe powodowa u wiadka tendencj do podawania faktw, o ktrych
nie ma miarodajnych informacji. Z pogldem tym naley si zgodzi, jednak
po zakoczeniu spontanicznego zeznania fakty te mona ucili, zadajc
bardziej szczegowe pytania.
W zwizku z du wag zezna spontanicznych, w czasie swobodnego
wypowiadania si wiadkowi nie naley przerywa zeznawania dodatkowymi
pytaniami dotyczcymi przestpstwa. Spenienie tego wymogu nie zawsze
jest atwe i nie raz przesuchujcy ju w tym stadium musi ingerowa w tok
skadania zezna, informujc wiadka, e odbiega od tematu okrelonego
celem przesuchania.
Wypowied swobodna, w rozumieniu art. 157 k.p.k. (obecnie art.171
k.p.k.), nie oznacza wypowiedzi dowolnej, lecz wypowiedz mieszczc si
w granicach celw procesu, czyli danej czynnoci procesowej 13 . To swo-
bodne wypowiadanie si podlega rygorom art. 171 k.p.k. i rozumiane jest
jako swoboda ksztatowania si owiadczenia dowodowego.
Sd Najwyszy 14 nie uzna jednak za ograniczenie swobody wypowiedzi
przerywanie spontanicznego owiadczenia wieloci pyta, jeeli nie krpo-
wao to swobody wypowiedzi.
Przyjt praktyk, do kontrowersyjn z punktu widzenia przepisw ko-
deksu postpowania karnego jest, e ta cz przesuchania nie jest proto-
koowana.
Fakt, e zezna nie protokouje si, sprzyja spontanicznoci i swobodzie
wypowiedzi i wiadek z natury jest wtedy mniej ostrony. W takich okolicz-
nociach wiadkowi stosunkowo atwo wymykaj si pewne sowa, ktre
w logicznej konsekwencji uzupenione doprowadzaj do ujawnienia tych
faktw, ktre wiadek wolaby przemilcze. Protokoowanie zezna powodu-
je, jako naturaln konsekwencj, zwolnienie sposobu mwienia, niejako dyk-
towanie wypowiedzi, co pozostawia zbyt wiele czasu na rozwag i przery-
wanie rozpocztego wtku.
Swobodne zeznanie jest bardziej wierne od zezna zoonych w odpo-
wiedzi na pytania. Naley jednak wzi pod uwag, e zawiera ono wiele
materiau o rnej wartoci. Czsto istotne fakty gin w masie zbdnych
szczegw 15 .
Z bada eksperymentalnych wynika, e w przypadku zastosowania me-
tody swobodnych relacji liczba odpowiedzi bdnych lub niecisych jest

12
T. H o r o s z o w s k i, Oglne zasady taktyki przesuchania, NP 1954, nr 56, s. 58.
13
Wyrok SN z dnia 28 lutego 1974 r., V KR 42/74, OSNPG 1974, nr 7, poz. 87.
14
Patrz wyrok SN z dnia 1 grudnia 1980 r., II KR 323/80, OSNPG 1981, nr 6, poz. 73.
15
B. H o y s t, Kryminalistyka, Wyd. LexisNexis, Warszawa 2004, s. 1110.

Prokuratura
84 i Prawo 2, 2007
Kryminalistyczne aspekty przesuchania wiadka

mniejsza ni przy odbieraniu zezna metod pyta bezporednich. Swobod-

ne zeznania zapewniaj relacje mniej kompletne, cho najbardziej dokadne,
natomiast przez pytania bezporednie obnia si stopie dokadnoci ze-
zna, a zwiksza ich kompletno 16 .
Problematyka swobody wypowiedzi w literaturze przedmiotu rozwaana
jest gwnie w kontekcie wyjanie skadanych przez podejrzane-
go/oskaronego, a nie zezna wiadkw, dlatego w tym miejscu zostanie
pominita.
Etap pyta i odpowiedzi nastpuje po zoeniu zezna przez wiadka
w formie swobodnego wypowiadania. Etap ten powinien si skada z ze-
spou szczeglnie precyzyjnie opracowanych i w logicznej kolejnoci uoo-
nych pyta. Od ich poprawnej redakcji w duej mierze zaley wykrycie
prawdy materialnej i wydanie sprawiedliwego wyroku.
Kryteriw i wymogw, jakim powinny odpowiada stawiane wiadkowi py-
tania, jest wiele, ale nie stanowi one przedmiotu rozwaa w tym artykule.
Przesuchanie wiadka zgodnie z art. 143 1 pkt 2 k.p.k. dokumentuje
si protokoem. Protok jest form utrwalenia przebiegu przesuchania
wiadka. O randze i znaczeniu protokou wiadczy to, e zeznania wiadka
cigle stanowi najpowszechniejszy i zasadniczy rodek dowodowy skada-
jcy si na faktyczn podstaw orzeczenia.
Zapis zezna powstaje nie tylko dlatego, e taki jest wymg formalny, ale
przede wszystkim dlatego, e dowd ten ma dalsze zastosowanie i niekiedy
wrcz fundamentalne znaczenie w toczcym si postpowaniu. Nie jest wic
obojtna jako takiego protokou, wierno zapisywanej relacji i sposb jej
przekazania.
W protokole naley uj to wszystko, co cile jest zwizane z czynno-
ci przesuchania wiadka, a wic sposb zachowania si wiadka, odwo-
ywanie zezna, formy wyraania si itp. Protok winien by wiernym odbi-
ciem czynnoci, ktre s protokoowane.
Protok przesuchania sporzdzony w postpowaniu przygotowawczym,
jak i protok rozprawy powinny zawiera nie tylko udzielane odpowiedzi, ale
take stawiane pytania. M. Lipczyska 17 zauwaa, e odpowied jest wytwo-
rem pytania i czsto dopiero odpowied wraz z zaprotokoowanym pytaniem
tworz zrozumia cao.
Wypowiedzi wiadka wciga si do protokou z moliw dokadnoci, ale
zawsze ostateczn posta redakcyjn nadaje przesuchujcy, oczywicie
bez zmiany ich treci. Niewaciwe utrwalenie przesuchania uniemoliwia
obiektywne dokonanie kontroli prawidowoci postpowania, prowadzc
niejednokrotnie do koniecznoci powtrnego przeprowadzenia czynnoci,

16
J. M. S t a n i k, Psychologiczna problematyka zezna, ZNIBPS 1978, nr 19, s. 366.
17
M. L i p c z y s k a, Pytania w procesie karnym, Prob. Krym.1963, nr 43, s. 351.

Prokuratura
i Prawo 2, 2007 85
 Z. Niezgoda

a tym samym przeduenia czasu trwania postpowania i zwielokrotnienia

jego kosztw.
Jednoczenie stwierdzi naley, i uzna za rzecz normaln, e swobodne
zeznania wiadka nie bd rwnie fotograficznym odtworzeniem faktw
w protokole zezna. Dokadno nie jest rwnoznaczna z ujciem w pisem-
n form protokolarn wszystkiego, co mwi przesuchiwany wiadek. Do
protokou wciga si tylko te okolicznoci, ktre s istotne dla danej sprawy
karnej.
Spornym zagadnieniem w doktrynie jest moment, w ktrym przesuchuj-
cy powinien protokoowa zeznania. Jest jednak zgodno co do kwestii, e
wyrnia si tu trzy sposoby co do formy sporzdzania protokw.
Pierwszy sposb polega na spisywaniu odpowiedzi wiadka, zdanie po
zdaniu, czyli po kadym pytaniu. Drugi sposb polega na sporzdzeniu pro-
tokou po zakoczeniu przesuchania wiadka. Trzeci sposb, to protokoo-
wanie po kadym fragmencie zezna stanowicych pewna zamknit cao
pewnej kwestii lub problemu. Kady z wymienionych sposobw protokoo-
wania jest waciwy, jeli zagwarantowana bdzie efektywno przesucha-
nia i zgodno z przepisami procedury 18 .
Ostatni czynnoci procesowego sposobu przesuchania jest podpisanie
protokou zezna przez osoby uczestniczce w tej czynnoci procesowej.
Zgodnie z art.150 1 k.p.k. przed podpisaniem przesuchujcy winien take
zapozna wiadka z protokoem czynnoci, co moe si odby przez poda-
nie protokou do osobistego odczytania przez wiadka lub wyjtkowo po-
przez odczytanie treci. Jeeli wiadek zgasza uwagi do treci zapisu, nale-
y je uwzgldni i dokadnie opisa poprawki w protokole, czynic dodatko-
we zapisy.
Po zakoczeniu przesuchania naley zainteresowa si, czy wiadek
w zwizku z wezwaniem go nie ponis jakich kosztw lub strat (np. utraty
zarobku) i sprawy te uregulowa bez koniecznoci upominania si o nie
przez samego zainteresowanego.

18
R. G r e c k i, wiadek..., op. cit., s. 228.

Prokuratura
86 i Prawo 2, 2007