20.02.

2011 00:07:00

SESJA l (za Pawia III) (niedziela 13 grudnia 1545)

[I. Dekret o rozpoczciu soboru]

Wielebni i czcigodni Ojcowie! Czy zgadzacie si, aby postanowi i ogosi, e na cze i chwa
witej i niepodzielnej Trjcy, Ojca i Syna, i Ducha witego, rozpoczyna si i podejmuje
obrady wity i generalny Sobr Trydencki, dla wzrostu i wywyszenia wiary oraz religii
chrzecijaskiej, wykorzenia herezji, pokoju i jednoci Kocioa, odnowy duchowiestwa i ludu
chrzecijaskiego, poskromienia i zniszczenia wrogw imienia chrzecijaskiego?
Wwczas wszyscy jednomylnie odpowiedzieli: Zgadzam si.

[II. Zapowied przyszej sesji]

Niebawem nadejdzie uroczysto Narodzenia Pana naszego Jezusa Chrystusa wraz z innymi
witami koczcego i rozpoczynajcego si roku. Czy zgadzacie si, aby nastpna sesja
odbya si w czwartek po Objawieniu Paskim, czyli 7 stycznia 1564 roku Paskiego?
I podobnie wszyscy zgodnie odpowiedzieli: Zgadzam si

SESJA 2 (za Pawa III) (czwartek 7 stycznia 1546)

Dekret o sposobie obrad oraz o innych zasadach soborowych

[1] wity Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie zgromadzony, pod
przewodnictwem wspomnianych trzech legatw Stolicy Apostolskiej, wyznajc wraz ze w.
Jakubem Apostoem, e kade dobro, jakie otrzymujemy, i kady dar doskonay, zstpuj z
gry, od Ojca wiate, ktry proszcym Go o mdro daje wszystkim chtnie, nie
wymawiajc, wiedzc zarazem, e boja Paska jest pocztkiem mdroci, ustala i
okrela, e wszyscy wierni chrzecijanie razem i z osobna, zgromadzeni w Trydencie, powinni
by zachceni (tak, jak on zachca) do tego, aby si poprawili ze za i grzechw dotd
uczynionych, a w przyszoci aby postpowali w bojani Boej i nie speniali poda ciaa,
pilnie oddawali si modlitwie, czciej si spowiadali, przyjmowali sakrament Eucharystii,
uczszczali do kociow, a przynajmniej speniali niedzielny obowizek (o ile kady z nich jest
w stanie), a take aby zechcieli codziennie modli si prywatnie o pokj wrd wadcw
chrzecijaskich i o jedno Kocioa. [2] Natomiast biskupw oraz wszystkich innych majcych
wicenia kapaskie i biorcych udzia w odprawianiu w tym miecie soboru ekumenicznego,
zachca, aby cigle si starali o chwa Bo, skadali ofiary, uwielbienia i modlitwy, aby
zatroszczyli si o odprawianie ofiary mszy przynajmniej w niedziel (kiedy to Bg stworzy
wiato, powsta z martwych i uczniom udzieli Ducha witego), aby zanosili, tak jak tene
Duch wity poleci przez Apostow: proby, modlitwy, wsplne bagania, dzikczynienia za
najwitobliwszego naszego papiea [Pawa III], za cesarza [Karola V], za krlw i za
wszystkich sprawujcych wadz, abymy mogli prowadzi ycie ciche i spokojne, cieszy si
pokojem i ujrze wzrost wiary. [3] Sobr zachca ponadto, aby pocili przynajmniej w pitki,
na pamitk mki Paskiej, a take aby udzielali jamuny ubogim. Natomiast w kociele
katedralnym w czwartki odprawiana bdzie msza o Duchu witym wraz z litaniami i innymi
modlitwami w tym celu ustanowionymi. W innych za kocioach tego dnia bd odmawiane
przynajmniej litanie i modlitwy. Gdy za odbywaj si naboestwa, nie bdzie tam rozmw
ani pogawdek, ale wszyscy ciaem i duchem maj towarzyszy sprawujcemu naboestwo.
[4] Poniewa biskupi powinni by nienaganni, trzewi, przyzwoici, dobrze rzdzcy wasnym
domem, sobr zachca, aby przede wszystkim zachowywali trzewo przy stole i umiar w
jedzeniu. Nastpnie, jako e przy takich okazjach czsto sucha si prnej mowy, aby przy
stole biskupim zaprowadzono lektur pism Boych. Kady za niech pouczy i owieci swych
domownikw, aby nie byli ktliwi, nie oddawali si pijastwu, aby nie byli bezwstydni, chciwi,
pyszni, blunicy i oddani przyjemnoci. W kocu niech pierzchn wady, rozwin si cnoty i w
strojach, w sposobie ycia i we wszelkim zachowaniu si zagoci przyzwoito, jak przystoi
sugom sug Boych.
[5] Szczeglna troska, gorliwo i zamiar tego witego soboru zmierzaj do tego, aby po
rozproszeniu ciemnoci herezji (ktre od tylu lat panuj na ziemi), zajania blask i czysto
wiata prawdy katolickiej (z askawoci Jezusa Chrystusa, ktry jest prawdziw wiatoci), i
aby odnowiono to, co wymaga reformy. Dlatego synod zachca wszystkich zgromadzonych oraz
majcych przyby tu katolikw, szczeglnie za biegych w witych naukach, do starannego i
pilnego rozwaania, w jaki sposb najlepiej przeprowadzi zamys synodu, aby mg on
osign jak najlepsze skutki, aby mdrze i szybko potpiono to, co wymaga potpienia,
uznano za to, co godne jest uznania, a na caym wiecie wszyscy Jednymi ustami i
wyznaniem tej samej wiary wielbili Boga i Ojca Pana naszego Jezusa Chrystusa.
[6] Zgodnie z dekretem synodu w Toledo, kapani Pascy, stojcy na miejscu bogosawienia,
podczas wyraania swych opinii, nie mog w aden sposb niegodnie podnosi gosu ani
przeszkadza, czynic zamieszanie. Nie mog si rwnie angaowa w pozorne bd prne
spory, ale gdy cokolwiek maj powiedzie, to niech swe wystpienia miarkuj agodnoci
sw, aby nie uraali suchajcych, ani prawego osdu nie mcili niespokojnym umysem.
[7] Ponadto wity synod postanawia i okrela, e gdyby si zdarzyo, e kto nie zajmowaby
swego waciwego miejsca, a oddaby gos, choby sowami: Zgadzam si, to podczas obecnoci
na posiedzeniach i w innych dziaaniach w czasie soboru, nic z tego nie wyniknie ani nie uzyska
adnego nowego uprawnienia.

SESJA 3 (za Pawa III) (czwartek 4 lutego 1546)

I. Dekret o symbolu wiary katolickiej

[1] W imi witej i niepodzielnej Trjcy: Ojca, Syna i Ducha witego, wity, ekumeniczny i
generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie zgromadzony, pod
przewodnictwem tych samych trzech legatw Stolicy Apostolskiej, wiadomy znaczenia
podejmowanych spraw, a zwaszcza dwch, to jest wytpienia herezji oraz odnowienia
obyczajw, ktre s szczeglnym powodem jego zgromadzenia, wyznaje za Apostoem, e nie
toczy walki przeciw krwi i ciau, lecz przeciw pierwiastkom duchowym za na wyynach
niebieskich i najpierw zachca wszystkich razem i kadego z osobna do tego, aby byli mocni
w Panu- si Jego potgi, oraz aby zawsze brali wiar jako tarcz, dziki ktrej zdoaj
ugasi wszystkie rozarzone pociski Zego, a take aby przyjli hem zbawienia i miecz Ducha,
to jest Sowo Boe. [2] Aby ta pobona troska znalaza podstaw i postp przez ask Bo,
sobr postanawia najpierw i okrela, aeby zoono wyznanie wiary, idc za przykadem ojcw,
ktrzy wyznaczyli witym soborom na rozpoczcie ich pracy t tarcz przeciwko wszystkim
herezjom. Tarcz t sobory pocigay niewiernych do wiary, zwyciay heretykw i umacniay
wiernych. Przeto sobr okrela, e naley zoy wyznanie wiary, z ktrego korzysta wity
Koci rzymski, a ktre jest konieczn podstaw zjednoczenia wszystkich wyznawcw wiary
Chrystusowej. Jest ono pewnym i jedynym fundamentem, ktrego bramy piekielne nie
przemog. Wyznanie to ma by zoone w takich sowach, jakie czytane s we wszystkich
kocioach, a ktre brzmi:
[3] Wierz w jednego Boga, Ojca wszechmogcego, Stworzyciela nieba i ziemi, wszystkich
rzeczy widzialnych i niewidzialnych. I w jednego Pana Jezusa Chrystusa, Syna Boego
jednorodzonego, ktry z Ojca jest zrodzony przed wszystkimi wiekami. Bg z Boga, wiato
ze wiatoci. Bg prawdziwy z Boga prawdziwego. Zrodzony, a nie stworzony, wspistotny
Ojcu, a przez Niego wszystko si stao. On to dla nas ludzi i dla naszego zbawienia zstpi z
nieba. I za spraw Ducha witego przyj ciao z Maryi Dziewicy i sta si czowiekiem.
Ukrzyowany rwnie za nas, pod Poncjuszem Piatem zosta umczony i pogrzebany. I
zmartwychwsta trzeciego dnia, jak oznajmia Pismo. I wstpi do nieba, siedzi po prawicy
Ojca. I powtrnie przyjdzie w chwale sdzi ywych i umarych, a krlestwu Jego nie bdzie
koca. [Wierz] w Ducha witego, Pana i Oywiciela, ktry od Ojca i Syna pochodzi, ktry z
Ojcem i Synem wsplnie odbiera uwielbienie i chwa, ktry mwi przez Prorokw. [Wierz] w
jeden, wity, katolicki i apostolski Koci. Wyznaj jeden chrzest na odpuszczenie grzechw.
Oczekuj wskrzeszenia umarych i ycia wiecznego w przyszym wiecie. Amen.

II. Data przyszej sesji

wity, ekumeniczny i generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie
zgromadzony, pod przewodnictwem tyche trzech legatw Stolicy Apostolskiej, wiedzc, e
liczni dostojnicy duchowni z rnych krajw przygotowuj si do drogi, a wielu pozostaje w
drodze; wiedzc take, e wszystko to, co ma rozstrzygn wity sobr cieszy si
powszechnie najwysz powag i czci, a wic powinno by potwierdzone i uznane z wikszym
i peniejszym udziaem Ojcw, postanawia i okrela, e kolejna sesja odbdzie si w czwartek
po najbliszej niedzieli Laetare. Do tego czasu sobr nie bdzie podejmowa dyskusji i nie
bdzie rozwaa kwestii, ktre na soborze maj by dyskutowane i rozwaane.

SESJA 4 (za Pawa III) (czwartek 8 kwietnia 1546)

I. Przyjcie Ksig witych i Tradycji apostolskich

[1] wity, ekumeniczny i generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie
zgromadzony, pod przewodnictwem wspomnianych trzech legatw Stolicy Apostolskiej, stawia
sobie zawsze przed oczyma, aby po zniszczeniu bdw utwierdzi w Kociele czysto
Ewangelii, ktr wczeniej przyobiecan przez Prorokw w Pismach witych najpierw
wasnymi ustami ogosi nasz Pan Jezus Chrystus, a nastpnie przez swoich apostow poleci
gosi kademu stworzeniu jako rdo wszelkiej zbawiennej prawdy i nauki dotyczcej
obyczajw. [2] [Sobr] dostrzega rwnie, e prawda ta i nauka zawieraj si w ksigach
spisanych i w tradycjach niepisanych, ktre - przyjte przez apostow z ust samego Chrystusa
bd przez nich samych przekazane jakby z rki do rki - dziki podpowiedzi Ducha witego -
dotary a do nas. Postpujc za przykadem prawowiernych ojcw, z jednakow pobonoci i
powaaniem przyjmuje oraz czci wszystkie Ksigi zarwno Starego, jak i Nowego Testamentu,
gdy Bg jest jednym autorem ich obu, a take Tradycje nalece zarwno do dziedziny wiary,
jak i obyczajw, ustnie przekazane przez Chrystusa lub podane przez Ducha witego i w
nieprzerwanym nastpstwie przechowywane w Kociele katolickim. [3] Sobr ustali, aby do
tego dekretu doczy wykaz witych Ksig, aby nikt nie mg wtpi, ktre Ksigi s przez
niego przyjmowane. Przyjmuje za poniej wymienione.
Stary Testament: pi Ksig Mojesza, to znaczy Rodzaju, Wyjcia, Kapask, Liczb,
Powtrzonego Prawa; Jozuego; Sdziw; Rut; cztery Krlewskie; dwie Kronik; pierwsz i drug
Ezdrasza (zwan Nehemiasza); Tobiasza; Judyty; Estery; Hioba; Psaterz Dawidowy obejmujcy
150 Psalmw; Przypowieci; Eklezjastesa; Pieni nad Pieniami; Mdroci; Eklezjastyka;
Lzajasza; Jeremiasza z Baruchem; Ezechiela; Daniela; dwunastu Prorokw Mniejszych, to jest:
Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza,
Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza; dwie Machabejskie: pierwsz i drug.
Nowy Testament: cztery Ewangelie: wedug Mateusza, Marka, ukasza i Jana; Dzieje
Apostolskie napisane przez ukasza Ewangelist; czternacie listw Pawa Apostoa: do
Rzymian, dwa do Koryntian, do Galatw, do Efezjan, do Filipian, do Kolosan, dwa do
Tesaloniczan, dwa do Tymoteusza, do Tytusa, do Filemona oraz do Hebrajczykw; dwa [listy]
Piotra Apostoa; trzy Jana Apostoa; jeden Jakuba Apostoa, list Judy Apostoa; Apokalips
Jana Apostoa.
[4] Jeli kto tych Ksig nie przyjmie jako witych i kanonicznych w caoci, wraz ze
wszystkimi ich czciami, tak jak w Kociele katolickim s one czytane i przyjmowane w
dawnym wydaniu aciskim Wulgaty, a wspomnianymi Tradycjami wiadomie i dobrowolnie
wzgardzi, niech bdzie wyklty. [5] Wszyscy niech wic wiedz, w jakim porzdku i w jaki
sposb synod bdzie postpowa, po pooeniu fundamentu w wyznaniu wiary, a zwaszcza
jakich wiadectw i rodkw bdzie uywa dla utwierdzenia dogmatw i odnowy obyczajw w
Kociele.

II. Przyjcie wydania biblii zwanej Wulgata oraz o sposobie interpretacji Pisma witego
[1] Ponadto wity synod, biorc pod uwag, e moe by nader korzystnym dla Kocioa
Boego, jeeli ktre spord wszystkich wyda aciskich obejmujcych wite Ksigi bdzie
uwaane za autentyczne, postanawia i wyjania, aby to stare i powszechnie uznane wydanie,
ktre bdc w uyciu przez tyle stuleci zdobyo sobie uznanie w Kociele, byo traktowane jako
autentyczne w nauczaniu publicznym, w dysputach, kazaniach i wykadach, a take by nikt nie
way si ani nie omiela, pod adnym pozorem, go odrzuca.
[2] Oprcz tego dla poskromienia lekkomylnoci mylenia [sobr] postanawia, aby nikt w
oparciu o wasne sdy dotyczce wiary i moralnoci, nalece do gmachu nauki
chrzecijaskiej, nie dostosowywa Pisma witego do swoich opinii, wbrew rozumieniu, ktre
utrzymywaa i utrzymuje wita Matka Koci. Do niego naley podawanie prawdziwego sensu
i wyjanianie Pisma witego. Niech te nikt nie komentuje Pisma witego wbrew
jednomylnej opinii ojcw, nawet gdyby komentarze takie nigdy nie miay by publikowane.
Ordynariusze ujawni takie przypadki i na winnych nao kary ustanowione w prawie.
[3] [Sobr] chce te okreli zasady obowizujce drukarzy, ktrzy obecnie dziaaj dowolnie,
to znaczy uwaaj, e wszystko im wolno i bez pozwolenia przeoonych kocielnych drukuj
ksigi Pisma witego oraz uwagi i wyjanienia niezalenie od ich autorstwa, czasem
ukrywajc, czasem podajc fikcyjn nazw drukarni, a nawet - co jeszcze powaniejsze -
pomijajc imi autora. W dodatku, gdzie indziej wydane tego rodzaju ksiki odwaaj si
trzyma na sprzeda. [4] Dlatego [sobr] stwierdza i postanawia, aby w przyszoci Pismo
wite, a zwaszcza stare wydanie Wulgaty byo jak najstaranniej drukowane. Nikomu nie
wolno drukowa ani poleca druku adnych publikacji o tematyce religijnej bez podania
imienia autora. Nie wolno ich w przyszoci ani sprzedawa ani przechowywa u siebie, o ile
nie zostan zbadane i zatwierdzone przez ordynariusza, pod kar anatemy oraz grzywny
naoonej kanonem ostatniego Soboru Lateraskiego. [5] Gdyby za kto by zakonnikiem,
wtedy oprcz tego sprawdzenia i zatwierdzenia powinien rwnie otrzyma takie pozwolenie
od swych przeoonych zakonnych, ktrzy sprawdz publikacj wedle zasad u nich
obowizujcych. [6] Natomiast ci, ktrzy bd takie publikacje przedstawia innym lub je
rozpowszechnia, bez wczeniejszego sprawdzenia i zatwierdzenia, bd podlega tym samym
karom co drukarze. Z kolei ich posiadacze lub czytelnicy, jeli nie ujawni ich autorw, sami
zostan za nich uznani. [7] Zatwierdzenie za tego rodzaju ksiek bdzie udzielane na pimie
i w penym brzmieniu winno si znajdowa na stronie tytuowej ksiki pisanej rcznie lub
wydrukowanej. Zarwno zatwierdzenie, jak i sprawdzenie przeprowadza si bezpatnie, aby
uzna to, co godne zatwierdzenia i odrzuci to, co godne odrzucenia.
[8] Nastpnie [sobr] chce powstrzyma zuchwao prowadzc do profanacji sw i zda z
Pisma witego w: artach, bajkach, czczej gadaninie, pochlebstwach, oszczerstwach,
przesdach, bezbonych i diabelskich przypiewkach, przepowiedniach i wrbach, jak rwnie
w paszkwilach. Dla zniesienia tego rodzaju zniewaania i pogardy poleca i nakazuje, aby w
przyszoci nikt nie omiela si uywa sw Pisma witego w takich i podobnych celach,
wszyscy za zuchwalcy i gwaciciele Sowa Boego, zostali ukarani przez biskupw zgodnie z
prawem i wyrokiem sdu.
III. Zapowied przyszej sesji
Ponadto, wity synod postanawia i zarzdza, e nastpn sesj naley podj i przeprowadzi
w czwartek po najbliszym wicie Zesania Ducha witego.

DOKUMENTY PO SESJI 4 (za Pawia III)

[I. Pytania i odpowiedzi o grzechu pierworodnym]
I/A. Pytania dotyczce grzechu pierworodnego
 (kongr. teologw; poniedziaek 24 maja 1546)
1. Najpierw, niech [teolodzy] powiedz, jakich wiadectw Pisma i tradycji apostolskich uywali
staroytni ojcowie, synody oraz Stolica Apostolska przeciwko zaprzeczajcym istnieniu grzechu
pierworodnego? Niech wyjani zarazem, z jakiego on pochodzi rda? W jaki sposb si go
zaciga i na kogo przeszed?
2. Niech wyra wasne opinie na temat grzechu pierworodnego, porzuciwszy roztrzsanie
sw, do czego w tej materii zwykle atwo dochodzi z powodu rnorodnoci jego
definiowania. Niech id za przykadem staroytnych synodw, ktre nie definiujc, ale podajc
skutki, okrelaj jakiego rodzaju jest to grzech. Niech powiedz, jakie s zasadnicze jego
skutki? Jak posiada si w tych, ktrzy s nim obcieni? Niech te okrel, czym rni si on
od innych grzechw.
3. Niech powiedz o lekarstwie, ktre uwalnia nas od grzechu pierworodnego. Czym ono jest?
Skd pochodzi? W jaki sposb jest udzielane? Co powoduje w tych, ktrzy go przyjli? Czy
lekarstwo to usuwa go tak gruntownie, e nie pozostaje po nim aden lad? Jeeli po przyjciu
leku zostaj w nas do dzi lady tego grzechu, niech okrel, jak maj moc?

[I/B. Odpowiedzi na pytania dotyczce grzechu pierworodnego]

1. Odnonie do punktu pierwszego:

[a] Istnienia grzechu pierworodnego dowodzi wiele fragmentw z Pisma witego, szczeglnie:
Ksiga Rodzaju, rozdz. 8: Usposobienie i zamysy ludzkiego serca skonne s do za od jego
modoci; i o tym Ambroy. Pawe do Efezjan, rozdz. 2: Bylimy z natury synami gniewu; i o
tym Hieronim. Ksiga Kapaska, rozdz. 5 i 12 po ucz, e za dzieci ofiaruje si par synogarlic
lub dwa mode gobie, z ktrych jednego skada si w ofierze caopalnej, drugiego za grzech.
A nie mona byoby ofiarowa za grzech, gdyby dzieci go nie miay. Ksiga Hioba, rozdz. 14:
Kt moe uczyni czystym pocztego z nieczystego nasienia?, o tym te Grzegorz;
nastpnie: W obliczu Jego nie ma czystego dziecka jednodniowego. Hioba, rozdz. 25: Czy
czowiek zrodzony z kobiety moe okaza si czysty? Z Psalmu 50: Oto w nieprawoci
zostaem poczty i w grzechach pocza mnie moja matka. [Ew. w.] Jana, rozdz. l: ..Ktrzy
nie z krwi, ani z woli ciaa, ani z woli ma. Pawe do Rzymian, rozdz. 5:,,Przez jednego
czowieka grzech wszed na wiat - a przez grzech mier, i w ten sposb mier przesza na
wszystkich ludzi - w ktrym wszyscy zgrzeszyli. mier rozpanoszya si od Adama do
Mojesza nawet nad tymi, ktrzy nie zgrzeszyli przeniewierstwem na podobiestwo Adama.
Wyrok potpienia na podstawie jednego. Z przestpstwa jednego mier zapanowaa przez
jednego. Przez przestpstwo jednego na wszystkich ludzi na potpienie. Do Rzymian,
rozdz. 7: Ja jestem cielesny, zaprzedany grzechowi. Do Rzymian, rozdz. 8: Ktrzy yj w
ciele, Bogu podoba si nie mog. Pierwszy do Koryntian, rozdz 15: Skoro w Adamie wszyscy
umieramy.
[b] Istnienia tego grzechu dowodzi si z ustanowienia obrzezania w Starym Prawie oraz chrztu
w Nowym, [c] To, e grzech pierworodny istnieje, potwierdza wieloma przykadami midzy
innymi Augustyn w rozdz. 3 pierwszej ksigi Przeciwko Julianowi.
[d] Pochodzi za ten grzech z przeniewierstwa Adama.
[e] Zaciga si go przez pochodzenie, a nie naladowanie.
[f] Przechodzi on na wszystkich ludzi i kady posiada go jako swj wasny.
[g] Te trzy punkty potwierdza si sowami Pawa do Rzymian, rozdz. 5: Przez jednego
czowieka grzech wszed na wiat itd.
2. Odnonie do punktu drugiego:
[a] Grzech pierworodny jest brakiem we wntrzu koniecznej pierwotnej sprawiedliwoci. Jeli
odnosi si go do duszy, mwi si, e jest chorob, brzydot, skonnoci, skaeniem, wad,
saboci natury; jeli do ciaa, okrelany jest prawem ciaa, prawem czonkw, tyranem,
zarzewiem, ocieniem ciaa; jeli za do czynu zwizanego z przyjemnoci, bywa nazywany
podaniem lub podliwoci.
[b] Jego zasadniczymi skutkami s: mier doczesna i wieczna, podanie wychodzce poza
granice rozumu, skonno woli do za, niewiedza, sabo, utrata aski i w kocu nienawi do
Boga.
[c] W tych, ktrzy s nim obcieni, posiada moc, e czyni ich winnymi kary wiecznej,
nieprzyjacimi Boga, synami gniewu oraz przysparza wskazanych powyej udrk.
[d] Rni si on od innych grzechw, poniewa natura zaciga go z ciaa skaonego
przeniewierstwem Adama, przez samo zrodzenie. Inne grzechy wynikaj z dziaania i nie s
popeniane bez zgody, [tego, kto je popenia].

3. Odnonie do punktu trzeciego:
[a] Lekarstwem uwalniajcym nas od grzechu pierworodnego jest mier i mka Syna Boego,
ktrego udziela si przez chrzest bdcy sakramentem wiary.
[b] Skutkiem tego lekarstwa jest to, e pojednuje nas z Bogiem, uwalnia od winy kary
wiecznej, ustanawia nas synami Boymi, brami Chrystusa i dziedzicami krlestwa
niebieskiego.
[c] Po grzechu tym pozostaje jednak podanie. Pozostaje ono ze wzgldu na wiczenie
duchowe, aby stale z nim walczc otrzyma koron zwycistwa. Kto przepisowo bdzie
walczy, otrzyma nagrod. Pozostaj take (jak mwili) inne kary, jak niewiedza, choroba
itd. W przenoni mwi o nich Ksiga Sdziw, rozdz. 3: Te s ludy, ktre Pan pozostawi, aby
wychowa przez nie Izraela, a nastpnie nauczy ich synw walczy z wrogami i posi nawyk
walczenia.
[d] Pozostaa po nim te mier doczesna, ktrej przyczyn omawia Augustyn w ksidze 13 O
pastwie Boym: aby oczywicie nie osaba wiara i jej niewidzialna nagroda; dziki
niewyraalnemu miosierdziu Boemu stao si, e to, co susznie zatwierdzono w karze za
grzech, przemienia si w or cnoty i cierpienie grzesznika staje si zasug sprawiedliwego.

II. Opinie papiey i synodw na temat poznania, przekazu i za grzechu

pierworodnego (kongregacja generalna; pitek 28 maja 1546)
[1] Rozpraw o grzechu pierworodnym mona atwo podzieli na dwie czci. Pierwsza dotyczy
jego poznania, przekazywania i za lub kary, druga - lekarstwa na niego i wynikajcych z
uleczenia skutkw. W odniesieniu do czci pierwszej, ktr teraz trzeba podj, podano
fragmenty z dekretw papiey i synodw w celu uatwienia ojcom badania, aby zachci do
poszukiwania i dodania tego, co ich zdaniem brakuje w nich na obecne czasy.
[2] Synod w Mileve, kan. 2.
[a] Zgodzi si, e ktokolwiek przeczy, i naley udziela chrztu dzieciom zaraz po urodzeniu,
albo mwi, e wprawdzie udziela si im chrztu na odpuszczenie grzechw, ale nie przejy one
od Adama adnego grzechu pierworodnego, ktry zmywaoby si w kpieli odrodzenia, a w
konsekwencji rozumie si, e forma ich chrztu na odpuszczenie grzechw jest nieprawdziwa,
ale faszywa - niech bdzie wyczony. Gdy sw Apostoa: Przez jednego czowieka grzech
wszed na wiat, a przez grzech mier, i w ten sposb przesza na wszystkich ludzi, w ktrym
wszyscy zgrzeszyli nie naley rozumie inaczej, ni rozumia je od zawsze Koci katolicki na
caym wiecie. Zgodnie z regu wiary, take dzieciom, ktre nie mogy jeszcze popeni
grzechu, rzeczywicie udziela si chrztu na odpuszczenie grzechw, aby przez odrodzenie
oczyci je z tego, co cigny na siebie wskutek zrodzenia.
[b] Podobnie synod w Kartaginie za Bonifacego I powtarza te same sowa, ktre przytoczono
powyej z synodu w Mileve. Kan. 72.40
[3] Synod w Orange, kan. 1.
Jeeli kto twierdzi, e przez obraz przeniewierstwa Adama nie cay czowiek, to znaczy pod
wzgldem ciaa i duszy, zmieni si na gorsze, ale wierzy, e zachowa nietknit wolno
duszy podczas gdy tylko ciao podlega zepsuciu, oszukany bdem Pelagiusza sprzeciwia si
Pismu, ktre mwi:Dusza, ktra zgrzeszya, umrze, i: Nie wiecie, e komu oddajecie siebie
jako niewolnikw pod posuszestwo, jestecie sugami tego, komu dajecie posuch? oraz:
Komu kto uleg, tego jest niewolnikiem.
[4] Ten sam synod [w Orange], kan. 2.
Jeeli kto twierdzi, e przeniewierstwo Adama zaszkodzio tylko jemu samemu, a nie jego
potomstwu, lub zapewnia, e tylko mier ciaa (ktra jest kar za grzech), a nie take grzech
(ktry jest mierci duszy) przez jednego czowieka przeszed na cay rodzaj ludzki, przypisuje
Bogu niesprawiedliwo, sprzeciwiajc si Apostoowi, ktry mwi: Przez jednego czowieka
grzech wszed na wiat, a przez grzech mier przesza na wszystkich ludzi, w ktrym wszyscy
zgrzeszyli.
[5] Synod w Toledo 12, kan. 2.
ycie maych dzieci obcione jest grzechem pierworodnym, czego - ze wzgldu na wiek
rozrniania lub podania - nie czy si z adnym zmysem.
[6] Sobr Florencki w unii z Ormianami.
Mocno wierzy, wyznaje i uczy, e nigdy nikt poczty z mczyzny i kobiety nie zosta
uwolniony od wadzy diaba.
[7] Innocenty I, list 25 do synodu w Kartaginie.
[a] Dowiadczy bowiem niegdy on [Adam] wolnej woli, gdy nierozwanie uy swoich dbr,
upadajc pogry si w niezmiernym przeniewierstwie i nie znalaz adnego sposobu, dziki
ktremu mgby nastpnie powsta, i oszukany na wieki swoj wolnoci, leaby
przygnieciony tym nieszczciem.
[b] Celestyn I, list l , rozdz. 4 przytacza dosownie i potwierdza to, co powyej powiedzia
Innocenty w licie 25.
[8] Leon Wielki, list 84 do biskupa Aquilei.
Dlatego mwi si u nich (czyli u pelagian), e aska pochodzi z naturalnego dziaania, tak e to
co jest wasnym w deniu do aski, w aden sposb nie jest obcione skaeniem grzechu
pierworodnego . Dlatego te mwi, e dzieci, jeli opuciy ten wiat bez chrztu, nie mog
by karane ani uwaane za winne z powodu grzechu Adama, lecz bez adnej zwoki mog
wej do krlestwa Boego lub do ycia wiecznego; chocia Aposto mwi: Przez jednego
czowieka grzech wszed na wiat, a przez grzech mier, i w ten sposb przesza na wszystkich
ludzi.
[9] Tene Leon Wielki, list 91, kan. 9.
Koci katolicki wyznaje, e bez wtpienia pozostaje skaenie grzechu i miertelnoci, ktre
przeszo na potomstwo z pierwszego rodzica.
[10] Tene Leon Wielki, list 91, kan. 10.
Poniewa przeniewierstwo pierwszego czowieka skazio cae potomstwo rodzaju ludzkiego,
nikt nie moe uwolni si od stanu starego czowieka.

III. Zestawienie opinii o poznaniu, przekazywania i karze za grzech pierworodny

(kongregacja generalna; poniedziaek 31 maja 1546)
[1] Niektrzy utrzymywali, e naley si powstrzyma od dyskusji na ten temat, i okreli tylko
to, co zostao podjte na innych synodach, zwaszcza w odniesieniu do jego pierwszej czci;
inni [uwaali], e nie trzeba rozpatrywa tego, e czy grzech pierworodny istnieje ani czym
jest, gdy pierwsze wszyscy wiedz i uznaj, drugie za stanowi szczegln kontrowersj wrd
uczonych; ale to, co pozostaje po chrzcie, w czym katolicy nie zgadzaj si z heretykami.
[2] Ci, ktrzy odpowiedzieli na powysz pierwsz cz, stwierdzili: e Adam po
sprzeniewierzeniu si utraci sprawiedliwo i wito, w ktrej zosta ustanowiony przez
Boga; i dlatego popad w gniew Boga i mier, zgodnie z zagroeniem wczeniej
przedstawionym mu przez Boga. [3] Przeniewierstwo Adama zaszkodzio nie tylko jemu, ale
caemu rodzajowi ludzkiemu i zasuyo na kary dla ciaa i duszy. [4] e grzech ten kady ma w
sobie wasny i jest on przekazywany w nas przez zrodzenie [w sensie: pochodzenie], a nie
naladowanie.
[5] Ci za, ktrzy odpowiedzieli szczegowo, powiedzieli odnonie do pierwszego, e grzech
pierworodny jest brakiem koniecznej wewntrznej sprawiedliwoci pierwotnej, bd
nieuporzdkowan dz, podaniem, zarzewiem, ocieniem ciaa, wad i skaz na duszy i
ciele, nieuchronnoci grzeszenia. Inni uwaali, e trzeba to przemilcze, poniewa s na ten
temat rne opinie.
[6] Ponadto, grzech pierworodny skada si z dwch rzeczy: podania i winy, z ktrych
pierwsza odnosi si do ciaa, druga do duszy.
[7] Wyraenie grzech pierworodny pojawio si z trzeciej ksigi Ireneusza, jakkolwiek w
Pimie witym nie wystpuje.
[8] Odnonie do drugiego. Przechodzi na wszystkich ze skaonego ciaa ze zrodzenia i natury, z
braku aski Boej u pierwszego rodzica po jego grzechu.
[9] Odnonie do trzeciego. Kar jest mier doczesna i wieczna oraz to, e jestemy synami
gniewu, niepowodzenia i udrki, ktre znosimy w ciele, niewiedza, utrata aski i obrazu Boga,
ycie pene trudu, przeszkoda do krlestwa niebieskiego oraz inne rzeczy podane w 3 rozdziale
Ksigi Rodzaju.
[10] Dzieci umierajce z tym grzechem nie ponosz wiecznej kary, ale s pozbawione widzenia
Boga.
[11] Ponadto, kara za ten grzech zamyka bram krlestwa niebieskiego, trwale potpia,
przynosi niemoc oparcia si wadom i jest przyczyn mierci doczesnej i wiecznej.
[12] Niektrzy utrzymywali, e tylko te trzy rzeczy stanowice pierwsz cz powinny by
przez sobr okrelone: e grzech pierworodny istnieje, e rozszerza si na wszystkich ludzi
oraz e przynosi nam kar wieczn.
[13] Ogromna wikszo uwaaa, e z tego grzechu naley wykluczy Bogosawion Dziewic.
Niektrzy pragnli take rozstrzygn i owiadczy, e jest ona cakowicie wolna od tego
grzechu.

IV. Zestawienie opinii ojcw o lekarstwie i jego skutkach na grzech pierworodny

(kongregacja generalna; pitek i sobota 4 i 5 czerwca 1546)
[1] Niektrzy utrzymywali, e nie naley rozpatrywa take drugiej czci, ale postanowi to,
co papiee i synody ju postanowiy, zwaszcza e jest wyznanie wiary mwice, e jest jeden
chrzest na odpuszczenie grzechw, przyjte na sesji drugiej soboru; dlatego na zadane pytania
nie odpowiedzieli.
[2] Inni odpowiedzieli:
Lekarstwem na grzech pierworodny jest chrzest wody, ognia lub krwi. [3] Inni [mwili], e
pierwszym i zasadniczym lekarstwem jest mka Chrystusa, drugim - chrzest, przez ktry
przyjmuje si mk Chrystusa, o ile Bg w swej mocy nie zechce w inny sposb uwolni
czowieka od tego grzechu. [4] Kto powiedzia, e lekarstwa s dwa: wiara i chrzest. [5]Kto
doda, e waciwie jedno i jest nim wiara, gdy chrzest nie oczyszcza jak tylko przez wiar.
Dlatego nazywa si sakramentem wiary. [6] Kto mwi, e inne jest lekarstwo uwalniajce,
jak w przypadku ogu wszystkich ludzi przez chrzest, inne za zapobiegajce, jak w przypadku
Bogosawionej Dziewicy. [7] Niektrzy powiedzieli tylko: Wyznajemy jeden chrzest na
odpuszczenie grzechw zarwno popenionych, jak i pierworodnego. [8] Niektrzy za: .Kto
uwierzy i zostanie ochrzczony, bdzie zbawiony.
[9] Skutkiem jest odpuszczenie grzechu i dlatego pojednanie z Bogiem i oczyszczenie z
wszelkiej skazy grzechu. Chrzest bowiem tak usuwa wszelkie przestpstwo i wszelk win
grzechu, e po chrzcie nie pozostaje nic z grzechu. [10]Podanie za, ktre pozostaje, nie
jest grzechem, a pozostaje w czowieku dla nagrody i wiczenia, abymy mogli gorliwie
walczy i z wiksz chwa si potyka. I chocia niekiedy Aposto nazywa je grzechem, to
dlatego, e z grzechu si wywodzi i do grzechu skania. [11] Inni: Skutkiem jest otwarcie raju,
oczyszczenie czowieka od grzechu i wszelkiej winy, uwolnienie od kary wiecznej, obmycie
duszy z wszelkiego brudu. [12] Kto [inny]: Skutkiem jest udzielenie aski i cnt oraz
wymazanie wszelkiej winy, wszelkiego grzechu i jego przestpstwa. Okazany nam jest Bg
Ojciec i dany Duch wity, stajemy si synami Boga i brami Chrystusa. [13] Podobnie:
Skutkiem jest, e jestemy odrodzeni, stajemy si nowym stworzeniem i z synw gniewu
stajemy si synami Boga. Znika bowiem nienawi do Boga, w ktr popadlimy przez
Adama. [14] Kto powiedzia: Skutki s trzy: pierwszym jest odpuszczenie grzechu. drugim -
udzielenie aski, trzecim - otwarcie krlestwa niebieskiego. [15] Jeszcze inny: e skutkiem jest
wyzwolenie z rk szatana, wyrwanie z pieka, wybawienie od mierci, osignicie krlestwa
niebieskiego, uspokojenie duszy, jedno i blisko z Bogiem, uzdrowienie z chorb, cakowite
odpuszczenie winy, odpuszczenie grzechw popenionych i pierworodnego, wybawienie od kary
pieka, zmniejszenie podania, osignicie aski i wiary, otwarcie krlestwa niebieskiego.
[16] Wszyscy jednomylnie brzydzili si i potpili pogld luteranw, e chrzest nie usuwa
przestpstwa grzechu, ale sprawia, e nie zostaje policzone.

V. Herezje o grzechu pierworodnym (kongregacja generalna; roda 9 czerwca 1546)

[1] Pierwszy bd jest Pelagiusza: nie zostalimy urodzeni ani poczci grzesznikami, albo e
adnej skazy grzechu nie cigamy na siebie ze zrodzenia. Bd ten potpi synod w Mileve.
[2] Drugi - Walentyna, Manicheusza i Pryscyliana: urodzeni z maestwa chrzecijaskiego nie
zacigaj skaenia win pierworodn. Bd ten potpi Innocenty I oraz obali Augustyn w
ksidze drugiej dziea O karach za grzechy i ich odpuszczeniu, w rozdziale 25 i 26.
[3] Trzeci - pelagian, idzie za nim te Erazm: Pawe w rozdziale 5 [listu] do Rzymian, w ogle
nie wspomnia o grzechu pierworodnym.
[4] Czwarty, za ktrym jak si wydaje idzie Pighi: grzech pierworodny nie istnieje w adnym z
nas, ale jest jedynie przeniewierstwem Adama, ktre w rzeczywistoci nas nie dotyczy, tylko
jego samego.
[5] Pity - Marcina Lutra: podanie wrodzone nam i wlane, ktre pozostaje w ochrzczonych,
jest grzechem pierworodnym; z podania w caoci i dokadnie wzio si mwienie o grzechu
pierworodnym.
[6] Szsty - take Marcina Lutra: grzech pierworodny jest podaniem wskazanym w ostatnim
przykazaniu dekalogu.
[7] Sidmy - Pelagiusza: grzech pierworodny jest naladowaniem przeniewierstwa Adama.
[8] smy - take Pelagiusza, idzie za nim Marcin Luter: w przypadku dzieci dla oczyszczenia z
tego grzechu chrzest nie jest konieczny.
[9] Dziewity - te Pelagiusza, skania si do niego - jak si wydaje - Marcin Luter: umierajce
dzieci nieochrzczone nie s potpione, ale zbawione i staj si uczestnikami ycia wiecznego,
chocia nie nale do krlestwa Chrystusa. Przeciw temu bdowi szeroko pisa Augustyn.
[10] Dziesity - psallian, euchitw, messalian i manichejczykw: chrzest dzieci nic nie
pomaga. Za tym bdem id take anabaptyci.
[11] Jedenasty - anabaptystw: dzieci ochrzczone w dziecistwie naley ponownie ochrzci.
[12] Dwunasty - tych, ktrzy mwi: wszystkie czyny dzieci, choby pozbawione rozumu, s
grzechami, i w tym tkwi zasada grzechu pierworodnego, nie ma te adnego innego powodu,
aby trzeba je byo chrzci, jak tylko ten, aby zostay oczyszczone z tych wanie grzechw.
[13] Trzynasty - tych, ktrzy utrzymuj, e grzech pierworodny nie jest jeden, ale jest ich
wiele. Bd ten odpiera Magister sententiarum w dystynkcji 33.
[14] Kady z tych bdw znajduje dzisiaj swoich obrocw.
SESJA 5 (za Pawa III) (czwartek 17 czerwca 1546)

I. Dekret o grzechu pierworodnym

[Wstp] Aby nasza wiara katolicka, bez ktrej nie mona podoba si Bogu, oczyszczona z
bdw, pozostaa caa i nienaruszona w swej czystoci, a lud chrzecijaski nie by miotany
adnym powiewem nauki, gdy w pradawny w - odwieczny wrg rodzaju ludzkiego wrd
rnorakiego za dowiadczanego przez Koci Boy w naszych czasach - wzbudzi nie tylko
nowe, ale i dawne spory o grzechu pierworodnym i rodku zaradczym na niego, wity,
ekumeniczny i generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie zgromadzony, pod
przewodnictwem tych samych trzech legatw Stolicy Apostolskiej, chcc pomc wrci
zbkanym i umocni chwiejcych si, idc za wiadectwami Pisma witego, witych ojcw,
a take uznanych synodw oraz za osdem i zgod Kocioa, przyjmuje, ogasza i wyjania o
grzechu pierworodnym, co nastpuje.
1. Jeeli kto nie wyznaje, e pierwszy czowiek Adam, przekroczywszy w raju Boe polecenie,
utraci tym samym wito i sprawiedliwo, w ktrej zosta ustanowiony, i e przez to
przeniewierstwo cign na siebie gniew i nieask Boga oraz mier, ktr Bg zagrozi mu
wczeniej, a wraz ze mierci popad w niewol pod panowanie tego, ktry odtd mia
wadz nad mierci, to jest diaba, i e cay Adam przez to przeniewierstwo, zarwno w
ciele, jak i w duszy, zmieni si na gorsze - niech bdzie wyklty.
2. Jeeli kto twierdzi, e przeniewierstwo Adama zaszkodzio tylko jemu, a nie jego
potomstwu, i e otrzyman od Boga wito i sprawiedliwo, ktr utraci, utraci jedynie
dla siebie a nie take dla nas; albo e po splamieniu si grzechem nieposuszestwa, przekaza
caemu rodzajowi ludzkiemu tylko mier i cierpienia ciaa, nie za grzech bdcy mierci
duszy niech bdzie wyklty, gdy przeczy Apostoowi mwicemu: Przez jednego czowieka
grzech wszed na wiat, a przez grzech - mier, i w ten sposb mier przesza na wszystkich
ludzi, w ktrym wszyscy zgrzeszyli.
3. Jeeli kto twierdzi, e ten grzech Adama - ktry pod wzgldem powstania jest jeden,
przekazywany wszystkim przez pochodzenie a nie naladowanie, bdcy w kadym jako jego
wasny - mona zgadzi siami natury ludzkiej lub innym rodkiem zaradczym, a nie zasug
jedynego porednika Pana naszego Jezusa Chrystusa, ktry krwi swoj pojedna nas z Bogiem,
stawszy si dla nas sprawiedliwoci, uwiceniem i odkupieniem; albo przeczy, e w
sakramencie chrztu wanie udzielonym w obrzdzie Kocioa ta wanie zasuga Jezusa
Chrystusa udzielana jest zarwno dorosym, jak i dzieciom - niech bdzie wyklty. Gdy nie
ma pod niebem innego imienia danego ludziom, w ktrym moglibymy by zbawieni. Std
sowa: Oto Baranek Boy, ktry gadzi grzechy wiata. Oraz: Wszyscy, ktrzy jestecie
ochrzczeni, przyobleklicie Chrystusa.
4. Jeeli kto przeczy, e naley chrzci dzieci zaraz po urodzeniu, nawet gdyby pochodziy od
rodzicw ochrzczonych, albo mwi, e wprawdzie udziela si im chrztu na odpuszczenie
grzechw, ale nie zacigaj one z Adama niczego z grzechu pierworodnego, co naleaoby
zmy w kpieli odrodzenia, aby dostpi ycia wiecznego, a w konsekwencji rozumie si, e
forma ich chrztu na odpuszczenie grzechw nie jest prawdziwa, ale faszywa - niech bdzie
wyklty. Gdy sw Apostoa: Grzech wszed na wiat przez jednego czowieka - a przez
grzech mier i w ten sposb mier przesza na wszystkich ludzi - w ktrym wszyscy
zgrzeszyli nie naley rozumie inaczej, ni rozumia je od zawsze Koci katolicki na caym
wiecie. Zgodnie z regu wiary z tradycji apostow, take dzieciom, ktre nie mogy jeszcze
popeni grzechu, rzeczywicie udziela si chrztu na odpuszczenie grzechw, aby przez
odrodzenie oczyci je z tego, co cigny na siebie wskutek zrodzenia. Jeeli bowiem kto
nie odrodzi si z wody i z Ducha witego, nie moe wej do Krlestwa Boego.
5. [a] Jeeli kto przeczy, e aska Pana naszego Jezusa Chrystusa udzielana w chrzcie
odpuszcza win grzechu pierworodnego, albo te utrzymuje, e nie usuwa wszystkiego, co
stanowi prawdziw i waciw istot grzechu, ale mwi e jest to tylko powierzchniowo
cinane lub niepoczytywane - niech bdzie wyklty. Bg bowiem niczego nie nienawidzi u
odrodzonych, poniewa nie ma niczego godnego potpienia w tych, ktrzy przez chrzest
prawdziwie pogrzebani s w mierci z Chrystusem, ktrzy nie wedug ciaa postpuj, lecz
zwlekajc z siebie starego czowieka i przyoblekajc nowego, ktry wedug Boga zosta
stworzony, stali si niewinni, niepokalani, czyci, nieskalani, i s umiowanymi synami Boga,
dziedzicami wprawdzie Boga, wspdziedzicami za Chrystusa, tak e nic ju nie
powstrzymuje ich od dostpu do nieba, [b] wity sobr uznaje i zgadza si, e u
ochrzczonych pozostaje podliwo lub zarzewie [grzechu], ktra - cho pozostawiona jest
dla walki - nie moe szkodzi nie dajcym jej przyzwolenia i mnie opierajcym si jej z
pomoc aski Jezusa Chrystusa. Kto naleycie bdzie walczy, otrzyma nagrod, [c] Odnonie
do podliwoci, ktr Aposto nazywa niekiedy grzechem, wity sobr owiadcza, e Koci
katolicki nigdy nie rozumia, i u [ludzi] odrodzonych nazywana jest grzechem w sensie
prawdziwego i waciwego grzechu, ale [tak jest zwana], poniewa z grzechu pochodzi i do
grzechu skania. Jeeli za kto wyrazi zdanie przeciwne - niech bdzie wyklty.
6. Jednake wity sobr wyjania, e nie jest jego zamiarem, aby z tym dekretem
dotyczcym nauki o grzechu pierworodnym czy wit i niepokalan Dziewic Maryj, Bo
Rodzicielk, ale naley zachowa konstytucje szczliwej pamici papiea Sykstusa IV, pod
grob kar zawartych w tyche konstytucjach, ktre [sobr] odnawia.

II. Dekret o nauczaniu i goszeniu

1. wity sobr w oparciu o pobone konstytucje papiey i uznanych soborw, przyjmujc je i
uzupeniajc, aby niebiaski skarbiec Pisma witego, ktry Duch wity z najwiksz
hojnoci przekaza ludziom, nie by lekcewaony, postanawia i zarzdza, e w kocioach
posiadajcych prebend, czyli beneficjum lub jakkolwiek nazywane stypendium dla
wykadowcw Pisma witego, biskupi, arcybiskupi, prymasi i inni lokalni ordynariusze
nakoni i zmusz (rwnie przez ograniczenie dochodw) posiadaczy tego rodzaju prebendy,
beneficjum lub stypendium do wykadania i wyjaniania Pisma witego osobicie, jeli bd
do tego zdolni, a w przeciwnym wypadku przez odpowiednich zastpcw, wybranych przez
tyche biskupw, arcybiskupw, prymasw i innych lokalnych ordynariuszy. W przyszoci
prebenda, beneficjum lub stypendium tego rodzaju mona przyznawa wycznie osobom
odpowiednim, bdcym w stanie osobicie peni ten obowizek. Przyznanie uczynione inaczej
bdzie uwaane za niebye i niewane.
2. W kocioach metropolitalnych lub katedralnych, jeli miasto jest znane bd ludne, a take
w kolegiatach w znanych miejscowociach, nawet niezalenych od diecezji, jeli jest tam
liczne duchowiestwo, a brakuje prebendy, beneficjum lub stypendium przeznaczonych na ten
cel, pierwsza z jakiegokolwiek powodu - z wyjtkiem rezygnacji - wakujca prebenda, nie
czca si z adnym obowizkiem nie do pogodzenia [z nauczaniem], na mocy samego faktu
zostaje na zawsze ustanowiona i przeznaczona na ten cel. Gdyby za kocioy te nie miay
adnej prebendy lub niewystarczajc, metropolita bd biskup za zgod kapituy zadba o to,
aby - dziki wyznaczeniu dochodw z pewnego prostego beneficjum (znoszc wszake
obowizki nalene z jego tytuu), albo skadkom beneficjentw jego miasta i diecezji, albo
innemu bardziej odpowiedniemu rdu - odbyway si wykady z Pisma witego, jednake
uczyni to tak, aby z tego powodu nie zostay pominite adne inne wykady ustanowione moc
zwyczaju lub z jakiejkolwiek innej przyczyny.
3. Kocioy za, ktrych roczny dochd jest skromny, albo jest tam tak maa liczba
duchowiestwa i ludu, e nie mona odpowiednio zorganizowa wykadw teologii, bd mie
przynajmniej nauczyciela, wybranego przez biskupa za rad kapituy, ktry bdzie bezpatnie
naucza gramatyki klerykw i innych ubogich uczniw, aby nastpnie (z Bo pomoc) mogli
oni rozej do studiw Pisma witego. Dlatego temu nauczycielowi gramatyki: albo zostan
przyznane dochody z jakiego prostego beneficjum, ktre bdzie otrzymywa tak dugo, jak
dugo bdzie naucza, byleby tylko nie zatrzymywao ono zwizanych z nim obowizkw; albo
przekae si godn zapat z dochodw kapituy lub biskupa; albo sam biskup w dostosowany
do moliwoci swego kocioa i diecezji sposb podejmie inne kroki, aby tak pobone,
poyteczne i owocne przedsiwzicie pod adnym pretekstem nie zostao zaniedbane.
4. W klasztorach mniszych, gdzie okae si to moliwe, take bd si odbywa wykady Pisma
witego. Jeeli opaci zaniedbaj si w tej dziedzinie, biskupi miejsca, jako delegowani do
niej przez Stolic Apostolsk, przymusz ich do tego odpowiednimi rodkami zaradczymi.
5. W domach innych zgromadze zakonnych, gdzie mona zorganizowa studia, te bd si
odbywa wykady Pisma witego, zlecone godnym nauczycielom przez kapituy generalne lub
prowincjaw zakonnych.
6. W gimnazjach publicznych, w ktrych jeszcze nie zarzdzono tak zaszczytnych i najbardziej
potrzebnych ze wszystkich pozostaych wykadw, zostan ustanowione, za spraw pobonoci
i mioci najbardziej religijnych ksit i wadz publicznych, w celu obrony i wzrostu wiary
katolickiej oraz zachowania i rozwoju zdrowej nauki. Gdzie za byyby raz ustanowione, a
potem zaniedbane, zostan odnowione.
7. Aby pod pozorem pobonoci nie rozsiewano bezbonoci, wity sobr postanawia, e
nikogo nie naley dopuszcza do tego rodzaju urzdu wykadowcy, publicznego ani
prywatnego, kogo wczeniej nie sprawdzi w zakresie ycia, obyczajw i wiedzy oraz nie
zaakceptuje biskup miejsca. Zasada ta nie dotyczy wykadowcw w klasztorach mniszych.
8. Wykadajcy Pismo wite publicznie w szkoach oraz uczniowie w nich studiujcy, bd w
peni cieszy si i uywa wszystkich przywilejw w korzystaniu z dochodw prebend i
beneficjw, przyznanych na mocy prawa oglnego, rwnie gdy nie bd tam obecni.
9. Skoro rzeczypospolitej chrzecijaskiej nie mniej niezbdne od nauczania jest goszenie
Ewangelii, a take stanowi ono gwny obowizek biskupw, wity sobr postanawia i
zarzdza, e wszyscy biskupi, arcybiskupi, prymasi i inni praaci Kocioa s osobicie
obowizani do goszenia witej Ewangelii Jezusa Chrystusa, jeeli nie istniej ku temu adne
suszne przeszkody
10. Gdyby natomiast zdarzyo si, e biskupi oraz inni z wyej wymienionych osb bd mie
suszn przeszkod, wtedy przyjm odpowiednich mw do wypeniania tych zbawiennych
obowizkw goszenia Ewangelii, zgodnie z przepisami podanymi przez sobr generalny. Gdyby
za zaniedbali wypenienia tego zarzdzenia, wtedy bd podlega surowej karze.
11. Archiprezbiterzy, proboszczowie oraz duchowni parafialni i inni, zajmujcy si
duszpasterstwem, ktrzy w jakikolwiek sposb posiadaj kocioy, bd osobicie lub w razie
susznej przeszkody za pomoc innych odpowiednich osb karmi powierzony sobie lud
zbawiennym sowem wedle swoich i tego ludu zdolnoci, przynajmniej w niedziele i wita.
Bd naucza lud tego, co dla wszystkich konieczne jest do zbawienia, a take zwile i
przystpnie przedstawia mu w kazaniach, jakim ulega wadom, a za jakimi winien postpowa
cnotami, aby unikn wiecznej kary i osign chwa niebios. Gdyby za ktokolwiek spord
tych duchownych zaniedba wypeniania tych obowizkw, a nawet gdyby z jakiego powodu
powoywa si na wyczenie spod jurysdykcji biskupa, nawet gdyby si mwio, e kocioy s
w jaki sposb wyjte, albo nalece do klasztoru, choby nie zaleay od diecezji, czy byy
poczone z nimi, niech staranna troska duszpasterska biskupw nie ustaje, o ile w istocie te
kocioy znajduj si w granicach ich diecezji, aby si nie wypeniy sowa: Dzieci prosiy o
chleb, a nie byo nikogo, kto by im ama. Gdy zatem po upomnieniu przez biskupa,
duszpasterze nie bd wypenia swych obowizkw przez okres trzech miesicy, bd do tego
przymuszeni, wedle uznania biskupa, za pomoc cenzur kocielnych, czy te w inny sposb.
Jeeli za biskupowi wyda si to stosowne, wtedy rwnie bd musieli przekaza z dochodw
ze swego beneficjum jak uczciw zapat dla osoby wykonujcej te obowizki, dopki si nie
opamitaj i sami nie bd wypenia gwnych zada swego urzdu.
12. Gdyby za kocioy parafialne byy poddane klasztorom, nie nalecym do adnej diecezji,
a opaci i dostojnicy zakonni dopuciliby si zaniedba w dopenieniu powyszych zalece,
wtedy zostan oni przymuszeni do poprawy przez metropolitw, na terenie ktrych prowincji
znajduj si te diecezje, jako przez delegatw Stolicy Apostolskiej w tym zakresie. Ponadto
za wykonaniu postanowie tego dekretu nie moe przeszkodzi aden zwyczaj, wyczenie,
odwoanie, skarga, a nawet apelacja, dopki kompetentny sdzia nie rozpozna sprawy i nie
podejmie decyzji, postpujc w oparciu o cao materiaw i wycznie na podstawie stanu
faktycznego.
13. Zakonnicy z jakiegokolwiek zakonu, nie mog gosi kaza w kocioach, nawet nalecych
do ich zakonu, jeeli nie zostali sprawdzeni i uznani przez swoich przeoonych pod wzgldem
ycia, obyczajw i wiedzy, oraz nie zyskaj ich pozwolenia, z ktrym - zanim rozpoczn
goszenie kaza - maj obowizek stawi si osobicie przed biskupem i prosi go o
bogosawiestwo.
14. Natomiast w kocioach, ktre nie nale do ich zakonw, bd zobowizani posiada
rwnie zgod biskupa, oprcz pozwolenia swoich przeoonych. Bez takiej zgody nie bd
mogli wcale gosi kaza w kocioach, ktre nie nale do ich zakonw. Biskupi za maj
udziela takich pozwole bezpatnie.
15. Gdyby zdarzyo si (oby do tego nie doszo), e kaznodzieja zaczby gosi wrd ludu
bdy albo powodowa zgorszenie, nawet gdyby gosi kazania w swoim klasztorze albo w
klasztorze innego zgromadzenia, wtedy biskup wyda tej osobie zakaz goszenia kaza. Gdyby
za gosi herezje, wtedy biskup rozpocznie przeciwko kaznodziei proces zgodnie z zasadami
prawa albo wedle zwyczaju miejsca, nawet gdyby kaznodzieja powoywa si na wyczenie z
tych kompetencji na mocy przywileju oglnego bd szczegowego. W takim przypadku biskup
bdzie postpowa na mocy autorytetu apostolskiego i jako delegat Stolicy Apostolskiej.
Biskupi bd si natomiast troszczy, aby nie nkali adnego kaznodziei na podstawie
faszywych doniesie albo oskare, ale aby mieli zawsze suszne podstawy do wszczcia
postpowania.
16. Ponadto biskupi bd zwaa, aby nie udziela zgody na goszenie kaza w swoim miecie
albo diecezji zakonnikom, yjcym poza klasztorami i poza posuszestwem zakonnym, a take
prezbiterom diecezjalnym (chyba e s oni znani biskupom z dobrego ycia i zachowania
nauki), rwnie pod pretekstem jakiegokolwiek przywileju, dopki biskupi nie zasign w tej
sprawie opinii witej Stolicy Apostolskiej, od ktrej tego rodzaju niegodni przywilejw
zapewne nie bd w stanie ich wymusi bez przemilczenia prawdy i wyranego kamstwa.
17. Z kolei poborcy jamuny, potocznie zwani kwestorami, niezalenie od posiadanej
godnoci, nie mog w aden sposb gosi kaza, osobicie ani za porednictwem innych.
Gdyby za je gosili, zostan cakiem powstrzymani odpowiednimi rodkami zaradczymi przez
biskupw i ordynariuszy miejsc, bez wzgldu na jakiekolwiek przywileje.

III. Zapowied przyszej sesji

Ponadto, wity sobr postanawia i orzeka, e nastpn sesj naley odprawi w czwartek po
wicie w. Jakuba Apostoa.

DOKUMENTY PO SESJI 5 (za Pawia III)

I. Pytania o usprawiedliwieniu do teologw mniejszych (22 czerwca 1546)

1. Czym jest usprawiedliwienie co do nazwy i co do rzeczy; co rozumie si przez sowa:
czowiek jest usprawiedliwiony?
2. Jakie s przyczyny usprawiedliwienia, to znaczy, czego dokonuje Bg, a czego wymaga si
od czowieka?
3. W jaki sposb naley rozumie sowa: czowiek jest usprawiedliwiony przez wiar?
4. Czy i w jaki sposb uczynki wpywaj na usprawiedliwienie przed i po nim? To samo o
sakramentach.
5. Okreli, co poprzedza usprawiedliwienie, co mu towarzyszy i co po nim nastpuje?
6. Jakimi przykadami z Pisma, witych soborw oraz witych ojcw albo tradycji apostow
uzasadniano to, co ustanowiono?

II. Podsumowanie wypowiedzi teologw na temat usprawiedliwienia

(sze kongregacji teologw od 22 do 28 czerwca 1546)

[la] Odnonie do kwestii pierwszej - czym jest usprawiedliwienie co do nazwy i co do rzeczy

oraz co rozumie si przez sowa czowiek jest usprawiedliwiony - odpowiedziano:
Usprawiedliwienie jest [dokonaniem] sprawiedliwoci z jakiej niesprawiedliwoci. Jest jakim
duchowym ruchem od bezbonoci do pobonoci. By usprawiedliwionym, to znaczy z winnego
sta si niewinnym. [1b] Usprawiedliwienie jest przylgniciem do Boga; usprawiedliwi
czowieka, to znaczy przywrci do aski Boej. Usprawiedliwienie jest uczynieniem pobonego
z bezbonego. [1c] Usprawiedliwienie jest tym samym, co uwolnienie [od grzechw]; by
usprawiedliwionym znaczy sta si Bogu miym. Podobnie usprawiedliwi czowieka, to znaczy
sprowadzi czowieka na drog sprawiedliw. Usprawiedliwienie jest odpuszczeniem winy. Jest
wlaniem sprawiedliwoci. Jest odpuszczeniem grzechw, oczyszczeniem i odnowieniem umysu
wewntrznego. [1d]Usprawiedliwienie jest tym samym co uczynienie sprawiedliwym, a
usprawiedliwi tym, co uczyni sprawiedliwym. Usprawiedliwienie jest osigniciem
sprawiedliwoci. Usprawiedliwienie co do rzeczy jest odpuszczeniem grzechw wobec Boga
przez ask, [1e] Mwi si, e czowiek jest usprawiedliwiony, gdy przez ask zostaje mu
odpuszczony grzech. Mwi si, e kto jest usprawiedliwiony, gdy z grzesznika staje si
sprawiedliwy. Usprawiedliwienie jest pozyskaniem sw Chrystusa: Przyjdcie bogosawieni
mojego Ojca i przyjmijcie krlestwo. [1f] Usprawiedliwienie czynne jest mioci,
sprawiedliwo bierna jest przejciem z niesprawiedliwoci do sprawiedliwoci.
Usprawiedliwienie jest zmian z grzechu do [stanu] aski przez ask Ducha witego.
Usprawiedliwienie czynne jest dzieem Boga, ktry prowadzi czowieka do usprawiedliwienia;
usprawiedliwienie bierne jest zakryciem lub nie poczytaniem
grzechw. [1g] Usprawiedliwienie jest darowaniem grzechw i niepoczytywaniem karzcej
sprawiedliwoci Boej przez sprawiedliwo darowan nam przez Chrystusa. By
usprawiedliwionym, to znaczy by uwolnionym od grzechw, posiada ask Bo i by
przyjtym do ycia wiecznego. [1h] Usprawiedliwienie jest jak duchow zmian dokonan w
grzeszniku przez Boga za porednictwem wlanej sprawiedliwoci habitualnej prowadzcej do
celu. Usprawiedliwienie jest odrodzeniem czowieka wewntrznego przez umiercenie
czowieka zewntrznego.
[1i] Wszyscy teologowie zgodzili si co do rzeczy, chocia rnili si w sowach. Orzekli, e
nazwa usprawiedliwienie jest tym samym co uczynienie sprawiedliwym, a by
usprawiedliwionym - tym samym co sta si sprawiedliwym wobec Boga. Co do rzeczy za
usprawiedliwienie jest odpuszczeniem przez Boga grzechw za porednictwem aski. By
usprawiedliwionym jest tym samym, co mie odpuszczone przez Boga grzechy za
porednictwem aski.
[2a] Odnonie do kwestii drugiej - jakie s przyczyny usprawiedliwienia, to znaczy, czego
dokonuje Bg, a czego wymaga si od czowieka, odpowiedziano: Bg jest przyczyn sprawcz
usprawiedliwienia, mka Chrystusa przyczyn zasugujc.[2b] Przez usprawiedliwienie Bg
sprawia, e jestemy przyjacimi i synami Boga. Od czowieka wymaga si, w odniesieniu do
dzieci tylko przyjcia sakramentu; w odniesieniu do dorosych w usprawiedliwieniu, przez
ktre z niesprawiedliwego staje si sprawiedliwy, wymaga si wiary, skutecznej pokuty i
chrztu. [2c] W usprawiedliwieniu, przez ktre sprawiedliwy staje si bardziej sprawiedliwy,
wymagane s dobre uczynki. Ze strony Boga wymagana jest aska uprzedzajca, towarzyszca i
nastpujca, ktra czyni nas dziemi Boymi. [2d] Z naszej strony wymaga si dobrego
poruszenia woli i niesprzeciwiania si dziaajcemu Bogu oraz blu z powodu grzechw ze
wzgldu na Boga. W usprawiedliwieniu sprawia to Bg, poniewa puka [do] nas. Od czowieka
wymaga si, abymy Mu otworzyli i nie stawiali oporu; staje si to przez wiar, wyrzeczenie
si grzechw i gotowo do zachowywania przykaza Boych. [2e] Dziea wymagane od
czowieka, nie s tylko jego, ale jego [dokonane] przy pomocy wspdziaajcej aski; jeli
bowiem w sprawach naturalnych wszystko zaley od pierwszego Bytu, ktrym jest Bg, tym
bardziej w dzieach darmowych. Ze strony Boga wymagane jest oglne poruszenie oraz
specjalne poruszenie aski, ktre nie niszcz poruszenia, ale raczej przysposabiaj woln
wol. [2f] Czterech uczonych, dwaj augustianie, magister Grzegorz i inny oraz dominikanin
magister Grzegorz ze Sieny i serwita magister Wawrzyniec powiedzieli, e przy
usprawiedliwieniu wolna wola jest cakowicie bierna i w niczym czynna.
[2g] Wszyscy teologowie - oprcz tych czterech, ktrych wypowiedzi nie wydaj si
dostatecznie katolickie; albowiem co do wolnej woli nie zgadzaj si z pozostaymi - zgodzili
si, e przyczyn sprawcz usprawiedliwienia jest Bg przez swoj ask uprzedzajc i
wspdziaajc, przyczyn zasugujc jest mka Chrystusa, przyczyn formaln jest
udzielajca si mio i aska. Tylko serwita magister Wawrzyniec powiedzia, e aska jest
asystencj Ducha witego. Przyczyn celow jest osignicie usynowienia Boego.
Przyczynami narzdziowymi s sakramenty. Przyczynami przysposabiajcymi s dziaania
wolnej woli wsparte przez Boe poruszenie i wspdziaanie. Gwnymi dziaaniami wolnej woli
s: wierzy w prawdy wiary, wyprze si grzechw oraz by gotowym do zachowywania
przykaza Boych, z nadziej w Chrystusie.
[3a] Odnonie do kwestii trzeciej - w jaki sposb naley rozumie sowa: czowiek jest
usprawiedliwiony przez wiar - odpowiedziano, e wiar rozumie si tu jako konieczn
dyspozycj do sprawiedliwoci; jako pierwszy korze i fundament usprawiedliwienia. Przez
wiar ksztatowan mioci i ask. [3b] Nie tylko przez wiar, ale wiar poczon z pokut i
chrztem. Poniewa wiara towarzyszy wszystkim uczynkom podejmowanym dla sprawiedliwoci,
take w samych aktach sprawiedliwoci, jak dugo jestemy pielgrzymami. Mwimy, e jest
usprawiedliwiony przez wiar, poniewa usprawiedliwienie dotyczy czowieka wierzcego.
Wszystkie stwierdzenia katolickie.
[3c] Tylko wspomniani czterej oraz brat Jan de Utino OP powiedzieli, e wiara nas
usprawiedliwia, poniewa gdy mocno wierzymy, e ze wzgldu na zasugi Chrystusa
otrzymujemy odpuszczenie grzechw, wwczas zostajemy usprawiedliwieni.
[4a] Odnonie do kwestii czwartej - czy i w jaki sposb uczynki wpywaj na usprawiedliwienie
przed i po nim; to samo o sakramentach - odpowiedziano, e uczynki przed
usprawiedliwieniem, bdce aktem wolnej woli, oczywicie wierzenie w prawdy wiary,
wyrzekanie si grzechw i mocne postanowienie zachowywania przykaza, z ufnoci
pokadan w Chrystusie, czyni czowieka przysposobionym do usprawiedliwienia. [4b] adne
inne uczynki dokonane przed usprawiedliwieniem nie przysposabiaj do usprawiedliwienia,
lecz [pozostaj] z dala i pomagaj w zachowywaniu i nabywaniu dbr doczesnych. Sakrament
ma si tak do usprawiedliwienia jak jego narzdzie. Uczynki po usprawiedliwieniu zachowuj i
mno sprawiedliwo, s zasugujce na ycie wieczne, jeli s ksztatowane ask i zasugami
Chrystusa.
[4c] W tej kwestii wszyscy si zgodzili, chocia okazao si, e wspomniani czterej umniejszali
zasug uczynkw. Wiksza cz teologw powiedziaa, e uczynki przygotowujce do
usprawiedliwienia s zasugujce na nie na zasadzie stosownoci, uczynki za po
usprawiedliwieniu s zasugujce na ycie wieczne na zasadzie wspgodnoci.
[5a] Odnonie do kwestii pitej - okreli, co poprzedza usprawiedliwienie, co mu towarzyszy i
co po nim nastpuje - odpowiedziano, e rzecz pierwsz w usprawiedliwieniu jest
poruszajca aska Boa, po ktrej nastpuj akty wolnej woli nie sprzeciwiajce si, ale
przyzwalajce; po nich poprzez sakramenty udzielone nam zostaj zasugi Chrystusa z ask
wywiadczajc rado, dziki ktrej nazywamy si i jestemy synami Boymi. [5b] Po asce
nastpuj uczynki zasugujce na ycie wieczne. Jest te aska towarzyszca wszystkim aktom
wolnej woli po asce a take aktom, ktre s przed ask i przysposabiaj do sprawiedliwoci.
[6a] Odnonie do kwestii szstej - jakimi przykadami z Pisma, witych soborw oraz witych
ojcw lub tradycji apostow uzasadniano to, co ustanowiono - odpowiedziano i stwierdzono,
e liczne s wiadectwa Pisma, ktre dugo trzeba by wymienia; wrd nich jest zdanie
Apostoa: Ktrzy wypeniaj sowo, bd usprawiedliwieni. Z Ewangelii: Kto chce pj za
Mn - to znaczy, ktokolwiek pragnie by usprawiedliwiony - niech si zaprze siebie samego
- co dokonuje si przez wyrzeczenie si grzechw - i wemie krzy swj i Mnie naladuje - co
dzieje si przez uczynki. [6b]Synodami odnonymi w tej sprawie s: synod w Orange i Mileve.
Tradycje Kociow s liczne, szczeglnie katechizmy dla majcych przyj chrzest, ktrym
najpierw zadaje si pytanie: Czy wierzysz w Boga Ojca? Odpowiada przyjmujcy chrzest:
Wierz. I znowu: Czy wyrzekasz si szatana i wszelkiej jego pompy? Odpowiada: Wyrzekam si.
Nastpnie: Czy obiecujesz zachowywa przykazania Boe? Odpowiada: Obiecuj. Ma to na celu
wskazanie, e majcy zosta usprawiedliwiony winien wpierw by dysponowany w tych trzech
rzeczach: wierzeniu w prawdy wiary, wyrzeczeniu si grzechw i mocnym postanowieniu
zachowywania przykaza Boych.

III. Propozycje legatw [na temat usprawiedliwienia dorosych]

(kongregacja generalna; roda 30 czerwca 1546)

III/A. O usprawiedliwieniu dorosych

[1] W tej sprawie, jak si wydaje, mona dogodnie rozway trzy stany czowieka.
Pierwszy stan jest wtedy, gdy kto z niewierzcego staje si wierzcym, to znaczy,
przystpuje po raz pierwszy do wiary. W tym stanie trzeba zbada cay rozwj
usprawiedliwienia. W jaki sposb zostaj mu udzielone zasugi Chrystusa, naszego Zbawiciela?
Co czyni Bg? Czego wymaga si ze strony czowieka? Czy i w jaki sposb uczynki wpywaj na
usprawiedliwienie? Czym jest usprawiedliwienie i jak naley rozumie, e czowiek jest
usprawiedliwiony przez wiar? Czy co innego jeszcze tego dotyczy.
[2] Drugi stan dotyczy tego, [a] jak ju usprawiedliwiony moe i powinien zachowywa
przyjte usprawiedliwienie i trudzc si wiernie w nim postpowa, [b] oraz w jaki sposb
odrodzony do nadziei synw Boych osiga wreszcie sam chwa.
[3] Trzeci stan jest wtedy, [a] jeli kto grzeszc po usprawiedliwieniu odpada, jak moe
powsta, aby ponownie zosta usprawiedliwiony i na nowo udzielono mu zasug
Chrystusa; [b] czym takie usprawiedliwienie rni si od pierwszego oraz - czym si z nim
zgadza.
[4] Jeli co stwierdzili nasi ojcowie na uznanych soborach, co dotyczy tej kwestii, to wity
sobr bdzie mg to odnowi i uy.
III/B. Bdy dotyczce pierwszego stanu usprawiedliwienia
1. Nasza natura po grzechu Adama wasnymi siami, take bez wsparcia i pomocy aski, moe
si przysposobi, zyska i zasuy na sprawiedliwo u Boga.
2. Po grzechu Adama wolna wola istnieje tylko z nazwy, w kadym razie jest nazw bez
rzeczy, [ktr oznacza].
3. Jestemy usprawiedliwiani wasnymi siami, moemy unikn wszystkich grzechw, wypeni
przykazania, wytrwa i zasuy na chwa, wyjwszy to, do czego potrzebujemy wsppracy
aski Boej, ebymy poznali co naley czyni lub poznawszy atwiej to osignli.
4. Bg sam rozpoczyna dzieo usprawiedliwienia, a my sami je dokonujemy.
5. Samo wyobraenie o Bogu, o alu, nawet bez wiary moe czowieka przysposobi do
usprawiedliwienia.
6. W trudzie usprawiedliwienia tylko Bg si trudzi, my za w niczym nie wsppracujemy, ale
pozostajemy jedynie bierni.
7. Przed mioci jestemy usprawiedliwiani sam wiar, ktr wierzymy, ufamy lub
odczuwamy, odpuszczone s nam grzechy przez sprawiedliwo Chrystusa, przyznan
oczywicie nam niesprawiedliwym, i nie posiadajcym innej zakorzenionej [w nas]
sprawiedliwoci.
8. W grzeszniku majcym by usprawiedliwionym al, strach czy mio nie powoduj ani nie
przysposabiaj do sprawiedliwoci; kade takie przedsiwzicie przed odpuszczeniem
grzechw i ask jest grzechem godnym potpienia; ani przed odpuszczeniem czowiek nie
moe mie nawet pragnienia aski.
9. W chrzcie sama wiara czyni czowieka sprawiedliwym, sam chrzest w niczym nie pomaga.
10. Sprawiedliwo lub aska wezwania jest dawana tylko przeznaczonym, inni wzywani, s
udzeni przez Boga.

III/C. Bdy dotyczce drugiego stanu usprawiedliwienia

1. Usprawiedliwiony moe bez specjalnej pomocy Boga wytrwa i unikn wszystkich
grzechw, take lekkich.
2. Usprawiedliwiony nie moe utraci sprawiedliwoci.
3. U dorosego usprawiedliwionego pozostaj popenione grzechy, chocia nie s poczytywane.
4. Usprawiedliwiony nie jest zobowizany do wypeniania przykaza, szczeglnie doskonay; w
Ewangelii obietnica chway bezwarunkowo dotyczy wierzcego, a nie pod warunkiem
przestrzegania przykaza.
5. Wszystkie uczynki usprawiedliwionego s grzechami i zasuguj na pieko.
6. Wszystkie czyny dokonane z powodu nadziei chway lub ze strachu przed wieczn kar s
ze.
7. Podjte w nastpstwie dobre czyny oznaczaj tylko sprawiedliwo, ale nie
usprawiedliwiaj, to znaczy, nie wysuguj wzrostu sprawiedliwoci.
8. Uczynki sprawiedliwego nie zasuguj na ycie wieczne.
9. Usprawiedliwiony jest zobowizany wierzy, e jest w stanie aski, e grzechy nie s mu
poczytywane oraz e jest przeznaczony.

III/D. Bdy dotyczce trzeciego stanu usprawiedliwienia wierzcego grzesznika

1. Przygotowanie do alu jest zbyteczne i ze.
2. Spowied nie jest konieczna, nawet pragnienia, i nie zmazuje grzechu; odpuszczenia
grzechw udziela sama wiara, ktr kto wierzy, e jest rozgrzeszony. Wiar za rozumiej
[jako] wierzenie bd zaufanie.
3. Nigdy taki grzesznik nie jest zobowizany do zadouczynienia ze wzgldu na kar doczesn,
po odpuszczeniu winy i kary wiecznej; dlatego odpusty nie maj adnego znaczenia, ani po
tym yciu nie ma czyca, ani nic nie znacz przebagania za zmarych.

IV. Podsumowanie odpowiedzi na pytania dotyczce usprawiedliwienia na etapie

pierwszego stanu (roda 14 lipca 1546)
[W skrcie] Ojcowie rnie odpowiedzieli, ale w istocie stwierdzili, e porzdek
usprawiedliwienia czowieka jest nastpujcy: [a] Najpierw Bg swoj ask uprzedza
czowieka, owiecajc lub poruszajc jego umys, nie tylko od wewntrz, ale take od
zewntrz przez goszone sowo. Mwi bowiem Aposto do Rzymian 10,14-15A. 17: .Jake mieli
wzywa Tego, w ktrego nie wierzyli? Jake mieli wierzy w Tego, ktrego nie syszeli? Jake
mieli sysze bez goszenia? Jake mieli gosi, jeli nie zostaliby posani? Przeto wiara rodzi si
ze syszenia, tym za co si syszy, jest sowo Chrystusa. Usyszawszy wic sowo, ktre
obwinia niewierno, bezbono i niesprawiedliwo czowieka i oferuje usprawiedliwienie i
odpuszczenie grzechw przez Chrystusa: czowiek zgadza si z tym poruszeniem, z t ask
uprzedzajc. Za t zgod idzie wiara, dziki ktrej czowiek wprowadzony zostaje w ogld
obietnic Boych o Chrystusie i mocno si do nich przywizuje, wierzc, e zasuga Chrystusa
zostanie mu udzielona przez Boe miosierdzie, [b]Nastpnie spogldajc na minione ycie
czowiek brzydzi si grzechami, i odrodzony przez sakrament chrztu darmowo jest
usprawiedliwiany przez Boga, nie tylko przez przyznanie mu sprawiedliwoci Chrystusa, ale
przez udzielenie aski, ktra zostaje mu dana, wlana i staje si jego wasna, tak e dziki temu
okazuje si sprawiedliwy, [c] Przy wlaniu tej aski darowane s grzechy, odnawia si umys
przez Ducha witego i rozlewa si mio w sercu czowieka. A nie tylko aska
usprawiedliwiajca usuwa grzechy przesze i odnawia umys, ale take Duch wity wspiera
sabo czowieka w celu zachowywania przykaza.
Odnonie do poszczeglnych punktw powiedzieli:
1. W jaki sposb udzielane mu s zasugi naszego Zbawiciela? [a] Udzielane s przez ask,
ktra wypywa z wiary. Do Efezjan 2,8: Zostalicie zbawieni przez wiar. Oczywicie t
wiar, ktrej towarzyszy nadzieja i mio, zgodnie z Apostoem w l Kor 13,2: Gdybym mia
wszelk wiar, tak ibym gry przenosi, a mioci bym nie mia, bybym niczym,[b] Udzielane
s take przez sakramenty, najpierw przez chrzest: Jeli bowiem kto nie odrodzi si z wody i
Ducha witego, nie moe wej do krlestwa Boego, [c] Czy jednak wiara moe by tak
gorca, ywa i pena zapau, aby zasugiwaa na ask przed chrztem, jak czyta si w Dz 10 o
Korneliuszu. [d] Na rwni udzielane s podwjnym narzdziem: wewntrznym, ktrym jest
wiara, i zewntrznym, sakramentem wiary, ktrym jest chrzest. O pierwszym mwi Rz 3,22:
Sprawiedliwo Boa przez wiar itd., o obydwu Mk 16,16: Kto uwierzy i przyjmie chrzest,
bdzie zbawiony.
2. Co czyni Bg? [a] Bg najpierw uprzedza nas sw ask, zgodnie z Ap 3, 20: Stoj u drzwi i
pukam; towarzyszy naszym dziaaniom, w ktrych woln wol dymy do Niego, i wreszcie
idzie za nimi i dokonuje, wlewajc sw ask uaskawiajc, dziki ktrej jestemy
sprawiedliwi przed Bogiem, [b] Bg wzywa, porusza i pociga, bez tego poruszenia i pomocy
nie moemy niczego uczyni. J 15,5: Beze Mnie nic nie moecie uczyni, i J 6,44: Nikt nie
moe przyj do Mnie itd. Wezwanie to dziki zasugom Chrystusa wlewa wiar, przez co
osigamy ask; dlatego wiar nazywa si darem Boym. Ef 2,8. [c] Bg przede wszystkim
wzywa, ale nie zmusza i nie pociga nas pod przymusem, ale jeli przyzwalamy. Nie wszyscy
wezwani s usprawiedliwieni. Wielu jest wezwanych, mao wybranych, [d] Bg najpierw
uprzedza [nasz] wol sw specjaln ask, nastpnie wspomaga pocztki wiary i sam wiar
hojnie obdarza, a wreszcie odpuszcza grzechy i wlewa ask i mio, [e] Bg wpierw uprzedza
sw ask i pobudza gnuniejcego, aby pozna swoj nieprawo i chcia si do Niego
nawrci. W kocu wspiera jego wol, aby mg si nawrci; nastpnie odpuszcza grzechy i
odnawia bd oczyszcza umys.
[f] Ze strony Boga najpierw pieszy poruszenie myli nazywane ask uprzedzajc, Ps 58,11:
Jego miosierdzie uprzedza mnie. pieszy ono z wlaniem aski usprawiedliwiajcej, Rz 3,24:
Usprawiedliwieni darmowo z Jego aski. Spieszy z darowaniem grzechw, Mt 9, 2: Ufaj
synu, odpuszczaj ci si twoje grzechy. Spieszy z odnow czowieka wewntrznego, do Tytusa
3,5: Zbawi nas przez obmycie odrodzenia i odnowienia w Duchu witym. pieszy z pomoc
do wypenienia prawa, J 15,5: Beze Mnie nic nie moecie uczyni. Ze strony Chrystusa
pieszy z zasug Jego mki, l J 2,2: On jest ofiar przebagaln za nasze grzechy.
3. Czego wymaga si ze strony czowieka? [a] Doroli s uprzedzani i poruszani ask Bo,
otwieraj pukajcemu Bogu i w ten sposb wsparci ask Bo przysposabiaj si do aski
usprawiedliwiajcej. To przysposobienie ksztatuj trzy rzeczy: pierwsz jest wierzenie w
prawdy wiary, drug - wyrzeczenie si grzechw, ktrym jest nawrcenie, trzeci - gotowo i
postanowienie zachowywania przykaza Boych. Przez te trzy rzeczy przysposabiaj si do
wanego przyjcia chrztu, przez ktry jak przez narzdzie udzielana jest zasuga mki
Chrystusa i aska usprawiedliwiajca.
[b] Ze strony czowieka wymaga si zgody wobec Boego wezwania a nie sprzeciwu. Czowiek
bowiem moe oprze si Boemu wezwaniu zgodnie z Prz l, 24: Wzywaem i sprzeciwialicie
si oraz Dz 7,51: Sprzeciwilicie si Duchowi witemu, [c] Wymagana jest te wiara.
Przystpujcy do Boga musi wierzy i bez wiary niemoliwe jest podoba si
Bogu, [d] Wymagane jest nawrcenie i przyjcie chrztu zgodnie z Dz 2, 38: Nawrcie si i
niech kady z was zostanie ochrzczony itd. [e] O tym Boym wezwaniu i zgodzie czowieka
mwi Augustyn w ksidze o dogmatach: Pocztkiem naszego zbawienia jest miosierny Bg;
przyjcie za zbawczego wezwania pozostaje w naszej mocy. Abymy osignli to, czego
pragniemy dziki przyjciu przypomnienia, jest darem Boym. Abymy nie upadli w
osignitym darze zbawienia, jest spraw naszej troski i na rwni wspomoeniem niebios;
abymy upadli, jest spraw naszej mocy i lenistwa.
[f] Konieczne jest, aby czowiek wezwany po pierwsze zgodzi si z wezwaniem, po drugie, aby
wierzy, i jest to ta wiara, ktr Pawe tak bardzo zaleca, ktra nie jest wlan dyspozycj, ale
aktem wierzenia, aktem Boga i czowieka. Jak bowiem mwi Augustyn, akt wierzenia
sprowadza si u wierzcego do woli. Kto tak wierzy, nie od razu zostanie usprawiedliwiony, ale
winien praktykowa wiar przez dobre uczynki, jak przez pokut itd., przez ktre to uczynki
przygotowuje si do usprawiedliwienia, [g] Po pierwsze, wymaga si, aby zgodzi si z
uprzedzajc go i poruszajc ask; po drugie, poruszenie wiary ku Bogu dziaajcemu i
pobudzajcemu; po trzecie, poruszenie mioci ku Niemu; po czwarte wstrt do grzechw ze
wzgldu na Boga. [h] Czowiek nie moe sam z siebie pomyle niczego dobrego, ale
uprzedzony ask moe zgodzi si z Boym pobudzeniem. Nikt bowiem nie jest przez Boga
przymuszany; wspdziaajc z t sam ask boleje nad przeszoci i wierzy, e zostay one
odpuszczone przez zasug Chrystusa, obiecuje na przyszo odwrci si od za i czyni
dobro, a nastpnie przyjmuje chrzest przynajmniej w pragnieniu, [i] Ze strony czowieka
wymaga si zgody dobrej woli. Iz 50, 5: Pan Bg otworzy mi ucho, a ja si nie oparem.
Wymagana jest wiara, ktra pojmuje Boe obietnice, z ktrej wypywa nadzieja i mio,
dziki ktrym czowiek mocno wierzy, e zasuga Chrystusa zostaje mu udzielona przez Boe
miosierdzie. J 9,35: Wierzysz w Syna Boego? Wymagany jest wstrt do grzechw i przyjcie
chrztu. Dz 2,38: Nawrcie si i niech kady z was zostanie ochrzczony itd.
4. Czy i w jaki sposb uczynki wpywaj na usprawiedliwienie, [a] W pierwszym
usprawiedliwieniu bezbonego, przez ktre czowiek staje si (wedug Jakuba) pierwocinami
lub wedug Apostoa nowym stworzeniem, uczynki poprzedzajce niczego nie sprawiaj, jak
tylko jakie przygotowanie i dyspozycj na wiar i ask, ktra wypywa z wiary, i w tym sensie
naley rozumie wszystkie wiadectwa mwice, e jestemy usprawiedliwieni z wiary bez
uczynkw, [b] Uczynki sprawiaj to, e Bg w swoim miosierdziu tak nawracajcym si nie
pozwala duej przebywa w ciemnoci i bdach, jak wida na przykadzie Korneliusza. Dz
10,4. W drugim usprawiedliwieniu uczynki zasuguj na wzrost aski, [c] Uczynki dokonane
przed wezwaniem Boym nie przyczyniaj si do usprawiedliwienia, chyba e dla dbr
doczesnych, dokonane za po wezwaniu przysposabiaj do usprawiedliwienia. Ani bowiem, jak
mwi uczeni, Bg nie moe tych uczynkw nie nagradza, poniewa sam poruszy woln wol
do ich wykonania, zgodnie z J 6,45: Kady, kto usysza i nauczy si (jeli si nauczy, wic
si zgadza) przyjdzie do Mnie, [d] Uczynki poprzedzajce wiar nie przyczyniaj si do
niczego, nastpujce za po niej, przygotowuj; dokonywane po przyjciu sprawiedliwoci,
powikszaj j. [e] Uczynki przysposabiaj tylko pierwsze usprawiedliwienie, w drugim
zasuguj, [f] Uczynki sprawiaj, co Bg sprawia; Bg bowiem sprawia uprzedzajco,
towarzyszce i doprowadzajce do koca; tak samo uczynki dziaaj uprzedzajc, towarzyszc
i doprowadzajc do koca usprawiedliwienie, dlatego wiara bez nich niczego nie
sprawia, [g] Uczynki przed ask nie sprawiaj niczego, po asce za tak dziaaj, e bez nich
czowiek nie zostanie usprawiedliwiony, [h] Kto powiedzia, e uczynki dokonane przed
usprawiedliwieniem w ogle niczego nie sprawiaj ani nie przysposabiaj, ale wszystko naley
przypisa dobroci i mioci Boej.
5. Czym jest usprawiedliwienie? [a] Usprawiedliwienie jest wytworzeniem sprawiedliwoci w
ludzkiej duszy. Zostajemy usprawiedliwieni, gdy zgadzamy si z Bo sprawiedliwoci, i jest
ono przeniesieniem z niesprawiedliwoci do sprawiedliwoci. Jest wytworzeniem
sprawiedliwego. Z niesprawiedliwego staje si sprawiedliwy, z bezbonego - pobony,[b] Jest
odpuszczeniem winy i wlaniem sprawiedliwoci, przejciem z niesprawiedliwoci do
sprawiedliwoci. Usprawiedliwienie jest odpuszczeniem grzechw i dopenieniem dobrych
czynw. Jest odpuszczeniem grzechw z wlaniem aski lub uczynieniem sprawiedliwoci; by
usprawiedliwionym znaczy osign sprawiedliwo, [c] Usprawiedliwienie rozpoczyna
postpujcy sprawiedliwie Bg, a koczy si ono w czowieku stajcym si
sprawiedliwym, [d] Podobnie dwch nazywa usprawiedliwienie: odpuszczeniem grzechw i
przyjciem udzielonej aski, [e] Usprawiedliwienie jest udzieleniem sprawiedliwoci Boej
przez Chrystusa, [f] Jest jakim przylgniciem do aski wobec Boga. [g] Jest zmian ze stanu
niesprawiedliwoci do sprawiedliwoci, i z niesprawiedliwego czyni sprawiedliwego lub staje
si takim wobec Boga. Jest ustanowieniem czowieka w Boej
sprawiedliwoci, [h] Usprawiedliwienie, brane aktywnie, jest wlaniem aski sprawiajcej
uaskawienie, brane za biernie jest uwolnieniem od grzechw i osigniciem aski. Jest ask
Bo, dziki ktrej kto z niesprawiedliwego staje si sprawiedliwy.
6. [a] Mwi si, e czowiek jest usprawiedliwiony przez wiar, poniewa uczynki
poprzedzajce usprawiedliwienie tylko przysposabiaj, ale caa jego sia ley w wierze, aby
czowiek wierzy w to, co zostao objawione i obiecane, nade wszystko, e bezbony jest
usprawiedliwiony przez Boga Jego ask i zasugami mki Jego Syna. [b] Mwi si, e jest
usprawiedliwiony przez wiar, jednake wiara nie jest sama, ale ksztatuje j nadzieja i
mio. Poniewa w przysposobieniu si do usprawiedliwienia pierwsza jest wiara. Poniewa
jest ona pocztkiem i fundamentem wszelkiego usprawiedliwienia, gdy bez niej niemoliwe
jest podoba si Bogu. Poniewa wiara jest pierwsz bram i fundamentem sprawiedliwoci,
Aposto nazywaj substancj. Poniewa w usprawiedliwieniu bezbonego poprzedzajce
uczynki tylko przysposabiaj, wiara za zasuguje. Poniewa w budowli usprawiedliwienia
pierwszym kamieniem jest wiara, jakkolwiek budowla skada si te z innych kamieni,
mianowicie nadziei i mioci, [c] Mwi si, e czowiek jest usprawiedliwiony przez wiar,
poniewa dawan mu sprawiedliwo Chrystusa osiga si przez wiar, [d] Mwi si, e
czowiek usprawiedliwiony jest przez wiar, nie dlatego, eby wiara zasugiwaa na
usprawiedliwienie, ale e dziki wierze jako narzdziu dostpujemy miosierdzia i
odnawiajcej aski Boej. Nikt bowiem inaczej nie dostpuje odpuszczenia grzechw, jak tylko
wierzc, e Bg ze wzgldu na Chrystusa nie poczytuje mu grzechw.
[e] By usprawiedliwionym przez wiar znaczy: przez wiar by owieconym; dostpi
sprawiedliwoci Chrystusa i czyni wasn; sta si czonkiem Chrystusa; [mwi si tak],
poniewa wiara jest pocztkiem i fundamentem tej budowli, spord wszystkich innych cnt
tylko ona ujmuje obietnice Boe o Chrystusie, [f] W usprawiedliwieniu przez wiar rozumie si
wiar aktualn i habitualn. Do usprawiedliwienia bowiem wymagane s jeszcze inne rzeczy.
Mwi Chrystus bezbonym: Jeli si nie nawrcicie, wszyscy podobnie zginiecie. Poniewa
wiara jest dana jako pierwsza, dziki niej osiga si pozostae rzeczy.

V. Podsumowanie odpowiedzi na pytania dotyczce usprawiedliwienia na etapie drugiego i

trzeciego stanu (pitek 23 lipca 1546)

[V/A. Drugi stan]

[1] Drugi stan dotyczy tego, jak usprawiedliwiony moe i powinien zachowa przyjte
usprawiedliwienie i wiernie pracujc si doskonali.
[2] Najpierw trzeba, aby zawsze si trudzi z dnia na dzie (Ps 60,9), i z mocy w moc (Ps
83,8), wprawiajc si w przykazaniach Boych i uczynkach mioci, std Pawe mwi do Tytusa,
abymy wyrzekszy si bezbonoci i doczesnych dz, roztropnie, sprawiedliwie i pobonie
yli w tym wieku, oczekujc bogosawionej nadziei (Tt 2,12-13 A) itd. i oczyci sobie lud
wybrany na wasno, gorliwy w penieniu dobrych czynw (Tt 2, 14). 2 Kor 9, 8: Bg moe
sprawi w was wszelk obfito aski itd. Tego dotyczy te ostatni kanon synodu w Orange II.
wiczcy si w dobrych czynach i zachowywaniu przykaza Boga i Kocioa, codziennie staje
si bardziej sprawiedliwy, zgodnie z ostatnim rozdziaem Apokalipsy Jana: ..Sprawiedliwy,
niech si usprawiedliwia a dotd.
[3] Czowiek postpuje w przyjtej sprawiedliwoci: po pierwsze, przez ask Bo
wsppracujc i wspierajc; po drugie, przez dobre uczynki, ktre nie tylko zwikszaj, ale i
zachowuj sprawiedliwo; po trzecie, przez inne sakramenty, jak bierzmowanie i Eucharysti;
po czwarte, przez modlitwy wasne lub innych witych.
[4] Kto powiedzia, e do zachowania usprawiedliwienia wymagane jest przestrzeganie
przykaza, pami przeszoci, rozwaanie teraniejszoci i pragnienie przyszej chway.
[5] Przyjt sprawiedliwo zachowuje si i powiksza przez dobre uczynki, ktre nie s
znakami, ale owocem usprawiedliwienia, dlatego zasuguj, i nalena jest im zapata na
zasadzie wspgodnoci, o ile oczywicie pochodz z aski Boej, std drugi synod w Orange,
kan. 18, mwi: Naley si zapata za dobre czyny, jeli s podejmowane; ale aska, ktra si
nie naley, poprzedza je, aby byy podejmowane; i chocia pochodz od Ducha witego,
mwi si jednak, e prawdziwie pochodz take z naszej wolnej woli. Sprawiedliwo ta
wzrasta te i zachowuje si przez sakramenty.
[6] Usprawiedliwiony, aby trwa w asce winien nie grzeszy i nieustannie prosi o ask Bo
do tego przyczyniaj si te dobre uczynki, za ktre naley si zapata. Jednake bez aski
Boej nie mog si one dokona; mimo e sami z siebie niczego nie moemy, wsparci ask i
pomoc Bo moemy wszystko.
[7] W sprawiedliwoci zachowujemy yw wiar i ask Bo, ktre wzrastaj, towarzyszc we
wszystkim naszej zgodzie na dobre uczynki, ktre na tyle zasuguj, na ile podarowane s nam
zasugi Chrystusa. Synod w Orange, kan. 5 i 7.
[8] Jak Adam przez nieposuszestwo utraci ask Bo (Rdz 3), tak Bg wymaga od
usprawiedliwionego posuszestwa, aby zachowywa Jego przykazania (Mt 19 i 2558); wymaga
go take od swego Syna: posuszny a do mierci. Usprawiedliwiony moe wic zachowa
siebie w sprawiedliwoci przez zachowywanie przykaza Boych wedug Jakuba w licie
kanonicznym; Mt 7,24: Kto tak postpuje td.; Rz 2,13: Nie suchacze prawa, ale ci, ktrzy
je wypeniaj, bd usprawiedliwieni Ps 14, l -2: Kto bdzie przebywa w Twym przybytku,
Panie? Ten, kto czyni sprawiedliwo
[9] Czowiek usprawiedliwiony koniecznie potrzebuje aski i Boej pomocy, aby trwa w
usprawiedliwieniu, wspieranemu ask, aby dobrze czyni, o ile odnosi si to do ycia
wiecznego. Wola czynienia dobrze jest w czowieku przypadociowa, istotna za jest wolno
woli. Bez aski Boej nikt nie moe dobrze czyni, std czowiek sam z siebie nie moe
wytrwa w sprawiedliwoci, a z ask Bo moe.
[10] Zachowuje si sprawiedliwo przyjmujc wiar, ask i posuszestwo. Wiara, mwi,
jest konieczna przed sprawiedliwoci, a nastpnie ksztatowana powinna pomaga a do
koca. aska wspiera, gdy sprawiedliwo bdca mioci, jako aska darmo dana, czyli z
Boego poruszenia, sama nie poruszy woli. Posuszestwo za - ktre zabiega o sakrament
bierzmowania, przyjcie Eucharystii, cig modlitw, zachowanie polece i przykaza Boych
- sprawia, e sprawiedliwo trwa i wzrasta i przez ni zasugujemy na ycie wieczne.
[11] Przyjte usprawiedliwienie zachowuje aska Boa i dobre wiczenie si w wolnej woli, w
uczynkach mioci i przykazaniach Boych. Syr 15,16: Jeli zechcesz zachowa przykazania,
one zachowaj ciebie. Wielu odpowiadajcych na to powoywao si na drugi synod w Orange,
kan. 19, gdzie czytamy: Natura ludzka, choby trwaa w swej integralnoci, w ktrej zostaa
stworzona, w aden sposb bez wsparcia swego Stwrcy nie moe si zachowa. Std skoro bez
aski Boej nie moe ustrzec zbawienia, ktre przyjmuje, jak mogaby bez niej odzyska to, co
stracia?
[12] Usprawiedliwiony nie moe trwa w pierwszej asce Boej, ktr zosta usprawiedliwiony,
ale potrzebuje innej specjalnej aski, ktra rni si od mioci; dziki tej asce postpujemy
dobrze. Albowiem u usprawiedliwionego pozostaje zaciemnienie umysu i sabo ciaa. Nasza
wsppraca z t ask sprawia, e uczynki, ktre speniamy, cho pochodz od Boga, s jednak
nasze, i dziki nim nie tylko trwamy w asce i j powikszamy, ale zasugujemy na zasadzie
wspgodnoci na ycie wieczne.
[13] Grzesznik trwa w sprawiedliwoci z pomoc Bo przez cige modlitwy, zachowywanie
przykaza Boych i sakramenty Kocioa.
[14] Usprawiedliwiony trwa w sprawiedliwoci dziki dobrym uczynkom, ktre stale j
powikszaj i na zasadzie wspgodnoci zasuguj na ycie wieczne, o ile oczywicie pochodz
od Ducha witego, jakkolwiek s nasze i pochodz z naszej woli. Mwi bowiem Chrystus: Tak
niech wieci wasze wiato przed ludmi, aby widzieli wasze dobre uczynki.
[15] Uczynki sprawiedliwego zasuguj na zasadzie wspgodnoci na ycie wieczne, kan. 3
synodu w Mileve, i do penienia tych uczynkw nie wymaga si innej specjalnej aski, chyba e
chcielibymy uczyni jakie wielkie dzieo. [16] Uczynki rozumie si czworako: po pierwsze, o
ile pochodz wycznie z naszej woli, nie s zasugujce; po drugie, o ile pochodz z wolnej
woli poprzedzonej ask Bo, zasuguj na zasadzie stosownoci; po trzecie, o ile pochodz z
wolnej woli i usprawiedliwiajcej aski Boej, obficie zasuguj na zasadzie stosownoci i
wspgodnoci na szczliwo; po czwarte, o ile pochodz od Ducha witego, s zasugujce
na zasadzie wspgodnoci, oczywicie na chwa, wzrost aski i ycie wieczne. [17] Mt 19,17:
Jeli chcesz wej do ycia itd. oraz Mk w ostatnim rozdziale: Kto uwierzy itd.; Hbr 6,10:
Nie jest bowiem Bg niesprawiedliwy, aby zapomnia o naszym czynie. Rz 2,13:
Wypeniajcy prawo bd usprawiedliwieni". J 5,29: Ci, ktrzy penili dobre czyny, pjd na
zmartwychwstanie ycia. Mt 5,20: Jeli wasza sprawiedliwo nie bdzie obfitsza itd. Pawe
w 2 Tm 4,7-8: W dobrych zawodach wystpiem itd. odoono dla mnie wieniec
sprawiedliwoci itd. Mt 25,34 daje zapat ycia wiecznego tym, ktrzy peni uczynki
miosierdzia. Drugi synod w Orange, kan. 18 [18] I jak zo zasuguje na zo, tak dobro - na
dobro. Gdyby zachowywanie przykaza nie zasugiwao, to ani przestpstwo nie zasugiwaoby
na kar.
[19] Usprawiedliwiony trwa w sprawiedliwoci czynic dobro i odwracajc si od za,
zachowujc przykazania Boe i opierajc si pokusom ciaa i demonw, zgadzajc si ze stale
wzywajcym Bogiem.
[20] Sprawiedliwy moe z pomoc Bo zachowa przykazania, l J 5,3: Przykazania Jego nie
s cikie. Drugi synod w Orange, kan. 469. Ez 11, 19-20: Dam im nowego ducha, aby
postpowali zgodnie z moimi poleceniami i wypeniali moje nakazy, l J 2,5: Kto zachowuje
Jego nauk, w tym naprawd mio Boa jest doskonaa; l J 3,24: Kto wypenia Jego
przykazania, trwa w Nim. Dawid: Poucz mnie, bym nauczy si Twych przykaza, i
zachowywa je caym moim sercem. Te dobre czyny zachowuj i mno sprawiedliwo oraz
daj ycie wieczne.
[21] Do zachowania sprawiedliwoci wymagana jest specjalna pomoc Boa i przestrzeganie
przykaza, ktre nie s niemoliwe, i o ile s, s dlatego, abymy uciekali si do aski Boej w
celu ich zachowania. Sprawiedliwo wzrasta, o ile wzrasta w nas mio; Ef 2,21: W Nim
zespalana caa budowla ronie. Syr 17,18: Jamuna ma zachowa ask.
[22] Sprawiedliwy winien i moe trwa w sprawiedliwoci. Dlatego mwi si mu: ..Trzymaj, co
masz, by nikt twego wieca nie zabra. Pawe powiada: Prosz [was] bracia, abycie nie
przyjmowali na prno aski Boej. Do zachowania aski Boej wymaga si powstrzymywania
si od grzechw i wiczenia si w dobrych uczynkach. Usprawiedliwienie bowiem w Pimie
witym przypisuje si wierze, a wieczne zbawienie - uczynkom, jak mwi Pawe: Kto wierzy,
poczytuje mu si ku sprawiedliwoci, kto wyznaje ustami - do zbawienia itd.
[23] Usprawiedliwiony trwa w sprawiedliwoci dziki asce Boej; Flp l, 6: Kto zacz w was
dobre dzieo, dokoczy go w dniu Jezusa Chrystusa. Rz 5,10: Jeeli, bdc nieprzyjacimi,
zostalimy pojednani z Bogiem przez mier Jego Syna, tym bardziej bdc ju pojednani,
dostpimy zbawienia itd. Podobnie, przez zachowywanie przykaza Boych, Syr 15,16: Jeli
zechcesz zachowa przykazania, one zachowaj ciebie. Przez dobre uczynki wzrasta wiara,
nadzieja i mio. Pawe, Kol l, 10: Postpujcie godnie, we wszystkim podobajc si Bogu,
wydajc owoce wszelkich dobrych czynw i wzrastajc itd.; 2 P 3, 18: Wzrastajcie w asce.
Ef 4, 15: ..yjc w prawdzie wzrastajmy w mioci; Jan w Ap 22,11: Sprawiedliwy, niech a
dotd si usprawiedliwia. Sprawiedliwy, jak dugo jest sprawiedliwy, nie moe nie czyni
dobrze, jak mwi Chrystus w Mt 7,18: Nie moe dobre drzewo wydawa zych owocw. k l,
6: Oboje byli sprawiedliwi, postpujc nienagannie we wszelkich usprawiedliwieniach.Tb
3,16: Zachowaam czyst moj dusz. I J3,9: Wiemy, e kady kto narodzi si z Boga, nie
grzeszy.
[24] Kto powiedzia: Skoro wszystko zachowuje si przez te same zasady, z ktrych si
skada, to jak pierwsz sprawiedliwo osiga si z aski Boej, ludzkiej zgody i ywej wiary,
tak te i przyjt sprawiedliwo zachowuje si przez ask Bo, zgod czowieka i wiar. Ale
skoro taka wiara nie moe istnie bez nadziei i mioci, czowiek czyni co dobrego zawsze z
wewntrznych porusze duszy wzgldem Boga i zewntrznych dziaa wzgldem Boga i dla
Boga oraz wzgldem ludzi, kiedykolwiek ma okazj. I jak drzewo posadzone nad wodami nigdy
nie traci lici i w swoim czasie wydaje sodkie owoce, tak sprawiedliwy orzewiony codzienn
ask Bo nigdy nie porzuca pragnie sprawiedliwoci, i take w swoim czasie szczliwie
dokonuje czynw sprawiedliwoci. Nie jest tak, aby sprawiedliwi poczytywali je za wasne, ale
raczej swoj sprawiedliwo uwaajc za nieczyst, wszystko przypisuj miosierdziu Boemu.
I cho Bg zgodnie ze swoj obietnic hojnie obdarza szczciem yjcych sprawiedliwie, to
jednak sami sprawiedliwi, jeli nie mieliby Chrystusa za patrona i nie mogliby Jego
sprawiedliwoci ofiarowa Bogu zamiast swojej, to nigdy nie odwayliby si ufni we wasn
sprawiedliwo stawi si na surowym sdzie Boym.
[25] Kto powiedzia: Sprawiedliwy trwa w sprawiedliwoci dziki asce Boej i wierze, ktra o
tyle wzrasta, o ile wzrasta sprawiedliwo; dobre za uczynki s owocami usprawiedliwienia,
ktrymi umacniamy nasze wezwanie.

[V/B.] Jak odrodzony w nadziei chway synw Boych osiga w kocu chwa
[1] Ten, kto trwa w asce Boej i pozostaje w niej a do koca, a moe to uczyni z pomoc
Bo, osiga chwa Bo. Chrystus bowiem mwi: Kto wytrwa do koca, ten bdzie
zbawiony.
[2] Nikt nie osiga chway inaczej jak tylko przez ask Bo; przez ask wspart woln wol,
jeli podejmuje uczynki przykaza Boych, osiga chwa. Mwi bowiem Chrystus, Mt 19, 17:
Jeli chcesz osign ycie, zachowaj przykazania. Czowiek osiga chwa Bo trwajc w
swoim usprawiedliwieniu a do koca przez podejmowanie dobrych czynw. Gdy s dokonane
w asce Boej, nie tylko zachowuj i pomnaaj sprawiedliwo, ale zasuguj na ycie
wieczne na zasadzie wspgodnoci.
[3] Czy kto osiga wieczn chwa z miosierdzia Boego, z obietnicy Boej, zasug Chrystusa i
naszych dobrych uczynkw? Przez wiele uciskw trzeba nam wej do krlestwa niebieskiego.
To znaczy, zapata za dobre uczynki powinna by zasug. Jednake jest zasug w ten sposb,
e jest take darem i ask Bo. Mwi bowiem Pawe: Zapat itd, a aska Chrystusa to
ycie wieczne, i gdzie indziej: Odda mi wieniec sprawiedliwoci.
[4] Wydaje si, e Chrystus odpowiada na to pytanie w Mt 19, 17: Jeli chcesz osign ycie"
itd. i Mt 25,34-35: Przyjdcie bogosawieni mojego Ojca i wecie krlestwo, pragnem
bowiem itd. Syr 16, 15: Miosierdzie wyznaczy miejsce kademu wedug zasugi jego
czynw.

[V/C.] Trzeci stan

[1] Jeli kto upadnie grzeszc po usprawiedliwieniu, jak ma powsta, eby ponownie by
usprawiedliwiony i ponownie przyznano mu zasugi Chrystusa?
[2] Jeli usprawiedliwiony odpadnie od aski, moe ponownie by usprawiedliwiony i utracon
ask odzyska, wsparty ask i pomoc Bo przez sakrament pokuty. Bg bowiem przez
pokut i odwrcenie si od grzechw jest zdobywany wedug: 2 Krn 7,14: Nawrci si mj
lud, bdzie mnie prosi, bdzie szuka mego oblicza i odwrci si od swoich zych drg: Ja
wysucham z nieba itd.; k 15 o synu marnotrawnym, ktry si opamita. Dlatego wielki
Sobr Lateraski mwi: Jeliby kto po przyjciu chrztu popad w grzech, zawsze moe si
odnowi przez prawdziw pokut. Po sakramencie pokuty trzeba, aby dobrymi uczynkami
zadouczyni karami doczesnymi, ktre w tym wiecie lub w przyszym pozostaj do
odpokutowania. Std Jan w Ap 2,4-5 mwi: e odstpie od twej pierwotnej mioci;
pamitaj wic, skd spade, nawr si i podejmij pierwsze czyny.
[3] Wymaga si te od kogo, kto odpad od aski, zaparcia si i wstrtu do grzechw, z
postanowieniem zachowywania przykaza, aby nastpnie przyj sakrament pokuty, ktry
ponownie udzieli mu zasug Chrystusa i usprawiedliwi.
[4] Upademu grzesznikowi wierzcemu udziela si ponownie zasug mki Chrystusa i ponownie
usprawiedliwia przez al i ustn spowied, ktre jednak pochodz z aski Boej, bez ktrej w
aden sposb nie moe powsta.
[5] Upady powstaje przez pokut, ktr poprzedza i wspiera aska Boa. Synod w Orange, kan.
14.
[6] Grzesznik powstaje z aski Boej i wolnej woli.
[7] Grzesznik powstaje przez pokut, z pomoc aski Boej i wspdziaaniu zasug Chrystusa.
Bg przygotowuje grzesznika, aby si podnis, grzesznik za wspdziaa sw woln wol.
Forma bowiem nie zostaje wlana jak tylko do podoa dobrze przygotowanego.
[8] Jak si ma niewierzcy do sprawiedliwoci przez chrzest, tak si ma grzesznik wierzcy do
sprawiedliwoci przez sakrament pokuty, wyjwszy to, e nie jest konieczne wycinicie
nowego znamienia ani nowa dyspozycja przez wiar.
[9] Grzesznik powstaje formalnie przez ask, przez ktr formalnie jest usprawiedliwiony,
zgodnie z Rz 3,24: Usprawiedliwieni darmowo przez Jego ask. Przez pokut za, czyli przez
wstrt do grzechw ze wzgldu na Boga, z pragnieniem spowiedzi (jak jest najczciej) jako
przez uprzedni dyspozycj zostaje usprawiedliwiony od grzechw na zasadzie stosownoci
wedug Ps 32(31), 5: Rzekem: Wyznaj..., a Ty odpuci. Jeli grzesznik
niewystarczajco przygotowany przez pokut jako cnot, zostaje pocztkowo
usprawiedliwiony od grzechw przez pokut jako sakrament, czyli jest mu udzielona pierwsza
aska. Zasugi za Chrystusa zostaj mu na pocztku doczone z samego miosierdzia Boego;
przez sakrament pokuty s doczone z umowy, jak Bg zawar z Kocioem, i wwczas s
doczane ze sprawiedliwoci, nie tego, ktry jest usprawiedliwiany, ale Boga wypeniajcego
umow. Bg bowiem (mwi Aposto, 2 Tm 2,13) pozostaje wierny, nie moe si zaprze siebie
samego.
[10] Grzesznik powstaje z poruszenia Boego, z ktrym czowiek si zgadza, poznaje grzechy,
lka si i auje, powraca do aski Boej i ponownie zostaj mu udzielone zasugi Chrystusa.

[V/D.] Czym drugie usprawiedliwienie rni si od pierwszego, a w czym si zgadza

[1] Drugie usprawiedliwienie rni si. od pierwszego, poniewa pierwsze osiga si przez
sakrament chrztu, drugie przez sakrament pokuty. [2] Podobnie, poniewa w pierwszym
odpuszczona jest caa wina i caa zgoa kara doczesna i wieczna, w drugim za odpuszczona
jest wina i kara wieczna, ale nie zawsze caa kara, ktra pozostaje do odpokutowania w tym
wiecie lub w przyszym w czycu. [3] W pierwszym nie wymaga si pokuty, a jedynie
jakiego blu z powodu grzechw, w drugim za wielkiego smutku, blu i katuszy. [4] Std
Chrystus powiedzia: Nie grzesz ju wicej, aby ci si co gorszego nie przydarzyo. O wiele
wiksz kar karani s ci, ktrzy z aski Boej raz przez nich przyjtej, niewdziczni zasmucili
Ducha witego i nie bali si znieway wityni Boej, anieli ci, ktrzy zgrzeszyli zanim
jeszcze przyjli ask, gdy wtedy bez niej nie mogli nie zgrzeszy, podobnie jak ci drudzy z
ask Bo mogli j zachowa. [5] W drugim dokonuje si odrodzenie, w pierwszym -
zrodzenie. Poniewa w drugim nie zostaje wlana wiara i nadzieja, jak w pierwszym. [6] W
pierwszym umary wraca do ycia, w drugim ciko chory zostaje uwolniony. [7] Ponadto,
pierwsze nie wymaga uywania przez siebie rozumu, jak okazuje si przy dzieciach, drugie za
zakada uywanie rozumu. [8] Poniewa chrztu si nie powtarza, a pokut tak. [9] W
pierwszym bezboni nie zniewayli wityni Boej i nie zasmucili Ducha witego, jak uczynili
grzesznicy w drugim. [10] W pierwszym uczynki przysposabiaj, w drugim - zasuguj.
[11] Obydwa te usprawiedliwienia zgadzaj si, poniewa wymagaj poruszenia i pomocy aski
Boej. Obydwa wymagaj naszej zgody; w obydwu zasugi Chrystusa s nam udzielane i
stajemy si sprawiedliwymi i synami Boymi. W obu wypadkach usprawiedliwienie dokonuje si
z umowy i na drodze sakramentu. Obydwa wymagaj mioci, postanowienia dobrych uczynkw
i nienawi do grzechu.

[V/E.Varia]
[1] Jeli co wskazali nasi ojcowie na witych synodach, co dotyczy tej sprawy, wity sobr
moe to odnowi i zastosowa.
[2] O usprawiedliwieniu rozprawia synod w Orange, kan. 2,5,7,14 i 18. Podobnie synody w
Mileve i Afrykaski za Bonifacego I. Podobnie za Celestyna I i innych witych ojcw, ktrych
wyliczenie byoby dugie.
[3] Odnonie do zebranych i przeczytanych w tej sprawie na kongregacji bdw i herezji: z 10
tez o pierwszym stanie, 9 o drugim, 3 o trzecim, wszystkie s bdne. S one Pelagiusza lub
Wiclefa albo s wyprowadzone z ich bdw; dlatego susznie naley je potpi, idc za
Soborem w Konstancji, ktry potpi Wiclefa, oraz innymi synodami potpiajcymi Pelagiusza.

VII. Bdy luteranw o usprawiedliwieniu (kongr. generalna; roda 6 padziernika 1546)

[1] Chrzest nie znosi grzechu, lecz tylko [jego] poczytywanie.
[2] Sama wiara wystarcza do zbawienia.
[3] Czyny w adnym razie nie usprawiedliwiaj.
[4] Ewangelia walczy z prawem.
[5] Bg nakaza rzeczy niemoliwe.
[6] Sprawiedliwy w kadym dobrym czynie grzeszy, nawet gdy si modli.
[7] Kady czyn najlepiej dokonany jest grzechem i to miertelnym, o ile miosierdzie Boe nie
uczyni go lekkim; chocia w innym miejscu nie czyni rnicy midzy [grzechem] lekkim a
miertelnym, ale mwi: Teolodzy, ktrzy ucz o rnicy midzy grzechem miertelnym a
lekkkim, usiuj pocign sumienie ludzi do zgubnego szalestwa.
[8] Chrzecijanin bez przerwy wyzwalany jest przez Chrystusa od Boego prawa.
[9] Dziesi przykaza nie odnosi si do chrzecijan, ale tylko do ydw.
[10] Nie ma adnego przykazania Boego w Ewangelii.
[11] Bg w ogle nie dba o czyny ani ich nie pragnie.
[12] Czyny nie maj adnego znaczenia dla zbawienia ani dla sprawiedliwoci. Sama wiara
Chrystusa jest konieczna, abymy byli sprawiedliwi; pozostae rzeczy s dowolne, ani
nakazane, ani zakazane.
[13] aden grzech nie moe czowieka potpi, nawet wtedy gdyby [czowiek] chcia, tylko
brak wiary.
[14] Nie ma innego grzechu ni brak wiary.
[15] Nie ma sprawiedliwoci jak tylko wiara.
[16] Jakiekolwiek uczynki dokonane przed mioci s grzeszne, godne potpienia i nie
przysposabiaj do aski.
[17] Uczynki s niczym albo wszystkie s jednakowe, o ile dotycz zasugi.
[18] Czowiek wszystko powinien czyni dla innych, a nie dla siebie, poniewa yje wycznie
dla innych, a nie dla siebie.
[19] Tylko dwa ostatnie przykazania Dekalogu nie s wypeniane w aden sposb nawet przez
witego; pozostae s, ale w tych pozostaje si przestpc i grzesznikiem.
[20] Dwa ostatnie przykazania Dekalogu nie dotycz dziedziny grzechu i dlatego nie naley ich
wyznawa.
[21] Kade przykazanie Boe zostao raczej ustanowione, aby ukaza grzech przeszy i obecny,
a nie aby zakazywao przyszy.
[22] Dobre czyny nas nie zbawiaj, a ze nie potpiaj.
[23] Zarwno grzech, jak i dobre czyny potpiaj, tylko aska zbawia.
[24] Nic nie jest tak dobre i nic nie jest tak ze, co nie obrcioby si dla mnie na dobre, jeli
tylko bd wierzy.
[25] Nauka o uczynkach staje si z koniecznoci nauk demonw.
[26] Wystrzegajmy si grzechw, ale jeszcze bardziej dobrych czynw.
[27] Im bardziej jeste splamiony, tym szybciej Bg wlewa ask.
[28] Chrystus nie jest prawodawc.

[VIII. Pytanie o udzielon sprawiedliwo oraz o pewno aski]

(pitek 15 padziernika 1546)
[1] Czy usprawiedliwiony, ktry peni dobre czyny z aski i z pomoc Bo, na mocy zasug
naszego Pana Jezusa Chrystusa, tak e uzyska sprawiedliwo, przedstawia si z nimi przed
trybunaem Chrystusa, ma by oceniony jako ten, kto zadouczyni Boej sprawiedliwoci ze
wzgldu na zasug i otrzymanie ycia wiecznego; czy oprcz tego z t uzyskan
sprawiedliwoci czyn posiada miosierdzie i sprawiedliwo Chrystusa, to znaczy zasug Jego
mki, uzupeniajc braki jego sprawiedliwoci, ktra dostpuje udziau z Boego
rozporzdzenia stosownie do wielkoci wiary i mioci?
[2] Czy kto moe by pewny osignicia aski stosownie do obecnej sprawiedliwoci i jakiego
rodzaju pewnoci?

IX. Ogoszenie daty szstej sesji (sobota l stycznia 1547)

Legaci apostolscy, przewodniczcy witego Soboru Trydenckiego
Niech wszystkim bdzie znane i jawne, e 13 stycznia, w dzie oktawy Epifanii, ku czci i
chwale wszechmogcego Boga oraz dla pomylnoci Kocioa zostanie odprawiona szsta sesja
wedle zwyczaju w dotychczasowym miejscu.
Dane w Trydencie, w naszej rezydencji, 29 grudnia 1546.

SESJA 6 (za Pawa III) (czwartek 13 stycznia 1547)

I/A. Dekret o usprawiedliwieniu

 Wstp
W obecnych czasach rozsiewano bdn nauk o usprawiedliwieniu i pocigno to za sob
upadek wielu dusz oraz powan szkod dla jednoci Kocioa. Dlatego wity, ekumeniczny i
generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie zgromadzony na cze i chwa
Boga wszechmogcego oraz dla spokoju Kocioa i zbawienia dusz, sprawowanym w imieniu
najwitobliwszego w Chrystusie ojca i pana z Boej Opatrznoci naszego papiea Pawa III,
pod przewodnictwem czcigodnych panw biskupa Palestriny Jana Marii del Monte oraz
Marcelego, prezbitera tytuu w. Krzya w Jerozolimie, kardynaw witego Kocioa
rzymskiego i legatw apostolskich a latere, zamierzy przedstawi wszystkim wierzcym
chrzecijanom prawdziw i czyst nauk o usprawiedliwieniu, ktrej naucza Jezus Chrystus,
soce sprawiedliwoci, twrca i dokonawc naszej wiary, przekazali apostoowie, a Koci
wity stale przechowywa z pomoc Ducha witego; surowo zakazujc, aby odtd nikt si nie
way wierzy, gosi ani naucza inaczej, ni postanawia si i stwierdza w obecnym dekrecie.

Rozdzia l
Natura i prawo s niezdolne usprawiedliwi ludzi
Najpierw wity sobr wyjania, e dla rzetelnego i waciwego zrozumienia nauki o
usprawiedliwieniu konieczne jest, aby kady uzna i wyznawa, e skoro w przeniewierstwie
Adama wszyscy ludzie utracili niewinno, stali si nieczyci, (mwic sowami Apostoa) z
natury synami gniewu, jak wyjani dekret o grzechu pierworodnym, to tak dalece byli
niewolnikami grzechu i pod wadz diaba i mierci, e nie tylko poganie siami natury, ale
nawet ydzi liter prawa Mojesza nie mogli by uwolnieni ani si podwign, cho ich wolna
wola bya prawie niezniszczona, a jedynie osabiona i umniejszona.

Rozdzia 2
Rozporzdzenie i tajemnica przyjcia Chrystusa
W tej sytuacji Ojciec Niebieski, Ojciec miosierdzia i Bg wszelkiej pociechy, gdy nadesza
owa bogosawiona penia czasu, posa ludziom Jezusa Chrystusa, swojego Syna
zapowiadanego i obiecywanego przez wielu witych ojcw przed Prawem i w czasie Prawa,
aby odkupi ydw, ktrzy - yli pod Prawem, i aby poganie, ktrzy nie szukali
sprawiedliwoci zostali do niej pocignici, a wszyscy odzyskali przybranie za synw. Jego
ustanowi Bg przebaganiem przez wiar we krwi Jego, za grzechy nasze i nie tylko za
nasze, ale take caego wiata.

Rozdzia 3
Usprawiedliwieni przez Chrystusa
[a] Chocia prawdziwie umar za wszystkich, nie wszyscy jednak przyjmuj dobrodziejstwo
Jego mierci, ale jedynie ci, ktrzy uczestnicz zasudze Jego mki. Albowiem jak rzeczywicie
ludzie nie rodziliby si niesprawiedliwi, gdyby nie pochodzili od Adama, poniewa przez samo
pochodzenie, za jego porednictwem, w chwili poczcia zacigaj sw wasn
niesprawiedliwo, tak samo nigdy nie zostaliby usprawiedliwieni, gdyby nie odrodzili si w
Chrystusie, poniewa przez to odrodzenie za porednictwem zasugi Jego mki udzielona
zostaje im aska, dziki ktrej staj si sprawiedliwi, [b] Aposto zachca, abymy za to
dobrodziejstwo zawsze dzikowali Ojcu, ktry uczyni nas godnymi uczestnictwa w dziale
witych w wiatoci, wybawi nas z mocy ciemnoci i przenis do krlestwa swego
umiowanego Syna, w ktrym mamy odkupienie i odpuszczenie grzechw.

Rozdzia 4
Nasuwajcy si opis usprawiedliwienia grzesznika i jego forma w stanie aski
Sowa te nasuwaj opis usprawiedliwienia grzesznika: jest ono przeniesieniem ze stanu, w
ktrym czowiek rodzi si jako syn pierwszego Adama, do stanu aski i przybrania za synw
Boych przez drugiego Adama Jezusa Chrystusa naszego Zbawiciela; to przeniesienie po
ogoszeniu Ewangelii nie moe si dokona bez kpieli odrodzenia lub jej pragnienia, jak jest
zapisane: Jeli kto nie odrodzi si z wody i z Ducha witego, nie moe wej do Krlestwa
Boego.

Rozdzia 5
Potrzeba przygotowania do usprawiedliwienia u dorosych oraz o jego pochodzeniu
[a] Sobr stwierdza te, e usprawiedliwienie dorosych bierze pocztek ; uprzedzajcej aski
Boej przez Jezusa Chrystusa, czyli z Jego wezwania, ktrym bez adnych wczeniejszych
zasug s wzywani, aby [jako] ci, ktrzy przez grzechy byli odwrceni od Boga, za spraw Jego
pobudzajcej wspomagajcej do nawrcenia aski, przysposobili si do usprawiedliwienia ich
samych, dobrowolnie zgadzajc si i wsppracujc z t ask, w taki sposb e - gdy Bg
dotyka serce czowieka wiatem Ducha witego ani czowiek nie pozostaje zupenie
bezczynny przyjmujc to natchnienie, zwaszcza e moe je odrzuci, ani bez aski Boej nie
moe sw woln wol sign sprawiedliwoci wobec Niego, [b]Std, gdy Pismo wite mwi:
Zwrcie si do Mnie, a Ja zwrc si do was, to przypomina nam nasz wolno, gdy za
odpowiadamy: Nawr nas Panie do Ciebie, a i my si nawrcimy, to wyznajemy, e
uprzedza nas aska Boa.

Rozdzia 6
Sposb przygotowania [do usprawiedliwienia]
Do sprawiedliwoci [doroli] si przysposabiaj: [a] gdy pobudzeni i wsparci ask Bo
przyjmuj wiar ze suchania i dobrowolnie zwracaj si do Boga, wierzc, e prawdziwe jest
to, co przez Niego zostao objawione i obiecane, zwaszcza to, e grzesznika usprawiedliwia
Bg przez Jego ask, za spraw odkupienia, ktre jest w Jezusie Chrystusie; [b] gdy
zrozumiej, e s grzesznikami - przechodzc od strachu przed Bo sprawiedliwoci, ktry
poytecznie ich przeraa, do rozwaania Boego miosierdzia - i dwigani s w nadziei, ufajc,
e Bg bdzie dla nich askawy ze wzgldu na Chrystusa, i zaczynaj Go miowa jako rdo
wszelkiej sprawiedliwoci, i dlatego odwracaj si od grzechw z pewnym obrzydzeniem i
nienawici, czyli poprzez pokut, ktr naley podj przed chrztem; [c] i wreszcie gdy
obiecuj przyj chrzest, rozpocz nowe ycie i zachowywa Boe przykazania, [d] O tym
przysposobieniu napisano: Przystpujcy do Boga musi wierzy, e jest i e nagradza
szukajcych Go; Ufaj synu, odpuszczaj ci si twoje grzechy; ..Boja Paska wypdza
grzech; Czycie pokut i niech kady z was bdzie ochrzczony w imi Jezusa Chrystusa na
odpuszczenie waszych grzechw, a otrzymacie dar Ducha witego; Idc tedy nauczajcie
wszystkie narody, udzielajc im chrztu w imi Ojca i Syna, i Ducha witego, uczc je
zachowywa cokolwiek wam poleciem, i wreszcie: Przygotujcie serca wasze dla Pana.

Rozdzia 7
Czym jest usprawiedliwienie grzesznika i jakie s jego przyczyny
[a] Po takim przysposobieniu si lub przygotowaniu nastpuje usprawiedliwienie, ktre nie jest
tylko odpuszczeniem grzechw, lecz take uwiceniem i odnowieniem czowieka
wewntrznego przez chtne przyjcie aski oraz darw, wskutek ktrego czowiek z
niesprawiedliwego staje si sprawiedliwym, z nieprzyjaciela - przyjacielem, aby by
dziedzicem ycia wiecznego wedle nadziei, [b] Przyczyny tego usprawiedliwienia s
nastpujce: przyczyn celow jest chwaa Boga i Chrystusa oraz ycie wieczne; przyczyn
sprawcz jest miosierny Bg, ktry darmo obmywa i uwica, znaczc i namaszczajc
Duchem witym obietnicy, bdcym rkojmi naszego dziedzictwa; przyczyn zasugujc
jest Jego umiowany Jednorodzony, nasz Pan Jezus Chrystus, ktry - gdy bylimy
nieprzyjacimi - z powodu wielkiej mioci, ktr nas umiowa, sw najwitsz mk na
drzewie krzya wysuy dla nas usprawiedliwienie i zadouczyni za nas Bogu Ojcu; przyczyn
narzdziow jest sakrament chrztu, bdcy sakramentem wiary, bez ktrej nikt nigdy nie
dostpi usprawiedliwienia. W kocu jedyn przyczyn formaln jest sprawiedliwo Boa, nie
ta, przez ktr On sam jest sprawiedliwy, ale ta, ktr nas czyni sprawiedliwymi, ktr przez
Niego obdarowani, odnawiamy si duchem naszego umysu, i nie tylko jestemy uwaani, ale
prawdziwie nazywamy si i jestemy sprawiedliwi, przyjmujc na powrt swoj sprawiedliwo
wedle miary, jakiej Duch wity udziela kademu, jak chce oraz wedle wasnej dyspozycji i
wsppracy kadego, [c] Jakkolwiek nikt nie moe by sprawiedliwym, jak tylko przez udzia w
zasugach mki Pana naszego Jezusa Chrystusa, to jednak usprawiedliwienie grzesznika
dokonuje si, gdy na podstawie zasugi najwitszej mki Duch wity wlewa mio Bo w
serca usprawiedliwianych i ona w nich pozostaje, [d] Std w usprawiedliwieniu czowiek wraz z
odpuszczeniem grzechw otrzymuje przez Jezusa Chrystusa, w ktrego jest wszczepiony,
wszystkie dary wlane: wiar, nadziej i mio. Albowiem wiara, o ile nie czy si z ni
nadzieja i mio, ani nie jednoczy doskonale z Chrystusem, ani nie czyni ywym czonkiem
Jego Ciaa. Dlatego susznie si mwi, e wiara bez uczynkw jest martwa i bezuyteczna, a w
Jezusie Chrystusie nie ma adnego znaczenia ani obrzezanie, ani nieobrzezanie, ale wiara
dziaajca przez mio, [e] O t wiar katechumeni prosz Koci zgodnie z Tradycj
apostow przed przyjciem sakramentu chrztu, gdy prosz o wiar dajc ycie wieczne,
ktrego wiara bez nadziei i mioci udzieli nie moe. Dlatego od razu sysz sowo Chrystusa:
Jeli chcesz wej do ycia, zachowuj przykazania, [f] Przyjmujcy wic prawdziw i
chrzecijask sprawiedliwo od razu otrzymuj polecenie, aby odrodzeni zachowywali j,
czyli najlepsz szat - dan im przez Jezusa Chrystusa, a nie t, ktr Adam straci dla siebie i
dla nas przez swoje nieposuszestwo - czyst i bez skazy, aby zanieli j przed trybuna
naszego Pana Jezusa Chrystusa i mieli ycie wieczne.

Rozdzia 8
Jak rozumie darmowe usprawiedliwienie grzesznika przez wiar
Gdy Aposto mwi, e czowiek zostaje usprawiedliwiony przez wiar i darmowo, to sowa
te naley rozumie w takim sensie, w jakim przy nieustannej zgodzie przyjmowa je i wyjania
Koci katolicki. Mwimy, e zostaje usprawiedliwiony przez wiar, bo wiara jest
pocztkiem ludzkiego zbawienia, fundamentem i korzeniem wszelkiego usprawiedliwienia, bez
niej . "niemoliwe jest podoba si Bogu ani doj do wsplnoty Jego synw; mwimy za, e
jest usprawiedliwiony darmowo, bo nic co poprzedza usprawiedliwienie, wiara lub uczynki,
nie zasuguje na ask usprawiedliwienia; Jeli jest ask, to nie z uczynkw, w przeciwnym
razie (jak mwi Aposto) aska nie byaby ju ask.

Rozdzia 9
Przeciwko prnej ufnoci heretykw
[a] Chocia trzeba wierzy, e grzechy nie s, ani nigdy nie byy, odpuszczane inaczej, jak
tylko darmowo z Boego miosierdzia ze wzgldu na Chrystusa, to jednak nie mona
powiedzie, e komukolwiek chepicemu si ufnoci i pewnoci [uzyskania] odpuszczenia
swoich grzechw, poprzestajcemu jedynie na tym, przebacza si lub przebaczono grzechy. Ta
prna i pozbawiona wszelkiej pobonoci ufno moe cechowa heretykw i schizmatykw,
owszem w naszych burzliwych czasach goszona jest bardzo zawzicie przeciwko Kocioowi
katolickiemu, [b] Nie mona te twierdzi: e ci, ktrzy s prawdziwie usprawiedliwieni,
powinni bez adnej wtpliwoci uwaa, i s usprawiedliwieni; e nikt nie jest rozgrzeszony i
usprawiedliwiony, ale tylko ten, kto niezachwianie wierzy, e jest rozgrzeszony i
usprawiedliwiony oraz e rozgrzeszenie i usprawiedliwienie dokonuje si jedynie przez tak
wanie wiar, jakby ten, kto tak nie wierzy, wtpi w Boe obietnice oraz w skuteczno mki
i zmartwychwstania Chrystusa, [c] Jak bowiem aden pobony czowiek nie powinien wtpi w
Boe miosierdzie, w zasug Chrystusa i w moc oraz skuteczno sakramentw, tak samo
kady, gdy widzi siebie i sw wasn sabo oraz brak usposobienia, moe si obawia i lka o
sw ask, poniewa nikt nie moe wiedzie pewnoci wiary, ktra wolna jest od bdu, e
uzyska ask Bo.

Rozdzia 10
Wzrost przyjtego usprawiedliwienia
Tak wic usprawiedliwieni, uczynieni przyjacimi i domownikami Boga, przechodz z mocy w
moc, odnawiaj si z dnia na dzie (jak mwi Aposto), czyli umartwiaj czonki swojego
ciaa i przez zachowywanie przykaza Boga i Kocioa uzbrajaj si broni sprawiedliwoci dla
uwicenia. Gdy wiara wsppracuje z dobrymi czynami, oni wzrastaj w tej wanie
sprawiedliwoci przyjtej przez ask Chrystusa i s bardziej usprawiedliwiani, jak jest
napisane: Kto jest sprawiedliwy, niech cigle bdzie usprawiedliwiany, i znw: Nie wstyd
si a do mierci by usprawiedliwiany, a take: Wiedzcie, e czowiek z uczynkw jest
usprawiedliwiany, a nie tylko z wiary. O wzrost sprawiedliwoci prosi Koci wity, gdy si
modli: Daj nam Panie wzrost wiary, nadziei i mioci.

Rozdzia 11
Konieczno i moliwo zachowania przykaza
[a] Nikt za, nawet usprawiedliwiony, nie powinien uwaa, e jest wolny od zachowywania
przykaza, nikt te nie moe mwi w sposb zakazany przez ojcw pod kar anatemy, e
przykazania Boe s dla czowieka usprawiedliwionego niemoliwe do zachowania. Bg bowiem
nie nakazuje rzeczy niemoliwych, lecz nakazujc napomina, aby czyni to, co moesz, prosi
o to, czego nie moesz, i pomaga, aby mg; Jego przykazania nie s cikie, Jego jarzmo jest
sodkie, a brzemi lekkie. Synowie Boy miuj Chrystusa, a miujcy Go (jak On sam
zapewnia) zachowuj Jego nauk, poniewa w kadym razie z pomoc Bo mog
zachowa, [b] Cho w tym miertelnym yciu nawet wici i sprawiedliwi niekiedy upadaj
przynajmniej w grzechy lekkie i codzienne, zwane te powszednimi, nie przestaj przez to by
sprawiedliwi. Albowiem sprawiedliwi szczerze i prawdziwie mwi: Odpu nam nasze
winy, [c] Dlatego wanie oni tym bardziej winni czu si zobowizani do kroczenia drog
sprawiedliwoci; dlatego ju od grzechu uwolnieni, uczynieni sugami Boga, yjcy trzewo,
sprawiedliwie i pobonie, mog doskonali si przez Jezusa Chrystusa, przez ktrego uzyskali
dostp do tej aski. Bg bowiem nie opuszcza raz usprawiedliwionych sw ask, chyba e
wpierw przez nich zostaje opuszczony, [d]Dlatego nikt nie powinien udzi siebie z powodu
samej wiary, sdzc, e przez ni jest dziedzicem i e dziedzictwo osignie, cho nie
wspcierpi z Chrystusem, aby [z Nim] by wspuwielbiony. Nawet Chrystus (jak mwi
Aposto): Chocia by Synem Boym, nauczy si posuszestwa przez to, co wycierpia, a po
dojciu do kresu, sta si dla wszystkich, ktrzy s Mu posuszni, przyczyn wiecznego
zbawienia, [e] Dlatego Aposto napomina usprawiedliwionych: Nie wiecie, e biegncy w
zawodach, wprawdzie wszyscy biegn, ale tylko jeden otrzymuje nagrod? Tak biegnijcie,
abycie j zdobyli. Ja tak biegn, a nie jakby na olep, tak walcz, a nie jakbym w wiatr
uderza, ale karc ciao moje i zmuszam do posuszestwa, abym przypadkiem innym
przepowiadajc, sam nie zosta odrzucony. Podobnie Piotr, ksi Apostow: Starajcie si
zapewni sobie wasze wezwanie i wybranie dobrymi uczynkami; tak postpujc nigdy nie
zgrzeszycie, [f] Std sprzeciwiaj si prawdziwej nauce wiary mwicy, e sprawiedliwy w
kadym dobrym uczynku grzeszy przynajmniej lekko, albo e (co jest bardziej nie do przyjcia)
zasuguje na kary wieczne; take przyjmujcy, e sprawiedliwi grzesz w kadym uczynku,
jeli pokonujc sw sabo i zachcajc si do udziau w zawodach, aby nade wszystko wielbi
Boga, ogldaj si rwnie na wieczn nagrod, poniewa napisane jest: Nakoniem moje
serce, aby czyni to, co jest sprawiedliwoci Twoj, ze wzgldu na nagrod; i o Mojeszu
Aposto mwi, e spodziewa si zapaty.

Rozdzia 12
Naley si strzec nierozwanego domniemania o przeznaczeniu
Nikt te, dopki yje w doczesnoci, nie powinien a tak domniemywa z niedostpnej
tajemnicy Boego przeznaczenia, eby uwaa za pewne, i jest w liczbie przeznaczonych [do
zbawienia], jak gdyby prawd byo, e usprawiedliwiony nie moe ju wicej zgrzeszy, albo -
gdyby zgrzeszy - winien zapewni sobie popraw. Bez specjalnego objawienia nie mona
wiedzie, kogo Bg sobie wybra.

Rozdzia 13
Dar wytrwaoci
[a] Podobnie o darze wytrwaoci, o ktrym napisano: Kto wytrwa a do koca, bdzie
zbawiony (mona go uzyska tylko od Tego, ktry mocen jest umocni stojcego, aby sta
wytrwale, a upadajcego podnie), nikt nie moe sobie niczego z ca pewnoci obiecywa,
chocia wszyscy powinni skada i pokada mocn nadziej w Boej pomocy. Bg bowiem, o
ile sami nie zaniedbaj Jego aski, jak rozpocz dobre dzieo, tak go ukoczy, sprawiajc
chcenie i wykonanie, [b]Jednake ci, ktrzy myl, e stoj - niech uwaaj, eby nie upadli,
niech z bojani i dreniem sprawuj swoje zbawienie, w pracach, czuwaniach, dawaniu
jamuny, w modlitwach i ofiarach, w postach i w czystoci, [c] Wiedzc, e zostali odrodzeni
do nadziei chway, a jeszcze nie do chway, winni obawia si walki, ktr maj toczy z
ciaem, wiatem i z diabem. Nie mog jej zwyciy, chyba e z ask Bo bd posuszni
Apostoowi, ktry mwi: Nie jestemy dunikami ciaa, abymy yli wedug ciaa. Jeli
bdziecie y wedug ciaa umrzecie. Jeli za sprawy ciaa umartwicie duchem, y
bdziecie.

Rozdzia 14
O upadych oraz ich naprawie
[a] Ci, ktrzy po przyjciu aski usprawiedliwienia odpadli od niej przez grzech, mog
ponownie by usprawiedliwieni, kiedy pobudzani przez Boga, bd si stara dziki zasudze
Chrystusa odzyska utracon ask w sakramencie pokuty. Ten sposb usprawiedliwienia jest
napraw upadego, ktr wici ojcowie waciwie nazwali drug desk ratunku po katastrofie
utraty aski, [b] Dla tych bowiem, ktrzy po chrzcie popadaj w grzechy, Jezus Chrystus
ustanowi sakrament pokuty, gdy powiedzia: Przyjmijcie Ducha witego: ktrym odpucicie
grzechy, s im odpuszczone, a ktrym zatrzymacie, s im zatrzymane, [c] Naley wic uczy,
e pokuta chrzecijanina po upadku wielce rni si od chrzcielnej i obejmuje nie tylko
zaniechanie grzechw i obrzydzenie nimi, czyli skruszone i pokorne serce, ale rwnie ich
sakramentalne wyznanie, przynajmniej w pragnieniu uczynienia tego w stosownym czasie,
kapaskie rozgrzeszenie oraz zadouczynienie przez post, jamuny, modlitwy oraz inne
pobone wiczenia ycia duchowego, podejmowane nie ze wzgldu na kar wieczn,
odpuszczan razem z win przez sakrament lub jego pragnienie, ale kar doczesn, ktra (jak
poucza Pismo wite) nie zawsze caa (jak dzieje si w chrzcie) jest darowana tym, ktrzy
niewdziczni za przyjt ask Bo, zasmucili Ducha witego i nie bali si zhabi wityni
Boej, [d] O tej pokucie napisano: Pamitaj, skd wyszede, czy pokut i pierwsze czyny
podejmij; _Smutek znoszony po Boemu sprawia trwae nawrcenie dla zbawienia; - Czycie
pokut i: Wydajcie owoce godne nawrcenia.

Rozdzia 15
Kady grzech ciki powoduje utrat aski, ale nie wiary
Naley te stwierdzi, przeciw przebiegym podstpom pewnych ludzi, ktrzy sodkimi
sowami i pochlebstwami zwodz serca niewinnych, e przyjt ask usprawiedliwienia traci
si nie tylko przez niedowiarstwo powodujce utrat wiary, ale take przez kady inny grzech
miertelny, chocia nie traci si wiary. Tak bronimy nauki prawa Boego, ktre z Krlestwa
Boego wyklucza nie tylko niewierzcych, ale i wierzcych rozpustnikw, cudzoonikw, ludzi
rozwizych i lubienych, mczyzn wspyjcych ze sob, zodziei, chciwcw, pijakw,
oszczercw, rabusi i wszystkich innych popeniajcych grzechy cikie, od ktrych z pomoc
aski Boej mog si powstrzyma, a ktre oddzielaj ich od aski Chrystusa.

Rozdzia 16
Owoc usprawiedliwienia, czyli zasuga dobrych uczynkw i jej natura
[a] Z tej racji do ludzi usprawiedliwionych, ktrzy przyjt ask trwale zachowali albo
utracon odzyskali, trzeba kierowa sowa Apostoa: Obfitujcie we wszelki dobry czyn,
wiedzc, e trud wasz nie jest daremny w Panu. Bg nie jest niesprawiedliwy, aby
zapomnia o waszym czynie i mioci, ktr okazalicie w imi Jego oraz: Nie tracie ufnoci
waszej, ktra ma wielk zapat, [b] Dlatego te dobrze czynicym a do koca i majcym
nadziej w Bogu trzeba ukazywa ycie wieczne jako ask miosiernie przyobiecan synom
Boym przez Jezusa Chrystusa i jako nagrod, ktra wiernie ma by przyznana z obietnicy tego
samego Boga za ich dobre uczynki i zasugi. To jest w wieniec zwycistwa, o ktrym Aposto
mwi, e zostanie mu dany przez sprawiedliwego sdziego po zakoczeniu walki i biegu, i nie
tylko jemu, ale wszystkim, ktrzy miuj Jego przyjcie, [c] Gdy tene Jezus Chrystus, jako
gowa dla czonkw i szczep winny dla latoroli, nieustannie udziela usprawiedliwionym mocy,
ktra zawsze poprzedza, towarzyszy i nastpuje po ich dobrych czynach, bez ktrej one w
adnym razie nie mogyby by mie Bogu i zasugujce, [d] Naley wierzy, e
usprawiedliwionym niczego ju nie brakuje, aby czynami dokonanymi w Bogu, zadouczynili
prawu Boemu w tym yciu i zasuyli sobie prawdziwie na ycie wieczne w odpowiednim
czasie (jeli umr w asce). Gdy Chrystus nasz Zbawiciel mwi: Jeli kto bdzie pi wod,
ktr Ja mu dam, nie bdzie pragn na wieki, ale powstanie w nim rdo - wody tryskajcej
na ycie wieczne, [e] W ten sposb ani naszej wasnej sprawiedliwoci nie uwaa si jako
pochodzcej z nas, ani nie zapoznaje si i nie odrzuca sprawiedliwoci Boej; to bowiem, co
nazywa si nasz sprawiedliwoci, poniewa przez jej udzielenie nam jestemy
usprawiedliwieni, jest t sam sprawiedliwoci Bo, poniewa Bg nam jej udziela ze
wzgldu na zasug Chrystusa, [f] Nie mona pomin i tego, e cho Pismo wite tak dalece
podkrela dobre czyny, i Chrystus obiecuje kademu, kto jednemu z Jego najmniejszych braci
poda kubek zimnej wody, e nie zostanie pozbawiony nagrody swojej, i Aposto wiadczy, e
nasze obecne chwilowe i lekkie utrapienia gromadz w nas niezmierzon ilo wiecznej
chway, to jednak chrzecijanin nigdy nie powinien ufa lub chlubi si w sobie, zamiast w
Panu, ktrego askawo wobec wszystkich ludzi jest taka wielka, i chce On swoje dary
traktowa jako ich zasugi, [g] Poniewa wszyscy w wielu rzeczach grzeszymy, kady z nas
winien mie przed oczyma tak samo surowo i sd, jak miosierdzie i dobro, i nikt nie
powinien sam siebie osdza, nawet gdyby nie by wiadom adnej winy, poniewa cae ycie
czowieka zostanie sprawdzone i osdzone nie sdem ludzkim, ale Boym, ktry owieci to, co
ukryte w ciemnoci i wyjawi zamysy serc, a wtedy kady otrzyma chwa od Boga, ktry - jak
jest napisane - kademu odda wedle jego czynw.

[I/B. Wprowadzenie do kanonw o usprawiedliwieniu]

Po podaniu katolickiej nauki o usprawiedliwieniu, bez ktrej wiernego i mocnego przyjcia nikt
nie moe by usprawiedliwiony, wity sobr postanowi doczy ponisze kanony, aby
wszyscy znali nie tylko to, czego winni si trzyma i za czym i, ale take czego si strzec i
unika.

I/C. Kanony o usprawiedliwieniu

1. Gdyby kto mwi, e czowiek moe by usprawiedliwiony przed Bogiem przez swoje
wasne czyny, dokonywane siami natury ludzkiej albo z pomoc nauki Prawa, ale bez aski
Boej przez Jezusa Chrystusa niech bdzie wyklty.
2. Gdyby kto mwi, e aska Boa jest przez Jezusa Chrystusa dawana tylko po to, aby
czowiek atwiej mg y sprawiedliwie i zasuy sobie na ycie wieczne, jakby jedno i drugie
mona osign bez aski moc wolnej woli, chocia z trudem i wysikiem - niech bdzie
wyklty.
3. Gdyby kto mwi, e bez uprzedniego natchnienia Ducha witego i bez Jego wsparcia
czowiek moe wierzy, mie nadziej, kocha i pokutowa, jak naley, aby udzielona mu
zostaa aska usprawiedliwienia - niech bdzie wyklty.
4. Gdyby kto mwi, e ludzka wolna wola, poruszana i pobudzana przez Boga, w niczym nie
wspdziaa z Boym pobudzeniem i wezwaniem, przez co przysposobiaaby si i
przygotowywaa na otrzymanie aski usprawiedliwienia, ani nie moe si sprzeciwi, jeli by
chciaa, ale jak co bezduszne niczego w ogle nie czyni i pozostaje bierna - niech bdzie
wyklty.
5. Gdyby kto mwi, e po grzechu Adama ludzka wolna wola zostaa utracona i zniszczona,
lub e jest to tylko nazwa, w kadym razie nazwa bez treci i fikcja wprowadzona do Kocioa
przez szatana - niech bdzie wyklty.
6. Gdyby kto mwi, e nie ley w mocy czowieka kroczy drogami za, ale zarwno ze, jak i
dobre czyny sprawia Bg, nie tylko przez przyzwolenie, ale take wasne osobiste dziaanie, do
tego stopnia, e Jego wasnym dzieem jest nie mniej zdrada Judasza, ni powoanie Pawa -
niech bdzie wyklty.
7. Gdyby kto mwi, e wszystkie czyny przed usprawiedliwieniem, bez wzgldu na powd ich
dokonania, s prawdziwie grzechami lub zasuguj na nienawi Boga, albo e im gorliwiej kto
usiuje usposobi si do aski, tym ciej grzeszy - niech bdzie wyklty.
8. Gdyby kto mwi, e strach przed piekem, z powodu ktrego uciekamy si do miosierdzia
Boego aujc za grzechy lub powstrzymujemy si od grzeszenia, jest grzechem lub
grzesznikw czyni gorszymi - niech bdzie wyklty.
9. Gdyby kto mwi, e bezbony usprawiedliwiany jest sam wiar w tym sensie, e do
otrzymania aski usprawiedliwienia nie potrzeba adnego innego wspdziaania, i aden udzia
nie jest konieczny, eby z poruszenia wasnej woli przygotowa si i przysposobi - niech bdzie
wyklty.
10. Gdyby kto mwi, e ludzie s usprawiedliwieni bez sprawiedliwoci Chrystusa, ktr
wysuy dla nas, albo e dziki niej samej s formalnie sprawiedliwi - niech bdzie wyklty.
11. Gdyby kto mwi, e ludzie s usprawiedliwieni albo przez samo przypisanie im
sprawiedliwoci Chrystusa, albo przez samo odpuszczenie grzechw, z wyczeniem aski i
mioci, ktre Duch wity wlewa w ich serca i ktre w nich trwaj, albo te, e aska, ktra
nas usprawiedliwia, jest tylko yczliwoci Boga - niech bdzie wyklty.
12. Gdyby kto mwi, e wiara usprawiedliwiajca jest niczym innym jak tylko ufnoci w
miosierdzie Boe odpuszczajce grzechy ze wzgldu na Chrystusa, albo e tylko t ufnoci
jestemy usprawiedliwiani - niech bdzie wyklty.
13. Gdyby kto mwi, e dla odpuszczenia grzechw kady czowiek musi wierzy mocno i
grzechy samu odpuszczone i bez adnych wtpliwoci co do wasnej saboci i braku
przysposobienia - niech bdzie wyklty.
14. Gdyby kto mwi, e czowiek uzyskuje odpuszczenie grzechw i usprawiedliwienie
dlatego, e mocno wierzy, e je uzyska i jest usprawiedliwiony, albo e tylko ten jest
prawdziwie usprawiedliwiony, kto wierzy, e jest usprawiedliwiony, i e sama taka wiara daje
rozgrzeszenie i usprawiedliwienie - niech bdzie wyklty.
15. Gdyby kto mwi, e czowiek odrodzony i usprawiedliwiony jest z wiary zobowizany do
wierzenia, e na pewno jest w liczbie przeznaczonych [do zbawienia] - niech bdzie wyklty.
16. Gdyby kto z cakowit i nieomyln pewnoci mwi, e bdzie posiada ten wielki dar
wytrwania a do koca, chyba e poznaby to ze specjalnego objawienia - niech bdzie
wyklty.
17. Gdyby kto mwi, e ask usprawiedliwienia uzyskuj wycznie przeznaczeni do ycia, a
wszyscy inni powoani, wprawdzie s powoani, ale aski nie otrzymuj, gdy moc Bo
przeznaczeni s do za - niech bdzie wyklty.
18. Gdyby kto mwi, e nawet czowiek usprawiedliwiony i posiadajcy ask nie jest w
stanie zachowa przykaza Boych - niech bdzie wyklty.
19. Gdyby kto mwi, e jedynym przykazaniem Ewangelii jest wiara, a inne s obojtne i
dowolne, ani nakazane ani zakazane, albo e dziesi przykaza nie dotyczy chrzecijan -
niech bdzie wyklty.
20. Gdyby kto mwi, e czowiek usprawiedliwiony, bez wzgldu na stopie doskonaoci, nie
jest zobowizany przestrzega przykaza Boga i Kocioa, ale tylko wierzy, jakby Ewangelia
bya prost i bezwzgldn obietnic ycia wiecznego, bez warunku przestrzegania przykaza -
niech bdzie wyklty.
21. Gdyby kto mwi, e Bg da ludziom Jezusa Chrystusa jako Odkupiciela, ktremu maj
ufa, a nie rwnie jako prawodawc, ktrego maj sucha - niech bdzie wyklty.
22. Gdyby kto mwi, e usprawiedliwiony moe wytrwa w otrzymanej sprawiedliwoci bez
specjalnej pomocy Boej albo e z ni nie moe - niech bdzie wyklty.
23. Gdyby kto mwi, e czowiek raz usprawiedliwiony nie moe ju grzeszy ani utraci
aski, dlatego gdy kto upada i grzeszy, nigdy nie by prawdziwie usprawiedliwiony; albo
przeciwnie, e moe przez cae ycie unika kadego grzechu, nawet lekkiego, poza
wyjtkowym przywilejem Boym, jak Koci naucza o witej Dziewicy - niech bdzie
wyklty.
24. Gdyby kto mwi, e otrzymanej sprawiedliwoci nie utrzymuje si ani nie zwiksza
wobec Boga dobrymi uczynkami, ale e s one tylko owocami i znakami uzyskanego
usprawiedliwienia, a nie take przyczyn jego wzrostu - niech bdzie wyklty.
25. Gdyby kto mwi, e w kadym dobrym uczynku sprawiedliwy grzeszy przynajmniej lekko
lub (co jeszcze gorzej) miertelnie i dlatego zasuguje na kary wieczne, tylko e nie jest
potpiany, poniewa Bg nie potpia za takie czyny - niech bdzie wyklty.
26. Gdyby kto mwi, e sprawiedliwi za dobre uczynki dokonane w Bogu nie powinni
oczekiwa ani mie nadziei na wieczn nagrod od Boga przez Jego miosierdzie i zasug
Jezusa Chrystusa, jeli w czynieniu dobra i przestrzeganiu Boych przykaza wytrwali a do
koca - niech bdzie wyklty.
27. Gdyby kto mwi, e jedynym grzechem miertelnym jest niewiara, albo e raz
otrzymanej aski nie mona straci przez aden inny grzech, bez wzgldu na jego ciar i
wielko, z wyjtkiem niewiary - niech bdzie wyklty.
28. Gdyby kto mwi, e straciwszy przez grzech ask, traci si zawsze rwnie wiar, albo
e wiara, ktra wtedy pozostaje, nie jest prawdziw wiar, jako e nie jest ywa, albo e
[czowiek] posiadajcy wiar bez mioci nie jest chrzecijaninem - niech bdzie wyklty.
29. Gdyby kto mwi, e upady po chrzcie nie moe przez ask Bo si podwign; albo e
wprawdzie moe odzyska utracon sprawiedliwo, ale przez sam wiar bez sakramentu
pokuty, jak wity i powszechny Koci rzymski, pouczony przez Chrystusa Pana i Jego
apostow, a dotd wyznawa, utrzymywa i naucza - niech bdzie wyklty.
30. Gdyby kto mwi, e po otrzymaniu aski usprawiedliwienia kady pokutujcy grzesznik
uzyskuj e takie odpuszczenie winy i zmazanie wiecznej kary, e nie podlega ju adnej karze
doczesnej do odpokutowania w tym wiecie lub w przyszym w czycu, zanim bdzie mg
wej do krlestwa niebieskiego - niech bdzie wyklty.
31. Gdyby kto mwi, e usprawiedliwiony grzeszy, gdy czyni dobrze ze wzgldu na wieczn
nagrod - niech bdzie wyklty.
32. Gdyby kto mwi, e dobre czyny czowieka usprawiedliwionego s darami Boymi w
takim sensie, e nie s zarazem dobrymi zasugami tego usprawiedliwionego, albo e
usprawiedliwiony dobrymi czynami, spenionymi z pomoc aski Boej i przez zasug Jezusa
Chrystusa (ktrego jest ywym czonkiem), nie zasuguje prawdziwie na wzrost aski, ycie
wieczne i jego osignicie (jeli umrze w stanie aski) oraz na wzrost chway - niech bdzie
wyklty.
33. Gdyby kto mwi, e nauka katolicka o usprawiedliwieniu podana w tym dekrecie przez
wity sobr ogranicza w czymkolwiek chwa Bo lub zasugi naszego Pana Jezusa Chrystusa,
a nie podkrela raczej prawdy naszej wiary oraz chway Boga i Jezusa Chrystusa - niech bdzie
wyklty.

II. Dekret o rezydowaniu biskupw i innych niszych duchownych

Rozdzia l
[a] wity sobr, pod przewodnictwem tych samych legatw Stolicy Apostolskiej, chcc si
przyczyni do odnowienia nazbyt osabionej dyscypliny kocielnej i do naprawy upadku
obyczajw wrd duchowiestwa i ludu, uzna, e naley rozpocz od tych, ktrzy stoj na
czele wikszych kociow, gdy nieskaono przeoonych zbawienna jest dla
poddanych, [b] wity sobr ufa zatem w miosierdzie Pana i Boga naszego oraz w
zapobiegliwe staranie Jego wikariusza na ziemi, e w przyszoci do rzdzenia Kocioem (a
jest to ciar ogromny, nawet gdyby go pooy na barki aniow) bd przyjmowani
najbardziej godni kandydaci, ktrzy posiadaj wiadectwo, e dotychczasowe ycie na kadym
etapie (od dziecistwa a do ostatnich lat) przeyli chwalebnie na wypenianiu dyscypliny
kocielnej, wedle postanowie czcigodnych witych ojcw, [c] Dlatego [sobr] upomina i
chce, aby zostali upomniani wszyscy patriarchowie, prymasi, metropolici i przeoeni wszelkich
kociow katedralnych, niezalenie od imienia i tytuu, i zwrcili uwag, wraz z ca trzod,
gdy Duch wity ustanowi ich, aby kierowali Kocioem Boym, ktry [Chrystus] naby krwi
swoj, e maj czuwa, tak jak nakazuje Aposto, aby pracowali we wszystkim i wypeniali
sw posug, [d] Niech wiedz, e nie mog tego dopeni, gdy opuszczaj sw trzod jak
najemnicy i nie troszcz si o swoje owce, ktrych krwi zada, z ich rk najwyszy sdzia.
Jest bowiem pewne, e wymwki pasterza nie bd przyjte, gdy wilk pore owce bez wiedzy
pasterza,[e] Skoro dzi jest wielu takich (nad czym naley ciko ubolewa), ktrzy niepomni
nawet na wasne zbawienie przedkadaj sprawy ziemskie nad niebieskie, a ludzkie nad Boe,
kr po rnych dworach i (porzuciwszy owczarni i zaniedbawszy trosk o powierzone sobie
owce) zajmuj si zabiegami dotyczcymi spraw doczesnych. Dlatego wity sobr uzna, e
naley odnowi dawne kanony, ogoszone przeciwko naruszajcym obowizek rezydowania (a
ktre z powodu niegodziwoci czasw i ludzi niemale odeszy w zapomnienie). Zatem odnawia
te kanony moc niniejszego dekretu, a ponadto, dla umocnienia zasad dotyczcych obowizku
rezydowania, oraz dla odnowy obyczajw w Kociele, postanawia i zarzdza co nastpuje:
[f] Gdyby kto, niezalenie od posiadanej godnoci, stopnia czy stanu, przez sze kolejnych
miesicy przebywa poza terenem swojej diecezji, bez zgodnej z prawem przeszkody albo bez
susznych i rozsdnych przyczyn, komu niezalenie od tego jakim tytuem, z jakiej przyczyny,
w imi czego i jakim prawem zosta przydzielony koci patriarchalny, prymasowski,
metropolitarny albo katedralny, wtedy na mocy samego prawa popada w kar pozbawienia
jednej czwartej czci rocznych dochodw, ktre przez jego przeoonego maj by
przekazane na budynek kocioa i miejscowym ubogim. Gdyby za przez nastpne sze
miesicy dalej by nieobecny, wtedy podobnie, moc samego czynu, traci kolejn czwart
cz dochodw, ktra ma by przeznaczona na ten sam cel. [g] Gdyby za wzrasta w uporze,
winien by poddany surowszym karom, wynikajcym ze witych kanonw. Pod kar zakazu
wejcia do kocioa, ktr przez sam fakt cignie na siebie winny [zaniedbania], metropolita
powiadomi papiea listownie lub przez posaca w cigu trzech miesicy o nieobecnoci
biskupw pomocniczych, a najstarszy z nich o nieobecnoci metropolity. Papie za, stosownie
do wielkoci uporu nieobecnych duchownych, wedle swego najwyszego autorytetu rozpatrzy
spraw i zatroszczy si o bardziej odpowiednich pasterzy dla tego kocioa, tak jak uzna w
Panu, e bdzie to zbawienne i stosowne.

Rozdzia 2
Duchowni nisi od biskupw, ktrzy posiadaj tytularnie lub w formie komendy jakiekolwiek
beneficja kocielne, wymagajce moc prawa bd zwyczaju osobistego przebywania na ich
terenie, mog by przymuszeni przez swych ordynariuszy, za pomoc odpowiednich rodkw
przewidzianych w prawie, do przebywania na terenie tych beneficjw (o ile ordynariuszom
wyda si to konieczne, dla dobra rzdw kocielnych i dla rozwoju kultu Boego, biorc pod
uwag uwarunkowania miejsc i osb), bez wzgldu na jakiekolwiek wieczyste przywileje albo
pozwolenia dotyczce zwolnienia od obowizku rezydencji, czy te dotyczce pobierania
dochodw za okres nieobecnoci. Natomiast w mocy pozostan pozwolenia i uwolnienia o
charakterze czasowym, udzielone wycznie w prawdziwych i uzasadnionych przypadkach, oraz
zgodnie z prawem potwierdzone w obliczu ordynariusza. Jednake w takich przypadkach
biskupi maj obowizek z urzdu zadba (jako delegaci Stolicy Apostolskiej w zakresie tych
spraw), aby drog wyznaczenia odpowiednich wikariuszy oraz przez wyznaczenie stosownej
czci dochodw nie doszo do adnych zaniedba w zakresie duszpasterstwa, bez wzgldu na
jakikolwiek przywilej albo udzielon komukolwiek egzempcj.

Rozdzia 3
Dostojnicy w poszczeglnych kocioach bd rozwanie i pilnie dy do poprawy naduy
swoich poddanych, a aden duchowny diecezjalny, na mocy adnego przywileju osobistego, ani
zakonnik, yjcy poza klasztorem, na mocy przywileju udzielonego jego zakonowi, nie moe
czu si bezpieczny, jeli popeni przestpstwo, i przez ordynariusza miejsca (jako delegata
Stolicy Apostolskiej w tej sprawie) moe by poddany wizytacji, ukaraniu i zobowizany do
poprawy, stosownie do zasad kanonicznych.

Rozdzia 4
Kapituy w kocioach katedralnych i innych wikszych kocioach oraz ich czonkowie nie
mog, na mocy adnych egzempcji, zwyczajw, wyrokw, przysig, ani umw (ktre
obowizuj wycznie ukadajce si strony, a nie ich nastpcw), uwaa si za zwolnionych
od wizytacji, upomnienia i zobowizania do poprawy, gdy tylko bdzie taka potrzeba, rwnie
na mocy autorytetu apostolskiego, przez swych biskupw oraz przez innych wyszych
dostojnikw - osobicie albo wraz z innymi osobami - stosownie do zasad kanonicznych.

Rozdzia 5
aden biskup pod pozorem adnego przywileju nie moe peni czynnoci biskupich w cudzej
diecezji bez wyranej zgody ordynariusza miejsca i to wycznie wobec osb poddanych temu
ordynariuszowi. Gdyby stao si inaczej, biskup na mocy samego prawa zostaje zawieszony w
penieniu czynnoci biskupich, a tak wywicone osoby w penieniu swoich.

III. Zapowied przyszej sesji

Nastpnie wielebny i dostojny kardyna del Monte przewodniczcy i wspomniany legat
powiedzia gono:
Wielebni i czcigodni Ojcowie: czy zgadzacie si, aby najblisza przysza sesja zostaa
odprawiona w czwartek po pierwszej niedzieli nadchodzcego Wielkiego Postu, to znaczy 3
marca?
Wwczas wszyscy ojcowie jednomylnie odpowiedzieli: Zgadzam si.

DOKUMENTY PO SESJI 6 (za Pawa III)

I. Bdy o sakramencie chrztu i bierzmowania
(kongregacja generalna; poniedziaek 17 stycznia 1547)

I/A. Bdy heretykw o sakramentach

1. Sakramentw Kocioa nie jest siedem, ale te, ktre mona nazwa prawdziwymi
sakramentami s bardziej lub mniej liczne. - Luter w ksidze O niewoli babiloskiej [Kocioa]:
Na pocztku musz, zaprzeczy, e jest siedem sakramentw i stosownie do okolicznoci
przysta na trzy, mianowicie na chrzest, Eucharystie, i pokut. To samo mwi w testamencie:
Pozostaj dwa prawdziwe sakramenty, chrzest i Wieczerza Paska, wraz z Ewangeli. To
samo w ksidze jego rozpraw, w rozprawie z 1520 roku:
adnego z siedmiu sakramentw wite Ksigi nie podaj pod imieniem sakramentu. W
pismach witych jest tylko jeden sakrament, to znaczy Chrystus Pan.
2. Sakramenty nie s konieczne, bez nich i bez ich pragnienia przez sam wiar ludzie osigaj
ask Bo.
3. aden sakrament nie jest godniejszy od innego. - Luter do senatu w Pradze.
4. Sakramenty nowego prawa nie udzielaj aski, nawet niestawiajcemu przeszkody. - Luter w
rezolucjach i twierdzeniach: Uywana, ale heretycka, jest opinia, e sakramenty nowego
prawa udzielaj aski tym, ktrzy nie stawiaj przeszkody.
5. Sakramenty nigdy nie udzielay aski ani odpuszczenia grzechw, lecz sama wiara
sakramentu.
6. Natychmiast po upadku Adama Bg ustanowi sakramenty, ktre udzielay aski. Luter w
ksidze rozpraw, w rozprawie z 1520: Uwaamy, e sakramenty aski zyskay moc dziki mce
i mierci Chrystusa, ale zaprzeczamy, e istniej one wycznie w Nowym Testamencie, e nie
byo ich zaraz po upadku Adama. I Filip Melanchton w swych rozprawach, w rozprawie o
chrzcie mwi: Istotnie chrztem byo pynicie arki po wodach potopu; istotnie chrztem byo
przejcie przez morze, wszak Pawe mwi, e zostali ochrzczeni w Mojeszu.
7. Sakramenty udzielaj aski jedynie wierzcym, e odpuszczone zostaj ich grzechy. W
artykule 13 Wyznania augsburskiego potpiaj nauczajcych, e sakramenty usprawiedliwiaj
ex opere operato, oraz nie uczcych, e stosowanie ich wymaga wiary, ktra wierzy, e
odpuszczone zostaj grzechy. Luter w ksidze rozpraw, w rozprawie z 1520 roku: Sakramenty
Nowego Testamentu obiecuj ask wszystkim, daj za j wycznie wierzcym.
8. Sakramenty nie daj Boej aski zawsze i wszystkim, lecz kiedy i gdzie Bg zechce. -
Wyznanie augsburskie, artyku 5: Przez sowo i sakramenty, jakby przez narzdzia, udzielany
jest Duch wity, uskuteczniajcy wiar, gdzie i kiedy Bg zechce, w tych, co suchaj
Ewangelii.
9. aden sakrament nie wyciska znamienia, ale jest ono fikcj. - Luter w ksidze O niewoli
babiloskiej: Przyznaj, e znami to wyciska papie, a Chrystus o tym nie wie.
10. Zy szafarz nie udziela sakramentu. - Bd ten podtrzymuj anabaptyci.
11. Wszyscy chrzecijanie bez wzgldu na pe maj rwn wadz w posudze sowa i
sakramentu. - Luter w ksidze O niewoli babiloskiej: Wszyscy chrzecijanie maj t sam
wadz w sowie i w kadym sakramencie, klucze Kocioa s wszystkim wsplne.
12. Wadz kadego pasterza jest wyduanie i skracanie wedle swego uznania formy
sakramentw, i zmienianie jej. - Tak jest w dzieku reformacji do Koloczykw, jak twierdzi
si w Antididagmie.
13. W udzielaniu sakramentw nie wymaga si intencji szafarzy i niczego ona nie czyni. - Luter
w O niewoli babiloskiej: W cokolwiek wierzymy, e naley przyj, rzeczywicie
przyjmujemy, bez wzgldu na to, co czyni, nie czyni, udaje lub artuje szafarz".
14. Sakramenty ustanowiono tylko ze wzgldu na oywianie wiary.

I/B. Bdy heretykw o sakramencie chrztu

1. W Kociele rzymskim i katolickim chrzest nie jest prawdziwy. - Luter w testamencie:
Przede wszystkim wic wy, papici, nie trwacie w pierwszym dawnym chrzcie, poniewa
wymylilicie od nowa wiele innych chrztw i nauczacie, e pierwszy chrzest przez nastpne
grzechy jest utracony czyli zniszczony. Wymylonymi za przez nas chrztami nazywa
wstpienie do zakonu, zadouczynienia i odpusty.
2. Chrzest jest dowolny i nie jest konieczny do zbawienia. - By to bd eleutherobaptystw.
3. Chrzest udzielony przez heretykw nie jest prawdziwy i dlatego naley go powtrzy.
4. Chrzest jest pokut. - Luter w O niewoli babiloskiej: Niebezpieczne jest zdanie w.
Hieronima, le napisane lub le zrozumiane, gdzie pokut nazywa drug desk ratunku po
rozbiciu okrtu, jakby chrzest nie by pokut.
5. Chrzest jest tylko zewntrznym znakiem, jak plama z gliny na owcy, i nie ma udziau w
usprawiedliwieniu. - Luter w jedenastej mowie o sprzeciwiajcych si: Chrzest nie jest
niczym innym jak zewntrznym znakiem. Luter, jak cytuje Cobleus w miscellaneach: Chrzest
bez wiary nie usprawiedliwia, wiara za bez chrztu usprawiedliwia; adnej czci
usprawiedliwienia nie mona wiza z chrztem.
6. Chrzest naley powtarza. - Jest to bd anabaptystw.
7. Istotnie chrzest jest wiar, e pokutujcym odpuszcza si grzechy. - W wizytacji
saksoskiej, mianowicie o chrzcie: Zarazem chrzest winien pobudza wiar, e aujcym za
grzechy zostaj one rozwizane i odpuszczone; to bowiem wiara jest prawdziwymi doskonaym
chrztem.
8. Chrzest nie znosi grzechw, ale tylko odpowiedzialno za nie. Utrzymuje to Luter w
ksidze o wolnoci chrzecijaskiej i w twierdzeniach, w rozdz. 2 powiada: Nie uznawa, e w
dziecku po chrzcie pozostaje grzech, jest rwnoczesnym Deptaniem Pawa i Chrystusa. I to
samo w testamencie: Dopki mier przechodzi na ludzi, trzeba, eby skaza pierworodna bya
nie tylko brakiem, ale cikim grzechem wszystkich innych.
9. Tak sam moc posiada chrzest Chrystusa i Jana. - Filip Melanchton w Loci commmunes,
mianowicie o chrzcie Jana: Chocia istniaa rnica w sprawie chrztu Jana [Chrzciciela] i
apostow, Jan gosi Chrystusa, ktry mia przyj, apostoowie za Tego, ktry przyszed i
zmartwychwsta, to jednak posuga bya ta sama i ten sam skutek mia on u wierzcych; a to,
co niektrzy mwi, e [chrzest Jana] oznacza tylko pokut, a nie odpuszczenie, jest
absurdem; albowiem goszenie pokuty bez Opuszczenia jest pogaskie.
10. Chrzest Chrystusa nie znis chrztu Jana, ale doda mu obietnic. Luter w ksidze
rozpraw z 1520: Wydaje si, e Chrystus nie znis chrztu Jana, ale udoskonali go sowem
ycia i obietnicy.
11. Inne obrzdy doczane zwykle do chrztu s dowolne, to jest, bez grzechu mog by
pominite, tylko zanurzenie jest konieczne. - Dlatego s pominite przez Bucera w ksidze
reformacji do Koloczykw. Ksiga Lutra o wizytacji saksoskiej, rozdz. o chrzcie: Nie trzeba
sprzecza si o krzymo, adn miar niekonieczne, ale dowolne, poniewa prawdziwym i
niezbdnym krzymem, jakim wszyscy chrzecijanie s namaszczani przez samego Boga jest
Duch wity. Tame: Szczeglnie dobre jest i przystoi, aby udziela chrztu po niemiecku.
 12 Lepiej zaniecha chrztu dzieci, ni chrzci je jako niewierzce. -
Luter do Waldensw: Lepiej cakiem zaniecha chrztu w dziecistwie, ni
chrzci bez wiary, poniewa sakramentw nie powinno si ani nie mona
przyjmowa bez wiary.
13. Mae dzieci maj wasn wiar, dlatego nie naley chrzci ich
ponownie. - Mikoaj Amsdorf w rozprawach przeciwko anabaptystom:
Poniewa jestemy pewni, e niemowlta prawdziwie wierz, o wiele
mniej konieczne jest, ebymy je ponownie chrzcili.
14. Ochrzczonych w dziecistwie, poniewa nie wierzyli, naley ponownie
ochrzci, gdy osign wiek rozrniania. - Jest to bd anabaptystw.
15. Ochrzczonych w niemowlctwie, naley zapyta, gdy dorosn, czy
chc uzna chrzest; jeli odmwi uznania, naley ich [z tego] uwolni. -
Erazm na Matensza, jak cytuje cenzura Paryska: Wydaje mi si, e jest
wane, aby ochrzczonych w dziecistwie zapytano, gdy dojd do wieku
modzieczego, czy zamierzaj uzna za wane, co chrzestni w ich imieniu
przyrzekli w chrzcie; jeli poznawszy obietnic chrztu nie uznaj, co
zostao dokonane przez wikariusza i chrzestnych, prawdopodobnie jest
poyteczne nie przymusza ich, ale pozostawi takiego wasnej decyzji, a
si opamita, i nie poddawa na razie innej karze, jak tylko eby
powstrzymywa si od Eucharystii i pozostaych sakramentw. Tego
samego uczy ksiga Reformacji do Koloczykw.
16. Grzechy po chrzcie s odpuszczone przez samo wspomnienie i wiar,
e kto jest ochrzczony.
17. Przyrzeczenie chrzcielne nie ma innego warunku jak tylko wiar,
naley usun wszystkie inne przyrzeczenia.

I/C. Bdy heretykw o sakramencie bierzmowania

1. Bierzmowanie nie jest sakramentem. - Luter w O niewoli babiloskiej:
Dziwne, co przyszo im na myl, eby z naoenia rk uczyni sakrament
bierzmowania.
2. Bierzmowanie zostao ustanowione przez ojcw i nie posiada obietnicy
aski Boej. - W Wyznaniu augsburskim, w rozdz. o liczbie i zastosowaniu
sakramentw: Bierzmowanie i ostatnie namaszczenie s obrzdami
przyjtymi przez ojcw; dlatego warto je odrnia od tego, co wiksze,
czyli od chrztu, absolucji i Eucharystii, ktre posiadaj wyrany nakaz
Boy i obietnic aski.
3. Bierzmowanie jest ceremoni zbdn i niegdy byo katechez, w
ktrej swojej modziey ich bliscy wyjaniali zasady wiary wobec Kocioa.
 Melanchton w Loci communes rozdz. o bierzmowaniu: Teraz obrzd
bierzmowania, zachowywany przez biskupw, jest ceremoni cakowicie
zbdn.
4. Szafarzem bierzmowania nie jest wycznie biskup, ale kady kapan. -
Jest to bd z dzieka reformacji do Koloczykw

IV. Tezy uznane przez teologw za potpione i godne potpienia w

przedstawionej formie [bez dodatkowych wyjanie]

IV/A. O sakramentach
4.5.7.8.10.11.12.14.

IV/B. O sakramencie chrztu

. 2.3.5.6.7.8.12.13.14.15.16.17.

IV/C. O bierzmowaniu
1.2.3.

V. Tezy uznane przez wielu teologw za godne potpienia, ale z

dodatkowym wyjanieniem

V/A. O sakramentach
1. Sakramentw Kocioa nie jest siedem, ale te, ktre mona nazwa
prawdziwymi sakramentami s bardziej lub mniej liczne. - Niektrzy
pragnli potpi tylko pierwsz cz tej tezy, czyli e nie ma siedmiu
sakramentw Kocioa, bez wspominania czci drugiej, e nie s one
liczne lub mniej liczne, jak uczyni Sobr Florencki. Inni za uwaali, e
naley j potpi ca, poniewa zostaa potpiona: na Soborze w
Konstancji; na Florenckim; w Ad abolendam rozdz. 9 o heretykach; na
synodzie w Kartaginie IV; przez Dionizego w Hierarchii kocielnej; Hugona
od w. Wiktora oraz Augustyna, ktry mwi: Jak z boku picego Adama
wyjta zostaa Ewa, tak z boku naszego Pana Jezusa Chrystusa picego
wypyno siedem sakramentw itd.
2. Sakramenty nie s konieczne, bez nich i bez ich pragnienia przez sam
wiar ludzie osigaj ask Bo. - Niektrzy uwaaj, e nie naley
potpia tej tezy w takiej formie, ale z dodaniem, jak si mwi, e nie s
konieczne w Kociele, poniewa nie wszystkie poszczeglne sakramenty
s konieczne wszystkim poszczeglnym ludziom. Inni chcieli potpi j
cakowicie, poniewa zostaa ju potpiona: na Soborze Trydenckim, sesja
6; na synodzie w Laodycei, kan. 48; przez Klemensa w licie 4; przez
Hugona od w. Wiktora; Augustyna, przeciwko Faustusowi oraz w 4
ksidze przeciwko donatystom.
3. aden sakrament nie jest godniejszy od innego. - Poniewa jedne
sakramenty pod rnymi wzgldami mog by godniejsze od innych,
niektrym nie wydawao si, e tez mona potpi bez adnego
wyjanienia; pozostali twierdzili, e jest bdna, faszywa i ju potpiona:
w Cum Marthae o odprawianiu mszy w rozdz. 6; przez w. Ambroego w
Sine poenitentia o konsekracji, dyst. 4 rozdz. 99; przez Melchiadesa w
licie do biskupw Hiszpanii oraz Dionizego w Hierarchii kocielnej, rozdz.
2.
9. aden sakrament nie wyciska znamienia, ale jest ono fikcj. -
Niektrzy yczyli sobie, eby tezy tej nie potpia po prostu jako
heretyckiej, ale naley zaj si czci przeciwn jako bardziej
prawdopodobn. Inni twierdzili, e naley j potpi jako heretyck, i e
zostaa ju potpiona: na Soborze Florenckim; w Maiores o chrzcie w
rozdz. 3; przez Augustyna do Kreskoniusza, ksiga I, rozdz. 3; Dionizego
w Hierarchii kocielnej w rozdz. 2; Augustyna przeciwko donatystom;
Bazylego w zachcie do chrztu; Hieronima w komentarzu do Efezjan w
rozdz. 4; Innocentego do biskupa Eugubinusa; Augustyna o symbolu;
Innocentego III w ksidze o tajemnicy otarza oraz przez Pawa: W
ktrym wierzcy zostalicie naznaczeni.
13. W udzielaniu sakramentw nie wymaga si intencji szafarzy i niczego
ona nie czyni. - Intencja szafarzy (jak niektrzy twierdzili) nie jest
konieczna, ale tylko zamiar uczynienia tego, co zamierza Koci, dlatego
pragnli, eby potpi t tez z wyjanieniem. Pozostali teologowie
uwaali, e naley j potpi w caoci i ju zostaa potpiona: na Soborze
Florenckim; w Relatum o konsekracji, dyst. 2, rozdz. 11; przez Rufina w
Historii Kocioa, w ksidze 10 oraz wielu tym podobnych.

V/B. O sakramencie chrztu

4. Chrzest jest pokut. - Chocia chrzest mona w jakim sensie nazwa
pokut i tak nazywali go Epifaniusz i Tertulian, niektrzy uwaali, eby
tez t potpi w tej formie: Chrzest jest sakramentem pokuty, co
wszyscy uznali za godne potpienia. Inni teologowie mwili, e naley j
potpi w caoci i e zostaa ju potpiona: na Soborze Florenckim; przez
Augustyna w ksidze 4, rozdz. 24 przeciwko donatystom; w Ad
abolendam o heretykach, rozdz. 25 i 9, zwaszcza e pokut, si
powtarza, a chrztu nie.
11. Inne obrzdy doczane zwykle do chrztu s dowolne, to jest, bez
grzechu mog by pominite, tylko zanurzenie jest konieczne. - Niektrzy
uwaali, e tez t naley wyjani o obrzdach istotnych, poniewa
sdzili, e inne obrzdy mona pomin bez grzechu, nawet obrzdy
istotne (jak mwi) niekiedy przejawiaj zmiany. Jak w Dz 8, gdzie
wspomina si o bierzmowaniu, ktrego wwczas udzielano wycznie
przez woenie rk, a nie przez namaszczenie krzymem, jak czyni si
obecnie; wwczas przez [naoenie] rk, teraz tylko kciuka; teraz [z
naznaczeniem] znaku krzya, wtedy nie; teraz sowami: Krzymo
zbawienia itd., a nie czyta si, e wtedy apostoowie uywali tych sw.

V/C. O sakramencie bierzmowania

4. Szafarzem bierzmowania nie jest wycznie biskup, ale kady kapan. -
Niektrzy pragnli, eby t tez nie potpia bez pewnego wyjanienia,
poniewa synod Toledo, kan. 20 udzieli kapanowi w przypadku
koniecznoci wadzy bierzmowani, jak uczyni Grzegorz i donosi o tym
Sobr Florencki oraz utrzymuj Aleksander de Hales, [Jan] Turrecremata,
Panormitanus i inni uczeni. Podobnie papie Melchiades. Ponadto uwaali,
e naley j sprowadzi do formy podanej przez Sobr Florencki, ktry
dodaje szafarzem zwyczajnym [jest biskup], itd. Pozostali za uwaali,
eby po prostu potpi, poniewa gdy dyspensowany zwyky kapan
bierzmuje, czyni to nie swoj, ale delegowan sobie wadz; bd ten
potpia Hieronim do lucyferianina i Euzebiusz w Manus o konsekracji,
dyst. 5, rozdz. 4. Podobnie Dz 8 i 19; Innocenty [I] do Decentiusa, rozdz.
3; Bd o Dz 8. I e zostaa take potpiona na Soborze w Konstancji i
Florenckim.

VI. Tezy, ktrych zdaniem teologw nie naley potpia, ale

przemilcze

[VI/A. Oglnie o sakramentach]

6. Natychmiast po upadku Adama Bg ustanowi sakramenty, ktre
udzielay aski. - Wedug niektrych teologw, tezy tej nie naley potpia
bez adnego wyjanienia, poniewa scholastycy maj o niej rne opinie, i
sakrament maestwa by zaraz po upadku Adama. I jeli zawsze byy
choroby, nie mona powiedzie, e Bg nie zawsze udziela na nie
lekarstwa. I Noemu dano tcz, Abrahamowi - obrzezanie, Mojeszowi -
lask. Dlatego wikszo uwaa, e tez t naley przemilcze. Nie
brakuje jednak twierdzcych, e naley j cakowicie potpi z powodu
Magistri sententarium i innych uczonych. I aska nie byaby dana przed
przyjciem dawcy aski; wszystkie sakramenty ustanowi Chrystus; teza
zostaa potpiona ju na Soborze Florenckim.

VI/B. O chrzcie
9. Tak sam moc posiada chrzest Chrystusa i Jana. - Niektrzy pragnli,
eby teza zostaa przemilczana i w aden sposb nie potpiona, poniewa
rne o niej panuj opinie wrd uczonych; w k 3, 3 mwi si, e Jan
chrzci na odpuszczenie grzechw, czyni to te sam Chrystus. Ale
zdaniem innych naley j cakiem potpi, poniewa bya bdem
lucyferian i sprzeciwia si Ewangelii J l oraz Dz 19, i jest potpiona: przez
Augustyna w ksidze 5 przeciwko donatystom rozdz. 10; podobnie w
Aliud o konsekracji, dyst. 4 rozdz. 39; w Non regenerabantur o
konsekracji dyst. 4 rozdz. 135; przez Augustyna w traktacie 5 na Jana; w
rozdz. 11 o jedynym chrzcie; przez Ambroego na ukasza; i poniewa
chrzest Jana nigdy sam z siebie nie udziela aski. Gdyby bowiem byy
jednakowej mocy, nie trzeba by ponownie chrzci ochrzczonych przez
Jana; w Mt 3,11 sam Jan [Chrzciciel] mwi:, Ja was chrzcz wod Ten,
ktry przyjdzie po mnie, chrzci was bdzie Duchem witym i ogniem
itd.
10. Chrzest Chrystusa nie znis chrztu Jana, ale doda mu obietnic. -
Niektrzy mwi, e tez t naley potpi z tych samych przyczyn, co
[poprzedni] tez 9, i e potpi j ju take Bazyli w ksidze o chrzcie,
rozdz. 291. Wielu usilnie yczyo sobie, aby j przemilcze, poniewa obie
czci s prawdopodobne i chrzest Jana ustanowi Bg, o czym wiadczy
sam Jan [Chrzciciel], gdy mwi: Ktry posa mnie chrzci itd., i
Chrystus tym chrztem zosta ochrzczony. Podobnie, poniewa w chrzcie
Chrystusa obecnie wymagana jest woda, jak w chrzcie Jana; a wic nie w
caoci zosta on usunity, ale dodano mu Ducha witego.

VII. Tezy, ktre oprcz przedstawionych sobie do zbadania,

teolodzy chcieli, aby wity sobr potpi

VII/A. O sakramentach
1. Nie wszystkie sakramenty zostay ustanowione przez Chrystusa.
2. Sakramenty s jedynie znakami i cechami naszego wyznania albo
alegori dobrych uczynkw.
3. Nic nie jest sakramentem, o ile nie wystpuje w Pimie.

VII/B. O chrzcie
1. Dzieci w onie matki s zbawiane przez wezwanie Trjcy i
bogosawiestwo.
2. Wyrzekajcych si wiary chrzecijaskiej wrd pogan, naley
ponownie ochrzci, gdy wrc do siebie.
3. Naley chrzci tylko w niebezpieczestwie mierci.
4. Woda nie jest konieczna do chrztu, ale tylko asystencja Ducha
witego.
5. Chrzci naley w tym wieku, jaki mia Chrystus w czasie chrztu.
6. Chrzest jest jedynie znakiem udrk, gdy potrzeba, aby chrzecijanie
znosili niepokoje i wszelkiego rodzaju niebezpieczestwa.
7. mier cielesna zado czyni chrztowi i jest ona jego waciwym
znaczeniem.
8. Chrzest sprawia, e wszystkie grzechy popenione po jego przyjciu s
lekkie.
9. Przymierze zawarte w chrzcie midzy Bogiem a ochrzczonym nie
zakada zachowywania Boego prawa.
10. Synowie Izraela w przejciu Morza Czerwonego nie w figurze, ale
prawdziwie zostali ochrzczeni chrztem, jak Noe, gdy pyn w arce.
11. Zarzewie [grzechu] powstrzymuje ochrzczonych od wejcia do nieba.

VII/C. O bierzmowaniu
1. Mwicy, e krzymo jest olejem zbawienia, przecz Chrystusowi.
2. Krzywoprzysizcami Ducha witego s ci, ktrzy przypisuj jak moc
olejowi bierzmowania, poniewa jest to tak samo, jak gdyby kto mwi,
e kady olej jest moc Ducha witego.

VIII. Tezy heretykw o sakramencie Eucharystii dane teologom

mniejszym do zbadania (czwartek 3 lutego 1547)
1. W Eucharystii nie ma prawdziwego ciaa i krwi naszego Pana Jezusa
Chrystusa, ale tylko w znaku, podobnie jak potocznie si mwi wino na
oznaczenie karczmy. - Ten bd popeni: Zwingli, Oecolampade i
sakramentariusze.
2. W Eucharystii ukazuje si Chrystus, ale tylko duchowo, by spoywa
Go przez wiar. - Jest to bd wskazanych powyej heretykw.
3. W Eucharystii jest wprawdzie ciao i krew Pana naszego Jezusa
Chrystusa, ale wycznie wraz z substancj chleba i wina, tak e nie ma
transsubstancjacji, ale unia hipostatyczna czowieczestwa i substancji
chleba i wina. - Luter w testamencie o sakramencie otarza mwi:
Wyznaj, e w tym sakramencie prawdziwie ciao i krew Chrystusa
spoywa si i pije cielenie w chlebie i w winie. To samo w twierdzeniach:
Gdy zobaczyem, czym jest Koci, ktry inaczej okreli, e jest
tomistyczny, to jest arystotelesowski, staem si odwaniejszy, i bdc
pomidzy sacrum a gazem, umocniem moje przekonanie wczeniejsz
opini, e prawdziwy chleb i prawdziwe wino, w ktrych nie inaczej ani nie
mniej jest prawdziwe ciao i prawdziwa krew Chrystusa, a nie pod
przypadociami, co oni sami wkadaj pod przypadoci. To samo do
krla Anglii: Jeli kto mwi, e chleb ulega przeistoczeniu jest
bezbonikiem i blunierc.
4. Chrystusa w Eucharystii nie naley adorowa ani czci witami, ani
obnosi w procesjach, ani zanosi chorym; jego adoratorzy s
prawdziwymi bawochwalcami. - Luter do Waldensw: Mwimy, e nie
mona potpia ani oskara o herezj tych, ktrzy nie adoruj
sakramentu, gdy nie ma takiego przykazania, ani Chrystus nie jest w
nim wwczas obecny; lecz jak widzisz, taka adoracja niesie z sob
niebezpieczestwo, skoro nie bierze si pod uwag wiary i sowa, przeto
byoby moe bezpieczniej nie adorowa, jak apostoowie. To samo do
nich: Z wszystkich wit najbardziej nienawidz wita Boego Ciaa. To
samo w Wyznaniu augsburskim.
5. Nie naley przechowywa Eucharystii w tabernakulum, ale natychmiast
spoy i da obecnym, inaczej czynicy naduywaj tego sakramentu. -
To wystpuje w pimie Reformacji do Koloczykw.
6. W hostiach lub partykuach konsekrowanych pozostajcych po Komunii
nie pozostaje ciao Pana, ale jest tam tylko wtedy, gdy si j przyjmuje, a
nie przed ani po przyjciu. - Luter (jak podaje Cochlaeus) w swojej
ksice przeciwko niemu.
7. Z prawa Boego wynika, eby take lud przyjmowa Komuni pod
dwiema postaciami, dlatego grzesz ci, ktrzy ograniczaj lud w uywaniu
drugiej postaci; jednake gdyby sobr nakaza, aby lud przyjmowa
Komuni pod dwiema postaciami, to trzeba j przyjmowa tylko pod
jedn. - W Wyznaniu augsburskim, rozdz. o [komunii pod] dwiema
postaciami: Zwyczaj udzielania komunii pod dwiema postaciami opiera
si na przykazaniu Pana. Mt 26, [27]: Pijcie z niego wszyscy, jak
otwarcie nakaza Chrystus, aby wszyscy pili z kielicha. Luter o formule
mszy: Gdyby w tym przypadku sobr postanowi, najmniej ze wszystkich
chcielibymy utrzymywa dwie postaci; najpierw chcielibymy na zo
soborowi jedn tylko lub adn, ale adn miar przyjmowa pod dwiema
[postaciami]; w kadym razie wszyscy byliby pod anatem, ktrzy
autorytetem takiego soboru spoywaliby dwie [postaci].
8. Jedna posta nie zawiera w sobie tego, co dwie, ani nie otrzymuje tyle
przyjmujcy komuni pod jedn postaci, co pod dwiema. - Jan Aepinus
w rozprawach: [Twierdzenie], e wieckim pod postaci chleba (jak sami
mwi) lub z chlebem obydwie czci sakramentu, ciao i krew, s
podawane, to zwyke brednie. Podobnie Luter w ksidze rozpraw z 1535:
C jeli myl przeciwnie, eby nie tylko przyjmowa jedn z dwch
[postaci], ale obydwie, poniewa nie cae ustanowienie Chrystusa
przyjmuj, ale tylko poow?
9. Sama wiara jest wystarczajcym przygotowaniem do przyjcia
Eucharystii, i nie trzeba zobowizywa ludzi do komunii w czasie
wielkanocnym. - Luter w O niewoli babiloskiej: Tylko sowo obietnicy
powinno krlowa w czystej wierze, ktra jest jedynym i wycznie
wystarczajcym przygotowaniem do przyjcia sakramentu. To samo w
ksidze o spowiedzi, cz 3: Uczciwie radz, aby chrzecijanin w czasie
postu i Wielkanocy nie spowiada si ani nie podchodzi do sakramentu.
Podobnie w wizytacji Saksoskiej, rozdz. o Eucharystii.
10. Nie wolno, aby kto samemu sobie udziela komunii. - Jest to bd
tych samych heretykw.

SESJA 7 (za Pawa III) (czwartek 3 marca 1547)

[I. Dekret o sakramentach]

I/A. Wstp
Dla dopenienia zbawiennego nauczania o usprawiedliwieniu, ktre
ogoszono za zgod wszystkich Ojcw na poprzedniej sesji, wydao si
suszne podjcie zagadnienia najwitszych sakramentw Kocioa, przez
ktre rozpoczyna si kada prawdziwa sprawiedliwo, a rozpoczta
wzrasta, utracona za si odnawia. Dlatego wity, ekumeniczny i
generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie
zgromadzony, pod przewodnictwem tych samych legatw Stolicy
Apostolskiej - dla usunicia bdw i wykorzenienia herezji dotyczcych
sakramentw witych, powstaych zarwno w naszych czasach przez
odnowienie dawnych i potpionych przez naszych ojcw herezji, jak i
wymylenie nowych, ktre przynosz ogromn szkod czystoci Kocioa
katolickiego i zbawieniu dusz - opierajc si na nauczaniu Pisma
witego, na tradycjach apostolskich i na zgodnej nauce poprzednich
soborw oraz ojcw, postanowi przyj i uchwali ponisze kanony, inne
za, niezbdne dla dopenienia rozpocztego dziea, zostan (z pomoc
Boego Ducha) wydane pniej.

I/B. Kanony o sakramentach

1. Gdyby kto mwi, e nie wszystkie sakramenty Nowego Prawa
ustanowi Jezus Chrystus, nasz Pan; albo e jest ich wicej lub mniej ni
siedem. Oczywicie chrzest, bierzmowanie, Eucharystia, pokuta, ostatnie
namaszczenie, wicenia i maestwo; albo e ktry z tych siedmiu nie
jest prawdziwie i odrbnie sakramentem - niech bdzie wykly.
2. Gdyby kto mwi, e sakramenty Nowego Prawa nie rni si od
sakramentw Starego Prawa poza rnymi ceremoniami oraz obrzdami
zewntrznymi - niech bdzie wyklty.
3. Gdyby kto mwi, e siedem sakramentw s tak sobie rwne, i nie
ma powodu by jeden by godniejszy od drugiego - niech bdzie wyklty.
4. Gdyby kto mwi, e sakramenty Nowego Prawa nie s konieczne do
zbawienia, ale zbyteczne, i bez nich lub bez ich pragnienia ludzie
otrzymuj od Boga ask usprawiedliwienia przez sam wiar, chocia nie
wszystkie s konieczne dla kadego czowieka - niech bdzie wyklty.
5. Gdyby kto mwi, e sakramenty zostay ustanowione tylko dla
oywiania wiary - niech bdzie wyklty.
6. Gdyby kto mwi, e sakramenty Nowego Prawa nie zawieraj aski,
ktr oznaczaj, albo e jej nie udzielaj nie stawiajcym jej przeszkody,
jakby byy tylko zewntrznym znakiem otrzymanej przez wiar aski lub
sprawiedliwoci, i jakiej cechy chrzecijaskiego wyznania, ktre ludziom
pozwalaj odrni wiernych od niewiernych - niech bdzie wyklty.
7. Gdyby kto mwi, e sakramenty te nie zawsze i nie wszystkim daj
ask, na ile zaley to od Boga, nawet jeli s wanie przyjte, ale
niekiedy i niektrym - niech bdzie wyklty.
8. Gdyby kto mwi, e sakramenty Nowego Prawa nie udzielaj aski na
mocy samego dziaania, ale e do jej otrzymania wystarcza sama wiara w
Bo obietnic - niech bdzie wyklty.
9. Gdyby kto mwi, e trzy sakramenty, czyli chrzest, bierzmowanie i
wicenia nie wyciskaj w duszy znamienia, to znaczy jakiego
duchowego i nieusuwalnego znaku, wskutek czego nie mog by
powtarzane niech bdzie wyklty.
10. Gdyby kto mwi, e wszyscy chrzecijanie maj wadz goszenia
sowa i udzielania wszystkich sakramentw - niech bdzie wyklty.
11. Gdyby kto mwi, e u szafarzy przy sprawowaniu i udzielaniu
sakramentw nie wymaga si intencji czynienia przynajmniej tego, co
czyni Koci - niech bdzie wyklty.
12. Gdyby kto mwi, e szafarz bdcy w grzechu miertelnym, nawet
gdyby zachowa wszystkie istotne elementy niezbdne do dokonania i
udzielenia sakramentu, nie sprawuje go ani nie udziela - niech bdzie
wyklty.
13. Gdyby kto mwi, e przyjte i uznane obrzdy Kocioa katolickiego,
zwyczajowo stosowane przy uroczystym udzielaniu sakramentw, mog
by lekcewaone lub dowolnie i bez grzechu pomijane, lub zmieniane na
inne nowe przez jakiegokolwiek pasterza kociow - niech bdzie
wyklty.

I/C. Kanony o sakramencie chrztu

1. Gdyby kto mwi, e chrzest Jana [Chrzciciela] mia tak sam moc,
jak chrzest Chrystusa - niech bdzie wyklty.
2. Gdyby kto mwi, e prawdziwa i naturalna woda nie jest konieczna
do udzielania chrztu, a wic e sowa Pana naszego, Jezusa Chrystusa:
Gdy si kto nie odrodzi z wody i z Ducha witego dotycz pewnej
przenoni - niech bdzie wyklty.
3. Gdyby kto mwi, e w Kociele rzymskim (ktry jest Matk i
Nauczycielk wszystkich kociow), nie ma prawdziwej nauki o
sakramencie chrztu - niech bdzie wyklty.
4. Gdyby kto mwi, e chrzest udzielany nawet przez heretykw w imi
Ojca i Syna, i Ducha witego, z intencj czynienia tego, co czyni Koci,
nie jest prawdziwym chrztem - niech bdzie wyklty.
5. Gdyby kto mwi, e chrzest jest dowolny, a wic nie jest konieczny
do zbawienia - niech bdzie wyklty.
6. Gdyby kto mwi, e ochrzczony nie moe, nawet gdyby chcia, straci
aski, ilekolwiek by grzeszy, chyba e nie chciaby wierzy - niech bdzie
wyklty.
7. Gdyby kto mwi, e ochrzczeni zobowizani s przez chrzest tylko do
samej wiary, a nie do zachowania caego prawa Chrystusa - niech bdzie
wykly.
8. Gdyby kto mwi, e ochrzczeni s wolni od wszelkich przykaza
Kocioa witego, spisanych lub przekazanych [ustnie], tak e nie s
zobowizani do ich zachowywania, chyba e dobrowolnie chc si im
podda - niech bdzie wyklty.
9. Gdyby kto mwi, e ludziom naley w taki sposb przypomina o
przyjtym chrzcie, aby traktowali jako niewane wszystkie luby zoone
po chrzcie, na mocy obietnic chrzcielnych, jakby poniay wyznan przez
nich wiar i sam chrzest - niech bdzie wyklty.
10. Gdyby kto mwi, e wszelkie grzechy popenione po chrzcie, przez
samo wspomnienie i wiar przyjtego chrztu s odpuszczone albo staj
si lekkie - niech bdzie wyklty.
11. Gdyby kto mwi, e prawdziwie i wanie udzielony chrzest u tego,
kto wrd niewiernych wypar si wiary w Chrystusa, naley powtrzy,
gdy nawraca si do [czynienia] pokuty - niech bdzie wyklty.
12. Gdyby kto mwi, e nikogo nie mona chrzci, jak tylko w wieku, w
ktrym Chrystus zosta ochrzczony, albo w niebezpieczestwie mierci -
niech bdzie wyklty.
13. Gdyby kto mwi, e mae dzieci, poniewa nie wzbudzaj aktu
wiary, po przyjciu chrztu nie naley zalicza do wiernych, i dlatego gdy
dorosn, naley je powtrnie ochrzci, albo e lepiej zaniecha ich chrztu,
ni chrzci je bez wasnego aktu wiary w samej wierze Kocioa - niech
bdzie wyklty.
14. Gdyby kto mwi, e ochrzczone mae dzieci, gdy dorosn, naley
zapyta, czy chc uzna obietnice zoone w ich imieniu przez rodzicw
chrzestnych przy chrzcie, a gdyby odpowiedziay, e nie chc, naley
pozostawi je ich wasnej woli i nie zmusza do chrzecijaskiego ycia
inn kar ni zakazem przyjmowania Eucharystii oraz innych
sakramentw, dopki si nie opamitaj - niech bdzie wyklty.

I/D. Kanony o sakramencie bierzmowania

1. Gdyby kto mwi, e bierzmowanie ochrzczonych jest prn
ceremoni, a nie prawdziwym i odrbnym sakramentem, albo e niegdy
nie byo ono niczym innym, jak jak katechez, w czasie ktrej
dorastajcy zdawali wobec Kocioa spraw ze swej wiary - niech bdzie
wyklty.
2. Gdyby kto mwi, e przypisywanie mocy witemu krzymu
bierzmowania uwacza Duchowi witemu - niech bdzie wyklty.
3. Gdyby kto mwi, e zwyczajnym szafarzem witego bierzmowania
nie jest tylko biskup, ale kady zwyky kapan - niech bdzie wyklty.

II. Dekret o reformie

[Wstp] wity sobr, pod przewodnictwem tych samych legatw,
zamierzajc kontynuowa rozpoczte starania dotyczce rezydowania i
reformy, dla chway Boej i wzrostu religii chrzecijaskiej, uzna, e
naley podj nastpujce decyzje, zawsze z zachowaniem we wszystkim
autorytetu Stolicy Apostolskiej:

Na urzd kierowania kocioem katedralnym mona przyj wycznie

kandydata pochodzcego z prawego maestwa, dojrzaego wiekiem,
godnych obyczajw i posiadajcego znajomo nauk, zgodnie z
konstytucj Aleksandra III, ktra rozpoczyna si od sw: Skoro przy
wszystkich, ogoszon na Soborze Lateraskim.

Nikt, adnej godnoci, stopnia ani stanu nie moe przyjmowa i

jednoczenie posiada licznych kociow metropolitarnych albo
katedralnych, czy to Tytularnie, czy w formie komendy, ani w aden inny
sposb, wbrew postanowieniom witych kanonw, gdy jako nader
szczliwy powinien by uwaany ten, komu si uda dobrze i owocnie
rzdzi jednym kocioem dla zbawienia jemu powierzonych dusz. Osoby
za, ktre obecnie posiadaj liczne kocioy, wbrew brzmieniu niniejszego
dekretu, mog zachowa jeden wybrany, a pozostae maj opuci w
cigu szeciu miesicy, jeeli kocioy te nale do swobodnej dyspozycji
Stolicy Apostolskiej, inne w okresie jednego roku. W przeciwnym razie
kocioy te naley moc samego faktu uzna za wakujce, z wyjtkiem
ostatniego otrzymanego.

Nisze beneficja kocielne, zwaszcza te, ktre obejmuj trosk

duszpastersk, maj by przyznawane osobom godnym i odpowiednim,
takim ktre bd mogy rezydowa w danym miejscu oraz osobicie
wykonywa swe czynnoci duszpasterskie, zgodnie z konstytucj
Aleksandra III wydan na Soborze Lateraskim, ktra rozpoczyna si od
sw: Poniewa niektrzy, i take wydan przez Grzegorza X na soborze
generalnym w Lyonie, ktra rozpoczyna si do sw: Chocia kanon. W
przeciwnym wypadku udzielenie albo przyznanie beneficjum bdzie
cakowicie niewane, a biskup ktry go udzieli niech wie, e popad w
kary ustanowione w konstytucji soboru generalnego, ktra rozpoczyna si
od sw: Nazbyt przykre.

Gdyby kto w przyszoci odway si przyjmowa albo jednoczenie

posiada liczne probostwa bd inne beneficja kocielne, ktrych nie
wolno posiada idc jednoczenie, czy to drog doywotniego poczenia,
czy te trwaej komendy, albo w jakikolwiek inny sposb, czy te innym
tytuem, wbrew postanowieniom witych kanonw, a zwaszcza wbrew
konstytucji Innocentego III, rozpoczynajcej si od: Dalekowzrocznie,
zostanie pozbawiony posiadanych beneficjw na mocy postanowie
wspomnianej konstytucji, moc samego prawa, a take na podstawie
niniejszego kanonu.

Ordynariusze miejsc maj cisy obowizek zmusi posiadaczy licznych

probostw albo innych beneficjw kocielnych, ktrych nie wolno czy, do
przedstawienia posiadanych pozwole. W przeciwnym wypadku powinni
wszcz postpowanie wedle konstytucji Grzegorza X, wydanej podczas
soboru generalnego w Lyonie, rozpoczynajcej si od: Ordynariusze,
ktr obecny wity sobr postanowi odnowi i ktr odnawia, dodajc
rwnie, e ci sami ordynariusze maj zawsze zadba, rwnie przez
wyznaczenie odpowiedniego wikariusza i przez przeznaczenie
odpowiedniej czci dochodw, aby nie zaniedbywano duszpasterstwa, a
take wypeniano obowizki zwizane z tymi beneficjami. Nikt w tych
sprawach nie moe si powoywa na adne przywileje ani egzempcje,
nawet poczone z wyznaczeniem specjalnych sdziw i z zakazem
wydanym z ich strony.

Wieczyste poczenia beneficjw, dokonane w okresie ostatnich

czterdziestu lat mog by sprawdzane przez ordynariuszy jako delegatw
Stolicy Apostolskiej, za te, ktre zostay uzyskane na drodze wyudzenia
albo podstpem zostan ogoszone za niewane. Natomiast poczenia
udzielone we wspomnianym okresie, ktre jeszcze nie nabray mocy w
caoci ani w czci, oraz te, ktre w przyszoci bd udzielone na
czyjkolwiek prob - z wyjtkiem tych, co do ktrych zostanie
udowodnione przed ordynariuszem miejsca po zwoaniu zainteresowanych
stron, e s dokonane na mocy zgodnych z prawem i susznych przyczyn -
naley uzna, e zostay wyudzone, a w konsekwencji trac cakowicie
moc prawn, chyba e Stolica Apostolska zarzdzi inaczej.

Beneficja kocielne zwizane z duszpasterstwem na zawsze zwizane i

przyczone do katedr, kolegiat albo innych kociow i klasztorw,
beneficjw. kolegiw, oraz pozostaych miejsc pobonych, maj by
corocznie wizytowane przez ordynariuszy miejsc, ktrzy troskliwie zadbaj
o to, aby prac duszpastersk godnie tam wykonywali odpowiedni
wikariusze, wyznaczeni przez ordynariuszy, a nawet ustanowieni na stae
(chyba, e biskupom ordynariuszom wyda si stosowne inne rozwizanie,
dla dobra rzdw kocielnych). Otrzymaj oni trzeci cz dochodw,
albo mniej lub wicej, wedle uznania ordynariuszy, nawet z dbr
nienaruszalnych, bez adnego wzgldu na odwoania, przywileje,
wyczenia, nawet poczone z wyznaczeniem sdziw i na jakiekolwiek
zakazy przez nich wydane, w odniesieniu do powyszych przepisw.

Ordynariusze miejsc maj obowizek przeprowadzania corocznej

wizytacji, moc autorytetu apostolskiego, wszystkich kociow w
jakikolwiek sposb objtych egzempcj oraz dbania, z uyciem
odpowiednich prawnych rodkw zaradczych, aby odnowi to, co bdzie
wymaga naprawy, a take aby nie dochodzio do adnych zaniedba w
zakresie troski duszpasterskiej, gdy taka przynaley tym kocioom, oraz
w dziedzinie innych nalenych obowizkw, bez wzgldu na wszelkie
odwoania, przywileje, zwyczaje, nawet przepisane od niepamitnych
czasw oraz interwencji sdziw i ich zakazw.

Osoby mianowane do objcia wadzy w wikszych kocioach maj

obowizek przyj wicenia w okresie ustalonym w prawie, bez
moliwoci przeduenia tego okresu powyej szeciu miesicy.

Kapituy kociow nie mog podczas wakowania stolicy, przez rok od i

zaistnienia wakatu, udziela pozwolenia na wicenia ani listu
dymisoryjnego, albo (jak to niektrzy nazywaj) rewerendy, ani na
mocy zasad oglnego prawa, ani w oparciu o aden przywilej, ani
zwyczaj, komu kto nie jest do tego zobowizany z racji beneficjum
przyjtego lub majcego by przyjte. W wypadku wykroczenia kapitua
bdzie podlega interdyktowi kocielnemu, a osoba tak wywicona, jeeli
posiadaa nisze wicenia, nie bdzie si cieszy adnym przywilejem
stanu duchownemu, zwaszcza w zakresie spraw kryminalnych. Natomiast
gdyby posiadaa wysze wicenia, wtedy moc samego prawa zostaje
zawieszona w wykonywaniu czynnoci, stosownie do uznania przyszego
przeoonego.

Nie mona wici [poza wasn diecezj] nikogo, kto nie przedstawi na
pimie prawomocnego powodu, e nie moe by wywicony przez
wasnego biskupa. W takim przypadku moe zosta wywicony tylko
przez biskupa rezydujcego na terenie swojej diecezji albo przez jego
zastpc, po uprzednim dokadnym sprawdzeniu.

Prawo pozostawania bez wice, z wyjtkiem przypadkw wyraonych w

prawie, jest wane tylko przez okres jednego roku.

Kandydaci przedstawieni, wybrani albo mianowani przez jakiekolwiek

osoby kocielne, nawet przez nuncjuszy Stolicy Apostolskiej, na dowolne
reneficja kocielne, nie bd ustanawiani, zatwierdzani ani dopuszczani do
ich objcia, nawet pod pozorem jakiegokolwiek przywileju albo zwyczaju,
rwnie przepisanego od niepamitnych czasw, jeeli nie bd wczeniej
sprawdzeni przez ordynariuszy miejsc i uznani za godnych. Od tego
sprawdzenia nie ma adnego odwoania. Wyjtek stanowi kandydaci
przedstawieni, wybrani albo mianowani przez uniwersytety, bd kolegia
studiw generalnych.

W sprawach osb objtych egzempcj naley zachowywa konstytucj

Innocentego IV, rozpoczynajc si od sowa: Pragnc, wydan na
soborze generalnym w Lyonie, ktr obecny wity sobr postanowi
odnowi i odnawia. wity sobr dodaje ponadto, e w sprawach
cywilnych, dotyczcych zapaty i osb ubogich, duchowni diecezjalni oraz
zakonnicy, yjcy poza klasztorami, w jakikolwiek sposb podlegajcy
egzempcji, nawet jeeli posiadaj okrelonego sdziego, wyznaczonego
do tych spraw przez Stolic Apostolsk, a w innych sprawach, jeeli nie
posiadaj takiego sdziego, to mog by pozywani przed ordynariuszy
miejsc, jako delegatw Stolicy Apostolskiej w odniesieniu do tych spraw, a
take mog by zobowizywani i przymuszani z pomoc rodkw
przewidzianych w prawie do zapaty swych nalenoci. W tych sprawach
nie zachowuj mocy przywileje przeciwne, egzempcje, wyznaczenia
obrocw oraz zakazy przez nich wydane.

Ordynariusze bd si troszczy, aby szpitale byy pilnie i dokadnie

zarzdzane przez kadego z zarzdcw, ktrych oni ustanowi, obojtne
jak ryliby nazywani, czy objci egzempcj, z zachowaniem zasad
przyjtych konstytucji Soboru w Vienne, ktra rozpoczyna si od sw:
Zdarza si. wity sobr poleca, aby ta konstytucja bya odnowiona i
odnawiaj, wraz z ograniczeniami w niej zawartymi.

III. Zapowied przyszej sesji

Ponadto wity sobr postanowi i zarzdzi, e najblisza przysza sesja
powinna si odby we czwartek, po najbliszej niedzieli biaej, czyli 21
kwietnia obecnego 1547 roku.

DOKUMENTY PO SESJI 7 (za Pawia III)

I. Tezy o sakramencie Eucharystii z cenzur teologw (niedziela 6

marca 1547)

I/A. Tezy uznane za godne potpienia

 I/B. Tezy uznane przez niektrych teologw za godne
potpienia, ale z pewnym wyjanieniem
2. W Eucharystii ukazuje si Chrystus, ale tylko duchowo, by spoywa
Go przez wiar. - Gdy w rzeczywistoci spoywa si Chrystusa duchowo
przez wiar, [Ew.] Jana 6: dlatego niektrzy chcieli t tez potpi
wyraniej w sowach, e uwaali, i dodane jest na kocu w aden za
sposb sakramentalnie lub co podobnego.
8. Jedna posta nie zawiera w sobie tego, co dwie, ani nie otrzymuje tyle
przyjmujcy komuni pod jedn postaci, co pod dwiema. - Niektrzy nie
uwaali, e naley potpi drug cz tej tezy bez wyjanienia, e
wyraa ona, jak pojmuje przyjmujcy, i nie ma caego ciaa Chrystusa
pod ktrkolwiek postaci. Przy innej okazji bowiem niektrzy utrzymuj,
e wiksz ask si otrzymuje pod dwiema postaciami ni pod jedn.
9. Sama wiara jest wystarczajcym przygotowaniem do przyjcia
Eucharystii, i nie trzeba zobowizywa ludzi do komunii w czasie
wielkanocnym. - Niektrzy nie chcieli potpi anatem drugiej czci tej
tezy, poniewa (jak mwi) nie jest z Pisma, ale jest tylko przykazaniem
kocielnym.
10. Nie wolno, aby kto samemu sobie udziela komunii. - Niektrzy
chcieli doda w przypadku koniecznoci, lub e rozumie si to o kapanie,
poniewa jeli rozumie si o wieckich, to jest to zdanie katolickie.
Niektrzy mwili take, e tej tezy nie naley potpia jako heretyckiej,
poniewa szsty synod w kanonie 100 jej nie potpia.

I/C. Tezy, ktre teolodzy uznali za godne potpienia, a ktre nie

zostay im przedstawione
1. Chocia w Eucharystii nie pozostaje substancja chleba ani wina, to
jednak pozostaje forma chleba i wina.
2. Po konsekracji Eucharystii prawdziwie mona powiedzie: Ten chleb
jest moim zatem, i to wino moj krwi.
3. Eucharystia nie jest prawdziw ofiar.
4. Eucharystia jest konieczna take dla maych dzieci.
5. Chrystus odprawi Eucharysti w inny sposb ni to czyni teraz Koci.
6. Eucharystia nie udziela aski bez aktualnej pobonoci.
7. Do przyjcia Eucharystii nie wymaga si wyznania grzechu cikiego,
take majc w zasigu wieu kapanw.
8. Chocia w sakramencie Eucharystii nie pozostaje ten sam chleb, to
jednak pozostaje materia chleba.
9. Eucharystia zostaa ustanowiona wycznie z powodu odpuszczenia
grzechw.
10. W Eucharystii jest wprawdzie ciao Chrystusa, ale nie bstwo.
11. Eucharystia winna by konsekrowana przez recytacj sw Pawa,
rozdz. 11 do Koryntian.

SESJA 8 (za Pawa III) (11 marca 1547)

I Dekret o przeniesieniu soboru

Czy zgadzacie si na ustalenie i ogoszenie, i na podstawie
wczeniejszych i innych informacji mona jasno i pewnie stwierdzi
istnienie takiej zarazy, e dostojnicy nie mog i nie powinni przebywa w
tym miecie bez zagroenia ycia oraz e nie mona ich zatrzymywa
wbrew ich woli? Ponadto biorc pod uwag wyjazd licznych dostojnikw
po ostatniej sesji i znajc protesty wielu innych, zgoszone podczas
kongregacji generalnych, ktrzy z obawy przed zaraz chcieliby wyjecha,
i ktrych sprawiedliwie nie mona zatrzymywa, i z powodu ktrych
wyjazdu sobr zostaby rozwizany albo wskutek maej liczby uczestnikw
owocno jego prac zostaaby uniemoliwiona, a take uwzgldniajc, e
informacje o bezporednim zagroeniu ycia, oraz liczne argumenty
podane przez Ojcw soborowych, na tyche kongregacjach, s prawdziwe
i suszne, czy zgadzacie si rwnie, aby ustalono i ogoszono dla
zachowania i kontynuowania tego soboru oraz dla zapewnienia
bezpieczestwa wspomnianych dostojnikw, eby sobr zosta ju teraz
na pewien czas przeniesiony do Bolonii, a wic do miejsca lepiej
przygotowanego, zdrowszego i odpowiedniejszego, a take eby tam
odprawiono sesj wyznaczon na 21. kwietnia, a pniej eby kolejno
odbyway si tam dalsze obrady, wedle uznania najwitobliwszego
naszego papiea i witego soboru, dopki sobr nie bdzie mg i nie
bdzie musia wrci do tego lub do innego miejsca, w porozumieniu z
niezwycionym cesarzem i najwierniejszym krlem, a take z innymi
krlami i ksitami chrzecijaskimi?

II. Bulla [Pawa III] o moliwoci przeniesienia soboru

[1] Biskup Pawe, suga sug Boych, pozdrowienie i bogosawiestwo
apostolskie dla czcigodnego brata Jana Marii, biskupa Palestriny, oraz
umiowanych synw kardynaw: Marcelego tytuu w. Krzya w
Jerozolimie, prezbitera, i Reginalda tytuu w. Marii w Kosmedin, diakona,
legatw de latere naszych i Stolicy Apostolskiej.
[2] Sprawujc rzdy nad Kocioem powszechnym, bez odpowiednich
zasug, ale za spraw rozporzdzenia Paskiego, uwaamy za cz
naszych obowizkw, aby nie tylko w czasie stosownym, ale rwnie we
waciwym miejscu i w odpowiedni sposb przeprowadzi to, co winno by
dokonane dla rozwizania pilniej szych problemw rzeczpospolitej
chrzecijaskiej. Gdy po zawieszeniu przez nas obrad witego,
ekumenicznego i powszechnego Soboru w Trydencie, za rad i zgod
naszych czcigodnych braci kardynaw witego Kocioa rzymskiego, na
podstawie podanych i pewnych innych uwzgldnionych wwczas przyczyn,
do bardziej odpowiedniego i stosownego czasu, ktry przez nas ma by
okrelony, w oparciu o podobn rad i zgod, ostatnio dowiedzielimy si,
e zosta zawarty pokj pomidzy naszymi najjaniejszymi w Chrystusie
synami: cesarzem rzymskim Karolem, zawsze augustem i Franciszkiem,
arcychrzecijaskim krlem Frankw, korzystajc z takiej samej rady i
zgody, znosimy i odwoujemy to zawieszenie.
[3] Poniewa na skutek zgodnej z prawem przeszkody nie moemy
osobicie przyby do wspomnianego miasta, aby uczestniczy w obradach
soborowych, ustanawiamy was i wyznaczamy naszych i Stolicy
Apostolskiej legatw de latere do wzicia udziau w tym soborze, na mocy
podobnej zgody, a ponadto kierujemy was do tego miasta jako posacw
pokoju, tak jak to zostao szerzej opisane w naszych rnych listach
wydanych w tej sprawie. [4] Chcc zadba o to, aby tak wite dzieo
odprawienia soboru z powodu niestosownoci miejsca albo z innych
przyczyn nie doznao przeszkody i opnienia, z wasnej inicjatywy, na
podstawie pewnej wiedzy, moc peni wadzy apostolskiej, jak rwnie za
podobn rad i zgod, niniejszym udzielamy penej i swobodnej wadzy i
zdolnoci wam wszystkim, czy te dwm spord was, gdyby trzeci
dowiadczy zgodnej z prawem przeszkody lub by nieobecny, gdy tylko
uznacie to za stosowne, do przeniesienia i zmiany miejsca soboru z
Trydentu do jakiegokolwiek innego stosowniejszego i odpowiedniejszego
albo bezpieczniejszego miasta, ktre wybierzecie, a take do zakoczenia
i rozwizania obrad w Trydencie, jak rwnie do zmuszenia, na mocy
autorytetu apostolskiego, praatw i innych uczestnikw soboru, rwnie
za pomoc cenzur i kar kocielnych, aby odtd nie prowadzili tam obrad
soborowych, a take do dalszego prowadzenia, utrzymywania i
odprawiania obrad tego soboru w innym miecie, do ktrego go
przeniesiecie zmieniajc jego miejsce, oraz do zwoania na sobr - w
imieniu i moc wadzy soboru tak przeniesionego - praatw i innych osb
Soboru Trydenckiego, rwnie pod grob winy krzywoprzysistwa i
innych kar przewidzianych w pismach zapowiadajcych zwoanie soboru, a
ponadto do kierowania, prowadzenia obrad oraz podejmowania innych
koniecznych i potrzebnych decyzji dotyczcych powyszych spraw i w
zwizku z nimi, zgodnie z zawartoci i brzmieniem innych pism wczeniej
do was skierowanych, w kwestii czynienia, postanawiania, zarzdzania i
wykonywania decyzji. Uznamy za wane i podane, cokolwiek zostanie
przez was w powyszych sprawach uczynione, postanowione, zarzdzone i
dokonane, i bdzie to wykonane z pomoc Bo w nienaruszony sposb,
bez wzgldu na jakiegokolwiek konstytucje, zarzdzenia apostolskie i inne
przeciwne rozporzdzenia.
[5] Nikt za nie moe narusza ani lekkomylnie wystpowa przeciwko
zezwoleniom zawartym w tym naszym licie.
Gdyby za kto si na to odway, ten niech wie, e naraa si na gniew
Boga wszechmogcego i Jego bogosawionych apostow Piotra i Pawa.
Dane w Rzymie u w. Piotra, 22 lutego 1544 roku od Wcielenia Paskiego,
w jedenastym roku naszego pontyfikatu.

[DOKUMENTY PO SESJI 8]

I. Tezy heretykw o sakramencie pokuty przedoone do zbadania

teologom w Bolonii (wtorek 29 marca 1547)
1. Nie istniej trzy czci sakramentu pokuty: al, wyznanie i
zadouczynienie, Lecz tylko dwie, to znaczy bl i oywienie albo innymi
sowy obawa lub boja i z wiary pynce niezawodne odpuszczenie
grzechw.
Tez podaje Filip Melanchton w Rozprawie o czciach pokuty, gdzie
mwi: Niesusznie przypisuje si prawdziwej pokucie trzy czci: al,
wyznanie i zadouczynienie. Podobnie Luter w Twierdzeniach, teza 5:
[Twierdzenie] e s trzy czci pokuty, al, wyznanie i zadouczynienie,
nie opiera si na Pimie witym ani na staroytnych witych doktorach;
szczeglnie za nienawidz i chciabym znie okrelenie
zadouczynienie. Podobnie w Wyznaniu augsburskim, art. 12: Wiadomo,
e pokuta skada si gwnie z dwch czci, to jest z alu czy grozy
wyrzutw sumienia po poznaniu grzechu oraz z wiary, ktra rodzi si z
Ewangelii lub rozgrzeszenia i wierzy ze wzgldu na Chrystusa w
odpuszczenie grzechw i pociesza sumienie itd.
2. al pyncy z rozwaania i uwiadamiania sobie grzechw lub
pochodzcy z niewolniczej bojani, czyni czowieka obudnikiem i
wikszym grzesznikiem.
Luter w Kazaniu o odpucie mwi: al, przygotowywany przez zbieranie,
rozwaanie i obrzydzanie sobie grzechw, przez ktre kto (jak mwi)
przemyl swe lata w goryczy swej duszy, wac ciar grzechw, kar,
ilo i brzydot, a nastpnie dopuszczenie do wiecznej szczliwoci,
dojcie do wiecznej kary oraz inne rzeczy, ktre mog wywoywa smutek
i bl, w nadziei zadouczynienia dobrymi czynami; taki al czyni
obudnikiem i wikszym grzesznikiem.
3. Spowied uszna ani nie jest nakazana prawem Boym, ani konieczna,
bo i bez niej grzechy s odpuszczane skruszonym i opierajcym si na
wierze.
Luter w kazaniu o dziesiciu trdowatych mwi: Spowied uszna jest
wymysem ludzi. Podobnie: alu, ktry si teraz czyni skrycie do ucha,
w aden sposb nie mona uzasadni prawem Boym, ani tak wczeniej
nie byo. Podobnie w Visitatio Saxonica, w rozdziale o spowiedzi, mwi to
samo: Nie s to nakazy jakby pod przymusem prawa dla tych, ktrzy
jedynie Bogu chc wyznawa grzechy, zwaszcza jeli ju wczeniej zostali
ustanowieni w wierze i nauce Chrystusa. Podobnie w ksidze do
Franciszka z Sickingen mwi: Uczciwie radz, aby chrzecijanom w
czasie wielkiego postu i Paschy nie spowiada si ani nie przyjmowa
Komunii :. W O niewoli babiloskiej mwi: Nie chc si spowiada tylko
dlatego, e papie nakazuje i chce, aby [tak] byo. W Testamencie o
spowiedzi mwi: Utrzymuj i wiem, e nie powinna by przymusowa, w
kadym razie dowolna i bez adnych warunkw co do czasu, miejsca,
sposobu i osoby.
4. Spowied uszna, ktr Koci nakazuje odbywa corocznie, jest
niemoliwa, a do tego jest wymysem ludzkim.
Luter w Visitatio Saxonica o spowiedzi mwi: Bg nie nakaza spowiedzi
papieskiej, czyli wyliczania grzechw, ktre jest niemoliwe, jak mwi
Psalm. 19, [13]: Nieprawoci, kt je zrozumie?. Podobnie w Wyznaniu
augsburskim w tezie o spowiedzi: Wyliczanie wszystkich grzechw nie
jest konieczne, jest bowiem niemoliwe.
5. Nie trzeba wyznawa wszystkich grzechw miertelnych, nawet jeli
kto jest ich wiadom, lecz tylko te, ktre niepokoj sumienie i je
obciaj; nie trzeba jednak wyjawia adnych okolicznoci grzechw.
Luter, jak podaje cenzura Paryska, mwi: Duchow ndze, naley
wyznawa tyko Bogu.O niewoli babiloskiej. W wyznawaniu grzechw u
chrzecijan tylko jedna jest okoliczno, e zgrzeszyo si przeciw bratu; i
niczego nie zmienia ogldane si na miejsce, czas i osoby.
6. Nie trzeba wyznawa grzechw przeciw dwom ostatnim przykazaniom
dekalogu, ani da wyznania grzechw powszednich.
Luter, jak podaje cenzura Paryska, mwi: Grzechy popenione przeciwko
dwom ostatnim przykazaniom dekalogu naley cakowicie wykluczy,
poniewa bardziej s skonnociami ni grzechami. Oraz: W aden
sposb nie wa si wyznawa grzechw powszednich. Podobnie w mowie
z roku 1518: Jak grzechy powszednie nie nale do spowiedzi i
rozgrzeszenia [wadz] kluczy, podobnie nie wszystkie miertelne.
7. Szafarzem rozgrzeszenia jest kady dowolny chrzecijanin i moe
rozgrzesza nawet nie wyznajcego grzechw.
Luter w O niewoli babiloskiej mwi tak: Wszystkim poszczeglnym
chrzecijanom, take kobietom, powiedziano: Cokolwiek zwiecie itd. i
rozgrzesza si kadego, kto w ten sposb wyzna. Melanchton w Obronie
Wyznania augsburskiego mwi: Niektrzy broni si, e sdzia powinien
wpierw pozna spraw, zanim j rozstrzygnie, a to w ogle nie dotyczy
rzeczy, poniewa rozgrzeszenie jest udzieleniem cudzego dobrodziejstwa,
a nie sdem; Chrystus bowiem nakaza odpuszczanie grzechw. Nakaz
ten wypeniaj szafarze; nie maj polecenia poznawania rzeczy ukrytych.
Mona to rozumie, poniewa nieskoczenie [wiele] grzechw si
popenia, o ktrych i my nie pamitamy. I jeli uzalenia si odpuszczenie
od poznania, to caa rzecz staje si niepewna.
8. Czowiek ma odpuszczone grzechy, jeli wierzy, e ma odpuszczone,
nawet jeli nie ma alu, a kapan rozgrzeszy go nie powanie, lecz dla
artu.
Luter w Twierdzeniach: Mocno wierz, e zostae rozgrzeszony i
rzeczywicie bdziesz, bez wzgldu na twj al. Podobnie Melanchton w
De summa christianae doctrinae: Gupio i bezbonie nauczali
scholastycy, e grzechy s odpuszczone ze wzgldu na al.
9. Rozgrzeszenie prywatne przez kapana nic nie daje.
Luter w Twierdzeniach.
10. Zadouczynienie pokutujcych polega tylko na wierze, przez ktr
wiedz, e Chrystus za nich zadouczyni.
W Visitatio Saxonica, w rozdziale o zadouczynieniu mwi si:
Zadouczynienie jest wiar; albowiem przez wiar otrzymujemy
odpuszczenie grzechw, jeli wierzymy, e Chrystus za nas zadouczyni.
11. Bg wybacza grzechy przez ask i nie wymaga dzie lub owocw
godnych nawrcenia dla odpuszczenia kary w nalenym czasie.
Luter (jak podaje cenzura Paryska) mwi: Bg zawsze darmowo
odpuszcza i przebacza grzech, niczego w zamian od nas nie wymagajc,
jak tylko tego, abymy nastpnie dobrze yli. Podobnie Melanchton w
Obronie Wyznania augsburskiego: Ewangelia nakazuje darmowe
odpuszczenie grzechw, bez nakadania kar i nowych praw lub
czciowego nakadania kar, a czciowego odpuszczenia.
12. Prawne zadouczynienia zostay kiedy wprowadzone przez ojcw
dla przykadu lub dyscypliny, a nie dla odpuszczenia win.
Melanchton w Obronie Wyznania augsburskiego: Ojcowie wzmiankuj o
zadouczynieniu i synody tworz o nim kanony, gdy powiedzielimy
wyej - nauka kocielna zostaa ustanowiona dla przykadu. Albowiem
jeli niektrzy wspominali w nich o grzechach, to wyjaniaj nie
nieszczcie wiecznej kary, nie zadouczynienie, ale oczyszczenie
niedoskonaych dusz.
13. Zadouczynienia nakadane przez kapana zaciemniaj nauk o asce
i prawdziwej czci Boga.
Melanchton w O czciach pokuty, oraz w Loci communes w rozdziale o
zadouczynieniu i Luter w wielu miejscach.
14. Zamiana cierpie wiecznych na kary doczesne jest zwodzeniem, a nie
prawd. Melanchton w Loci communes w rozdziale o zadouczynieniu i w
Obronie Wyznania augsburskiego oraz w rozprawie O czciach pokuty.
Podobnie twierdzi Kalwin w rozdziale 9, nr 13,39 i 4241.

SESJA 9 (za Pawa III; pierwsza w Bolonii) (czwartek 21 kwietnia 1547)

[Dekret o odoeniu sesji]

[1] wity, ekumeniczny i generalny sobr, ktry wczeniej zebra si, w
Trydencie, a teraz jest w Bolonii, w Duchu witym prawomocnie
zgromadzony, pod przewodnictwem tych samych czcigodnych panw:
Jana Marii, biskupa Palestriny del Monte i Marcelego, prezbitera, tytuu
w. Krzya w Jerozolimie, kardynaw witego Kocioa rzymskiego, oraz
legatw apostolskich de latere, w imieniu najwitobliwszego w Chrystusie
naszego ojca i pana, z Boej Opatrznoci papiea Pawa III, bierze pod
uwag, e dnia 11 marca biecego roku podczas publicznej sesji
generalnej odprawionej w Trydencie i w zwyczajowym miejscu, przy
zachowaniu wszystkich zwyczajnych zasad, z powodu wanych, pilnych i
susznych przyczyn, jak rwnie na wniosek autorytetu witej Stolicy
Apostolskiej, przekazany czcigodnym przewodniczcym, postanowi i
zarzdzi, e sobr ma zosta przeniesiony z Trydentu do tego miasta, tak
jak zosta przeniesiony, oraz e sesja wyznaczona na dzisiejszy dzie 21
kwietnia (aby ustali i ogosi kanony dotyczce sakramentw i reformy,
ktre miay by rozwaane) ma by odprawiona w Bolonii. [2] wity
sobr bierze pod uwag, e liczni Ojcowie, ktrzy powinni byli bra udzia
w obradach tego soboru, s zajci w swych kocioach w te ostatnie dni
Wielkiego Tygodnia i wit Wielkanocnych, oraz e przez inne przeszkody
jeszcze tu nie przybyli, ale mona mie nadziej, i w krtkim czasie bd
mogli przyjecha, a wskutek tego, z braku upragnionego przez wity
sobr udziau dostojnikw nie mona oceni i przedyskutowa problemw
dotyczcych sakramentw i reformy. [3] Aby wic wszystko z dojrzaym
namysem, godnie i powanie mogo si dokona, wity sobr uzna i
uwaa, e dobre, korzystne i stosowne bdzie, aby wspomniana sesja,
ktra miaa by odprawiona tego dnia (jak to podano wyej), zostaa
przeniesiona i odoona, jak te przenosi j i odkada, na czwartek w
najbliszej oktawie Zesania Ducha witego, dla rozpatrzenia podanych
wyej kwestii. wity sobr uzna i uwaa, e ten dzie bdzie nader
odpowiedni dla podjcia tych zagadnie i bardzo odpowiedni, przede
wszystkim dla nieobecnych Ojcw soborowych. [4] wity sobr dodaje
jednak, e termin ten moe by przez niego ograniczony i skrcony,
wedle jego woli i uznania, tak jak sprawy soborowe bd tego wymaga,
wedle jego oceny, nawet podczas kongregacji niepublicznej.

DOKUMENTY PO SESJI 9 (pierwszej w Bolonii)

I Podsumowanie odpowiedzi teologw na tezy o sakramencie

pokuty
 (kwiecie 1547)
[1] Wszystkie przedstawione tezy po prostu jako heretyckie, faszywe i
przeciwne rozumieniu Kocioa katolickiego [teolodzy] uznali za majce
by potpione i ju potpione na soborze Lateraskim, Florenckimi
Trydenckim. Niektrzy jednak pragnli uwydatni to, co nastpuje:
[2] Niektrzy mwili, e sowa pierwszej tezy trzy czci pokuty itd.
trzeba ucili, jakkolwiek wszystkie trzy s konieczne w pokucie i bez
nich penitent nie uzyska skutku sakramentu, to jednak nie s one
czciami pokuty jako sakramentu, ale raczej aktem penitenta. Dlatego
yczyli sobie, aby w miejsce czci uy sowa akt, a w miejsce pokuty
sw konieczne u penitenta. Inni za bronili sw zgodnie z deklaracj
soboru Florenckiego.
[3] Niektrzy mwili, e druga cz trzeciej tezy moe mie dobry sens
w przypadku gdy nie ma wielu kapanw; dlatego nie wydaje si, aby bya
po prostu godna potpienia.
[4] Niektrzy pouczali, e trzeba rozway pierwsze sowa tezy
jedenastej, mianowicie e Bg przebacza grzechy przez ask, poniewa
s prawdziwe; dlatego teza ta potrzebuje wyjanienia.
[5] Kto powiedzia, e naley ucili take potpienie tezy dwunastej,
poniewa zadouczynienie zostao niegdy wprowadzone przez ojcw dla
przykadu i dyscypliny, i dlatego naley doda tylko do sowa
wprowadzone.
[6] Niektrzy uznali, e ostatnia teza nie jest po prostu godna potpienia,
poniewa w pewnym przypadku moe mie dobry sens, jak stwierdza si
na synodzie w Kolonii. albowiem gdy grzesznik jest skruszony i
przystpuje do spowiedzi, ju ma od Boga rozgrzeszenie; dlatego
wwczas nie zamienia si kary wiecznej na doczesn. Dlatego sowa te
wymagaj jakiego wyjanienia.
[7] Niektrzy take pouczali, e ponadto trzeba potpi tezy: prawdziwa
pokuta jest: nowym yciem oraz wtpliwych win nie trzeba wyznawa.

II. Tezy heretykw o sakramencie ostatniego namaszczenia,

wice i maestwa przedoone opinii teologw na soborze w
Bolonii (wtorek 26 kwietnia 1547)

II/A. O sakramencie ostatniego namaszczenia

1. Ostatnie namaszczenie jest wymysem ludzkim i obrzdem przyjtym
przez ojcw. rnym od sakramentw, ktre posiadaj nadanie Boe i
obietnic aski.
Teza ta znajduje si u Lutra w O niewoli babiloskiej, gdzie mwi tak:
Jeli kiedy wczeniej bredzono, to teraz o ostatnim namaszczeniu
szczeglnie si bredzi, i Ze zdania apostoa: Jeli choruje kto wrd
was, to naley go namaci, nie wynika sakrament, ale wymys. W
Obronie Wyznania augsburskiego O liczne : uyciu sakramentw, mwi:
Bierzmowanie i ostatnie namaszczenie s obrzdami przyjtymi od
ojcw. Dlatego naley je odrni od tych, ktre maj nakaz Boy
obietnic aski. To samo twierdzi Kalwin i Bucer.
2. Ostatnie namaszczenie nie pochodzi w Kociele rzymskim z wypowiedzi
Ewangelii i Jakuba; jest wic obrzdem, ktry naley zmieni.
Luter w Testamencie mwi: Gdyby zachowywano namaszczenie olejem
zgodnie ze zwyczajem Ewangelii Marka 6 [l3] i zdaniem Jakuba z rozdz. 5
[14], pozwolibym na nie; ale aby z tego trzeba robi sakrament, nic nie
jest warte. Albowiem jak i czasie wigilii i mszy za zmarych bardziej
odpowiednio mona gosi kazanie do ludu nad grobem zmarych o
mierci i yciu wiecznym, wsplnie si tam modli i z poytkiem rozmyla
o celu naszego [ycia], jak byo w zwyczaju dawnych chrzecijan, tak
wielce korzystne jest przychodzi do chorego czowieka i modli si za
niego i zachca go do dobra; gdyby take chcieli go naznaczy olejem
lub on by pragn, wolno mu na to pozwoli w imi Boe. To samo
twierdzi Kalwin w rozdz. 19 mwic o ostatnim namaszczeniu i
Melanchton w Loci communes.

II/B. O sakramencie wice

1. wicenia nie s sakramentem, ale tylko funkcj i na podstawie
Boego prawa, mog by przyznawane i odbierane przez lud.
Luter w O niewoli babiloskiej: Sakrament wice jest wymysem
ludzkim, ktrego nie zna Koci Chrystusa. Oraz: Lud powinien
dokonywa ustanawiania kleru, i podobnie usuwania. To samo Bucer w
Reformacji, Kalwin w Nauce i Melanchton w Loci communes.
2. Wadza wice jest dla goszenia, a nie dla ofiarowania, a zatem kto
nie gosi Sowa Boego, nie jest kapanem.
Melanchton w Obronie Wyznania augsburskiego: Jeli wicenia rozumie
si : posudze sowa, to bez trudnoci nazwiemy wicenia
sakramentem.I niej mwi: Przeciwnicy rozumiej kapastwo nie o
posudze sowa i przedueniu innych sakramentw, ale rozumiej o
ofierze. Podobnie Luter w O niewoli babiloskiej mwi:
Nieprzepowiadajcy i nie wezwani do przepowiadania, s papieskimi, ale
nie chrzecijaskimi kapanami; przeto i horay i mszay s kapanami, to
jest jakimi bokami majcymi nazw kapana, poniewa nie s niczym
mniejszym. Podobnie Bucer o [Ew.] Jana 6 oraz Kalwin w swojej Nauce.
3. Kady chrzecijanin jednakowo jest kapanem, lecz dla stosowania, czy
sprawowania potrzeba powoania przez przeoonych i zgody ludu.
Luter w O zniesieniu mszy mwi: Bd pewny i nie daj si zwodzi
adnym przekonaniem - o ile chcesz by prawdziwym chrzecijaninem -
e nie ma w Nowym Testamencie adnego widzialnego i zewntrznego
kapastwa, jak tylko to wzniesione kamstwami ludzi przez szatana.
Jedno zaiste tylko mamy kapastwo Chrystusa, ktry zoy siebie w
ofierze za nas i wraz z sob nas wszystkich. Melanchton w rozprawie O
kapastwie i ofierze mwi: Prawo kapastwa nigdy nie naleao do
nikogo na wiecie, chyba e z autorytetu Boego. To prawo zostao ju
przez Chrystusa dane wszystkim wierzcym. Wszyscy wic wierzcy s
kapanami, to znaczy nie na sposb wadzy, ale maj te zdolno
przejednywania Boga. Nie wolno jednak uzurpowa sobie prawa do
publicznej posugi w Kociele bez powoania. To samo Bucer w
Reformacji i Kalwin w Nauce.
4. Biskupi nie maj prawa wywicania, tak wic wicenia przez nich
udzielone s niewane.
Luter w O zniesieniu mszy mwi: Biskupi wspczeni s naoliwionymi
straszydami ustanowionymi bez prawa Boego. Czy mog owe ogolone i
naoliwione boyszcza darzy jak godziw czci? Lepiej by publicznym
strczycielem lub rabusiem ni kapanem papieskim. To samo Luter w O
niewoli babiloskiej i Kalwin w swojej Nauce.

II/C. O sakramencie maestwa

1. Maestwa potajemne nie s zgodne z prawem i mog by
uniewanione przez rodzicw.
Luter w O kapanach, prawach i ofiarach papiea mwi tak: Niech rodzice
wiedz, e maj prawo uniewaniania maestw dzieci. I niech dzieci
wiedz, e powinny by posuszne - w tym oraz we wszystkim, co nie
sprzeciwia si Bogu - swoim rodzicom i e ich potajemne maestwa s
niczym, chyba e rzeczywicie pokorna prob uzyskaj od swoich
rodzicw ich zatwierdzenie, i przekln papiea, tego przeciwnika Boga,
wraz z jego prawami.
2. Wolno chrzecijanom mie rwnoczenie wiele on i adne prawo nie
zabrania poligamii.
Ta teza znajduje si w libello reformationis ad Colonienses.
3. Kobieta, ktra poczy si z innym mczyzn, ni swj, przestaje by
on i obydwojgu - a przynajmniej mowi, ktry nie da powodu do
rozwodu wolno odnowi maestwo, czyli wzi inn on lub wyj za
innego.
Luter w O niewoli babiloskiej pisze te same sowa.
4. Nie popenia nierzdu, kto oddaliwszy on cudzoon polubia inn.
Luter w O niewoli babiloskiej oraz w Epithalamion.
5. Rozwd rozwizuje maestwo, mona wic po wanym dokonaniu go
odrzucajcemu lub odrzuconej powtrnie zawrze maestwo.
Luter w O niewoli babiloskiej mwi: Lecz to bardziej mnie dziwi,
dlaczego zniewalaj czowieka nieonatego, ktry rozwodem odczony
jest od swej maonki, i nie pozwalaj wzi innej .
6. Stopnie pokrewiestwa i powinowactwa opisane w Kpi 18 [7n] maj
by dokadnie zachowane, ani mniej, ani wicej; i w Kociele nie naley
ustanawia innych, ktre by uniemoliwiay zawarcie maestwa lub je
zryway.
Luter w O niewoli babiloskiej mwi: W stopniach powinowactwa i
pokrewiestwa nie powinni i nie mog trzyma si niczego innego ni
tego, co podano w Kp 18 [7n], i tego winni przestrzega. W ksidze o
yciu maeskim mwi: Kuzyni, to znaczy synowie i crki braci i sistr,
mog pobonie i po katolicku wspy poniewa w Kp 18 [7n] osoby te
nie s objte zakazem. Mog rwnie mie [za on] siostr mojej
macochy, siostr mojego ojca lub matki z innego rodzica; a co wicej
mog mie crk mojego brata lub siostry, jak Abram mia swoj Sar.
Mog mie siostr mojej narzeczonej lub ony po jej mierci, podobnie
crk brata mojej ony.

III. Podsumowanie odpowiedzi teologw na tezy o sakramencie

ostatniego namaszczenia, wice i maestwa (maj 1547)
[1] Wszystkie przedstawione tezy jako heretyckie, faszywe i bdne oraz
przeciwne rozumieniu Kocioa katolickiego [teolodzy] uznali za godne
potpienia. Niektrzy rozwaali co nastpuje:
[2] Kto mwi, e sowa z pierwszej tezy o ostatnim namaszczeniu, a
mianowicie e jest obrzdem przyjtym przez ojcw, mog mie dobry
sens, poniewa ten ustanowiony przez Chrystusa sakrament przekazali
nam ojcowie, jakby z rk do rk.
[3] W pierwszej [tezie] o sakramencie wice, kto uzna, e naley
podkreli wicenia, o ile znakomity stopie [udzielony] przez Boga w
czasie wice, nie jest sakramentem. ale sakramentem s same
wicenia. Dlatego zamiast wice chcia, eby powiedzie udzielania
wice. Inni za odczuwali przeciwnie twierdzc, e prawdziwie s
sakramentem, czy nazwie si je wicenia czy udzielanie wice.
[4] Podobnie kto powiedzia, e pierwsza cz drugiej tezy o
wiceniach po prostu nie jest faszywa, ale prawdziwa, poniewa kapan
ma wadz przepowiadania, jeli za nie ma i wadzy ofiarowania, to jest
wyranie faszywe.
[5] Odnonie do maestwa niektrzy mwili, e pierwsza cz
pierwszej tezy jest prawdziwa, poniewa maestwa potajemne nie s
prawomocne, gdy zakazuje ich wiele kanonw; dlatego prosili wyjani i
owiadczy, e nie s one prawdziwe. Inni za twierdzili, e jako
prawdziwe maestwa nie powinny by uniewaniane. Jednake wszyscy
byli zgodni, e rodzice nie maj wadzy ich uniewaniania.
[6] W trzeciej, czwartej i pitej tezie, czy ze wzgldu na nierzd mona
oddali on, wszyscy bronili czci negatywnej. Poniewa niektrzy
mwili, e Erazm 1 Kor 7 podaje pewne przyczyny, z powodu ktrych
maestwo mona rozwiza, pragnli doda w trzeciej tezie, e
maestwa nie mona rozwiza z powodu cudzostwa ani adnej innej
przyczyny.

SESJA 10 (za Pawa III; druga w Bolonii) (czwartek 2 czerwca 1547)

[Dekret o odoeniu sesji]

Chocia wity, ekumeniczny i generalny sobr uzna, e naley przenie
odoy a do dnia dzisiejszego sesj, ktra miaa si odby 21 kwietnia
biecego roku w sprawie sakramentw i odnowy w Kociele, w sawnym
miecie Bolonii, na mocy dekretu ogoszonego w Trydencie, podczas
publicznej sesji w dniu 11 marca z powodu wielu przyczyn, a zwaszcza
nieobecnoci licznych Ojcw, ktrych rychego przybycia si spodziewa,
cigle jednak chcc askawie postpowa z tymi, ktrzy nie dotarli, tene
wity sobr, w Duchu witym prawomocnie zgromadzony, pod
przewodnictwem tych samych kardynaw witego Kocioa rzymskiego i
legatw Stolicy Apostolskiej, postanawia i zarzdza, e ma by
przeniesiona i odoona sesja, ktr postanowi odprawi dzisiaj, czyli 2
czerwca 1547 roku, do czwartku po wicie Narodzenia Najwitszej Maryi
Panny, ktry przypadnie 15 wrzenia biecego roku, aby wtedy
rozpatrzy wspomniane oraz inne zagadnita. wity sobr dokonuje
przeniesienia i odoenia w taki sposb, e kontynuowanie dyskusji i
rozpatrywanie, zarwno kwestii dotyczcych nauki dogmatycznej, jak i
spraw reformy, nie bdzie przerwane, a podany termin wity sobr
bdzie mg skrci albo wyduy, swobodnie i zgodnie ze sw wol,
take podczas niepublicznego zgromadzenia.

DOKUMENTY PO SESJI 10 (za Pawa III)

I Wtpliwoci o czycu i odpustach poddane badaniu teologw
(niedziela 19 czerwca 1547)

I/A. O czycu
1. Czy w Pimie jest co o istnieniu czyca? A jeli jest, to w jakich
miejscach?
2. Czy pozostaoci grzechw nie oczyszczaj si w mierci, tak e
czyciec jest niepotrzebny?
3. Czy dusze w czycu s poza moliwoci zasugiwania lub grzeszenia i
czy maj pewno swego zbawienia?
4. Czy w Pimie jest co o wstawianiu si za zmarymi? A jeli jest, to w
jakich miejscach?

I/B. O odpustach
1. Czym jest odpust, to znaczy odpuszczeniem winy czy kary?
2. Jeli kary, to doczesnej czy wiecznej?
3. Jeli doczesnej, to wedle kanonw, czy sprawiedliwoci Boej?
4. Z czyich zasug skada si skarbiec odpustw? Jeli rwnie z zasug
witych, to w jaki sposb, skoro ci wici s dunikami Boga we
wszystkich swych dobrych dzieach, ktrych dokonali, lub dokona mogli?
5. Jeli skruszony, wyspowiadany i rozgrzeszony nie dziaaby od nowa
stosowne do sprawiedliwoci Chrystusa, w jaki sposb moe mu pomc
odpust, ktry pochodzi ze skarbca zasug Chrystusa?
6. Czy wymagany jest jaki powd wanoci odpustu? Jeli jest
wymagany, to jaki powd jest suszny?
7. Czy odpust moe by dla zmarych i w jaki sposb?

II. Podsumowanie odpowiedzi teologw na powysze wtpliwoci

dotyczce czyca i odpustw (pitek 15 lipca 1547)

II/A. O czycu
[1] Odnonie do pierwszej [wtpliwoci] odpowiedzieli wsplnie wszyscy,
e czyciec istnieje i wnioskuje si o nim z Pisma witego, synodw
generalnych, wiadectw uczonych i witych ojcw, z tradycji apostow,
ze zgody caego Kocioa oraz dla przyczyn ostatecznych i koniecznych.
W odniesieniu do Pisma, o ktre pytano, powoali si midzy innymi
gwnie na Mt 12, 32: Nie bdzie odpuszczone ani w tym wieku, ani w
przyszym. Mt 5,26: Nie wyjdziesz stamtd, a zwrcisz itd., Mt 3,11:
Bdzie chrzci wod i ogniem w interpretacji Hieronima i Bazylego. Pawe
mwi w l Kor 3, 13: Dzie Paski ujawni, poniewa okae si w ogniu, i l
Kor 15,29 o tych, ktrzy przyjmuj chrzest za zmarych. Podobnie Ap 5,
3n: Nikt nie by godny - na niebie ani na ziemi, ani pod ziemi - otworzy
ksigi, a wic pod ziemi s godni, ale nie eby otworzy ksig; nie s
zatem w piekle. Poniewa wszyscy chwalili Pana, zmarli za w piekle nie
chwal Pana, a wic rozumie si to o czycu. Podobnie gdy Pan mwi, e
z kadego bezuytecznego sowa zdamy spraw, nie czyni si tego w
piekle, a wic w czycu. Jeli za najmniejszy grzech, to o wiele bardziej
za miertelne, w ktrych kto umierajc strcony do pieka, nie moe tam
za nie zdawa sprawy, l J 5,16: Jeli kto [popeni] grzech sprowadzajcy
mier, nie mwi, aby si za niego modli itd.; a wic a kogo, kto nie
umiera w takim grzechu, naley si modli, co nie byoby moliwe, gdyby
nie by w czycu. Dawid mwi: Oplatay mnie cierpienia piekie: sw
tych nie mona rozumie o limbusie, poniewa tam nie ma cierpie, ani o
piekle, to jest o miejscu potpionych, poniewa Dawid nie musia si go
obawia. Ponadto Ba 3,4 mwi, e synagoga modlia si za zmarych, nie
za tych, ktrzy byli w limbusie. ktrzy nie potrzebowali modlitwy, ani za
sprawiedliwych, poniewa mwi tam: za tych ktrzy wczeniej zgrzeszyli,
a przecie nie za potpionych, gdy w piekle nie ma odkupienia; a wic za
tych, ktrzy byli w czycu. Mi 7,8-9: Nie wesel si, nieprzyjaciko moja,
poniewa upadem. Powstan, cho siedz w ciemnociach. Pan wywiedzie
mnie na wiato itd., jak interpretuj glosa zwyczajna i Hieronim.
Podobnie Ml 3,1.3: Oto Pan przyjdzie itd. i oczyci synw Lewiego i
przecedzi ich jak zoto itd., jak Augustyn interpretuje w O pastwie
Boym, rozdz. 24. A Zachariasz 9,11 mwi: Bg wyprowadzi winiw z
cysterny; z pieka za nie wyprowadza si. Podobnie Augustyn dowodzi
czyca ze sw Ps 37: Nie kar mnie w gniecie Twoim; i wczeniejsze:
Panie, nie karz mnie w Twej zapalczywoci, rozumie o piekle. Hieronim
wnioskuje to z Ozeasza: Wyzwol ich z mocy mierci i z ostatniego
rozdziau Izajasza. Podobnie l Sm 2, 6: Pan daje mier i ycie, wtrca do
piekie i z nich wyprowadza. Podobnie docza si Hioba 14, 13: Kt w
piekle mnie ochroni? Iz 4,4. Syr 7, 37 [Wlg]. Ps 76:1 wyprowadzie nas
itd. oraz Ps 45: Pan wyrwie mnie z mocy [piekie itd. Podobnie przenonie
mwi Rdz 30 o Jakubie: Z lask moj przeprawiem si przez Jordan.
Podobnie do Filipian 2, 10: Na imi Jezusa zegnie si kade kolano istot
niebieskich i ziemskich i podziemnych; w piekle bowiem nie zginaj kolan.
Ponadto Pawe powiedzia: Przez wiele uciskw trzeba wej do krlestwa
niebieskiego; a zatem zmarli, ktrzy nie przeszli przez ucisk w tym wieku,
znios go w czycu. Inaczej sprawiedliwi znoszcy wiele uciskw w tym
wieku, byliby w gorszej sytuacji ni ci, ktrzy zawsze le yli w
rozkoszach, jednake nawracaj si w chwili mierci i auj, gdyby
zarwno sprawiedliwi, jak i tamci natychmiast szli do nieba.
[2] Na drug tez odpowiedzieli, e grzechu popenionego nie oczyszcza
si normalnie przez mier; albowiem wici i sprawiedliwi umieraj jak
grzesznicy. Niekiedy jednak mier gadzi grzech, jak jest o synu Dawida,
ktrego mier wymazaa grzech Dawida. Podobnie mier ponoszona
przez witych mczennikw dla Chrystusa gadzi wszystkie grzechy i
kary; to samo dotyczy umierajcych z gbokim alem; take
sprawiedliwi, ktrzy cierpliwie przygotowuj si do mierci, w jaki sposb
zasuguj prze ni. Niektrzy twierdzili, e naley rozrni; albowiem
pozostaoci grzechw, to jest podliwo i zarzewie, ktre s
pozostaociami po grzechu pierworodnym, s gadzone przez mier; co
do kar, ktre nakada kapan za popenione grzechy itd., to nie s one
gadzone przez mier, ale przez zadouczynienie w tym wieku lub w
czycu. Czyci si take kar, ktra pozostaje po odpuszczeniu grzechw
winy, przez gboki akt mioci. Podobnie przez mocny akt alu, przez
odpusty, przez mier, podjt ze wzgldu na Boga w mczestwie.
Prawie wszyscy mwili, e mier oczyszcza grzech lekki, niektrzy
przeciwnie, e czyciec.
[3] Na trzeci tez odpowiedzieli, e dusze w czycu nie mog grzeszy
ani zasugiwa: Koh 9, 5: Zapaty wicej ju nie maj, jak interpretuje
Hieronim; i Ap 10. 5-6: Anio przysig, e ju nie bdzie czasu. Mt 25, 10
mwi, e drzwi bd zamknite; J 8: Przyjdzie noc, kiedy nikt nie bdzie
mg dziaa. Pawe te mwi, e zdamy spraw z tego, comy uczynili w
ciele, nie za z tego co poza ciaem; do Galatw 4: Dopki mamy czas,
czymy dobrze. Poniewa dusze te s u kresu, a nie w stanie zasugiwania
jak dusze bogosawione w niebie. Kto powiedzia, e dusze w czycu s
poza stanem grzeszenia, ale nie zasugiwania; jak bowiem (mwili)
bowsawieni zasuguj w niebie, chocia s ju u celu drogi, o wiele
bardziej ci, ktrzy s w czycu, poniewa s jeszcze w drodze. Poniewa
poczeni s z nami w mioci, modl si za nas; jeli bowiem dusza
hulaki bdc w piekle prosia Abrahama, aby posa azarza do jego braci
itd., o wiele bardziej bdce w czycu. Podobnie zasuguj, aby
pomagay im nasze wstawiennictwa. Podobnie, skoro s w mioci,
pobudzaj dobre czyny i maj przedmiot, dla ktrego owe czyny s
podejmowane. Ponadto staje si jasne, e przez te czyny zasuguj,
poniewa niektre grzechy, mwi, s im odpuszczone take co do winy
zgodnie ze sowami: Nie bdzie odpuszczone ani w tym tym wieku, ani w
przyszym; a wic niektre s odpuszczane w przyszym. Dodaj, e jeli
zasuguj sprawiedliwi, ktrzy s u kresu, to o wiele bardziej dusze w
czycu, ktre s w w drodze.
S one jednak pewne swego zbawienia, poniewa bogosawi Pana w Ap
5,13; w Ap 2,28 mwi si: Dam im gwiazd porann. Skoro mwi si o
nich, e pi, s wic w spokoju; Koci bowiem si modli: i pi snem
pokoju. Ponadto, bdcy w czycu, odeszli w mioci, ktra daje
wiadectwo, e jestemy synami Boymi. Skoro dusze bdce w limbusie
byy pewne swego zbawienia, o wiele bardziej bdce w czycu.
Poniewa wiedz, e s w doskonaej asce i rozpoznaj miejsce i stan, w
ktrym s, w konsekwencji wiedz, e s w [stanie] aski.
[4] Na czwart tez odpowiedzieli, e wstawiennictwo za zmarych
wystpuje w Pimie: Tb 4,18 [Wlg]:Synu, wino i chleb kad na grobie
sprawiedliwego. 2 Mch 12,46: Jest to wita i zbawienna myl: baga za
zmarymi, oraz l Kor 15,29 o tych, ktrzy przyjmuj chrzest za zmarych.
Podobnie Syr 17,18: Jamuna jest jakby pieczci ma itd.

II/B. O odpustach
[1-2] Na pierwsz i drug odpowiedzieli, e odpust jest uwolnieniem od
kary doczesnej, ktra pozostaje po odpuszczeniu winy i kary wiecznej, Mt
18, 18: Cokolwiek rozwiecie itd.
[3] Na trzeci odpowiedzieli, e odpust niekiedy kar doczesn naoon
w kanonach, niekiedy nalen ze sprawiedliwoci Boej zgodnie ze
sowami: Cokolwiek rozwiesz na ziemi, bdzie rozwizane w niebie.
Odpuszczam za kar oznaczon w kanonach, gdy papie mwi z
doczonej pokuty; nalen za ze sprawiedliwoci Boej, gdy sowa te nie
s dodawane; niekiedy odpuszcza ca kar, niekiedy cz. e za
odpuszcza kar naoon przez sprawiedliwo Bo, wykazuj wanie z
tego, e powiedziano Piotrowi : Cokolwiek rozwiesz na ziemi, bdzie
rozwizane w niebie; a wic Piotr moe rozwiza to, co naley rozwiza
w niebie. Kto powiedzia, e kara naoona w kanonach jest sam kar ze
sprawiedliwoci Boej, i dlatego po odpuszczeniu kary naoonej w
kanonach odpuszczona zostaje kara naoona ze sprawiedliwoci Boej;
inaczej nie byyby prawdziwe sowa Chrystusa: Cokolwiek rozwiesz na
ziemi, bdzie rozwizane w niebie.
[4] Na czwart odpowiedzieli, e odpusty wypywaj ze skarbca zasug
Chrystusa, Kocioa i witych; chocia udrki tego wieku nie s godne
przyszej chway, to jednak z askawoci Boej uczynki witych pomagaj
blinim. Pawe zadouczyni za Koryntian i mwi: Ponad siy bylimy
dowiadczani, Dopeniam w moim braki udrk Chrystusa ze wzgldu na
Jego ciao, ktrym jest Koci, podobnie: Wszystko znosz przez wzgld
na wybranych, aby i oni dostpili zbawienia; pragn by wyklty ze
wzgldu na braci. Albowiem wici dokonali wielu rzeczy, ktre uwaane
jako wynikajce [ z woli] Ducha witego zasuguj dla nich i dla nas. Nie
zawsze wszyscy byli dunikami, jak Bogosawiona Dziewica, ktra nie
moga zasugiwa dla siebie, poniewa nie miaa adnego grzechu, za
ktry miaaby zadoczyni, a jednak przecierpiaa wiele kar, lub jak Jan
Chrzciciel. Kto powiedzia: Wszystko, czego dokonali wici poza
[wypenieniem] przykaza dekalogu, to czyny nie bdce dunymi, ale
zalicza si je do skarbnicy Kocioa. Podobnie gdy wici dobrze postpuj
w asce, na mocy Boego porczenia zasuguj na ycie wieczne, i ich
zasugi zostaj zoone w skarbnicy Kocioa. Hiob 6,2 take powiedzia:
Oby odwaono [grzechy moje] itd. Ponadto, poniewa zasugi witych
opieraj si na zasugach Chrystusa i s z nimi zczone, z powodu
Chrystusa zasugi witych nam pomagaj. Podobnie, o ile czyny witych
s zasugujce na ycie wieczne, tylko dla nich zasuguj, o ile za
dotycz zadouczynienia, zasuguj dla innych, poniewa wielu witych
nie miao grzechw, za ktre musieliby zadoczyni, jak Bogosawiona
Dziewica itd., a te czyny zostaj wwczas zoone w skarbnicy Kocioa.
[5] Na pit odpowiedzieli, e odpust pomaga ju rozgrzeszonemu,
poniewa przez niego udziela si ze skarbnicy zasug mki Chrystusa w
odniesieniu do kary doczesnej, ktr odpust trwale usuwa. Zasugi
Chrystusa zostay ju udzielone wyspowiadanemu i rozgrzeszonemu co do
odpuszczenia winy i kary wiecznej; przez odpust za ponownie udziela si
zasug Chrystusa w celu zniesienia kary doczesnej, ktra czsto zostaje
do usunicia po odpuszczeniu winy.
[6] Na szst odpowiedzieli, e odpustu nie powinno si udziela bez
przyczyny. Wyliczono je na 44 sesji soboru w Bazylei. Przyczyna winna
by odpowiednia, jak pjcie przeciwko niewiernym, budowanie
kociow, udzielanie jamuny itd.; stosownie do czynu naley udziela
wikszego lub mniejszego odpustu. Nie naley go udziela darmowo, ale z
zamian kary, jak stwierdza Sobr w Konstancji.
[7] Na sidm odpowiedzieli, e odpusty pomagaj zmarym na zasadzie
wstawiennictwa. Niektrzy powiedzieli, e pomaga na zasadzie sdu i
jurysdykcji; papie posiada przecie wadz sdownicz wobec
wszystkich, ktrzy s w drodze; ci za, ktrzy s w czycu, s w drodze;
a wic podlegaj sdowniczej wadzy papiea. Ponadto mwi, jeli
pomagaj zmarym nasze ofiary i modlitwy, dlaczego nie pomogyby
odpusty udzielone przez papiea, skoro wypywaj z tej samej mioci?
Prcz tego. skoro Piotrowi dane zostay klucze krlestwa niebieskiego oraz
dusze, ktre s w czycu, potrzebuj otwarcia drzwi do tego krlestwa,
to Piotr majcy klucze moe otworzy. Podobnie, jeli zmarym pomaga
wstawiennictwo osb prywatnych, tym bardziej Kocioa. Kto powiedzia,
e pomaga na zasadzie wstawiennictwa, ale nie przez wstawiennictwo
innego, lecz poniewa odrnia si od ywych, ktrym udziela si go na
zasadzie rozgrzeszenia; niekiedy pomaga take na zasadzie jurysdykcji. I
na to, co mwi Mt 16, 19: Cokolwiek zwiesz na ziemi, a wic nie pod
ziemi, odpowiada, e argumentacja ab affirmativa ad negativam nie ma
wartoci. Kto take powiedzia, e nie pomaga wszystkim przebywajcym
w czycu, ale tylko tym, ktrzy zasuyli w tym wieku, aby im pomg.

V. Tezy heretykw o ofierze mszy przedoone do zbadania

teologom mniejszym
(pitek 29 lipca 1547)
1. Eucharystia w mszy nie jest ofiar ani darem skadanym w ofierze za
grzechy, lecz tylko wspomnieniem ofiary dokonanej na krzyu, ani jej
skadanie nie jest dzieem dobrym i zasugujcym.
2. Msza nie pomaga ani ywym, ani zmarym jako ofiara, ani nie moe
by za innych sprawowana.
3. Msza nie ma podstaw w Ewangelii, ani nie zostaa ustanowiona przez
Chrystusa, lecz wymylona przez ludzi dla zysku.
4. Msze prywatne s niewaciwe i maj by zniesione, a jednego dnia w
jednym kociele moe by odprawiana tylko jedna.
5. Kapani nie powinni sprawowa funkcji witych, jeli nie ma
przystpujcych do komunii.
6. Kanon mszy winien by zniesiony i odrzucony nie inaczej, jak jako
bezecno.
7. Nie naley miesza wody z winem w mszy, gdy nie mwi o tym
Ewangelia.

VI. Podsumowanie wypowiedzi teologw na temat powyszych tez

o mszy
Wszyscy teologowie, a byo ich 28, ktrzy wypowiadali si na temat
powyszych tez o mszy, wszystkie poddane [badaniu] tezy uznali za
heretyckie, schizmatyckie, bdne, faszywe, sprzeczne z Pismem
witym, tradycjami apostow, orzeczeniami synodw, wiadectwami
witych ojcw i doktorw katolickich, a ponadto sprzeczne ze sta
jednomyln zgod Kocioa katolickiego, praktyk, nauk i wiar, i
dlatego na witym soborze wsplnym i zgodnym gosem uznali je za
godne potpienia i oboenia anatem

VIII/A. Dwie tezy heretykw o sakramencie maestwa, ktre s

sporne rwnie wrd katolikw (poniedziaek 29 sierpnia 1547 w
Bolonii)
1. Maestwa potajemne nie s prawdziwymi i legalnymi maestwami,
a wic rodzice mog je uniewani, chyba e ci, ktrzy potajemnie je
zawarli uprosz u rodzicw uznanie ich za wane.
2. Kobieta poczywszy si z nie swoim mczyzn, przestaje by on, i
obydwojgu maonkom - a przynajmniej temu, ktry nie da powodu do
rozwodu - wolno polubi kogo chce. Nie popenia nierzdu, kto
oddaliwszy on cudzoon polubia inn.

VIII/B. wiadectwa za i przeciw powyszym [spornym] tezom

[dotyczcym maestwa] przedoone do rowaania
ojcom (wtorek 30 sierpnia 1547)
[la] Cz stwierdzajc, e maestwa potajemne s uznane i wane,
chocia nie s legalne, wydaj si potwierdza wymienieni niej [w
przypisie]. [Ib] Wydaje si, e przeciwnego zdania s.
[2a] Rodzice nie mog uniewani potajemnych maestw swoich
dzieci. [2b] Przeciwnie utrzymuj.
[3a] Wydaje si, i wiadectwa wymienionych niej [w przypisie]
potwierdzaj, e z powodu nierzdu nie rozwizuje si wza
maeskiego. [3b] Wydaje si, e przeciwnego zdania s.

IX. Podsumowanie odpowiedzi ojcw na powysze tezy dotyczce

maestw potajemnych i rozwodu (Bolonia, wtorek 6 wrzenia 1547)
[1] Wikszo ojcw byo za tym, aby uzna, e te dwie tezy naley w
ogle odrzuci; niektrzy jednak uwaali, e naley je podda
ograniczeniu dokonanemu ju wobec nich w prawie z powodu wielkich
kontrowersji i rnicy zda, jakie s na ich temat take wrd uczonych
katolickich. Jednake szczeglnie odpowiedzieli na nie, co nastpuje:
[2] Odnonie do pierwszej czci tezy o [maestwach] potajemnych
znacznie wiksza cz [ojcw soborowych] gosowaa za nimi, pomimo
e s zakazane kanonami i zawierajcy je s ciko karani, to jednak jeli
maj wszystko, co wymagane jest do maestwa, a wic dobrowoln
zgod, wiar i poycie, s prawdziwe i uznane, i w aden sposb nie mog
by rozwizane. Jednake mwili oni, e tego rodzaju maestw naley
na nowo zakaza pod cikimi i wikszymi ni dawniej karami z powodu
skandali, jakie wywouj; jednake zawarte nie powinny i nie mog by
uniewanione ani anulowane. [3] Niektrzy jednak twierdzili, e zawarte
maestwa potajemne s w ogle niewane i nielegalne, mwic midzy
innymi, e do maestwa, jak uwaa si powszechnie, wystarcza tylko
zgoda; e za [maestwo] jest sakramentem, oprcz zgody wymagane
s inne rzeczy, jak religia, wiara, Koci, ktrych nie ma w [przypadku
maestw] potajemnych. A wic nie s one wanymi i prawomocnymi
maestwami.
[4] Odnonie do drugiej czci, niemale wszyscy stwierdzili, e nie ley
w mocy rodzicw rozwizywanie tego rodzaju maestw, ani zgoda
rodzicw nie jest wymagana przez prawo kanoniczne do wanoci
maestwa, ani dzieci w odniesieniu do maestwa nie s pod wadz
rodzicw. [5] Niektrzy jednak mwili przeciwnie, e wymagana jest
zgoda rodzicw, mwic, e nie przeszkadza temu opinia innych, i
wystarcza zgoda narzeczonych, poniewa, jak wiadczy Ewaryst, wymaga
si zgody oraz prawomocnego wyraenia woli, co, mwili, obejmuje zgod
rodzicw.
[6] Czy za maestwa potajemne mog by uniewanione przez
Koci, ojcowie rnili si: niektrzy twierdzili, e ley to w mocy
Kocioa, jak czyni przykadowo w zakazanych stopniach [pokrewiestwa
itd], inni odczuwali przeciwnie przede wszystkim dlatego, e jeli s (jak
mwili) wane, to adna wadza ludzka nie moe ich rozwiza zgodnie ze
sowami: Co Bg zczy, czowiek niech nie rozcza. [7] Sprzeciwiajcy
si temu wiadectwu odpowiadali, e maestwa tego rodzaju czy
diabe, a nie Bg. [8] Odnonie do tezy drugiej, ojcowie take rnie
odpowiedzieli; ale znacznie wiksza cz potwierdzia, e maestwo nie
moe by rozwizane z powodu nierzdu, e cudzooy ten, kto za ycia
ony bierze inn, i e nie moe czyni adnej separacji, chyba e oa.
[9] Niektrzy jednak mwili, e z adnego powodu nie mona rozwiza
maestwa z wyjtkiem nierzdu, w ten sposb interpretujc Mateusza 5
[32] i 19 [9], e jak si wydaje Chrystus odpowiedzia tam na to pytanie,
poniewa w staroytnym prawie z powodu wielu przyczyn pozwalano na
rozwizanie; On za odpowiada w nowym [prawie], e nie wolno tego
czyni z wyjtkiem przyczyny nierzdu. [10] Sprzeciwiajcy si temu
wiadectwu odpowiadali, e separacj powinno si tu rozumie co do oa,
a nie co do wza, jak interpretuj uczeni i stwierdza Pawe w l Kor 7
[10n] oraz do Rzymian 7 [2n.], a take Marek 10 [l 1], ukasz 16 [18]
oraz Mateusz 5 [32], i e Pismo naley rozumie zgodnie z orzeczeniem
Kocioa

XI. Odoenie sesji 11

 (trzeciej w Bolonii) (kongregacja generalna; roda 14 wrzenia
1547)
Najprzewielebniejszy kard. de Monte przemwi do ojcw w zwizku z
tym, e na nastpny dzie zostaa ustalona sesja; oczekuje si wielu
praatw, zwaszcza z Gallii, a wikszo z obecnych przybya w ostatnich
dniach i nie moga zapozna si z tak wanymi sprawami dotyczcymi
dogmatw i reformy, ktre naley sformuowa i promulgowa. Ponadto
powana sprawa ksicia Piacenzy - Piotra Aloizego Farnese, naturalnego
syna papiea [Pawa III], w tych dniach zamordowanego w Piacenzy przez
pewnych spiskujcych arystokratw; a miasto przeszo w rce
procesarskie - zmusza nas konieczno do zajcia si obron miast
Kocioa. Z tych i innych powodw czujemy si zmuszeni do odoenia
sesji, zwaszcza e w dekrecie poprzedniej sesji jest klauzula, i sesj
mona odoy take na prywatnej kongregacji. Wydaje si wic
konieczne, aby odoy termin jutrzejszej sesji, i o tym pragniemy
usysze zdanie ojcw.
[Wszyscy jednomylnie odpowiedzieli:] Zgadzam si.

XII. Tezy heretykw o lubach zakonnych przedstawione

teologom mniejszym
(Bolonia, sobota 8 padziernika 1547)
1. lub nie jest rzecz dobr i suszn, a wrcz przez lubowanie obraa
si Boga. Tak wia wszelkie luby winny by zniesione.
2. luby wieczyste sprzeciwiaj si wolnoci chrzecijaskiej i chrztowi.
3. luby zakonne, nawet zoone z powan i pobon intencj, s
niestosowne. Klasztory majce luby winny by zatem zniesione jako
bezbone i wymylone przez ludzi wbrew Pismu; do czasw Augustyna
klasztory byy dobrowolne, to jest bez lubw.
4. Niemoliwe jest zachowanie czystoci, powinni wic zawrze
maestwo take ci, ktrzy lubowali czysto.
5. Pawe zaleca dziewictwo ponad maestwo nie dlatego, by by to stan
wyszy ni maeski, ani e bardziej podoba si Bogu lub daje wicej
zasug, lecz e daje lepsz moliwo posania do wielu posug.
6. Nie jest waniejsze zachowywa rady [ewangeliczne] ni same
przykazania, w kadym razie wszystkie tak zwane rady s przykazaniami.
7. Ewangelia nie nakazuje ani radzi dobrowolnego ubstwa; opuszczanie
posiadoci, jeli si ich nie traci, i przekazywanie ich do uytku
wsplnego, nie wypywa ani z przykazania, ani z rady ewangelicznej;
zakonnicy nie powinni ebra; posiadanie prefektury stoi w sprzecznoci z
ubstwem i posuszestwem

XXI. Bulla o ponownym zwoaniu soboru do Trydentu (14 listopada

1550)
[1] Biskup Juliusz, suga sug Boych, na przysz rzeczy pamitk.
Wydaje si dobre, waciwe i korzystne, aby dla zniesienia sporw w
sprawie naszej religii, ktre od dawna panuj w Niemczech z wielkim
zamtem i zgorszeniem dla caego wiata chrzecijaskiego, wity,
ekumeniczny i generalny Sobr, ogoszony przez naszego poprzednika,
witej pamici papiea Pawa III, zosta ponownie zwoany w miecie
Trydencie. Wskaza na to rwnie nasz syn umiowany w Chrystusie,
cesarz Rzymian Karol, zawsze august, w swym licie skierowanym do nas
i za porednictwem swych posw. [Sobr ten by] rozpoczty,
zorganizowany i prowadzony przez nas samych, ktrzy wwczas
wykonywalimy obowizki zwizane z godnoci kardynalsk (rwnie w
imieniu naszego poprzednika). Kierowalimy tym Soborem wraz z dwoma
innymi kardynaami witego Kocioa rzymskiego. Podczas obrad odbyy
si liczne sesje publiczne i uroczyste, na ktrych ogoszono wiele
dekretw, zarwno w kwestiach dotyczcych wiary, jak i obyczajw.
Ponadto zbadano i poddano dyskusji wiele zagadnie nalecych do obu
tych dziedzin.
[2] My zatem, do ktrych, jako penicych obecnie urzd najwyszego
kapana, naley ogaszanie i kierowanie Soborami generalnymi, dc do
osignicia pokoju w Kociele, wzrostu wiary chrzecijaskiej i
prawowiernej religii, na cze i chwa Boga wszechmogcego, oraz na ile
to ley w zakresie naszych moliwoci, z ojcowsk trosk starajc si o
zaprowadzenie spokoju w Niemczech, ktry to kraj w minionych czasach
zawsze by na czele wrd wszystkich pastw chrzecijaskich w
uprawianiu prawdziwej religii i nauki witych Soborw oraz witych
Ojcw, a take w okazywaniu nalenego posuszestwa i czci papieom,
zastpcom naszego Odkupiciela, Chrystusa na ziemi, majc nadziej, e
za spraw aski i askawoci Boej wszyscy krlowie i ksita
chrzecijascy przyjm, bd sprzyja i wspiera nasze pobone
pragnienia podjte w tej sprawie, zachcamy, wzywamy i upominamy
czcigodnych braci patriarchw, arcybiskupw, biskupw oraz umiowanych
synw opatw, a take wszystkich innych, oraz kadego z osobna, ktrzy
na mocy prawa, zwyczaju bd przywileju powinni bra udzia w Soborach
generalnych (a ktrych udziau na Soborze pragn wspomniany nasz
poprzednik w swych pismach zapowiadajcych Sobr i we wszystkich
innych listach sporzdzonych i wydanych w tej sprawie), dla gbokoci
miosierdzia naszego Pana Jezusa Chrystusa, aby l maja [1551] zebrali si
i zgromadzili w Trydencie, po ustaniu prawnej przeszkody, bez adnego
opnienia, dla kontynuacji i dalszego prowadzenia obrad soborowych.
Ten dzie ustanawiamy i ogaszamy jako termin ponownego zwoania i
kontynuacji tego Soboru (w takim stanie, w jakim si on teraz znajduje),
po uprzednim dojrzaym namyle, na podstawie pewnej wiedzy, moc
penej wadzy apostolskiej, oraz za rad i zgod naszych czcigodnych
braci, kardynaw witego Kocioa rzymskiego.
[3] My za dooymy szczeglnego starania, aby w tym samym czasie, w
tym samym miecie byli cigle obecni nasi legaci, za porednictwem
ktrych bdziemy - pod kierunkiem Ducha witego - przewodniczy
obradom Soboru (gdybymy z powodu wieku, stanu zdrowia i potrzeb
Stolicy Apostolskiej nie mogli osobicie by obecni), bez wzgldu na
jakiekolwiek przeniesienie bd zawieszenie tego Soboru, ani na
jakiekolwiek inne przeciwne postanowienia, zwaszcza te, ktre
wspomniany wyej nasz poprzednik okreli w swoich wspomnianych
listach, aby nie byy przeszkod, ktre to listy chcemy, aby zachoway
sw moc wraz ze wszystkimi zawartymi w nich warunkami i
postanowieniami, co ustanawiamy i w miar potrzeb ponawiamy. Prcz
tego ustalamy, e niewane i prne bd wszelkie usiowania, wiadome
bd mimowolne, podjte wbrew tym postanowieniom przez kogokolwiek
i na mocy jakiejkolwiek wadzy.
Nikomu zatem nie wolno narusza tego naszego listu, zachty, wezwania,
upomnienia, postanowienia, wyjanienia, ponowienia, woli i dekretu, ani
lekkomylnie si jemu sprzeciwia. Gdyby za ktokolwiek si na to
odway, ten niech wie, e naraa si na gniew Boga wszechmogcego i
Jego bogosawionych apostow Piotra i Pawa.
Dane w Rzymie u w. Piotra, 14 listopada 1550 roku Paskiego, w
pierwszym roku naszego pontyfikatu.

SESJA 11 (pierwsza za Juliusza III) (pitek l maja 1551)


[I. Dekret o ponownym zebraniu si soboru]
Wielebni i czcigodni Ojcowie: czy zgadzacie si, aby na cze i chwa
witej i niepodzielnej Trjcy, Ojca, Syna i Ducha witego, dla wzrostu i
wywyszenia wiary i religii chrzecijaskiej, wznowi obrady witego,
ekumenicznego i generalnego Soboru Trydenckiego i postpowa dalej,
zgodnie z treci i brzmieniem listu naszego najwitobliwszego papiea?
Wszyscy ojcowie jednomylnie odpowiedzieli: Zgadzam si.

[II. Zapowied przyszej sesji]

Wielebni i czcigodni Ojcowie: czy zgadzacie si, aby najblisza przysza
sesja odbya si i zostaa odprawiona l wrzenia?
Od razu wszyscy ojcowie, zapytani take kady osobno przeze mnie
sekretarza, odpowiedzieli: Zgadzam si.

SESJA 12 (druga za Juliusza III) (wtorek l wrzenia 1551)


[Dekret o odoeniu sesji]
[1] wity, ekumeniczny i generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym
prawomocnie zgromadzony, pod przewodnictwem tego samego legata i
tych samych nuncjuszy Stolicy Apostolskiej, podczas ostatniej sesji
zarzdzi, e najblisza sesja ma si odby dzisiaj i podj dalsze prace.
Odoy jednak obrady z powodu nieobecnoci przedstawicieli sawnego
narodu niemieckiego (ktrego szczeglnie dotyczy dyskutowana
problematyka), jak rwnie z powodu nielicznego udziau innych Ojcw
soborowych, a obecnie raduje si w Panu i skada nalene podzikowanie
Bogu wszechmogcemu za przybycie krtko przed tym dniem czcigodnych
braci i synw w Chrystusie, arcybiskupw Moguncji i Trieru, ksit
elektorw witego Cesarstwa Rzymskiego, oraz niektrych innych
biskupw stamtd oraz z innych krajw. [Sobr] ma nadziej, e wielu
innych dostojnikw, zarwno z Niemiec, jak rwnie z innych narodw,
poruszonych wasnymi obowizkami i tym przykadem, przybdzie w
cigu kilku dni. Dlatego wyznacza najblisz sesj na czterdziesty dzie
od dzisiaj, czyli na 11 padziernika. [2] Wtedy sobr bdzie
kontynuowany od punktu, w ktrym si znalaz, a skoro na poprzednich
sesjach podano ogln nauk o siedmiu sakramentach Nowego Prawa,
szczeglnie o chrzcie i bierzmowaniu, dlatego [sobr] postanawia i
zarzdza, e naley podj nauk o Najwitszym Sakramencie
Eucharystii, a w sprawie reformy pozostae zagadnienia dotyczce
atwiejszego i dogodniejszego rezydowania dostojnikw
kocielnych. [3] [Sobr] upomina i zachca wszystkich Ojcw, aby w tym
czasie, idc ladem naszego Pana Jezusa Chrystusa, oddawali si postom i
modlitwom (na ile ludzka uomno moe znie), aby Bg (na wieki
bogosawiony) raczy askawie wszystkie serca doprowadzi do poznania
swej prawdziwej wiary, do jednoci witej Matki Kocioa i do zasad
prawego ycia.

DOKUMENTY PO SESJI 12 (drugiej za Juliusza III)

 I. Tezy heretykw o sakramencie Eucharystii dane teologom do
zbadania, czy s heretyckie i zasuguj na potpienie przez sobr (roda 2
wrzenia 1551)

II. Tezy o sakramencie Eucharystii z orzeczeniem teologw mniejszych

(czwartek 17 wrzenia 1551)

II/B. Tezy, ktre zdaniem niektrych teologw trzeba potpi, ale z

dodaniem wyjanienia
2. W Eucharystii ukazuje si Chrystus, ale tylko duchowo, by spoywa Go
przez wiar, a nie sakramentalnie.
Prawie wszyscy uwaali, e tez t naley pomin jako zbdn, poniewa
zawarta jest w tezie pierwszej, albo poniewa sakramentalnego przyjcia
nie zaprzecza aden z heretykw. Kto przypomnia, e jest to teza
heretycka i naley j potpi w nastpujcej formie: Chrystus nie ukazuje
si sakramentalnie, inaczej jak tylko duchowo; i doda, e jej autorem jest
Oecolampade.
4. Eucharysti ustanowiono wycznie z powodu odpuszczenia grzechw.
Poniewa, jak mwi niektrzy, heretycy nie uywaj w tej tezie sowa
wycznie, a bez niego byaby ona katolicka, chc, eby sobr j
przemilcza. Wielu za mylao przeciwnie i chciao, eby j cakowicie
potpi wraz ze sowem wycznie albo przede wszystkim.
6. Nie wolno, aby kto samemu sobie udziela komunii.
Niektrzy zgadzali si, eby ostatni cz szstej tezy potpi w
nastpujcej formie: W adnym przypadku, nawet koniecznoci, nawet
kapana celebrujcego nie wolno, aby kto sam sobie udziela Komunii.
Kto nadmieni o potrzebie rozwaenia, e niektrzy uczeni mwi, i
wieckiemu nie wolno nawet w przypadku koniecznoci udzieli sobie
komunii, ale bezpieczniej jest powstrzyma si i przyj Eucharysti w
pragnieniu.
9. Jedna posta nie zawiera w sobie tego, co dwie, ani nie otrzymuje tyle
przyjmujcy komuni pod jedn postaci, co pod dwiema.
Wszyscy sdz, e pierwsz cz tezy trzeba potpi, rozumiejc w
odniesieniu do sakramentu. Drug jej cz niektrzy nie uznaj za
heretyck, rozumiejc to o asce, ktrej wicej otrzymuje -jak mwi -
przyjmujcy komuni pod dwiema postaciami ni pod jedn. Wielu
uwaao przeciwnie. Niektrzy pragnli tak sformuowa tez, aby nie byo
w niej wzmianki o asce, ale tylko o sakramencie, eby unikn
scholastycznych dysput.
10. Sama wiara jest wystarczajcym przygotowaniem do przyjcia
Eucharystii, i spowied nie jest do tego konieczna, ale zbdna, zwaszcza
dla mdrych, i nie trzeba zobowizywa ludzi do Komunii w czasie
wielkanocnym.
Pierwsz i trzeci cz tezy potpili po prostu wszyscy. Co do drugiej
byy jednak wtpliwoci. Niektrzy bowiem mwili, e spowied nie jest
konieczna do godnego przyjcia Eucharystii, uwzgldniwszy wolno
wyboru spowiednika przy wiadomoci grzechu miertelnego; wystarcza
al z pragnieniem spowiedzi w swoim czasie. I dlatego tej czci nie
trzeba potpia. Inni za mwili, e spowied jest po prostu konieczna i
dlatego cz t naley potpi jako heretyck. Trzeci za jej cz jako
bdn, skandaliczn i prowadzc do oczywistej zguby dusz (co
potwierdzaj codzienne przykady) uznali za majc by potpion.

SESJA 13 (trzecia za Juliusza III) (niedziela 11 padziernika 1551)

I/A. Dekret o Najwitszym Sakramencie Eucharystii

 [Wstp]
[a] wity, ekumeniczny i generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym
prawomocnie zgromadzony, pod przewodnictwem tego samego legata i
nuncjuszy Stolicy Apostolskiej, nie bez szczeglnego natchnienia i
kierownictwa Ducha witego, zebra si w celu wyjanienia prawdziwej i
staroytnej nauki o wierze i sakramentach oraz znalezienia lekarstwa na
wszystkie herezje i wielkie nieszczcia, ktre obecnie aonie
przeladuj Koci Boy i rozrywaj go na wiele rnych czci. Od
samego pocztku pragn, aby z korzeniem wyrwano zwaszcza kkol
niegodziwych herezji i schizm, zasianych w naszych nieszczsnych
czasach przez nieprzyjaznego czowieka w nauce wiary, korzystania i czci
Najwitszej Eucharystii, ktr nasz Zbawiciel zostawi przecie w swoim
Kociele jako znak jego jednoci i mioci, i pragn, eby dziki niej
wszyscy chrzecijanie byli zjednoczeni i pojednani, [b] Dlatego wity
sobr przekazujc zdrow i czyst nauk o czcigodnym i Boym
sakramencie Eucharystii - ktr Koci katolicki pouczony przez naszego
Pana Jezusa Chrystusa i Jego apostow oraz przez Ducha witego stale
udzielajcego mu wszelkiej prawdy zawsze zachowywa i przechowa a do
koca czasu - zakazuje wszystkim wierzcym, aby odtd nie wayli si o
Najwitszym Sakramencie Eucharystii inaczej wierzy, naucza tub
przepowiada, ni wyjaniono to i okrelono w obecnym dekrecie.

Rozdzia l
Rzeczywista obecno Pana naszego Jezusa Chrystusa w
Najwitszym Sakramencie Eucharystii
[a] Na pocztku wity sobr uczy oraz otwarcie i wprost wyznaje, e w
yciodajnym sakramencie witej Eucharystii, po dokonaniu konsekracji
chleba i wina, obecny jest prawdziwie, rzeczywicie i substancjalnie Pan
nasz Jezus Chrystus, prawdziwy Bg i czowiek, pod postaciami tyche
widzialnych rzeczy. Nie ma sprzecznoci w tym, e nasz Zbawiciel zawsze
siedzi w niebie po prawicy Ojca wedle naturalnego sposobu istnienia, i e
sakramentalnie obecny jest dla nas w swojej substancji w rnych innych
miejscach wedle sposobu istnienia, ktry cho z trudem moemy wyrazi
w sowach, moliwy jest dla Boga, a myl owiecon przez wiar
moemy go poj i mamy obowizek mocno we wierzy, [b] Tak wierzyli
wszyscy nasi przodkowie nalecy do prawdziwego Kocioa Chrystusa,
ktrzy nauczali o tym Najwitszym Sakramencie i otwarcie wyznawali: e
ten przedziwny sakrament ustanowi nasz Zbawiciel podczas Ostatniej
Wieczerzy, gdy pobogosawiwszy chleb i wino, jednoznacznie owiadczy,
e podaje [apostoom] swoje wasne ciao i swoj wasn krew. [c] Sowa
te odnotowane przez ewangelistw, a nastpnie powtrzone przez w.
Pawa, maj taki wanie wasny i jasny sens, jak rozumieli to ojcowie, a
najbardziej niegodziw rzecz jest to, e pewni ludzie z uporem i
przewrotnie znieksztacaj ich znaczenie traktujc je jako wymylon i
obrazow interpretacj przeczc prawdzie Ciaa i Krwi Chrystusa, wbrew
rozumieniu Kocioa powszechnego, ktry jako kolumna i podpora
prawdy, brzydzi si wymysami bezbonych ludzi, jako szataskimi
dzieami, i stale z wdziczn pamici wyznaje to najwspanialsze
dobrodziejstwo Chrystusa.

Rozdzia 2
Powd ustanowienia Najwitszego Sakramentu
[a] Nasz Zbawiciel, majc odej z tego wiata do Ojca, ustanowi ten
sakrament, w ktrym niejako wyla bogactwo swej Boej mioci do ludzi,
czynic pamitk dla swych cudw, i przez jego spoywanie poleci nam
czci Jego pami, i gosi Jego mier, dopki nie przyjdzie sdzi
wiat, [b] Chcia, aby ten sakrament przyjmowany by jako duchowy
pokarm dla dusz, ktrym maj si karmi i umacnia, yjc yciem Tego,
ktry powiedzia: Kto Mnie poywa, ten y bdzie przeze Mnie, oraz
jako rodek leczniczy uwalniajcy nas od wykrocze powszednich i
chronicy przed grzechami miertelnymi, [c] Chcia ponadto, aby ten
sakrament by zadatkiem naszej przyszej chway i wiecznej szczliwoci,
i dlatego symbolem tego jedynego Ciaa, ktrego On sam jest Gow, a z
ktrym chcia nas poczy tak bardzo mocnymi wizami wiary, nadziei i
mioci, aby wszyscy byli jednomylni, i aby nie byo u nas rozamw.

Rozdzia 3
 Wyszo najwitszej Eucharystii nad pozostaymi
sakramentami
[a] Najwitsza Eucharystia wsplnie z innymi sakramentami jest
znakiem rzeczy witej i widzialn form niewidzialnej aski.
Przewyszajce i wyjtkowe jest w niej to, e pozostae sakramenty
posiadaj moc uwicania dopiero wtedy, gdy kto je przyjmuje, w
Eucharystii za obecny jest Sprawca witoci jeszcze przed jej
przyjciem, [b] Zanim apostoowie przyjli Eucharysti z rk Pana,
rzeczywicie im oznajmi, e ciaem Jego jest to, co im daje. Zawsze w
Kociele Boym wierzono, e od razu po konsekracji obecne jest
prawdziwe Ciao naszego Pana i prawdziwa Jego Krew pod postaciami
chleba i wina, wraz z Jego dusz i Bstwem. Ciao jest pod postaci
chleba, a Krew pod postaci wina, na mocy sw; to samo Ciao jest te
pod postaci wina, Krew pod postaci chleba, a dusza jest pod dwiema
postaciami, na mocy naturalnego poczenia i wspistnienia, dziki
ktremu czci Chrystusa Pana, ktry powstawszy z martwych ju wicej
nie umiera, cz si wzajemnie, a Bstwo jest obecne ze wzgldu na
przedziwn Jego uni hipostatyczn z ciaem i dusz, [c] Dlatego prawd
jest, e pod kad z obu postaci jest zawarte to samo, co pod obiema.
Cay bowiem i integralny Chrystus jest pod postaci chleba i pod kad jej
czstk; podobnie cay jest pod postaci wina i jej czstkami.

Rozdzia 4
Przeistoczenie
Poniewa Chrystus, nasz Odkupiciel, powiedzia, e prawdziwie ciaem
Jego byo to, co podawa pod postaci chleba, w Kociele Boym zawsze
istniao przekonanie, ktre wity sobr wyraa dzisiaj na nowo, e przez
konsekracj chleba i wina dokonuje si przemiana caej substancji chleba
w substancj Ciaa Chrystusa, naszego Pana, i caej substancji wina w
substancj Jego Krwi. wity Koci katolicki susznie i waciwie nazwa
t przemian przeistoczeniem.

Rozdzia 5
Kult i cze Najwitszego Sakramentu
[a] Nie ma wic adnej wtpliwoci, e wszyscy wierzcy w Chrystusa,
zgodnie ze zwyczajem zawsze przyjmowanym w Kociele katolickim, winni
oddawa Najwitszemu Sakramentowi kult uwielbienia naleny
prawdziwemu Bogu. Powinnoci adoracji nie umniejsza fakt, e Chrystus
Pan ustanowi go w celu spoywania. Wierzymy bowiem, e jest w nim
obecny ten sam Bg, o ktrym przedwieczny Ojciec mwi, wprowadzajc
go na wiat: Niech oddaj Mu pokon wszyscy Anioowie Boy, przed
ktrym upadli i pokonili si Mdrcy, ktrego adorowali apostoowie w
Galilei, wedle wiadectwa Pisma, [b]Ponadto wity sobr owiadcza, e
w Kociele Boym zaprowadzono pobony i religijny zwyczaj, eby
kadego roku w jednym witecznym dniu szczeglnie uroczycie
obchodzono wito tego wzniosego i godnego uwielbienia sakramentu, i
eby obnoszono Go w procesjach ze czci i szacunkiem po ulicach i
miejscach publicznych. Susznie wic ustanowiono pewne dni wite,
kiedy wszyscy chrzecijanie szczeglnie i wytkowo daj wiadectwo
wdzicznoci i pamici wzgldem wsplnego Pana i Odkupiciela za
niedajce si wyrazi Boe dobrodziejstwo, ktre uwiadamia Jego
zwycistwo i tryumf nad mierci. W ten sposb trzeba wyraa tryumf
zwycistwa prawdy nad kamstwem i herezj, aeby jego przeciwnicy, w
obliczu takiego blasku i tak wielkiej radoci Kocioa powszechnego
zamilkli bezsilni i sabi albo opamitali si przejci wstydem i zmieszani.

Rozdzia 6
Przechowywanie sakramentu witej Eucharystii i zanoszenie jej
chorym
 Zwyczaj przechowywania witej Eucharystii w miejscu witym jest
tak dawny, e znano go ju w dobie Soboru w Nicei. Ponadto, zanoszenie
witej Eucharystii chorym i pilne przechowywanie jej w tym celu w
kocioach jest nie tylko bardzo suszne i rozumne, ale bywao
nakazywane na wielu soborach i zachowywane na mocy prastarego
zwyczaju Kocioa katolickiego. Dlatego wity sobr postanowi, e ten
zbawienny i potrzebny zwyczaj naley w peni utrzyma.

Rozdzia 7
Potrzebne przygotowanie do godnego przyjcia Eucharystii
[a] Jeli nie przystoi, by do jakichkolwiek czynnoci witych
przystpowa w sposb nie wity, to im bardziej chrzecijanin poznaje
wito i bosko tego niebiaskiego sakramentu, tym bardziej winien
si strzec, by do jego przyjcia nie przystpowa bez wielkiego
uszanowania i witoci, zwaszcza e czytamy u Apostoa owe grone
sowa: Kto poywa i pije niegodnie, sd sobie spoywa i pije, gdy nie
zwaa na Ciao Paskie. Dlatego chccemu przyj Komuni naley
przypomnie jego nakaz: Niech przeto czowiek bada
siebie, [b] Zwyczaj za kocielny uwydatnia, e takie badanie jest
konieczne, aby nikt wiadomy grzechu miertelnego, jak wiele by nie
aowa, nie przystpowa do witej Eucharystii bez uprzedniej
sakramentalnej spowiedzi, [c] wity sobr zarzdzi, eby wszyscy
chrzecijanie - rwnie kapani z urzdu odprawiajcy [msz wit] -
zawsze tego przestrzegali, chyba e zabraknie spowiednika. Gdyby kapan
w nagej potrzebie odprawi bez uprzedniej spowiedzi, niech nastpnie jak
najszybciej si wyspowiada.

Rozdzia 8
Sposb korzystania z tego przedziwnego sakramentu
[a] Odnonie do korzystania z tego witego sakramentu ojcowie nasi
susznie i mdrze rozrnili trzy sposoby jego przyjmowania. Uczyli, e:
jedni przyjmuj go tylko sakramentalnie, jak grzesznicy; inni tylko
duchowo, mianowicie ci, ktrzy w pragnieniu spoywajc w podawany
niebiaski chleb - yw wiar, ktra dziaa przez mio - odczuwaj
jego owoc i poytek; inni wreszcie przyjmuj go zarwno sakramentalnie,
jak i duchowo, a s to ci, ktrzy tak si wpierw badaj i przygotowuj, e
do tego Boego Stou przystpuj odziani w weseln szat, [b] W
przyjmowaniu sakramentalnym zawsze istnia w Kociele Boym zwyczaj,
e wieccy otrzymywali Komuni od kapanw, kapani za odprawiajcy
[msz wit] sami sobie jej udzielali; zwyczaj ten, jako wywodzcy si z
tradycji apostolskiej, winien by prawnie i zasuenie zachowany, [c] W
kocu, wity sobr z ojcowskim uczuciem napomina, zachca, prosi i
baga przez gbi miosierdzia naszego Boga, eby wszyscy razem i
kady z osobna, noszcy imi chrzecijan, poczyli si wreszcie i
zjednoczyli w tym znaku jednoci, w tych wizach mioci, w tym
symbolu zgody, i pamitajc o tak wielkim majestacie i tak ogromnej
mioci naszego Pana Jezusa Chrystusa, ktry sw drogocenn dusz da
na zapat za nasze zbawienie i Ciao swoje nam na poywienie; w te
tajemnice Jego Ciaa i Krwi niechaj wierz i czcz je z tak staoci i si
wiary, z takim oddaniem duszy, z tak pobonoci i czci, eby mogli
czsto przyjmowa ten nadprzyrodzony chleb, ktry winien by dla nich
prawdziwym yciem duszy i staym zdrowiem umysu, aby umocnieni jego
si, po przebyciu drogi tego ndznego pielgrzymowania zdoali doj do
niebieskiej ojczyzny, gdzie tene chleb aniow, ktry teraz spoywaj
pod witymi zasonami, spoywa bd bez adnych zason.

[I/B. Wstp do kanonw o sakramencie Eucharystii]

Skoro nie wystarczy powiedzie prawdy bez odsonicia i odparcia bdw,
wity sobr uzna, eby doczy ponisze kanony, aby wszyscy -
poznawszy ju nauk katolick - zrozumieli take, jakich herezji winni si
wystrzega i unika.

I/C. Kanony o Najwitszym Sakramencie Eucharystii

1. Gdyby kto przeczy temu, e w Najwitszym Sakramencie Eucharystii
zawarte s prawdziwie, rzeczywicie i substancjalnie ciao i krew wraz z
dusz i Bstwem Pana naszego Jezusa Chrystusa, a wic cay Chrystus, a
twierdzi, e jest On w nim tylko jako w znaku, obrazie lub mocy niech
bdzie wyklty.
2. Gdyby kto mwi, e w Najwitszym Sakramencie Eucharystii
pozostaje substancja chleba i wina wraz z ciaem i krwi Pana naszego
Jezusa Chrystusa, i przeczy tej przedziwnej i jedynej w swoim rodzaju
przemianie caej substancji chleba w ciao i caej substancji wina w krew,
z zachowaniem jedynie postaci chleba i wina, przemianie, ktr Koci
katolicki bardzo trafnie nazywa przeistoczeniem - niech bdzie wyklty.
3. Gdyby kto przeczy temu, e w czcigodnym sakramencie Eucharystii
pod kad postaci i w kadej oddzielonej czstce obecny jest cay
Chrystus - niech bdzie wyklty.
4. Gdyby kto mwi, e po konsekracji w przedziwnym sakramencie
Eucharystii nie ma ciaa i krwi naszego Pana Jezusa Chrystusa, ale tylko w
[jego] uyciu, gdy jest przyjmowany, nie wczeniej ani pniej, i e
prawdziwe ciao Paskie nie pozostaje w hostiach, czyli konsekrowanych
czstkach, ktre przechowuje si lub pozostawia po Komunii - niech
bdzie wyklty.
5. Gdyby kto mwi, e gwnym owocem najwitszej Eucharystii jest
odpuszczenie grzechw, albo e nie przynosi ona adnych innych skutkw
- niech bdzie wyklty.
6. Gdyby kto mwi, e w witym sakramencie Eucharystii nie naley
adorowa Chrystusa, Jednorodzonego Syna Boego, kultem uwielbienia,
rwnie zewntrznym, i dlatego nie naley czci go w szczeglnych
uroczystociach witecznych, ani uroczycie obnosi w procesjach
zgodnie z chwalebnym i powszechnym obrzdem i zwyczajem witego
Kocioa, ani publicznie wystawia dla ludu, aby by adorowany, i e jego
czciciele s bawochwalcami - niech bdzie wyklty.
7. Gdyby kto mwi, e witej Eucharystii nie wolno przechowywa w
witym miejscu, ale od razu po konsekracji naley j koniecznie
rozdzieli obecnym, albo e nie wolno ze czci zanosi jej chorym - niech
bdzie wyklty.
8. Gdyby kto mwi, e Chrystusa obecnego w Eucharystii spoywa si
wycznie duchowo, a nie rwnie sakramentalnie i rzeczywicie niech
bdzie wyklty.
9. Gdyby kto przeczy temu, e wszyscy poszczeglni wierzcy
chrzecijanie obojga pci, po osigniciu penoletnoci, zobowizani s
przynajmniej raz w roku przyj Komuni w okresie Wielkanocnym,
zgodnie z przykazaniem witej Matki Kocioa - niech bdzie wyklty.
10. Gdyby kto mwi, e kapanowi odprawiajcemu [msz wit] nie
wolno udzieli samemu sobie Komunii - niech bdzie wyklty.
11. Gdyby kto mwi, e sama wiara jest wystarczajcym
przygotowaniem do przyjcia Najwitszego Sakramentu Eucharystii -
niech bdzie wyklty. I aby tak wielkiego sakramentu nie przyjmowano
niegodnie, to znaczy dla mierci i ku potpieniu, tene wity sobr
postanawia i owiadcza, e ci, ktrych sumienie obcia grzech
miertelny, jakkolwiek sdziliby, e auj, powinni koniecznie - o ile
mog mie spowiednika - odby wczeniej sakramentaln spowied.
Gdyby za kto odway si przeciwnie uczy, gosi lub uparcie twierdzi,
lub nawet broni w publicznej debacie, tym samym zostaje
ekskomunikowany.

II. Dekret o reformie

[Wstp]
[a] wity Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie
zgromadzony, pod przewodnictwem tego samego legata i nuncjuszy
Stolicy Apostolskiej, zamierzajc przyj liczne postanowienia, ktre
dotycz jurysdykcji sprawowanej przez biskupw, aby zgodnie z dekretem
przyjtym na poprzedniej sesji biskupi o tyle chtniej rezydowali w
kocioach, ktre im powierzono, o ile atwiej i stosowniej bd mogli
rzdzi swymi poddanymi i zachowa ich w uczciwoci ycia i obyczajw,
najpierw uzna, e naley upomnie biskupw, aby pamitali, e s
pasterzami, a nie tyranami, oraz e powinni tak kierowa poddanymi, aby
raczej miowali ich jak dzieci i braci, a nie panowali nad nimi, oraz aby si
starali przez zachty i napomnienia utrzyma ich z dala od tego, co
niegodziwe, i nie musieli ich kara stosownymi karami, w razie
popenienia przez nich przestpstw, [b] Gdyby za wiernym zdarzyo si
zgrzeszy z powodu ludzkiej saboci, biskupi powinni zachowa nakaz
Apostoa, aby ich przekonywa, zaklina i gani we wszelkiej dobroci i
cierpliwoci, gdy czsto silniej dziaa na upominanych askawo ni
surowo, bardziej zachta ni groba, bardziej mio ni moc, [c] Jeeli
za z powodu powagi przestpstwa naleaoby uy rzgi, wtedy ostro
winna by stosowana z askawoci, osd z miosierdziem, surowo z
agodnoci, aby lud by zachowany w zbawiennej i koniecznej dyscyplinie
bez szorstkoci, aby ci, ktrzy bd ukarani, poprawili si, a jeli nie
chcieliby si opamita, to niech inni za zbawiennym przykadem kary,
trzymaj si z dala od wad. Jest obowizkiem troskliwych i pobonych
zarazem pasterzy, aby na choroby owiec najpierw stosowali agodne
lekarstwa, a pniej, gdy ciar choroby tego si domaga, sigali po
ostrzejsze i cisze rodki zaradcze. Gdyby za te rodki nie pomogy w
usuniciu takich chorb, to wtedy przynajmniej uwolni inne owce od
niebezpieczestwa zaraenia.

[II/A. Kanony o unikaniu kar]

Skoro winni przestpstw czsto dla uniknicia kar i osdu biskupiego
pozoruj spory i trudnoci, a korzystajc z odwoa uniemoliwiaj
postpowanie sdowe, aby rodki zaradcze ustanowione dla ochrony
niewinnoci nie byy naduywane dla obrony niegodziwoci, a take aby
zapobiec ich przebiegoci i wykrtom, wity sobr postanawia i
zarzdza:

Kanon l
W sprawach dotyczcych wizytacji i poprawy, zdolnoci i niezdolnoci, a
take w sprawach kryminalnych nie bdzie mona odwoywa si, przed
ostatecznym wyrokiem, od decyzji biskupa albo jego wikariusza
generalnego do spraw duchowych, od porednich wyrokw, ani z powodu
adnych innych ciarw. Rwnie biskup albo jego wikariusz musi
odnosi si do takiego odwoania jako pozbawionego znaczenia, ale bdzie
mg dalej prowadzi postpowanie, bez wzgldu na adne zakazy
wydane przez sdziego odwoawczego, a take na aden przeciwny
sposb postpowania ani zwyczaj, nawet obowizujcy od niepamitnych
czasw, chyba e tego rodzaju przestpstwo nie moe by naprawione
przez ostateczny wyrok, albo gdy od samego ostatecznego wyroku nie ma
moliwoci odwoania. W tych przypadkach maj pozosta nienaruszone
postanowienia witych i staroytnych kanonw.

Kanon 2
W sprawach kryminalnych odwoania od wyroku biskupa lub jego
wikariusza generalnego do spraw duchowych (jeeli odwoanie moe mie
miejsce), gdy zdarzyo si, e biskup otrzyma w tych sprawach autorytet
apostolski, bd przekazywane metropolicie, czy te jego wikariuszowi
generalnemu w sprawach duchownych, albo jednemu spord
najbliszych biskupw, albo ich wikariuszy, jeeli metropolita byby z
jakiego powodu podejrzany, czy te przebywaby w odlegoci
przekraczajcej dwa dni drogi okrelone w prawie, czy te sam wnisby
odwoanie, jednake odwoania nie mog by przekazywane niszym
sdziom.

Kanon 3
Oskarony, ktry w sprawie kryminalnej odwouje si od [decyzji]
biskupa, albo jego wikariusza generalnego do spraw duchownych,
powinien przedoy akta pierwszej instancji sdziemu, do ktrego si
odwouje, a jeeli sdzia nie widzia tych akt, to nie moe przystpi do
uniewinnienia oskaronego. Natomiast osoba, od ktrej decyzji zostao
wniesione odwoanie powinna w okresie trzydziestu dni bezpatnie wyda
te akta temu, kto si odwouje. W przeciwnym wypadku, zgodnie z
zasadami sprawiedliwoci, tego rodzaju sprawa powinna by
rozstrzygnita bez tych akt.

[II/B. Kanon o przestpstwach popenionych przez osoby

kocielne]
Niekiedy przestpstwa popenione przez osoby kocielne s tak powane,
e z powodu ciaru wykroczenia osoby te powinny by zoone ze
witego urzdu i przekazane sdowi wieckiemu. W odniesieniu do tych
spraw, zgodnie ze witymi kanonami, niezbdna jest okrelona liczba
biskupw. Jako e trudnoci ze zgromadzeniem ich wszystkich
uniemoliwiayby wypenienie wymaga prawa, a gdyby mogli si zebra,
doszoby do przerw w ich rezydencji, wity sobr postanawia i zarzdza:

Kanon 4
Biskup, osobicie albo przez swego wikariusza generalnego do spraw
duchowych, moe prowadzi postpowanie przeciwko duchownemu, ktry
posiada wicenia, take prezbiteratu, a do wydania potpienia wcznie
i do ogoszenia zoenia z funkcji, a take moe sam prowadzi
postpowanie a do rzeczywistego i oficjalnego zoenia ze wice i
stopni kocielnych, w przypadkach, w ktrych wymagana jest obecno
innych biskupw w liczbie okrelonej w kanonach, nawet bez ich
obecnoci, jednake przywoujc i dziaajc w asycie takiej samej liczby
opatw, ktrzy na mocy przywileju apostolskiego posiadaj prawo do
uywania mitry i pastorau, jeeli znajduj si na terenie miasta albo
diecezji i mog w miar monoci by obecni. W przeciwnym wypadku
biskupowi powinny towarzyszy inne osoby posiadajce godnoci
kocielne, ktre s waciwe ze wzgldu na odpowiedni wiek i znajomo
prawa.

[II/C. Kanon o wyudzaniu uaskawienia]

Niekiedy si zdarza, e dla zudnych powodw, ktre jednak wydaj si
by wystarczajco prawdopodobne, niektrzy wyudzaj uaskawienia
przynoszce darowanie lub zmniejszenie naoonych ze suszn
surowoci kar na te osoby przez biskupw. Skoro nie mona pozwoli,
aby kamstwo, ktre tak bardzo nie podoba si Bogu, nie tylko pozostao
bez kary, ale wrcz dawao kamcy darowanie innej winy, wity sobr
postanawia i zarzdza co nastpuje:
Kanon 5
Biskup rezydujcy w swoim kociele, bdzie sam rozpoznawa, jako
delegat Stolicy Apostolskiej, choby oglnie, sprawy ask uzyskanych
przez wyudzenie lub podstp, ktre przyznano w oparciu o faszywe
proby (w sprawie rozgrzeszenia z jakiego publicznego przestpstwa
bd wykroczenia, co do ktrego biskup sam wszcz postpowanie, czy
te w sprawie darowania kary, ktr on sam naoy), a gdy zgodnie z
prawem stwierdzi, e ask t uzyskano na drodze faszywego zeznania
albo przemilczenia prawdy, wtedy nie dopuci do jej udzielenia.

[II/D. Kanony o oskareniach przeciwko biskupowi

Skoro poddani biskupa, chocia zostali ukarani zgodnie z prawem, czsto
go nienawidz, i jak gdyby zostali skrzywdzeni, wnosz przeciwko niemu
faszywe oskarenia, aby mu zaszkodzi, a obawa doznania przykroci
czsto zniechca w odkrywaniu i karaniu ich wykrocze; aby nie porzuci
sobie powierzonego stada ze szkod dla siebie i Kocioa, oraz aby nie by
zmuszony do wasania si po rnych miejscach, z umniejszeniem
godnoci biskupiej, wity sobr postanawia i zarzdza:

Kanon 6
Biskup nie moe by oskarany ani upomniany, aby stawi si osobicie, z
wyjtkiem sprawy, w ktrej moe by zoony albo pozbawiony urzdu,
nawet gdy postpowanie toczy si z urzdu, na mocy ledztwa,
doniesienia albo oskarenia czy te w jakikolwiek inny sposb.

Kanon 7
wiadkowie w sprawie kryminalnej lub innej wanej przeciwko biskupowi
nie bd przyjmowani, ani dla wyjanienia, ani dla dowodw, jeeli ich
wiadectwo nie jest zgodne, a oni sami nie prowadz dobrego ycia, nie
maj powaania i dobrej sawy. Gdyby za wiadkowie ukryli pewne fakty
z nienawici, wskutek lekkomylnoci albo przez chciwo, zostan
surowo ukarani.

Kanon 8
Sprawy biskupw, ktre naley rozpatrzy z powodu [wielkiej] wagi
przestpstwa, bd przekazywane papieowi i przez niego rozwizywane.
III/A. Dekret odroczenia definicji czterech tez o sakramencie
Eucharystii oraz w sprawie gwarancji bezpieczestwa
[1] Tene wity sobr, pragnc wyrwa z roli paskiej wszystkie bdy
niczym ciernie, ktre znowu wyrastaj w sprawie Najwitszego
Sakramentu, a take chcc zadba o zbawienie wszystkich wiernych,
przez codzienne modlitwy pobonie skadane Bogu wszechmogcemu,
wrd innych artykuw dotyczcych tego sakramentu, po dokonaniu
najpilniejszego rozpatrzenia prawdy katolickiej, po odbyciu wielu
wnikliwych - ze wzgldu na powag rzeczy - dyskusji, a take poznawszy
opinie najwybitniejszych teologw, rozwaa rwnie nastpujce
problemy:
[2] Czy konieczne jest do zbawienia i nakazane prawem Boym, aby
poszczeglni wierni przyjmowali ten czcigodny Sakrament pod dwiema
postaciami?
[3] Czy osoby przyjmujce ten sakrament tylko pod jedn postaci
przyjmuj go mniej od tych, ktrzy otrzymuj Komuni pod dwiema
postaciami?
[4] Czy wita matka Koci pobdzi udzielajc Komunii tylko pod
postaci chleba wieckim i kapanom nie sprawujcym mszy?
[5] Czy maym dzieciom take naley udziela Komunii?
[6] Skoro za osoby ze szlachetnej prowincji niemieckiej, ktre nazywaj
siebie protestantami, chciayby zosta wysuchane przez wity sobr w
sprawie tych artykuach, zanim zostan rozpatrzone, a take z tego
powodu prosiy ten wity sobr o wydanie im jawnej gwarancji, aby
mogli bezpiecznie przyby na sobr, pozostawa w tym miecie, a take
aby wobec soboru swobodnie wypowiedzie i przedstawi co sdz, a
pniej, gdy zechc, aby mogy go opuci, tene wity sobr, chocia z
wielkim pragnieniem ju od wielu miesicy spodziewa si ich przybycia,
to jednak jak pobona matka, ktra wzdycha i boleje, gorco pragnc i
starajc si, aby wrd tych, ktrzy nosz imi chrzecijan nie byo
adnych rozamw, ale aby wszyscy uznajcy tego samego Boga i
Zbawiciela, mwili to sami, wierzyli tak samo i tak samo myleli,
pokadajc zaufanie w Boym miosierdziu i majc nadziej, e powrc
do najwitszej i zbawiennej zgody w jednej wierze, nadziei i mioci,
chtnie, o ile to do niego naley, speniajc ich wol, niniejszym udziela i
przyznaje, jak o to prosili, zabezpieczenia i jawnej gwarancji, zwanej
listem elaznym, jak w poniszym tekcie, a z tego powodu przenosi
ogoszenie tych artykuw na drug sesj, ktr wyznaczy (aby mogy
one wzi w niej odpowiedni udzia) na wito nawrcenia w. Pawa,
ktre przypadnie 25 stycznia przyszego roku. [7] wity sobr
postanawia ponadto, e podczas tej samej sesji bdzie rozwaana take
problematyka ofiary mszy witej, z powodu bliskiego powizania obu
tych kwestii.
[8] Tymczasem za, podczas najbliszej sesji naley podj zagadnienia
dotyczce sakramentu pokuty i sakramentu ostatniego namaszczenia, a
sesja ta zostaa ustalona na wito w. Katarzyny, dziewicy i mczennicy,
ktre przypada 25 listopada. Jednoczenie podczas obu tych sesji
kontynuowane bd rozwaania dotyczce reformy.

III/B. Udzielenie protestantom niemieckim listw elaznych

[1] wity generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie
zgromadzony, pod przewodnictwem tego samego legata i nuncjuszy
apostolskich, udziela na ile to naley do tego witego soboru, wszystkim
razem i kademu z osobna, duchownym i wieckim z caych Niemiec,
kadego stopnia, stanu, godnoci i rodzaju, ktrzy bd chcieli przyby na
ten ekumeniczny i generalny sobr, jawnej gwarancji i penego
bezpieczestwa, ktre zwane jest listem elaznym, wraz ze wszystkimi
razem i z kadym z osobna koniecznymi i potrzebnymi warunkami i
postanowieniami, ktrych nie potrzeba nawet wyraa w szczeglny
sposb i w oglnych sowach, ktre sobr uwaa ju za wyraone, aby z
wszelk wolnoci mogli przedstawi, zgosi i rozwaa o tych wszystkich
zagadnieniach, ktre powinny by rozwaane na tym soborze, oraz aby
mogli na ten sobr ekumeniczny swobodnie i bezpiecznie przyby,
pozostawa na nim i przebywa, a take skada i przedstawia takie
artykuy, jakie bd uwaa za stosowne, zarwno na pimie, jak i ustnie,
oraz aby mogli o tych artykuach rozwaa i dyskutowa, bez adnych
ktni i zniewag, z Ojcami soborowymi albo z tymi, ktrzy bd wybrani
przez ten wity sobr, jak rwnie wtedy gdy bd chcieli i uznaj to za
stosowne, mogli opuci sobr. [2] Ponadto wity sobr uzna, e gdyby
dla wikszej wolnoci i bezpieczestwa protestanci chcieli, aby dla
rozpatrywania popenionych przez nich oraz przyszych ich przestpstw
wyznaczono sdziw, to bd mogli sami sobie wyznaczy askawych
sdziw, nawet gdyby te przestpstwa byy bardzo powane lub
zakraway na herezj.
DOKUMENTY PO SESJI 13 (trzeciej za Juliusza III)

I. Tezy o sakramentach pokuty i ostatniego namaszczenia do

zbadania przez teologw, czy nie s heretyckie i do potpienia
przez sobr
 (czwartek 15 padziernika 1551)

I/A. O sakramencie pokuty

1. Pokuta nie jest waciwym sakramentem pojednania upadych po
chrzcie, ustanowionym przez Chrystusa, a ojcowie niewaciwie nazywali
j drug desk ratunku po utoniciu, lecz waciwym sakramentem
pokuty jest chrzest.
Tezy tej broni Kalwin w swej Nauce [religii chrzecijaskiej], 19; podobnie
Melanchton.
2. Nie ma trzech czci pokuty, alu, spowiedzi i zadouczynienia, lecz
tylko dwie, to jest udrki z powodu poznania grzechu obciajce
sumienie oraz wiara, pochodzca z Ewangelii lub rozgrzeszenia, e
Chrystus odpuszcza grzechy.
Tezy broni Melanchton w rozprawie o czciach pokuty. To samo w
Wyznaniu augsburskim, art. 12. Podobnie w apologii oraz loci communes.
Kalwin cap. 9 n. 4. To samo Brentius i Luter.
3. al spowodowany przez rozwaanie, zebranie i obrzydzenie grzechw
nie przygotowuje do przyjcia aski ani nie odpuszcza grzechw, lecz
raczej czyni czowieka obudnikiem i wikszym grzesznikiem, a al taki
jest blem wymuszonym, a nie wolnym.
Teza Melanchtona w rozprawie na temat nauki o pokucie. Podobnie Luter
w kazaniu o pokucie.
4. Sakramentalna spowied sekretna nie jest z prawa Boego, ani nie
wspominali jej staroytni Ojcowie przed soborem Lateraskim, a jedynie
pokut publiczn.
Tezy broni Melanchton w Obronie Wyznania augsburskiego, rozdz. o
spowiedzi. Podobnie Kalwin rozdz. 9 nr 19,20,21,23,27,29. Podobnie
Luter, jak cytuje cenzura Paryska.
5. Wyliczanie grzechw w spowiedzi nie jest konieczne do ich
odpuszczenia, lecz dobrowolne i obecnie poyteczne dla ksztatowania
penitenta i pocieszania, a niegdy zostao wprowadzone dla
zadouczynienia kanonicznego. Nie jest te konieczne wyznanie
wszystkich grzechw miertelnych, jak te tajemne przeciwko dwom
ostatnim przykazaniom dekalogu, ani adnych okolicznoci grzechw,
czym zajmuj si ludzie nie majcy innego zajcia. Chcie wszystko
wyzna, to nie pozostawi nic do wypaczenia przez Boe miosierdzie. Nie
trzeba te wyznawa grzechw powszednich.
Teza Lutra w Visitatio Saxonica, rozdz. o spowiedzi. Podobnie w jego
dyspucie z roku 1518 cytowanej w cenzurze Paryskiej. Podobnie w
ksidze o susznoci wyznania. Podobnie w O niewoli babiloskiej.
Podobnie Melanchton w Loci communes. Podobnie Kalwin w swojej Nauce.
Podobnie Bucer w reformacji dla Koloczykw.
6. Wyznanie wszystkich grzechw nakazane przez Koci jest
niemoliwe, jest ludzk trdycj, ktr poboni ludzie powinni odrzuci;
nie trzeba te spowiada si w okresie Wielkiego Postu.
Twierdzenie Lutra w O niewoli babiloskiej. Podobnie w jego testamencie.
Podobnie w twierdzeniach. Podobnie Kalwin rozdz. 9 nr 28. Podobnie
Melanchton w Loci communes?
7. Rozgrzeszenie kapaskie nie jest aktem prawnym, lecz zwyk posug
przepowiadania i orzekania, e odpuszczone s grzechy penitenta, aby
mg wierzy, e mu odpuszczono, nawet jeli nie ma alu, lub te kapan
rozgrzeszyby go nie powanie, lecz dla artu. Rwnie bez spowiedzi
kapan moe rozgrzeszy grzesznika.
Tezy broni Luter w swoich twierdzeniach. Podobnie Melanchton w apologii
i katechizmie. Podobnie Luter w odpowiedzi na jego potpienie przez
papiea Leona X. Podobnie Kalwin rozdz. 9 nr 25.
8. Kapani nie maj wadzy zwizywania i rozwizywania, jeli nie
towarzyszy im aska i mio Ducha witego. Nie tylko oni s szafarzami
rozgrzeszenia, ale do wszystkich chrzecijan powiedziano: Cokolwiek
rozwiecie na ziemi bdzie rozwizane i w niebie itd. Na mocy tych sw
mog odpuszcza grzechy: publiczne przez upomnienie - jeli
zainteresowany si zgodzi, grzechy tajne przez dobrowoln spowied.
Autorem tezy jest Luter w odpowiedzi na jego potpienie przez Leona X.
Podobnie w O niewoli Babiloskiej.
9. Szafarz rozgrzeszenia rozgrzesza naprawd z win wobec Boga, nawet
jeli czyni to wbrew zakazowi przeoonego. Zastrzeenie jakich
przypadkw nie przeszkadza rozgrzeszeniu. Biskupi nie maj prawa
zastrzega ich sobie poza zawntrzn administracj.
Teza Lutra w rozprawie z 1518 roku oraz Melanchtona w Obronie
Wyznania augsburskiego, rozdz. o spowiedzi i zadouczynieniu.
10. Bg odpuszcza rwnoczenie kary i winy, a zadouczynienie
penitenta polega na wierze, e Chrystus zadouczyni. Zadouczynienie
prawne, wprowadzone przez ojcw i zalecane przez Sobr Nicejski, odnosi
si do przykadu, dyscypliny lub do formowania wiernych, a w adnym
wypadku do odpuszczenia grzechw.
Teza Lutra, jak cytuje cenzura Paryska. Podobnie w Visitatio Scuconica,
rozdz. o zadouczynieniu. Podobnie Melanchton w Obronie Wyznania
augsburskiego. Podobnie Kalwin, rozdz. 9 nr 50.
11. Najlepsz pokut jest nowe ycie, a nie zadouczynienie Bogu przez
przyjcie - nawet dobrowolne - kar doczesnych naoonych przez niego,
przez posty, modlitwy, jamuny i inne dobre dziea nie nakazane przez
Boga, zwane nadobowizkowymi.
Twierdzenie Lutra w kazaniu o pokucie oraz Melanchtona w Wyznaniu
augsburskim, rozdz. o spowiedzi i zadouczynieniu. Podobnie w jego Loci
communes, rozdz. o zadouczynieniu, a take Kalwina rozdz. 9 nr
44,48,49.
12. Zadouczynienie nie jest oddawaniem czci Bogu, lecz ludzk tradycj
zaciemniajc nauk o asce i prawdziwej czci Boga, a take samo
dobrodziejstwo mierci Chrystusa. Nieprawda, e wadza kluczy moe
zmienia kary wieczne na doczesne, gdy nie naley do niej nakadanie
kar, ale ich odpuszczanie.
Teza broniona przez Melanchtona w Obronie Wyznania augsburskiego. W
jego Loci communes, rozdz. o zadouczynieniu. Podobnie w rozprawie o
czciach pokuty. Podobnie Kalwin rozdz. 9 nr 13,39 i 42.

I/B. O sakramencie ostatniego namaszczenia

1. Ostatnie namaszczenie nie jest sakramentem nowego prawa ustanowionym przez
Chrystusa, lecz tylko rytem przyjtym przez ojcw lub wymysem ludzkim.
Teza Lutra w O niewoli babiloskiej oraz Melanchtona w Obronie Wyznania augsburskiego,
rozdz. o liczbie i uyciu sakramentw. Podobnie twierdzi Kalwin i Bucer.
2. Ostatnie namaszczenie nie daje aski ani odpuszczenia grzechw, ani te nie pomaga
chorym, niegdy uzdrawianym przez ask, uzdrawiania. Tak wic zaniko ono wraz z
pierwotnym Kocioem, jak i aska uzdrawiania.
Teza Melanchtona w Loci communes oraz w Obronie Wyznania augsburskiego, rozdz. o liczbie i
uyciu sakramentw, a take Kalwina.
3. Rytu ostatniego namaszczenia koci rzymski nie zachowuje zgodnie z zapisem u w.
Jakuba Apostoa, moe wic by on zmieniony, a chrzecijanie mog go odrzuci bez grzechu.
Twierdzenie Lutra w jego testamencie, Kalwina w rozdz. 19 rozprawiajcym o ostatnim
namaszczeniu oraz Melanchtona w Loci communes.
4. Szafarzem ostatniego namaszczenia nie jest kapan, a prezbiterami kocioa, o ktrych
mwi w. Jakub, by wzywa ich do namaszczenia chorych, nie s kapani wywiceni przez
biskupa, ale starsi wiekiem czonkowie wsplnoty.
Tego broni Melanchton w Loci communes oraz w Obronie Wyznania augsburskiego, jak rwnie
Kalwin rozdz. 19.
II. Uwagi teologw do tez o pokucie i ostatnim namaszczeniu
(pitek 6 listopada 1551)
Do tezy 1. To, co mwi si o drugiej desce ratunku, wedug niektrych nie jest heretyckie,
ale nierozwane. Trzecia cz pierwszej tezy wydawaa si komu zasugujca na potpienie
w rozumieniu heretykw, gdy w innym wydawaa si prawdziwa, jako e chrzest jest pokut;
dlatego kto chcia, eby do pokuta doda ktra jest w Kociele. Kto przypomnia, e naley
zwrci uwag, i trzeci cz Luter rozumie w przeciwnym porzdku, jak mwi: Sakrament
pokuty jest chrztem.
Do tezy 2. Kto zamiast czci chcia, eby powiedzie akty [penitenta], jak powiedzia sobr
Florencki, gdy nie wydaje si, e s to rzeczywicie czci sakramentu. Zamiast ale tylko
dwie itd., kto przypomnia, e heretycy nie mwi w ten sposb, gdy albo w ogle przecz
istnieniu tego sakramentu, albo, jeli go dopuszczaj, wyznaj take al. Komu nie wydaje si
heretycka w odniesieniu do zadouczynienia, ktre nie jest zawsze wymagane, jak u
umierajcych, gdy kto przychodzi do kapana z wielkim alem.
Do tezy 3. Kto przypomnia, e trzeba rozway, i nie s to sowa heretykw, dlatego teza
ta w innych sowach jest potpiona przez Leona X, w ktrych take teraz jest potpiana.
Niektrzy uwaaj, e naley zwrci uwag na sowa ani nie odpuszcza grzechw itd.,
poniewa al nie odpuszcza grzechw. Dlatego teza w tej czci nie wydaje si faszywa. Kto
stwierdzi, e w sowach blem wymuszonym, a nie wolnym Luter nie doda a nie wolnym.
Do tezy 4. Niektrzy mwi, e spowiedzi sekretnej nie ustanowi Chrystus, i dlatego chcieliby
w tej tezie skreli sowo sekretna. I wyjani: spowied, ktra dzisiaj w Kociele dokonuje
si sekretnie. Druga cz ani staroytni niektrym nie wydaje si heretycka, lecz zoliwa itd.
Do tezy 5. Kto w miejsce wyliczanie pragn powiedzie osobno kadego grzechu itd.,
poniewa inaczej to wyliczanie nie jest moliwe. Do sw dla zadouczynienia kanonicznego
niektrzy chcieliby doda tylko, poniewa inaczej teza nie jest faszywa. Niektrzy
przypominali, e naley zwrci uwag, i sowa ani nie trzeba grzechw powszednich Luter
nie tak wymawia, ale: Nie wa si wyznawa grzechw powszednich, itd.
Do tezy 6. Kto powiedzia, e teza jest prawdziwa, poniewa wyznanie wszystkich grzechw
jest niemoliwe. Zdaniem kogo to, co mwi si o spowiedzi w czasie Wielkiego Postu nie jest
faszem, poniewa nie ma takiego przykazania ani Boego, ani kocielnego.
Do tezy 8. Kto chciaby wymaza z tej tezy sowa: Ktrym odpucicie, poniewa luteranie nie
uywaj, jak powiada, tego sposobu mwienia.
Do tezy 11. Niektrzy mwili, e do sw nowe ycie naley doda sowo tylko, poniewa
pokuta w jakim sensie jest nowym yciem.

SESJA 14 (czwarta za Juliusza III) (roda 25 listopada 1551)

I. Nauka o witych sakramentach pokuty i ostatniego namaszczenia
[I/A. Nauka o sakramencie pokuty]
[Wstp]
wity, ekumeniczny i generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie
zgromadzony, pod przewodnictwem tego samego legata i nuncjuszy apostolskich, niniejszym
podaje prawd o sakramencie pokuty wszystkim chrzecijanom, aby bya na zawsze
zachowywana. Chocia w dekrecie o usprawiedliwieniu znalazo si wiele rozwaa na ten
temat ze wzgldu na blisko tematyczn, to jednak z powodu wielu rnych wspczesnych
bdw w tej kwestii, niemao publicznego poytku przyniesie podanie dokadniejszego i
peniejszego o nim wyjanienia, aby po ukazaniu i odrzuceniu przy pomocy Ducha witego
wszystkich bdw, prawda katolicka staa si przejrzysta i jasna.

Rozdzia l
Potrzeba i ustanowienie sakramentu pokuty
[a] Gdyby wszyscy odrodzeni w chrzcie byli wdziczni Bogu i pilnie bronili sprawiedliwoci
uzyskanej podczas chrztu wskutek dobroci i aski Boej, nie byoby potrzeby ustanowienia
innego ni chrzest sakramentu na odpuszczenie grzechw. Jednake Bg bogaty w
miosierdzie, znajc nasz sabo, przyzna rwnie rodek zaradczy dla tych, ktrzy sami
siebie wydali w niewol grzechu i moc diaba, a mianowicie sakrament pokuty, w ktrym
udziela si dobrodziejstwa mierci Chrystusa ludziom upadym po chrzcie, [b] Pokuta zawsze
bya konieczna do osignicia aski i sprawiedliwoci dla wszystkich ludzi, ktrzy splamili si
jakim grzechem miertelnym, take dla tych, ktrzy prosili o obmycie w sakramencie chrztu,
aby odrzuciwszy i naprawiwszy [zo] przewrotnoci odczuli z nienawici do grzechu i
prawdziwym smutkiem duszy wstrt do tak ogromnej obrazy Boga. [c] Dlatego prorok powiada:
Nawrcie si i czycie pokut za wszystkie wasze nieprawoci, a nieprawo nie bdzie dla
was przyczyn zguby. Pan take powiedzia: Jeeli nie bdziecie pokutowa, wszyscy
podobnie zginiecie. A Piotr, ksi apostow, zalecajc pokut grzesznikom majcym przyj
chrzest, mwi: Czycie pokut i niech kady z was si ochrzci, [d] Jednake przed
przyjciem Chrystusa pokuta nie bya sakramentem ani po Jego przyjciu nie jest dla nikogo
przed chrztem. Pan ustanowi sakrament pokuty w tej szczeglnej chwili, gdy po
zmartwychwstaniu tchn na swoich uczniw, mwic: Przyjmijcie Ducha witego, ktrym
grzechy odpucicie, s im odpuszczone, a ktrym zatrzymacie, s im zatrzymane, [e] Ojcowie
zawsze zgodnie i jednomylnie twierdzili, e w tak wyjtkowym dziaaniu i w tak jasnych
sowach zostaa udzielona apostoom i ich prawowitym nastpcom wadza odpuszczania i
zatrzymywania grzechw w celu pojednania wiernych upadych po chrzcie. Dlatego Koci
katolicki z wanego powodu odrzuci i potpi nowacjan jako heretykw, gdy niegdy z uporem
odrzucali wadz odpuszczania, [f]Dlatego wity sobr uznajc i przyjmujc za prawdziwe
takie znaczenie powyszych sw Pana, potpia zmylone wyjanienia tych, ktrzy wbrew
takiemu ustanowieniu sakramentu faszywie ograniczaj je do wadzy goszenia sowa Boego i
przepowiadania Ewangelii Chrystusa.

Rozdzia 2
Rnica midzy sakramentem pokuty i chrztu
[a] Sakrament ten pod wieloma wzgldami rni si od chrztu. Oprcz tego, e bardzo si
odrnia materi i form, ktre stanowi jego istot, oczywiste jest, e szafarz chrztu nie
musi by sdzi, poniewa Koci nie sdzi kogo, kto jeszcze nie wszed do niego bram
chrztu. Bo c mnie (mwi Aposto) sdzi tych, ktrzy s poza Kocioem? [b] Inaczej jest z
domownikami wiary, ktrych Chrystus Pan przez kpiel chrztu uczyni raz czonkami swego
ciaa. Albowiem ich, gdyby pniej splamili si jakim wystpkiem, nie obmywa si ponownym
chrztem (gdy to w Kociele katolickim nie jest dozwolone pod adnym pozorem), ale zechcia,
by stanli przed tym trybunaem jako winowajcy i wyrokiem kapanw mogli zosta uwolnieni
nie raz, ale ilekro aujc ze wzgldu na popenione grzechy uciekaliby si do
niego, [c] Ponadto, inny jest owoc chrztu, a inny pokuty. Przez chrzest przyoblekamy si w
Chrystusa i stajemy si w Nim nowym stworzeniem, osigajc pene i integralne odpuszczenie
wszystkich grzechw; [d] do tej nowoci oraz integralnoci nie moemy jednak w aden sposb
doj przez sakrament pokuty bez naszego ogromnego paczu i wysikw, gdy da tego
sprawiedliwo Boa, tak e wici ojcowie susznie nazywali sakrament pokuty chrztem
penym trudu, [e] Sakrament pokuty jest tak konieczny do zbawienia dla upadych po chrzcie,
jak chrzest dla jeszcze [w nim] nie odrodzonych.

Rozdzia 3
Czci i owoc sakramentu pokuty
[a] Ponadto, wity sobr uczy, e forma sakramentu pokuty, w ktrej znajduje si
szczeglnie jego sia, zawarta jest w sowach szafarza: Ja ciebie rozgrzeszam, i tak dalej.
Zgodnie ze zwyczajem Kocioa witego chwalebnie dodaje si do nich rne modlitwy, ktre
jednak nie nale do istoty jego formy, ani nie s konieczne do jego udzielenia. [b] Akty
penitenta s jakby materi tego sakramentu, a s nimi: skrucha, spowied i zadouczynienie.
Nazywane s one czciami pokuty, poniewa z ustanowienia Boego wymagane s u penitenta
do integralnoci sakramentu, do penego i doskonaego odpuszczenia grzechw. [c] Oczywicie
istot i skutkiem tego sakramentu pod wzgldem mocy i skutecznoci jest pojednanie z
Bogiem, ktre niekiedy u ludzi pobonych i z gorliwoci go przyjmujcych powoduje pokj i
rado sumienia wraz z gbok pociech ducha. [d] wity sobr, podajc nauk o czciach i
skutku tego sakramentu, jednoczenie potpia opinie tych, ktrzy twierdz, e udrki
obciajce sumienie i wiara stanowi czci pokuty.
Rozdzia 4
Skrucha
[a] Skrucha, ktra zajmuje pierwsze miejsce wrd wspomnianych aktw penitenta, jest blem
duszy i wstrtem do popenionego grzechu wraz z postanowieniem niegrzeszenia w przyszoci.
To poruszenie skruchy byo zawsze konieczne do uzyskania przebaczenia grzechw, a u
czowieka upadego po chrzcie przygotowuje do odpuszczenia grzechw dopiero wtedy, gdy
czy si z ufnoci w miosierdzie Boe oraz pragnieniem wypenienia pozostaych rzeczy
wymaganych do wanego przyjcia tego sakramentu, [b] Dlatego wity sobr wyjania, e
skrucha ta obejmuje nie tylko powstrzymanie si od grzechu oraz postanowienie i rozpoczcie
nowego, ale take nienawi do starego ycia, zgodnie ze sowami: Odrzucie od siebie
wszystkie niegodziwoci wasze, ktre popenialicie i uczycie sobie serce nowe i ducha
nowego. Kto przemyla woania witych: Przeciwko Tobie samemu zgrzeszyem i uczyniem
co ze jest przed Tob; Utrudziem si wzdychaniem moim, a kadej nocy zami bd
obmywa moje oe; Ciebie bd wspomina w blu mojej duszy przez cae ycie, oraz inne
tego rodzaju sowa, atwo zrozumie, e wypyny one z ogromnej nienawici do
wczeniejszego ycia i z ogromnego wstrtu do grzechw, [c] Ponadto [sobr] naucza, e
chocia zdarza si, i skrucha ta jest niekiedy dziki mioci doskonaa i pojednuje czowieka z
Bogiem zanim jeszcze sakrament zostanie przyjty, niemniej jednak pojednania tego nie
naley przypisywa samej skrusze bez zawartego w niej pragnienia sakramentu, [d] Skrucha
za niedoskonaa - zwana attritio, ktra zwykle powstaje z przemylenia brzydoty grzechu
lub ze strachu przed gehenn i karami - jeli w nadziei przebaczenia wyklucza wol grzeszenia,
owiadcza [sobr], nie tylko nie czyni czowieka hipokryt i wikszym grzesznikiem, ale jest
prawdziwym darem Boga i poruszeniem Ducha witego, nie zamieszkujcego jeszcze w duszy,
ale tylko poruszajcego, przez co wsparty penitent przygotowuje sobie drog do
sprawiedliwoci. I chocia sama bez sakramentu pokuty nie moe doprowadzi grzesznika do
usprawiedliwienia, to jednak usposabia go do otrzymania aski Boej w sakramencie pokuty.
Skutecznie poruszeni tym wanie strachem, Niniwici podjli pokut pod wpywem strasznych
napomnie Jonasza i dostpili miosierdzia od Pana, [e] Dlatego nieprawdziwe s oszczerstwa
wobec pisarzy katolickich, e mieliby uczy, i sakrament pokuty przynosi ask bez dobrego
poruszenia ze strony przyjmujcych go, a tego Koci Boy nigdy nie uczy ani nie uwaa.
Faszywie te ucz, e skrucha jest wydarta i wymuszona, a nie wolna i ochocza.

Rozdzia 5
Spowied
[a] W oparciu o wyjanione ju ustanowienie sakramentu pokuty, Koci powszechny zawsze
rozumia, e Pan ustanowi rwnie pene wyznanie grzechw, ktre na mocy prawa Boego
obowizuje wszystkich upadych po chrzcie, poniewa nasz Pan Jezus Chrystus, majc wstpi
z ziemi do nieba, pozostawi kapanw - swoich zastpcw - jako zwierzchnikw i sdziw,
ktrym przedstawia si wszystkie grzechy miertelne, w ktre popadliby wierzcy w Chrystusa,
aby na mocy wadzy kluczy wydali wyrok odpuszczenia lub zatrzymania
grzechw, [b] Wiadomo bowiem, e kapani nie mogliby dokona osdu bez poznania sprawy,
ani nie mogliby zachowa sprawiedliwoci w nakadaniu kar, gdyby [wierzcy] tylko oglnie, a
nie szczegowo i indywidualnie, przedstawiali swoje grzechy, [c] Wynika z tego, e na
spowiedzi penitenci powinni zda spraw ze wszystkich grzechw miertelnych, ktrych s
wiadomi po dokadnym zbadaniu siebie, chocia byyby najbardziej skryte i popenione tylko
przeciw dwu ostatnim przykazaniom Dekalogu, poniewa nieraz ciej rani one dusz i s
bardziej niebezpieczne ni popenione jawnie, [d] [Grzechy] za powszednie, ktre nie
pozbawiaj nas aski Boej, a w ktre czciej popadamy, chocia na spowiedzi susznie s
wyznawane i poytecznie, z odrzuceniem wszelkiej zarozumiaoci (jak pokazuje praktyka
ludzi pobonych), to jednak mona je bez winy przemilcze i odpokutowa wieloma innymi
rodkami zaradczymi, [e] Poniewa wszystkie grzechy miertelne, take myli, czyni ludzi
synami gniewu i nieprzyjacimi Boga, konieczne jest za wszystkie szuka u Boga przebaczenia
w szczerej i pokornej spowiedzi, [f] Gdy zatem wierzcy w Chrystusa staraj si wyzna
wszystkie grzechy, ktre pamitaj, niewtpliwie przedstawiaj je wszystkie Boemu
miosierdziu do przebaczenia. Ci, ktrzy postpuj inaczej i wiadomie zatajaj niektre
grzechy, niczego nie przedkadaj Boej dobroci do odpuszczenia za porednictwem kapana.
Jeli chory wstydzi si odsoni lekarzowi ran, medycyna nie uleczy tego, czego nie
rozpozna, [g] Wynika [z tego] ponadto, e na spowiedzi naley wyjani rwnie okolicznoci,
ktre zmieniaj rodzaj grzechu, poniewa bez nich ani penitent nie przedstawia dokadnie
grzechw, ani sdziom nie staj si one znane, i niemoliwe jest, eby susznie mogli oceni
ciar win i naoy za nie penitentom odpowiedni kar. Dlatego nierozumn rzecz jest
uczy, e okolicznoci te s wymysem bezmylnych ludzi, albo e trzeba wyzna tylko jedn
okoliczno, oczywicie to, e zgrzeszyo si przeciw bratu, [h] Bezbone jest te mwienie,
e polecona w ten sposb spowied jest niemoliwa, albo nazywanie jej katowni sumie.
Wiadomo bowiem, e w Kociele nie da si od penitenta niczego innego, jak tylko tego, aby
kady dokadnie przeegzaminowa siebie i zbada wszystkie zakamarki i kryjwki swojego
sumienia, a nastpnie wyzna te grzechy, ktrymi - jak pamita - miertelnie obrazi swego
Pana i Boga; inne za grzechy, ktre dokadnie badajcemu si nie przychodz na myl,
rozumie si, e s zawarte w caoci teje spowiedzi; ze wzgldu na nie mwimy ufnie wraz z
Prorokiem: Od skrytych moich [grzechw] oczy mnie, Panie, [i] Trudno tego rodzaju
spowiedzi oraz wstyd z powodu odkrywania grzechw mogyby si wydawa cikie, gdyby nie
agodzio ich tyle i tak wielkich korzyci i pociech, ktre z ca pewnoci udzielane s przez
rozgrzeszenie kademu godnie przystpujcemu do tego sakramentu, [k] Dotyczy to sposobu
spowiadania si w sekrecie tylko kapanowi. Chrystus nikomu nie zabroni, by publicznie mg
wyzna swe przewinienia dla ukarania swych zbrodni i wasnego upokorzenia zarwno w celu
dania przykadu innym, jak i zbudowania zniewaonego Kocioa. Nie jest to jednak polecone
nakazem Boym, ani nie byoby zbyt rozwanie moc jakiego ludzkiego prawa poleca, by
przewinienia, zwaszcza tajemne, miay by ujawniane na publicznej spowiedzi. [l] Skoro
najwitsi i staroytni ojcowie bardzo zgodnie i jednomylnie zawsze polecali sekretn
spowied sakramentaln, ktr Koci wity od samego pocztku uywa i obecnie take
stosuje, w sposb oczywisty odrzuca si prne oskarenie nie wstydzcych si uczy, e jest
ona obca Boemu przykazaniu, e jest wymysem ludzkim i wzia pocztek od ojcw
zebranych na Soborze Lateraskim. Albowiem na Soborze Lateraskim Koci nie zarzdzi,
eby wierzcy w Chrystusa spowiadali si, bo to przyjmowa jako konieczne i ustanowione z
prawa Boego, ale [nakaza], zby obowizek spowiedzi by wypeniany przynajmniej raz w
roku przez wszystkie poszczeglne osoby, po osigniciu przez nie penoletnoci. [m] Odtd
ju w caym Kociele ten zbawienny zwyczaj spowiadania si jest przestrzegany z ogromnym
poytkiem dla dusz wierzcych, w witym i najbardziej odpowiednim czasie Wielkiego Postu.
wity sobr szczeglnie pochwala ten zwyczaj i przyjmuje go jako pobony oraz godny
utrzymania.

Rozdzia 6
Szafarz sakramentu pokuty i rozgrzeszenie
[a] Odnonie do szafarza tego sakramentu, wity sobr owiadcza, e faszywe i cakowicie
obce prawdzie Ewangelii s wszystkie nauki, ktre zgubnie rozcigaj posug kluczy na
jakichkolwiek ludzi poza biskupami i kapanami, i utrzymuj, e sowa Pana: Cokolwiek
zwiecie na ziemi, bdzie zwizane i w niebie, a cokolwiek rozwiecie na ziemi, bdzie
rozwizane i w niebie, waz:Ktrym odpucicie grzechy, s im odpuszczone, a ktrym
zatrzymacie, s im zatrzymane, zostay bez rnicy i jednakowo do wszystkich chrzecijan
powiedziane przeciwko ustanowieniu tego sakramentu, tak e kady posiada wadz
odpuszczania grzechw: publicznych przez nagan, jeli upominany si zgadza, tajemnych za
przez dobrowoln spowied przed kimkolwiek. [b] [Sobr] uczy te, e rwnie kapani w
stanie grzechu miertelnego, jako sudzy Chrystusa, sprawuj czynno odpuszczania grzechw
moc Ducha witego udzielon w czasie wice, i e bdnie myl ci, ktrzy twierdz, i li
kapani tej wadzy nie maj, [c] Chocia rozgrzeszenie kapana jest szafowaniem
dobrodziejstwa kogo innego, nie ogranicza si wycznie do posugi goszenia Ewangelii lub
ogaszania, e grzechy zostay odpuszczone, ale jest na wzr aktu sdowego, w ktrym kapan
jako sdzia ogasza wyrok, [d] Dlatego penitent nie powinien a tak dalece si oszukiwa co do
swojej wiary, aby mniema, e - nawet jeli nie ma skruchy lub kapan intencji powanego
dziaania i prawdziwego rozgrzeszenia - dziki samej swej wierze prawdziwie jest wobec Boga
rozgrzeszony,[e] Wiara bowiem bez pokuty nie daje adnego odpuszczenia grzechw, a bardzo
niedbay o swoje zbawienie byby ten, kto wiedzc, e kapan rozgrzesza dla artu, nie
szukaby innego, powanie dziaajcego.
[a] Natura i istota sdu domaga si, by wyrok by wydawany tylko na poddanych. W Kociele
Boym zawsze istniao przekonanie i sobr je potwierdza jako cakowicie prawdziwe, e
rozgrzeszenie udzielone przez kapana temu, nad kim nie posiada jurysdykcji zwyczajnej ani
delegowanej, naley uzna za niewane, [b] Zdaniem naszych witych ojcw nader suy
dyscyplinie chrzecijaskiego ludu, eby z niektrych powaniejszych i ciszych przestpstw
rozgrzeszali nie jacykolwiek, ale wycznie wysi kapani. Std papiee, na mocy otrzymanej
najwyszej wadzy w Kociele powszechnym, susznie mogli zastrzega swemu specjalnemu
sdowi sprawy niektrych powaniejszych przestpstw, [c] Nie naley wtpi (skoro wszystko,
co pochodzi od Boga, jest uporzdkowane), e to samo wolno czyni wszystkim biskupom we
wasnej diecezji, jednake dla budowania, a nie dla burzenia, na mocy danej mu wadzy
nad pozostaymi niszymi kapanami, szczeglnie w odniesieniu do tego, z czym zczona jest
cenzura ekskomuniki. Takie zastrzeganie wystpkw zgodne jest z wadz Bo nie tylko w
zakresie zewntrznej administracji, ale ma moc take wobec Boga. [d] Jednake aby z tego
powodu nikt nie zgin, w Kociele Boym zawsze sumiennie dbano, eby w niebezpieczestwie
mierci nie obowizywao adne zastrzeenie, i dlatego wszyscy kapani mog [wwczas]
rozgrzeszy kadego z jakichkolwiek grzechw i cenzur. Poza niebezpieczestwem mierci
kapani nie mog nic uczyni w przypadkach zastrzeonych, a jedynie winni przekona
penitentw, by udali si do wyszych i uprawnionych sdziw po ask rozgrzeszenia.

Rozdzia 8
Konieczno i owoc zadouczynienia
[a] W kocu odnonie do zadouczynienia, ktre nasi ojcowie nieustannie polecali
chrzecijaskiemu ludowi, a ktre obecnie najbardziej ze wszystkich czci pokuty jest
zwalczane pod chwalebnym pretekstem pobonoci - czyni to ludzie, ktrzy maj pozory
pobonoci, ale wyrzekli si jej mocy - wity sobr owiadcza, e cakowicie faszywe i obce
Boemu sowu jest mniemanie, e Pan nigdy nie odpuszcza winy bez darowania caej kary.
[b] Pismo wite podaje przecie jasne i wyrane przykady, ktre - oprcz Boej Tradycji -
bd ten najwyraniej obalaj,[c] Istotnie, wzgld na Bo sprawiedliwo zdaje si wymaga,
aby inaczej przyjmowani byli do aski ci, ktrzy przed chrztem zgrzeszyli z niewiedzy, inaczej
za ci, ktrzy raz uwolnieni z niewoli grzechu i diaba, przyjwszy dar Ducha witego, nie
obawiali si wiadomie zniewaa wityni Bo i zasmuca Ducha witego. [d] Przystoi
Boej askawoci, by nie odpuszcza nam grzechw bez adnego zadouczynienia, abymy
korzystajc z okazji nie traktowali lekko grzechw, i jako niesprawiedliwi i zniewaajcy
Ducha witego nie popadli w jeszcze cisze, gromadzc sobie gniew na dzie
gniewu, [e] Bez wtpienia zadouczynienia naoone jako kary bardzo odcigaj od grzechu,
jakby wdzidem powcigaj i sprawiaj, e penitenci s w przyszoci bardziej ostroni i
czujni; lecz te pozostaoci grzechw i usuwaj wystpne nawyki zego ycia za pomoc
przeciwnych aktw cnt. [f] W Kociele Boym adnej innej drogi nigdy nie uwaano za
bezpieczniejsz w celu oddalenia grocej od Pana kary, od tej, by ludzie z prawdziwym
blem duszy czsto podejmowali dziea pokutne. Do tego dochodzi i to, e gdy zadoczynic
cierpimy za grzechy, upodabniamy si do Jezusa Chrystusa, ktry zadouczyni za nasze
grzechy, i od ktrego pochodzi wszelka nasza mono, i std majc najpewniejszy zadatek, e
jeli wspcierpimy, zostaniemy wspuwielbieni. [g] Zadouczynienie, ktre spacamy za
nasze grzechy, nie jest na tyle nasze, by nie byo przez Jezusa Chrystusa; sami z siebie nic
bowiem nie moemy uczyni, ale z pomoc Tego, ktry nas umacnia, moemy wszystko. W ten
sposb czowiek nie ma si z czego chlubi, ale caa nasza chluba jest w Chrystusie, w ktrym
yjemy, w ktrym zdobywamy zasugi, w ktrym czynimy zadouczynienie, wydajc owoce
godne nawrcenia: majce moc z Niego, przez Niego ofiarowywane Ojcu i dziki Niemu
przyjmowane przez Ojca. [h] Dlatego kapani Pana, na ile Duch roztropnoci podsunie, powinni
wymierza zbawienne i odpowiednie zadouczynienia, stosownie do jakoci grzechw i
moliwoci penitentw, aby nie okazali si wspuczestnikami grzechw cudzych, gdyby
przymykali oczy na grzechy i byli zbyt pobaliwi wobec penitentw, wymierzajc bardzo
lekkie dziea [zadouczynienia] za bardzo cikie wystpki. To za niech maj przed oczyma,
by nakadane zadouczynienie byo nie tylko ochron nowego ycia i lekarstwem na sabo,
ale take nagan i kar za wczeniejsze grzechy; [i] albowiem jak wierz i nauczaj staroytni
ojcowie, [wadza] kluczy zostaa powierzona kapanom nie tylko do uwalniania, ale take do
wizania. Nie uwaali jednak z tego powodu, e sakrament pokuty jest miejscem gniewu i kar,
podobnie jak i aden katolik nigdy nie sdzi, e wskutek takiego naszego zadoczynienia
zaciemnia si lub w jaki sposb pomniejsza moc zasug i zadouczynienia naszego Pana
Jezusa Chrystusa; tymczasem nowatorzy nie chc tego zrozumie i tak podkrelaj, i nowe
ycie jest najlepsz form pokuty, e niszcz wszelk moc i poytek zadouczynienia.

Rozdzia 9
Uczynki zadouczynienia
[Sobr] uczy ponadto, e tak wielka jest szczodro askawoci Boej, i nie tylko przez
dobrowolne kary, podjte przez nas dla oczyszczenia z grzechu, czy te wymierzone przez
kapana wedle jego osdu i stosownie do winy, ale rwnie (co jest najwikszym dowodem
mioci) przez doczesne dowiadczenia zesane przez Boga, a przez nas cierpliwie znoszone,
moemy zadouczyni Bogu Ojcu przez Jezusa Chrystusa.

I/B. Nauka o sakramencie ostatniego namaszczenia

[Wstp]
[a] wity sobr zdecydowa doczy do powyszej nauki o pokucie to, co nastpuje o
sakramencie ostatniego namaszczenia. Ojcowie rozpatrywali go jako dopenienie nie tylko
pokuty, ale caego chrzecijaskiego ycia, ktre powinno by cig pokut, [b] Najpierw
wyjania i naucza o jego ustanowieniu, e nasz najaskawszy Odkupiciel, ktry zechcia
przewidzie dla swoich sug zbawienne rodki zaradcze na kad chwil, przeciwko wszystkim
pociskom wszystkich wrogw, jak przygotowa najlepsz pomoc w innych sakramentach, dziki
ktrym chrzecijanie mog, dopki yj, zachowa sw nieskaono od wszelkiej
powaniejszej szkody ducha, tak samo umocni koniec [doczesnego] ycia sakramentem
ostatniego namaszczenia, jako bardzo siln ochron, [c] Bo cho przeciwnik nasz przez cae
ycie szuka okazji i czyha, by jakim sposobem zdoa pore nasze dusze, jednake nie ma
chwili, w ktrej by gwatowniej wyta wszystkie siy swej chytroci, aby cakowicie nas
zgubi i pozbawi nas, gdyby zdoa, ufnoci w miosierdzie Boe, ni wtedy gdy widzi, e
nadchodzi dla nas koniec ycia.

Rozdzia l
Ustanowienie sakramentu ostatniego namaszczenia
[a] Chrystus, nasz Pan, ustanowi wite namaszczenie chorych jako prawdziwy i odrbny
sakrament Nowego Przymierza, wspomniany u Marka, a polecony wierzcym i ogoszony przez
Jakuba Apostoa i brata Paskiego. Choruje (powiada) kto u was? Niech wezwie prezbiterw
Kocioa, i niech modl si nad nim, namaszczajc go olejem w imi Pana; modlitwa pynca z
wiary wybawi chorego i Pan przyniesie mu ulg, a jeli byby w grzechach, zostan mu
odpuszczone, [b] W tych sowach poucza - jak z apostolskiej tradycji przekazywanej z rk do
rk naucza Koci - o materii, formie, waciwym szafarzu oraz o skutku tego zbawczego
sakramentu. Koci bowiem uzna, e materi jest olej pobogosawiony przez biskupa;
namaszczenie bardzo wymownie przedstawia ask Ducha witego, ktra niewidzialnie
namaszcza dusz chorego. Form za s sowa: Przez to namaszczenie, itd.

Rozdzia 2
Skutek sakramentu ostatniego namaszczenia
Istot i skutek tego sakramentu wyraaj sowa: Modlitwa pynca z wiary wybawi chorego i
Pan przyniesie mu ulg, a jeli byby w grzechach, zostan mu odpuszczone. Istot jest aska
Ducha witego, ktrego namaszczenie gadzi winy - jeli zostay do odpokutowania - i
pozostaoci grzechu, przynosi ulg duszy chorego i umacnia go, pobudzajc w nim wielk
ufno w miosierdzie Boe; pocieszony ni chory lepiej znosi dolegliwoci i trudy choroby,
atwiej opiera si pokusom diaba czyhajcego na pit i czasem, gdy jest to poyteczne dla
zbawienia duszy, odzyskuje zdrowie ciaa.

Rozdzia 3
Szafarz oraz czas udzielania tego sakramentu
[a] Wyej przytoczone sowa wyranie podaj warunki dotyczce tych, ktrzy powinni
przyjmowa i udziela tego sakramentu. Pokazuje si w nich, e waciwymi szafarzami tego
sakramentu s prezbiterzy Kocioa, przy czym pod t nazw nie naley rozumie starszych ani
znamienitszych wrd ludu, ale albo biskupw, albo kapanw wanie przez nich wywiconych
..przez woenie rk prezbiteratu. [b] Stwierdza si take, e to namaszczenie naley
udziela chorym, zwaszcza bdcym w tak powanym stanie, e zdaj si by u kresu ycia;
std nazywane jest sakramentem odchodzcych. Jeli chorzy po przyjciu tego
namaszczenia wrciliby do zdrowia, mog ponownie by wsparci jego pomoc, kiedy ich ycie
zostanie zagroone innym podobnym niebezpieczestwem, [c] Dlatego w adnym razie nie
naley sucha: tych, ktrzy przeciw tak wyranemu i jasnemu stwierdzeniu Jakuba Apostoa
nauczaj, e to namaszczenie jest wymysem ludzkim lub obrzdem przyjtym od ojcw, a nie
nakazem Boga ani posiadaniem obietnicy aski; ani tych, ktrzy twierdz, e ono ju ustao,
jak gdyby odnosio si wycznie do aski uzdrowie w Kociele pierwotnym; ani tych, ktrzy
mwi, e obrzd i stosowanie, ktre zachowuje wity Koci rzymski przy udzielaniu tego
sakramentu, naley zmieni na inne, poniewa sprzeciwiaj si nauce Jakuba Apostoa; ani
wreszcie tych, ktrzy twierdz, e wierzcy mog bez grzechu lekceway ostatnie
namaszczenie. Wszystkie te pogldy jawnie sprzeciwiaj si przejrzystym sowom tak
wielkiego Apostoa, [d] Rzeczywicie Koci rzymski, matka i nauczycielka wszystkich innych,
w udzielaniu tego namaszczenia (w tym, co dotyczy istoty tego sakramentu), nie przestrzega
niczego innego, jak tylko tego, co przepisa w. Jakub. Nie mona te gardzi tak wielkim
sakramentem bez wielkiej zuchwaoci i zniewagi wobec samego Ducha witego.

[I/C. Deklaracja o nauce i kanonach dotyczcych sakramentw pokuty i namaszczenia

chorych]
To s [twierdzenia], ktre o sakramentach pokuty i ostatniego namaszczenia, wity i
ekumeniczny sobr wyznaje, naucza i wszystkim chrzecijanom przedkada do wierzenia i
zachowania. Nastpujce kanony podaje do wiernego przestrzegania, a twierdzcych
przeciwnie na zawsze potpia i obejmuje anatem.

I/D. Kanony o najwitszym sakramencie pokuty

1. Gdyby kto mwi, e w Kociele katolickim pokuta nie jest prawdziwym i odrbnym
sakramentem ustanowionym przez Chrystusa, naszego Pana, dla pojednania wierzcych z
Bogiem, ilekro po chrzcie popadaj w grzechy - niech bdzie wyklty.
2. Gdyby kto mylc sakramenty mwi, e chrzest jest sakramentem pokuty, jak gdyby te dwa
sakramenty nie byy rne, i dlatego pokut niesusznie nazywa si drug desk ratunku po
katastrofie - niech bdzie wyklty.
3. Gdyby kto mwi, e sw Pana i Zbawiciela: Przyjmijcie Ducha witego, ktrym
odpucicie grzechy, s im odpuszczone, a ktrym zatrzymacie, s im zatrzymane nie naley
rozumie odnonie do wadzy odpuszczania i zatrzymywania grzechw w sakramencie pokuty,
jak to zawsze od pocztku rozumia Koci katolicki, ale wbrew ustanowieniu tego sakramentu
odnosiby ich sens do wadzy goszenia Ewangelii - niech bdzie wyklty.
4. Gdyby kto przeczy temu, e do cakowitego i penego odpuszczenia grzechw konieczne s
trzy akty penitenta, ktre stanowi jakby materi sakramentu pokuty, a mianowicie skrucha,
spowied i zadouczynienie, zwane trzema czciami pokuty; albo gdyby mwi, e istniej
tylko dwie czci pokuty, a mianowicie udrki sumienia po rozpoznaniu grzechu oraz wiara
wzita z Ewangelii czy te z rozgrzeszenia, dziki ktrej kto wierzy, e odpuszczone s mu
grzechy przez Chrystusa - niech bdzie wyklty.
5. Gdyby kto mwi, e skrucha - powstajca wskutek uwiadamiania sobie grzechw, ich
zestawienia i obrzydzania, ktra skania do przemylenia swojego ycia w goryczy swej duszy,
przez rozwaanie ciaru, liczby i podoci swych grzechw, utraty wiecznej szczliwoci i
zdania do wiecznego potpienia, wraz z postanowieniem lepszego ycia - nie jest
prawdziwym i poytecznym blem ani nie przygotowuje do aski, lecz czyni czowieka
hipokryt i wikszym grzesznikiem; dalej, e taki bl jest wymuszony, a nie wolny i ochoczy -
niech bdzie wyklty.
6. Gdyby kto przeczy temu, e spowied sakramentalna zostaa ustanowiona i konieczna jest
do zbawienia na mocy prawa Boego; albo mwi, e sposb spowiedzi tajemnej tylko przed
kapanem, ktr Koci katolicki od pocztku zawsze zachowywa i zachowuje, obca jest
ustanowieniu i nakazowi Chrystusa, a jest wymysem ludzkim - niech bdzie wyklty.
7. Gdyby kto mwi, e w sakramencie pokuty do odpuszczenia grzechw nie jest konieczne
na mocy prawa Boego wyzna wszystkie i kady z osobna grzechy miertelne, ktre si
pamita po naleytym i dokadnym uprzednim rozwaeniu, take ukryte oraz te przeciw dwu
ostatnim przykazaniom Dekalogu, oraz okolicznoci zmieniajce rodzaj grzechu; lecz
[twierdzi], e ta spowied jest poyteczna tylko dla pouczenia i pociechy penitenta, i niegdy
zachowywana bya tylko przy naoeniu zadouczynienia kanonicznego; albo mwi, e
starajcy si wyzna wszystkie grzechy nie chc niczego zostawi do przebaczenia miosierdziu
Boemu; albo wreszcie, e nie wolno spowiada si z grzechw powszednich - niech bdzie
wyklty.
8. Gdyby kto mwi, e spowied ze wszystkich grzechw, jak utrzymuje Koci, jest
niemoliwa i jest tradycj ludzk, ktr poboni powinni znie; albo e wszyscy poszczeglni
wierzcy w Chrystusa obojga pci nie s zobowizani do corocznego jej odbycia wedug
postanowienia wielkiego Soboru Lateraskiego, i e z tego powodu naley przekona
wierzcych, aby si nie spowiadali w czasie Wielkiego Postu - niech bdzie wyklty.
9. Gdyby kto mwi, e sakramentalne rozgrzeszenie kapana nie jest aktem sdowym, ale
zwyk posug ogaszania i owiadczania spowiadajcemu si, e grzechy s mu odpuszczone,
byle tylko wierzy, e jest rozgrzeszony, nawet gdy kapan rozgrzesza nie na serio, ale dla
artu; albo mwi, e nie jest potrzebna spowied penitenta, by kapan mg go rozgrzeszy -
niech bdzie wyklty.
10. Gdyby kto mwi, e kapani w stanie grzechu cikiego nie maj wadzy wizania i
rozwizywania; albo e nie tylko kapani s szafarzami rozgrzeszenia, gdy wszystkim
poszczeglnym wierzcym w Chrystusa powiedziano: Cokolwiek zwiecie na ziemi, bdzie
zwizane i w niebie, a cokolwiek rozwiecie na ziemi, bdzie rozwizane i w niebie oraz:
Ktrym odpucicie grzechy, s im odpuszczone, a ktrym zatrzymacie, s im zatrzymane, i
na mocy tych sw kady moe rozgrzesza z grzechw publicznych przez upomnienie, o ile
upominany si zgadza, z ukrytych za przez dobrowoln spowied - niech bdzie wyklty.
11. Gdyby kto mwi, e biskupi nie maj prawa zastrzegania sobie przypadkw, z wyjtkiem
zewntrznej administracji, i dlatego zastrzeganie przypadkw nie jest przeszkod dla kapana,
aby prawdziwie rozgrzesza z grzechw zastrzeonych - niech bdzie wyklty.
12. Gdyby kto mwi, e wraz z win Bg odpuszcza zawsze ca kar, a zadouczynienie
penitentw nie jest niczym innym ni wiara, przez ktr pojmuj, e Chrystus za nich
zadouczyni - niech bdzie wyklty.
13. Gdyby kto mwi, e kary doczesnej nalenej za grzechy nie mona Bogu zadouczyni
przez zasugi Chrystusa karami przez Niego wymierzonymi i cierpliwie zniesionymi, czy
naoonymi przez kapana, ani nawet dobrowolnie przyjtymi, jak posty, modlitwy, jamuny
lub inne dziea pobonoci, i e dlatego najlepsz pokut jest jedynie nowe ycie - niech
bdzie wyklty.
14. Gdyby kto mwi, e zadouczynienia, ktrymi penitenci przez Jezusa Chrystusa
wynagradzaj za grzechy, nie s kultem Boym, ale tradycjami ludzkimi zaciemniajcymi
nauk o asce, prawdziwy kult Boy oraz dobrodziejstwo mierci Chrystusa - niech bdzie
wyklty.
15. Gdyby kto mwi, e [wadza] kluczy zostaa dana Kocioowi tylko do rozwizywania, a
nie do wizania, i dlatego kapani, gdy nakadaj kary spowiadajcym si, dziaaj sprzecznie z
celem kluczy i przeciwko ustanowieniu Chrystusa; e wymysem jest, i po zniesieniu moc
kluczy kary wiecznej, czsto pozostaje do odcierpienia kara doczesna - niech bdzie wyklty.

I/E. Kanony o sakramencie ostatniego namaszczenia

1. Gdyby kto mwi, e ostatnie namaszczenie nie jest prawdziwie i odrbnie sakramentem
ustanowionym przez Chrystusa, naszego Pana, a ogoszonym przez w. Jakuba Apostoa, lecz
tylko obrzdem przyjtym od ojcw albo ludzkim wymysem - niech bdzie wyklty.
2. Gdyby kto mwi, e wite namaszczenie chorych nie udziela aski, nie odpuszcza
grzechw, ani nie przynosi chorym ulgi. lecz ju ustao, jak gdyby tylko niegdy byo ask
uzdrowie - niech bdzie wyklty.
3. Gdyby kto mwi, e obrzd i stosowanie ostatniego namaszczenia, ktre zachowuje wity
Koci rzymski, sprzeciwia si nauce w. Jakuba Apostoa, i dlatego naley je zmieni, oraz e
chrzecijanie mog je bez grzechu lekceway - niech bdzie wyklty.
4. Gdyby kto mwi, e prezbiterzy Kocioa, ktrych w. Jakub zachca sprowadzi do
namaszczenia chorego, nie s kapanami wywiconymi przez biskupa, lecz starszymi wiekiem
w jakiejkolwiek wsplnocie, i dlatego waciwym szafarzem ostatniego namaszczenia nie jest
tylko kapan - niech bdzie wyklty.

II. Dekret o reformie

Wstp:
[a] Poniewa waciwym obowizkiem biskupw jest zwalczanie wad u swoich wszystkich
poddanych, przede wszystkim naley zwaa, aby duchowni, zwaszcza ustanowieni jako
duszpasterze, nie dopuszczali si przestpstw, a take nie patrze pobaliwie, jak prowadz
niegodziwe ycie. Gdyby im pozwoli na ycie niegodne i w zych obyczajach, to jake mieliby
zwalcza wady u wiernych, skoro jednym zdaniem mogliby odpowiedzie, e duchownym
pozwala si, by byli gorsi? Jake kapani mogliby karci wieckich, gdyby ci sami sobie
odpowiedzieli, e tamci dopuszczaj si tego, co karc?[b] Dlatego biskupi bd upomina
swoich duchownych, niezalenie od ich stopnia wice, aby w rozmowach, wypowiedziach i
wiedzy przodowali wrd powierzonego im ludu Boego, pamitajc, e zostao napisane:
Bdcie wici, gdy i ja wity jestem. A wedle gosu Apostoa niech nie daj: nikomu
powodu do zgorszenia, aby nie bya krytykowana ich posuga, ale we wszystkim niech si oka
by sugami Boymi, iby si na nich nie wypenio proroctwo, e kapani Boy splugawili
wityni i wzgardzili prawem, [c] Aby za biskupi mogli atwiej tego dokona, a aden
pretekst nie by w tym dla nich przeszkod, tene wity, ekumeniczny i generalny Sobr
Trydencki, pod przewodnictwem tego samego legata i tych samych nuncjuszy Stolicy
Apostolskiej, postanowi przyj i ustali nastpujce kanony.

Kanon l
Skoro uczciwsze i pewniejsze dla poddanego jest wykonywa nisz posug w posuszestwie
nalenym przeoonym, ni gorszy przeoonych i dy do wyszych godnoci, ten, komu
dostp do wice zosta w dowolny sposb zakazany przez przeoonego, take poza drog
sdow, z dowolnej przyczyny, rwnie z powodu ukrytego przestpstwa, albo kto zosta
zawieszony w wykonywaniu swych wice, stanowiska albo godnoci kocielnych, nie moe si
posugiwa adnym pozwoleniem udzielonym wbrew woli tego przeoonego, aby uzyska
przywrcenie do wice, stanowisk, godnoci albo zaszczytw.

Kanon 2
[a] Licznym biskupom kociow znajdujcych si na terenach zamieszkanych przez
niewiernych, tak bardzo brakuje duchownych i wiernych, e niemale staj si tuaczami i nie
maj staego miejsca. Poszukuj wic nie tego, co jest Jezusa Chrystusa, ale innych owiec bez
wiedzy ich wasnego pasterza, i wykonuj zakazane przez ten wity sobr czynnoci biskupie
na terenie cudzej diecezji, bez zgody waciwego ordynariusza miejsca, oraz wobec osb
poddanych tylko temu ordynariuszowi. W swej lekkomylnoci wybieraj sobie, na oszukanie i
pogard prawa, jakby katedr biskupi nie nalec do adnej diecezji, a wszystkich, ktrzy
do nich przybywaj, nawet gdy nie maj listw polecajcych od wasnych biskupw albo
przeoonych, naznaczaj charakterem stanu duchownego, a nawet odwaaj si wynosi ich
do witych wice prezbiteratu. Czsto dotyczy to kandydatw mniej odpowiednich,
prostych i nieuczonych, ktrzy byli odrzuceni przez wasnego biskupa jako niezdatni, niegodni
wice i penienia suby Boej, a take waciwego sprawowania sakramentw
kocielnych, [b] Z tego powodu aden biskup zwany tytularnym, nawet jeeli rezyduje na
terenie nie nalecym do adnej diecezji, jak rwnie na terenie wyjtym, czy te przebywa,
albo zatrzyma si na terenie jakiego klasztoru, dowolnego zakonu, na mocy adnego
czasowego przywileju udzielania wice wszelkim kandydatom, ktrzy do niego przybd, nie
moe udziela adnych niszych, ani wyszych wice, ni pierwszej tonsury, poddanym innego
biskupa, bez wyranej zgody takiego przeoonego, albo listu zwalniajcego, a nawet pod
pretekstem bliszego powizania z takimi kandydatami, ktrzy przebywaj w jego
domu. [c] Postpujcy wbrew temu, moc samego prawa bd zawieszeni: [biskupi] w
penieniu funkcji biskupich na okres jednego roku; osoba za tak promowana - w penieniu tak
przyjtych wice na okres wedug uznania jego przeoonego.

Kanon 3
Biskup bdzie mg zawiesi w wykonywaniu obowizkw, na taki okres czasu, jaki uzna za
stosowny, a take bdzie mg zakaza wykonywania posugi przy otarzu, czy te suby
ktregokolwiek ze stopni wice, kademu ze swych duchownych, zwaszcza posiadajcym
wite wicenia, ktrzy zostali wywiceni bez wczeniejszego egzaminu i bez listu
polecajcego, moc jakiegokolwiek autorytetu, nawet gdyby zostali sprawdzeni i uznani przez
tego, kto udziela wice, ale okazaliby si niezbyt odpowiedni i zdolni do sprawowania
suby Boej, czy te do penienia posugi sakramentw kocielnych.

Kanon 4
<aden duchowny nie jest wyczony spod biskupiej wadzy karania, rwnie poza wizytacj>
Przeoeni wszystkich kociow, ktrzy powinni pilnie dy do uleczenia naduy swoich
poddanych - a od ktrych wadzy, na mocy postanowie tego witego soboru, aden duchowny
nie moe si uwaa za wyczonego pod pretekstem adnego przywileju - mog zgodnie z
postanowieniami kanonicznymi wizytowa, kara i nakania do poprawy, jeeli przebywaj na
terenie swoich kociow, jako delegaci Stolicy Apostolskiej w tej dziedzinie, wszelkich
duchownych diecezjalnych w jakikolwiek sposb objtych egzempcj, jeli z innych racji s
poddani ich jurysdykcji, w zakresie ich wykrocze, przestpstw i win, tyle razy i tak czsto jak
to bdzie potrzebne. Nawet poza okresem wizytacji posiadaj zdolno do poprawiania i
karania, bez adnego wzgldu na jakiekolwiek wyczenia, wyjanienia, zwyczaje, wyroki,
przysigi, umowy, ktre zobowizuj tylko ukadajce si strony, w odniesieniu do samych
duchownych, a take ich krewnych, kapelanw, domownikw, zarzdcw i wszelkich innych
osb, wedle przekonania i zamiaru podlegajcych wyczeniu.

Kanon 5
[a] Liczne osoby korzystaj z pracy pewnych sdziw, pozyskanych za pomoc listw
polecajcych, pod pretekstem, e dowiadczaj rnych niesprawiedliwoci i ciarw na
swych dobrach, rzeczach i prawach, a ci obrocy maj chroni i broni te osoby od
uciliwoci i niesprawiedliwoci, a take maj zachowa, albo niejako swymi rkoma trzyma
dobra, rzeczy i prawa, a take maj nie dopuci do naciskw w tych sprawach wobec tych
osb, a listy te czsto s uywane przeciwnie do sensu, w jakim zostay wydane, dla
niegodnego celu. [b] Dlatego zgoa nikomu, niezalenie od godnoci i stanu, nawet gdyby to
bya kapitua, nie przynios wsparcia listy polecajce, zawierajce jakiekolwiek warunki i
postanowienia oraz jakiekolwiek wyznaczenia obrocw, niezalenie od tego pod jakim
pretekstem albo pozorem byyby przyznane, gdy bd oskareni i pozwani, aby wobec swego
biskupa, albo wobec innego zwyczajnego przeoonego, w sprawach karnych i mieszanych, nie
by oskaronym i nie sta si przedmiotem postpowania, albo aby z tego wyznaczenia
wynikao przyznanie im jakichkolwiek praw. W tych sprawach bd oni swobodnie podlega
postpowaniu przed zwyczajnym sdem, [c] Natomiast w sprawach cywilnych, gdy sprawca
bdzie znany, nikt nie bdzie go mg pocign przed sd wobec tych swoich obrocw.
Jeeli w tych sprawach, w ktrych dana osoba bdzie oskarona, zdarzyoby si, e wybrany
przez oskaronego obroca byby podejrzewany przez sprawc, albo doszoby do jakiego sporu
dotyczcego kompetencji sdu, pomidzy zwyczajnym sdzi a obroc, wtedy postpowanie
nie bdzie kontynuowane, zanim zgodnie z zasadami prawa nie zostan wybrani rozjemcy,
ktrzy rozsdz kwestie podejrze albo sporu, [d] Natomiast spord domownikw tej osoby,
ktra uwaa si za zabezpieczon na mocy tego rodzaju listu polecajcego, tylko dwie osoby
mog uzyska pomoc t drog, jeeli utrzymuj si z jego wasnych rodkw. Ponadto nikt nie
moe si cieszy posiadaniem dobrodziejstwa podobnego listu przez okres duszy ni pi lat.
Obrocy nie bd take mogli zakada wasnego trybunau, [e] Natomiast w sprawach
dotyczcych wynagrodzenia albo osb ubogich, zachowuj moc postanowienia tego witego
soboru, [f] Z kolei uniwersytety i kolegia doktorw albo uczonych oraz miejsca nalece do
zakonw, a take czynne szpitale oraz osoby uniwersytetw, kolegiw, miejsc i takich szpitali
nie s ujte w tym rozdziale, ale s zgoa wyjte z tych zasad i jako takie naley je traktowa.

Kanon 6
[a] Chocia strj nie czyni zakonnikiem, to jednak duchowni powinni zawsze nosi ubir
odpowiedni dla ich stanu, aby przez stosowny strj uczciwo wewntrznych obyczajw bya
okazywana na zewntrz. Obecnie za wielu opanowaa tak wielka lekkomylno i pogarda dla
pobonoci, e lekcewac wasn godno i cze nalen stanowi duchownemu, rwnie
publicznie nosz strj wiecki, dajc wyraz rozdwojeniu w stron spraw Boych oraz
cielesnych, [b] Dlatego wszystkie osoby kocielne, w jakikolwiek sposb podlegajce wyjciu,
posiadajce wicenia albo godnoci, zaszczyty, urzdy czy te jakiekolwiek beneficja
kocielne, jeeli w przyszoci zostan upomniani przez swego biskupa, rwnie za pomoc
publicznego edyktu, i nie bd nosi przyzwoitego stroju duchownego, stosownego do
posiadanych wice i godnoci oraz zgodnego z zarzdzeniem i poleceniem samego biskupa,
wtedy mog i powinni by ukarani zawieszeniem w wykonywaniu funkcji, urzdw i
beneficjw, a take w pobieraniu dochodw, przychodw i zyskw z beneficjw, a gdy po
jednokrotnym ukaraniu znw dopuszcz si przestpstwa, to take kar pozbawienia tego
rodzaju urzdw i beneficjw. W ten sposb wity sobr odnawia i rozszerza konstytucj
Klemensa V, wydan na Soborze w Vienne, rozpoczynajc si od sowa: Poniewa

Kanon 7
[a] Ten, kto dopuci si podstpnie umylnego zabjstwa swego bliskiego, powinien by
odsunity od otarza, gdy jest dobrowolnym morderc, nawet gdyby zbrodnia nie bya
udowodniona na drodze prawnej, ani nie byaby jawna w aden inny sposb, ale pozostaaby w
ukryciu. Nigdy te nie mona takiej osobie udzieli wice, ani przyzna adnych beneficjw
kocielnych, nawet gdyby nie obejmoway pracy duszpasterskiej, ale czowiek ten na zawsze
ma by pozbawiony dostpu do wszelkich wice, beneficjw i urzdw
kocielnych, [b] Gdyby jednak okazao si, e zabjstwo nie byo zamierzone, ale wynikaoby z
przypadku, czy te z odparcia przemocy przemoc, gdy kto bronic si przed morderc sam
by go zabi, a z tego powodu miaby uzyska, na mocy jakiego prawa zwolnienie, aby mie
dostp do wice i posugi otarza, a take do jakichkolwiek beneficjw i godnoci, wtedy
sprawa zostanie przekazana ordynariuszowi miejsca albo w razie potrzeby metropolicie czy te
najbliszemu biskupowi, ktry nie moe udzieli zwolnienia, jeeli nie rozpozna sprawy, po
wysuchaniu prb i zezna.

Kanon 8
S tacy, w tym rwnie prawdziwi pasterze, posiadajcy wasne owce, ktrzy chc take sta
na czele cudzych owiec, i tak zajmuj si cudzymi poddanymi, e zaniedbuj trosk o
wasnych. Ktokolwiek, nawet obdarzony godnoci biskupi, posiada przywilej karania innych
poddanych nie moe nigdy prowadzi postpowania przeciwko duchownym, ktrzy nie s jego
poddanymi, zwaszcza gdy posiadaj wicenia, niezalenie od tego jak powanego
przestpstwa byliby winni, jeeli nie wystpi w tej sprawie waciwy biskup, ich przeoony,
jeli rezyduje na terenie swej diecezji, albo inna osoba przez niego wyznaczona. W
przeciwnym wypadku proces oraz wszelkie decyzje wynikajce z jego przebiegu, bd zgoa
pozbawione mocy.

Kanon 9
Diecezje i parafie zostay podzielone wedle najlepszych zasad prawa, a kade stado otrzymao
wasnego pasterza oraz przeoonych niszych kociow, z ktrych kady troszczy si o swoje
owce, aby porzdek kocielny nie zosta pomieszany, gdy jeden i ten sam koci w jaki
sposb zostaje wczony w granice dwch diecezji, co rodzi powane niedogodnoci dla tych,
ktrzy s mu poddani. Beneficja jednej diecezji - w tym rwnie kocioy parafialne, wikariaty
wieczyste, proste beneficja, albo beneficja poczone z pewnymi obowizkami oraz dochody
na ten cel - nie bd na stae czone z beneficjami, klasztorami, kolegiami ani miejscami, w
tym take pobonymi, z innej diecezji, nawet dla wzrostu kultu Boego, ani dla powikszenia
liczby beneficjentw, ani z adnego innego powodu, zgodnie z wyjanieniami dekretu tego
witego soboru w kwestii takich pocze.

Kanon 10
Beneficja zakonne, ktre zwyko si przyznawa na utrzymanie zakonnikw, gdy zostan
oprnione wskutek mierci, rezygnacji albo w jaki inny sposb, maj by przekazywane
wycznie zakonnikom z tego samego zakonu albo tym, ktrzy ju s zobowizani do przyjcia
habitu i zoenia profesji zakonnej, ale nikomu innemu (aby nie ubierali szaty, ktra z weny i
lnu jest utkana).

Kanon 11
Skoro zakonnicy, po przejciu z jednego zakonu do drugiego, maj mono atwego
uzyskiwania od swoich przeoonych pozwolenia na pobyt poza klasztorem, a std maj okazj
do tuactwa i upadku, dlatego aden dostojnik ani przeoony z jakiegokolwiek zakonu, moc
adnej wadzy, nie bdzie mg nikogo dopuci do uzyskania habitu i do zoenia profesji
zakonnej, jak tylko pod warunkiem, e w zakonie, do ktrego si przenis, pozostanie na
zawsze w klasztorze, posuszny swemu przeoonemu. Ponadto osoba w taki sposb
przeniesiona nie bdzie moga posiada adnych wieckich beneficjw, rwnie obejmujcych
prac duszpastersk, nawet gdyby pochodzia ze zgromadzenia kanonikw regularnych.

Kanon 12
Nikt, niezalenie od posiadanej godnoci kocielnej i wieckiej, nie moe, ani nie powinien, z
adnego powodu wykonywa, ani otrzymywa prawa patronatu, gdy od nowa nie ufundowa i
nie zaoy kocioa, beneficjum albo kaplicy, albo gdy odpowiednio nie wyposay ju
zaoonej, ale nie posiadajcej wystarczajcych rodkw, ze swych wasnych i dziedzicznych
dbr. Natomiast w przypadku tego rodzaju fundacji albo wyposaenia, ustanowienie prawa
patronatu jest zastrzeone samemu tylko biskupowi, z wyczeniem wszystkich innych niszych
osb.

Kanon 13
<[Kandydata do beneficjum] proponuje si ordynariuszowi, inaczej propozycja i ustanowienie
s niewane>
Ponadto patronowi nie godzi si, aby pod pozorem jakiegokolwiek przywileju, przedstawia
kogokolwiek do objcia beneficjum, ktrego jest patronem, komu poza biskupem
ordynariuszem miejsca. On bowiem na mocy prawa posiada zdolno wyznaczania albo
ustanawiania na tym beneficjum. W przeciwnym wypadku dokonane przedstawienie albo
ustanowienie bdzie niewane, i jako takie winno by traktowane.

[III. Zapowied przyszej sesji o mszy, wiceniach i reformie]

Ponadto wity sobr ogasza, e na przyszej sesji, o ktrej ju zdecydowa, e odbdzie si
25 stycznia nastpnego roku 1552, wraz z nauk o ofierze mszy witej naley rozway i
przedyskutowa nauk o sakramencie wice oraz kontynuowa spraw reformy

DOKUMENTY PO SESJI 14 (czwartej za Juliusza III)

I. Tezy o ofierze mszy witej i sakramencie wice dane do zbadania teologom, czy nie
s heretyckie i do potpienia przez sobr (czwartek 3 grudnia 1551)

I/A. O ofierze mszy witej

1. Msza nie jest ofiar za grzechy, leczy tylko wspomnieniem ofiary dokonanej na krzyu.
Ojcowie w przenoni nazwali j ofiar, ale w rzeczywistoci nie jest ni, lecz tylko
testamentem i obietnic odpuszczenia grzechw.
Tezy broni Luter w O niewoli babiloskiej, obecne w Apologia Augustana.
2. Msza nie jest z Ewangelii, ani nie zostaa ustanowiona przez Chrystusa, lecz wymylona
przez ludzi; nie jest dzieem dobrym i zasugujcym, a wrcz popenia si w niej jawne i
wielorakie bawochwalstwo.
Twierdzenie z Obrony [Wyznania] augsburskiego, Kalwina i Melanchtona w loci communes.
3. Jest blunierstwem wzgldem najwitszej ofiary Chrystusa dokonanej na krzyu wierzy,
e Syn Boy od nowa skadany jest w ofierze Bogu Ojcu we mszy, a mistyczne ofiarowanie si
Chrystusa dla nas polega tylko na tym, e daje si On nam na pokarm. Chrystus sowami: To
czycie na moj pamitk nie nakaza, by apostoowie ofiarowali jego ciao i krew w ofierze
mszy.
Urban Reghius przeciwko Eck'owi; Luter w O niewoli babiloskiej; Bucer w ksidze o
reformacji.
4. Kanon mszy peen jest bdw i zwodze, naley go wic znie i ucieka od niego jak od
najgorszej odrazy.
Obrona [Wyznania] augsburskiego, Zwingli i Bullinger; Melanchton w ksidze przeciwko
prywatnej mszy.
5. Msza jako ofiara nic nie daje ani ywym, ani zmarym i bezbonoci jest ofiarowa j za
grzechy, dla zadouczynienia czy w innych potrzebach.
Melanchton w loci communes; Kalwin o Wieczerzy Paskiej; w apologii; Luter w O niewoli
babiloskiej.
6. Jak nikt za drugiego nie moe przyjmowa komunii ani rozgrzeszenia, tak i w mszy kapan
nie moe skada ofiary za drugiego.
Obrona [Wyznania] augsburskiego.
7. Msze prywatne, w ktrych tylko kapan przyjmuje komuni, a nie inni, nie istniay przed
Grzegorzem Wielkim, s niegodne i winny by zniesione. Sprzeciwiaj si ustanowieniu przez
Chrystusa i raczej przedstawiaj ekskomunik ni jedno ustanowion przez Chrystusa.
Obrona [Wyznania] augsburskiego i Kalwin o Wieczerzy Paskiej."
8. Wino nie jest materi tej ofiary, ani nie naley miesza wody z winem w kielichu, co jest
przeciw ustanowieniu przez Chrystusa.
Bucer w apologii przeciwko Antididagmie.
9. Ryt Kocioa rzymskiego, gdzie sowa konsekracji wymawia si po cichu, jest do potpienia;
msz naley odprawia w jzyku ludu, ktry wszyscy rozumiej. Jest te naduyciem
odprawianie pewnych mszy do pewnych witych.
Broniona przez Kalwina w ksidze o Wieczerzy Paskiej.
10. W czasie sprawowania mszy wszelkie ceremonie, stroje i zewntrzne znaki bardziej
drani bezbonoci ni s sprawowaniem pobonoci. Jak msza Chrystusa bya prosta, tak i
msza bdzie bardziej chrzecijaska, jeli bdzie blisza i podobniejsza do tej pierwszej mszy
ze wszystkich.
Luter w O niewoli babiloskiej

I/B. O sakramencie wice

1. wicenia nie s sakramentem, ale rytem wybierania i ustanawiania ministrw sowa i
sakramentw; albo raczej wicenia nie s sakramentem, ale wymysem ludzkim wydumanym
przez mw nie znajcych si na sprawach kocielnych.
Luter w O niewoli babiloskiej, pt. o wiceniach; Bucer w ksidze reformacji; Kalwin w
Nauce; Melanchton w loci communes.
2. wicenia nie s jednym sakramentem, ani nie uwaa si, e wicenia nisze i rednie s
jakimi stopniami do wice kapaskich.
Kalwin w swojej Nauce rozdz. o wiceniach kocielnych.
3. Nie istnieje hierarchia kocielna, lecz wszyscy chrzecijanie na rwni s kapanami, z tym e
do wykonywania [funkcji] potrzeba powoania ze strony przeoonych i zgody ludu; kto zosta
kapanem, moe na powrt sta si wieckim.
Luter w O niewoli babiloskiej; Bucer w ksidze reformacji; Kalwin w swojej Nauce.
4. Nie ma w nowym testamencie widocznego i zewntrznego kapastwa, ani jakiej duchowej
wadzy czy to dla konsekracji ciaa i krwi Paskiej, czy to do ofiarowania, czy do rozgrzeszania
z grzechw wobec Boga. Istnieje tylko obowizek i posuga przepowiadania Ewangelii, i jeli
kto nie przepowiada, nie jest kapanem.
Bucer o Ew. wedug w. Jana. rozdz. 6; Luter w O niewoli babiloskiej; Kalwin w Nauce.
5. Namaszczenie nie tylko nie przynaley do udzielania wice, lecz jest ze i do odrzucenia,
podobnie jak inne ceremonie. Przez wicenia nie udziela si Ducha witego, tak wic
zupenie nie na miejscu biskupi przy wiceniach mwi: Wemijcie Ducha witego.
Kalwin, rozdz. 18 swojej Nauce.
6. Biskupi nie s ustanowieni na mocy prawa Boego, ani wysi od prezbiterw, ani nie maj
prawa wici; a jeli maj, to takie jak prezbiterzy. wicenia przez nich udzielone s
niewane, jeli nie ma zgody ludu.
Luter w O niewoli babiloskiej, Kalwin w Nauce; Bucer w ksidze reformacji.

II. Wrczenie wszystkim Ojcom odpisu uwag teologw o tezach o mszy i wiceniach
(poniedziaek 4 stycznia 1552)

[D/A. Wstp]
Teologowie uznali, e wszystkie tezy o mszy i wiceniach naley potpi, bez adnych
szczegowych uwag. Aby jednak zadowoli niektrych Ojcw, wybrano te krtkie stwierdzenia
ze zda teologw.

II/B. O mszy
Do tezy l. Kto nie chciaby, aby po prostu potpiono sowa, e msza jest testamentem,
poniewa mog one mie dobry sens. Kto inny nie chciaby, eby [potpi] sowa msz nazywa
si ofiar w przenoni, poniewa w pewnym sensie mog by prawdziwe.
Do tezy 2. Msza wymylona jest przez ludzi itd., co komu nie wydaje si po prostu faszywe,
poniewa moe co by przez Boga i przez ludzi wymylone. Ani nie jest dzieem zasugujcym:
Kto uwaa, e tych sw nie naley potpia, poniewa Chrystus wicej ju nie zasuguje.
Do tezy 3. W tej tezie kto chciaby, eby potpi take to, i sowa: To czycie itd - odnosz
si do sprawowania funkcji, a nie do konsekracji i ofiarowania.
Do tezy 4. Kto pragnby w tym miejscu, eby potpi istnienie rnych form konsekracji oraz
stwierdzi, ktra forma konsekracji jest prawdziwa.
Do tezy 7. Niejeden przypomina, e trzeba zwrci uwag, e luteranie nie uznaj ostatniej
czci tej tezy. Kto chciaby przy tej okazji potpi take inn tez, mianowicie: W jednym
kociele w poszczeglne dni naley odprawia jedn msz i to publiczn. Podobnie inn tez:
Nie wolno odprawia mszy prywatnej z powodu pobonoci.
Do tezy 8. Wino nie jest materi tej ofiary. Kto przypomnia, e trzeba stwierdzi, i
heretycy nie gosz tego w ten sposb.
Do tezy 9. Kto nie uwaa, eby poyteczne byo oglne potpienie tej tezy, lecz wycznie w
odniesieniu do Kocioa rzymskiego i aciskiego, poniewa Grecy, Etiopczycy i niektre inne
narody zachowuj [zwyczaj] przeciwny, lub eby nie potpia jednym wyrokiem innych
twierdze. Kto chciaby, eby wity sobr postanowi, aby podczas mszy publicznych zawsze
tumaczono list i Ewangeli na jzyk ludu.

II/C. O sakramencie wice

Do tezy 1. wicenia nie s sakramentem. Kto chciaby doda nowego prawa ustanowione
przez Chrystusa, poniewa temu zaprzeczaj heretycy. I przypomnia, ze naley zbada, czy
sowa wydumanym przez mw itd. s heretykw.
Do tezy 2. Kto uwaa, e zupenie trzeba si powstrzyma od rozstrzygnicia, czy wicenia
nisze s sakramentami, ze wzgldu na opinie uczonych.
Do tezy 3. Lecz wszyscy chrzecijanie na rwni s kapanami itd. Niektrzy chcieliby, eby t
tez sformuowa janiej, poniewa sowa te nie wydaj si faszywe. Mona by powiedzie:
Owszem, wszyscy chrzecijanie itd. lub co podobnego, poniewa moe by tak, by hierarchia
kocielna i wszyscy chrzecijanie byli kapanami. Kto zosta kapanem itd. Kto chciaby, eby
powiedzie: Kapani nie rni si od wieckich, jak tylko posug, i dlatego kto zosta
kapanem itd.

SESJA 15 (pita za Juliusza III) (poniedziaek 25 stycznia 1552)

I. Dekret o odroczeniu ogoszenia kanonw

[1] Zgodnie z postanowieniami przyjtymi na ostatniej sesji, ten wity i powszechny sobr
mia w tych dniach najdokadniej i najpilniej rozwaa zagadnienia dotyczce najwitszej
ofiary mszy i sakramentu wice, aby podczas dzisiejszej sesji, za natchnieniem Ducha
witego ogosi postanowienia dotyczce tych kwestii oraz cztery artykuy dotyczce
sakramentu Najwitszej Eucharystii, odoone na obecn sesj. [2] Uzna te, e w tym czasie
stawi si na nim ci, ktrzy nazywaj siebie protestantami, a ktrych sprawa spowodowaa
opnienie ogoszenia tych artykuw, oraz udzieli im publicznego zaufania i gwarancji
bezpieczestwa, aby przybyli swobodnie i bez adnego wahania. [3] Skoro jednak jeszcze nie
przybyli, a w ich imieniu proszono wity sobr, aby ogoszenie postanowie, ktre miao
nastpi dzisiaj, odoono do nastpnej sesji, a istnieje uzasadniona nadzieja, e protestanci
przybd znacznie wczeniej, ni zacznie si sesja, po otrzymaniu w midzyczasie gwarancji
bezpieczestwa w rozszerzonej formie, tene wity sobr, w Duchu witym prawomocnie
zgromadzony, pod przewodnictwem tego samego legata i posw, niczego bardziej nie pragnie,
jak tylko zniesienia wszelkich nieporozumie religijnych i schizm istniejcych wrd
szlachetnego narodu niemieckiego, a take chce zadba dla nich o spokj, pokj i
wytchnienie. [4] Jeeli przybd, [sobr] jest gotw do miego przyjcia i askawego ich
wysuchania. Ufa, e przybd nie w celu przewrotnego zwalczania wiary katolickiej, ale
denia do poznania prawdy, i (jak przystoi gorliwie szukajcym prawdy ewangelicznej)
przystania w kocu na dekrety i dyscyplin witej Matki Kocioa. [Sobr] przeoy zatem
kolejn sesj na wito w. Jzefa, ktre przypadnie 19 marca, aby wtedy wyda i ogosi
wspomniane postanowienia. W ten sposb bd oni mie wystarczajc ilo czasu, nie tylko
na przybycie, ale take na przedterminowe przedoenie zagadnie, ktre bd chcieli. [5] Dla
wykluczenia wszelkich powodw dalszej zwoki [sobr] chtnie udziela i przyznaje im
publiczne zaufanie, czyli gwarancj bezpieczestwa, w brzmieniu i w treci, ktra zostanie
odczytana. Postanawia te i stwierdza, e do tego czasu rozwaane bd kwestie zwizane z
sakramentem maestwa, a take podczas samej sesji, oprcz ogoszenia powyszych
postanowie, zostanie podana nauka o tym sakramencie. Ponadto kontynuowane bd sprawy
dotyczce reformy.

II. List elazny wydany protestantom niemieckim

[1] wity, ekumeniczny i generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie
zgromadzony, pod przewodnictwem tego samego legata i nuncjuszy Stolicy Apostolskiej,
podejmujc gwarancj bezpieczestwa udzielon na przedostatniej sesji, a take rozszerzajc
j zgodnie z brzmieniem podanym niej, zawiadcza publicznie, e wszyscy poszczeglni
kapani, elektorzy, wadcy, ksita, margrabiowie, hrabiowie, baronowie, szlachta, rycerze,
posplstwo oraz wszyscy inni mowie, wszelkiego stanu, pooenia czy godnoci, z kraju i
narodu niemieckiego, z miast i innych miejsc, oraz inni ludzie kocielni i wieccy, zwaszcza
osoby wyznania augsburskiego, ktrzy lub ktre wraz z nimi przybd albo zostan przysani i
wyrusz, albo dotr na ten generalny Sobr Trydencki, niezalenie od imienia, jakim si
nazywaj albo mog by nazywani, niniejszym otrzymuj publiczn gwarancj i najpeniejsze
oraz najpewniejsze zabezpieczenie, ktre jest nazywane listem elaznym, eby mogli
swobodnie przyby do miasta Trydentu, w nim si zatrzyma, pozostawa, przebywa,
przedkada i zabiera gos, oraz by mogli wraz z tym witym soborem wszelkie zagadnienia
rozwaa, ocenia, dyskutowa i wedle ich uznania, zarwno na pimie, jak i ustnie,
swobodnie przedkada, ujawnia, wyjania, wzmacnia i dowodzi z pomoc sw, cytatw
oraz argumentw zaczerpnitych z Pisma witego i od witych ojcw wszelkie kwestie, a
take w miar potrzeby odpowiada na zastrzeenia soboru generalnego oraz dyskutowa lub
rozwaa z mioci, bez adnej przeszkody wraz z tymi, ktrzy bd wybrani przez sobr,
cile wykluczywszy obelgi, wyzwiska i zniewagi. [2] Zaznaczamy, e podczas Soboru
Trydenckiego zagadnienia sporne bd rozwaane zgodnie z Pismem witym, tradycjami
apostolskimi, a take wedle nauczania uznanych soborw, zgodnej opinii Kocioa katolickiego
i autorytetu witych ojcw. Dodajemy te, e [sobr] przyznaje i udziela im zapewnienia, e
nie bd oni podlega adnym karom pod pretekstem religii ani w zwizku z przestpstwami w
tym zakresie, przez nich popenionymi czy te takimi, ktre mieliby popeni. Ponadto z
powodu ich obecnoci, ani na trasie podry, ani w adnym miejscu w czasie ich przejcia,
pobytu czy powrotu, ani w Trydencie, w aden sposb nie bdzie przerwana suba Boa.
Natomiast gdyby po dokonaniu tych spraw, albo ich nie dokonawszy, gdy tylko bd chcieli,
bd z polecenia i za zgod swych przeoonych, czy te gdy ich cz zechce powrci do
siebie, wtedy od razu, bez adnego ograniczenia, opnienia albo zwoki, z zachowaniem
swych dbr, jak rwnie czci, take wobec osb towarzyszcych, bd mogli wedle uznania,
swobodnie i bezpiecznie wyjecha, jednake za wiedz osb wyznaczonych przez sobr, aby
mona byo zadba o to, co potrzebne dla ich bezpieczestwa, bez podstpu i
oszustwa. [3] Ponadto wity sobr pragnie, aby w tej publicznej gwarancji zaufania i
bezpieczestwa ujto i zawarto wszelkie dodatki konieczne i potrzebne dla penego,
skutecznego i wystarczajcego zapewnienia bezpieczestwa w podry, pobycie i przy
powrocie, oraz aby traktowano je jako zawarte. [4] Dla wikszego bezpieczestwa, pokoju i
zgody [sobr] jasno stwierdza, e gdyby (oby do tego nie doszo) kto spord nich, w czasie
podry do Trydentu, czy te podczas pobytu w tym miecie, albo w drodze powrotnej, uczyni
bd dopuci si czegokolwiek nieprawidowego, co mogoby uniewani lub znie
dobrodziejstwo tego publicznego zaufania i zapewnienia, wtedy wity sobr pragnie, aby
osoby schwytane na takim wystpku zostay szybko ukarane wycznie i tylko przez nich
samych, odpowiedni kar i ze stosownymi rodkami poprawczymi, susznie przyjtymi i
uznanymi przez sobr, z penym i nienaruszonym zachowaniem formy, warunkw i zasad
ujtych w tej gwarancji. [5] Tak samo [sobr] pragnie, aby gdy kto ze strony tego soboru, czy
to w drodze, czy te podczas pobytu albo powrotu, uczyniby lub dopuci si czegokolwiek
nieprawidowego (oby do tego nie doszo), co mogoby naruszy dobrodziejstwo tego
publicznego zaufania i zapewnienia, albo w jakikolwiek sposb znie, wtedy osoby schwytane
na takim wystpku maj by szybko ukarane wycznie i tylko przez sobr, odpowiedni kar i
stosownymi rodkami poprawczymi, susznie przyjtymi i uznanymi ze strony Niemcw
wyznania augsburskiego, wwczas obecnych w Trydencie, z penym i nienaruszonym
zachowaniem formy, warunkw i zasad ujtych w tej gwarancji. [6] Oprcz tego sobr
pragnie, aby wszyscy poszczeglni wysannicy protestanccy mogli tyle razy, ile razy bdzie to
potrzebne lub konieczne wyjecha z Trydentu dla pozyskania pienidzy, a nastpnie powrci
do niego, a take swobodnie wysya lub kierowa swego posa bd posw do dowolnego
miejsca, dla zaatwienia swych niezbdnych spraw, jak rwnie wysanych czy skierowanych,
posa bd posw, przyjmowa tyle razy, ile razy wyda si im to niezbdne, ale w
towarzystwie jednej bd kilku osb wyznaczonych przez sobr, ktre zadbaj o ich
bezpieczestwo. [7] Niniejsza gwarancja bezpieczestwa bdzie obowizywa bez adnego
podstpu i oszustwa, trwajc od czasu i w czasie, gdy zostan oni przyjci pod opiek soboru i
pod ochron jego przedstawicieli, dopki nie przybd do Trydentu, przez cay czas ich pobytu
w tym miecie oraz pniej przez okres okrelonych dwudziestu dni, po wystarczajcym
wysuchaniu, gdy objci gwarancj zwrc si o to, albo gdy sobr po takim wysuchaniu ogosi
im obowizek wyjazdu, gdy bd wraca z Trydentu, a do bezpiecznego miejsca, ktre sami
sobie z Bo pomoc wybior.[8] [Sobr] nienaruszenie obiecuje i w dobrej wierze przyrzeka
zachowa te wszystkie zasady wobec wszystkich poszczeglnych chrzecijan, wszystkich
ksit, zarwno duchownych, jak i wieckich, oraz wobec wszystkich innych osb kocielnych
i wieckich, wszelkiego stanu i godnoci, niezalenie jakim okrelaj si mianem. [9] Ponadto,
odrzuciwszy wszelki podstp i oszustwo, w prawdziwej i dobrej wierze sobr obiecuje, e nie
bdzie poszukiwa adnej jawnej oraz ukrytej okazji, ani nie skorzysta z adnej wadzy, mocy,
prawa bd postanowienia czy przywileju prawnego na mocy adnego kanonu ani
jakiegokolwiek soboru, zwaszcza w Konstancji i w Sienie, czy te w adnej form sownej, aby
uy w czym tego publicznego zaufania i najpeniejszego zabezpieczenia, oraz publicznego i
swobodnego zapewnienia o wysuchaniu, udzielonego im przez tene sobr, dla podjcia
jakiegokolwiek uprzedniego sdu, ani nie pozwoli go uy w tym celu; ze swej strony znosi je
niniejszym w tej kwestii. [10] Gdyby za wity sobr lub ktry z jego uczestnikw albo
poddanych, niezalenie od godnoci, stanu bd stanowiska, naruszy w czymkolwiek form i
tre powyszego zabezpieczenia i gwarancji bezpieczestwa, w jakimkolwiek punkcie lub
klauzuli (oby do tego Wszechmogcy raczy nie dopuci), bez udzielenia natychmiast
wystarczajcego zadouczynienia, ktre byoby przez te same osoby susznie zatwierdzone i
uznane, wtedy mog oni i powinni uzna, e sobr popad we wszystkie kary, w ktre wedug
prawa Boego i ludzkiego albo na mocy zwyczaju mog popa naruszajcy tego rodzaju
gwarancj bezpieczestwa, bez adnego tumaczenia si lub jakiegokolwiek przeciwnego
przepisu.

DOKUMENTY PO SESJI 15 (pitej za Juliusza III)

I. Odroczenie sesji szesnastej (szstej za Juliusza III) (sobota 19 marca 1552)

II. Breve Juliusza III zawieszajce Sobr Trydencki (Wielki Pitek 15 kwietnia 1552)
[1] Juliusz III, papie. Umiowany nasz synu i czcigodni bracia, pozdrowienie i apostolskie
bogosawiestwo. Gdy niedawno na podstawie wielu wiarygodnych listw zrozumielimy, e w
Niemczech wywoano niemae zbrojne rozruchy i elektorzy witego Cesarstwa rzymskiego i
znaczna cz praatw zarwno Niemieckiego, jak i innych narodw si oddalia, wy oraz inni,
ktrzy pozostali, znalelicie si w wielkim niepokoju i niebezpieczestwie, bylimy
rzeczywicie zaniepokojeni i wielce zmartwieni obawialimy si, aby sobr (niegdy
spodziewalimy si, e przyniesie wielkie owoce zarwno dla uciemionej religii, jak i dla
zagroonego narodu Niemieckiego) nie zakoczy si niemal przemoc i z wielkim skandalem
dla chrzecijaskiej rzeczy pospolitej. [2] Z tego powodu dzisiaj wsplnie z czcigodnymi
naszymi brami kardynaami witego Kocioa rzymskiego, po dojrzaej dyskusji uznalimy, e
w obecnej potrzebie adnego innego bardziej skutecznego, bezpiecznego i poytecznego
lekarstwa nie mona zastosowa, anieli zawiesi sobr albo jego kontynuowanie na jaki czas,
bynajmniej nie wtpic, e chrzecijascy ksita, wy oraz pozostali ojcowie soboru, uznacie
to za rzecz dobr i poyteczn. [3] Dlatego opierajc si na naszej pewnej wiedzy, motu
proprio, na mocy peni apostolskiej wadzy, jednomylnej rady naszych braci [kardynaw] :
zgodzie soboru zawieszamy sobr albo jego kontynuowanie wedug naszego i Stolicy
Apostolskiej upodobania; zgodnie z tym ogaszamy, e obecnie jest on
zawieszony. [4] Cokolwiek inaczej jakimkolwiek autorytetem, wiadomie lub niewiadomie, co
do powyszego zostao moe zamierzone, teraz lub w przyszoci, orzekamy za niewane i
prne. [5] O tym chcielimy was powiadomi, abycie zapoznawszy si z tym mogli wraz z
obecnymi tam praatami zadba spokojnym umysem o bezpieczestwo i pozostae wasze
sprawy ze wzgldu na wymogi czasu. [6] Pokadamy wielk nadziej w Bogu Wszechmogcym,
e Jego Boy Majestat ze wzgldu na sw dobro szybko uyczy nam spokojniejszych i lepszych
czasw na podjcie i dokoczenie tego witego dziea. [7] A poniewa naszym zamiarem jest,
aby niczego nie pomin, co suy do przebagania gniewu Boego przez popraw obyczajw i
reform, dlatego chcemy, abycie wy, dwch lub jeden z was, w razie nieobecnoci lub
przeszkd pozostaych zachcili w naszym imieniu czcigodnych naszych braci arcybiskupw i
biskupw przez miosierdzie naszego Pana, aby z kadego narodu niektrzy z nich, ktrzy z
poytkiem mogliby to uczyni, zechcieli przyby do nas, abymy z ich pomoc i rad
przedsiwzili wspomnian reform, ktra zbawienna dla chrzecijaskiego ludu oraz dla
soboru, na nowo podjta (z pomoc Boej aski), moe okaza si poyteczna.
Dane w Rzymie u w. Piotra z pieczci piercienia rybaka 15 kwietnia 1552, w trzecim roku
naszego pontyfikatu.

III. Dlaczego powysze breve nie zostao ogoszone na soborze, ale sobr sam zadecydowa
o swoim zawieszeniu
Cho papie zawiesi [sobr], jak wida z powyszego breve, to jednak pomimo tego breve w
ogle nie ogoszono na soborze. Albowiem przewodniczcy zauwayli, e niejednemu z ojcw
adn miar nie wyda si suszne ani rozwane, eby zawieszenie zostao orzeczone przez Jego
witobliwo, nie tylko bez zgody, ale nawet bez zasignicia rady witego soboru.
Postanowili, e zawieszenie zarzdzi sam sobr bez adnej wzmianki o breve, jak te
uczyniono, co nastpnie si potwierdzio. [Chodzio o to] eby wszystko co trzeba dokonao si
w mioci i jednoci oraz by nikt nie mg ocenia, e zawieszenia dokona sam papie albo
sobr autorytetem Jego witobliwoci (ktry mieli przewodniczcy).

SESJA 16 (szsta za Juliusza III) (czwartek 28 kwietnia 1552)

Dekret o zawieszeniu obrad soboru

[1] wity, ekumeniczny i generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie
zgromadzony - pod przewodnictwem czcigodnych: Sebastiana, arcybiskupa Siponto oraz
Alojzego, biskupa Werony, nuncjuszy apostolskich, zarwno w ich wasnym imieniu, jak
rwnie w imieniu czcigodnego i najsawniejszego pana Marcelego Krescenjusza, kardynaa
witego Kocioa rzymskiego i legata, nieobecnego z powodu bardzo powanej choroby -jest
pewien, e wszyscy chrzecijanie dobrze wiedz, i ten ekumeniczny Sobr Trydencki zwoany
najpierw i zebrany przez witej pamici Pawa [III], a nastpnie przez naszego
najwitobliwszego Juliusza III, na usiln prob Karola V, najjaniejszego cesarza, przede
wszystkim dlatego, aby religi, w rnych czciach wiata, zwaszcza w Niemczech, tragicznie
rozerwan na przerne opinie, przywrci do poprzedniego stanu, oraz naprawi naduycia i
zepsute obyczaje chrzecijan. [2] Aby tego dokona, liczni ojcowie, nie baczc na wasne
wysiki i niebezpieczestwa, radonie zebrali si z rnych krajw i gorliwie przystpili do
szczliwej pracy z wielkim udziaem wiernych. Powstay wtedy niemae nadzieje, e ci
Niemcy, ktrych zapaliy nowinki, przybd na sobr z takim nastawieniem, aby jednomylnie
podda si prawdziwym argumentom ze strony Kocioa. Wydao si, e nad pewnymi sprawami
rozbynie wiato i e wczeniej tak bardzo poniona i zatroskana rzeczpospolita
chrzecijaska zacznie podnosi gow, ale gdy wrg rodzaju ludzkiego wzbudzi nage
niepokoje i wojny, sobr w nader uciliwy sposb zosta zmuszony do zatrzymania si i
przerwania swoich prac, a nadzieja na dalszy postp jego obrad zostaa zniweczona. Niewiele
brakowao, eby wity sobr zamiast nie ulg w nieszczciach i trudnociach chrzecijan,
wzburza raczej - wbrew swemu zamysowi - anieli uspokaja umysy wielu. [3] Skoro zatem
wity sobr stwierdzi, e wszdzie, a zwaszcza w Niemczech, rozgorzay walki i niezgody, e
niemale wszyscy niemieccy biskupi, a szczeglnie ksita elektorzy opucili sobr, aby zaj
si swoimi kocioami, postanowi nie sprzeciwia si powanym potrzebom, ale zamilkn do
lepszych czasw, aby ojcowie, ktrzy obecnie nie mog bra w nim udziau, mogli powrci do
swych kociow i zatroszczy si o swe owce, aby ju duej nie byli tu i tam przygnieceni
bezuytecznym wysikiem. Skoro tego wymagaj warunki czasu sobr uzna, aby obrady Soboru
Trydenckiego zostay zawieszone na okres dwch lat, tak jak niniejszym dekretem s
zawieszone, z tym wszake warunkiem, e jeeli sprawy zostan wczeniej doprowadzone do
pokoju i wczeniejszego spokoju (dajc nadziej, e z aski Boga najlepszego i najwikszego w
niedugim czasie tak si stanie), wtedy dalsze jego prace znw nabior mocy, siy i znaczenia.
Gdyby za, nie daj Boe, po upywie wspomnianego okresu dwch lat, zgodne z prawem
przeszkody nie zostay usunite, to jak tylko ustpi, zawieszenie obrad soboru moc samego
faktu naley uzna za zakoczone, a sobr ma odzyska i ma by uznane, e odzyska sw moc
i znaczenie, bez adnego nowego zwoania, z racji poparcia tego dekretu przez autorytet jego
witobliwoci oraz witej Stolicy Apostolskiej. [4] Na razie za tene wity sobr zachca
wszystkich wadcw chrzecijaskich oraz wszystkich dostojnikw, aby zachowali, a take
polecili zachowa, o ile to bdzie dla nich moliwe, na terenie swych krlestw, posiadoci
oraz kociow, wszystkie razem i kade z osobna, z postanowie i dekretw wydanych dotd
przez ten wity sobr ekumeniczny.
DOKUMENTY PO SESJI 16/B (przed pierwsz za Piusa IV)

I. Pierwsza odpowied cesarza Ferdynanda dotyczca zwoania soboru

(Wiede w Austrii 20 i 26 czerwca 1560)
[39, 1-8] wita Cesarska Mo, nasz najaskawszy [cesarz] przyj [do wiadomoci] od
przewielebnego biskupa Warmiskiego, nuncjusza papieskiego i Stolicy Apostolskiej
ustanowionego dla Jego Cesarskiej Moci: e Jego witobliwo przedsiwzi narad o
odprawieniu chrzecijaskiego soboru generalnego w najbliszym dogodnym czasie; e zarazem
utrzymuje, i trzeba kontynuowa i dokoczy sobr, ktry ju dwa razy rozpoczynano w
Trydencie; i e Jego witobliwo pragnie te, eby Jego Cesarska Mo w tej szczeglnej
chwili powiadomi go, co myli o miejscu i czasie, a take doradzi i wspomg, o ile Jego
witobliwo zapytaaby te o rad najdroszego kuzyna i brata Jego Cesarskiej Moci
katolickiego krla Hiszpanii oraz chrzecijaskiego krla Francji.
[39, 9-10] Na pocztku Jego Cesarska Mo musi nadzwyczajnie pochwali tak pobone i
wzniose przedsiwzicie Jego witobliwoci i decyzj o odprawieniu soboru.
[41, 13-17] Cesarska Mo nie moe jednak ukrywa ani przemilcza wielkich trudnoci, ktre
jego zdaniem wi si z tym przedsiwziciem, jakkolwiek ufa, e Najwitobliwszy nasz
papie, dziki swojej nadzwyczajnej roztropnoci, pilnoci i zrcznoci w dziaaniu, atwo je
wyjani, jako e trzeba je wyjani, jeli chcemy oczekiwa owocu planowanego soboru.
[41, 18 - 45, 2] Pierwsza trudno...
[45, 15-26] Wiadomo, e mona wykluczy wiele rzeczy mogcych zakci rozwj i
oczekiwany przez nas owoc posoborowy. Dochodzi i to, e nie tylko przeciwnicy, ale i sami
katolicy nie tyle usilnie daj soboru generalnego, jak wydaj si nim by przeraeni; i nic
dziwnego, gdy nikt chtnie nie ustanawia sdu dla poprawienia siebie samego. Chocia
szczliwie spraw rozpoczto, jest bardziej ni pewne, e ze wzgldu na sw wielko i
trudno, mona si spodziewa jej szczliwego zakoczenia po wielu latach, a przecie nic
nie moe by bardziej szkodliwego dla Kocioa i religii katolickiej ni dugotrwaa zwoka. Gdy
wic najwysza konieczno i upadek religii wykluczaj wszelk zwok, Jego witobliwo
askawie raczy rozway, czy przez zawieszony obecnie sobr moe - nie tylko dla zachowania
religii, ale i uniknicia dalszego osabienia - ustanowi co trwaego i nade wszystko odnowi i
oczyci porzdek kocielny.
[45, 27-39] Chocia trzeba powiedzie, e wszelkie ciao jest zepsute i od stp a do
wierzchoka gowy nie ma w nas zdrowia: to jednak nie mona zaprzeczy, e Pastwo
Kocielne (co dla zachowania jego godnoci mwi naley ostronie) dugo objte jest wielkim
zepsuciem i od czasu swego powstania od dawna zdyo si ju w wysokim stopniu i nazbyt
zdegenerowa, co wielu witych i ortodoksyjnych ojcw przez wiele poprzednich wiekw, w
wydanych o tym ksigach, we zach opakiwao. Ta deprawacja a dotd si nie zmniejszya,
ale raz po raz nabieraa si. Jakie wszdzie opustoszenie i osamotnienie kociow? Ilu ludzi w
Kociele naleycie sprawuje swj urzd? Czy nie wszyscy prawie opuszczaj si w
wykonywaniu swoich obowizkw i witych czynnoci przepisanych przez kanony, a rzeczy
zakazane czyni zuchwale? Czy nie yj w sposb rozwizy? Zwrceni ku ciemnym puapkom i
wszystkiemu co wzbudza skandal? W kadym razie to wanie zo byo gwn przyczyn
obecnej schizmy i a dotd dodawao jej nie maej siy a beztroskie posplstwo (jak bolenie
spostrzegamy) pocigno do tego podziau.
[45, 40 - 46, 4] Dalej, skoro std trzeba zacz uzdrawianie, skd zrodzia si choroba, a
wiadomo, e gwn przyczyn tego za byo zepsucie obyczajw kleru, w konsekwencji wic
jego poprawa winna sta si gwn przyczyn dobra. Jeli bowiem kapastwo bdzie w peni
zdrowe, cay Koci rozkwitnie; jeli za jest zepsute, widnie wszelka wiara i cnota. Jeli
grzeszy kapan, ktry jest namaszczony, sprawia, e take lud dopuszcza si przestpstw. Z
trudem bowiem zdoaj doprowadzi do porzdku czowieka nieyczliwego lub schizmatyka,
chyba e do tego zaprosi ich kler z widocznymi oznakami cnoty i upadn znaki, ktre a dotd
byy i s przyczyn schizmy, i wreszcie pjdzie si za godn uwagi reform obyczajw.
[46, 5-19] Wydaje si, e to wszystko trzeba przywoa na myl naszemu najwitobliwszemu
papieowi; niech to pokornie przemodli, aby z powinnoci swego pasterskiego urzdu i ze
wzgldu na powierzon mu przez Pana Boga trosk, nie czekajc na sobr zdoa przywrci
proces reform z pierwotn godnoci w odniesieniu do licznych deformacji dyscypliny
kocielnej i moliwie prdko po ojcowsku zarwno ustanowi wszystko to, co w Kociele Boym
naley poprawi, zreformowa, jak i poleci to wykona. Niech przywoa cay kler do dawnej
formy prezbiteratu i staroytnej czystoci ycia i obyczajw zgodnie ze witymi kanonami,
aby duchowni nie chcieli by kim jednym a widzianymi by kim innym, to znaczy z ubioru
onierze, z zawodu duchowni, z dziaania za adnymi z nich; ale czym winni by z prawa,
tym niech si wyrniaj, czyli eby wiernie pali owczarni Bo i byli ywym przykadem dla
stada, i nie tyle sowem co przykadem si wyrniali. May bowiem poytek z wywiczenia w
mwieniu i na mwieniu zdzierania jzyka, o ile nie pouczy si bardziej przykadem ni
sowem. Nikt nie wtpi, e ta rzecz zgodna ze witymi kanonami i ustaleniami soborw zaley
od kompetencji i woli naszego najwitobliwszego papiea; i Jego witobliwo moe to atwo
zaatwi bez adnego soboru.
[46, 20-26] Jeli Jego witobliwo to osignie, uczyni rzecz nie tylko godn wiecznej
niemiertelnoci, ale Bogu Najlepszemu i Najwyszemu szczeglnie mi i wielce poyteczn
dla caego chrzecijastwa i dla przygotowania przyszego soboru. Pocieszy tym samym
katolikw; pod przewodnictwem Boga umierzy nieco krnbrno upadych, atwiej sprowadzi
ich na [dobr] drog i uczyni agodniejszymi do wszelkiego prowadzenia rozmw. W dokonaniu
tego wszelk gotowo, hojn asystencj i pomoc oferuje Jego witobliwoci Jego Cesarska
Mo, jako najwyszy adwokat i obroca Kocioa.
[46, 27-37] S wreszcie i tacy, ktrzy w tak wielkim zamcie spraw, ogromnej trudnoci i
niepewnoci odbycia i zakoczenia soboru uwaaj, e trzeba wreszcie przeama owo cige
milczenie, zwlekanie i nieszczero, i dla zachowania oraz odnowy religii katolickiej
zrezygnowa nieco z surowoci kanonw, i zarwno dla ludu, jak i kleru, ze wzgldu na
zatwardziao ich serc, by pobaliwym w niektrych sprawach, oczywicie przynajmniej w
tych, ktre dla kleru i ludu naszych czasw s szczeglnie palce, i ktre nale wycznie do
aski i decyzji Kocioa, i dlatego bez obrazy Boga, a take bez umniejszenia autorytetu
samego Kocioa i Stolicy Apostolskiej atwo mona je im udzieli, z zachowaniem pozostaych
obrzdw, konstytucji i ceremonii kocielnych i przez obydwie wadze, gdzie zajdzie potrzeba,
take rk krlewsk podtrzyma.
[46, 38-39] Wrd tych spraw s szczeglnie dwie: dopuszczenie komunii pod dwiema
postaciami dla wieckich oraz maestwa duchownych.
[46, 40 - 50, 10] Jakkolwiek naleaoby sobie yczy, eby obydwie byy przestrzegane wedle
a dotd chwalebnie zachowywanego zwyczaju Kocioa powszechnego i mogy by
podtrzymywane, w kadym razie jak Jego Cesarska Mo w tym co jego dotyczy, ani w tych,
ani w innych sprawach nie pragnie adnej zmiany, ale szuka jedynie dobra oglnego: z jednej
strony dla bronicych zapalczywie a do krwi komunii pod dwiema [postaciami] dla wieckich
oraz maestwa duchownych i zuchwale przywaszczajcych to sobie, [z drugiej strony] dla
katolikw zacicie odmawiajcych, e nie naley im na to pozwoli. Tym samym rodzi si
sztuczna ch niezgody i adna ze stron nie chce drugiej ustpi ani da sposobnoci do
wzajemnej yczliwoci. Wskutek tego czsto duchowni przy rnych okazjach z powodu
zakazanego maestwa cakowicie wywracaj wszystkie obrzdy Kocioa, przepisy i
ceremonie, jakby nie byy pobone ani potrzebne, i w kazaniach rozsiewaj i nauczaj
wszelakich bezbonych dogmatw, a wieccy jedynie z powodu zakazanego im kielicha
popadaj w niezliczone rnorakie bdy i sekty, ktrych obydwu mona by zaprzesta, gdyby
wita Stolica Apostolska askawie zezwolia wieckim kielicha, a duchownym maestwa.
[47, 10-23] Pierwsza sprawa o komunii nie dotyczy tego, czy nie wolno udziela komunii pod
drug postaci, ani czy pod ktrkolwiek postaci jest i przyjmuje si caego i integralnego
Chrystusa, gdy nawet przeciwnicy nie wa si temu przeczy, ale tego, czy Koci - jako
najaskawsza matka, pocieszajca sabe sumienia wielu i odpierajca zabobony lub podstpn
ciekawo niektrych ze wzgldu na nieprawo obecnego czasu - nie ma rwnie susznych
powodw do zagodzenia zakazu z Konstancji i przywrcenia kielicha, ze wzgldu na ktre
niegdy uzna e naley z tego zrezygnowa, i czy nie byoby lepiej dla pastwa i godnoci
religii, kademu chrzecijaninowi do czasu podjcia decyzji przez sobr, takiej czy innej,
udzieli wolnoci przyjmowania jej w tym samym kociele, od tego samego kapana i podczas
tej samej mszy (dla uniknicia wszelkiego pozoru schizmy), i w ten sposb zjednoczy
podzielone i na tysice dziwacznych ksztatw rozdarte kocioy - ni pozbawiajc jej tych,
ktrzy przyjmuj pod dwiema postaciami, trzyma z dala od wsplnoty Kocioa i z tego
powodu luzowa hamulce przechodzenia do niezliczonych sekt.
[47, 24-37] Nastpna teza o maestwie duchownych okazuje si trudniejsza do rozwizania.
Chocia Koci nikogo nie przymusza do wstrzemiliwoci, ale przynajmniej w wiceniach,
ktrych udziela, nakada j jako prawo. Nikt nie powinien wtpi, e maestwo i jego
zawieranie mniej przystoi tym, ktrzy do lektury duchowej i modlitw powinni by wolni i do
zajmowania si i udzielania sakramentw zawsze gotowi; dlatego bardziej i szczeglnie trzeba
sobie yczy celibatu kleru. Kto jest bez ony, troszczy si o sprawy Pana, o to jak by si
przypodoba Bogu; kto za ma on, zabiega o sprawy wiata, o to, jak by si przypodoba
onie. Natura jest naladowczyni wad, kady wiek skonny jest do za od modoci, ciao jest
ocieniem grzechu, mao jest ludzi bez grzechu cielesnego, a droga wstrzemiliwoci jest
bardzo wska i mao jest takich, ktrzy w ogie woeni nie pon, ogie za podliwoci
rozpala i a do zatracenia poera: dlatego najwitobliwszy nasz papie winien okreli, czy
uwaa, eby to prawo wstrzemiliwoci duchownych ze wzgldu na obecne czasy do chwili
orzeczenia soboru poluzowa ojcowsk dyspens lub pobaliwoci.
[47, 38-44] Im bardziej duchowni opywaj w doczesne dobra, tym mniej wydaj si by
obcieni lubem lub prawem czystoci i naleaoby doprowadzi ich stan do ubstwa Kocioa
pierwotnego. Ksita Kocioa, ktrym wydaje si, e opywajc w rozkosze i wrd uczt i
zbytkw zachowuj skromno, jak opisuje sowo prorocze, zostan wyrzuceni ze wspaniaych
domostw, od wystawnych uczt i bogactw nagromadzonych z wielkim trudem. Czysto bowiem
naraa si w uciechach, pokor w bogactwie, pobono w interesach, prawd w
wielomstwie, a mio w tym niegodziwym wieku.
[47, 45 - 48, 9] Jeli duchowni maj by cakowicie skrpowani prawem czystoci, to wydaje
si, e tylko ludzie podeszego wieku winni by dopuszczani do wice, gdy oni rokuj
najwiksz nadziej pobonego i nienaruszonego pielgnowania celibatu, poniewa nie s
podejrzani o nieprzyzwoite ycie. Jeli bowiem do wice dopuszczani s ludzie modzi - jak
si zdarza ze wzgldu na brak oraz potrzeb, ktrych wiek i ycie jest takie, e nie chc lub
nie mog opiera si popdowi pciowemu - to naleaoby rozway, czy nie byoby lepiej
pozwoli im mie ony, ni eby skrpowani zoonym lubem nieustannie gorzeli i staczali si
w nierzd, zwaszcza gdy widzimy, e tego rodzaju lub lub zobowizanie wstrzemiliwoci
nie jest przestrzegane ze wzgldu na czysto, ale ze wzgldu na otrzymanie bogatych
beneficjw. Czy i jak mog rczy za okres wstrzemiliwoci i w yciu wyrnia si
celibatem ludzie otrzymujcy dostojne godnoci kapaskie, oddani przepychowi niemal we
wszystkim, wszyscy wiedz i si al. Na prno oczekiwa, e taki modzieniec i kapani
yjcy w zbytkach mog po przyjciu kapastwa by bardziej czyci i prowadzi uczciwsze
ycie, a nie tylko beztroskie, skoro ju maj to, od czego wczeniej z powodu zej sawy ycia
bali si, e mog zosta wykluczeni.
[48, 10-15] Kanony zakazuj te, eby ustanowionych duchownych, ktrzy publicznie maj
konkubiny, przymusza do przysigi porzucenia ich, aby powracajc w taki sam nierzd za
podszeptem omamienia diabelskiego, nie wpadli w grzech krzywoprzysistwa. O ile mniej
kapani przymuszani s lubem lub prawem do cigej wstrzemiliwoci, o ktrych na pewno
wiemy, e popadaj w przestpstwo krzywoprzysistwa i amania zarwno lubu, jak i prawa
kocielnego.
[48, 16-24] Prawo wstrzemiliwoci nie wypywa z prawa Boego ani z koniecznoci
zbawienia, ani dla duchownych wieckich z istoty wice. Bez wtpienia, gdyby dla dobra i
zbawienia dusz zbawiennie postanowiono, e duchowni Kocioa aciskiego, czyli zachodniego
chccy si powstrzymywa i bardziej zasugiwa pozostawieni s wasnej woli, nie chccy za,
mog zawrze [maestwo], poniewa dowiadczenie uczy, e wprost przeciwny skutek
wynika z obecnego prawa wstrzemiliwoci, gdy dzisiaj nie yj duchowo ani nie s czyci,
lecz splamieni niedozwolonym poyciem i grzechem cikim tym, w czym z wasn on yliby
w czystoci; Koci mgby postpi jak mdry lekarz pouczony dowiadczeniem, e jeli
lekarstwo raczej szkodzi ni pomaga, to je usuwa.
[48, 25-30] Wielu uwaa, e wszelkimi siami naley utrzyma celibat ze wzgldu na
zachowanie dbr kocielnych. Dlatego trzeba rozway, czy przystoi, eby Koci dba o
zachowanie swych dbr z naraeniem dusz, skoro moe stara si o nie w sposb nieszkodliwy i
suszny innymi prawnymi i kanonicznymi przepisami. Mog te dla lepszego zachowania dbr
kocielnych za przykadem krla Joasza sekretarze zajmowa si pienidzmi i dobrami
kocielnymi razem z kapanami, aby adna cz nie zostaa na drodze oszustwa utracona.
[48, 31-36] Wydaje si, e mimo i si mwi, e kapani mniej grzesz nierzdem, ni
zawarciem maestwa, a tym bardziej, e przekraczajcy prawa kocielne powaniej mieliby
by karani ni gwaccy przykazania Boe, z dekretw kanonicznych wynika co przeciwnego,
to znaczy, e cudzoony prezbiter ma by karany bardziej ni ten, ktry legalnie si oeni;
ten bowiem grzeszy tylko przeciw prawu pozytywnemu, tamten za zarwno przeciw prawu
Boemu, jak i pozytywnemu. [48, 37-46] Z tego wszystkiego wynika, e caa ta sprawa
pozostaje w rce, askawoci i wadzy papiea i Kocioa, czy mianowicie wspomniane tezy
jako konstytucje pochodzce nie z prawa Boego, ale pozytywnego, ze wzgldu na stan rzeczy
i ludzi obecnego czasu oraz zachowanie wielu tysicy dusz, pod pewnymi prawnymi przepisami
i warunkami, po ojcowsku i pobonie zezwoli proszcym wieckim na kielich, duchownym za
wieckim a do wskazania soboru cierpliwie pozwoli na maestwo i w ten sposb Kocioowi
zachodniemu uczyni i udzieli tego, na co wschodni si odway, albo przez wyraon lub
milczc zgod, zezwolenie, zniesienie lub pobaanie, co si uzna za lepsze.
[48, 47 - 49, 21] Podczas gdy niektrzy si chwiej, upadli grzzn coraz bardziej, postpujc
po swojemu bez stosownego pozwolenia, czego mamy przykady tam gdzie kielich, maestwo
duchownych i inne tego rodzaju rzeczy ju od dawna s bezprawnie praktykowane, i gdzie
ludzie przechodz z jednej herezji do drugiej, czego - niestety - nie mona zaprzeczy; z
kocielnych historii wiadomo, e trudniejsze jest nawrcenie heretykw, gdy powstaje wiele
innych nowych herezji, ktre jak nowotwr zwyky si szerzy: jednak nie wolno cakiem traci
nadziei co do zmniejszenia [liczby] upadych i od razu elazem, ogniem i wygnaniem z nimi
walczy, ale wydaje si, e naley postpowa w cierpliwoci, z przyzwoitoci i w duchu
agodnoci ze schizmatykami lub ze stawiajcymi opr prawdzie. Mocen jest Bg na nowo
wczy ich w Koci i da im skruch do poznania prawdy, eby wyrwali si ze
zniewalajcych ich side diaba, ku Jego woli. Dobrzy nauczyciele z wasnej saboci mierzc
saboci innych staraj si wyrwa grzesznikw z side bdu bardziej przez ulg pokory i
agodnoci ni przez surowo wpdza wahajcych si w przepa zatracenia. Zdarza si to
szczeglnie wwczas gdy Koci si starzeje i chyli. Napisane jest bowiem: Jak wiat stanie
si bezsilny z powodu staroci, tak rozmno si nieszczcia nad mieszkacami; oddali si
bowiem prawda, a przybliy si kamstwo. Zapewne ze wzgldu na t nieszczsn konieczno
i przeciwnie do przykadu cesarza Juliana trzeba zdobywa upadych bardziej schlebianiem ni
drczeniem. Przeto wita matka Koci nie powinna zaniedbywa swej suby, ale ze
wzgldu na mio i miosierdzie oraz dla wasnego spokoju i ze wzgldu na obecn naglc
konieczno, wykluczajc wszelk zwok, nie czekajc na rozpoczcie soboru, jego przebieg
i rezultaty, dla pokoju i uspokojenia chrzecijan, jakimikolwiek nareszcie sposobami i
rodkami, jednake prawnymi, moe si o to zatroszczy i mdrze zapobiec wikszej ruinie
Kocioa.
[49, 22-38] Schizma sprawia wanie to, e upadli s nazbyt zmienni i z jednego bdu
popychani s w inny. Jednake zo to mogaby powstrzyma interwencja wadzy Kocioa.
Zniesiony bowiem we wspomnianych sprawach zakaz Kocioa, co dotychczas byo
niedozwolone przez przykazanie Kocioa, wkrtce uczyni dozwolonym z prawa Boego; co
schizmatyckie uczyni katolickim; co wreszcie w schimie przez lekcewaenie Kocioa
prowadzio na zatracenie, dopomogoby do zbawienia. Dlatego pojawia si niemaa nadzieja,
e nie tylko reszt katolikw atwiej zachowa si od upadku, ale take upadych (jakkolwiek
sprawy byyby skomplikowane), jeli nie wszystkich, to wiksz lub zdrowsz cz na nowo
skierowa ku owczarni Kocioa i do niej doprowadzi, i tego rodzaju ojcowsk agodnoci
(szczeglnie tam, gdzie religia katolicka nie jest jeszcze cakiem zniszczona) sprawi, eby
kapani gosili, a wieccy wierzyli w to wszystko, co Koci zarzdzi, i w ten sposb wielu
spord duchownych i ludu pozyska dla Chrystusa i jego Kocioa, bardziej za zuchwaych
zrczniej do porzdku doprowadzi, i wreszcie innym ksitom i duchownym zarwno
upadym, jak i wahajcym si, udzieli wietlanego przykadu do zbawiennego nawrcenia. Na
koniec z pomoc Bo zestarza religi stopniowo i waciwie odnowi, i w ten sposb w miar
monoci unikn niebezpieczestwa soboru (ktrym obie strony wydaj si by przeraone), a
wszystko to mona waciwie osign i uporzdkowa dziki interwencji wadzy witej
Stolicy Apostolskiej.
[49, 39 - 50, 2] W przeciwnym razie trzeba si lka rozwoju [wypadkw], abymy przez
nasze cige igranie z losem i zwlekanie wraz z nadmiernym wzajemnym uporem nie przynieli
udrczonej religii wicej szkody. Podczas gdy chcemy wszystkiego, wszystko stracimy, podczas
gdy chcemy gorliwie broni wszystkich czci religii i ceremonii wszelkimi pobonymi
sposobami, wszystkie jednoczenie tracimy - oby Bg zachowa od spenienia si zej
przepowiedni - i popadamy w kary zaniedbanej religii, ktrymi Bg nie tylko poddanym, ale
take pasterzom, kapanom, krlom i ksitom wszdzie powanie zagraa. Nie naley
bowiem oczekiwa, e zaniedbana religia moe co wybitnego lub trwaego w rzeczypospolitej
na zawsze ustanowi, z zapewnieniem Chrystusa, e najpierw naley szuka krlestwa Boego i
jego sprawiedliwoci, a wwczas wszystko bdzie nam dodane.
[50, 3-12] Wiadomo wreszcie ze witych kanonw, e wita Stolica Apostolska moe dekrety
odziedziczonych po ojcach kanonw tak zrwnoway, eby to, czego domaga si potrzeba,
pobono i poytek obecnych czasw w odnawianiu kociow, po gbokim namyle, na ile
mona, naleycie urzdzi i dla potrzeby i poytku Kocioa kanoniczne przepisy zagodzi.
Reguy bowiem witych ojcw ze wzgldu na czas, miejsce, osob i spraw ustanawiano w
potrzebie chwili. W ten sposb take wity Koci rzymski swoim autorytetem moe
rozczy to, co zczone i zczy to co niezczone, jednake z rozwag i odpowiednio, gdzie
ze wzgldu na pobono lub potrzeb rzeczy, raz przez siebie przyznane ma prawo w caoci
lub w czci zmieni. Owszem, nastpcy mog zmieni take dobre rozporzdzenia
poprzednikw, jeli z czasem oka si szkodliwe.
[50, 13-22] Nie naley uwaa za naganne, jeli wedug rnicy czasw niekiedy ludzkie
rozporzdzenia s zmieniane, zwaszcza gdy domaga si tego naglca potrzeba lub oczywisty
poytek. Mio bowiem i poytek publiczny zawsze zrzeka si czego z surowoci kanonw,
przedkadajc pokj caego wiata ponad dokadne przestrzeganie litery. Koci dziaa za
porednictwem lekarstwa dyspensy, nie ustanawiajc w ten sposb niezawodnych praw, a
nawet, jak czas pozwala, czyni stosowne i dogodne rzeczy. Std na mocy wadzy i wolnoci
Koci czstokro stosowa nie tylko inaczej przykazania Boe w rzeczach zewntrznych, ale
take dziaa wbrew konstytucjom kanonicznym, i zarwno we wspomnianych, jak i w innych
sprawach wiele zezwala, znosi i zmienia z racji czasu: sprawa jest dobrze znana wszystkim
teologom i kanonistom.
[50, 23-31] Ponadto, Jego Cesarska Mo nie moe pomin milczeniem, e przewielebny
arcybiskup Saltzburga odprawiwszy w zeszym miesicu synod ze swoimi biskupami, u Jego
Cesarskiej Moci zacz si stara przez posacw i pewnych deputowanych penomocnikw
najwyszej rangi o pewne poszerzenia dla swej jurysdykcji kocielnej i swoich wspbiskupw
sprawowanej w prowincjach Austryjackich Jego [cesarskiej] Moci, ktre istniej w ramach
diecezji biskupa Saltzburga i tak zwanych jego wspbiskupw, i midzy innymi wyranie
poprosi, aby Jego Cesarska Mo zechcia zarzdzi, aby we wspomnianych prowincjach Jego
Cesarskiej Moci uycie tych dwch tez, mianowicie [zakazu] komunii pod dwiema postaciami i
maestwa prezbyterw, cakowicie ograniczy i znie. Jego Cesarska Mo, (ktry jak
pokazano wyej, nic z tego nie da dla siebie) cigle od modoci dowiadczony w tych i
wszelakich innych trudnych sprawach chrzecijaskiego pastwa atwo dostrzega, co w tym
wzgldzie moe si zdarzy. Dlatego te postanowi uzna tego typu wniosek arcybiskupa i
jego wspbiskupw proszcych za rzecz zbyt trudn dla Jego Wysokoci przejtego gorc
trosk o wspieranie chrzecijastwa, o czym najwitobliwszy nasz papie moe si askawie
przekona z jego odpowiedzi w aciskiej wersji. Przez to Jego Cesarska Mo jako posuszny
syn Kocioa i katolicki cesarz, ktry nie chce niczego innego jak tylko szczerze dziaa, nie
chcia tai przed Jego witobliwoci, aby - jeli rzecz ta przez wspomnianego arcybiskupa i
jego biskupw do Jego witobliwoci zostaa wniesiona lub bdzie wniesiona w przyszoci -
Jego witobliwo mg, po gruntownym rozwaeniu i zapoznaniu si ze stanem i sytuacj
religii i wszystkich innych spraw w Niemczech, tym suszniej zastosowa potrzebne i
odpowiednie rodki lecznicze przeciw tak wielkiemu zu.
[50, 43 - 51, 12] To wszystko Jego Cesarska Mo postanowi nie w tym sensie, eby
najwitobliwszemu naszemu papieowi oznajmi, i chciaby Jego witobliwoci zaleca
sposb, wedug ktrego winien sprawowa swj pasterski urzd, ale tylko, e Jego
witobliwoci stosownie do jego ojcowskiego zapytania, co Cesarska Mo myli w sprawie
tego soboru, i jaka jest jego opinia o odnowie reformacji, jako posuszny syn Kocioa,
szczerze i jasno przedstawi. Dlatego bardzo usilnie prosi Jego witobliwo, aby wedle swej
zwyczajnej sprawiedliwoci, pobonoci i yczliwoci wobec Jego [Cesarskiej] Moci raczy go
dobrze zrozumie i moliwie szybko wesprze udrczon spoeczno chrzecijask. Albowiem
co dotyczy wspomnianych dwch spraw o pozwoleniu na kielich dla wieckich i maestwie
prezbiterw wieckich, Jego [Cesarska] Mo, jakkolwiek sam, jak pokazano wyej, nie
domaga si ich ani nie wypowiada w formie rady, to jednak nie chcia ukrywa wobec Jego
witobliwoci stanowiska w caej tej sprawie, jako e do Jego Cesarskiej Moci zostaa
zgoszona przez innych dowiadczonych w sprawach publicznych, ktrzy uwaaj, e wielu
duchownych i wieckich mona uratowa i powstrzyma. Jego witobliwo stosownie do
tego, co przez Najwyszego nazwane jest najwysz mdroci i roztropnoci, sam rozway i i
ustanowi, co uzna za najbardziej rozwane, i w tym askawym i susznym duchu niech przyjmie
to od Jego [Cesarskiej] Moci. Oby [Go] Najlepszy i Najwyszy Bg jak najduej Kocioowi w
nienaruszonym zdrowiu zachowa, czego Jego Cesarska Mo z serca cigle pragnie.

II. Bulla papiea Piusa IV o zwoaniu soboru na Pasch zmartwychwstania Pana naszego w
1561 (Rzym, 29 listopada 1560)
[1] Biskup Pius, suga sug Boych, na przysz rzeczy pamitk. Wezwani na urzd kierowania
Kocioem, chocia niegodni tak wielkiego obowizku, ale wycznie za spraw Boej
askawoci, obejmujemy spojrzeniem umysu wszystkie czci rzeczpospolitej chrzecijaskiej
i z wielkim przeraeniem stwierdzamy, jak daleko i szeroko rozesza si zaraza herezji i
schizmy, oraz jak bardzo obyczaje ludu chrzecijaskiego wymagaj poprawy. [2] Stosownie
do wymogw naszego urzdu, podejmujemy staranie i rozwaamy, w jaki sposb moemy
wytpi t herezj, jak znie t nader szkodliw schizm, i jak poprawi obyczaje w tak
wielkim stopniu zniszczone i zdeprawowane. Skoro za zrozumielimy, jaki jest
najstosowniejszy rodek zaradczy dla uleczenia tych przypadkw za, z ktrego zwykle
korzystaa ju ta wita Stolica, rozpoczynamy z Bo pomoc ten sobr powszechny i
generalny.
[3] Takie zwoanie nastpio ju za witej pamici naszych poprzednikw: Pawa III i jego
nastpcy Juliusza [III], jednake czsto z rnych powodw [sobr] natrafia na przeszkody i
by przerywany, wskutek czego nie mg by dokoczony. Mianowicie gdy Pawe [III]
zapowiedzia najpierw sobr w Mantui, a nastpnie w Vicenzy, to z przyczyn podanych w
swoich listach wpierw zawiesi zapowied, a nastpnie przenis Sobr do Trydentu. Pniej,
gdy rne powody sprawiy, e czas rozpoczcia obrad i tam uleg opnieniu, po odwoaniu
zawieszenia w kocu obrady soborowe rozpoczy si w Trydencie. [4] Jednake po odbyciu
kilku sesji i po przyjciu pewnych dekretw, z pewnych przyczyn Sobr podj (za zgod
Stolicy Apostolskiej) postanowienie o przeniesieniu obrad do Bolonii. Z kolei jego nastpca
Juliusz [III], ponownie zwoa Sobr do Trydentu, i w tym czasie zostay przyjte kolejne
dekrety.
[5] Skoro jednak w pobliskich regionach Niemiec wybuchy nowe niepokoje, a w Italii i we
Francji rozgorzaa powana wojna, Sobr zosta znw zawieszony i odoony. Wrg rodzaju
ludzkiego stara si bowiem, aby jak najbardziej opni to dzieo, tak bardzo korzystne dla
Kocioa, za pomoc rnych trudnoci i przeszkd, gdy nie mg go cakowicie uniemoliwi.
[6] W tym czasie herezje tak bardzo wzrosy, namnoyy si i zostay rozpowszechnione, a
schizma tak bardzo si pogbia, e bez wielkiego smutku nie moglimy o tym ani myle, ani
mwi. Jednak w kocu dobry i askawy Pan, ktry nigdy nie gniewa si tak mocno, aby
zapomnie o zmiowaniu, zechcia udzieli pokoju i jednoci krlom i ksitom
chrzecijaskim. Gdy zyskalimy tak sposobno, nabralimy wielkiej nadziei, ufajc w Jego
miosierdzie, e na drodze tych obrad soborowych uda si rwnie doprowadzi do koca
niedole przeywane przez Koci.
[7] Uznalimy zatem, e dla zniesienia schizmy i herezji, dla naprawy i odnowienia obyczajw,
a take dla umocnienia pokoju pomidzy wadcami chrzecijaskimi, nie naley ju duej
odkada odbycia soboru. Dlatego po dojrzaym namyle wraz z naszymi czcigodnymi brami,
kardynaami witego Kocioa rzymskiego, jak rwnie za rad naszych szczeglnie
umiowanych w Chrystusie synw: Ferdynanda wybranego na cesarza rzymskiego oraz innych
krlw i ksit, ktrych znalelimy nader gotowymi do okazania wsparcia dla
przeprowadzenia obrad tego soboru, tak jak si tego spodziewalimy z powodu ich najwyszej
pobonoci i mdroci, na cze, saw i chwa Boga wszechmogcego i dla poytku Kocioa
powszechnego, za rad i zgod tyche naszych braci, opierajc si ufnie na autorytecie samego
Boga oraz witych apostow Piotra i Pawa, ktrych wadz my take sprawujemy na ziemi,
ogaszamy wity, ekumeniczny i generalny Sobr do Trydentu na najblisz uroczysto
Zmartwychwstania Paskiego. Postanawiamy i okrelamy, e bdzie tam odprawiany, znoszc
wszelkie zawieszenie.
[8] Dlatego gorco zachcamy i upominamy, jak rwnie polecamy, moc witego
posuszestwa oraz wizami przysigi, ktr zoyli, pod grob kar, ktre jak wiedz s
ustanowione w witych kanonach, na tych, ktrzy zaniedbuj przybycia na sobory generalne,
aby nasi czcigodni bracia ze wszystkich miejsc, patriarchowie, arcybiskupi, biskupi oraz
umiowani synowie opaci i wszyscy inni, ktrzy na mocy powszechnego prawa, przywileju albo
staroytnego zwyczaju mog zasiada i zabiera gos na Soborze generalnym, aby przybyli na
ten dzie na sobr, ktry ma zosta w tym miejscu odprawiony, jeeli nie stanie im na drodze
adna zgodna z prawem przeszkoda, ktra jednake winna by potwierdzona przez
prawomocnych przedstawicieli soboru. [9] Ponadto upominamy wszystkich razem i kadego z
osobna, ktrych to dotyczy bd moe dotyczy, aby nie zaniedbali wzicia udziau w soborze.
Najdroszych za w Chrystusie naszych synw, wybranego cesarza rzymskiego oraz innych
krlw i ksita, ktrych obecno na soborze byaby w istocie podana, zachcamy i
prosimy, jeeli nie bd mogli osobicie stawi si na nim, aby wysali swych posw, mw
roztropnych, powanych i pobonych, ktrzy w ich imieniu bd uczestniczy w obradach, a
take eby przez sw pobono pilnie zadbali o to, aby praaci z ich krlestw i ksistw
wypenili swe obowizki wobec Boga i Kocioa, bez wymwek i zwoki w tak pilnym
czasie. [10] Nie mamy wtpliwoci, e zatroszcz si rwnie o to, aby podrujcy przez ich
krlestwa i ksistwa praaci, ich domownicy, orszaki oraz wszyscy inni, w drodze na sobr, czy
te wracajcy z niego, mieli zapewniony bezpieczny i swobodny przejazd. [Sdzimy te, e]
askawie i uprzejmie bd potraktowani i przyjci we wszystkich miejscach, podobnie jak my o
to zadbamy, w tym co do nas naley, ktrzy postanowilimy niczego zgoa nie pomin z naszej
strony (ktrzymy zostali postawieni w tym miejscu), a co moe by uczynione, aby
doprowadzi do skutku dzieo tak pobone i zbawienne. Dymy za tylko do tego, Bg to wie,
aby podczas odprawiania tego soboru przyj postanowienia na cze Boga, dla ponownego
zgromadzenia i zbawienia rozproszonych owiec, oraz dla wiecznego spokoju i wytchnienia
rzeczpospolitej chrzecijaskiej.
[11] Aby za wszyscy, ktrych to dotyczy, mogli pozna tre tego listu oraz to, co si w nim
zawiera, i eby nikt nie mg si wymawia, e o nim nie wiedzia, zwaszcza e do wszystkich,
ktrzy szczeglnie powinni wiedzie o tym licie, zapewne moe nie by pewnego dostpu,
pragniemy i polecamy, aby list ten zosta publicznie i gono odczytany przez posacw naszej
kurii, albo przez niektrych publicznych pisarzy w Bazylice Watykaskiej Ksicia Apostow,
oraz w kociele lateraskim, wtedy gdy lud zwyk si gromadzi dla wzicia udziau w
uroczystych mszach. Po odczytaniu za list ma by zawieszony na drzwiach tych kociow, a
take na drzwiach Kancelarii Apostolskiej, oraz w zwyczajowym miejscu na Campo di Fiori, i
powinien si tam znajdowa przez pewien czas, aby wszyscy mogli go przeczyta i pozna jego
tre. Gdyby za zosta stamtd zabrany, wtedy na jego miejscu naley pozostawi nowe
odpisy. [12] Za pomoc tego odczytania, ogoszenia i wywieszenia, chcemy cile zobowiza i
przynagli wszystkich razem i kadego z osobna, ktrzy s objci tym listem, w okresie dwch
miesicy od dnia jego ogoszenia i wywieszenia, tak jakby ten list zosta przed nimi osobicie
wydany i odczytany. Polecamy ponadto i ustalamy, e naley bez wtpienia okaza zaufanie
wobec kadej kopii tego listu sporzdzonej albo podpisanej przez ktregokolwiek z
publicznych pisarzy oraz potwierdzonej pieczci i podpisem jakiejkolwiek osoby posiadajcej
godno kocieln.
[13] Nikomu zatem nie wolno wystpowa przeciw sowom tego naszego zwoania [soboru],
postanowienia, dekretu, nakazu, upomnienia i zachty, ani lekkomylnie si mu sprzeciwia.
Gdyby za ktokolwiek si na to odway, ten niech wie, e naraa si na gniew Boga
wszechmogcego i Jego bogosawionych apostow Piotra i Pawa.
[14] Dane w Rzymie u w. Piotra, 29 listopada 1560 roku Paskiego, w pierwszym roku naszego
pontyfikatu.
Ja Pius biskup Kocioa katolickiego
[Piecz okrga Piusa I Vz napisem:] Jeli nie zapanuj nade mn, wtedy bd bez skazy
wity Piotr wity Pawe Pius PP. IV.

III. Pius IV do ksit protestanckich (w Rzymie u w. Piotra, l grudnia 1560)

Umiowanemu szlachetnemu synowi pozdrowienie itd. Z powodu powierzonego nam urzdu od
dawna staramy si agodzi spory dotyczce religii, usun podziay i poprawia obyczaje i
naduycia z ojcowsk mioci - Bg wiadkiem - szukajc rady wszystkich. W tym celu
uwaamy za nader stosowne zebra ekumeniczny i generalny sobr. Wzywajc pomocy
najwyszego miosierdzia zwoujemy go do Trydentu, na chwa Bo, wydajc stosowne listy,
z ktrych jeden wysyamy Tobie. Dlatego te po ojcowsku wzywamy i prosimy Ci, by zechcia
wysa na sobr swych przedstawicieli, jak jest w zwyczaju, by wystpowali w Twoim imieniu,
aby to tak zbawienne dzieo mogo sprawniej si dokona za pobonym staraniem Twoim i
innych ksit na rzecz chrzecijaskiego ludu. Aby lepiej mg pozna nasze wysiki w tym
celu i zamierzenia prawe i szczere, zechcielimy, by stawi si przed Tob czcigodny brat
Zachariasz, biskup Hvar, nasz nuncjusz. Prosimy Ci, by go yczliwie i uwanie wysucha i
mia do niego pene zaufanie

SESJA 17 (pierwsza za Piusa IV) (niedziela 18 stycznia 1562)

[I. Dekret w sprawie odprawiania soboru]

Wielebni i czcigodni ojcowie: czy zgadzacie si, aby na chwa i cze witej i niepodzielnej
Trjcy, Ojca i Syna, i Ducha witego, dla wzrostu oraz wywyszenia wiary i religii
chrzecijaskiej, wity, ekumeniczny i generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym
prawomocnie zgromadzony, odprawia od dzisiaj, czyli od 18 stycznia 1562 roku od Narodzenia
Paskiego, od dnia powiconego Katedrze rzymskiej w. Piotra, ksicia apostow, znoszc
wszelkie zawieszenie obrad, wedle formy i brzmienia listu naszego najwitobliwszego Piusa
IV, a take aby rozwaa na tym soborze, z zachowaniem odpowiedniego porzdku, kwestie,
ktre przedo legaci i przewodniczcy obrad, a ktre sobr uzna za stosowne i waciwe, dla
ulenia niedolom naszych czasw, dla uspokojenia sporw w dziedzinie religii, dla ukrcenia
podstpnych jzykw, dla naprawy naduy niegodziwych obyczajw i dla zjednania Kocioowi
prawdziwego pokoju chrzecijaskiego? Wszyscy odpowiedzieli: Zgadzam si, z wyjtkiem
czterech.

[II. Zapowied przyszej sesji]

Wielebni i czcigodni ojcowie: czy zgadzacie si, aby najblisza sesja odbya si i zostaa
odprawiona w czwartek po drugiej niedzieli Wielkiego Postu, to znaczy dnia 26 lutego?
Od razu wszyscy ojcowie... odpowiedzieli: Zgadzam si.

SESJA 18 (druga za Piusa IV) (czwartek 26 lutego 1562)

[I. Dekret o wyborze ksiek oraz o zaproszeniu wszystkich na sobr z gwarancj

bezpieczestwa]
[1] wity, ekumeniczny i generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie
zgromadzony, pod przewodnictwem tych samych legatw Stolicy Apostolskiej, nie pokadajc
nadziei w ludzkich siach, ale zdajc si na pomoc i wsparcie Pana naszego Jezusa Chrystusa,
ktry obieca, e przyzna swemu Kocioowi wymow i mdro, ma to szczeglnie na uwadze,
aby nauk wiary katolickiej, w wielu miejscach zniewaan i zaciemnian licznymi wzajemnie
niezgodnymi mniemaniami, odnowi w jej czystoci i blasku, a obyczaje, ktre odeszy od
dawnego uporzdkowania, przywoa do lepszego sposobu ycia, za serca ojcw nakoni ku
synom, synw za ku ojcom. [2] Po pierwsze sobr stwierdzi, e w tych czasach nader wzrosa
liczba podejrzanych i szkodliwych ksiek, w ktrych zawiera si niegodna tre, a daleko i
szeroko si rozchodzi, co byo przyczyn, e w rnych krajach, szczeglnie za w sawnym
miecie Rzymie, wskutek pobonego zapau wydane zostay liczne cenzury, ale jeszcze adne
zbawienne lekarstwo nie pomogo na t tak wielk i zgubn chorob. Dlatego wity sobr
uzna, aby wybrani w tym celu ojcowie pilnie rozpatrzyli, co naley uczyni w sprawie cenzury
ksiek, a w swoim czasie, aby zoyli sprawozdanie temu witemu soborowi, ktry bdzie
mg atwiej oddzieli rne i obce nauki, niczym kkol od pszenicy prawdy chrzecijaskiej, a
take bdzie mg w tej sprawie stosowniej oceni i postanowi, jak najlepiej usun
wtpliwoci z wielu dusz i jak zniszczy przyczyny wielu sporw. [3] Sobr pragnie, aby
wszystkie te sprawy podano wszystkim do wiadomoci, co niniejszym czyni, aby nikt nie wtpi
w to, e zostanie askawie wysuchany przez wity sobr, gdy stwierdzi, e do niego w jakim
sensie naley cokolwiek w sprawie tych ksiek, czy ich cenzury, czy jeszcze innych spraw,
ktre miay by rozwaane na tym soborze generalnym.
[4] Ten sam wity sobr z caego serca pragnie i gorliwie prosi Boga o to, co dotyczy pokoju w
Kociele, abymy wszyscy uznajc wspln matk na ziemi (ktra nie moe zapomnie o tych,
ktrych zrodzia), zgodnie czcili tego samego Boga i Pana naszego Jezusa Chrystusa. Dlatego
[sobr], przez gboko miosierdzia tego Boga i Pana naszego, zaprasza i zachca do zgody i
pojednania tych wszystkich, ktrzy nie pozostaj z nami w jednoci, aby przybyli na ten wity
sobr dla dopenienia mioci, ktra jest wizi doskonaoci, i radujc si w sercach swoich,
aby przedstawiali pokj Chrystusa, w ktrym zostali wezwani w jednym ciele. [5] Suchajc
zatem gosu Ducha witego, a nie ludzi, niech nie zatwardzaj serc swoich, ale nie idc za
swymi pogldami, ani nie sprzyjajc swym pragnieniom, niech si pobudz i nawrc ku temu,
tak pobonemu i zbawiennemu napomnieniu matki swojej. wity sobr przyjmie ich bowiem
ze wszystkimi znakami mioci, tak jak ich zaprasza.
[6] Ponadto tene wity sobr postanowi, e podczas zgromadzenia generalnego mona
udzieli gwarancji bezpieczestwa, ktre bdzie miao tak sam moc, si i znaczenie, jakby
zostao udzielone i wydane podczas sesji publicznej.

[II. Zapowied przyszej sesji]

Tene wity Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie zgromadzony, pod
przewodnictwem tych samych legatw Stolicy Apostolskiej, postanawia i zarzdza, e
najblisza przysza sesja odbdzie si i zostanie odprawiona w czwartek po uroczystoci
Wniebowstpienia Paskiego, to znaczy 14 maja.

DOKUMENTY PO SESJI 18 (drugiej za Piusa IV)

I/B. Rozszerzenie gwarancji bezpieczestwa na inne narody

Tene wity, ekumeniczny i generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie
zgromadzony, pod przewodnictwem tych samych legatw Stolicy Apostolskiej, wszystkim
razem i kademu z osobna spord tych, ktrzy nie pozostaj z nami we wsplnocie wiary, z
kadego krlestwa, narodu, prowincji, miasta i miejsca, w ktrych otwarcie i bezkarnie s
goszone, nauczane albo wyznawane pogldy sprzeczne z tym, co utrzymuje wity Koci
rzymski, przyznaje publiczne zapewnienie albo gwarancj bezpieczestwa, w takiej samej
formie i w tych samych sowach, jak to zostao udzielone Niemcom.

[II. Wtpliwo przedoona do zbadania teologom mniejszym o maestwach

potajemnych (pitek 13 marca 1562)
Czy tak, jak stwierdzi Ewaryst i Sobr Lateraski, e maestwa potajemne nie maj adnej
mocy wedug sdu i oceny Kocioa, moe orzec sobr ekumeniczny, e po prostu nie zaistniay
i s niewane, e taka tajno zalicza si do przeszkd zrywajcych maestwo?

SESJA 19 (trzecia za Piusa IV) (czwartek 14 maja 1562)

 Odroczenie ogoszenia dekretw
wity, ekumeniczny i generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie
zgromadzony, pod przewodnictwem tych samych legatw Stolicy Apostolskiej, z licznych
susznych i wanych przyczyn postanowi odroczy i odracza przyjcie postanowie, ktre
miay by przyjte i zarzdzone na dzisiejszej sesji, do czwartku po najbliszym wicie
Boego Ciaa, ktry przypada 4 czerwca. wity sobr ogasza wszystkim, e tego dnia
odbdzie si i zostanie odprawiona sesja soborowa. Do tego czasu naley baga Boga i Ojca
naszego Pana, sprawc pokoju, o uwicenie wszystkich serc, aby z Jego pomoc wity sobr
mg teraz i zawsze rozwaa i wykonywa to, co suy czci i chwale Boga.

SESJA 20 (czwarta za Piusa IV) (czwartek 4 czerwca 1562)

Odroczenie ogoszenia dekretw na nastpn sesj i jej zapowied

wity, ekumeniczny i generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie
zgromadzony, pod przewodnictwem tych samych legatw Stolicy Apostolskiej, z powodu
rnych trudnoci, powstaych za spraw rozmaitych przyczyn, a take aby lepiej i z wikszym
namysem podejmowa wszelkie zagadnienia, a mianowicie, aby zagadnienia dogmatyczne i
sprawy reformy byy jednoczenie dyskutowane i rozstrzygane, postanowi, e to, co uzna za
stosowne, zarwno w zakresie reformy, jak i dogmatw, zostanie ogoszone podczas
najbliszej sesji, ktr zapowiada wszystkim na 16 lipca biecego roku. wity sobr dodaje,
e podany termin moe by przez niego swobodnie skrcony lub przeduony, wedle oceny i
uznania witego soboru, stosownie do stanu spraw soborowych, rwnie podczas kongregacji
generalnej.

II. Podsumowanie kongregacyjnych wypowiedzi teologw o tezach o udzielaniu sakramentu

Eucharystii (od 10 do 22 czerwca 1562)
1. Czy z nakazu Boego wszyscy wierzcy w Chrystusa koniecznie powinni przyjmowa
sakrament najwitszej Eucharystii pod dwiema postaciami?
Wszyscy na to odpowiedzieli negatywnie w odniesieniu do wiernych poza celebransem. Co do
celebransa wszyscy twierdzili, e jest to z prawa Boego, z wyjtkiem jednego Portugalczyka,
ktry mwi, e odnonie do celebransa nie jest to z prawa Boego, a opiera si na
autorytecie po pierwsze Innocentego III, po drugie - Alberta Wielkiego, po trzecie - Jana de
Turrecremata, po czwarte z tego, co pisze Volaterranus, e Innocenty VIII udzieli na to
dyspensy Norwegom nie uywajcym wina. Wielu za mwio, e jest to z prawa Boego w
odniesieniu do celebransa, a nie jest odnonie do uczestnikw. Niektrzy, mniej wicej
szeciu, wprowadzili rozrnienie midzy tym sakramentem jako sakramentem, a jako ofiar.
Sprawujcy ofiar zobowizani s przyjmowa pod dwiema postaciami, nie sprawujcy za
ofiary nie s zobowizani. Niektrzy mwili, e Chrystus nakaza Komuni pod dwiema
postaciami tylko odprawiajcym w osobie apostow, ktrym udzieli Komunii pod dwiema
postaciami, jak czytamy w Mt 26, Mk 14, k 22 oraz w 1 Kor II.
Bardzo wielu mwio, e we wskazanych miejscach nakazano wieckim nieodprawiajcym tylko
jedn posta, poniewa w przekazaniu ciaa mwi si: To czycie na moj pamitk,
zarwno w k 22, jak i w l Kor 11, std Komuni pod postaci chleba nakaza przez apostow
wszystkim; Komuni za pod postaci wina nakaza wycznie odprawiajcym w osobie
apostow. Albowiem l Kor 11,25 po przyjciu kielicha dodano: To czycie, ile razy pi
bdziecie, na moj pamitk, Mk 14, 23 mwi: I pili z niego wszyscy.
Niektrzy mwili, e w powyej przytoczonych tekstach nie ma przykazania o przyjmowaniu
tego sakramentu, ale jest ono w J 6, 54, gdzie si mwi: Kto spoywa itd. Inni z nich mwili,
e wspomniane sowa naley rozumie o spoywaniu sakramentalnym. Inni mwili, e naley je
rozumie tylko o spoywaniu duchowym. Inni, e o jednym i o drugim. Inni, e o spoywaniu
sakramentalnym a do duchowego. Inni e o spoywaniu duchowym, ktre jest sakramentalne
w pragnieniu. Inni mwili, e dosownie naley je rozumie o spoywaniu duchowym,
alegorycznie za o spoywaniu sakramentalnym. Inni mwili, e sowa J 6, gdzie wspomina si
o spoywaniu ciaa i piciu krwi, naley rozumie tylko o spoywaniu i piciu duchowym; ale w
tym samym rozdziale nakazano wieckim spoywanie duchowe pod jedn postaci, o czym
mwi wiersz 58: Kto spoywa ten chleb, bdzie y na wieki.
Inni mwili, e w przytoczonych tekstach nie dano adnego przykazania, a inni z nich mwili,
e przykazanie Komunii nie jest przykazaniem Boym, ale tylko kocielnym. Inni mwili, e
przykazanie Chrystusa nie zostao wyranie wyraone w Pimie, ale dotaro do nas przez
tradycj. Inni mwili, e nie mona byo przykaza wieckim Komunii pod dwiema postaciami,
poniewa Bg nie nakazuje rzeczy niemoliwych. Komunia za pod dwiema postaciami jest
niemoliwa dla niektrych wstrzemiliwych. Inni dowodzili, e jest przykazanie tylko pod
jedn postaci i wynika ono z tego, e ten sakrament dano jako poywienie, czyli pokarm, a
niejako napj, poniewa wielu odywia si bez napoju.
2. Czy powody, dla ktrych wity Koci katolicki postanowi, aby wieccy i kapani nie
odprawiajcy [mszy] przyjmowali komuni tylko pod postaci chleba, s takie, by nikomu nie
pozwoli na uywanie kielicha?
W tej kwestii istniay rnice. Niektrzy uwaali, e w adnym razie powodw tych nie naley
porzuca, ale w peni podtrzyma, poniewa istnieje ta sama przyczyna, co niegdy. Niektrzy
mwili przeciwnie, e oczywicie stosownie do miejsca i czasu mona i powinno si to zmieni.
Wszyscy jednak przyznali, e Koci moe to uczyni, czy to dlatego, e nie wypywa to z
prawa Boego, czy dlatego, e Koci ju na to pozwala. Dwaj mwili, e nawet gdyby
przyjcie kielicha przez wieckich wypywao z prawa Boego, Koci mgby to usun,
poniewa Bg nakazujc chcia, eby Jego Koci w tym, co nakaza, mg dyspensowa w
razie potrzeby. Inni mwili, e Koci moe to czyni w odniesieniu do przykaza Boych tylko
co do sposobu ich przestrzegania i sprawowania. Wielu mwio, e w sprawach duchowych
moe si to odnosi do sakramentaliw. Cho Koci moe co zmieni w uyciu i w tym, co
odnosi si przypadociowe do sakramentw, to jednak nie moe niczego zmienia co naley do
ich istoty. Inni mwili, e rne byo stosowanie tego sakramentu w rnych miejscach i
czasach. Albowiem w pierwotnym Kociele Koryntu przyjmowano Komuni pod dwiema
postaciami, jak wiadcz sowa Apostoa w l Kor 11. W Jerozolimie za przyjmowano Komuni
tylko pod jedn postaci: Dz 2, 42: Byli we wsplnocie na amaniu chleba oraz Dz 20, 7;
Chrystus w k 24 udzieli Komunii pod jedn postaci dwm uczniom idcym do Emaus. Inni
mwili, e wspomnianych sw z Dz 2 i 20 oraz k 24 nie naley rozumie o Komunii. Inni
dodawali: Sobr Efeski dla wykluczenia herezji Nestoriusza zabroni Komunii pod dwiema
postaciami, to samo potem nakaza Leon I i Gelazy dla wykluczenia herezji manichejczykw.
Inni mwili, e Komunie pod jedn postaci nakaza nastpnie Grzegorz III, a po dugim czasie
Sobr w Konstancji i Bazylei. Inni mwili, e Komunia pod jedn postaci zostaa wprowadzona
z pobonoci wiernych po czasach Gelazego, i w tym powoywali si na histori opata
Rodulpha, ktry y za czasw Henryka, kiedy bya Komunia pod jedn postaci.
3. Czy, jeli z uczciwych i zgodnych z mioci chrzecijask powodw wydaje si, e trzeba
komu, narodowi bd krlestwu, pozwoli na uywanie kielicha, to pod jakimi warunkami
naley tego dokona?
Na to pytanie nieliczni odpowiedzieli na temat. Albowiem prawie wszyscy rozumieli, e s
pytani o to, czy naley pozwoli na uycie obydwu postaci, itd. Niektrzy odpowiadajc na to
mwili, e w adnym razie nie naley zezwoli, bez wzgldu na to kim s, prosz lub nie
prosz, zarwno ze wzgldu na niebezpieczestwo witokradztwa, jak i skandalu innych
kociow, czy to dlatego, aby heretycy si nie chlubili, czy dlatego, e przyczyny zakazu przez
Sobr w Konstancji pozostaj nadal aktualne.
Inni uwaali, e trzeba zezwoli, a niektrzy z nich mwili, e naley zezwoli tylko krlom lub
ksitom, nie za wsplnocie. Niektrzy mwili, e take krlestwu i narodowi z powodu
dobra publicznego i jednoci tych, ktrzy odstpili od Kocioa, byleby tylko wrcili do Kocioa
i przyjli wiar katolick w innych sprawach; gdyby bowiem pozostali heretykami, w adnym
razie nie naley im zezwala. Mwicy, e naley na to zezwoli narodowi lub krlestwu, jak
wyej, wszyscy mwili, e naley zezwoli pod warunkami podanymi na Soborze w Bazylei, a
niektrzy z nich dodawali, eby ci, ktrym si zezwala, wyznali, jeli a do tego czasu tak
postpowali, e byli w bdzie i e potrzeba autorytetu apostolskiego lub soboru generalnego
do uywania kielicha [przez wieckich]; podobnie, eby wyznali i uznali, e na to si im
zezwala, a nie przysuguje im to z prawa Boego, ani nie dlatego si im na to zezwala, ale
wycznie z yczliwoci, askawoci i szczodrobliwoci witej Stolicy Apostolskiej lub soboru
generalnego. Inni mwili, e nie naley im na to zezwala, ale to tylko dopuci i tolerowa.
Tylko jeden Hiszpan powiedzia, e naley znie przepis Soboru w Konstancji o zakazie
Komunii pod dwiema postaciami, i zezwoli wszystkim pasterzom kociow, aby kady mg
udziela Komunii ludowi, jak uzna za poyteczne.
4. Czy przyjmujcy ten sakrament tylko pod jedn postaci otrzymuje co mniej, ni
przyjmujcy go pod dwiema postaciami?
Wszyscy zgodnie odpowiedzieli w odniesieniu do rzeczy sakramentu, ktr jest Chrystus, e
przyjmuje si caego Chrystusa pod jakkolwiek postaci. Albowiem pod postaci chleba na
mocy sakramentu jest ciao, na mocy za towarzyszenia jest krew i dusza, a z powodu unii
hipostatycznej jest Bstwo; pod postaci za wina na mocy sakramentu jest krew, na mocy za
towarzyszenia jest ciao i dusza, a z powodu unii hipostatycznej jest Bstwo. Co do skutku
sakramentu, ktrym jest aska, wiksza cz powiedziaa, e o ile aska wynika z racji
sakramentu, tyle udziela si jej pod jedn postaci, jak pod dwiema, poniewa nie udziela si
jej z racji postaci sakramentu, ale z racji obecnoci Chrystusa. Inni mwili, e udziela si
wicej aski, jeli w przyjciu drugiej postaci czowiek okazuje si lepiej dysponowany.
Niektrzy mwili, e udziela si wicej aski z racji sakramentu, poniewa sakramenty
sprawiaj to, co oznaczaj. Oznaczanie za dokonuje si przez znaki; a wic z racji znakw
udziela si wicej aski.
5. Czy z Boego prawa konieczne jest, aby dzieciom, zanim jeszcze dojd do wieku
rozrniania, podawano ten wzniosy sakrament?
Wszyscy odpowiedzieli, e nie jest konieczne, ani nie naley dawa dzieciom sakramentu
Eucharystii, bd dlatego, e gdyby to byo konieczne, nie wystarczaby chrzest, bd dlatego,
e ten sakrament dzieciom w niczym nie pomaga, poniewa udziela si go jako pokarm, ktry
ma odnowi straty gorliwoci spowodowane dziaaniem; dzieci za nie dotyczy adna strata
aski, ktr naleaoby odnowi, gdy pozbawione s uywania wolnej woli.
Nieliczni mwili, e ten sakrament, dany dzieciom, powiksza w nich ask, i ju w czasach
Dionizego i Cypriana by zwyczaj udzielania go dzieciom; teraz za susznie zostao to zakazane
przez Koci w celu uniknicia witokradztwa, do ktrego dochodzioby przy zwymiotowaniu
sakramentu.
Wiksza cz powiedziaa, e ten sakrament w niczym nie doskonali dzieci i nie naley im go
dawa, poniewa nie mog siebie zbada, a tego wymaga si w tym sakramencie, jak
zawiadcza Aposto w l Kor 11, 28: Niech czowiek bada siebie samego, ktrego to badania
dzieci nie mog wykona. Podobnie sowa Apostoa: Nie zwaajc na Ciao Paskie,
wskazuj, e u przyjmujcego ten sakrament wymaga si rozrnienia chleba sakramentalnego
od chleba materialnego, a w konsekwencji szacunku do tego sakramentu, ktrego nie moe by
u dzieci. Inni dowodzili tego ze sw k 22, 19 i l Kor 11,24: To czycie na moj pamitk,
polecajcych, e u przyjmujcych ten sakrament konieczne jest wspomnienie mki Chrystusa,
ktrego dzieci mie nie mog, gdy pozbawione s uywania rozumu.
W odniesieniu do przykadu Dionizego i Cypriana niektrzy mwili, e w Kociele pierwotnym
udzielano dzieciom tego sakramentu dla zniszczenia obrzdu bawochwalcw, ktrzy dawali
dzieciom ofiary powicone bogom. Inni mwili, e postpowano tak dla zachowania ich przed
czarownicami, lub dla zachowania ich cia od natarcia demonw, jak niekiedy udzielano go
take umarym.
Utrzymujcy, e J 6, 54: Kto spoywa" itd. rozumie si o spoywaniu sakramentalnym,
mwili, e to przykazanie nie dotyczy dzieci, poniewa sowa: Kto spoywa, Chrystus
kierowa do ludzi rozumiejcych Go, zdolnych do uywania rozumu, a takimi nie s dzieci ani
chorzy umysowo.

III. Dwa pytania o dopuszczeniu Komunii pod dwiema postaciami

(roda 24 czerwca 1562)
1. Czy powody, dla ktrych wity Koci katolicki postanowi, aby wieccy i kapani nie
odprawiajcy [mszy] przyjmowali komuni tylko pod postaci chleba, s takie, by nikomu nie
pozwoli na uywanie kielicha?
2. Czy, jeli z uczciwych i zgodnych z mioci chrzecijask powodw wydaje si, e trzeba
komu, narodowi bd krlestwu, pozwoli na uywanie kielicha, to pod jakimi warunkami
naley tego dokona?

SESJA 21 (pita za Piusa IV) (czwartek 16 lipca 1562)

I/A. Nauka o Komunii pod dwiema postaciami i o Komunii dzieci

Wstp
wity, ekumeniczny i generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie
zgromadzony, pod przewodnictwem tych samych legatw Stolicy Apostolskiej - gdy za spraw
sztuczek niegodziwego szatana w rozmaitych miejscach pojawiaj si rne straszne bdy o
budzcym boja Najwitszym Sakramencie Eucharystii, a z tego powodu wydaje si, e w
wielu krajach nie mao wiernych odeszo od wiary i posuszestwa wobec Kocioa katolickiego
- uzna, e naley w tym miejscu poda nauk o Komunii pod dwiema postaciami oraz o
Komunii dzieci. Dlatego zakazuje wszystkim chrzecijanom, aby w przyszoci nie wayli si o
tych sprawach inaczej wierzy, naucza lub przepowiada ni wyjaniono to i zdefiniowano w
tych dekretach.

Rozdzia l
wieccy i duchowni niecelebrujcy, nie s obowizani moc prawa Boego do przyjmowania
Komunii pod dwiema postaciami
[a] wity sobr pouczony przez Ducha witego, ktry jest Duchem mdroci i zrozumienia,
Duchem rady i pobonoci, oraz idc ladami orzeczenia i zwyczaju samego Kocioa,
owiadcza i naucza, e wieccy i duchowni niecelebrujcy, na mocy adnego Boego
przykazania nie s zobowizani do przyjmowania sakramentu Eucharystii pod dwiema
postaciami, i e w adnym razie nie mona wtpi (zachowawszy wiar), i Komunia pod jedn
postaci wystarcza im do zbawienia, [b]Chocia Chrystus Pan podczas Ostatniej Wieczerzy
ustanowi ten czcigodny Sakrament pod postaci chleba i wina i poda apostoom, to jednak
ustanowienie to i podanie nie oznaczaj, e na mocy rozporzdzenia Pana wszyscy wierni
zobowizani s do przyjmowania obu postaci. Rwnie na podstawie mowy w szstym rozdziale
Jana nie mona susznie przyjmowa, e Komunia pod dwiema postaciami zostaa nakazana
przez Pana, niezalenie od rnych jej interpretacji witych ojcw i doktorw, [c] Kto
bowiem powiedzia: Jeeli nie bdziecie spoywali Ciaa Syna Czowieczego i nie bdziecie
pili Jego Krwi, nie bdziecie mieli ycia w sobie, powiedzia take: Kto spoywa ten chleb,
y bdzie na wieki. A Ten, ktry powiedzia: Kto spoywa Ciao moje i pije Krew moj, ma
ycie wieczne, powiedzia te: Chlebem, ktry Ja dam, jest moje Ciao za ycie wiata.
Wreszcie Ten, ktry powiedzia: Kto spoywa Ciao moje i pije Krew moj, trwa we Mnie, a Ja
w nim, powiedzia te: Kto spoywa ten chleb, bdzie y na wieki.

Rozdzia 2
Wadza Kocioa w sprawie udzielania sakramentu Eucharystii
[a] [Sobr] owiadcza ponadto, e Koci zawsze posiada wadz, aby przy udzielaniu
sakramentw, z zachowaniem ich istoty, wprowadza lub zmienia to, co uzna za waciwe,
stosownie do zrnicowania rzeczy, czasw i miejsc, dla poytku przyjmujcych bd dla
uczczenia sakramentw. Wydaje si, e wyranie poleci to Aposto, gdy stwierdzi: Niech
ludzie uwaaj nas za sugi Chrystusa i szafarzy tajemnic Boych. Wiadomo te, e sam
uywa tej wadzy zarwno w wielu innych sprawach, jak i odnonie do tego sakramentu, gdy
rozporzdziwszy pewne rzeczy dotyczce jego uywania powiada: Pozostae rzeczy zarzdz,
gdy przybd, [b] Dlatego wita Matka, Koci, uznajc sw wadz w udzielaniu
sakramentw - pomimo e na pocztku chrzecijastwa czsto uywano dwch postaci, jednak
z upywem czasu zwyczaj ten pod wpywem wanych i susznych przyczyn uleg powszechnie
zmianie - zatwierdzi zwyczaj komunikowania pod jedn postaci i przyj go jako zasad
prawa, ktrej nie mona odrzuca ani bez wadzy Kocioa dowolnie zmienia.

Rozdzia 3
Pod kad z postaci przyjmowany jest cay i peny Chrystus oraz prawdziwy sakrament
[Sobr] owiadcza te, e chocia - jak powiedziano wyej - nasz Zbawiciel podczas Ostatniej
Wieczerzy ustanowi i poda apostoom ten Sakrament pod dwiema postaciami, to jednak
trzeba uzna, e take pod jedn postaci przyjmuje si caego integralnego Chrystusa oraz
prawdziwy sakrament. Dlatego - w odniesieniu do owocu - przyjmujcy tylko jedn posta nie
s pozbawieni adnej aski koniecznej do zbawienia.

Rozdzia 4
Mae dzieci nie s zobowizane do Komunii sakramentalnej
W kocu tene wity sobr naucza, e mae dzieci, pozbawione uywania rozumu, nie s
adn koniecznoci zobowizane do Komunii sakramentalnej Eucharystii, gdy po odrodzeniu
w kpieli chrztu, wczone do Ciaa Chrystusa, nie mog w tym wieku utraci aski dzieci
Boych. Nie naley jednak potpia staroytnoci, jeli w lad za ni zwyczaj ten gdzieniegdzie
zachowywano. Jak bowiem wici ojcowie mieli wwczas ku temu stosowny powd, tak samo
w kadym razie naley bezsprzecznie wierzy, e nie czynili tego jako koniecznego do
zbawienia.

I/B. Kanony o Komunii pod dwiema postaciami i o Komunii dzieci

1. Gdyby kto mwi, e na mocy przykazania Boego lub z koniecznoci dla zbawienia wszyscy
poszczeglni wierzcy w Chrystusa powinni przyjmowa dwie postaci Najwitszego
Sakramentu Eucharystii niech bdzie wyklty.
2. Gdyby kto mwi, e wity Koci katolicki bez susznych powodw i racji doprowadzi do
komunikowania wieckich i duchownych nieodprawiajcych [mszy] tylko pod jedn postaci
chleba, albo e pobdzi w tej sprawie - niech bdzie wyklty.
3. Gdyby kto przeczy temu, e pod jedn postaci chleba przyjmuje si caego integralnego
Chrystusa, rdo i sprawc wszelkich ask, poniewa - jak niektrzy mylnie twierdz - nie jest
przyjmowany zgodnie z Jego ustanowieniem pod dwiema postaciami - niech bdzie wyklty.
4. Gdyby kto mwi, e dla dzieci, zanim osign wiek rozrniania, Komunia Eucharystii jest
konieczna - niech bdzie wyklty.

I/C. Dwa inne przedstawione i jeszcze nierozwaone pytania

[1] Czy powody, dla ktrych wity Koci katolicki postanowi, aby wieccy i kapani nie
odprawiajcy [mszy] przyjmowali komuni tylko pod postaci chleba, s takie, by nikomu nie
pozwoli na uywanie kielicha?
[2] Czy, jeli z uczciwych i zgodnych z mioci chrzecijask powodw wydaje si, e trzeba
komu, narodowi bd krlestwu, pozwoli na uywanie kielicha, to pod jakimi warunkami
naley tego dokona?
[3] wity sobr pozostawi te pytania do rozpatrzenia i okrelenia w innym czasie, gdy tylko
bdzie ku temu sposobno.

II. Dekret o reformie

Wstp
Tene wity, ekumeniczny i generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie
zgromadzony, pod przewodnictwem tych samych legatw Stolicy Apostolskiej, dla chway Boga
wszechmogcego i dla uwietnienia witego Kocioa, postanowi niniejszym przyj ponisze
postanowienia w sprawie reformy.
Kanon l
Poniewa porzdek kocielny powinien by wolny od wszelkiego podejrzenia o chciwo, ani
biskupi, ani inni duchowni, udzielajcy wice, ani ich sugi, nie mog pod adnym pozorem
niczego przyjmowa, nawet dobrowolnego daru, za udzielanie jakichkolwiek wice, nawet
tonsury duchownej, jak rwnie za list dymisoryjny ani za powiadczenia, ani za przystawienie
pieczci, ani z adnego innego powodu. Natomiast pisarze, wycznie w tych miejscach, w
ktrych nie obowizuje chwalebny zwyczaj, aby niczego nie przyjmowa, za jeden list
dymisoryjny albo za powiadczenia bd mogli dosta tylko dziesit cz aureusa, o ile za
wykonywanie ich obowizkw nie byo ustanowione adne wynagrodzenie. Ponadto biskup nie
moe czerpa adnych zyskw, ani wprost, ani porednio z przychodw pisarza, przy okazji
udzielania wice. wity sobr postanawia zatem, e powinni oni swe czynnoci zawsze
wykonywa bezpatnie oraz cile likwiduje i zakazuje korzysta z wszelkich przeciwnych temu
stawek i postanowie, a take zwyczajw, nawet obowizujcych od niepamitnych czasw, w
jakichkolwiek miejscach, ktre raczej mona nazwa naduyciem i zepsuciem, sprzyjajcym
niegodziwej symonii. Gdyby za kto postpowa wbrew tym postanowieniom, to zarwno
dajcy, jak i przyjmujcy, oprcz Boej kary, popadn rwnie na mocy samego czynu w kary
naoone przez prawo.

Kanon 2
Tym, ktrzy s przypisani do suby Boej nie przystoi, aby habili wicenia przez ebranin
albo przez uprawianie jakiego nikczemnego zawodu, a powszechnie wiadomo, jak wielu w
rnych miejscach jest dopuszczanych do wice niemale bez adnej selekcji, i stosuj
rne sztuczki i oszustwa, aby wykaza, e posiadaj beneficjum kocielne, a take
odpowiednie zdolnoci. Dlatego wity sobr postanawia, aby w przyszoci aden kleryk
diecezjalny, nawet gdyby zachowywa odpowiednie obyczaje, posiada wiedz i stosowny wiek,
nie by dopuszczany do wice, zanim wczeniej nie bdzie pewne, w zgodzie z prawem, e
posiada beneficjum kocielne, ktre jest wystarczajce do prowadzenia uczciwego ycia. Z
tego za beneficjum nie bdzie mg zrezygnowa, jeeli nie wspomni o tym, e z tytuu tego
beneficjum zosta promowany. Rezygnacja taka nie bdzie rwnie dopuszczalna, jeeli nie
bdzie oczywiste, e duchowny ten bdzie mg prowadzi odpowiednie ycie w inny sposb.
W przeciwnym wypadku rezygnacja taka bdzie niewana. Natomiast posiadacze majtku albo
pensji nie mog by wywicani, jeeli biskup nie uzna, e powinni by przyjci do suby w
swych kocioach, ze wzgldu na jak konieczno albo potrzeb. Najpierw za biskup
sprawdzi, e w istocie posiadaj taki majtek albo pensj, a take e wystarcz one tym
duchownym na utrzymanie. W przyszoci za nikt nie moe sprzeda, zniszczy ani odda
takiej wasnoci bez pozwolenia biskupa, dopki nie uzyska odpowiedniego beneficjum
kocielnego, czy te zdobdzie inne rodki utrzymania. wity sobr odnawia ponadto kary
ustanowione w tych kwestiach przez dawne kanony.

Kanon 3
Poniewa beneficja zostay ustanowione dla penienia kultu Boego i dla wykonywania
obowizkw kocielnych, aby kult Boy w niczym nie by umniejszany, ale by wypeniany z
nalenym oddaniem i we wszelkich aspektach, wity sobr postanawia, e zarwno w
kocioach katedralnych, jak i kolegiackich, w ktrych brak codziennych dochodw, albo s one
tak skromne, e niemale adne, trzecia cz owocw i wszelkich dochodw oraz zyskw,
zarwno z godnoci, jak i kanonii, godnoci urzdowych, udziaw i urzdw powinna by
oddzielona i przeksztacona na dochody codzienne, ktre powinny by proporcjonalnie
podzielone przez biskupa (rwnie jako delegata Stolicy Apostolskiej) pomidzy posiadaczami
godnoci i innymi uczestnikami suby Boej, podczas pierwszej wypaty dochodw, z
zachowaniem wszake zwyczajw obowizujcych w tych kocioach, w ktrych osoby nie
przebywajce bd nie penice posugi, nie otrzymuj niczego albo mniej ni trzeci cz
dochodw, bez wzgldu na wyczenia oraz inne zwyczaje, nawet obowizujce od
niepamitnych czasw, a take na wszelkie odwoania. Gdyby za narasta upr tych, ktrzy
nie peni posugi, wtedy bdzie mona przeciwko nim wdroy postpowanie, stosownie do
zarzdze prawa i witych kanonw.

Kanon 4
Biskupi, rwnie jako delegaci Stolicy Apostolskiej, we wszystkich kocioach parafialnych bd
przeznaczonych do udzielania sakramentu chrztu, w ktrych lud jest na tyle liczny, e jeden
rektor nie jest w stanie w wystarczajcym wymiarze sprawowa sakramentw i kultu Boego,
skoni rektorw bd inne osoby, do ktrych ta sprawa naley, aby wybrali sobie do
wypeniania tych obowizkw tylu kapanw, ilu wystarczy dla udzielania sakramentw i
sprawowania kultu Boego. Natomiast w tych kocioach, w ktrych z powodu oddalenia miejsc
lub z powodu innych trudnoci, parafianie nie mog bez wielkich kopotw przystpowa do
sakramentw i uczestniczy w Boej subie, biskupi bd mogli ustanowi nowe parafie,
nawet wbrew obecnym pasterzom, wedle zasad zawartych w konstytucji [papiea] Aleksandra
III, ktra rozpoczyna si od sw: Dla wysuchania. Natomiast kapanom, ktrzy zostan
ustanowieni na czele nowo utworzonych kociow, bd przyznane odpowiednie czci
dochodw kocielnych, wedle woli biskupa, z przychodw, ktre naleay do kocioa
macierzystego. W miar potrzeb biskup moe przymusi lud do tego, aby dostarcza rodki
niezbdne dla utrzymania wspomnianych kapanw, bez wzgldu na jakiekolwiek oglne albo
szczegowe zastrzeenie bd przyznanie wydane w sprawie tych kociow. Ponadto tego
rodzaju zarzdze i ustanowienia parafii nie mog znie, ani nie mog im przeszkodzi adne
wyznaczenia, rwnie na mocy rezygnacji, ani adne inne ograniczenia czy te zawieszenia.
Kanon 5
Ponadto, aby kocioy, w ktrych sprawowana jest Boa suba utrzyma na poziomie
odpowiednim do ich godnoci, biskupi - rwnie jako delegaci Stolicy Apostolskiej - zgodnie z
zasadami prawa, i bez szkody posiadacza, mog ustanawia wieczyste poczenia
jakichkolwiek kociow parafialnych i tych, gdzie udzielany jest sakrament chrztu, oraz
innych beneficjw, zwizanych z prac duszpastersk, a take z ni niezwizanych, z
kocioami zwizanymi z prac duszpastersk, z powodu ubstwa tych kociow, a take w
innych przypadkach dopuszczonych w prawie, nawet gdyby wspomniane kocioy albo beneficja
byy zastrzeone oglnie bd szczegowo czy te w jakikolwiek sposb przyznane. Poczenia
te nie mog by rwnie odwoane ani w aden sposb umniejszone, na mocy adnego
przyznania, nawet przy okazji rezygnacji, ograniczenia czy zawieszenia.

Kanon 6
Poniewa niewyksztaceni i niekompetentni proboszczowie nie s zgoa odpowiedni do
sprawowania witych obowizkw, a inni z powodu haniebnego stylu ycia raczej burz ni
buduj, dlatego biskupi (rwnie jako delegaci Stolicy Apostolskiej) mog zadba o
wyznaczenie tym niepimiennym i nieuczonym przeoonym, jeeli skdind prowadz uczciwe
ycie, czasowych pomocnikw albo wikariuszy, przyznajc im cz dochodw, wystarczajc
na odpowiednie utrzymanie, albo mog w inny sposb zadba o ich utrzymanie, bez wzgldu
na jakiekolwiek odwoanie i wyczenie. Natomiast yjcych haniebnie i gorszco, po
wczeniejszym upomnieniu, maj poskromi i ukara, a gdyby nadal trwali w swej
niegodziwoci bez poprawy, wtedy maj prawo pozbawi ich posiadanych beneficjw, zgodnie
z postanowieniami witych kanonw, bez wzgldu na jakiekolwiek wyczenia i odwoania.

Kanon 7
Naley szczeglnie dba o to, co jest przeznaczone witej subie, aby w niesprawiedliwych
czasach nie utracio na znaczeniu, i nie uszo ludzkiej pamici. Dlatego biskupi - rwnie jako
delegaci Stolicy Apostolskiej - mog wedle swego osdu przenosi proste beneficja, nawet
objte prawem patronatu, z kociow, ktre z powodu wieku albo z innej przyczyny popady
w ruin, a ktre z powodu ubstwa nie mog by odnowione, po wezwaniu osb, ktrych to
dotyczy, do kociow macierzystych albo do innych kociow na tym terenie bd w pobliu.
Biskupi mog take wznosi w tych kocioach otarze albo kaplice, pod tymi samymi
wezwaniami, albo przenosi wezwania na ju wzniesione otarze albo kaplice, wraz ze
wszystkimi zyskami i obowizkami, ktre byy pierwotnie naoone. Biskupi zatroszcz si
take o odnowienie i przywrcenie do dawnego stanu zrujnowanych kociow parafialnych,
nawet gdyby pozostaway pod prawem patronatu, z dowolnych zyskw i dochodw, ktre w
jakikolwiek sposb przynale do tych kociow. Gdyby za te dochody nie byy
wystarczajce, wtedy biskupi skoni, za pomoc wszelkich stosownych rodkw, wszystkich
patronw i inne osoby, ktre otrzymuj jakiekolwiek zyski ze wspomnianych kociow, albo w
razie ich braku, wszystkich parafian, do pokrycia powyszych kosztw odnowy, bez wzgldu na
jakiekolwiek odwoania, wyczenia i sprzeciwy. Natomiast gdyby wszyscy byli zbyt ubodzy,
wtedy te kocioy zostan przeniesione do kociow macierzystych albo ssiednich. Biskupi
bd mieli take mono przeniesienia wspomnianych kociow, zarwno parafialnych, jak i
innych, na uytek wiecki, byle jednak godziwy, z umieszczeniem na nich znaku krzya.

Kanon 8
Sprawy dotyczce sprawowania kultu Boego na terenie diecezji bd pilnie nadzorowane
przez biskupa ordynariusza, podobnie jak stosowanie w miar potrzeb odpowiednich rodkw
naprawczych. Dlatego klasztory, a take opactwa komendatoryjne, przeoraty i tak zwane
prepozytury, w ktrych nie obowizuje obserwancja zakonna, jak rwnie beneficja, zarwno
zwizane z prac duszpastersk, jak i nie zwizane, diecezjalne i zakonne, oddawane w
komend w dowolny sposb, jak rwnie objte egzempcj, bd corocznie wizytowane przez
biskupw, rwnie jako delegatw Stolicy Apostolskiej. Ponadto ci sami biskupi bd si
troszczy, stosujc waciwe rodki zaradcze, do konfiskaty dochodw wcznie, aby to, co
bdzie wymaga odnowy albo naprawy, byo odpowiednio wykonane, aby troska duszpasterska
bya oywiana, gdy tylko cokolwiek tam lub w miejscach zwizanych bdzie tego wymaga,
bez wzgldu na jakiekolwiek odwoania, przywileje, zwyczaje, nawet przepisane od
niepamitnych czasw, pisma zachowujce, wyznaczenia sdziw i wydane przez nich zakazy.
Jeeli natomiast w tych miejscach obowizuje obserwancja zakonna, wtedy biskupi zatroszcz
si, z pomoc ojcowskich upomnie, aby przeoeni zakonni, stosownie do obowizujcych
regu zachowywali i polecili zachowywa waciwy sposb ycia, oraz aby utrzymywali i
kierowali swych poddanych w wykonywaniu ich obowizkw. Gdyby za upomniani nie dokonali
wizytacji, albo nie naprawili brakw przez okres szeciu miesicy, wtedy ci sami biskupi -
rwnie jako delegaci Stolicy Apostolskiej - mog sami dokona wizytacji tych zakonnikw i
przeprowadzi napraw, tak jak mogli to uczyni przeoeni zakonni, stosownie do
postanowie regu zakonnych, zgoa bez wpywu i bez wzgldu na jakiekolwiek odwoania,
przywileje i wyczenia.

Kanon 9
Poniewa liczne rodki zaradcze ustanowione wczeniej przez rne sobory, zarwno
Lateraski, jak i Lyoski oraz w Vienne, przeciwko naduyciu przewrotnych poborcw
jamuny, w miar, upywu czasu stay si nieuyteczne, a nawet codziennie wida taki wzrost
ich niegodziwoci z wielkim zgorszeniem i narzekaniem wszystkich wiernych, e nie wydaje si
jakoby pozostaa jeszcze jakakolwiek choby nadzieja na popraw z ich strony, wity sobr
postanawia, aby odtd w caym chrzecijastwie nazwa oraz dziaalno tych poborcw zostay
zgoa zniesione, a take aby nikogo ju nie dopuszczano w adnej mierze do wykonywania tego
rodzaju urzdu, bez wzgldu na przywileje, udzielone jakimkolwiek kocioom, klasztorom,
szpitalom, miejscom pobonym, a take jakimkolwiek osobom, niezalenie od stopnia, stanu i
godnoci, przyznane w dowolny sposb, a take na zwyczaje, nawet obowizujce od
niepamitnych czasw. wity sobr postanawia, e odpusty albo inne aski duchowe, ktrych
nie mona przy tej okazji pozbawi wiernych chrzecijan, bd odtd w odpowiednim czasie
ogaszane ludowi przez ordynariuszy miejsc przy udziale dwch przedstawicieli kapituy.
Biskupi maj take mono uczciwego zbierania jamuny oraz darw, wynikajcych z
chrzecijaskiej mioci, ktre zostan przed nimi zoone bez przyjmowania za to adnej
zapaty. Wszyscy wic mog zrozumie, e te niebiaskie skarby Kocioa su wypenianiu
pobonoci, a nie zdobywaniu zyskw.

III. Dekret zapowiadajcy przysz sesj

wity, ekumeniczny i generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie
zgromadzony, pod przewodnictwem tych samych legatw Stolicy Apostolskiej, postanawia i
zarzdza, e najblisza sesja odbdzie si i zostanie odprawiona w czwartek po oktawie wita
Narodzenia Najwitszej Maryi Panny, czyli najbliszego 17 wrzenia. wity sobr dodaje za,
e w przyszoci wspomniany termin, a take ustalenie terminu kadej kolejnej sesji bdzie
mg i bdzie wadny swobodnie skraca, albo rozszerza, stosownie do swej oceny i uznania,
tak jak tego bd wymaga sprawy soborowe, rwnie podczas zgromadzenia generalnego.

DOKUMENTY PO SESJI 21 (pitej za Piusa IV)

I. Trzynacie pyta do teologw mniejszych o ofierze mszy (niedziela 19 lipca 1562)

1. Czy msza jest tylko pamitk ofiary dokonanej w czasie wieczerzy, a nie prawdziw ofiar?
2. Czy ofiara dokonana w czasie wieczerzy uchyla ofiar mszy?
3. Czy sowami: To czycie na moj pamitk Chrystus zarzdzi, aby apostoowie ofiarowali
Jego ciao i krew we mszy?
4. Czy ofiara dokonujca si w czasie mszy, pomaga tylko uczestnikowi, nie moe za by
skadana za innych, zarwno ywych, jak i zmarych, ani za ich grzechy, zadouczynienia i
inne potrzeby?
5. Czy msze prywatne, w ktrych uczestniczy sam kapan i nikt inny, s niedopuszczalne i
naley je znie?
6. Czy to, e we mszy dodaje si wody do wina, jest sprzeczne z ustanowieniem Chrystusa?
7. Czy kanon mszy zawiera bdy i czy go naley znie?
8. Czy obrzd Kocioa rzymskiego, w ktrym sowa konsekracji wypowiada si skrycie i
przyciszonym gosem naley potpi?
9. Czy msza powinna by odprawiana jedynie w jzyku ojczystym, ktry rozumiej wszyscy?
10. Czy jest naduyciem przypisywanie pewnych mszy pewnym witym?
11. Czy ceremonie, szaty i znaki zewntrzne, ktrych uywa Koci w czasie odprawiania
mszy naley znie?
12. Czy Chrystus mistycznie zosta za nas ofiarowany tak samo, jak jest nam dawany do
spoycia?
13. Czy msza jest tylko ofiar uwielbienia i dzikczynienia, czy take ofiar przebagaln,
zarwno za ywych, jak i za zmarych?

II. Dwa pytania o dopuszczeniu komunii pod dwiema postaciami, itd. przedoone
ojcom (sobota 22 sierpnia 1562)
1. Czy proba o komuni pod dwiema postaciami w imieniu jego cesarskiej Moci dla witego
Imperium Rzymskiego i caych Niemiec, dla krlestwa Wgier i Czech, arcyksistwa Austrii i
wszystkich innych prowincji posiadoci jego cesarskiej Moci, ma zosta przyznana przez
wity sobr na poniszych warunkach:
Po pierwsze, eby chccy udziela komunii pod dwiema postaciami we wszystkim innym,
zarwno w odniesieniu do tego sakramentu, jak i pozostaych, w kadej materii dotyczcej
wiary, doktryny i obrzdu zgodzili si w sercu i wyznali ustami wraz ze wszystkim, co przyj
wity Koci rzymski oraz wszystkie dekrety tego witego soboru, zarwno ogoszone, jak i
te, ktre bd ogoszone, wiernie przyjli i zachowywali.
Po drugie, eby pasterze i kaznodzieje wspomnianych narodw wierzyli i nauczali
wyprbowanego i dugo zachowywanego zwyczaju w Kociele, mianowicie udzielania komunii
pod jedn postaci, e nie jest obcy Boemu prawu, a nawet godny pochway i jako prawo
zachowywany, o ile Koci nie postanowi inaczej. Dlatego z uporem mylcych inaczej naley
uzna za heretykw. Nikomu innemu nie udzieli si komunii pod dwiema postaciami, jak tylko
tym, ktrzy uwierzyli w t prawd i j wyznali.
Po trzecie, e naszemu witobliwemu papieowi jako prawomocnemu biskupowi i pasterzowi
Kocioa powszechnego winni okazywa wiernie i szczerze, jako czcigodni synowie, wszelkie
posuszestwo i poszanowanie.
Po czwarte, eby arcybiskupom, biskupom i innym swoim przeoonym podobnie okazywali
nalene im posuszestwo i poszanowanie.
Po pite, e uywanie kielicha jest dozwolone tylko dla tych, ktrzy aowali i wyspowiadali
si zgodnie ze zwyczajem Kocioa katolickiego. Ponadto, eby ordynariusze gorliwie i z
wszelk ostronoci zadbali, aby w rozdzielaniu krwi nie doszo do jakiego witokradztwa
lub profanacji. Tym wszystkim obcione jest ich sumienie.
2. Czy naley udzieli penomocnictwa arcybiskupom i biskupom wspomnianych miejsc, aby
kady z nich jako delegat Stolicy Apostolskiej mg powierza duszpasterzom kociow w
ramach swojej diecezji, eby wycznie we wspomnianych kocioach udzielali proszcym
komunii pod dwiema postaciami na powyej podanych warunkach.
SESJA 22 (szsta za Piusa IV) (czwartek 17 wrzenia 1562)

I. Nauka i kanony o Najwitszej ofierze mszy witej

[I/A. Nauka o mszy witej]

[Wstp] wity, ekumeniczny i generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie
zgromadzony, pod przewodnictwem tych samych legatw Stolicy Apostolskiej, w celu
przechowania w witym Kociele katolickim dawnej, caej i w peni doskonaej wiary i nauki o
wielkiej tajemnicy Eucharystii, oraz zachowania jej w czystoci, po odrzuceniu bdw i
herezji, pouczony o niej wiatem Ducha witego, jako prawdziwej i wyjtkowej ofierze,
naucza, owiadcza i poleca przepowiada wiernemu ludowi, co nastpuje:

Rozdzia l
[a] Poniewa we wczeniejszym Przymierzu (jak wiadczy Aposto Pawe) z powodu bezsilnoci
kapastwa lewickiego brakowao wypenienia, naleao (za zrzdzeniem Boga, Ojca
miosierdzia) wzbudzi innego kapana na wzr Melchizedecha, Pana naszego Jezusa Chrystusa,
ktry mg wypeni i doprowadzi do doskonaoci wszystkich potrzebujcych
uwicenia, [b] On to, nasz Bg i Pan, cho tylko raz mia zoy siebie w ofierze Bogu Ojcu,
umierajc na otarzu krzya, dla osignicia w ten sposb wiecznego odkupienia - poniewa
jednak Jego kapastwo nie miao usta przez mier - podczas Ostatniej Wieczerzy, tej nocy,
ktrej by wydany, eby pozostawi Kocioowi, swojej umiowanej Oblubienicy, ofiar,
widzialn (jak domaga si ludzka natura), ktra by przedstawiaa raz dokonan na krzyu
ofiar krwaw i utrwalaa jej pamitk po wszystkie wieki oraz udzielaa jej zbawczej mocy
odpuszczania grzechw, ktre codziennie popeniamy, ogaszajc si kapanem ustanowionym
na wieki na wzr Melchizedeka, zoy w ofierze Bogu Ojcu swoje ciao i krew pod postaciami
chleba i wina, i pod ich znakami poda apostoom (ktrych wwczas ustanowi kapanami
Nowego Przymierza), aby przyjli, i nakaza im oraz ich nastpcom w kapastwie skada
ofiar, mwic: To czycie na moj pamitk itd., jak Koci katolicki zawsze rozumia i
naucza, [c] Albowiem odprawiwszy Star Pasch, ktr cay [lud] synw Izraela ofiarowywa
na pamitk wyjcia z Egiptu, ustanowi Now Pasch, by Koci za porednictwem kapanw
ofiarowywa Go pod widzialnymi znakami na pamitk Jego przejcia z tego wiata do Ojca,
gdy odkupi nas przez przelanie swojej Krwi, uwolni spod panowania ciemnoci i przenis do
swego krlestwa, [d] Jest to owa ofiara czysta, ktrej nie moe splami adna niegodziwo i
nieprawo ofiarujcych; ktr Pan zapowiedzia przez Malachiasza, e w kadym miejscu
bdzie skadana ofiara czysta Jego imieniu, a bdzie ono wielkie pord narodw; na ktr
wyranie wskazuje Aposto Pawe piszc do Koryntian, gdy mwi, e splamieni uczestnictwem
w stole demonw, nie mog uczestniczy w stole Paskim, w obu wypadkach przez st
rozumiejc otarz, [e] Jest to wreszcie ofiara, na ktr w czasach natury i Prawa wskazyway
rne wizerunki ofiar, skoro obejmuje wszystkie dobra przez nie oznaczane, jako ich
wszystkich wypenienie i udoskonalenie.

Rozdzia 2
[a] W tej Boej ofierze, dokonujcej si we mszy, jest obecny i w sposb bezkrwawy
ofiarowany ten sam Chrystus, ktry na otarzu krzya raz ofiarowa samego siebie w sposb
krwawy. Dlatego wity sobr naucza, e ofiara ta rzeczywicie jest przebagalna i przez ni -
jeli przystpujemy do Boga ze szczerym sercem i prawdziw wiar, z bojani i czci,
skruszeni i pokutujcy - otrzymujemy miosierdzie i znajdujemy ask w stosownej
pomocy. [b] Pan przebagany t ofiar, udzielajc aski i daru pokuty, odpuszcza
przestpstwa i grzechy, nawet olbrzymie. Jedna jest bowiem i ta sama ertwa ofiarna, ten
sam teraz skadajcy przez posug kapanw ofiar, ktry wtedy zoy samego siebie w
ofierze na krzyu, tylko sposb ofiarowania rny, [c] Owoce ofiary (tej krwawej) otrzymuje
si przeobficie przez t niekrwaw, ktra w aden sposb nie umniejsza tamtej. Std susznie
skada si j nie tylko za grzechy, kary, zadouczynienia i inne potrzeby yjcych wiernych,
ale zgodnie z tradycj apostow, rwnie za zmarych w Chrystusie, jeszcze nie w peni
oczyszczonych.

Rozdzia 3
Chocia Koci zwyk niekiedy odprawia niektre msze ku czci i wspomnieniu witych, to
jednak naucza, e nie im skada si ofiar, ale wycznie Bogu, ktry uwieczy ich chwa.
Std kapan nie mwi: Skadam ci w ofierze Piotrze i Pawle, ale dzikujc Bogu za ich
zwycistwa, prosi ich o opiek, aby raczyli wstawia si za nami w niebie ci, ktrych
wspomnienie obchodzimy na ziemi.

Rozdzia 4
Poniewa rzeczy wite przystoi wicie sprawowa, a ofiara [mszy] jest ze wszystkich
najwitsza, Koci katolicki przed wielu wiekami ustanowi wity kanon, tak dalece wolny
od wszelkiego bdu, e nie zawiera niczego, co by jak najbardziej nie tchno witoci i
pobonoci i nie wznosio ku Bogu umysw ludzi skadajcych Ofiar. Skada si on bowiem
zarwno ze sw Pana, jak i tradycji apostow oraz nabonych stwierdze witych biskupw.

Rozdzia 5
Poniewa taka jest natura ludzka, e nie moe atwo wznosi si do rozwaania spraw Boych
bez pomocy rzeczy zewntrznych, wita Matka Koci ustanowi pewne formy obrzdu, eby
niektre sowa mszy odmawiano po cichu, a inne goniej; podobnie stosowa wite czynnoci,
jak mistyczne bogosawiestwa, wiata, okadzenia, szaty i rne inne podobne rzeczy z nauki
i tradycji apostolskiej, ktre podkrelay majestat tak wielkiej ofiary, a widzialne znaki
religijnej pobonoci pobudzay umysy wiernych do kontemplacji wzniosych rzeczywistoci w
niej ukrytych.

Rozdzia 6
wity sobr yczyby sobie, aby wierni obecni na kadej mszy przyjmowali Komuni nie tylko
duchowym pragnieniem, ale take sakramentalnym przyjciem Eucharystii, a dziki temu
przypad im obfitszy owoc Najwitszej ofiary; jednake, jeli nie zawsze tak si dzieje, wity
sobr nie potpia jako prywatnych i niedozwolonych mszy, w ktrych jedynie kapan przyjmuje
sakramentaln Komuni, ale potwierdza je, a nawet poleca. Gdy take te msze naley
uwaa prawdziwie jako wsplne, czciowo dlatego, e lud przyjmuje na nich Komuni
duchowo, czciowo za dlatego, e publiczny szafarz Kocioa sprawuje je nie tylko za siebie,
ale za wszystkich wierzcych przynalecych do Ciaa Chrystusa.

Rozdzia 7
Nastpnie, wity sobr upomina, e Koci nakaza kapanom, by dodawali wody do wina w
ofiarowaniu kielicha, zarwno dlatego, e wierzy si, i uczyni tak Chrystus Pan, jak i dlatego,
e z Jego boku razem z krwi wypyna woda, i to domieszanie przypomina t tajemnic. A
poniewa w Apokalipsie w. Jana ludy s nazwane wod, wyraa to zjednoczenie wiernego
ludu z Chrystusem Gow.

Rozdzia 8
Chocia msza zawiera w sobie wielk nauk dla wiernych, to jednak ojcowie nie uznali za
rzecz poyteczn, aby wszdzie sprawowa j w jzyku rodzimym. Dlatego zachowujc
wszdzie w kadym Kociele staroytny i przez Koci rzymski, matk i nauczycielk
wszystkich kociow, zatwierdzony obrzd - aby owce Chrystusa nie czuy godu, ani dzieci nie
prosiy o chleb, i nie byo nikogo, kto by im go poama - wity sobr nakazuje pasterzom i
wszystkim sprawujcym opiek nad duszami, aby czsto w czasie odprawiania mszy - sami lub
przez kogo innego - wyjaniali niektre teksty czytane podczas mszy i zwaszcza w niedziele i
wita wyjaniali midzy innymi jak tajemnic Najwitszej ofiary.

Rozdzia 9
Poniewa przeciwko tej dawnej wierze, opartej na witej Ewangelii, na tradycjach apostow
i nauczaniu witych ojcw, rozsiano obecnie wiele bdw, i wielu naucza i roztrzsa
przernych rzeczy, wity sobr, po wielu gbokich i dojrzaych dyskusjach nad tymi
sprawami, za jednomyln zgod wszystkich ojcw, postanowi z pomoc poniszych kanonw
potpi i wypleni z Kocioa witego wszystko, co sprzeciwia si tej najczystszej wierze i
witej nauce.
I/B. Kanony o Najwitszej ofierze mszy witej
1. Gdyby kto mwi, e we mszy nie skada si Bogu prawdziwej i waciwej ofiary; albo e
skadanie ofiary nie jest niczym innym ni dawaniem nam Chrystusa do spoycia - niech bdzie
wyklty
2. Gdyby kto mwi, e sowami: To czycie na moj pamitk Chrystus nie ustanowi
apostow kapanami lub nie poleci, by oni oraz inni kapani skadali w ofierze Jego ciao i
krew - niech bdzie wyklty.
3. Gdyby kto mwi, e msza jest tylko ofiar pochwaln i dzikczynn lub jedynie pamitk
ofiary zoonej na krzyu, a nie przebagaln; albo e pomaga wycznie przyjmujcemu
[Komuni] i nie powinna by skadana za ywych i umarych, za grzechy, kary,
zadouczynienia ani w innych potrzebach - niech bdzie wyklty.
4. Gdyby kto mwi, e ofiara mszy jest blunierstwem przeciw najwitszej ofierze Chrystusa
zoonej na krzyu, albo e j umniejsza - niech bdzie wyklty.
5. Gdyby kto mwi, e oszustwem jest odprawia msze ku czci witych, i dla uzyskania ich
wstawiennictwa u Boga, jak czyni Koci niech bdzie wyklty.
6. Gdyby kto mwi, e kanon mszy zawiera bdy i dlatego naley go znie - niech bdzie
wyklty.
7. Gdyby kto mwi, e obrzdy, szaty i znaki zewntrzne, ktrych uywa przy sprawowaniu
mszy Koci katolicki, s bardziej podniet do bezbonoci ni penieniem pobonoci - niech
bdzie wyklty.
8. Gdyby kto mwi, e msze, podczas ktrych tylko kapan przyjmuje Komuni
sakramentalnie, s niedozwolone i dlatego naley je znie - niech bdzie wyklty.
9. Gdyby kto mwi, e obrzdek Kocioa rzymskiego, w ktrym cz kanonu i sowa
konsekracji wymawia si po cichu, naley potpi; albo e msz naley odprawia wycznie w
jzyku rodzimym; albo e nie naley dodawa wody do wina w ofiarowaniu kielicha, poniewa
jest to przeciwne ustanowieniu Chrystusa - niech bdzie wyklty.

II. Dekret o tym, co naley zachowa a czego unika podczas odprawiania mszy
[1] Z jak wielk trosk powinno si sprawowa Najwitsz ofiar mszy, z wszelk czci
religijn i uszanowaniem, mona najatwiej stwierdzi, gdy si pomyli, e w Pimie witym
ten, kto niedbale sprawuje dzieo Boe, zwany jest przekltym. Skoro wic koniecznie
stwierdzamy, e adne inne dzieo nie moe by uznane przez wiernych chrzecijan za bardziej
wite i Boe, jak ta budzca lk Tajemnica, w ktrej owa oywiajca Hostia, przez ktr
zostalimy pojednani z Bogiem Ojcem, jest codziennie ofiarowywana przez kapanw na
otarzu, to ponadto jest jasne, e naley dooy wszelkich stara i dokadnoci, aby ta Ofiara
bya skadana z najwiksz moliw wewntrzn prawoci i czystoci serca, a take z
wyrazami zewntrznej pobonoci i szacunku. [2] Skoro zatem wida, e wkrado si ju wiele
problemw dalekich od godnoci tak wielkiej Ofiary, czy to wskutek wystpkw naszych
czasw, czy te z powodu niedbaoci i niegodziwoci ludzi, aby odnowi nalen chwale Boej
cze i uwielbienie, a take dla zbudowania wiernego ludu, wity sobr postanawia, e
biskupi ordynariusze maj zakaza, a take bd si pilnie stara i dy, aby zwalczy to
wszystko, co wiedzie do chciwoci, bawochwalstwa, a take do braku czci, ktry nie daje si
oddzieli od bezbonoci albo do przesdu, pozoru prawdziwej pobonoci.
[3] Ponadto, skoro wiele kwestii mona uj w kilku sowach, po pierwsze w tym, co dotyczy
chciwoci, najcilej maj by zakazane wszelkie rodzaje warunkw wypacania nalenoci,
ukady i inne ustalenia podejmowane za odprawianie pierwszych mszy, jak rwnie
niestosowne i wymuszone pobieranie jamuny, ktre nie jest prob o jej udzielenie, a take
inne tego rodzaju sprawy, ktre niewiele si rni od symonii, a przynajmniej od
niegodziwego zysku.
[4] Nastpnie, aby unikn lekcewaenia, poszczeglni biskupi wydadz w swoich diecezjach
zakaz, e adnemu obcemu i nieznanemu kapanowi nie wolno odprawia mszy. [5] Prcz tego
nie pozwol, aby publiczni i uporczywi przestpcy mogli suy przy witym otarzu albo bra
udzia w witych czynnociach, ani na to, by wit ofiar skadali (jacykolwiek duchowni
diecezjalni i zakonni) w prywatnych domach oraz w ogle poza kocioami i oratoriami
przeznaczonymi wycznie do kultu Boego, a wyznaczonymi i wizytowanymi przez
ordynariuszy oraz zanim majacy bra udzia w liturgii, nie oka przez stosowny wygld, e
oprcz obecnoci ciaem bd rwnie obecni umysem oraz pobonym uczuciem serca. [6] Z
kociow bd usunite takie rodzaje muzyki, w ktrych tkwi domieszka czego swawolnego
albo nieczystego, czy to wykonywanej na organach, czy te piewanej, jak rwnie wszelkie
wieckie sprawy, prne, a wic bezbone spotkania, przechadzki, haasy, krzyki, aby Dom
Boy by naprawd (i mg by nazwany) domem, modlitwy.
[7] W kocu, aby wykluczy wszelkie zabobony, biskupi bd pilnowa, za pomoc zarzdze i
ogaszania kar, aby kapani nie odprawiali mszy o innych godzinach ni naley, a take aby
podczas sprawowania mszy nie stosowali innych obrzdw albo ceremonii oraz modlitw prcz
tych, ktre s w Kociele uznane i przyjte w czstym i chwalebnym uyciu. [8]Zupenie za
usun z Kocioa [obyczaje] zwizane z okrelon liczb mszy lub wiec, co wie si bardziej z
przesdem ni z prawdziw pobonoci. Bd te naucza lud tego, jakie s tak cenne owoce
tej najwitszej ofiary z nieba, i w jaki sposb mona je najlepiej uzyska. [9] Ponadto bd
upomina lud, aby czsto przybywa do swych kociow parafialnych, przynajmniej w
niedziele i wiksze wita. [10] Wszystko zatem, co tutaj zostao pokrtce wyliczone, biskupi
ordynariusze przedstawi w taki sposb we wszystkich miejscach; nie tylko te zasady, ale
take wszystko to, co bd uwaa, e do tych spraw przynaley. Na mocy wadzy udzielonej
im przez wity sobr (take jako delegaci Stolicy Apostolskiej) bd wydawa zakazy,
polecenia, dokonywa poprawy, stanowi, a take skoni wierny lud do nienaruszonego
zachowywania tego wszystkiego z pomoc cenzur kocielnych i innych kar, ktre wedle swojej
woli ustanowi, bez wzgldu na jakiekolwiek przywileje, wyczenia, odwoania i zwyczaje.

III. Dekret o reformie

wity, ekumeniczny i generalny Sobr Trydencki, w Duchu witym prawomocnie
zgromadzony, pod przewodnictwem tych samych legatw Stolicy Apostolskiej, aby
kontynuowa dzieo odnowy, podczas obecnej sesji postanowi przyj nastpujce
postawienia.

Kanon l
Nic tak bardzo nie pobudza wiernych do pobonoci i do czci Boej jak ycie i przykad tych,
ktrzy powicili si subie Boej. Skoro bowiem s widoczni na wysokim miejscu, oddaleni od
spraw wieckich, to inni patrz na nich jak w zwierciado, i bior z nich wzr do naladowania.
Dlatego wszystkim duchownym, ktrych Bg wezwa do suby swojej przystoi, aby swe ycie i
obyczaje tak uoyli, aby w stroju, ruchach, w postpowaniu, w sowach i we wszystkich
innych sprawach panowaa u nich tylko powaga, umiar i gboka pobono. Niech pilnie
unikaj takich bdw, ktre s lekkie u innych, ale dla nich byyby bardzo powane, za ich
postpowanie niech wzbudza powszechny szacunek. Skoro wic pilniej naley przestrzega
tego, co w Kociele Boym jest bardziej poyteczne i pikniejsze, dlatego wity sobr
postanawia, e w przyszoci naley zachowywa to wszystko, co ju w innych miejscach byo
wielokrotnie i zbawiennie postanowione przez papiey i wite sobory o yciu duchownych, o
ich uczciwoci, stroju i wiedzy, a take w kwestiach zbytku, ucztowania, tacw, o hazardzie,
zabawach oraz wszelkich wykroczeniach, jak rwnie o koniecznoci unikania wieckich zaj,
z zachowaniem tych samych - albo wikszych - kar nakadanych wedle osdu biskupw
ordynariuszy. adne odwoania nie bd powodowa zawieszenia wykonania decyzji
dotyczcych poprawy obyczajw. Gdyby za okazao si, e ktrekolwiek z powyszych
rozporzdze popado w zapomnienie, wtedy powinno by jak najszybciej przywrcone do
uycia, oraz przez wszystkich dokadnie winno by zachowywane, bez wzgldu na jakiekolwiek
zwyczaje, aby winni zaniedbania poprawy u swych poddanych nie musieli ponie kar
naoonych od karzcego Boga.

Kanon 2
Ktokolwiek odtd ma by przyjty do kocioa katedralnego, ten si powinien nie tylko
wyrnia urodzeniem, wiekiem, obyczajami, yciem i innymi cechami, wymaganymi przez
wite kanony, ale take powinien by wywicony, co najmniej przed szecioma miesicami.
Sprawozdanie, dotyczce tych kwestii (gdyby kandydat wcale nie by znany albo dopiero od
niedawna by znany w kurii rzymskiej), bd skada legaci Stolicy Apostolskiej albo nuncjusze
prowincji czy te jego ordynariusz, a w razie braku ordynariusza, najbliszy ordynariusz.
Kandydat taki powinien, oprcz powyszych warunkw, posiada wiedz odpowiedni do
wypeniania niezbdnych obowizkw, zwizanych z jego funkcj. Dlatego albo powinien
wczeniej by zasuenie promowany na magistra, doktora lub licencjata witej teologii bd
prawa kanonicznego na uniwersytecie, albo powinien wykaza si publicznym wiadectwem
jakiej akademii, i jest odpowiedni osob do nauczania innych. Gdyby za by zakonnikiem,
wtedy podobne powiadczenie winien posiada od swoich przeoonych. Wszystkie za
wymienione wyej osoby, ktre powinny wyda sprawozdanie albo powiadczenie, powinny
tego dopeni solidnie i bezpatnie, a w przeciwnym wypadku niech wiedz, e powanie
obciaj swoje sumienia, oraz e bd ukarani przez Boga i swych przeoonych.

Kanon 3
Biskupi (rwnie jako delegaci apostolscy) bd mogli dokona podziau w formie przydziaw,
a take rozdzieli je z trzeciej czci dochodw i zyskw pochodzcych z dowolnych godnoci,
godnoci urzdowych i urzdw w kocioach katedralnych albo kolegiackich. Mianowicie osoby
otrzymujce te przydziay, gdy pewnego wyznaczonego dnia nie wypeni osobicie
przynalenych im posug (wyznaczonych przez biskupa, w sposb przez niego okrelony), wtedy
utrac dochody za ten dzie, a take nie bd ich w aden sposb posiada, ale wedle woli
biskupa rodki te zostan przekazane w miar potrzeb na utrzymanie kocioa albo jakiego
innego pobonego miejsca. W miar za narastajcego uporu przeciwko tym osobom zostanie
wszczte postpowanie wedle postanowie witych kanonw. Gdyby za niektre z wyej
wymienionych godnoci w kocioach katedralnych albo kolegiackich, na mocy prawa czy te
zwyczaju nie obejmoway jurysdykcji, zarzdu ani urzdu, ale obejmoway jedynie dziaalno
duszpastersk poza miastem, na terenie diecezji, ktr dobrowolnie podejmuj posiadacze
tych godnoci, wtedy w tym czasie, gdy przebywaj i peni posug w kocioach zwizanych z
prac duszpastersk, maj by traktowani jakby byli obecni i biorcy udzia w czynnociach
duchownych w kocioach katedralnych i kolegiackich. Powysze zasady naley uwaa za
dotyczce jedynie tych kociow, w ktrych na mocy adnego obyczaju ani postanowienia,
osoby posiadajce wymienione godnoci, nie podejmujce duszpasterstwa, nie trac niczego z
trzeciej czci wspomnianych przychodw i zyskw, bez wzgldu na jakiekolwiek zwyczaje,
nawet obowizujce od niepamitnych czasw, wyczenia i postanowienia, nawet
potwierdzone przysigami i moc jakiegokolwiek autorytetu.

Kanon 4
Gdyby kto posiada jaki urzd duchowny w kociele katedralnym, kolegiacie, diecezjalnym
albo zakonnym, ale nie zostaby wywicony przynajmniej na stopie subdiakona, wtedy nie
bdzie posiada prawa gosu na kapitule w tym kociele, nawet gdyby byo mu ono swobodnie
udzielone. Osoby za posiadajce albo te, ktre bd w przyszoci posiada godnoci,
stanowiska urzdowe, urzdy, prebendy, udziay oraz jakiekolwiek inne beneficja we
wspomnianych kocioach, do ktrych przywizane s rne obowizki, a mianowicie
odczytywanie albo piewanie mszy, ewangelii, episto, niezalenie od posiadanych
przywilejw, wycze, uprawnie i szlacheckiego pochodzenia, powinni w okresie jednego
roku przyj wymagane wicenia, jeli ustan suszne przeszkody. W przeciwnym za wypadku
bd podlega karom okrelonym w konstytucji Soboru w Vienne, ktra rozpoczyna si od sw:
W celu nakonienia, aktora zostaje odnowiona przez wity sobr moc niniejszego dekretu.
Biskupi za winni ich skoni, aby osobicie wykonywali wymienione czynnoci w wyznaczone
dni, a take wszystkie inne obowizki, do ktrych s zobowizani, w zakresie kultu Boego,
pod grob wymienionych oraz innych ciszych kar, ktre mog by naoone wedle osdu
biskupw. W przyszoci za nie wolno wyznacza nikogo innego, jak tylko te osoby, ktre day
si dobrze pozna, co do wieku i innych zdolnoci. Inaczej za uczynione wyznaczenie bdzie
niewane.

Kanon 5
Sprawy dyspens, udzielanych moc jakiegokolwiek autorytetu, jeeli maj by przyznawane
poza kuri rzymsk, bd przekazywane ordynariuszom wnioskodawcy. Natomiast te dyspensy,
ktre s udzielane jako przywileje, nie bd skuteczne, zanim ci sami ordynariusze, jako
delegaci apostolscy, choby oglnie i poza drog sdow nie stwierdz, e proby te nie
podlegaj wadzie wyudzenia albo zafaszowania.

Kanon 6
W kwestii zmian ostatniej woli, co powinno si czyni wycznie dla susznej i koniecznej
przyczyny, biskupi jako delegaci Stolicy Apostolskiej, zanim taka zmiana zostanie dokonana,
maj stwierdzi oglnie i poza drog sdow, e w probach nie zostao zawarte nic z
przemilczeniem prawdy albo z podaniem faszu.

Kanon 7
Legaci i nuncjusze apostolscy, patriarchowie i prymasi oraz metropolici, w sprawie odwoa
skadanych do nich w jakichkolwiek sprawach, czy to w przyjmowaniu odwoa, czy te w
wydawaniu zakazw po odwoaniu, maj zachowywa form i brzmienie witych konstytucji,
a zwaszcza konstytucji [papiea] Innocentego IV, ktra rozpoczyna si od sowa: Rzymski.
Wbrew temu postanowieniu nie bd sta na przeszkodzie adne zwyczaje, nawet gdyby
obowizyway od niepamitnych czasw, ani rwnie adne zasady prowadzenia postpowania
i przywileje udzielone w przeciwnym sensie. Wszelkie odmienne zakazy, procesy i ich skutki
bd niewane moc samego prawa.

Kanon 8
Biskupi, rwnie jako delegaci Stolicy Apostolskiej, w sprawach przewidzianych prawem, bd
wykonawcami wszelkich pobonych rozporzdze, zarwno zawartych w testamentach, jak
rwnie pomidzy ywymi, a take bd posiadali prawo wizytowania szpitali, wszelkich
kolegiw, a take wieckich bractw, nawet gdy s nazywane szkoami albo wszelkimi innymi
nazwami, za wyjtkiem tych, ktre pozostaj pod bezporedni opiek krlw, chyba e za ich
zgod. Ponadto biskupi bd rozpoznawa i wypenia decyzje dotyczce jamuny, bankw
pobonych albo dobroczynnoci oraz wszystkich innych miejsc pobonych, niezalenie od tego
jak s nazywane, na mocy swego urzdu, wedle postanowie witych kanonw, nawet gdyby
troska o wspomniane miejsca naleaa do wieckich, a take gdyby te miejsca pobone byy
umocnione przywilejem wyczenia, oraz dotyczce wszystkich innych instytucji, ktre zostay
ustanowione dla sprawowania kultu Boego, w trosce o zbawienie dusz albo o utrzymanie
ubogich, bez wzgldu na jakiekolwiek zwyczaje, nawet obowizujce od niepamitnych
czasw, a take przywileje i postanowienia.

Kanon 9
Zarzdcy (zarwno duchowni, jak i wieccy) majtku jakiegokolwiek kocioa, rwnie
katedralnego, szpitala, bractwa, jamuny, banku pobonego i wszelkich innych miejsc
pobonych maj obowizek corocznie zda ordynariuszowi sprawozdanie z wykonywanego
zarzdu, niezalenie od wszelkich przeciwnych zwyczajw i przywilejw, chyba e w
ustanowieniu i zaoeniu takiego kocioa albo majtku byoby wyranie zarzdzone inaczej.
Gdy za na mocy zwyczaju albo przywileju, czy te na podstawie decyzji, dotyczcych
utworzenia jakiego miejsca, sprawozdanie naley przekaza innym osobom, w tym celu
wyznaczonym, wtedy ordynariusz powinien by take doczony do ich grona, bez wzgldu na
przeciwne zwolnienia udzielone wspomnianym administratorom.

Kanon 10
Poniewa z braku biegoci pisarzy powstaj liczne szkody oraz rodzi si okazja do wielu
sporw, biskup (rwnie jako delegat Stolicy Apostolskiej) moe zakaza notariuszom, na stae
albo czasowo, wykonywania wszelkich czynnoci w procesach, sporach i sprawach kocielnych
oraz duchowych, nawet gdyby byli powoani na mocy autorytetu apostolskiego, cesarskiego
albo krlewskiego, po sprawdzeniu ich kompetencji, gdy stwierdzi, e nie s odpowiedni, albo
e dopucili si jakichkolwiek uchybie w zakresie swych obowizkw, a adne odwoanie z ich
strony nie spowoduje zawieszenia zakazu biskupa ordynariusza.

Kanon 11
Gdyby jakiego duchownego albo wieckiego, niezalenie od tego jak by si szczyci
godnoci, choby nawet cesarsk bd krlewsk, tak dalece opanowaa chciwo, korze
wszelkiego za, e dopuciby si przej na wasny uytek i przywaszczy sobie beneficjum
jakiego kocioa diecezjalnego, czy zakonnego albo jurysdykcj nad bankiem pobonym, albo
nad jakimi innymi pobonymi miejscami, a take dobra, czynsze i prawa, rwnie feudalne i
wynikajce z dzierawy, owoce, zyski lub jakiekolwiek niestae dochody, ktre zwykle s
przeznaczane na potrzeby penicych tam posug i ubogich, osobicie czy te za
porednictwem innych osb, si albo na drodze zastraszenia, a take za pomoc
podstawionych osb, duchownych lub wieckich, albo w jakikolwiek inny sposb, czy te pod
jakimkolwiek pozorem, albo gdyby pozwoli sobie przeszkodzi, aby korzystali z nich ci, ktrym
jest to nalene na mocy prawa, wtedy bdzie podlega wykluczeniu z Kocioa na tak dugo,
dopki w caoci nie zwrci kocioowi i jego administratorowi czy te beneficjentowi
jurysdykcji, dbr, rzeczy, praw, owocw i dochodw, ktre zaj przemoc, albo ktre do
niego trafiy w jakikolwiek sposb, nawet na drodze darowania podstawionej osobie, a
nastpnie dopki nie uzyska darowania winy od papiea. Gdyby za by patronem tego
kocioa, wtedy oprcz powyszych kar, zostanie rwnie moc samego czynu pozbawiony
prawa patronatu. Natomiast duchowny, ktry dopuciby si albo wyraziby zgod na tego
rodzaju haniebne oszustwo i przywaszczenie, bdzie podlega tym samym karom, a take
zostanie pozbawiony wszelkich beneficjw, oraz bdzie niezdolny do otrzymania jakichkolwiek
innych beneficjw, jak rwnie wedle woli swego ordynariusza zostanie zawieszony w
penieniu czynnoci duchownych, wynikajcych ze swych wice, nawet na okres ju po
cakowitym zadouczynieniu i darowaniu przestpstwa.

IV. Dekret w sprawie proby o udzielenie prawa do kielicha

[1] Ten sam wity sobr podczas poprzedniej sesji zastrzeg sobie rozpatrzenie i podjcie w
innym czasie, gdy bdzie ku temu stosowna okazja, decyzji w sprawie dwch pyta lub zda,
ktrych dotd nie przedyskutowano, a mianowicie: Czy powody, dla ktrych wity Koci
katolicki postanowi, aby wieccy i kapani nie odprawiajcy [mszy] przyjmowali komuni tylko
pod postaci chleba, s takie, by nikomu nie pozwoli na uywanie kielicha? oraz: Czy, jeli
z uczciwych i zgodnych z mioci chrzecijask powodw wydaje si, e trzeba komu,
narodowi bd krlestwu, pozwoli na uywanie kielicha, to pod jakimi warunkami naley tego
dokona? [2] Obecnie sobr postanawia, e w celu jak najlepszego rozpatrzenia postawionych
pyta ca spraw naley przekaza do rozstrzygnicia naszemu najwitobliwszemu
papieowi, i tak decyzj sobr podejmuje moc niniejszego dekretu. Papie za zgodnie ze
sw osobist wiedz podejmie tak decyzj, jak uzna za poyteczn dla rzeczpospolitej
chrzecijaskiej i dla zbawienia osb proszcych o uywanie kielicha.

V. Dekret w sprawie terminu odprawienia przyszej sesji

Ponadto wity sobr ustala termin przyszej sesji na czwartek po oktawie wita Wszystkich
witych, ktry to dzie przypadnie 12 listopada. Podczas tej sesji zostanie podana nauka o
sakramencie wice i sakramencie maestwa.

DOKUMENTY PO SESJI 22 (szstej za Piusa IV)

I. Tezy o sakramencie wice do zbadania przez teologw czy s heretyckie, bdne,
schizmatyckie czy skandaliczne i przez sobr godne potpienia
(pitek 18 wrzenia 1562)
1. wicenia nie s sakramentem, ale obrzdem wybierania i ustanawiania szafarzy sowa i
sakramentw.
2. wicenia nie tylko nie s sakramentem, ale s wymysem ludzkim, wymylonym przez
mw niedowiadczonych w sprawach kocielnych.
3. wicenia nie s jednym sakramentem, ani nie ma niszych i rednich wice jako jakich
stopni w wiceniach kapaskich.
4. Nie istnieje hierarchia kocielna, ale wszyscy chrzecijanie na rwni s kapanami, a tylko
dla uywania czy sprawowania potrzeba powoania przez wadz i zgody ludu. Kto raz sta si
kapanem, moe znowu sta si wieckim.
5. Nie ma w Nowym Testamencie kapastwa widzialnego i zewntrznego, ani jakiej wadzy
duchowej do konsekrowania ciaa i krwi Pana, bd do ofiarowania, bd do uwalniania od
grzechw wobec Boga; ale jest tylko powinno goszenia Ewangelii, i ci, ktrzy nie gosz, w
ogle nie s kapanami.
6. Namaszczenie nie tylko nie jest wymagane przez tradycj przy wiceniach, ale jest
szkodliwe i godne potpienia, podobnie wszystkie inne ceremonie; wicenia nie udzielaj
Ducha witego, dlatego biskup niestosownie mwi, gdy udziela wice: Przyjmijcie Ducha
witego.
7. Biskupi nie s przeoonymi prezbyterw ani nie maj wadzy udzielania wice, lub, jeli
maj, to maj j wsplnie z prezbyterami, wicenia udzielone przez nich bez zgody ludu s
niewane.

II. Tezy o sakramencie maestwa do zbadania przez teologw

(czwartek 4 lutego 1563)
1. Maestwo nie jest sakramentem ustanowionym przez Boga, ale wprowadzonym w Kociele
przez ludzi, ani nie ma obietnicy aski.
2. Rodzice mog uniewani maestwa potajemne; maestwa w ten sposb zawarte nie s
prawdziwe, naley ustali, e w przyszoci w Kociele takie bd niewane.
3. Po odprawieniu ony z powodu nierzdu wolno ponownie zawrze [maestwo], jednake
za ycia poprzedniej ony jest bdem rozwodzi si z innego powodu ni nierzd.
4. Chrzecijanom wolno mie wiele on; zakaz wspycia maonkw w pewnych okresach
roku jest tyraskim przesdem wypywajcym z pogaskiego zabobonu.
5. Maestwa nie naley niej stawia, ale wyej ni czysto; Bg daje maonkom wiksz
ask ni innym.
6. Kapani zachodni mog zawrze maestwo, bez wzgldu na lub i prawo kocielne;
przeciwstawianie si temu, nie jest niczym innym anieli potpianiem maestwa; wszyscy ci,
ktrzy nie czuj, e otrzymali dar czystoci, mog zawiera maestwo.
7. Stopnie pokrewiestwa i powinowactwa opisane w Kp 18 maj by dokadnie zachowane,
ani mniej ani wicej.
8. Tylko impotencja i niewiadomo zawarcia maestwa rozwizuje je; ocenianie spraw
maeskich naley do wadzy wieckiej.

[III. Posuga poszczeglnych wice] (wtorek 6 lipca 1563)

III/A. Posuga ostiariusza

[1] Jako e poczynajc od ostiariusza, a do diakonatu, wiele byo w Kociele obowizkw,
byo potrzeba rwnie wielu ministrw do ich wykonywania, od strw witych bram i
stranikw, co naleao do posugi ostiariusza. [2] Po pierwsze, wytrwale stali oni w drzwiach
wityni, po ich otwarciu, zakazujc wstpu niegodnym, czyli niewiernym i
ekskomunikowanym. Gdy za diakon lub egzorcysta gono wzywa: Niech wyjd ci, ktrzy nie
komunikuj, pilnowali wyjcia ludzi bezbonych, aby nikt nieczysty nie znajdowa si w
kociele. [3] Ponadto do nich naleao uderzanie w gongi i dzwony, aby zwoywa wiernych na
naboestwa w czasie piewania psalmw lub Eucharystii; rwnie otwierali ksig dla
kaznodziei i uwaali, by nic nie zgino obecnym w kociele. [4] Troszczyli si te, by w domu
Boym wszystko byo porzdne i pobone, aby nikt si nie przechadza, nie artowa czy te
siedzia lub sta nieprzystojnie. [5] wity sobr gorco pragnie, zachca i nakazuje, by
wszystko to, na ile to moliwe, staraniem biskupw zostao w kociele
przywrcone. [6] Przede wszystkim zacz trzeba od tego w dziedzinie kocielnej dyscypliny i
zarzdzania, aby nie lekceway pilnowania drzwi wityni i sprawowania innych podobnych
posug; wiczcy si w tych skromnych pracach, jeli co mona uwaa za skromne, gdy w
jakikolwiek sposb odnosi si do kultu Boego, bd pniej wytrwalsi i poboniejsi
wypeniajc witsze obowizki. [7] Wielce bowiem przystoi dla wietnoci domu Boego
pobone i pilne sprawowanie tych obowizkw. Gdy bowiem lud widzi, z jak trosk pilnuje si
drzwi wityni, uczy ich to, jak wity jest dom Boy, jak przejmujce bojani jest to
miejsce i z jak czci naley do niego si odnosi. [8] Nie wydaje si bowiem zbyteczna ta
posuga w dzisiejszych czasach, kiedy to ydzi i ekskomunikowani wdzieraj si do kocioa i
czsto bezczeszcz wityni Pask nieczystymi zwierztami. [9] Prawd jest, e
wprowadzenie w ycie tego wszystkiego w pewnych miejscach moe si okaza trudne. Niech
wic ostiariusze zajm si w miejsce tego innymi poytecznymi dzieami, niech zapisuj w
ksigach, kto w okrelonym przez Koci czasie nie przyj komunii, kto prowadzi grzeszne
ycie publiczne lub kto zaniedba w wita udziau w naboestwach. Z pomoc takiego
katalogu duszpasterz atwiej bdzie si mg troszczy o powierzone sobie owieczki.
Zatroszcz si te, by cmentarze czciej sprzta i oczyszczone skrztnie pilnowa.
III/B. Posuga lektora
[1] Dawniej w kociele lektor mia wiele obowizkw; czyta wobec witego zgromadzenia
ksigi Starego Testamentu, jak rwnie ewangelie z ambony, cho bez pozdrowienia ludu. A
take pouczenia biskupa lub doktora kocioa. Speniali obowizki notariuszy i pisarzy, a gdzie
dao si uzbiera biblioteki, byli ich prefektami. Ponadto wygaszali lekcje oraz bogosawili
chleb i nowe owoce. wity sobr zachca do przywrcenia tych obowizkw, w sposb jaki
poszczeglni biskupi uznaj za stosowny. [2] Po pierwsze, [lektor] bdzie mg czyta
fragmenty Starego Testamentu, ewangelii lub traktatw Ojcw Kocioa ku zbudowaniu
wiernych w czasie, gdy lud oczekuje na Eucharysti, liturgi godzin lub na kazanie; upywa
bowiem sporo czasu od przyjcia ludzi do kocioa do rozpoczcia naboestw. [3] Nastpnie,
gdy uroczyste kazanie jest poza msz, wprowadzi si odpowiednie czytania z Biblii, aby
suchanie Sowa Boego umocnio lud, a take by kaznodzieja wyjaniajc jakie zasady to
przede wszystkim mia na uwadze, by lud otrzyma pokarm ze witych pism. [4] Oprcz tego
niech czytaj lekcje z prorokw, ktre w niektre wita czyta si przed episto; mog
rwnie czyta lekcje w nocnej liturgii godzin. [5] Niech czytaj poprawnie i wyranie, jak si
to dzi zwyko robi, nie bez przygotowania i z uwag. Ponadto mona powierzy ich trosce
spisy pobonych donacji i wszelkie dokumenty, ktre zwizane s z potrzebami kocioa i
przywilejami, lub te z dochodami i nieruchomociami.

III/C. Posuga egzorcysty

[1] Nastpny w kolejnoci jest stopie egzorcysty, ktry rwnie mia liczne obowizki, w tym
przede wszystkim przepdzanie demonw z optanych i pomoc kapanom w udzielaniu
sakramentu chrztu przez odpdzanie nieczystych demonw egzorcyzmami i
chuchaniem. [2] Po zakoczeniu mszy katechumenw upominali nieprzystpujcych do
komunii, by wyszli. Do nich naleao przynoszenie wody. Wszystko to ma by przywrcone w
kocioach wedug osdu biskupa. [3] Z wielkim poytkiem mog si zajmowa nastpujcymi
rzeczami: po pierwsze niech w jakiej ksidze zapisuj imiona wszystkich chorych, aby
przypomina biskupowi lub proboszczowi o potrzebach tych, ktrym powinno si udzieli
sakramentu pokuty, najwitszej Eucharystii lub ostatniego namaszczenia; w razie potrzeby
niech wiadcz rwnie pomoc w potrzebach materialnych. [4] Nastpnie, na podstawie
powierzonego im urzdu niech upominaj niekomunikujcych, by wyszli z kocioa. Bd te
zabrania wieckim, a zwaszcza kobietom, zbliania si do otarza, przede wszystkim w czasie
sprawowania witych misteriw. [5] Jako nauczyciele witych obrzdw, mog instruowa
gono wiernych w czasie liturgii godzin lub uroczystych mszy, kiedy naley wsta, pochyli
gow, uklkn, zrobi krzyyk na czole czy bi si w piersi. [6] Widzimy bowiem, jak
niedbale w kocioach sprawuje si ceremonie, jest wic korzystne i konieczne pouczenie dla
ich zrozumienia i dla pobudzania pobonoci.
III/D. Posuga akolity
[1] Jest oczywiste, e akolici maj wiele obowizkw. Towarzyszc wiernie biskupowi (std
te nazwa, gdy po grecku akolythos znaczy towarzyszcy) byli z nim nie tylko posugujc w
domu, czy roznoszc kocielne pisma, ale rwnie przy udzielaniu wszelkich sakramentw.
Suyli przy otarzu, zapalali kadzido, byli odpowiedzialni za nabywanie, zapalanie i noszenie
wiec w kociele i byli na kade zawoanie biskupa w jakiejkolwiek sprawie uwaa on, e
koci ich potrzebuje.[2] wity sobr zachca, by obowizki zwizane z tym stopniem byy
przywrcone, tym pilniej, e jest to atwiejsze. Mona im te poleci, aby zapisywali imiona
chrzczonych, bierzmowanych oraz rodzicw chrzestnych w ksigach, w ktrych znajduj si
rwnie imiona zawierajcych maestwa.

III/E. Posuga subdiakona

[1] Przychodzi kolej na subdiakonw, ktrzy mieli w Kociele liczne obowizki. W ramach kultu
Boego i suby otarza przygotowywali wod do ofiary, suyli diakonowi przynoszc mu na
st Chrystusowy kielich i paten, skadali na otarzu dary, tak by starczyo dla wszystkich.
Prali obrusy z otarza i korporay, a take czytali lekcje z Listw. [2] W tym co dotyczyo
wiernych, ich obowizkiem byo uczenie katechizmu i troska o jamuny i ofiary, ktre
nastpnie przejmowa od niego diakon i rozdawa zgodnie z poleceniem biskupa. [3] wity
sobr z naciskiem nakazuje, by wszystkie te posugi z najwysz trosk byy sprawowane, a
przede wszystkim, by pobonie i rzetelnie uczy lud podstaw wiary katolickiej. Nic bowiem w
dzisiejszych czasach nie jest bardziej potrzebne Kocioowi ni uczenie i umacnianie wiernych
poprzez krtkie i proste przedstawianie caej nauki katolickiej, przeciwko bezbonoci i
niegodziwoci heretykw.

III/T. Posuga diakona

[1] Duo wiadomo na temat stopnia diakonw, ktry jest rny od innych kocielnych posug i
bliski kapastwu, i ktremu byy powierzone liczne konieczne i wite obowizki. S oni
bowiem oczyma biskupa i wanymi ministrami Kocioa, bez ktrych nie mona si oby ani w
celebracji witych tajemnic, ani w zarzdzaniu kocioem; w czasie najwitszej ofiary
podaj na otarz przejte od subdiakona dary, zastawiaj st Paski, gosz ludowi ewangeli,
asystuj ofiarujcym kapanom, pouczaj lud o sprawowaniu uroczystych obrzdw w kociele.
Winni rwnie zachca do wznoszenia serc i do przysposabiania umysw przez modlitw a
take zachca tych, ktrzy chc uczestniczy w ofierze, by nie nosili w sobie adnych
przeciwnoci, adnej nienawici, gniewu ani zej woli, lecz okazywali sobie wzajemn
mio. [2] Rwnie w zarzdzaniu Kocioem potrzeba cigej posugi diakona. Naley do nich
czuwanie nad przemawiajcym biskupem, aby w aden sposb nie przeszkadzali mu jacy
napastnicy, lub te by sowo Boe nie byo zniewaane i zaguszane ktniami i
plotkami. [3] Do niego naley rwnie na polecenie biskupa chrzci i gosi kazania, oraz w
razie koniecznoci przyjmowa do Kocioa publicznych pokutnikw, w razie nieobecnoci
biskupa czy kapana, ale bez tronu. [4] Rozwanie te winni wyszukiwa i dba o tych, ktrym
potrzeba materialnej pomocy, to jest wdowy, opuszczone dzieci, sieroty, winiw, chorych i
wszystkich przygnbionych, jak i o to, co moe przynie duchowy poytek wiernym. [5] We
wszystkich tych sprawach winni wyrnia si wielk mioci i starannoci; do uczynkw
miosierdzia winni si przykada z mioci wszyscy wierni, a zwaszcza ci winni na nie
zwaa, ktrym dano tak wielki obowizek czynienia dobra. [6] Co do wszystkich tych tak
koniecznych rzeczy, wity sobr nakazuje, by tam, gdzie do dzi s one praktykowane,
biskupi dbali o ich wykonywanie wite i pobone. Gdzie za zakrady si zaniedbania, z trosk
i pobonoci maj by przywrcone, aby szczliwie prowadzi wiemy lud, z Bo pomoc, do
wiecznej chway szczliwoci.

SESJA 23 (sidma za Piusa IV) (czwartek 15 lipca 1563)

I/A. Prawdziwa i katolicka nauka o sakramencie wice dla potpienia bdw naszych
czasw

Rozdzia l
[a] Ofiara i kapastwo zostay tak z Boego ustanowienia poczone, e istniej w kadym
prawie. Skoro wic Koci katolicki w Nowym Przymierzu z ustanowienia Pana otrzyma
widzialn wit ofiar Eucharystii, to trzeba te przyzna, e jest w Kociele nowe, widzialne
i zewntrzne kapastwo, na ktre dawne zostao przeniesione, [b] Pismo wite pokazuje i
tradycja Kocioa katolickiego zawsze uczya, e zostao ono ustanowione przez tego samego
naszego Pana i Zbawiciela, i e apostoom i ich nastpcom w kapastwie zostaa przekazana
wadza konsekrowania, ofiarowania i szafowania Jego Ciaem i Krwi, jak rwnie
odpuszczania i zatrzymywania grzechw.

Rozdzia 2
[a] Poniewa posuga tak witego kapastwa jest rzecz Bo, czym naturalnym byo - by
godniej i z wiksz czci mogo by sprawowane - by w uporzdkowanej strukturze Kocioa
istniao kilka rnych wice szafarzy, ktre z urzdu suyyby kapastwu, tak podzielonych,
by posiadajcy ju tonsur duchownych od niszych wstpowali na wysze, [b]Ksigi Pisma
witego wyranie wzmiankuj nie tylko o kapanach, ale rwnie o diakonach, i w
stanowczych sowach ucz tego, na co szczeglnie naley uwaa przy ich
wiceniu, [c] Wiadomo, e od samego pocztku Kocioa uywano nazw nastpujcych
wice i dla kadego z nich waciwych posug - chocia nie rwny stopie - a mianowicie:
subdiakona, akolity, egzorcysty, lektora i ostiariusza. [d] Albowiem ojcowie i wite sobory
zaliczali subdiakonat do wyszych wice, a bardzo czsto czytamy u nich take o niszych.

Rozdzia 3
<wicenia s prawdziwym sakramentem>
Skoro wedug wiadectwa Pisma, tradycji apostolskiej i jednomylnoci ojcw jasne jest, e
przez wite wicenia, udzielane sowami i zewntrznymi znakami, zostaje dana aska, nikt
nie moe wtpi, e wicenia s prawdziwym i odrbnym, jednym z siedmiu sakramentw
Kocioa witego. Aposto bowiem mwi: Upominam ci, aby rozbudza ask Bo, ktra
jest w tobie przez woenie moich rk. Nie da nam bowiem Bg Ducha bojani, ale mocy,
mioci i trzewoci.

Rozdzia 4
[a] Poniewa sakrament wice, podobnie jak sakramenty chrztu i bierzmowania, wyciska
znami, ktrego nie mona zatrze ani usun, susznie wity sobr potpia pogld tych,
ktrzy twierdz, e kapani Nowego Przymierza maj tylko wadz czasow, i e raz wanie
wywiceni mog znw sta si wieckimi, jeli nie peni posugi [goszenia] Sowa Boego.
[b] Jeli kto twierdzi, e wszyscy chrzecijanie bez rnicy s kapanami Nowego Przymierza,
albo e wszyscy obdarzeni s jednakow wadz duchow, nie czyni niczego innego, jak si
wydaje, tylko wprowadza zamt do hierarchii kocielnej, ktra jest Jak uporzdkowany szyk
bojowy, tak jakby - wbrew nauce w. Pawa - wszyscy byli apostoami, wszyscy prorokami,
wszyscy ewangelistami, wszyscy pasterzami i wszyscy doktorami.
[c] wity sobr owiadcza te, e do tego hierarchicznego porzdku, oprcz innych stopni
kocielnych, nale zwaszcza biskupi, ktrzy weszli w miejsce po apostoach, ustanowieni (jak
mwi ten sam Aposto) przez Ducha witego, aby rzdzili Kocioem Boym, wysi s od
prezbiterw, udzielaj sakramentu bierzmowania, wic szafarzy Kocioa i mog peni wiele
innych czynnoci, do ktrych nie maj adnej wadzy osoby niszych wice, [d] Ponadto,
wity sobr naucza, e do udzielenia wice biskupich, kapaskich i pozostaych nie s tak
wymagane zgoda, powoanie i upowanienie ze strony ludu, jakiejkolwiek wadzy czy urzdu
wieckiego, eby udzielone bez nich byy niewane, [e]Przeciwnie, [sobr] postanawia, e
wszystkich powoanych i ustanowionych tylko przez lud, wadz i urzd wiecki, ktrzy
przystpuj do penienia tych posug oraz je przyjmuj z wasnej lekkomylnoci, naley
uwaa nie za sugi Kocioa, ale za zodziei i rozbjnikw nie wchodzcych przez drzwi.

[I/B. Wprowadzenie do kanonw o sakramencie wice]

wity sobr uzna, eby wierzcych w Chrystusa oglnie nauczy tych rzeczy o sakramencie
wice. Opinie za im przeciwne postanowi potpi w poniej podanych, stanowczych i
odpowiednich kanonach, aby wszyscy z pomoc Chrystusa, korzystajc z regu wiary, atwiej
mogli pozna i zachowa prawd katolick wrd ciemnoci tylu bdw.
I/C. Kanony o sakramencie wice
1. Gdyby kto mwi, e w Nowym Przymierzu nie ma widzialnego i zewntrznego kapastwa,
albo e nie ma wadzy konsekrowania i ofiarowania prawdziwego Ciaa i Krwi Pana oraz
odpuszczania i zatrzymywania grzechw, ale tylko obowizek i czysta posuga goszenia
Ewangelii, albo e nie goszcy nie s kapanami - niech bdzie wyklty.
2. Gdyby kto mwi, e oprcz kapastwa w Kociele katolickim nie ma innych wice,
wyszych i niszych, ktrymi jakby stopniami zda si do kapastwa - niech bdzie wyklty.
3. Gdyby kto mwi, e wicenia lub wite ustanowienia, nie s prawdziwie i odrbnie
sakramentem, ustanowionym przez Chrystusa Pana, albo e s jakim tworem ludzkim, ktry
wymylili niedowiadczeni w sprawach kocielnych mowie, albo e jest tylko pewnym
obrzdem wyboru szafarzy Sowa Boego i sakramentw - niech bdzie wyklty.
4. Gdyby kto mwi, e Duch wity nie jest dany przez udzielenie witych wice, a wic
biskupi na prno mwi: Przyjmij Ducha witego; albo e nie wyciskaj znamienia; albo e
kto raz zosta kapanem znowu moe sta si wieckim - niech bdzie wyklty.
5. Gdyby kto mwi, e wite namaszczenie, uywane przez Koci w witych wiceniach,
nie tylko nie jest wymagane, ale godne pogardy i szkodliwe, podobnie jak inne obrzdy
wice - niech bdzie wyklty.
6. Gdyby kto mwi, e w Kociele katolickim nie ma hierarchii, ustanowionej z Boego
rozporzdzenia, ktra obejmuje biskupw, prezbiterw oraz [innych] szafarzy - niech bdzie
wyklty.
7. Gdyby kto mwi, e biskupi nie s wysi od prezbiterw, albo e nie maj wadzy
bierzmowania i udzielania wice, albo e ta, ktr maj, jest im wsplna z prezbiterami;
albo e wicenia przez nich udzielone bez zgody lub powoania ze strony ludu lub wadzy
wieckiej s niewane; albo e ci, ktrzy nie zostali wanie wywiceni i posani przez wadz
kocieln i kanoniczn, ale przychodz skdind, s prawomocnymi sugami sowa i
sakramentw - niech bdzie wyklty.
8. Gdyby kto mwi, e biskupi wybierani powag biskupa Rzymu nie s prawomocnymi i
prawdziwymi biskupami, ale tworem ludzkim - niech bdzie wyklty.

II. Dekrety o reformie

Ten sam wity Sobr Trydencki, postanawia i poleca, aby niniejszym bya ustalona ponisza
nauka o reformie, jak nastpuje:

Kanon l
[a] Poniewa w Boym nakazie polecono wszystkim, ktrym powierzona zostaa troska o dusze,
aby znali swe owce, skadali za nie ofiary, przepowiadali im Sowo Boe, i pasali je przez
udzielanie im sakramentw oraz przykadem wszelkich dobrych uczynkw, a take troszczyli
si ojcowsko o ubogich i o wszystkich innych nieszczliwych ludzi, oraz wypeniali inne
obowizki duszpasterskie, a to wszystko nie moe by wcale zrealizowane i wypenione przez
tych, ktrzy nie pilnuj swego stada, nie pozostaj przy nim, ale porzucaj to stado obyczajem
najemnikw, wity sobr zachca ich i upomina, aby pamitajc o Boych przykazaniach i o
byciu wzorem dla trzody, pali i kierowali swymi owcami w mdroci i prawdzie, [b] Aby za te
zasady dotyczce rezydowania duchownych, ktre ju wczeniej w wity i nader uyteczny
sposb, zostay ustalone za witej pamici Pawa III, nie pocigny innych w kierunku obcym
zamysowi witego soboru, skoro moc tamtego dekretu przez pi kolejnych miesicy mona
by nieobecnym, przyjmujc zasady tamtego dekretu wity sobr wyjania, e wszyscy
patriarchowie, prymasi, metropolici, oraz wszyscy przeoeni wszelkich kociow
katedralnych, kadej godnoci i tytuu, jak rwnie kardynaowie witego Kocioa
rzymskiego, s zobowizani do osobistego przebywania na terenie swych kociow albo
diecezji, gdzie s winni wypenia powierzone im obowizki. Nie mog natomiast by tam
nieobecni za wyjtkiem przyczyn i w warunkach podanych poniej.
[c] Jeeli bowiem mio chrzecijaska, pilna potrzeba, nalene posuszestwo oraz oczywisty
poytek kocioa albo pastwa domaga si i da niekiedy nieobecnoci niektrych osb, to w
takim przypadku, jak postanawia wity sobr, te uprawnione przyczyny nieobecnoci powinny
by zbadane i potwierdzone na pimie przez papiea albo metropolit, czy te podczas jego
nieobecnoci przez najstarszego rezydujcego biskupa pomocniczego, ktry ma obowizek
take potwierdzi prawomocno nieobecnoci metropolity, jeeli nieobecno nie zdarzy si
wskutek pewnych powinnoci i obowizkw publicznych, zwizanych z penieniem urzdu
biskupa, za przyczyny nieobecnoci s czste i nagle powstaj, a wic nie jest nawet
konieczne informowanie o nich metropolity, [d] Do tego samego jednak metropolity wraz z
synodem prowincjonalnym bdzie nalee ocena pozwole udzielonych przez biskupa albo
przez jego sufraganw, oraz stwierdzenie, czy kto nie naduywa tego prawa, a take ukaranie
bdzcych karami kanonicznymi, [e] Tymczasem ci, ktrzy chc si oddali, niech pamitaj,
e s zobowizani, aby w taki sposb zatroszczy si o swoje owce, aby w miar monoci
wskutek nieobecnoci pasterzy nie doznay one adnej szkody, [f] Skoro za niektrzy bywaj
tylko przez krtki czas nieobecni, a wedle brzmienia dawnych kanonw nie wydaje si, e jest
to nieobecno, gdy wnet powrcili, wity sobr pragnie, aby taka nieobecno nigdy nie
przekraczaa okresu dwch albo w sumie trzech miesicy, czy to cigle, czy te z przerwami,
w okresie kadego roku, za wyjtkiem podanych wyej przypadkw, a ponadto powinna si
zdarza dla susznej przyczyny oraz bez adnej szkody dla owczarni, [g] Ocen tej sytuacji
wity sobr pozostawia ich sumieniu, ktre - jak ma nadziej bdzie pene pobonoci i
bojani, gdy otwarte s dla Boga serca tych, ktrzy winni wykonywa Jego dziea z lkiem i
bez podstpu, [h] Na razie wity sobr upomina i zachca ich w Panu, aby zawsze byli obecni
w swoim kociele katedralnym w okresie Adwentu, Wielkiego Postu, Narodzenia i
Zmartwychwstania Paskiego, jak rwnie w dni Zesania Ducha witego i Boego Ciaa, w
ktre to dni w szczeglny sposb owce powinny si pokrzepi i radowa si w Panu z obecnoci
pasterza, chyba e wezw ich inne obowizki biskupie na terenie diecezji. [i] wity sobr
postanawia, e gdyby kto wystpi przeciwko rozporzdzeniom tego dekretu (oby do tego
nigdy nie doszo), wtedy oprcz innych kar naoonych i odnowionych za Pawa III przeciwko
zaniedbujcym obowizku rezydowania oraz prcz winy grzechu miertelnego, w ktry
popadnie, nie bdzie mg otrzyma swoich dochodw za okres nieobecnoci, a take bez
adnej innej deklaracji nie bdzie mg zatrzyma tych dochodw z czystym sumieniem, ale
bdzie zobowizany (albo po jego ustpieniu za porednictwem swego kocielnego
zwierzchnika) do wypacenia tych rodkw do skarbu kocioa albo dla ubogich z tego terenu.
Zakazane s natomiast wszelkie umowy albo ukady, tak zwane dotyczce niesusznie
przyjtych dochodw, moc ktrych wspomniane rodki bywaj darowane takiej osobie w
caoci lub w czci, bez wzgldu na jakiekolwiek przywileje, udzielone jakiemukolwiek
kolegium albo skarbowi kocielnemu.
[k] Takie same zasady wity sobr podaje i ustanawia w odniesieniu do wszystkich niszych
duszpasterzy i posiadaczy beneficjw, obejmujcych trosk duszpastersk, rwnie w
odniesieniu do stwierdzenia winy, utraty dochodw i kar, z tym wszake, i gdy si tylko
zdarzy, e bd nieobecni, a sprawa zostanie wczeniej poznana i sprawdzona przez biskupa,
to powinni pozostawi odpowiedniego wikariusza, zatwierdzonego przez ordynariusza, ktremu
zostanie wyznaczona stosowna zapata. [l] Bez wanej przyczyny nie mog za otrzyma
pozwolenia na wyjazd (udzielanego na pimie i bezpatnie) na okres duszy ni dwa miesice.
Gdyby za zostali wezwani (nawet nie osobicie), za pomoc edyktu i trwaliby w uporze, wtedy
biskup ordynariusz moe swobodnie zmusi ich do powrotu za pomoc cenzur kocielnych,
przez odebranie i umniejszenie dochodw, czy te za pomoc innych zgodnych z prawem
rodkw, a do pozbawienia beneficjum wcznie. Wykonanie tej decyzji nie moe by
zawieszone na mocy adnego przywileju, pozwolenia, pokrewiestwa, wyczenia, a take bez
wzgldu na jakiekolwiek beneficjum, umow, rozporzdzenie, jak rwnie zatwierdzone
przysig albo moc jakiegokolwiek autorytetu, bez wzgldu na zwyczaj, nawet obowizujcy
od niepamitnych czasw, ktry raczej naley uwaa za zepsucie, jak rwnie bez wzgldu na
odwoanie albo ograniczenie, nawet zgoszone do kurii rzymskiej albo wydane moc
konstytucji eugeniuszowych.
[m] W kocu wity sobr nakazuje ogosi na synodach prowincjonalnych i biskupich, zarwno
dekret wydany za rzdw Pawa III, jak rwnie niniejszy dekret. Sobr pragnie bowiem, aby
to, co wynika z obowizkw pasterskich, jak rwnie czego domaga si zbawienie dusz, byo
czsto wpajane w uszy i umysy wszystkich, aby w przyszoci z Bo pomoc, nie zostao
unicestwione niesprawiedliwoci czasw, wskutek ludzkiego zapomnienia albo drog
odzwyczajenia.

Kanon 2
Przeoeni kociow katedralnych, a take wszystkich innych wyszych kociow,
jakiejkolwiek nazwy albo tytuu, nawet gdyby byli kardynaami witego Kocioa rzymskiego,
jeeli w okresie trzech miesicy nie przyjm konsekracji, wtedy bd zmuszeni do zwrotu
uzyskanych dochodw, a jeeli w przecigu kolejnego takiego samego okresu znw zaniedbaj
tego uczyni, wtedy moc samego prawa zostan pozbawieni swych kociow. Konsekracja ta,
jeeli zostanie przeprowadzona poza kuri rzymsk, powinna by odprawiona w kociele, do
ktrego zostali mianowani albo w prowincji, jeeli bdzie to moliwe do przeprowadzenia.

Kanon 3
Biskupi bd osobicie udziela wice. Gdyby na przeszkodzie stana choroba, wtedy
przeka swych poddanych (ale ju wyprbowanych i po egzaminach) do wywicenia innemu
biskupowi.

Kanon 4
Pierwsza tonsura nie bdzie udzielana osobom, ktre nie otrzymay sakramentu bierzmowania i
nie zostay nauczone podstaw wiary, a take tym, ktrzy nie posiadaj umiejtnoci czytania i
pisania oraz tym, co do ktrych nie mona zaoy, e ten rodzaj ycia wybrali raczej dla
wyraenia swego wiernego oddania Bogu, a nie dla oszukaczego uniknicia sdw cywilnych.

Kanon 5
Osoby promowane do niszych wice winni posiada dobre wiadectwo od proboszcza i
nauczyciela ze szkoy, w ktrej pobierali nauk. Ci natomiast, ktrzy maj otrzyma
poszczeglne wysze wicenia, stawi si przed biskupem na miesic przed terminem
wice, a biskup poleci proboszczowi albo innej bardziej odpowiedniej osobie, wedle swego
uznania, aby przedstawi publicznie w kociele imiona i zamiar tych, ktrzy chc uzyska
wicenia, a take aby dokadnie pozna, od osb godnych zaufania, pochodzenie, wiek,
obyczaje i ycie kandydatw, a nastpnie aby jak najszybciej przesa biskupowi listy ze
wiadectwami, ktre bd obejmowa wyniki przeprowadzonego badania.

Kanon 6
Nikt, kto otrzyma pierwsz tonsur albo nisze wicenia, nie moe otrzyma beneficjum,
zanim nie osignie wieku czternastu lat. Osoba taka nie bdzie si cieszy przywilejem
odrbnego sdownictwa kocielnego, jeeli nie bdzie posiada beneficjum kocielnego, albo
gdy noszc strj duchowny i tonsur nie bdzie suy jakiemu kocioowi z polecenia biskupa
albo za pozwoleniem biskupa nie zostanie skierowana do seminarium duchownego albo do
jakiej szkoy, albo na uniwersytet, podajc drog do uzyskania wyszych wice.
Natomiast w sprawie duchownych onatych zostanie zachowana konstytucja Bonifacego VIII,
ktra rozpoczyna si od sw: Clerici, qui cum unicis, w taki sposb, e ci duchowni, ktrzy s
wyznaczeni przez biskupa do powinnoci albo suby jakiemu kocioowi, maj peni swe
powinnoci albo posug w tym kociele uywajc stroju duchownego i posiadajc tonsur, bez
wzgldu na jakikolwiek przywilej ani zwyczaj, istniejcy w tej sprawie, nawet od
niepamitnych czasw.

Kanon 7
Idc ladem staroytnych kanonw, wity sobr postanawia, aby wszyscy pragncy przystpi
do witej suby, gdy biskup postanowi udzieli wice, zostali wezwani do miasta w rod
przed dniem wyznaczonym na wicenia albo w innym terminie ustalonym przez biskupa.
Wtedy za biskup, z pomoc znanych sobie duchownych i innych wiatych mw,
dowiadczonych w prawie Boym i w przepisach prawa kocielnego, dokona pilnego badania i
sprawdzenia pochodzenia kandydatw do wice, ich wieku, wyksztacenia, obyczajw,
wiedzy i wiary.

Kanon 8
Obrzdy wice bd odprawiane publicznie, w kociele katedralnym, w dniach okrelonych
w prawie, w obecnoci wezwanych do tego celu kanonikw tego kocioa. Jeeli za bd si
odbywa w innym miejscu na terenie diecezji, to w obecnoci miejscowego duchowiestwa, a
w miar monoci w najbardziej odpowiednim kociele. Kady za kandydat bdzie wywicany
przez swego biskupa. Gdyby za kto pragn otrzyma wicenia od innego biskupa, to nie
otrzyma zgody, niezalenie od jakiegokolwiek reskryptu oglnego albo szczegowego, bez
wzgldu na aden przywilej, nawet w okrelonym czasie, chyba e jego uczciwo i obyczaje
zostan powiadczone przez jego ordynariusza. Gdyby stao si inaczej, to biskup udzielajcy
wice zostanie zawieszony w udzielaniu wice na okres jednego roku, a osoba wywicona
w wykonywaniu otrzymanych wice na okres tak dugi, jaki wyda si stosowny waciwemu
ordynariuszowi.

Kanon 9
Biskup nie moe udzieli wice swemu domownikowi, ktry nie jest jego poddanym, jeeli
przez okres trzech lat nie przebywa wraz z nim, i jeeli nie udzieli mu natychmiast
beneficjum, z wykluczeniem wszelkiego bezprawia, bez wzgldu na jakikolwiek zwyczaj,
nawet obowizujcy od niepamitnych czasw.

Kanon 10
Opaci oraz wszyscy inni objci egzempcj moc jakiegokolwiek prawa, przebywajcy w
granicach jakiej diecezji, nie mog w przyszoci udziela tonsury ani niszych wice
nikomu, kto nie jest ich podwadnym, nawet gdyby mwi, e nie naley do adnej diecezji,
albo e jest objty egzempcj. Ponadto ani opaci, ani inni objci egzempcj, ani adne kolegia
i kapituy, nawet kociow katedralnych, nie mog udziela listw dymiseryjnych adnym
klerykom diecezjalnym, aby byli wywiceni przez kogo innego, ale wicenia wszystkich
klerykw bd nalee do biskupw, na terenie ktrych diecezji przebywaj klerycy, z
zachowaniem wszystkich zasad zawartych w postanowieniach tego witego soboru, bez
wzgldu na jakiekolwiek przywileje, przepisy albo zwyczaje, nawet obowizujce od
niepamitnych czasw. wity sobr poleca take rozcign kar naoon na tych, ktrzy
wbrew dekretowi tego soboru, przyjtemu za panowania [papiea] Pawa III, zdobywaj list
dymisoryjny od kapituy biskupiej podczas wakansu na tej stolicy, rwnie na tych, ktrzy taki
list otrzymuj od innych osb, dziaajcych w miejsce kapituy i posiadajcych jurysdykcj
biskupi w czasie wakansu stolicy. Natomiast osoby udzielajce tych zwolnie wbrew temu
dekretowi s zawieszone moc samego prawa na jeden rok w penieniu urzdu i w posiadaniu
beneficjum.

Kanon 11
Nisze wicenia bd udzielane kandydatom, ktrzy przynajmniej rozumiej jzyk aciski, z
zachowaniem odstpw w czasie, chyba e biskup uzna, e raczej naley postpowa inaczej,
aby w ten sposb mogli si nauczy, jaka jest powaga tego stanu. Powinni oni wypenia swe
obowizki stosownie do polece biskupa w tym kociele, do ktrego zostali przypisani, chyba
e byliby nieobecni z powodu odbywania studiw. Kandydaci powinni za w taki sposb
przechodzi ze stopnia na stopie, jak wzrastajc w wieku bd wzrasta w zasugach i
wiedzy. W ten sposb dadz przykad dobrych obyczajw i wytrwaej suby w Kociele oraz
wikszej czci wobec prezbiterw i wyszych stopni wice, a szczeglnie uka wiksz
czno z Ciaem Chrystusa. Gdy za kto ma wstpi na wysze stopnie i do najwitszych
tajemnic, to nie mona nikogo do nich dopuci, kto posiadan wiedz nie okae si by
godnym wyszych wice. Nie bd dopuszczani do wice wczeniej ni po roku od
otrzymania ostatniego z niszych wice, chyba e domaga si tego bdzie konieczno albo
potrzeby Kocioa, wedle oceny biskupa.

Kanon 12
Nikt w przyszoci nie bdzie wywicony na subdiakona, zanim nie osignie wieku 22 lat, na
diakona zanim nie osignie 23 lat, natomiast do prezbiteratu zanim nie osignie 25 lat ycia.
Biskupi bd jednak wiedzie, e nie powinni wywica jakichkolwiek kandydatw, ktrzy
osignli ten wiek, ale wycznie godnych oraz takich, ktrzy swej dojrzaoci dowiedli
uczciwym yciem. Zakonnicy rwnie nie bd wiceni ani w modszym wieku, ani bez pilnego
sprawdzenia ze strony biskupa, z zupenym wykluczeniem w tej sprawie wszelkich przywilejw

Kanon 13
Na subdiakonw i diakonw bd wywicane osoby, majce dobre wiadectwo i wyprbowane
ju w niszych wiceniach, a take wyksztaceni w zakresie wiedzy i wykonywania wice,
majce nadziej, e z pomoc Bo wytrwaj. Powinni oni suy tym kocioom, do ktrych
zostan przypisani, wiedzc, e nader przystoi, aby przynajmniej w niedziele i uroczystoci,
gdy bd suy przy otarzu, przyjmowali Komuni wit. Klerycy wyniesieni do stopnia
witego subdiakonatu nie bd mogli wstpi na wyszy stopie wice, jeeli na tym
stopniu nie pozostawali przynajmniej przez jeden rok, chyba e biskupowi wyda si stosowne
postpi inaczej. Dwa wite stopnie wice nie bd udzielane tego samego dnia, nawet
zakonnikom, bez wzgldu na jakiekolwiek przywileje i pozwolenia udzielone komukolwiek.

Kanon 14
Do wice prezbiteratu bd przyjmowani ci, ktrzy pobonie i wiernie wypeniali
wczeniejsze posugi, posiadaj dobre wiadectwo oraz nie tylko suyli, przynajmniej przez
jeden peny rok, w diakonacie, chyba e biskup uzna inaczej ze wzgldu na poytek i dobro
Kocioa, ale take okazali si zdatni, po wczeniejszym dokadnym egzaminie, do nauczania
ludu tych rzeczy, ktrych poznanie jest wszystkim niezbdne dla osignicia zbawienia, oraz
do sprawowania sakramentw, a take znani s z pobonoci i czystoci obyczajw, aby mona
si byo po nich spodziewa jasnego przykadu dobrych uczynkw i prawego ycia. Biskup
bdzie si troszczy, aby sprawowali oni msze przynajmniej w niedziele i uroczyste wita, a
jeeli bd sprawowa posug duszpastersk, to tak czsto, by zadouczyni swoim
obowizkom. Co do promowanych z przeskoczeniem [stopni wice], biskup moe
dyspensowa dla susznej przyczyny, jeli nie penili funkcji.

Kanon 15
Chocia prezbiterzy podczas wice otrzymuj zdolno do uwalniania od grzechw, to
jednak wity sobr postanawia, e nikt, rwnie zakonnik, nie bdzie mg sucha spowiedzi
osb wieckich, a take duchownych, ani nie bdzie uznany za godnego do penienia tej
posugi, jeeli nie otrzyma beneficjum parafialnego, albo jeeli nie bdzie uznany za
odpowiedniego przez biskupa drog egzaminu, gdy biskupowi wyda si to stosowne, czy te w
inny sposb, i gdy nie otrzyma aktu uznania, ktry bdzie wydawany bezpatnie, bez wzgldu
na jakiekolwiek przywileje i zwyczaje, nawet gdyby obowizyway od niepamitnych czasw.

Kanon 16
Poniewa nikt nie powinien otrzyma wice, jeeli w ocenie swego biskupa nie byby
potrzebny albo niezbdny w swoim kociele, dlatego wity sobr, idc ladem szstego
kanonu Soboru Chalcedoskiego, postanawia, aby nikt nie by w przyszoci wywicony, kto
nie bdzie przypisany do tego kocioa albo miejsca pobonego, dla ktrego koniecznoci lub
korzyci zosta wywicony, aby tam peni swe czynnoci, a nie tua si po miejscach
niepewnych. Jeeli za opuci to miejsce bez porozumienia z biskupem, wtedy zostanie
zawieszony w penieniu witych czynnoci. Ponadto aden obcy duchowny nie bdzie
dopuszczony przez adnego biskupa do sprawowania Boych tajemnic i do udzielania
sakramentw bez listu polecajcego od swego ordynariusza.

Kanon 17
Aby stosownie do postanowie witych kanonw odnowi wypenianie czynnoci witych
stopni wice od diakonatu a do ostiariatu, ktre byy w Kociele chwalebnie przyjte od
czasw apostolskich, a w wielu miejscach od pewnego czasu pozostaway zaniedbane, a take
aby nie byy one przez heretykw traktowane jako bezuyteczne, zapalony pragnieniem
odnowy tego staroytnego obyczaju, wity sobr postanawia, aby w przyszoci posugi tego
rodzaju byy wypeniane wycznie przez osoby posiadajce te wicenia. Ponadto [sobr]
zachca w Panu, wszystkich razem i kadego z osobna, przeoonych kociow i nakazuje im,
aby w miar monoci w kocioach katedralnych, kolegiackich i parafialnych na terenie ich
diecezji, jeeli udzia ludu i dochd kocioa na to pozwoli, zatroszczyli si o odnow tego
rodzaju posug i aby wyznaczyli stypendia dla osb wykonujcych te posugi z pewnej czci
dochodw z niektrych pojedynczych beneficjw albo z majtku kocioa, jeeli dochody bd
wystarczajce, albo z obu tych rde. Gdyby za zaniedbali tego polecenia, wtedy zostan
ukarani pozbawieniem czci albo caoci tych dochodw na mocy osdu ordynariusza. Jeeli
za posugi czterech niszych wice nie bd wypeniane przez bezennych klerykw, to
mog by oni zastpieni take przez onatych, yjcych uczciwie, ktrzy nie bd drugi raz
onaci, ale s odpowiedni do wypeniania tej suby, oraz posiadaj tonsur i nosz w kociele
strj duchowny.

Kanon 18
[a] Wiek modzieczy, jeeli nie bdzie waciwie uformowany, skonny jest do postpowania
za przyjemnociami wiata, a gdy od wczesnych lat nie bdzie ksztatowany w pobonoci i w
religii, zanim skonno do wad nie opanuje caego czowieka, to nigdy nie bdzie mg
doskonale wytrwa w karnoci kocielnej bez najwikszej i niemal wyjtkowej pomocy Boga
wszechmogcego. Dlatego wity sobr postanawia, aby przy poszczeglnych kocioach
katedralnych, metropolitarnych i w zalenych od nich wikszych kocioach ustanawiane byy,
w pobliu tych kociow (albo w innym odpowiednim miejscu, wybranym przez biskupa
stosownie do moliwoci i rozmiarw diecezji) kolegia dla modych ludzi z danego miasta i
diecezji albo danego kraju, jeeli ich liczba jest niewielka. Tam maj by utrzymywani,
nauczani zasad religii oraz ksztaceni w dziedzinie dyscypliny kocielnej, [b] Do takiego za
kolegium bd przyjmowani kandydaci w wieku przynajmniej dwunastu lat, urodzeni w
prawowitym zwizku maeskim, umiejcy dobrze czyta i pisa, ktrzy daj nadziej, e s
odpowiedni, i e maj wol, aby zawsze suy w Kociele, [c] wity sobr pragnie
szczeglnie, aby wybierano synw ubogich rodzin, nie wyklucza jednak bogatych, ale maj si
sami utrzymywa i wyraa swe pragnienie suby Bogu i Kocioowi, [d] Biskup podzieliwszy
za tych modych ludzi na tyle klas, na ile uzna za stosowne, odpowiednio do ich liczby, wieku
i postpw czynionych w dyscyplinie kocielnej, bdzie im stopniowo przydziela, w miar jak
uzna to za korzystne, penienie suby w kocioach, a innych zatrzyma w kolegium dla
dalszego ksztacenia, za miejsce wyksztaconych uzupeni innymi, aby w tym kolegium byo
zawsze rdo nowych sug Boych, [e] Aby za kandydaci byli stosownie wyksztaceni w kadej
dziedzinie ycia kocielnego, dlatego zawsze majc tonsur i strj duchowny, bd si uczy
gramatyki, piewu, prowadzenia rachunkw kocielnych i innych dziedzin nauki, a ponadto
gruntownie bd nauczani Pisma witego, ksig kocielnych, kaza witych oraz udzielania
sakramentw, a szczeglnie zasad niezbdnych dla suchania spowiedzi oraz obrzdw i
ceremonii liturgicznych, [f] Biskup bdzie si troszczy, aby brali oni codziennie udzia w
ofierze mszy witej, a przynajmniej raz w miesicu odbywali spowied i zgodnie z osdem
spowiednika, przyjmowali ciao Pana naszego, Jezusa Chrystusa, za w dni witeczne, aby
suyli w kocioach katedralnych i w innych na danym terenie, [g] Te wszystkie zasady oraz
inne stosowne i konieczne rozporzdzenia w tej sprawie wydadz poszczeglni biskupi za rad
dwch starszych i godnych kanonikw, ktrych biskupi sami sobie wybior, za natchnieniem
Ducha witego. Ponadto biskupi doo stara, czsto dokonujc wizytacji, aeby wszystkie
te rozporzdzenia byy zawsze zachowywane, i bd surowo kara oschych, upartych i
gorszycieli, szerzcych ze obyczaje, a take bd ich usuwa, jeeli zajdzie potrzeba, oraz
bd si pilnie stara, aby usun wszelkie przeszkody, ktre ich zdaniem dotycz zachowania
i rozwoju tak pobonej i witej instytucji.
[h] Poniewa dla wzniesienia budynku kolegium, dla zaopatrzenia nauczycieli i suby, oraz dla
utrzymania modziey, a take celem pokrycia innych wydatkw niezbdne bd okrelone
dochody, ponad te, ktre zostay przeznaczone na wyksztacenie albo utrzymanie modziey w
poszczeglnych kocioach i miejscach, a ktre niniejszym powinny by przeznaczone temu
seminarium, podlegajcemu trosce biskupa, to ci sami biskupi, za rad dwch kanonikw, z
ktrych jeden zostanie wybrany przez biskupa, a drugi przez kapitu wraz z dwoma
duchownymi z danego miasta (wybr jednego z nich bdzie podobnie nalea do biskupa, a
drugiego do duchowiestwa) dokonaj wydzielenia z caoci dochodw stou biskupiego,
kapituy i wszystkich innych godnoci, urzdw, stanowisk, prebend, udziaw, opactw i
przeoratw, kadego zakonu, take kanonikw, dowolnego rodzaju i stanu oraz szpitali, ktre
zostay oddane w posiadanie tytularne bd w zarzd, zgodnie z postanowieniami konstytucji
Soboru w Vienne, ktra rozpoczyna si od sw: Zdarza si niekiedy, a take z wszelkich
beneficjw, w tym kanonikw, nawet gdy podlegaj jakiemu prawu patronatu, a nawet gdy s
wyjte, a take gdy nie s przyczone do adnej diecezji albo do innego kocioa, klasztoru i
szpitala, albo jakiego innego miejsca pobonego, nawet wyjtego, oraz z dochodw albo
zyskw z budynkw kocielnych i innych miejsc, oraz z wszelkich innych dochodw albo zyskw
kocielnych, take innych kolegiw (w ktrych jednak nie ma seminariw, dla uczcych si
albo nauczajcych, przyczyniajcych si do wsplnego dobra Kocioa, gdy te sobr pragnie
pozostawi wyczone, oprcz tych dochodw, ktre s nadmiarem w stosunku do zwyczajnego
utrzymania takich seminariw), oraz zgromadze albo bractw, ktre w wielu miejscach zwane
s szkoami, oraz wszystkich klasztorw, za wyjtkiem zakonw ebrzcych, a take z
dziesiciny przynalenej (z dowolnego tytuu) wieckim, z ktrych zwykle pochodz subsydia
kocielne, oraz rycerzy nalecych do dowolnej suby albo zakonu (z wyczeniem jedynie
braci w. Jana Jerozolimskiego), pewnej czci albo pewnego udziau i ten udzia (w ten
sposb wydzielony) jak rwnie pewne proste beneficja, dowolnego rodzaju i godnoci, take
beneficja poczone z pewnymi obowizkami, albo udziay w takich beneficjach, rwnie
przed ich oprnieniem, bez przesdzania spraw penienia kultu Boego i posiadania takich
beneficjw, wszystko to przydziel i wcz do dochodw wspomnianego
seminarium, [i] Zasady te bd obowizywa, nawet gdyby beneficja zostay zastrzeone albo
przekazane na inny cel. Ponadto poczenia i przekazania tych beneficjw nie mog by
zawieszone przez rezygnacj ani w aden sposb powstrzymane, ale w peni maj osign
swj skutek, bez wzgldu na jakikolwiek wakans, nawet w kurii, oraz bez wzgldu na adne
postanowienia. Natomiast posiadacze beneficjw, godnoci, funkcji urzdowych oraz wszyscy
razem i kady z osobna spord wymienionych wyej posiadaczy, zostan skonieni przez
biskupa miejsca za pomoc cenzur kocielnych i innych rodkw przewidzianych w prawie, a
nawet z pomoc ramienia wieckiego, gdy bdzie taka potrzeba, do wypacenia tych czci
dochodw nie tylko za siebie, ale take z pensji, ktre powinni wypaca innym z tych
dochodw, zachowujc jednak tak kwot, jak z tych pensji maj wypaci. W tych
wszystkich razem postanowieniach i w kadym z osobna nie bd mie znaczenia adne
przywileje, wyczenia (nawet gdyby wymagay specjalnego ograniczenia), zwyczaje (nawet
obowizujce od niepamitnych czasw) oraz jakiekolwiek odwoania i przywoywanie
przepisw, ktre uniemoliwiaj wykonanie postanowie, [k] Gdyby za zdarzyo si, e
wskutek wprowadzenia wycie pocze albo w jaki inny sposb, seminarium okae si w
caoci bd w czci wyposaone, wtedy czciowe dochody z poszczeglnych beneficjw,
oddzielone i przyczone jak to wyej okrelono, zostan w caoci albo w czci przywrcone
przez biskupa, stosownie do okolicznoci. Gdyby za dostojnicy z kociow katedralnych i z
innych wikszych kociow dopucili si pewnych zaniedba przy zakadaniu oraz utrzymaniu
seminarium, a take odmawiali zapaty swej nalenoci, wtedy arcybiskup ostro skarci biskupa,
a synod prowincjonalny - arcybiskupa i wyszych duchownych, i skoni do wypenienia
wszystkich powyszych postanowie oraz zadba, aby to wite i pobone dzieo byo jak
najszybciej rozwijane, wszdzie gdzie to bdzie moliwe. [l] Sprawozdania za z wydatkw
tego rodzaju seminariw corocznie bdzie przyjmowa biskup w obecnoci dwch
przedstawicieli kapituy oraz dwch duchownych wyznaczonych przez duchowiestwo danego
miasta.
[m] Ponadto, aby nauczanie w takich szkoach byo moliwe mniejszym kosztem, wity sobr
postanawia, aby biskupi, arcybiskupi, prymasi i inni ordynariusze miejsc nakaniali i
przymuszali (rwnie przez pomniejszenie dochodw) tych, ktrzy posiadaj godno
profesorw teologii oraz inne osoby obowizane do wykadw albo nauczania, aby uczyli w
tych szkoach osobicie (jeeli posiadaj stosowne kwalifikacje) albo za porednictwem
odpowiednich zastpcw, wybranych przez tych nauczycieli : zatwierdzonych przez
ordynariuszy. Jeeli wedle osdu biskupa nie bd do tego odpowiedni, wtedy biskup mianuje
inne odpowiednie osoby, bez monoci jakiegokolwiek odwoania, a gdyby zaniedbali
powyszego obowizku, wtedy biskup sam wyznaczy nauczycieli. Program ich nauczania
zostanie ustalony przez biskupa.
[n] Inne urzdy albo godnoci, zwane scholasteriami, bd powierzane wycznie doktorom,
magistrom albo licencjatom w Pimie witym bd w prawie kanonicznym, albo te innym
odpowiednim osobom, ktre bd mogy osobicie peni swe obowizki. Mianowanie
profesorw uczynione w inny sposb bdzie prne i niewane, bez wzgldu na jakiekolwiek
przywileje i zwyczaje, nawet istniejce od niepamitnych czasw.
[o] Jeeli za w pewnej prowincji kocielnej bdzie panowa takie ubstwo, e nie bdzie
moliwe zaoenie kolegium w niektrych diecezjach, wtedy synod prowincjonalny albo
metropolita z pomoc dwch starszych sufraganw, zatroszczy si o zaoenie jednego albo
kilku kolegiw, w stolicy metropolii albo w innej, bardziej odpowiedniej diecezji na terenie
prowincji (jak wyda mu si stosowne), z dochodw dwch albo wikszej liczby diecezji, w
ktrych pojedyncze kolegia nie dadz si atwo ustanowi, a tam bd si ksztaci modziecy
z tych diecezji.
[p] Natomiast w kocioach, posiadajcych wielkie diecezje, biskup moe mie jedno albo
liczne seminaria na terenie diecezji, jak uzna za stosowne, ktre bd jednak w peni zalene
od tego jednego, ktre zostanie zaoone i ustanowione w miecie [bdcym siedzib biskupa].
[r] W kocu gdyby zdarzyy si jakie trudnoci dotyczce pocze beneficjw, okrelenia,
wyznaczenia albo przyczenia nalenoci czy te z jakiego innego powodu, a w ten sposb
zaoenie bd utrzymanie tego rodzaju seminarium natrafioby na przeszkody albo
utrudnienia, to biskup wraz z osobami wyej wyznaczonymi czy te synod prowincjonalny,
stosownie do obyczajw danego kraju, w miar potrzeb, dokona zmian i powiksze w zakresie
beneficjw, nawet tych opisanych wyej, mogc ustala i decydowa we wszystkich razem i w
kadej z osobna ze spraw, ktre uzna za niezbdne i potrzebne dla szczliwego zaoenia
takiego seminarium.

III. Dekret w sprawie terminu przyszej sesji, a take problemw do rozpatrzenia na niej
Ponadto ten sam wity Sobr Trydencki wyznacza najblisz sesj na dzie 16 wrzenia.
Podczas tej sesji bd rozpatrywane zagadnienia dotyczce sakramentu maestwa i inne
aktualne kwestie nalece do nauki wiary, a take sprawy zaopatrzenia biskupstw, godnoci
oraz innych beneficjw kocielnych i rne zagadnienia dotyczce reformy.
SESJA 24 (sma za Piusa IV) (czwartek 11 listopada 1563)

I. Nauka, kanony oraz inne sprawy dotyczce sakramentu maestwa

[I/A. Nauka o sakramencie maestwa]

[1] Pierwszy rodzic rodzaju ludzkiego wyrazi wieczysto i nierozerwalno wza
maeskiego, gdy pod natchnieniem Ducha witego powiedzia: To wreszcie ko z koci
moich i ciao z ciaa mego. Dlatego opuci czowiek ojca swego i matk, a zczy si ze swoj
on, i bd dwoje w jednym ciele.
[2] Chrystus Pan wyranie naucza, e wze maeski moe jednoczy i czy tylko dwoje
ludzi, gdy przytaczajc powysze sowa, jako wypowiedziane przez Boga, powiedzia: Tak ju
nie s dwoje, ale jedno ciao, i od razu potwierdzi trwao tego wza, tak dawno ogoszon
przez Adama, mwic: Co Bg zczy, czowiek niech nie rozdziela.
[3] ask za, ktra by doskonalia t naturaln mio, umacniaa nierozerwaln jedno i
uwicaa maonkw, wysuy dla nas sw mk Chrystus, twrca i dokonawca czcigodnych
sakramentw. Wskazuje na to Pawe Aposto, mwic: Mowie, miujcie wasze ony, jak
Chrystus umiowa Koci i wyda za niego samego siebie, zaraz dodajc: Jest to tajemnica
wielka, a ja mwi w odniesieniu do Chrystusa i do Kocioa.
[4] Poniewa maestwo w Prawie ewangelicznym dziki Chrystusowi przewysza ask dawne
maestwa, susznie nasi wici ojcowie, sobory i tradycja Kocioa powszechnego zawsze
nauczali, e naley je zalicza do sakramentw Nowego Prawa. [5] Wbrew tej nauce, bezboni
i szaleni ludzie tego wieku, nie tylko bdnie myleli o tym czcigodnym sakramencie, ale
swoim zwyczajem wprowadzajc pod pozorem Ewangelii wolno ciaa, sowem i pismem
podawali za prawd, nie bez wielkiej szkody dla wierzcych w Chrystusa, wiele opinii obcych
duchowi Kocioa katolickiego i zwyczajowi przyjtemu od czasw apostow. [6] wity i
powszechny sobr pragnc przeciwstawi si ich zuchwaoci zdecydowa, ze trzeba
wykorzeni znaczniejsze herezje i bdy wspomnianych schizmatykw, aby ich szkodliwe
dziaanie nie pocigno ku sobie wielu, orzekajc przeciwko tyme heretykom oraz ich
bdom ponisze anatematyzmy.

I/B. Kanony o sakramencie maestwa

1. Gdyby kto mwi, e maestwo nie jest prawdziwie i odrbnie jedym z siedmiu
sakramentw ewangelicznego Prawa, ustanowionym przez Chrystusa Pana, ale jest wymylone
w Kociele przez ludzi i nie udziela aski - niech bdzie wyklty.
2. Gdyby kto mwi, e chrzecijanie mog mie jednoczenie wiele on i e adne Boe
prawo tego nie zakazuje - niech bdzie wyklty.
3. Gdyby kto mwi, e tylko stopnie pokrewiestwa i powinowactwa wymienione w Ksidze
Kapaskiej mog by przeszkod w zawarciu maestwa i uniewani zawarte; i e Koci
nie moe zwolni z adnych z nich lub ustanowi wicej, eby zabraniay i uniewaniay
maestwo - niech bdzie wyklty.
4. Gdyby kto mwi, e Koci nie mg stanowi przeszkd uniewaniajcych maestwo,
lub e bdzi ustanawiajc je - niech bdzie wyklty.
5. Gdyby kto mwi, e wze maeski moe by rozwizany z powodu herezji, uciliwoci
poycia lub cigej nieobecnoci maonka - niech bdzie wyklty.
6. Gdyby kto mwi, e maestwo zawarte, ale nie dopenione, nie zostaje rozwizane
przez uroczyste luby zakonne jednego z maonkw - niech bdzie wyklty
7. Gdyby kto mwi, e Koci jest w bdzie, gdy naucza i naucza zgodnie z nauk Ewangelii
i apostow, i z powodu cudzostwa jednego z maonkw wze maeski nie moe by
rozwizany, i adna ze stron, nawet niewinna, ktra nie daa powodu do cudzostwa, nie
moe zawrze innego maestwa za ycia swego maonka, oraz e cudzooy m, ktry
opuciwszy cudzoon on poj inn, i ona, ktra opuciwszy cudzoonego ma wysza za
innego - niech bdzie wyklty.
8. Gdyby kto mwi, e Koci jest w bdzie, gdy z wielu rnych przyczyn dopuszcza
separacj maonkw co do oa lub wsplnego zamieszkania na okrelony bd nieokrelony
czas - niech bdzie wyklty.
9. Gdyby kto mwi, e duchowni przyjwszy wite wicenia lub zakonnicy zoywszy
uroczycie lub czystoci, mog zawrze maestwo, a zawarte jest wane bez wzgldu na
prawo kocielne lub zoony lub, i e opinia przeciwna nie jest niczym innym ni potpieniem
maestwa; e wszyscy, ktrzy nie czuj, i otrzymali dar czystoci (nawet gdyby j
lubowali), mog zawrze maestwo - niech bdzie wyklty. Poniewa Bg nie odmwi tego
[daru] szczerze proszcym, ani nie pozwoli kusi nas ponad to, co moemy [znie].
10. Gdyby kto mwi, e stan maeski trzeba stawia ponad stanem dziewictwa lub
celibatu, i e nie jest lepiej i szczliwiej pozosta w dziewictwie lub w celibacie ni czy si
maestwem - niech bdzie wyklty.
11. Gdyby kto mwi, e zakaz urzdzania uroczystoci lubnych w niektrych okresach roku
jest tyraskim przesdem, pochodzcym z przesdu pogan; albo potpia bogosawiestwa i
inne ceremonie, ktre Koci stosuje podczas zalubin - niech bdzie wyklty.
12. Gdyby kto mwi, e sprawy maeskie nie podlegaj sdziom kocielnym - niech bdzie
wyklty.

I/C. Kanony o reformie maestwa

Rozdzia I
[a] Nie ma wtpliwoci, e tajne maestwa, zawarte za dobrowoln zgod obu stron, s
wanymi i prawdziwymi maestwami, dopki Koci ich nie uniewani, a zatem susznie
naley potpi, tak jak wity sobr potpia anatem tych, ktrzy zaprzeczaj, e te
maestwa s prawdziwe i wanie zawarte, a take tych, ktrzy faszywie twierdz, e
maestwa zawarte przez dzieci bez zgody rodzicw s niewane, i e rodzice mog sprawi,
aby maestwa te byy wanie albo niewanie zawarte. wity Koci Boy na podstawie
najbardziej susznych przyczyn odrzuci jednak takie maestwa i zakaza ich
zawierania. [b] Skoro za wity sobr zwraca uwag, e tamte zakazy ju nie przynosz
korzyci, z powodu ludzkiego nieposuszestwa, oraz bierze pod uwag cikie grzechy,
majce swj pocztek w tych tajnych zwizkach, a zwaszcza u tych osb, ktre pozostaj w
stanie potpienia, gdy po porzuceniu pierwszej ony, z ktr zawarli tajny zwizek, jawnie
wi si z inna [kobiet], yjc z ni w ustawicznej rozpucie, [c] temu zu koci nie jest w
stanie zaradzi, gdy spraw tajnych nie moe osdza, chyba e bdzie zastosowany jaki
skuteczny rodek zaradczy. Idc ladem witego Soboru Lateraskiego, odprawionego za
pontyfikatu Innocentego III, wity sobr nakazuje, aby w przyszoci, zanim maestwo
zostanie zawarte, trzy razy byo publicznie zapowiedziane w kociele, przez waciwego
proboszcza dla zawierajcych zwizek, przez trzy kolejne dni witeczne, podczas uroczystej
mszy witej, kto ma zawrze zwizek maeski. [d] Po tych zapowiedziach, jeeli nie
wystpi adna prawna przeszkoda, wobec czonkw Kocioa mona bdzie przystpi do
udzielenia maestwa. Wtenczas proboszcz, po zapytaniu mczyzny i kobiety, po
stwierdzeniu ich wzajemnej zgody, orzeknie: Ja was cze w zwizek maeski, w imi Ojca i
Syna, i Ducha witego, albo uyje innych sw, zgodnie z obrzdkiem przyjtym w danym
kraju. [e] Gdyby za istniao prawdopodobne podejrzenie, e jaka zoliwo mogaby
uniemoliwi zawarcie maestwa, gdyby zostay ogoszone wszystkie zapowiedzi, wtedy albo
zostanie ogoszona tylko jedna zapowied, albo maestwo bdzie zawarte przed samym tylko
proboszczem, w obecnoci dwch albo trzech wiadkw, [f] Nastpnie przed dopenieniem
maestwa zostan przedstawione w kociele zapowiedzi, aby atwiej zostay odkryte, jeeli
istniej jakiekolwiek przeszkody, chyba e sam biskup ordynariusz uzna za wskazane, aby
pomin wspomniane zapowiedzi. Decyzj w tej sprawie wity sobr pozostawia roztropnoci
i osdowi biskupa, [g] wity sobr stwierdza, e ci, ktrzy bd usiowali zawrze maestwo
w inny sposb ni w obecnoci proboszcza albo innego kapana (za zgod samego proboszcza
albo biskupa ordynariusza) oraz dwch lub trzech wiadkw, s cakowicie niezdolni do
zawarcia takiego maestwa, a tego rodzaju zwizki wity sobr uznaje za niewane i adne,
jak rwnie niniejszym dekretem uniewania je i znosi, [h] Ponadto [sobr] nakazuje, aby
wedle osdu biskupa ordynariusza surowo ukara proboszcza albo innego kapana, ktry bdzie
bra udzia przy zawieraniu maestwa w obecnoci niniejszej liczby wiadkw, a take
wiadkw, ktrzy wezm udzia przy zawieraniu maestwa bez obecnoci proboszcza, albo
tego innego kapana, jak rwnie samych zawierajcych zwizek w taki sposb, [i] wity
sobr napomina te, aby nowoecy przed przyjtym w kociele bogosawiestwem
kapaskim nie zamieszkiwali w tym samym domu. [k]Postanawia ponadto, aby
bogosawiestwo byo udzielane przez waciwego proboszcza, natomiast pozwolenie na
udzielenie takiego bogosawiestwa moe by udzielone innemu kapanowi tylko przez samego
proboszcza albo biskupa ordynariusza, bez wzgldu na jakikolwiek zwyczaj, nawet
obowizujcy od niepamitnych czasw, ktry raczej powinien by nazwany zepsuciem, a
take bez wzgldu na jakikolwiek przywilej. [l] Gdyby wic jaki proboszcz albo inny kapan,
czy to zakonny, czy te diecezjalny, nawet przypisujc sobie pozwolenie na mocy przywileju
albo zwyczaju obowizujcego od niepamitnych czasw, udziela maestwa narzeczonym z
innej parafii bez zgody proboszcza tej parafii, albo odwayby si udziela im
bogosawiestwa, wtedy moc samego prawa zostanie zawieszony na tak dugo, dopki nie
bdzie zwolniony z zawieszenia przez biskupa ordynariusza tej parafii, w ktrej maestwo
powinno by udzielone, albo w ktrej bogosawiestwo winno by przyjte, [m] Proboszcz
bdzie posiada ksig, w ktrej odnotuje imiona maonkw i wiadkw oraz dzie i miejsce
zawarcia maestwa, i bdzie j starannie przechowywa u siebie.
[n] Na koniec wity sobr zachca maonkw, aby przed zawarciem zwizku, albo
przynajmniej na trzy dni przed dopenieniem maestwa, wyznali pilnie swoje grzechy i
pobonie przystpili do Najwitszego Sakramentu Eucharystii. Jeeli w niektrych
prowincjach obowizuj ponadto jakie chwalebne zwyczaje i ceremonie dotyczce tych
spraw, to wity sobr gorco yczy sobie ich zachowania w caej peni, [o] Aby za tak
zbawienne nakazy nie byy nikomu nieznane, wity sobr poleca wszystkim biskupom
ordynariuszom, aby jak najszybciej zatroszczyli si o ogoszenie i wyjanienie ludowi
postanowie tego dekretu w poszczeglnych kocioach swych diecezji. Niech to czyni jak
najczciej podczas pierwszego roku, a pniej tak czsto, jak to bdzie przez nich uznane za
stosowne.
[p] Ponadto [sobr] zarzdza, e dekret ten zacznie obowizywa w poszczeglnych parafiach
po trzydziestu dniach, liczc od pierwszego dnia ogoszenia w kadej parafii.

Rozdzia 2
[a] Dowiadczenie uczy, e z powodu wieloci zakazw czsto z niewiedzy byy zawierane
maestwa w przypadkach zakazanych, w ktrych albo nie mona byo wytrwa bez wielkiego
grzechu, albo nie dao si ich rozczy bez wielkiego zgorszenia, [b] Chcc zatem zadba o
uniknicie tych niedogodnoci, i rozpoczynajc [rozwaania] od przeszkody pokrewiestwa
duchowego, wity sobr postanawia, aby tylko jedna osoba: mczyzna bd kobieta, albo
najwyej jeden mczyzna i jedna kobieta, zgodnie z zasadami witych kanonw, podawali
do chrztu chrzczon osob, zawierajc z t osob i z jej rodzicami, jak rwnie pomidzy
kapanem, chrzczon osob i jej rodzicami (i tylko pomidzy tymi osobami) tego rodzaju
pokrewiestwo duchowe.
[c] Zanim proboszcz przystpi do udzielenia sakramentu chrztu, dowie si pilnie od tych,
ktrych to dotyczy, jak osob albo jakie osoby wybrali, aby przyjy chrzczon osob z
witego rda i dopuci do tego tylko t osob albo te osoby, ich imiona zapisze w ksidze, a
take pouczy ich, e gdy zawarli z kim zwizek duchowego pokrewiestwa, to nie mog si
wymawia adn niewiedz. Gdy za inni, poza tymi wyznaczonymi [osobami], bd trzyma
chrzczon osob, to adnego ukadu o duchowym pokrewiestwie nie zawizuj, bez wzgldu
na konstytucje, ktre zawieraj przeciwne postanowienia. Gdyby z winy albo wskutek
zaniedbania proboszcza stao si co wbrew tym postanowieniom, wtedy bdzie on ukarany
zgodnie z wol biskupa ordynariusza, [d] Natomiast to pokrewiestwo duchowe, ktre
powstaje przy sakramencie bierzmowania, nie bdzie wykracza poza bierzmujcego,
bierzmowanego, jego ojca i matk oraz osob, ktra kadzie rk na bierzmowanym.
Cakowicie za znoszone s wszystkie przeszkody, wynikajce z duchowego pokrewiestwa,
pomidzy innymi osobami.

Rozdzia 3
wity sobr cakowicie znosi przeszkod z motyww uczciwoci publicznej, jeeli zarczyny z
jakiego powodu nie byyby wane, a jeeli bd wane, to wtedy przeszkoda nie bdzie
wykracza poza pierwszy stopie [pokrewiestwa], gdy na wyszych stopniach ju nie mona
zachowa tego rodzaju zakazu bez adnej szkody.

Rozdzia 4
Ponadto wity sobr, z tych samych i innych powanych motyww, przeszkod, ktra
powstaje wskutek zwizku nierzdnego i rozrywa zawarte pniej maestwo, ogranicza
jedynie do tych, ktrzy s spokrewnieni w pierwszym i drugim stopniu. W odniesieniu za do
kolejnych stopni pokrewiestwa wity sobr postanawia, e tego rodzaju wi nie rozrywa
zawartego pniej maestwa.

Rozdzia 5
Jeeli kto dopuciby si wiadomie zawarcia maestwa w obrbie zakazanych stopni
pokrewiestwa, jest obowizany do separacji i pozbawiony bdzie nadziei na uwolnienie od
tego zakazu. Przepis ten bdzie szczeglnie wprowadzony w ycie w odniesieniu do osb, ktre
odwaaj si nie tylko zawiera maestwo, ale nawet go dopeniaj. Gdyby za kto uczyni
to niewiadomie, a take zaniedbaby odbycia ceremonii wymaganych przy zawieraniu
maestwa, wtedy zostanie ukarany tymi samymi karami. Kto bowiem lekkomylnie odrzuca
zbawienne nakazy Kocioa, ten nie jest godny, aby atwo dowiadczy jego askawoci. Jeeli
za, pniej, po urzdzeniu odpowiednich uroczystoci, okae si, e istniaa jaka przeszkoda,
co do ktrej czowiek pozostawa prawdopodobnie w niewiedzy, wtedy moe atwiej i bez
sankcji otrzyma dyspens. Odnonie do zawierania maestw, zwolnienia od obowizujcego
prawa nie bd wcale udzielane albo tylko bardzo rzadko, w wanych sprawach i bezpatnie.
Natomiast nigdy nie bdzie zwolnie od przeszkd do zawarcia maestwa pomidzy
krewnymi drugiego stopnia, chyba e pomidzy wielkimi ksitami i dla dobra publicznego.

Rozdzia 6
wity sobr postanawia, e nie moe zaistnie zwizek maeski pomidzy uprowadzajcym
a uprowadzon, dopki pozostaje ona w mocy uprowadzajcego. Jeeli zdarzy si, e
uprowadzona bdzie oddzielona od uprowadzajcego i pozostawiona w miejscu bezpiecznym
oraz wolnym, i zechce mie go za ma, wtenczas porywacz bdzie mg j poj za on.
Pomimo tego sam porywacz, jak rwnie wszyscy, ktrzy udzielaj mu rady, pomocy i
wsparcia, bd podlega ekskomunice, wicej moc samego prawa, oraz wieczystej
niesawie, oraz na zawsze bd niezdolni do przyjcia jakichkolwiek godnoci. Gdyby za byli
duchownymi, wtedy utrac swoj godno. Ponadto porywacz ma by zobowizany, aby
stosownie uposay (wedle decyzji sdziego) porwan wczeniej kobiet, niezalenie od tego
czy j pojmie za on, czy te nie.

Rozdzia 7
Wielu jest tuaczy bez staej siedziby, ktrzy majc niegodziwy charakter, po porzuceniu
pierwszej ony, pojmuj nastpn, a nawet liczne ony w wielu rnych miejscach, za ycia
pierwszej. wity sobr, chcc unikn tej choroby, upomina po ojcowsku wszystkich, do
ktrych to naley, aby atwo nie dopuszczali tuaczy do zawierania maestw. Wadze
wieckie natomiast wity sobr wzywa, aby surowo karay takich ludzi. Proboszczom za
nakazuje, aby nie asystowali przy zawieraniu takich maestw, zanim dokadnie nie zbadaj
sprawy i nie zo sprawozdania biskupowi ordynariuszowi, oraz zanim nie otrzymaj od niego
zgody na swj udzia przy zawieraniu takich maestw.

Rozdzia 8
[a] Cikim jest grzechem, gdy nieonaci maj konkubiny, a najciszym i szczeglnie
zniewaajcym ten wielki sakrament, gdy onaci yj rwnie w tym stanie potpienia, a
take omielaj si niekiedy utrzymywa i zachowywa konkubiny w domu wraz ze swymi
onami, [b] Aby wobec tak wielkiego za zastosowa odpowiednie rodki zaradcze, wity
sobr postanawia, e tego rodzaju konkubenci, zarwno nieonaci, jak i onaci, wszelkiego
stopnia, godnoci i stanu, gdy po trzykrotnym upomnieniu w tej sprawie ze strony
ordynariusza, rwnie dziaajcego z urzdu, nie oddal konkubin i nie zerw z nimi wszelkich
zwizkw, bd podlega karze ekskomuniki, z ktrej nie bd uwolnieni, dopki rzeczywicie
nie podporzdkuj si upomnieniu. Gdyby za trwali w konkubinacie przez jeden rok,
lekcewac naoone cenzury kocielne, ordynariusz podejmie przeciwko nim surowe
postpowanie, stosownie do rodzaju przestpstwa. [c]Niewiasty za, czy to zamne, czy te
niezamne, ktre otwarcie yj z cudzoonikami albo konkubentami, jeeli nie
podporzdkuj si trzykrotnemu upomnieniu, zostan ukarane przez ordynariuszy miejsc,
dziaajcych z urzdu, nawet jeli nikt si tego nie bdzie domaga, stosownie do rozmiarw
winy, a take zostan wygnane z miasta albo z diecezji, jeeli ordynariuszom wyda si to
stosowne, po wezwaniu, w miar potrzeby, pomocy ramienia wieckiego, z zachowaniem w
mocy innych kar nakadanych na cudzoonikw i konkubentw.

Rozdzia 9

[a] Wielu wadcom i zarzdcom wieckim ziemskie namitnoci i dze do tego stopnia
zalepiaj wzrok duszy, e mczyzn i kobiety yjcych pod ich wadz, szczeglnie gdy s to
osoby zamone, albo posiadajce nadziej na znaczne dziedzictwo, przymuszaj grobami i
karami, aby wbrew woli zawierali zwizki maeskie z tymi, ktrych przeznacz im sami
wadcy i wadze wieckie, [b] Skoro za jest wyjtkowo niesprawiedliwe, aby narusza
dobrowolno maestwa, oraz aby zo pochodzio od tych, u ktrych trzeba si spodziewa
sprawiedliwoci, wity sobr nakazuje wszystkim, wszelkiego stopnia, godnoci i stanu, pod
kar wyczenia z Kocioa, wic moc samego czynu, aby w aden sposb, wprost ani
porednio, nie skaniali swoich poddanych albo kogokolwiek innego do zawierania maestwa
pod przymusem.

Rozdzia 10
wity sobr nakazuje, aby wszyscy pilnie zachowywali staroytny zakaz uroczystego
odprawiania zalubin od pocztku adwentu Pana naszego, Jezusa Chrystusa a do dnia
Objawienia Paskiego, a take od rody Popielcowej a do oktawy Zmartwychwstania
Paskiego wcznie. W innym natomiast czasie wity sobr pozwala na uroczyste odprawianie
zalubin, a biskupi maj zatroszczy si, aby odbyway si one skromnie i uczciwie.
Maestwo jest rzecz wit i powinno by traktowane w witobliwy sposb.

II. Dekret o reformie

Ten sam wity sobr postanowi przyj podczas tej sesji nastpujce postanowienia w
sprawie reformy:

Kanon l
[a] Skoro przezornie i mdrze naley si troszczy o wszystkie stopnie w Kociele, aby w Domu
Paskim nie byo adnego nieporzdku i przewrotnoci, to tym bardziej trzeba si stara, aby
wolny by od pomyki wybr na tego, ktry jest ustanawiany ponad wszystkimi innymi
stopniami. Cay bowiem stan i porzdek rodziny Paskiej byby obalony, gdyby to, co
konieczne w ciele, nie byo obecne u gowy. Jeeli wic wity sobr poytecznie postanowi w
innym miejscu przyj liczne zasady dotyczce wyboru na katedry i na przeoonych kociow,
to jednak urzd biskupi uwaa za tak wany, i dla powagi rzeczy nigdy nie mona by w tych
sprawach wystarczajco ostronym, [b] Dlatego wity sobr postanawia, e gdy tylko koci
bdzie pozbawiony biskupa, rozpoczn si publiczne i prywatne procesje oraz modlitwy, a
take kapitua ogosi je w miecie i na terenie diecezji, aby duchowiestwo i lud mogy uprosi
u Boga dobrego pasterza. wity sobr zachca i upomina wszystkich razem i kadego z
osobna, ktrzy posiadaj od Stolicy Apostolskiej jakiekolwiek prawo, z jakiegokolwiek powodu,
do dokonania wyboru tych przeoonych, albo ktrzy w jaki sposb bior w tym udzia
(niczego obecnie nie zmieniajc w tych zasadach), aby przede wszystkim pamitali, e nie
mog uczyni niczego lepszego dla chway Boej i zbawienia ludu, jak tylko stara si o
wybranie dobrych pasterzy i odpowiednich rzdcw Kocioa, oraz e ciko by zgrzeszyli,
stajc si wspuczestnikami cudzych grzechw, gdyby uznali za godnych nie tych, ktrzy s
najbardziej odpowiedni i nader potrzebni Kocioowi. Przy wyborze nie mog si kierowa ani
wpywem prb, ani ludzkich skonnoci, czy te sugestii kandydatw, ale niech si najpilniej
staraj o mianowanie tych, ktrych wyrniaj wymagane zasugi, oraz ktrzy s zrodzeni z
prawych zwizkw, a ktrych ycie, wiek i wiedz poznali i ktrzy posiadaj wszystkie inne
cechy, zgodnie z wymaganiami witych kanonw i postanowie tego Soboru
Trydenckiego, [c] Skoro za z powodu zrnicowania narodw, ludw i obyczajw nie mona
wszdzie uzyska jednolitego sposobu oceny w sprawie tych wszystkich cech, w oparciu o
powane i odpowiednie wiadectwo wartoci oraz uczonych mw, wity sobr poleca, aby
podczas synodu prowincjonalnego, zwoanego przez metropolit, zosta nakazany sposb
odpowiedniego sprawdzenia, badania czy te wyjanienia, dla poszczeglnych miejsc i krajw,
zatwierdzony przez papiea, najbardziej stosowny i odpowiedni do warunkw danego miejsca,
w taki jednak sposb, aby nastpnie to sprawdzenie albo zbadanie zostao wykonane w
odniesieniu do osoby, ktra ma by wyznaczona, a pniej ma by sporzdzony jawny
dokument, wraz z penymi wiadectwami i z potwierdzeniem wyznania wiary zoonego przez
t osob, ktry ma by jak najszybciej wysany do papiea, aby sam papie, znajc w peni
warunki spraw i osb, mg zadba o dobro Kocioa, w interesie owczarni Paskiej, przez
wyznaczenie tych osb, gdy oka si zdatne na drodze sprawdzenia albo
zbadania, [d] Wszystkie za badania, sprawozdania, wiadectwa, jak rwnie wszelkie
potwierdzenia dotyczce warunkw ustanawiania duchownych oraz stanu Kocioa,
sporzdzone przez wszystkich, nawet w kurii rzymskiej, bd dokadnie sprawdzane przez
kardynaa, ktry zda sprawozdanie na konsystorzu, oraz przez trzech innych kardynaw, a
relacja tego kardynaa sprawozdawcy oraz trzech innych kardynaw bdzie potwierdzona ich
podpisami, w ktrym ci czterej kardynaowie potwierdz, e dooyli wielkiej starannoci i
stwierdzili w odniesieniu do osb, ktre maj by ustanowione, e speniaj warunki
wymagane prawem, oraz nakazane przez ten wity sobr, a take, e mog z ca pewnoci
uzna, pod grob utraty wiecznego zbawienia, e s to osoby odpowiednie, aby stan na
czele kociow. Po dokonaniu sprawozdania na jednym konsystorzu, aby sprawozdanie to
mogo by w midzyczasie lepiej rozwaone, naley go przekaza na kolejny konsystorz, chyba
e najwitobliwszy papie uzna, e lepiej bdzie postpi w inny sposb, [e] Wszystkie za
razem i kade z osobna postanowienie, ktre w innym miejscu zostay przyjte na tym witym
soborze, dotyczce ycia, wieku, wyksztacenia i innych kwalifikacji kandydatw do
biskupstwa, wity sobr postanawia, e maj by wypeniane rwnie przy mianowaniu
kardynaw witego Kocioa rzymskiego, nawet gdyby byli diakonami. Kardynaw tych
najwitobliwszy papie moe wybiera spord wszystkich narodw chrzecijaskich, o ile
bdzie to stosowne, i gdy znajdzie odpowiednich kandydatw, [f] W kocu wity sobr,
poruszony wieloma tak cikimi szkodami poniesionymi przez Koci nie moe nie wspomnie,
e nic nie jest bardziej potrzebne Kocioowi Boemu, jak to, aby najwitobliwszy biskup
Rzymu, ktry z natury swego urzdu winien sprawowa trosk o Koci powszechny,
szczeglnie stara si wybiera sobie tylko najdoskonalszych kardynaw i aby ustanawia w
poszczeglnych kocioach wycznie najlepszych i najbardziej odpowiednich pasterzy, tym
bardziej, ze Pan nasz, Jezus Chrystus, z jego rk zada krwi swych owiec, ktre pogin w
skutek zaniedba pasterzy nie pamitajcych o swych obowizkach.

Kanon 2
[a] Synody prowincjonalne, dla uporzdkowania obyczajw, naprawy naduy, rozstrzygania
sporw oraz dla innych celw, dopuszczonych w witych kanonach, powinny by odnowione
tam, gdzie nie s odprawiane. W tym celu metropolici osobicie, a w razie usprawiedliwionych
przeszkd najstarszy z biskupw sufraganw, przynajmniej w okresie jednego roku od
zakoczenia tego soboru, a nastpnie co najmniej jeden raz na trzy lata, po oktawie
Zmartwychwstania Pana naszego, Jezusa Chrystusa, albo w innym stosownym czasie, wedle
obyczajw danego kraju, dopeni zwoania synodu na terenie swej prowincji. W tym synodzie
s cile zobowizani wzi udzia wszyscy biskupi oraz inne osoby, ktre winny bra udzia na
mocy prawa albo zwyczaju, za wyjtkiem tych, ktrzy mieliby podrowa przez morze w
niebezpiecznych warunkach. [b] Poza tym biskupi danej prowincji nie mog by w przyszoci
zmuszani, na mocy adnego zwyczaju, do przyjazdu do kocioa metropolitarnego wbrew swej
woli. Biskupi, ktrzy nie s podporzdkowani adnemu arcybiskupowi, powinni raz wybra
ktr ssiedni metropoli, w ktrej synodzie prowincjonalnym bd bra udzia wraz z
innymi biskupami, oraz ktrego rozporzdzenia bd zachowywa i polec, aby byy
zachowane. We wszystkich za pozostaych kwestiach ich wyczenie oraz przywileje
pozostan cae i nienaruszone. [c] Natomiast synody diecezjalne bd odprawiane corocznie.
Na te synody maj obowizek rwnie wszyscy wyaczeni, ktrzy powinni bra udzia, gdyby
nie wyczenie, oraz niepodporzdkowani kapituom generalnym. Natomiast w interesie
kociow parafialnych i innych kociow diecezjalnych, rwnie przyczonych, w synodzie
powinny wzi udzia ci wszyscy, ktrzy prowadz tam prac duszpastersk. Gdyby za udzia
w takim synodzie zaniedbali zarwno metropolici, jak rwnie biskupi i inne wyej wymienione
osoby, wtedy popadn oni w kary okrelone w witych kanonach.
Kanon 3
[a] Gdyby patriarchowie, prymasi, metropolici i biskupi nie zadbali osobicie o
przeprowadzenie wizytacji swej wasnej diecezji, albo gdyby na drodze stana im jaka
zgodna z prawem przeszkoda, to wwczas dokonaj jej za porednictwem swego wikariusza
generalnego czy te wizytatora. Gdyby za nie mogli dokona corocznej wizytacji caej
diecezji z powodu jej wielkoci, to przynajmniej przeprowadz wizytacj jej wikszej czci,
w taki jednak sposb, aby wizytacja zostaa ukoczona w cigu dwch lat, czy to przez nich
osobicie, czy te przez wizytatorw, [b] Metropolita za, nawet po ukoczeniu wizytacji
wasnej diecezji, nie bdzie wizytowa kociow katedralnych ani diecezji, nalecych do
innych biskupw prowincji kocielnej, jeeli inicjatywa taka nie bdzie wczeniej uznana i
przyjta przez synod prowincjonalny,[c] Natomiast archidiakoni, dziekani oraz inni dostojnicy
nisi od nich w tych kocioach, gdzie dotd mieli zwyczaj zgodnie z prawem dokonywa
wizytacji, powinni tam odtd dokonywa wizytacji tylko osobicie, za zgod biskupa, w asycie
notariusza. Rwnie wizytatorzy wyznaczeni przez kapitu, tam gdzie kapitua posiada prawo
przeprowadzania wizytacji, bd najpierw zatwierdzani przez biskupa, ale biskup (a gdyby co
uniemoliwio biskupowi - to mianowany przez niego wizytator) nie bdzie ze swej strony
wyczony z wizytowania tych samych kociow. Natomiast archidiakoni albo inni nisi od nich
dostojnicy s obowizani, aby po dokonaniu wizytacji w okresie jednego miesica zdali
sprawozdanie oraz przedstawili biskupowi zeznania wiadkw i kompletne akta wiz, bez
wzgldu na jakiekolwiek zwyczaje, nawet obowizujce od niepamitnych czasw, oraz
jakiekolwiek wyczenia i przywileje, [d] Gwnym za celem tych wszystkich wizytacji bdzie
wprowadzenie zdrowej i czystej nauki katolickiej, wypdzenie herezji, zachowanie dobrych
obyczajw a poprawa zych, zachcenie i umocnienie ludu w pobonoci przez namowy i
upomnienia, utwierdzenie w pokoju i prawoci, a take wydanie innych owocw wrd
wiernych, stosownie do miejsca, czasu i moliwoci, wedle roztropnoci wizytatorw, [e] Aby
za te zamiary mogy atwiej i szczliwiej nastpi, naley upomnie wszystkich razem i
kadego z osobna wymienionych wyej wizytatorw, aby wszystkich obejmowali ojcowsk
mioci i chrzecijaskim zapaem, a w tym celu starali si jak najszybciej (ale z odpowiedni
pilnoci) zakoczy prowadzon wizytacj, ze skromnymi wymaganiami odnonie koni i
suby, [f] Podczas pracy wizytatorzy bd stara si, aby nie by dla nikogo obcieniem czy
kopotem z powodu zbdnych kosztw, a take ani oni sami, ani nikt od nich (z powodu
wykonywanej wizytacji) nie moe przyjmowa w jakikolwiek sposb adnych pienidzy,
adnych podarkw ani niczego innego, rwnie z okazji kontroli testamentw na pobone cele,
za wyjtkiem tych, ktre z pozostaych pobonych rodkw s nalene na mocy prawa, ani
adnym innym tytuem, bez wzgldu na jakiekolwiek zwyczaje, nawet obowizujce od
niepamitnych czasw, [g] Jednake zakaz ten nie dotyczy ywnoci, ktra bdzie dostarczana
wizytatorowi i jego ludziom, oszczdnie i z umiarem, wycznie podczas wizytacji i dla
zaspokojenia niezbdnych potrzeb,[h] Jednake wizytowani bd mogli wybra, czy wol
zapaci tyle, ile dawniej pacili, po obliczeniu okrelonej kwoty pienidzy, zgodnie ze
zwyczajem, czy te maj dostarczy wymienion wyej ywno z zachowaniem prawa,
wynikajcego z dawnych umw z klasztorami i z innymi miejscami pobonymi albo z kocioami
nie parafialnymi, ktre to umowy maj pozosta nienaruszone, [i] W tych za miejscach albo
krajach, gdzie istnieje zwyczaj, e wizytatorzy nie otrzymuj ani ywnoci, ani pienidzy, ani
czegokolwiek innego, ale przeprowadzaj wizytacj bezpatnie, tam zwyczaj ten ma by
zachowywany, [k] Gdyby za ktokolwiek (oby do tego nie doszo) odway si przyj w tych
wymienionych przypadkach cokolwiek wicej, to oprcz podwjnego odszkodowania,
wypaconego w okresie jednego miesica, zostanie rwnie ukarany innymi karami, zgodnie z
konstytucj Soboru generalnego w Lyonie, ktra rozpoczyna si od sowa: [Zuchwao
niegodziwych] wymaga, oraz innymi karami, podczas synodu prowincjonalnego, wedle osdu
tego synodu, bez adnej nadziei na darowanie winy. [l] Natomiast osoby posiadajce prawo
patronatu nie mog w aden sposb wpywa na sprawy dotyczce udzielania sakramentw,
ani zmienia podczas wizytacji wystroju kocioa, ani jego dbr nieruchomych, czy te
dochodw z budynkw, jeeli nie posiadaj takiego prawa na mocy ustanowienia patronatu
albo fundacji, ale bd to mogli uczyni biskupi, a take bd si troszczy o to, aby dochody
z budynkw kocielnych byy wydawane na najbardziej konieczne i niezbdne potrzeby
kocioa, wedle uznania tych biskupw.

Kanon 4
[a] wity sobr pragnie, aby obowizek goszenia kaza, ktry jest szczegln powinnoci
biskupa, by wypeniany jak najczciej, dla zbawienia wiernych. Dostosowujc do uytku w
naszych czasach kanony wydane ju w tej sprawie, przy innej okazji, za witej pamici Pawa
III, poleca, aby biskupi w swoich kocioach osobicie, albo - gdyby stana im na drodze jaka
usprawiedliwiajca przeszkoda, to za pomoc tych, ktrych ustanowi do goszenia kaza,
natomiast w innych kocioach za porednictwem proboszczw, bd te gdyby nie byli oni w
stanie, to za porednictwem innych osb, wyznaczonych do tego celu przez biskupa - na koszt
tych, ktrzy powinni albo zwykli ich utrzymywa, w miecie albo w dowolnej czci diecezji,
ktra bdzie uznana za odpowiedni do tego, bd gosi Pismo wite i Prawo Boe
przynajmniej we wszystkie niedziele i w uroczyste dni witeczne, natomiast w okresie
postw, Wielkiego Postu i Adwentu Paskiego codziennie albo przynajmniej trzy razy w
tygodniu, jeeli bdzie to konieczne, a take przy innych okazjach, tak czsto, jak biskupi
uznaj, e bdzie to stosowne, [b] Ponadto biskup pilnie upomni lud, e kady zobowizany
jest do tego, aby w swej parafii, gdy bdzie to moliwe, sucha Sowa Boego, [c] aden
natomiast duchowny, czy to diecezjalny, czy te zakonny, nie moe si odway gosi kaza
bez zgody biskupa, nawet w kociele swojego zakonu, [d] Ci sami take biskupi, zatroszcz si,
aby przynajmniej w niedziele i w inne dni witeczne dzieci w poszczeglnych parafiach byy
pilnie nauczane podstaw wiary oraz posuszestwa wobec Boga i wzgldem rodzicw, przez
tych, do ktrych to naley, a ktrych w miar potrzeby biskupi mog przymusi rwnie za
pomoc kar kocielnych, bez wzgldu na przywileje i zwyczaje, [e] W pozostaych kwestiach
pozostan w mocy zasady dotyczce obowizku goszenia kaza, przyjte za rzdw Pawa III.

Kanon 5
Cisze sprawy karne przeciwko biskupom, take dotyczce herezji (oby do tego nie doszo), a
ktre godne s kary depozycji albo pozbawienia urzdu, bd rozpatrywane i wyrokowane
wycznie przez samego tylko papiea. Gdyby za sprawa bya tego rodzaju, e koniecznie
powinna zosta rozpatrzona poza kuri rzymsk, to zostanie przekazana do rozpatrzenia
wycznie metropolitom albo biskupom, wybranym przez najwitobliwszego papiea. To za
przekazanie zostanie wydane w specjalnej formie i bdzie podpisane rk najwitobliwszego
papiea, a nie bdzie suy niczemu wicej, jak tylko poznaniu stanu faktycznego i
przygotowaniu procesu, ktry natychmiast bdzie przekazany papieowi, ktremu bdzie
zastrzeone wydanie ostatecznego wyroku. Pozostae rozporzdzenia, przyjte w tej sprawie
w innym miejscu, za witej pamici Juliusza III, a take konstytucja wydana za Innocentego III
na soborze generalnym, rozpoczynajca si od sw: W jaki sposb i kiedy, ktr wity sobr
niniejszym odnawia, maj by przez wszystkich zachowane. Natomiast mniejsze sprawy karne
biskupw bd rozpatrywane i wyrokowane tylko na synodach prowincjonalnych i przez osoby
w tym celu wyznaczone przez ten synod.

Kanon 6
Biskupi mog zwalnia ze wszystkich nieprawidowoci i kar suspensy, ktre s skutkiem
ukrytego przestpstwa, z wyjtkiem tych, ktre wynikaj z dobrowolnie popenionego
zabjstwa, a take z wyjtkiem spraw skierowanych ju do trybunau sdowego. Mog rwnie
bezpatnie udziela odpuszczenia winy na forum sumie, nakadajc zbawienn pokut, na
terenie swojej diecezji, we wszelkich sprawach ukrytych, nawet zastrzeonych Stolicy
Apostolskiej, w zakresie przestpstw popenionych przez ktregokolwiek ze swoich poddanych,
a bd to czyni osobicie albo przez swych wikariuszy, specjalnie w tym celu wyznaczonych.
Rwnie w zakresie zbrodni herezji, na forum sumienia, wycznie biskupi, a nie ich
wikariusze, maj prawo darowania winy.

Kanon 7
Aby lud wierny przystpowa do sakramentw z wiksz czci i pobonoci duszy, wity
sobr nakazuje wszystkim biskupom, gdy sami bd ich udziela ludowi, aby wyjaniali
wiernym skuteczno i sposb korzystania z sakramentw, stosownie do zdolnoci pojmowania
tych, ktrzy maj przyjmowa sakramenty. Ponadto biskupi powinni zadba, aby poszczeglni
proboszczowie postpowali w ten sam sposb, pobonie i roztropnie, rwnie w jzyku
miejscowym, gdy bdzie to odpowiednie, stosownie do zasad przepisanych przez wity sobr,
w katechezach o poszczeglnych sakramentach. Biskupi maj obowizek zadba, aby te zasady
zostay wiernie przetumaczone na jzyki miejscowe, a take aby byy przez proboszczw
wyoone caemu ludowi. Ponadto podczas uroczystych mszy albo naboestw, w poszczeglne
wita lub w uroczystoci, proboszczowie powinni w tym samym jzyku miejscowym wyjania
Pismo wite i zbawienne upomnienia, a take bd si stara, aby te kwestie trafiy do
wszystkich serc (pomijajc problemy mao poyteczne), oraz aby wierni byli nauczani Prawa
Boego.

Kanon 8
[a] Aposto napomina, aby jawni grzesznicy byli publicznie karani. Gdy zatem kto popeni
jawn zbrodni, na oczach wielu ludzi, skd z pewnoci wyniknie zgorszenie i poruszenie dla
innych, naley takiego winnego publicznie ukara kar odpowiedni do winy, aby ten, kto
swym przykadem sta si okazj do zego postpowania, przywoywa do prawego ycia
wiadectwem swej poprawy. Biskup za moe zmieni ten rodzaj publicznej pokuty na inny,
ukryty, gdy uzna, e bdzie to bardziej odpowiednie, [b] Ponadto we wszystkich kocioach
katedralnych, gdzie to bdzie moliwe, zostanie przez biskupa ustanowiony spowiednik,
ktremu bdzie przydzielona pierwsza wakujca prebenda. Spowiednik ten bdzie magistrem,
doktorem albo licencjatem teologii bd prawa kanonicznego, w wieku czterdziestu lat, albo
inn osob bardziej odpowiedni, stosownie do warunkw miejsca. Spowiadanie w kociele
bdzie mu policzone za obecno w chrze.

Kanon 9
Zasady, ktre zostay przyjte podczas tego samego soboru, przy innej okazji, za witej
pamici Pawa III, a ostatnio za najwitobliwszego naszego pana Piusa IV, a dotyczce
odpowiedniej dla ordynariuszy pilnoci w sprawach wizytacji beneficjw, take wyjtych,
maj by zachowane rwnie w tych kocioach diecezjalnych, ktre uwaa si za nienalece
do adnej diecezji. Kocioy te maj by wizytowane, jako przez delegata Stolicy Apostolskiej,
przez tego biskupa, ktrego koci katedralny ley najbliej, jeeli biskup si z tym zgodzi, a
w innym przypadku przez tego, kto raz zostanie wybrany na synodzie prowincjonalnym przez
zwierzchnika miejsca, bez wzgldu na jakikolwiek przywilej ani zwyczaj, nawet istniejcy od
niepamitnych czasw.

Kanon 10
Aby biskupi mogli lepiej zachowa lud, ktrym kieruj, w przestrzeganiu obowizkw i
posuszestwa, bd posiada (w tych wszystkich sprawach, ktre dotycz wizytowania i
poprawy obyczajw swoich poddanych) prawo i moc, rwnie jako delegaci Stolicy
Apostolskiej, aby podejmowa zarzdzenia, zmiany, nakada i wykonywa decyzje, zgodnie z
zasadami witych kanonw, ktre zostan przez nich uznane, zgodnie z ich roztropnoci,
jako konieczne dla poprawy ich poddanych i poyteczne dla diecezji. Ponadto wykonaniu
polece wydanych przez biskupw, ich zarzdze ani wyrokw, w aden sposb nie stanie na
przeszkodzie (ani nie zawiesi ich decyzji, gdy bd si zajmowa wizytacjami albo napraw
obyczajw) adne wyczenie ani zakaz, odwoanie czy skarga, nawet wniesiona do Stolicy
Apostolskiej.

Kanon 11
Poniewa przywileje i egzempcje, ktre z rnych powodw zostay przyznane wielu osobom,
powoduj dzi utrudnienia w wykonywaniu jurysdykcji biskupw, a wyczenia daj rnym
osobom okazj do prowadzenia bardziej rozlunionego ycia, wity sobr postanawia, e gdy
sprawiedliwe, powane i zgoa konieczne powody sprawi, i pewne osoby otrzymaj znaczne
tytuy honorowe protonotariuszy, akolitw, hrabiw dworskich, kapelanw krlewskich oraz
inne podobne tytuy, w kurii rzymskiej lub poza ni, czy te zostan przyjci do jakiegokolwiek
klasztoru jako oblaci, albo zostan do tego klasztoru przyczeni w jakikolwiek sposb, albo
otrzymaj tytu zakonw rycerskich, klasztorw, szpitali, kolegiw, albo uzyskaj jakikolwiek
inny tytu, to naley uzna, e aden z tych przywilejw nie umniejsza wadzy biskupw
ordynariuszy. Ponadto osoby, ktrym te tytuy ju zostay przyznane, albo te, ktrym zdarzy
si takowe tytuy otrzyma w przyszoci pozostaj w peni i we wszystkim poddani tym samym
ordynariuszom, jako delegatom Stolicy Apostolskiej. Natomiast kapelani krlewscy bd
podporzdkowani ordynariuszom wedle zasad ustalonych w konstytucji Innocentego III, ktra
rozpoczyna si od sw: Cum capella. Z tych zasad wyczone bd jednak osoby, ktre we
wspomnianych miejscach albo w zakonach rycerskich rzeczywicie su, i ktre mieszkaj w
obrbie klauzuli i w domach, wedle zasad posuszestwa, a take osoby, ktre zgodnie z
prawem i wedle stosownych regu tych zakonw rycerskich zo profesj zakonn, co zostanie
stwierdzone przez biskupa ordynariusza, bez wzgldu na jakiekolwiek przywileje, rwnie
zakonu w. Jana z Jerozolimy i innych zakonw rycerskich. Natomiast w kwestii przywilejw
dla osb rezydujcych w kurii rzymskiej (obowizujcych na mocy konstytucji eugeniuszowych)
albo dla domownikw kardynaw - osoby otrzymujce beneficja kocielne nie bd mogy
korzysta z tych przywilejw w odniesieniu do wspomnianych beneficjw, ale pozostan
poddane jurysdykcji biskupw ordynariuszy, bez wzgldu na jakiekolwiek zakazy.

Kanon 12
[a] Poniewa godnoci w poszczeglnych kocioach, a zwaszcza katedralnych, zostay
ustanowione dla zachowania i dla wzrostu dyscypliny kocielnej, aby ci, ktrzy bd je
obejmowa wyrniali si w pobonoci i byli dla innych przykadem, a take wspierali
biskupw w pracy i obowizkach, naley powoywa na nie takich, ktrzy bd mogli si
wywiza ze swych powinnoci, [b] Nikt wic odtd nie bdzie wynoszony do adnej godnoci,
do ktrej naley troska o dusze, kto nie bdzie mia ukoczonych przynajmniej dwudziestu
piciu lat ycia, kto nie bdzie dowiadczony w stanie duchownym, oraz nie bdzie posiada
wiedzy niezbdnej do wypeniania swych obowizkw, a take kto by nie odznacza si
czystoci obyczajw, zgodnie z zasadami konstytucji Aleksandra III, wydanej na Soborze
Lateraskim, ktra rozpoczyna si od sw: Skoro we wszystkich. [c] Rwnie archidiakoni,
ktrzy s zwani oczami biskupa, bd we wszystkich kocioach w miar monoci
magistrami teologii, albo doktorami bd licencjatami prawa kanonicznego, [d] Natomiast na
inne godnoci i urzdy, do ktrych nie przynaley troska duszpasterska, bd przyjmowani
odpowiedni duchowni, majcy co najmniej dwadziecia dwa lata ycia. Po otrzymaniu
jakiegokolwiek beneficjum, ktre wie si ze sprawowaniem powinnoci duszpasterskich,
maj oni obowizek, najpniej w okresie dwch miesicy od dnia wejcia w posiadanie,
zoy (na rce samego biskupa, a gdyby biskup nie mg, to przed jego wikariuszem
generalnym, albo oficjaem) prawowierne wyznanie swej wiary, oraz obieca i przysic, e
wytrwaj w posuszestwie Kocioowi rzymskiemu, [e] Natomiast ci, ktrzy otrzymaj kanonie
i godnoci w kocioach katedralnych s obowizani tak samo uczyni nie tylko wobec biskupa
albo jego oficjaa, ale rwnie przed kapitu, [f] W przeciwnym razie nie bd mogli uzyska
przychodw z przydzielonych im godnoci, ani nie bd mogli ich posiada, [g] Ponadto nikt
nie bdzie przyjty do godnoci, kanonii ani udziau, jeeli albo nie uzyska wice, jeeli ta
godno, prebenda albo udzia tego wymaga, albo jeeli nie osign takiego wieku, aby w
okresie czasu jaki zosta okrelony moc prawa oraz w postanowieniach tego witego soboru
mc uzyska te wicenia,[h] We wszystkich za kocioach katedralnych, wszystkie kanonie i
udziay bd zwizane ze wiceniami prezbiteratu, diakonatu lub subdiakonatu. Biskup za,
za rad kapituy, bdzie wyznacza i rozdziela, tak jak uzna za stosowne, do ktrej godnoci
jaki stopie wice w przyszoci ma by przyczony, w taki sposb, aby przynajmniej w
poowie posiadajcy godnoci byli prezbiterami, a pozostali diakonami i subdiakonami. Tam
natomiast, gdzie obowizuje nader chwalebny zwyczaj, aby wikszo albo wszyscy byli
prezbiterami, bdzie on w peni zachowany, [i] wity sobr zachca ponadto, aby w tych
krajach, gdzie bdzie to moliwe do zrealizowania, wszystkie godnoci, a przynajmniej poowa
kanonii w kocioach katedralnych i w znaczniejszych kolegiatach, bya przydzielana wycznie
magistrom bd doktorom, a take licencjatom teologii albo prawa kanonicznego, [k] Ponadto
osoby otrzymujce godnoci, kanonie, prebendy albo udziay w tych kocioach katedralnych
czy kolegiackich nie mog (na mocy adnego postanowienia ani zwyczaju) opuszcza swego
kocioa kadego roku na okres ponad trzech miesicy, z zachowaniem jednake postanowie
obowizujcych w tych kocioach, ktre wymagaj posugi przez duszy okres czasu. W
przeciwnym wypadku kady z nich zostanie pozbawiony w pierwszym roku poowy dochodw,
rwnie tych, ktre uczyni swoimi z racji posiadania prebendy i z powodu
rezydowania. [l] Gdyby ponownie dopuci si tego samego zaniedbania, wtedy zostanie
pozbawiony wszystkich dochodw, ktre miaby osign tego roku. Przy trwaniu w uporze
naley przeciwko takim osobom postpowa zgodnie z postanowieniami witych
kanonw, [m] Ponadto bd mogli przyj dochody rozdzielane w oznaczonych terminach, a
pozostaych bd pozbawieni, bez wzgldu na jakiekolwiek poufne umowy albo przypadki
darowania, zgodnie z dekretem Bonifacego VIII, ktry rozpoczyna si od sowa:
Consuetudinem, ktry to dekret wity sobr przywraca w mocy, bez wzgldu na jakiekolwiek
postanowienia i zwyczaje, [n] Wszyscy za bd przymuszeni do osobistego wypeniania suby
Boej, a nie poprzez zastpcw, a take do obecnoci i pomocy biskupowi, gdy bdzie on
sprawowa liturgi mszy witej, albo wykonywa inne czynnoci biskupie, a take bd obecni
w chrze, ustanowionym dla piewania psalmw, gdzie bd chwali Imi Boe w hymnach i
kantykach z czci, wyranie i nabonie, [o] Ponadto bd uywa godnego stroju, zarwno w
kociele, jak rwnie poza kocioem, bd powstrzymywa si od niegodnych polowa,
oww, tacw, obery i zabaw, oraz bd si wyrnia tak nieskazitelnoci obyczajw,
aby susznie mogli by nazwani senatem Kocioa, [p] Inne niezbdne zasady, ktre dotycz
naleytego prowadzenia suby Boej, odpowiedniego urzdzenia piewu albo melodii, sposobu
zbierania si i przebywania na chrze, a take inne kwestie tego rodzaju, ktre dotycz
wszystkich osb penicych sub w kociele, zostan przepisane, wraz z okrelonymi
zasadami obyczajowymi, przez synod prowincjonalny dla korzyci kadej prowincji, [r] Do tego
czasu biskup bdzie mg podejmowa stosowne decyzje, zgodnie ze swym osdem, wraz z
dwoma przynajmniej kanonikami, spord ktrych jeden bdzie wybrany przez biskupa, a drugi
przez kapitu.

Kanon 13
[a] Poniewa liczne kocioy katedralne uzyskuj tak mae i skromne dochody, e zgoa nie
odpowiadaj one godnoci biskupiej, ani nie wystarczaj na zaspokojenie potrzeb kociow,
dlatego synod prowincjonalny ma obowizek rozpatrzy, po zwoaniu zainteresowanych osb i
pilnie oszacowa, ktre kocioy powinny by poczone z powodu skromnych dochodw i
biedy, albo ktre winny by wyposaone w wiksze dochody. Synod sporzdzi dokumenty w tej
sprawie i wyle je do papiea, ktry po zapoznaniu si z nimi, zgodnie ze sw roztropnoci,
tak jak uzna za stosowne, albo ubogie kocioy poczy razem, albo powikszy ich dochody
przez przydanie rodkw z przychodw, [b] Dopki wspomniane decyzje nie bd skutkowa,
papie zatroszczy si o tych biskupw, ktrzy potrzebuj wsparcia finansowego z przychodw z
powodu ubstwa swych diecezji, korzystajc z pewnych beneficjw, o ile nie wi si ze
sprawowaniem duszpasterstwa, nie s godnociami ani kanoniami ani prebendami czy
beneficjami klasztorw, w ktrych obowizuje cise zachowywanie reguy, a take nie s
beneficjami podporzdkowanymi kapituom generalnym oraz okrelonym
wizytatorom, [c] Rwnie w kocioach parafialnych, ktrych dochody s tak niskie, e nie
mog zaspokoi niezbdnych potrzeb, biskup zadba, jeeli jest to moliwe przez poczenie
beneficjw (jednake nie nalecych do zakonw), aby przez wyznaczenie pierwocin bd
dziesiciny, czy te skadek i kolekt parafian, albo w jaki inny, bardziej jego zdaniem
stosowny sposb, zebra takie dochody, ktre bd wystarczajce dla odpowiedniego
zaspokojenia potrzeb rektora i parafii, [d] W przypadku wszelkich pocze, czy to
wymienionych wyej, czy te powstaych z innych przyczyn, kocioy parafialne nie bd
czone z adnymi klasztorami i opactwami ani z godnociami czy te prebendami w kocioach
katedralnych bd kolegiackich, a take z innymi prostymi beneficjami, jak rwnie ze
szpitalami i zakonami rycerskimi, za dokonane poczenia maj by ponownie rozpatrzone
przez biskupw ordynariuszy, zgodnie z dekretem wydanym przy innej okazji na tym soborze,
za witej pamici Pawa III, ktry rwnie powinien by zachowany w odniesieniu do pocze
ustanowionych od tego czasu, a do chwili obecnej, bez wzgldu na uycie jakichkolwiek sw,
ktre w tej sprawie maj by uwaane za wystarczajco wyrane, [e] W tej sprawie wszystkie
kocioy katedralne, ktrych dochd w okresie roku nie przekracza kwoty tysica dukatw,
oraz parafialne, ktrych dochd nie jest wyszy od stu dukatw, zgodnie z prawdziw
wartoci, w przyszoci nie bd obciane adnymi wypatami ani rezerwacjami
przychodw, [f] Ponadto w tych miastach i miejscach, gdzie kocioy parafialne nie obejmuj
okrelonego obszaru, ani ich rektorzy nie posiadaj okrelonego ludu, ktrym by mieli
kierowa, ale udzielaj sakramenty rnym osobom, ktre tego pragn, wity sobr poleca
biskupom, aby dla uatwienia zbawienia dusz, ktre s im powierzone, podzielili lud na
okrelone, waciwe parafie, i aby kademu wyznaczyli jego staego i wasnego proboszcza,
ktry bdzie mg zna lud, i tylko od niego wierni bd mogli godnie otrzymywa sakramenty,
albo te stosownie do warunkw miejsca biskupi zatroszcz si o to w inny, bardziej
odpowiedni sposb, [g]Podobnie biskupi doo stara, aby to jak najszybciej uczyni w tych
miastach i miejscach, w ktrych nie ma adnych parafii, bez wzgldu na jakiekolwiek
przywileje ani zwyczaje, nawet istniejce od niepamitnych czasw.

Kanon 14
[a] W licznych kocioach, zarwno katedralnych, jak i kolegiackich, a take parafialnych, z ich
postanowie albo z obowizujcych tam zych zwyczajw wynika, e podczas wyboru,
przedstawiania, mianowania, ustanawiania, potwierdzania, przydzielania albo przy innych
decyzjach bd przy dopuszczaniu do wejcia w posiadanie jakiego kocioa katedralnego czy
beneficjum, kanonii, prebend bd czci dochodw, czy te do codziennych udziaw,
nakadane s pewne warunki albo potrcenia z dochodw, opaty, zobowizania, albo
niezgodne z prawem wyrwnania, czy te tak zwane w niektrych kocioach turnorum
lucra. [b] Poniewa wity sobr odrzuca takie postpowanie, dlatego poleca biskupom, aby
tego zabronili, chyba e suy to pobonym celom, a take niech nie pozwalaj na
obejmowanie beneficjw na drodze podejrzanej o splamienie symoni albo brudem chciwoci.
Niech sami biskupi pilnie zapoznaj si z postanowieniami albo zwyczajami w tych sprawach, a
niegodziwe i gorszce odrzuciwszy i wypleniwszy, niech pozostawi tylko te, ktre oka si
godne pochway, [c] Ci, ktrzy w jakikolwiek sposb wystpi przeciwko zasadom zawartym w
tym dekrecie maj by ukarani karami ustanowionymi w witych kanonach i w rnych
konstytucjach papieskich (ktre wszystkie wity sobr odnawia), przeciwko winnym symonii,
bez wzgldu na jakiekolwiek postanowienia, konstytucje i zwyczaje, nawet obowizujce od
niepamitnych czasw, a take potwierdzone autorytetem apostolskim, w sprawie ktrych
oszustwa, wyudzania i ze intencje prawodawcy moe zbada biskup, jako delegat Stolicy
Apostolskiej.

Kanon 15
W kocioach katedralnych i w znakomitych kocioach kolegiackich, w ktrych prebendy wraz
z codziennymi dochodami s liczne i tak skromne, e nie wystarczaj na godziwe utrzymanie
powagi kanonikw (stosownie do rodzaju miejsca i osb), tam biskup bdzie mg, za zgod
kapituy, poczy z tymi prebendami pewne proste beneficja, ale nie zakonne. Gdyby za w
ten sposb nie mg zadba o te prebendy, to bdzie mg niektre z nich znie, za zgod
patronw, jeeli do wieckich naley prawo patronatu, a dochody i zyski z nich bdzie mg
przyczy do dochodw codziennych pozostaych prebend, zmniejszajc ich liczb, ale eby
pozostao ich tyle, iby mogy zapewni stosowne odprawianie kultu Boego, i aby odpowiaday
godnoci kocioa, bez wzgldu na jakiekolwiek konstytucje i przywileje albo jakiekolwiek
zastrzeenia (oglne, bd szczegowe), jak rwnie starania. Ponadto wspomniane
poczenia albo zniesienia nie mog by uniewanione bd powstrzymane wskutek adnych
przydziaw, nawet moc rezygnacji, ani przez adne inne likwidacje czy te zawieszenia.

Kanon 16
[a] Podczas wakansu stolicy biskupiej kapitua, tam gdzie naley do niej obowizek
przyjmowania dochodw, ustanowi jednego albo kilku wiernych i pilnych ekonomw, ktrzy
bd si troszczy o wasno i dochody kocielne, a spraw z tego pniej zdadz temu, do
ktrego bdzie to nalee, [b] Ponadto kapitua w okresie omiu dni od mierci biskupa
ustanowi oficjaa albo wikariusza, albo ma cisy obowizek zatwierdzi tego, ktry ju peni
swe obowizki. Urzdnik ten powinien by przynajmniej licencjatem albo doktorem prawa
kanonicznego, albo by odpowiedni w inny sposb. W przeciwnym wypadku jego wyznaczenie
bdzie przeniesione na metropolit, a gdyby koci by metropoli, albo gdyby by wyczony,
za kapitua zaniedba dokona ustanowienia (jak bya o tym wyej mowa), wtedy najstarszy z
biskupw sufraganw (w przypadku metropolii) albo najbliszy biskup (w odniesieniu do
kocioa wyczonego) bdzie mg wyznaczy odpowiedniego ekonoma i
wikariusza, [c] Natomiast biskup, po wyniesieniu na stolic kocieln, zada od takiego
ekonoma, wikariusza oraz od innych urzdnikw i administratorw, ktrzy zostali ustanowieni
podczas wakansu stolicy biskupiej przez kapitu albo przez kogo innego zamiast kapituy,
nawet gdyby pochodzili spord czonkw tej kapituy, sprawozdania w tych kwestiach, ktre
go dotycz, w zakresie jurysdykcji, zarzdu oraz ich wszelkich obowizkw. Biskup bdzie
mg take ich ukara, jeeli podczas wykonywania swego urzdu albo przy pracy
administracyjnej popeni jakie przestpstwa, nawet gdyby wspomniani urzdnicy, po zdaniu
sprawy, uzyskali darowanie winy albo zostali od niej uwolnieni przez kapitu albo przez osoby
przez ni wyznaczone, [d] Ponadto kapitua ma obowizek zda spraw biskupowi z
dokumentw nalecych do kocioa, jeeli wesza w ich posiadanie.

Kanon 17
[a] Gdy jedna osoba zajmuje liczne urzdy duchowne, upada porzdek kocielny. Aby temu
zapobiec ustalono z pobon przezornoci w witych kanonach, e nikt nie moe by
przypisany do dwch kociow, [b] Skoro za liczni, bezbonym pragnieniem zwodzcy siebie
samych, ale nie Boga, omijaj rnymi sztuczkami dobrze ustanowione zasady i nie wstydz si
jednoczenie posiada licznych beneficjw, wity sobr, pragnc odnowi waciw
dyscyplin w rzdzeniu kocioami, w niniejszym dekrecie, ktry nakazuje zachowywa przez
wszystkie osoby, kadego stanowiska, nawet gdyby wyrniali si godnoci kardynalsk,
postanawia, aby na przyszo pojedynczym osobom przydzielano tylko jedno beneficjum
kocielne. Gdyby za nie byo ono wystarczajce dla godziwego utrzymania tej osoby, ktrej
zostao przydzielone, bdzie mona tej samej osobie przydzieli inne proste beneficjum,
przynoszce wystarczajcy dochd, o ile obydwa beneficja nie wymagaj osobistego
przebywania, [c] Zasady te maj dotyczy nie tylko kociow katedralnych, ale rwnie
wszystkich innych beneficjw, zarwno diecezjalnych, jak i zakonnych, nawet
komendatoryjnych, wszelkiego tytuu i rodzaju, [d] Natomiast osoby, ktre obecnie posiadaj
liczne kocioy parafialne albo jeden koci katedralny i inny parafialny, s cile obowizani,
aby bez wzgldu na jakiekolwiek udzielone im zezwolenia i poczenia, opucili wszystkie inne
kocioy parafialne w okresie szeciu miesicy, zachowujc tylko jeden koci katedralny albo
parafialny. W przeciwnym wypadku zarwno kocioy parafialne, jak rwnie wszystkie inne
beneficja, ktre posiadaj, maj by moc samego prawa uwaane za oprnione i jako
wakansy mog by swobodnie przydzielone innym odpowiednim osobom, a oni po upywie tego
czasu nie bd mogli ze spokojnym sumieniem zachowa dochodw wczeniej
otrzymywanych, [e] wity sobr yczy sobie natomiast, aby o potrzeby rezygnujcych z
beneficjw zatroszczono si w stosowny sposb, wedle uznania papiea.

Kanon 18

[a] Kierowanie przez godnych i odpowiednich proboszczw szczeglnie suy zbawieniu dusz.
Aby wic pilniej i lepiej wypeni t zasad, wity sobr postanawia, e podczas wakansu w
kociele parafialnym, do ktrego dojdzie wskutek mierci czy te drog rezygnacji, nawet
zoonej w kurii, albo w jakikolwiek innych sposb, rwnie gdy powiada si, e troska o
parafi spoczywa na kociele lub na biskupie, a jest ona zarzdzana przez jednego albo kilku
[ksiy], take w kocioach, o ktrych powiada si, e s objte patronatem, albo e
podlegaj zwrotowi, w ktrych biskup ma zwyczaj powierza trosk duszpastersk jednemu
albo kilku (a tych wszystkich poleca wity sobr poddawa okrelonemu poniej
sprawdzeniu), nawet gdyby koci parafialny by oglnie albo szczegowo zarezerwowany czy
te przeznaczony, rwnie moc pozwolenia albo przywileju wydanego na rzecz kardynaa
witego Kocioa rzymskiego albo opata czy te kapituy, to biskup powinien, gdy tylko dowie
si o fakcie wakansu w tym kociele, ustanowi (jeeli bdzie to potrzebne), odpowiedniego
wikariusza wraz ze stosownie wyznaczonym, wedle woli biskupa, dochodem, ktry to wikariusz
przyjmie na siebie obowizki w tym kociele, dopki nie zostanie ustanowiony rektor
kocioa, [b] Nastpnie biskup oraz osoby posiadajce prawo patronatu, w okresie dziesiciu
dni (albo w innym czasie, okrelonym przez biskupa) mianuj odpowiednich duchownych do
kierowania kocioem w obecnoci wyznaczonych do tego celu egzaminatorw. Ponadto inne
osoby, znajce innych odpowiednich kandydatw, bd mogy swobodnie poda ich imiona,
aby pniej mona byo dokona pilnego sprawdzenia wieku, obyczajw i zdatnoci wszystkich
kandydatw, [c] Jeeli za biskupowi albo synodowi prowincjonalnemu wyda si to bardziej
stosowne, ze wzgldu na miejscowe zwyczaje, to ci, ktrzy chc by poddani egzaminowi
mog by wezwani rwnie za pomoc publicznego edyktu. [d] Po upywie przepisanego czasu
wszyscy, ktrzy zostali zapisani, bd poddani egzaminowi przez biskupa, a gdyby nie mg
tego dokona, to przez jego wikariusza generalnego oraz przez innych egzaminatorw, ale nie
mniej ni trzech, a gdyby ich gosy byy rwne na rzecz rnych osb, albo padyby gosy
pojedyncze, wtedy biskup lub jego wikariusz moe rozstrzygn wybr wedle swego
uznania, [e]Corocznie za biskup (albo jego wikariusz) na synodzie diecezjalnym bdzie
przedstawia co najmniej szeciu egzaminatorw, ktrzy bd przez ten synod zatwierdzani,
gdy si oka odpowiedni. Jeeli za zdarzy si wakans w ktrym z kociow, wtedy biskup
wybierze trzech spord tych egzaminatorw, aby wraz z nim przeprowadzili egzamin, a gdy
dojdzie do innego wakansu, wtedy biskup znw dokona wyboru albo tych trzech, albo innych,
ktrych bdzie wola, spord wspomnianych szeciu, [f] Egzaminatorzy za bd magistrami
albo doktorami albo licencjatami teologii bd prawa kanonicznego, albo innymi duchownymi,
albo zakonnikami, rwnie z zakonu ebraczego, a nawet wieckimi, gdy bd bardziej
odpowiedni do tej funkcji. Wszyscy oni zo przysig na wit Bo Ewangeli, e bd
wykonywa wiernie swe obowizki, nie baczc na adne ludzkie skonnoci, oraz e bd
unika sytuacji, aby cokolwiek otrzyma z okazji tego egzaminu (przed nim, czy te po jego
zakoczeniu) gdy w przeciwnym wypadku, zarwno egzaminatorzy, jak i dajcy, popeni
przestpstwo symonii, z ktrego nie mog by uwolnieni dopki nie opuszcz beneficjw, ktre
w jakikolwiek sposb otrzymali, nawet wczeniej, a do otrzymania w przyszoci innych
beneficjw bd niezdolni. Egzaminatorzy maj take obowizek zda z tego wszystkiego
spraw nie tylko przed Bogiem, ale rwnie w miar potrzeby na synodzie prowincjonalnym,
przez ktry mog by surowo ukarani, zgodnie z decyzj synodu, jeeli okae si, e uczynili
cokolwiek wbrew obowizkom swego urzdu, [g] Po dokonaniu za sprawdzenia zostanie
ogoszone, ktrzy kandydaci zostali uznani przez egzaminatorw za zdolnych co do wieku,
obyczajw, wiedzy, roztropnoci i w innych kwestiach, potrzebnych dla kierowania
oprnionym kocioem. Spord tych sprawdzonych kandydatw biskup wybierze takiego,
ktrego uzna za bardziej odpowiedniego ni inni, i wanie jemu bdzie przekazany koci
przez tego, do kogo naley to przekazanie, [h]Jeeli za w jakim kociele bdzie w mocy
prawo patronatu, a wyznaczenie bdzie nalee tylko do biskupa, wtedy osoba uznana za
najgodniejsz przez patrona kocioa, spord kandydatw sprawdzonych przez
egzaminatorw, ma by przedstawiona biskupowi, aby moga otrzyma od niego
ustanowienie, [i] Gdy za ustanowienie ma by dokonane przez kogo innego ni biskup, wtedy
sam biskup wybierze najgodniejszego spord godnych kandydatw, a patron kocioa
przedstawi t osob temu, do kogo naley ustanowienie, [k] Natomiast jeeli prawo patronatu
bdzie przysugiwa wieckiemu, wtedy osoba zgoszona przez patrona ma by (jak wyej)
poddana egzaminowi przez wyznaczone osoby i nie bdzie dopuszczona bez sprawdzenia, e
jest odpowiednia. [l] We wszystkich wymienionych wyej sprawach koci nie moe by
oddany nikomu innemu, jak tylko jednemu z wyej wymienionych kandydatw uznanych przez
egzaminatorw, zgodnie z podan wyej regu. Wykonaniu za sprawozdania, ogoszonego
przez wymienionych wyej egzaminatorw, nie moe stan na przeszkodzie, ani nie moe go
zawiesi adne prawo wyszego przeoonego czy odwoanie, nawet wniesione do Stolicy
Apostolskiej, czy te do legatw teje Stolicy bd zastpcw legatw, a take do nuncjuszy
czy te do biskupw i metropolitw, prymasw albo patriarchw, [m] W przeciwnym wypadku
wikariusz, ktry podczas wakansu kocioa zosta przez biskupa, na mocy jego decyzji, czasowo
wyznaczony, albo nawet pniej bdzie wyznaczony, nie zostanie odwoany od opieki i
administrowania tym kocioem, dopki albo on sam, albo kto inny, ktry zostanie sprawdzony
i wybrany (w podany wyej sposb) nie zostanie wyznaczony, [n] Inne za wyznaczenia czy te
ustanowienia, uczynione wbrew podanej wyej procedurze, naley uwaa za wyudzone, bez
wzgldu na przeciwne temu dekretowi wyczenia, pozwolenia, przywileje, uprzednie decyzje,
przywaszczenia, nowe wyznaczenia, pozwolenia udzielone jakimkolwiek uniwersytetom,
nawet w okrelonej kwocie, oraz bez wzgldu na jakiekolwiek inne przeszkody, [o] Gdyby
jednak we wspomnianej parafii dochody byy tak bardzo skromne, e nie wystarczyyby na
pokrycie kosztw caego egzaminu, albo nie znalazby si aden kandydat, ktry chciaby si
podda egzaminowi, czy te z powodu otwartych buntw bd niezgody, ktre zdarzaj si w
niektrych miejscach, atwo mogoby doj do cikich wani i zamieszek, wtedy biskup
ordynariusz bdzie mg, jeeli w sumieniu uzna, za rad wyznaczonych egzaminatorw, e
jest to potrzebne, pomin podan metod sprawdzania i zastosowa inny, prywatny
egzamin, [p] Rwnie synod prowincjonalny bdzie mg podobnie postpowa, gdyby uzna,
e w podanej wyej formie egzaminowania naley co doda albo zmieni.
Kanon 19
wity sobr postanawia, e polecenia dotyczce mianowania oraz aski, zwane
ekspektatywami, nie mog by ju wicej udzielane, nawet kolegiom, uniwersytetom,
senatom ani innym pojedynczym osobom, nawet pod nazw pozwolenia, ani do okrelonej
kwoty, ani pod adnym innym pretekstem. Ponadto nikt nie moe korzysta z tych, ktre ju
zostay udzielone. Natomiast zastrzeenie potajemne, a take wszelkie inne aski dotyczce
przyszych wakansw oraz pozwolenia dotyczce obcych kociow albo klasztorw, udzielane
wszelkim osobom, nawet kardynaom witego Kocioa rzymskiego, oraz ju udzielone, naley
uwaa za zniesione.

Kanon 20
[a] Wszystkie sprawy, w jakikolwiek sposb podlegajce sdownictwu kocielnemu, nawet
jeeli dotycz beneficjw, w pierwszej instancji maj rozpatrywa wycznie ordynariusze
miejsca, a take oni maj je rozstrzyga, do dwch lat od dnia wszczcia procesu. W
przeciwnym wypadku, po upywie tego czasu sprawa moe by w dowolny sposb przekazana
przez strony (albo przez jedn ze stron) do sdziw wyszej instancji, jednake takich, ktrzy
posiadaj odpowiednie kompetencje, a oni przyjm spraw w takim stanie, w jakim si
znajduje i zatroszcz si o jej niezwoczne rozstrzygnicie. Zanim to nie nastpi sprawa nie
bdzie powierzona innym sdziom, ani nie bdzie im odebrana, ani adni przeoeni nie bd
przyjmowa jakichkolwiek odwoa, zoonych przez strony, ani przeoeni nie dokonaj
przeniesienia sprawy, ani nie wydadz zakazu jej prowadzenia, chyba e dotyczyby
ostatecznego wyroku albo wyroku posiadajcego moc ostateczn, ktrego powaga nie pozwala
na odwoanie od jego wicej mocy. [b] Spord tych spraw bd wyczone te, ktre zgodnie
z postanowieniami kanonicznymi maj by rozpatrywane przez Stolic Apostolsk, oraz te,
ktre w oparciu o pilne i wane motywy papie uzna, e maj by powierzone albo odebrane i
przekazane moc specjalnego pisma kancelarii Jego witobliwoci, podpisanego jego wasn
rk, [c] Ponadto sprawy maeskie i karne maj by pozostawione do rozpatrzenia i
osdzenia wycznie biskupom, a nie bd podlega osdowi (nawet podczas wizytacji)
dziekanw, archidiakonw albo innych niszych duchownych, nawet gdyby obecnie pomidzy
biskupem i dziekanem, archidiakonem albo innymi niszymi duchownymi trwaa
nierozstrzygnita sprawa, w dowolnej instancji, w kwestii rozpoznania tych spraw. Jeeli w
tego rodzaju sprawie maeskiej strona wykae przed biskupem ubstwo, wtedy proces nie
bdzie przenoszony poza prowincj, ani w drugiej, ani w trzeciej instancji procesu, jeeli
druga strona nie pokryje kosztw utrzymania i procesu, [d] Natomiast legaci, rwnie a latere,
nuncjusze, zarzdcy kocielni oraz inni, moc jakichkolwiek uprawnie, niech si nie odwa
nie tylko nie przeszkadza biskupom w prowadzeniu wymienionych wyej spraw, ale take w
aden sposb nie mog sobie przywaszcza ich jurysdykcji, ani zakca procesw, ale nie
bd rwnie prowadzi adnego postpowania przeciwko duchownym ani adnym innym
osobom kocielnym, jeeli wpierw nie zwrc si do biskupa, a ten zaniedbaby swych
obowizkw w tej sprawie. W przeciwnym wypadku ich postpowanie oraz decyzje nie bd
mie adnej mocy prawnej, a take bd mieli obowizek zadouczynienia szkd
pokrzywdzonym stronom, [e] Jeeli ponadto kto zoy odwoanie w przypadkach
przewidzianych w prawie, albo bdzie si skary na jakie obcienia, czy te z jakiego
innego powodu odwoa si do innego sdziego, z powodu upywu okresu dwch lat (o czym bya
wyej mowa), wtedy jest obowizany, aby wszystkie akta, sporzdzone przed biskupem,
zostay przeniesione do sdziego odwoawczego na koszt osoby skadajcej odwoanie.
Najpierw jednak winien poinformowa biskupa, e ten moe poinformowa sdziego, jeeli
posiada pewne informacje dotyczce sprawy, [f] Jeeli dojdzie do apelacji, wtedy strona,
ktra si odwouje powinna pokry rwnie cz kosztw przeniesienia tych aktw sprawy, z
ktrych chce zrobi uytek, jeeli inaczej nie wynika z miejscowego zwyczaju, to znaczy jeeli
do strony, ktra si odwouje nie naley pokrycie caych tych kosztw, [g] Ponadto notariusz
ma obowizek jak najszybciej (a przynajmniej w okresie jednego miesica) wyda kopi tych
akt stronie, ktra si odwouje, po pobraniu stosownej zapaty. Gdyby za notariusz dopuci
si jakiego oszustwa dla opnienia wydania tych akt, wtedy wedle woli biskupa ordynariusza
ma by zawieszony w wykonywaniu swego urzdu oraz ma by zmuszony do uiszczenia
podwojonych kosztw procesu, ktra to kwota ma by podzielona pomidzy odwoujc si
stron a ubogimi, yjcymi w danym miejscu, [h] Natomiast sdzia, gdyby rwnie i on by
wiadom tego rodzaju przeszkd, albo braby w nich udzia, czy te w inny sposb utrudniaby
sprawy, aby w okrelonym czasie nie przekaza odwoujcej si stronie kompletnych akt
sprawy, wtedy winien zapaci tak sam kar podwjnych kosztw procesu, [i] Przy realizacji
tych wszystkich postanowie nie bd miay znaczenia adne przywileje, pozwolenia, umowy
(ktre wi tylko ukadajce si strony) oraz jakiekolwiek inne zwyczaje.

Kanon 21
wity sobr, pragnc aby nigdy w przyszoci nie doszo do wtpliwoci, co do dekretw
wydanych przez ten wity sobr, a take wyjaniajc znaczenie nastpujcych sw,
zamieszczonych w dekrecie, ogoszonym na pierwszej sesji odbytej za naszego
najwitobliwszego Piusa IV, a mianowicie: ktre stosowne i odpowiednie wydadz si
witemu soborowi do przekazania legatom i przewodniczcym, dla uwolnienia od niedoli
naszych czasw, dla uspokojenia sporw religii, dla ukrcenia podstpnych jzykw, dla
naprawy naduy niegodziwych obyczajw i dla zjednania Kocioowi prawdziwego pokoju
chrzecijaskiego, stwierdza, e nie byo zamiarem soboru, aby przez uycie powyszych sw
w jakikolwiek sposb zmieniony by zwyczaj rozwaania spraw na soborach generalnych, a
take nie zamierza w ten sposb czy to w czym powiksza, czy te umniejsza tego, co ju
byo postanowione w witych kanonach lub na soborach generalnych.
III. Dekret w sprawie zapowiedzi przyszej sesji
Ponadto ten sam wity sobr postanawia i ustala, e najblisza przysza sesja odbdzie si w
czwartek po wicie Poczcia Najwitszej Maryi Panny, to znaczy najbliszego 9 grudnia, z
zachowaniem prawa do skrcenia tego czasu. Podczas sesji bdzie rozwaany szsty rozdzia,
ktry teraz zosta odoony na t sesj, oraz pozostae rozdziay dotyczce reformy, ju
przedstawione, oraz inne kwestie z nimi zwizane. Jeeli za wyda si to stosowne, a czas na
to pozwoli, wtedy bdzie mona take podj dyskusj nad rnymi kwestiami
dogmatycznymi, ktre w swoim czasie zostan przedstawione na kongregacjach.

[DOKUMENTY PO SESJI 24 (smej za Piusa IV)]

I. Wniosek arcybiskupa Pragi, na kongregacji partykularnej

(sobota 13 listopada 1563)
[1012, 8-18] O tym co trzeba jeszcze omwi przed upywem czasu od ostatniej do najbliszej
sesji, uwaam, e najbardziej konieczne jest, aby nie podejmowano niczego, co mogoby da
okazj do przeduajcych si dysput, ebym nie powiedzia sporw, i odraczania na dugo
soboru. Trzeba odnowi i potwierdzi nauk soboru Florenckiego o czycu i to, co o
sakramencie pokuty i o ofierze mszy ustalono tutaj w Trydencie. Tako o obrazach Soboru
Nicejskiego II, zwanego sidmym [soborem]. O lubach zakonnych, o postach, o kulcie i
czczeniu witych, chocia mielimy wiele wybornych dysput, to jednak faktyczne gosowania
pozwoliyby ustali nauk katolick, ktra zgodnymi gosami wszystkich ojcw byaby przyjta.
Uwaam, e tak samo naley rozstrzygn kwesti stosowania odpustw, aby nie dawa adnej
okazji chccym przedua sobr.
[1012, 37n] Przed trzema dniami przyjto dekret, akceptowany we wszystkim wycznie przez
Hiszpanw, a przez pozostae narody przyjty czciowo, e maestwa potajemne powinny
by niewane, przy sprzeciwie 50 ojcw. Byo take 50 ojcw, nie wicej, ktrzy sprzeciwili
si zezwoleniu na Komuni pod dwiema postaciami, przy zgodzie wszystkich pozostaych;
jednake nie ten sam powd by w przypadku sakramentu Eucharystii, co sakramentu
maestwa, poniewa o niewano potajemnych maestw starali si Hiszpanie, a o
Komuni pod dwiema postaciami - Niemcy.
[1013, 8-12] Metod nauki chrzecijaskiej, do ktrej wszyscy mwcy swoje mowy
przystosowuj, tu na soborze, zanim si skoczy, pragn, eby na prob cesarza opracowa;
albowiem cho Niemcy maj wiele katechizmw katolickich, to jednak z wikszym uznaniem i
wikszym autorytetem zostanie przyjte to, co wyjdzie z tak liczebnego soboru.
[1013, 13-15] Powiem jeszcze sowo o niepodejmowanych teraz sprawach, podsuwane mi
przez powd mojego poselstwa: pragn, aby bulla reformy konklawe za zgod ojcw zostaa
doczona do dokumentw soborowych.
[1013, 16-19] Pragn eby papie [to] osobicie zatwierdzi. By za nie ganiono, e katolicy
zostali pozostawieni w nadziei prawdziwej reformy a heretycy w strachu, na ostatniej sesji
naley zarzdzi, eby nastpny sobr ekumeniczny [odby si] po omiu lub dziesiciu latach
w miejscu, ktre Jego witobliwo moe uzgodni z Jego Cesarsk Moci.

Sesja 25/A (dziewita za Piusa IV) (dzie pierwszy: pitek 3 grudnia 1563)

I Dekret o czycu
[1] Poniewa Koci katolicki - pouczony przez Ducha witego, w oparciu o Pismo wite
oraz staroytn tradycj ojcw, podczas witych soborw, a ostatnio na tym ekumenicznym
soborze - naucza, e istnieje czyciec, a dusze w nim zatrzymane wspierane s
wstawiennictwem wiernych, szczeglnie za mi [Bogu] ofiar otarza, wity sobr nakazuje
biskupom piln trosk o to, by chrzecijanie wierzyli, zachowywali, byli nauczani oraz by
wszdzie goszono zdrow nauk o czycu, przekazan przez witych ojcw i wite
sobory. [2] W kazaniach dla ludu naley pomija dociekania dla prostego ludu trudniejsze i
subtelniejsze, ktre nie su zbudowaniu i zwykle nie prowadz do wzrostu pobonoci.
Podobnie, [biskupi] nie powinni zezwala, aby rozpowszechniano i roztrzsano kwestie
niepewne lub posiadajce pozory faszu. Powinni zakaza - jako zgorszenia i obrazy wiernych -
tego, co jest jedynie przejawem jakiej ciekawoci czy zabobonu lub trci brudnym
zyskiem. [3] Niech za biskupi zatroszcz si, eby wstawiennictwa wiernych yjcych, a
mianowicie ofiary mszy, modlitwy, jamuny oraz inne dziea pobonoci zwyczajowo
podejmowane przez nich za wierzcych zmarych, dokonyway si pobonie i bogobojnie
zgodnie z postanowieniami Kocioa, a to, co wypywa z powinnoci wynikajcych z fundacji
spadkodawcw lub z innych racji, nie byo wypeniane niedbale - przez kapanw, szafarzy
Kocioa oraz inne zobowizane do tego osoby - ale pilnie i dokadnie.

II. Wzywanie, cze i relikwie witych oraz wite obrazy

[1] wity sobr nakazuje wszystkim biskupom oraz innym osobom zobowizanym
odpowiedzialnym za nauczanie, aby zgodnie z praktyk Kocioa katolickiego i apostolskiego
otrzyman od samego pocztku chrzecijastwa, zgodnie z nauczaniem witych ojcw i
dekretami witych soborw, pouczali wiernych przede wszystkim o wstawiennictwie witych,
ich wzywaniu, czczeniu relikwii oraz odpowiednim posugiwaniu si obrazami, [2] uczc ich,
e: wici krlujcy wraz z Chrystusem ofiaruj Bogu swoje modlitwy za ludzi; dobr i
poyteczn rzecz jest pokorne wzywanie witych i uciekanie si do ich modlitw,
wstawiennictwa oraz pomocy w celu otrzymania dobrodziejstw od Boga przez Jego Syna, Pana
naszego Jezusa Chrystusa, ktry jest naszym jedynym Odkupicielem i
Zbawicielem; [3] bezbonie myl ci, ktrzy zaprzeczaj temu, e wici radujcy si
wieczn szczliwoci w niebie powinni by wzywani, lub twierdz, e oni nie modl si za
ludzi lub e bawochwalstwem jest wzywanie ich, by modlili si za kadego z nas, lub e
obraa to Sowo Boe i jest przeciwne czci Jezusa Chrystusa - jedynego porednika midzy
Bogiem i ludmi, lub e gupot jest, aby krlujcych w niebie baga sowem lub
myl. [4] Wierni powinni czci take wite ciaa mczennikw i innych yjcych z
Chrystusem, gdy byy ywymi czonkami Chrystusa i wityni Ducha witego, ktry je
wskrzesi do ycia wiecznego i obdarzy chwa, i przez nie Bg udziela ludziom wielu
dobrodziejstw; tak wic twierdzcych, e nie powinno si czci i szanowa relikwii witych,
lub e wierni na prno oddaj cze relikwiom i innym upamitniajcym rzeczom oraz
nadaremnie odwiedzaj miejsca powicone wspomnieniu witych w celu uzyskania ich
pomocy, naley w peni potpi, jak ju wczeniej potpi ich Koci i take teraz potpia.
[5] Obrazy Chrystusa, Boej Rodzicielki oraz innych witych naley posiada i zachowywa
zwaszcza w wityniach, i oddawa im nalen cze i uszanowanie, nie dlatego by wierzono,
e tkwi w nich jakie bstwo czy moc, ze wzgldu na ktre miayby by czczone; lub e mona
ich o co prosi; lub e naley pokada nadziej w obrazach, jak niegdy czynili poganie,
ktrzy sw nadziej pokadali w bokach, ale dlatego, e okazywany im honor odnosi si do
wzoru, ktry przedstawiaj. W ten sposb przez obrazy, gdy je caujemy, odkrywamy przed
nimi gow i klkamy, adorujemy Chrystusa i czcimy witych, ktrych one nosz podobizny.
Zatwierdziy to sobory, zwaszcza Sobr Nicejski II przeciwko obrazoburcom.
[6] Biskupi powinni pilnie uczy, e namalowane lub wyraone w innej formie wydarzenia
dotyczce tajemnic naszego Odkupienia ucz lud i utwierdzaj przez wspominanie i wytrwae
rozwaanie prawd wiary. Dlatego wszystkie wite obrazy przynosz wielkie korzyci, nie tylko
dlatego, e przypomina si ludowi jak wiele dobrodziejstw i darw otrzyma od Chrystusa, ale
take dlatego, e cuda i zbawienne przykady dokonane przez Boga za porednictwem witych
przedstawiane s wiernym, eby dzikowali za nie Bogu i ksztatowali swoje ycie i obyczaje
naladujc witych, eby byli pobudzani do adorowania i miowania Boga oraz do
praktykowania pobonoci. Gdyby za kto naucza lub utrzymywa co przeciwnego tym
dekretom - niech bdzie wyklty.
[7] Gdyby za do tych witych i zbawiennych zasad wkrady si jakie naduycia, wity sobr
gorco pragnie, by zostay wyeliminowane w taki sposb, aby nie tworzono adnych obrazw
przedstawiajcych faszyw nauk, ktre staj si okazj niebezpiecznego bdu dla
niewyksztaconych ludzi. [8] Jeeli za czasem wyraa si i przedstawia wydarzenia i
opowiadania z Pisma witego, co jest stosowne dla nieuczonego ludu, naley pouczy lud, e
Bstwo nie dlatego zostao przedstawione, jak gdyby mogo by widziane ludzkimi oczyma lub
wyraone barwami i ksztatami. [9] Nastpnie naley usun wszelkie przesdy zwizane z
wzywaniem witych, czczeniem relikwii oraz witym uywaniem obrazw; naley
wyeliminowa wszelkie brudne zyski i unika wszelkiej swawoli, aby nie malowano obrazw i
nie zdobiono ich bezwstydnym powabem, aby ludzie nie naduywali uroczystoci ku czci
witych i nawiedzania relikwii do uczt i pijastwa, jak gdyby witeczne dni ku czci witych
sprowadzay si do przepychu i swawoli. [10] Na koniec, biskupi powinni pilnie i troskliwie
zadba o to, aby w tych sprawach nie dochodzio do niczego nieuporzdkowanego,
przewrotnego lub rodzcego niepokoje, do niczego bezbonego i haniebnego, poniewa
Domowi Boemu przystoi wito.
[11] Aby zasady te wierniej zachowywano, wity sobr postanawia, e nikomu nie wolno w
adnym miejscu ani kociele, nawet w jakikolwiek sposb objtym egzempcj, umieszcza ani
stara si o umieszczenie jakiegokolwiek niezwykego obrazu, jeeli nie uzna go
biskup. [12] Nie mona te uzna adnego nowego cudu, ani przyjmowa adnych nowych
relikwii bez rozpoznania i zatwierdzenia przez biskupa. Skoro tylko si o nich dowie, po
zasigniciu rady teologw oraz innych pobonych mw, postpi wedug sugestii prawdy i
pobonoci. [13] Gdyby za naleao wypleni jakie wtpliwe lub trudne naduycie, albo
pojawiby si w tej materii jaki powaniejszy problem, biskup, zanim rozstrzygnie spr,
winien poczeka na opini metropolitw i innych biskupw z prowincji, wyraon na synodzie
prowincjonalnym, z zastrzeeniem, e bez konsultacji z papieem nie mona zarzdza
niczego nowego lub dotd niestosowanego w Kociele.

III. Dekret w sprawie zakonnikw i zakonnic

Ten sam wity sobr, realizujc dzieo odnowy, uwaa, e naley przyj nastpujce
postanowienia:

Rozdzia l
Poniewa wity sobr dobrze wie, jak wielki blask i korzy w Kociele Boym rodzi si z
klasztorw, pobonie ustanowionych i waciwie kierowanych, dlatego uzna za konieczne, e
lepiej i dojrzalej dokona si odnowa w dawnej i staej dyscyplinie, gdy to co jest w upadku
zostanie odnowione, a bdzie mocniejsza, gdy nakazana zostanie kontynuacja tego, co dotd
zachowano. Dlatego w tym dekrecie nakazuje, aby wszyscy zakonnicy, zarwno mczyni, jak
i niewiasty, stosowali i podporzdkowywali swe ycie zasadom reguy, ktr lubowali, a
przede wszystkim, aby wiernie zachowywali to, co dotyczy doskonaego wypenienia ich
lubw, a wic zasady posuszestwa, ubstwa i czystoci, oraz gdy inne poszczeglne normy i
nakazy wynikajce z reguy i charakteru zgromadzenia, w ich waciwej istocie, jak rwnie
przepisy dotyczce ycia wsplnego, wyywienia i ubioru. Przeoeni za maj dokada
wszelkich wysikw i pilnoci, zarwno na kapituach generalnych i prowincjonalnych, jak
rwnie podczas wizytacji (ktrych w czasie sprawowania swej wadzy winni nie zaniedbywa),
aby od tego nie odstpili, gdy pewnym jest, e nie mog zrezygnowa z tego, co przynaley
do samej istoty ycia zakonnego. Gdyby bowiem nie byo dokadnie zachowane to, co stanowi
oparcie i fundament caej dyscypliny zakonnej, wtedy nieuchronny jest upadek caej tej
budowli.
Rozdzia 2
aden zakonnik czy zakonnica nie moe posiada ani zachowywa adnych dbr nieruchomych
bd ruchomych, jakiegokolwiek rodzaju, w aden sposb otrzymanych, jako wasnoci, nawet
w imieniu zgromadzenia, ale natychmiast bd one przekazane przeoonemu i wczone do
zasobw konwentu. Ponadto odtd przeoeni nie bd mogli przyznawa nikomu spord
zakonnikw adnych trwaych dbr, nawet dla korzystania z dochodu, albo w uywanie, w
zarzd, czy te w formie poyczki. Natomiast zarzd dobrami klasztorw albo konwentw
bdzie przynalea wycznie zarzdcom, ktrzy mog by usuwani wedle woli przeoonych.
Natomiast w kwestii korzystania z dbr ruchomych w zakonach przeoeni bd zezwala na
to, aby posiadane sprzty odpowiaday stanowi ubstwa, ktry lubowali, a take aby nie byo
w tym adnego nadmiaru, oraz by nie odmawia im niczego, co jest potrzebne. Gdyby za kto
posiadajcy wasno wbrew tym zasadom zosta na tym przyapany, albo gdyby komu to
udowodniono, ten zostanie pozbawiony na dwa lata czynnego i biernego prawa gosu, a take
bdzie ukarany zgodnie z zasadami swej reguy i z konstytucjami swego zakonu.

Rozdzia 3
wity sobr przyznaje prawo posiadania nieruchomoci wszystkim klasztorom i domom
zakonnym, zarwno mskim, jak i eskim, oraz zakonom ebraczym (za wyjtkiem domw
braci kapucynw w. Franciszka i tych, ktrzy s zwani [Brami] Mniejszymi z racji
obserwancji), a take tym, ktrym zakazuj tego ich konstytucje zakonne, albo nie zostao im
to przyznane na mocy przywileju apostolskiego. Jeeli niektre z wyej wymienionych miejsc
zostay obrabowane z tego rodzaju dbr, ktrych posiadanie zostao im przyznane moc
autorytetu apostolskiego, wszystkie maj by im przywrcone. W wymienionych za
klasztorach i domach, zarwno mskich, jak i eskich, posiadajcych dobra nieruchome, jak
rwnie nie posiadajcych, ma przebywa teraz i w przyszoci taka liczba osb, jaka
stosownie da si utrzyma z wasnych dochodw klasztorw albo ze zwyczajnej jamuny.
Ponadto podobne miejsca nie bd zakadane bez zgody biskupa, w ktrego diecezji maj by
zaoone, a ktrego pozwolenie winno by najpierw wydane.

Rozdzia 4
wity sobr zakazuje, aby aden zakonnik bez pozwolenia swego przeoonego, pod
pretekstem goszenia kaza, wykadw albo jakiegokolwiek pobonego dziea, nie oddawa si
na sub adnemu dostojnikowi, ksiciu, uniwersytetowi, wsplnocie ani adnej innej osobie
czy te miejscu, aby nie posikowa si w tym celu adnym przywilejem ani pozwoleniem
otrzymanym od kogo innego w tej sprawie. Gdyby za uczyni co wbrew temu zakazowi,
zostanie ukarany zgodnie z wol swego przeoonego za nieposuszestwo. Zakonnikom nie
wolno take oddala si ze swoich konwentw, nawet pod pretekstem udania si do swojego
przeoonego, jeeli nie zostan przez niego wysani albo wezwani. Jeeli za zakonnik
zostanie przyapany bez wspomnianego polecenia, otrzymanego na pimie, bdzie ukarany
przez ordynariusza miejsca jako odstpca od regu swego zgromadzenia. Natomiast ci, ktrzy
s wysyani na uniwersytety dla podjcia studiw, maj mieszka wycznie w konwentach, a
w przeciwnym wypadku zostanie przeciwko nim podjte postpowanie przez ordynariuszy.

Rozdzia 5
[a] Odnawiajc konstytucj Bonifacego VIII rozpoczynajc si od sowa: Niebezpiecznie,
wity sobr nakazuje wszystkim biskupom, pod grob sdu Boego i wiecznego potpienia,
aby we wszystkich klasztorach, ktre im podlegaj na mocy zwyczajnej wadzy, a w innych
moc autorytetu Stolicy Apostolskiej, pilnie odnowili klauzur zakonnic, gdy zostaa naruszona,
a jeeli nie byaby naruszona, niechaj si zatroszcz o jej szczeglne zachowanie, przywoujc
do porzdku nieposusznych i przeciwnych z pomoc cenzur kocielnych i innych kar, bez
wzgldu na jakiekolwiek odwoania, a w miar potrzeby zwracajc si w tej sprawie o pomoc
ramienia wieckiego. wity sobr zachca wszystkich wadcw chrzecijaskich do udzielenia
tej pomocy, a wszystkie wadze wieckie zobowizuje do jej udzielenia pod kar ekskomuniki,
wicej moc samego prawa, [b] adnej za spord zakonnic nie godzi si opuszcza
klasztoru po zoeniu profesji zakonnej, nawet na krtki okres czasu, pod jakimkolwiek
pretekstem, chyba e dla jakiej susznej przyczyny, uznanej przez biskupa, bez wzgldu na
jakiekolwiek indulty i przywileje, [c] Natomiast nikomu, jakiejkolwiek godnoci, stanu, pci
bd wieku, nie wolno wchodzi na teren klauzuli zakonnej bez pozwolenia biskupa albo
przeoonego, udzielonego na pimie, pod kar ekskomuniki, wicej moc samego prawa.
Udzielanie takiego pozwolenia przez biskupa lub przeoonego powinno mie miejsce tylko w
koniecznych przypadkach, a adna inna osoba nie moe udziela takiego pozwolenia, na mocy
jakichkolwiek uprawnie albo indultu, przyznanego wczeniej, albo majcego by udzielonym
na przyszo, [d] Skoro za klasztory eskie, ustanowione poza murami miast i osiedli, czsto
bez adnej ochrony, s wystawione na up zodziei i inne przestpstwa, zatem biskupi i inni
przeoeni bd si troszczy, jeeli uznaj, e jest to konieczne, aby zakonnice zostay z tych
klasztorw skierowane do dawnych i nowych klasztorw w obrbie murw miast albo wikszych
osiedli, przywoujc w miar potrzeby pomoc ramienia wieckiego. Natomiast tych, ktrzy
bd stawa na przeszkodzie, jak rwnie nie podporzdkuj si tym poleceniom, przymusz
do posuszestwa za pomoc kar kocielnych.

Rozdzia 6
[a] Aby w sprawach dotyczcych wyborw wszelkich przeoonych, opatw, czasowych
przeoonych i innych zarzdcw, a take przeoonych generalnych i opatek oraz innych
prepozytw wszystko przebiegao poprawnie i bez adnego oszustwa, wity sobr najpierw
cile nakazuje, aby wszyscy wyej wymienieni przeoeni byli wybierani w tajnym gosowaniu,
w taki sposb, aby nigdy nie zostay ujawnione poszczeglne imiona osb gosujcych w
okrelony sposb. W przyszoci nie bdzie take moliwe ustanawianie prowincjaw, opatw,
przeorw albo jakich innych przeoonych jakiejkolwiek godnoci, aby oni wanie byli
wybrani, ani uzupenia gosy nieobecnych, [b] Jeeli za kto zostaby wybrany wbrew
postanowieniom niniejszego dekretu, wybr bdzie niewany, a osoba ktra pozwoliaby siebie
uczyni w ten sposb prowincjaem, opatem albo przeorem bdzie odtd niezdolna do
otrzymania jakichkolwiek urzdw zakonnych, a uprawnienia, jakie byyby jej w tej sprawie
przyznane bd jej odebrane moc samego czynu, a jeeli bd jej w przyszoci udzielone
jakie inne, to bd traktowane jako wyudzone.

Rozdzia 7
[a] Na opatk i przeorysz, czy inaczej jeszcze nazywan, bdzie wybierana osoba w wieku co
najmniej czterdziestu lat, ktra po zoeniu profesji zakonnej prowadzia chwalebne ycie
przez osiem lat. Jeeli w danym klasztorze zabraknie osoby speniajcej te wymagania, wtedy
bdzie mona wybra na przeoon zakonnic z innego klasztoru tego samego zgromadzenia.
Gdyby to si wydao kopotliwe dla przeoonego kierujcego wyborem, wtedy wybr zostanie
dokonany za zgod biskupa albo innego przeoonego spord zakonnic danego klasztoru, ktre
przekroczyy trzydziesty rok ycia i przez okres przynajmniej piciu lat po zoeniu profesji
zakonnej prowadz prawe ycie, [b] adna przeoona nie bdzie za sta na czele dwch
klasztorw, a jeeli w jakikolwiek sposb otrzyma w zarzd dwa lub wicej klasztorw, wtedy
w cigu szeciu miesicy bdzie przymuszona do rezygnacji ze wszystkich za wyjtkiem
jednego. Natomiast po upywie tego czasu, jeeli nie zoy rezygnacji, utraci wszystkie
klasztory moc samego prawa, [c] Z kolei biskup albo inny przeoony, do ktrego naley
kierowanie wyborem, nie bdzie wstpowa do klauzuli zakonnej, ale wysucha lub przyjmie
poszczeglne gosy przed zakratowanym okienkiem. W pozostaych sprawach bd
zachowywane konstytucje poszczeglnych zgromadze albo klasztorw.

Rozdzia 8
[a] Wszystkie klasztory, ktre nie s podporzdkowane kapituom generalnym albo biskupom,
albo nie maj swych zwyczajnych wizytatorw zakonnych, ale pozostaj pod bezporedni
opiek i kierownictwem Stolicy Apostolskiej, s obowizane, w okresie jednego roku od
zakoczenia obecnego soboru, a nastpnie kadorazowo co trzy lata, odby kongregacj
zgodnie z zasadami zawartymi w konstytucji Innocentego III wydanej na soborze generalnym,
ktra rozpoczyna si od sw: W kadym [krlestwie]. Maj take obowizek wyznacza
pewnych zakonnikw, ktrzy bd rozwaa i podejmowa postanowienia w sprawie sposobu i
porzdku ustanowienia wspomnianych kongregacji, a take w zakresie postanowie, jakie maj
by przyjte na tych kongregacjach, [b] Gdyby za popenili w tym zakresie zaniedbania,
wtedy metropolita, na terenie ktrego prowincji znajduj si tego rodzaju klasztory, bdzie
mg ich zwoa dla rozpatrzenia wymienionych wyej zagadnie jako delegat Stolicy
Apostolskiej. Jeeli za w obrbie granic jednej prowincji nie znajduje si wystarczajca
liczba tego rodzaju klasztorw, aby mona byo odby kongregacj, wtedy jedn kongregacj
bd mogy odby klasztory z dwch albo trzech prowincji. Po odbyciu za kongregacji kapituy
generalne tych kongregacji oraz wybrani przez te kapituy przewodniczcy, albo wizytatorzy
bd posiada taki sam autorytet wobec klasztorw swej kongregacji oraz wobec
przebywajcych tam zakonnikw, jak inni przewodniczcy i wizytatorzy posiadaj w innych
zakonach, [c] Przewodniczcy, albo wizytatorzy s obowizani do czstego odbywania
wizytacji klasztorw swojej kongregacji, do podejmowania stara o odnow w tych
klasztorach, a take o zachowanie zasad zawartych w witych kanonach i w postanowieniach
tego witego soboru. Gdyby za nie troszczyli si o wykonanie tych zasad, take w obecnoci
metropolity, wtedy zostan podporzdkowani biskupom, na ktrych terenie diecezji znajduj
si wyej wymienione miejsca, jako delegatom Stolicy Apostolskiej.

Rozdzia 9
Klasztory zakonnic bezporednio podporzdkowane Stolicy Apostolskiej, rwnie te zwane
kapituami witego Piotra albo witego Jana, oraz inaczej nazywane, bd kierowane przez
biskupw jako delegatw wspomnianej Stolicy, bez wzgldu na jakiekolwiek przeszkody.
Natomiast te klasztory, ktre kierowane s przez osoby wyznaczone na kapituach generalnych
albo przez innych zakonnikw, pozostan pod ich opiek i kierownictwem.

Rozdzia 10
[a] Biskupi oraz inni przeoeni klasztorw zakonnic niech zwrc uwag, aby zakonnice byy
zachcane przez swe konstytucje zakonne do przystpowania do spowiedzi przynajmniej raz
na miesic i do przyjmowania Najwitszego Eucharystii, aby tak wsparte zbawienn opiek
umacniay si w walce z wszelkimi zasadzkami diabelskimi. Oprcz za zwyczajnego
spowiednika biskup i inni przeoeni bd wyznacza innego, nadzwyczajnego spowiednika,
ktry dwa albo trzy razy do roku powinien wysucha spowiedzi wszystkich
zakonnic, [b] wity sobr zakazuje za, bez wzgldu na jakikolwiek indult albo przywilej, aby
najwitsze Ciao Chrystusa byo przechowywane w chrze zakonnym albo na terenie
klasztoru, a nie w publicznie dostpnym kociele.

Rozdzia 11
[a] W klasztorach albo w mskich bd eskich domach zakonnych, ktrym powierzono trosk
duszpastersk o wieckich (oprcz tych ktrzy s domownikami tych klasztorw albo miejsc),
osoby, zajmujce si tym duszpasterstwem, zarwno zakonnicy, jak i duchowni diecezjalni,
zostan bezporednio podporzdkowani (w sprawach nalecych do wypeniania tej troski
duszpasterskiej i w kwestiach udzielania sakramentw) jurysdykcji, wizytacji i korygowaniu
przez biskupa, na terenie ktrego diecezji si znajduj. Ponadto adni duchowni, nawet
dowolnie odwoywalni, nie bd wyznaczani do penienia tej funkcji bez zgody biskupa i bez
wczeniejszego egzaminu, dokonanego przez biskupa albo przez jego wikariusza, [b]Zasady te
bd obowizywa za wyjtkiem klasztoru w Cluny wraz z jego granicami, a take z
wyczeniem tych klasztorw albo miejsc, w ktrych opaci generalni czy inni przeoeni
zakonni wykonuj jurysdykcj biskupi i wieck wobec proboszczw oraz ich parafian, z
zachowaniem jednak prawa tych biskupw, ktrzy wykonuj wiksz jurysdykcj we
wspomnianych miejscach, albo wobec tych osb.

Rozdzia 12
Cenzury i interdykty, naoone nie tylko przez Stolic Apostolsk, ale rwnie ogoszone przez
ordynariuszy, bd ogoszone z polecenia biskupa i zachowane przez zakonnikw w ich
kocioach. Rwnie dni witeczne, ktrych przestrzeganie biskup poleci w swojej diecezji
bd zachowywane przez wszystkich objtych egzempcj, rwnie zakonnikw.

Rozdzia 13
Wszystkie spory dotyczce pierwszestwa, ktre nader czsto i najwikszym zgorszeniem
powstaj pomidzy osobami kocielnymi, diecezjalnymi i zakonnymi, zarwno podczas
publicznych procesji, jak i podczas pochwkw cia zmarych, podczas noszenia baldachimw i
w innych podobnych okolicznociach, bdzie si stara uporzdkowa biskup z wykluczeniem
wszelkich odwoa i bez wzgldu na jakiekolwiek inne okolicznoci. Wszystkie natomiast osoby
wyczone, zarwno duchowni diecezjalni, jak i zakonni, w tym rwnie mnisi, wzywani do
udziau w publicznych procesjach, zostan przymuszeni do wzicia w nich udziau, za
wyjtkiem tych jedynie, ktrzy zawsze yj w cilejszej klauzurze.

Rozdzia 14
Zakonnik objty egzempcj, ktry yje w klauzurze zakonnej, a poza klasztorem dopuci si
takiego przestpstwa, e stanie si zgorszeniem dla ludu, zostanie surowo ukarany przez swego
przeoonego na wniosek biskupa, w czasie wyznaczonym przez biskupa, ktrego w
przeoony powiadomi o odbyciu kary. W przeciwnym wypadku przeoony zostanie pozbawiony
urzdu przez swego zwierzchnika, a przestpca moe by ukarany przez biskupa.

Rozdzia 15
W kadym zakonie, czy to mskim, czy te eskim, profesja nie bdzie skadana przed
ukoczeniem szesnastego roku ycia, a take do skadania profesji nie bd dopuszczane
osoby, ktre przez czas krtszy od jednego roku po otrzymaniu habitu nie podlegay prbie
ycia zakonnego. Natomiast profesja uczyniona wczeniej nie bdzie wica, a take nie
bdzie skutkowa zobowizaniem do zachowywania jakiejkolwiek reguy, zasad zakonu czy te
klasztoru, a take nie spowoduje adnych innych skutkw.

Rozdzia 16
[a] Rwnie adne zrzeczenie si ani wczeniejsze zobowizanie, nawet poczone z przysig,
ani zoone na rzecz jakiegokolwiek dziea pobonego nie bdzie obowizywa, jeeli nie stao
si za zgod biskupa albo jego wikariusza, w cigu dwch miesicy przed zoeniem profesji
zakonnej, a zarazem jego skutek bdzie pojmowany tylko jako wynikajcy ze skadanej
profesji. W przeciwnym wypadku zobowizanie to bdzie niewane i nie bdzie mie adnego
skutku, nawet gdyby na jego rzecz wyraono jawne zrzeczenie oraz zoona byaby
przysiga, [b] Po zakoczeniu nowicjatu przeoeni dopuszcz do zoenia profesji nowicjuszy,
ktrych uznaj za odpowiednich, albo usun ich z klasztoru, [c] Wprowadzajc te zasady
wity sobr nie zamierza modyfikowa adnych innych przepisw ani niczego zakazywa w
zakresie pobonych norm ustanowionych dla zakonu kleryckiego Towarzystwa Jezusowego i
zatwierdzonych przez Stolic Apostolsk, aby mogli suy Panu i Jego
Kocioowi, [d] Jednake przed profesj zakonn, w czasie prby nowicjusza albo nowicjuszki,
nie wolno pod adnym pozorem przekaza temu klasztorowi, ani przez rodzicw, ani bliskich,
ani opiekunw tej osoby, niczego z jego lub jej dbr, za wyjtkiem wyywienia i ubioru, aby z
tej okazji nowicjusz nie sta si niezdolny do opuszczenia klasztoru, ktry posiadaby cao lub
znaczn cz jego majtku, a w razie opuszczenia klasztoru mg go atwo odzyska. wity
sobr poleca raczej, aby nigdy do tego nie doszo, pod kar wykluczenia z Kocioa zarwno
dajcych, jak i przyjmujcych dary, a take nakazuje, aby osoba odchodzca przed profesj
zakonn otrzymaa z powrotem wszystko, co do niej naleao, [e] Biskup za bdzie nakania,
w miar potrzeby rwnie z pomoc cenzur kocielnych, aby to odpowiednio wykonywano.

Rozdzia 17
wity sobr, majc przed oczyma wolno dziewic, pragncych powici si Bogu,
postanawia i poleca, e jeli dziewczynka majca wicej ni dwanacie lat chciaaby przyj
habit zakonny, nie moe go przyj, ani nie moe pniej, ona lub inna, skada profesji
zakonnej, zanim nie zostanie pilnie zbadana jej wola, czy to przez biskupa, albo podczas jego
nieobecnoci, bd gdyby nie mg tego dokona, to przez jego wikariusza, czy te przez kogo
wybranego przez nich na ich koszt, na okoliczno tego, czy nie zostaa przymuszona albo
oszukana oraz czy wie co czyni. Jeeli za jej decyzja zostanie uznana za pobon i woln, a
take gdy okae si odpowiednia, zgodnie z warunkami wymaganymi przez regu danego
klasztoru i zakonu, a take gdy sam klasztor jest dla niej waciwy, wtedy bdzie moga
swobodnie zoy profesj. Aby za biskup nie przeoczy terminu tej profesji, przeoona
klasztoru ma go zawiadomi na jeden miesic wczeniej. Jeeli za przeoona klasztoru nie
powiadomi biskupa, wtedy bdzie zawieszona w swym urzdzie na okres okrelony przez
biskupa.
Rozdzia 18
[a] wity sobr nakada kar ekskomuniki na wszystkie razem i kad z osobna spord osb,
wszelkiego rodzaju albo stanu, zarwno duchownych, jak i wieckich, diecezjalnych albo
zakonnych, posiadajcych jakkolwiek godno, gdyby w jakikolwiek sposb zmuszali
jakkolwiek dziewic albo wdow, albo jakkolwiek inn niewiast wbrew jej woli do
wstpienia do klasztoru, za wyjtkiem przypadkw okrelonych w prawie, albo do przyjcia
habitu jakiegokolwiek zakonu czy te do zoenia profesji zakonnej, [b] Sobr nakada t kar
take na tych, ktrzy su w tej sprawie rad, pomoc albo wsparciem, a take na tych,
ktrzy wiedz, e kobieta pod przymusem wstpuje do klasztoru, przyjmuje habit albo skada
profesj zakonn, a jednak w jakikolwiek sposb, czy to przez obecno, czy te przez zgod,
albo swym autorytetem, wezm udzia w tych czynnociach. Podobnej karze ekskomuniki
poddaje wity sobr take tych, ktrzy w dowolny sposb, bez susznej przyczyny
uniemoliwiaj wypenienie woli pobonych dziewic albo innych kobiet co do przyjcia welonu
czy te wyraenia takiej woli, [c] Wszystko za razem i z osobna, co powinno by wykonane
przed zoeniem profesji zakonnej i podczas jej skadania, powinno by zachowane nie tylko w
klasztorach poddanych wadzy biskupa, ale take we wszystkich innych klasztorach. Z tych
zasad wyczone s kobiety zwane pokutujcymi albo konwertytkami, gdy w ich sprawach
maj by zachowane ich wasne konstytucje.

Rozdzia 19
[a] aden zakonnik, ktry twierdzi, e wstpi do zakonu pod przymusem albo ze strachu, bd
ktry powiada, e zoy profesj zakonn przed osigniciem stosownego wieku, i tym
podobne, i chce z jakiegokolwiek powodu odda habit lub opuci klasztor w habicie bez
pozwolenia przeoonych, nie zostanie wysuchany, jeeli od dnia jego profesji upyno wicej
ni pi lat i to tylko w takim przypadku, gdy przedstawi te sprawy, na ktre si powouje,
przed swym przeoonym i przed biskupem ordynariuszem, [b] Gdyby za wczeniej
samowolnie porzuci habit, wtedy nie zostanie dopuszczony do przedstawienia adnej sprawy,
ale bdzie zmuszony do powrotu do klasztoru i ma by ukarany jako apostata. W tym czasie
nie bdzie si cieszy adnym z przywilejw swego zakonu, [c] Ponadto aden zakonnik, na
mocy adnych uprawnie, nie zostanie przeniesiony do zakonu o swobodniejszej regule, a
take aden zakonnik nie uzyska pozwolenia, aby w tajemnicy nosi habit swego zgromadzenia.

Rozdzia 20
[a] Opaci, ktrzy s zwierzchnikami zakonw, oraz inni przeoeni wspomnianych zakonw,
ktrzy nie s poddani biskupom, a ktrym zgodnie z prawem przysuguje jurysdykcja wobec
innych, niszych klasztorw albo przeoratw, powinni - kady w swoim miejscu i zakonie -
odbywa z urzdu wizytacje w tych klasztorach i przeoratach, ktre s im podporzdkowane,
nawet jeeli klasztory te s oddane w komend. wity sobr wyjania, e klasztory te jako
poddane swoim zwierzchnikom zakonnym, nie maj si stosowa do zasad, ktre w innym
miejscu okrelono w sprawie wizytacji klasztorw oddanych w komend. Przeoeni tych
klasztorw, z dowolnego zakonu, maj obowizek przyjmowa wspomnianych wizytatorw i
wykonywa ich zalecenia, [b] Z kolei klasztory gwne zakonw, bd wizytowane wedle zasad
witej Stolicy Apostolskiej i konstytucji danego zakonu. Dopki za bdzie obowizywa
wspomniana komenda, to kapituy generalne albo sami wizytatorzy zakonu ustanowi przeorw
klasztorw albo wiceprzeorw w przeoratach posiadajcych podlege klasztory, ktrzy bd
dba o napraw brakw i wykonywa wadz duchown, [c] We wszystkich innych sprawach
obowizuj trwale i bez umniejszenia przywileje i uprawnienia wspomnianych zakonw, ktre
dotycz ich osb, miejsc i praw.

Rozdzia 21
[a] Poniewa liczne klasztory, a take opactwa, przeoraty i prepozytury, z powodu zego
zarzdu przez tych, ktrym zostay one powierzone, doznay powanych strat, zarwno w
sprawach duchowych, jak i wieckich, wity sobr pragnie, aby wszystkie w peni przywoa
do dyscypliny stosownej dla ycia klasztornego. W istocie warunki naszych czasw s do tego
stopnia cikie i trudne, e nie mona wnet we wszystkim i wszdzie zastosowa niezbdnych
rodkw zaradczych. Aby jednak nie pomin niczego, o co w powyszych sprawach mona
zbawiennie zatroszczy si, po pierwsze wity sobr ufa, e papie ze swej pobonoci i
roztropnoci zadba, o ile to bdzie dla niego obecnie moliwe, aby w klasztorach
komendatoryjnych, ktre posiadaj konwenty, przeoonymi byli zakonnicy z tego samego
zakonu, po zoeniu profesji zakonnej, ktrzy bd w stanie kierowa i rzdzi owczarni.
Natomiast klasztory, ktre w przyszoci bd wakowa, zostan oddane we wadanie
wycznie zakonnikom o wyprbowanych cnotach i witoci, [b] Z kolei w kwestii klasztorw
gwnych, ktre s pierwsze w swych zakonach, zwane opactwami czy przeoratami filialnymi
domw gwnych, osoby obecnie majce je w komendzie, obowizane s - chyba e maj
wyznaczonych nastpcw spord zakonnikw - aby w cigu szeciu miesicy zoy uroczyst
profesj zakonn w danym zakonie, albo maj obowizek rezygnacji. W przeciwnym wypadku,
moc samego prawa wspomniane wyej komendy maj by uznane za oprnione, [c] Aby za
we wszystkich i w kadej z powyszych spraw nie doszo do adnego oszustwa, wity sobr
poleca, aby przy wyznaczaniu przeoonych dla wspomnianych klasztorw byy podawane
poszczeglne wymagania z ich strony, a w przeciwnym wypadku wyznaczenie ma by uwaane
za wyudzone, bez wzgldu na posiadanie, nawet przez okres trzech lat.

Rozdzia 22
[a] Wszystkie te zasady razem i kad z osobna, zawarte w powyszych postanowieniach,
wity sobr poleca zachowywa we wszystkich zgromadzeniach i klasztorach, kolegiach oraz
domach zakonnych, przez wszystkich mnichw i innych zakonnikw, a take przez wszystkie
zakonnice, dziewice i wdowy, nawet jeeli yj pod wadz zakonw rycerskich, rwnie w.
Jana z Jerozolimy i nazywane s jakimkolwiek imieniem, wedle zasad dowolnej reguy albo
konstytucji i pod opiek albo zarzdem, czy te wszelkiego rodzaju podporzdkowaniem albo
przywizaniem bd zalenoci od jakiegokolwiek zakonu ebraczego, albo nie bdcego
ebraczym, czy te od wszelkich innych zakonw mniszych, jak i kanonikw, bez wzgldu na
ich wszelkie przywileje wzite razem i z osobna, sformuowane w jakichkolwiek sowach, a
take zwane Mare Magnum, a nawet otrzymane podczas fundacji, jak i bez wzgldu na
konstytucje i reguy, rwnie zaprzysione wraz ze zwyczajami albo przepisami, nawet
obowizujcymi od niepamitnych czasw, [b] Gdyby za niektrzy zakonnicy, zarwno
mczyni, jak i niewiasty, yli wedle zasad surowszej reguy albo statutw (za wyjtkiem
uprawnie do posiadania trwaych dbr we wsplnoci), wiaty sobr nie zamierza ich
odciga od tych zasad i zachowywanych przez nich przepisw, [c] Skoro za wity sobr
pragnie, aby wszystkie poszczeglne wymienione postanowienia jak najszybciej wprowadzono
w ycie, poleca biskupom, aby w klasztorach sobie poddanych i we wszystkich innych, ktre w
powyszych postanowieniach zostay im w szczeglny sposb powierzone, a take wszystkim
opatom, przeoonym generalnym oraz innym przeoonym wyej wymienionych zakonw, aby
wnet wypenili podane postanowienia, a gdyby czego nie polecili wprowadzi w ycie, wtedy
synody prowincjonalne dopeni i naprawi zaniedbania biskupw. [d] Natomiast kapituy
prowincjonalne i generalne zakonw, a w razie braku kapitu generalnych - synody
prowincjonalne zadbaj o te sprawy poszczeglnych zakonw za porednictwem osb
wyznaczonych z danego zakonu. [e] Ponadto wity sobr zachca wszystkich krlw, ksita,
republiki i urzdy, a take poleca im na mocy witego posuszestwa, aby zechcieli sw
pomoc i autorytetem wesprze wspomnianych biskupw, opatw, przeoonych generalnych
oraz innych wymienionych zwierzchnikw w wykonywaniu podanych zasad odnowy, ilekro
bdzie to potrzebne, aby podane wczeniej postanowienia waciwie wypeniano bez adnej
przeszkody, na chwa Boga wszechmogcego.

IV. Dekret o reformie oglnej

Rozdzia l
[a] Naley sobie yczy, aby podejmujcy posug biskupi, znali swe obowizki, oraz
wiedzieli, e zostali wezwani nie do osigania wasnych korzyci, bogactw czy zbytkw, ale do
pracy i stara na chwa Bo. Nie naley te wtpi, e pozostali wierni atwiej rozpal si w
pobonoci i prawoci, gdy ujrz, e ich przeoeni pamitaj o zbawieniu dusz i niebiaskiej
ojczynie, a nie o sprawach tego wiata. [b] Skoro za wity sobr ma na uwadze, e te
kwestie szczeglnie przynale odnowie kocielnej dyscypliny, upomina wszystkich biskupw,
aby czsto je rozwaajc okazywali si godni swej funkcji w swych czynach i postpowaniu, co
stanowi niejako rodzaj cigego goszenia kaza. Wpierw za wszyscy powinni tak uoy swoje
obyczaje, aby inni mogli od nich czerpa przykady umiarkowania, skromnoci, czystoci, a
take witej pokory, ktra tak bardzo kieruje nas ku Bogu. [c] Dlatego wity sobr, idc za
przykadem naszych ojcw zgromadzonych na synodzie w Kartaginie nie tylko nakazuje, aby
biskupi zadowolili si skromnym wyposaeniem i stoem oraz umiarkowanym wyywieniem, ale
aby take we wszystkich innych sprawach ycia i domu nie dopucili, iby mogo si pojawi
cokolwiek obcego temu witemu postanowieniu, jak rwnie nic takiego, co nie wyraa
prostoty, gorliwoci wobec Boga oraz pogardy wobec marnoci, [d] Zakazuje wic cakowicie
biskupom, aby z dochodw kocielnych prbowali wzbogaca swych krewnych lub
domownikw, gdy take kanony apostolskie zabraniaj dawania krewnym dbr kocielnych,
ktre nale do Boga; jeeli s ubodzy, to niech im rozdzielaj jako ubogim, ale niech nie
utrac, ani nie zmarnuj tych dbr z ich powodu. wity sobr upomina ich, jak tylko mocno
jest w stanie to uczyni, aby zgoa wykluczyli te wszelkie ludzkie i naturalne wzgldy wobec
braci, bratankw i bliskich, gdy std wyrasta w Kociele rnorakie zo. [e] Natomiast to, co
zostao powiedziane na temat biskupw, powinno by zachowane nie tylko przez posiadaczy
wszelkich beneficjw kocielnych, zarwno diecezjalnych, jak i zakonnych, posiadanych
stosownie do rodzaju ich godnoci, ale wity sobr postanawia, e zasady te maj dotyczy
rwnie kardynaw witego Kocioa rzymskiego, na ktrych wsparciu, okazywanym
najwitobliwszemu biskupowi Rzymu, wspiera si zarzd caego Kocioa. Byoby bowiem
haniebne, gdyby nawet oni, na ktrych susznie zwracaj si oczy wszystkich, nie byszczeli
wyjtkowymi cnotami oraz zdyscyplinowanym yciem.

Rozdzia 2
[a] Wspczesne niedole i niegodziwoci narastajcych herezji domagaj si, aby nie pomin
niczego, co moe si wydawa, e posuy zbudowaniu ludu i obronie wiary katolickiej.
Dlatego wity sobr nakazuje patriarchom, prymasom, arcybiskupom, biskupom oraz
wszystkim innym, ktrzy na mocy prawa albo zwyczaju powinni wzi udzia w synodzie
prowincjonalnym, aby na najbliszym takim synodzie, ktry odbdzie si po zakoczeniu
obecnego soboru, przyjli otwarcie wszystkie razem i kade z osobna ustalenia i postanowienia
wydane przez ten wity sobr, a take aby obiecali i wyznali prawdziwe posuszestwo
papieowi, oraz aby publicznie potpili i odrzucili wszystkie herezje potpione w witych
kanonach i przez sobory powszechne, a zwaszcza przez ten wity sobr, [b] Ponadto w
przyszoci wszyscy, ktrzy maj by wyniesieni na urzdy patriarchw, prymasw,
arcybiskupw i biskupw, maj cile wypeni te same zasady, podczas pierwszego synodu
prowincjonalnego, w ktrym bd bra udzia, [c] Gdyby za ktokolwiek spord wszystkich
wymienionych wyej osb - oby do tego nie doszo - odmwi wykonania tych polece, wtedy
biskupi z danej prowincji maj obowizek wnet zawiadomi papiea, pod grob gniewu
Boego. S te zobowizani do zaniechania kontaktw z tak osob, [d] Wszyscy inni, ktrzy
czy to obecnie, czy te w przyszoci, bd posiada beneficja kocielne, a ktrzy powinni
przyby na synod diecezjalny, maj to samo uczyni i zachowa te same zasady, jak to zostao
wyej nakazane, podczas tego synodu, ktry bdzie odprawiony w najbliszym czasie, a w
przeciwnym wypadku zostan ukarani wedle zasad okrelonych w witych
kanonach, [e] Ponadto ci wszyscy, do ktrych naley troska, prowadzenie wizytacji i
nadzorowanie odnowy uniwersytetw i orodkw studiw generalnych, bd pilnie troszczy
si o to, aby kanony i dekrety tego witego soboru zostay w caoci przyjte przez te
uniwersytety. Kwestie dotyczce wiary katolickiej bd za nauczane i wyjaniane na tych
uniwersytetach przez magistrw, doktorw i innych uczonych wedle zasad przyjtych na tym
soborze. Uczeni ci zostan zobowizani do przyjcia tych postanowie przez zoenie
uroczystej przysigi na pocztku kadego roku, a gdyby cokolwiek innego, na wspomnianych
uniwersytetach, byo godnego odnowy i reformy, wtedy zostanie poprawione i postanowione
przez tych, do ktrych to naley, dla wzrostu religii i dyscypliny kocielnej. Uniwersyty,
poddane bezporednio opiece i nadzorowi papiea, Jego witobliwo poleci zwizytowa
swoim wysannikom, w taki sam sposb, jak to zostao wyej okrelone, i jak to uzna za
stosowne.

Rozdzia 3
[a] Chocia miecz ekskomuniki jest si dyscypliny kocielnej, a dla zachowania ludu w
porzdku nader jest zbawienny, to jednak winien by stosowany z wielk rozwag i
ostronoci, gdy dowiadczenie uczy, e jeeli uderza na lepo bd w bahych sprawach, to
bardziej budzi lekcewaenie ni strach, i przynosi raczej zgub ni zbawienie, [b] Dlatego te
kary ekskomuniki, ktre zostay poprzedzone upomnieniami i bywaj nakadane dla ujawnienia
za, jak si powiada, albo w sprawach rzeczy utraconych bd skradzionych, nie bd ju
nakadane przez nikogo innego, jak tylko przez biskupa, oraz wycznie w powanej sprawie i
po wnikliwym jej zbadaniu przez biskupa, gdy problem uzna za wany. Nie bdzie nakada
tych kar pod wpywem adnego autorytetu wieckiego, nawet wadzy, ale kwestie te bd
pozostawione w peni jego woli i sumieniu, gdy tylko sam uzna, e naley naoy tak kar z
powodu okolicznoci miejsca, osoby albo czasu, [c]W sprawach za sdowych poleca si
wszystkim sdziom kocielnym, niezalenie od ich godnoci, aby zawsze, gdy tylko bd mogli,
dokonywali osdu swym autorytetem (w kadej czci procesu, czy to w wyrokowaniu w
sprawach rzeczy, czy te osb), oraz aby si powstrzymywali, zarwno podczas procesu, jak i
przy wydawaniu wyroku, od nakadania cenzur kocielnych albo interdyktu. Jeeli wyda si to
konieczne, wtedy w sprawach cywilnych, ktre w jakikolwiek sposb przynale sdownictwu
kocielnemu, bd mogli postpowa przeciwko komukolwiek, rwnie przeciwko wieckim, z
wykorzystaniem kar pieninych, ktre moc samego faktu, gdy zostan pobrane, maj by
przyznane miejscom pobonym istniejcym na danym terenie. Bd mogli zajmowa mienie i
nakada areszt na poszczeglne osoby, za porednictwem wasnych albo innych wykonawcw,
a take orzeka kar pozbawienia beneficjw, i korzysta z innych rodkw zaradczych
przewidzianych w prawie, oraz koczy sprawy. Gdyby za wobec winnego nie udao si w taki
sposb wyda wyroku w sprawie rzeczy albo osb, a ponadto winny okazywaby upr wzgldem
sdziego, wtedy moe on by ukarany rwnie ostrzem ekskomuniki, oprcz innych kar, wedle
woli sdziego, [d] Rwnie w sprawach kryminalnych, gdzie moe si dokona podobne jak
wyej wyrokowanie dotyczce rzeczy albo osb, naley si powstrzymywa od nakadania
cenzur kocielnych. Jeeli nie sposb atwo doprowadzi do wspomnianego wyroku, wtedy
sdzia bdzie mg skorzysta z tego duchowego miecza wobec winowajcy, ale dopiero gdy
rodzaj przestpstwa tego si domaga, po przynajmniej dwukrotnym upomnieniu, wydanym w
formie publicznej, [e] Natomiast adna wadza wiecka nie ma prawa zakazywa sdowi
kocielnemu naoenia kary ekskomuniki, a take nakazywa, aby odwoa ekskomunik
naoon, pod pretekstem, e zasady zawarte w niniejszym dekrecie nie zostay zachowane.
Rozstrzygnicie tej kwestii naley bowiem do wadz kocielnych, a nie do wieckich, [f] Kady
ekskomunikowany, jeeli nie opamita si po przepisanych w prawie upomnieniach, to nie
tylko nie bdzie dopuszczony do przyjmowania sakramentw i do wsplnoty oraz do cznoci z
wiernymi, ale jeeli z zatwardzia dusz bdzie trwa przez rok zwizany naoon cenzur,
to mona przeciwko niemu wszcz rwnie postpowanie jako wobec osoby podejrzanej o
herezj.

Rozdzia 4
[a] Czsto zdarza si, e w niektrych kocioach jest tak wiele mszy do odprawienia z powodu
rnych zapisw testamentowych, e nie sposb ich odprawi w okrelone dni wedle woli
ofiarodawcw, albo jamuny zoone na ich odprawienie s tak skromne, i nie atwo znale
kogo, kto chciaby si podda temu obowizkowi, a w ten sposb marnuj si pobone
pragnienia ofiarodawcw, a sumienia tych, ktrych to dotyczy, doznaj w tej sprawie
obcienia, [b]wity sobr, pragnc, aby zapisy zoone na pobony cel byy peniej i lepiej
wykonane, udziela biskupom wadzy, aby na synodzie diecezjalnym, a take opatom i
generalnym przeoonym zakonw, aby na swych kapituach generalnych, dokonali pilnego
rozpatrzenia tych spraw. Przeoeni powysi bd mogli, wedle swego sumienia, w
wymienionych wyej kocioach, w ktrych stwierdz te braki, wyda takie postanowienia,
ktre bd przez nich uznane za bardziej odpowiednie dla chway i kultu Boego, a take dla
poytku kociow, z tym jednak, e zawsze ma by zachowane wspomnienie tych zmarych,
ktrzy dla zbawienia swych dusz pozostawili zapisy dla pobonego celu.

Rozdzia 5
[a] Rozum domaga si, aby to, co dobrze zorganizowane nie byo zmieniane przeciwnymi
zarzdzeniami. Skoro wic z ustanowienia pewnych beneficjw albo fundacji, bd te z
innych postanowie wynikaj pewne niezbdne wymogi, albo te s z nimi zwizane okrelone
obcienia, nie bd one podlega zniesieniu w przypadku nadawania jakichkolwiek
beneficjw albo przy okazji wszelkich innych decyzji, [b] Podobnie w odniesieniu do prebend
nadawanych teologom, magistrom, doktorom, a take prezbiterom, diakonom i subdiakonom,
cokolwiek zostao w taki sposb ustanowione, tak te bdzie zachowywane, aby przy okazji
jakiegokolwiek przydzielenia prebendy, ani wymagania, ani porzdek nie by w niczym
umniejszony. Przydzia uczyniony na innych zasadach ma by uznany za wyudzony.

Rozdzia 6
[a] wity sobr postanawia, aby we wszystkich kocioach katedralnych i kolegiackich
zachowywano dekret witej pamici Pawa III rozpoczynajcy si od sw: Kapituy
katedralne, i to nie tylko, gdy biskup bdzie dokonywa wizytacji, ale tyle razy, ilekro z
urzdu czy te na czyj prob bdzie prowadzi postpowanie przeciwko komu z osb
wymienionych we wspomnianym dekrecie, z tym wszake, e do podjcia postpowania poza
okresem wizytacji musz mie miejsce wszystkie niej wymienione okolicznoci. Mianowicie
kapitua na pocztku kadego roku ma wybra dwch spord swych czonkw, za rad i zgod
ktrych biskup albo jego wikariusz ma prowadzi postpowanie, zarwno przy podejmowaniu
procesu, jak i we wszystkich innych dziaaniach procesowych a do zakoczenia sprawy
wcznie, jednake wobec notariusza biskupiego i w jego rezydencji albo w miejscu
zwyczajnym dla prac trybunau biskupiego, [b] Obaj delegaci kapituy maj tylko jeden gos,
ale jeden z nich moe poprze opini biskupa. Gdyby za obaj byli przeciwnego zdania ni
biskup w sprawie jakiejkolwiek decyzji procesowej, czy to przy wyroku porednim, czy te
ostatecznym, wtedy w okresie szeciu dni wraz z biskupem dokonaj wyboru trzeciego
delegata, a gdyby przy tym wyborze take byli niezgodni, wtedy wybr zostanie przeniesiony
na najbliszego biskupa, za wyrok w kwestii, w ktrej istnieje niezgoda zostanie przesdzony
na rzecz tej strony, z ktr zgodzi si ten trzeci delegat. W przeciwnym wypadku proces oraz
jego skutki nie bd miay adnej mocy i nie spowoduj adnych skutkw
prawnych, [c] Natomiast w sprawach przestpstw, wynikajcych z braku wstrzemiliwoci, o
ktrych jest mowa w dekrecie o pozostajcych w konkubinacie, a take w sprawach ciszych
przestpstw, ktre wymagaj zoenia z urzdu albo degradacji, gdy istnieje zagroenie
ucieczk sprawcy, aby sd nie da si oszuka, a wic konieczne jest zatrzymanie winowajcy,
wtedy biskup moe samodzielnie prowadzi postpowanie, majce na celu zgromadzenie
gwnych informacji i niezbdne zatrzymanie sprawcy, zachowujc jednake podany wyej
porzdek w pozostaych aspektach sprawy. We wszystkich za sprawach naley baczy, aby
stosownie do rodzaju przestpstwa i osb, winni byli strzeeni w godziwym
miejscu, [d] Ponadto biskupom naley si wszdzie ten zaszczyt, ktry przystoi ich godnoci,
aby w chrze i w kapitule, podczas procesji oraz przy okazji innych publicznych dziaa,
zajmowali pierwsze krzeso oraz miejsce, ktre sami sobie wybior, a take aby posiadali
wyjtkowy autorytet we wszystkich podejmowanych dziaaniach, [e] Jeeli przedstawi
kanonikom do rozpatrzenia jak spraw, nie mog dziaa w interesie wasnym lub swoich
[bliskich]. Biskupi zwoaj kapitu, wysuchaj jej gosw i dokonaj rozstrzygnicia zgodnie z
jej gosami, [f] Natomiast podczas nieobecnoci biskupa te wszystkie sprawy bd rozstrzygane
przez czonkw kapituy, do ktrych to naley na mocy prawa albo zwyczaju, a wikariusz
biskupa nie bdzie dopuszczony do podejmowania w tych kwestiach decyzji. W innych za
sprawach jurysdykcja i wadza kapituy, gdy jej przysuguje, oraz zarzd jej dobrami, zostan
w peni zachowane, bezpieczne i nienaruszone. Wszyscy, ktrzy nie posiadaj godnoci
kocielnych, a take nie s czonkami kapituy, w sprawach kocielnych bd podporzdkowani
biskupowi, [g] W powyszych sprawach nie stan na przeszkodzie przywileje, take te
wynikajce z fundacji, jak rwnie zwyczaje, nawet obowizujce od niepamitnych czasw,
wyroki, przysigi ani umowy (ktre zobowizuj tylko ukadajce si strony). Zachowane
natomiast bd w peni przywileje, ktre zostay przyznane uniwersytetom studiw
generalnych albo zwizanym z nimi osobom, [h] Powysze postanowienia, wszystkie razem i
kade z osobna, nie bd obowizywa w kocioach, w ktrych biskupi albo ich wikariusze, na
mocy postanowie, przywilejw albo zwyczajw czy te umw bd te moc jakiegokolwiek
innego prawa posiadaj wiksz moc, autorytet i jurysdykcj od tej, jaka zostaa okrelona w
niniejszym dekrecie, ktrych to uprawnie wity sobr nie zamierza odwoywa.

Rozdzia 7
[a] Poniewa w sprawach beneficjw kocielnych to, co przypomina dziedziczne nastpstwo,
jest odrzucone przez wite konstytucje i przeciwne postanowieniom Ojcw, w przyszoci nie
mona nikomu pozwoli na wyznaczanie [kogo do beneficjum] albo rezygnacj [na czyj
rzecz] z jakiegokolwiek beneficjum kocielnego, nawet za zgod zainteresowanych, a
beneficja udzielone do tej pory nie bd zawieszane, rozcigane ani przenoszone. Ponadto ten
dekret bdzie obowizywa w odniesieniu do wszelkich beneficjw kocielnych, rwnie w
kocioach katedralnych, oraz wobec wszelkich osb, nawet wyrniajcych si godnoci
kardynalsk, [b] Natomiast w odniesieniu do koadjutorw, majcych w przyszoci obj
beneficjum, maj by rwnie zachowane te zasady, aby nikomu nie pozwalano na objcie
jakichkolwiek beneficjw. Gdyby za w jakim kociele katedralnym albo w klasztorze pilna
potrzeba lub oczywisty poytek domaga si, aby dostojnik otrzyma koadjutora, w takim
przypadku mona go ustanowi z prawem nastpstwa, dopiero gdy sprawa zostanie dokadnie
rozpoznana przez papiea, oraz gdy dana osoba z pewnoci spenia wszystkie wymogi
dotyczce biskupw i dostojnikw, okrelone w prawie i w dekretach tego witego soboru.
Inne przypadki takiego udzielenia beneficjum naley traktowa jako wyudzone.

Rozdzia 8
[a] wity sobr upomina wszystkich posiadaczy beneficjw kocielnych, diecezjalnych czy
zakonnych, aby w miar posiadanych dochodw chtnie i askawie przyzwyczaili si wypenia
posug gocinnoci, czsto zalecan przez witych ojcw, pamitajc, e ci, ktrzy miuj
gocinno, przyjmuj Chrystusa w osobach swych goci, [b] wity sobr nakazuje za tym,
ktrzy posiadaj tak zwane szpitale albo inne miejsca pobone, ustanowione szczeglnie dla
uytku pielgrzymw, chorych, starych i ubogich, czy to jako komend, czy w zarzdzie,
ewentualnie jakim innym tytuem prawnym, rwnie gdy s one zwizane z ich kocioami,
albo gdy zdarza si, e z kocioem parafialnym zczone s szpitale, albo gdy zostay tam
ustanowione, a oni zostali ich patronami jako zarzdcy, aby nieli ciar na nich naoony,
czyli speniali zwizane z tym obowizki. Gocinno za niech wypeniaj tak, jak powinni, z
dochodw na ten cel wyznaczonych, zgodnie z konstytucj Soboru w Vienne, ktra ju w innym
miejscu zostaa odnowiona na tym witym soborze, za witej pamici Pawa III, a ktra
rozpoczyna si od sw: Zdarza si niekiedy, [c] Jeeli za te szpitale zostay ustanowione dla
pielgrzymw albo chorych czy te dla przyjmowania innych osb, a w miejscu, w ktrym
znajduj si wspomniane szpitale nie pojawiaj si takie osoby albo s one nieliczne, w takim
przypadku wity sobr poleca, aby odtd dochody przeznaczone na ten cel zostay przekazane
na inny pobony uytek, ktry bdzie najbliszy fundacji tych szpitali, na cel bardziej
korzystny dla danego miejsca i czasu, wedle decyzji podjtej przez biskupa ordynariusza oraz
dwch osb wybranych przez niego spord czonkw kapituy, ktrzy bd dowiadczeni w
takich sprawach, jeeli inne decyzje nie zostay przewidziane na taki przypadek w fundacji
albo ustanowieniu tego miejsca. W takim przypadku biskup zatroszczy si, aby zostao
wypenione to, co byo zarzdzone, a gdy to nie bdzie moliwe, wtedy biskup w sposb
podobny do powyszego zadba o wykonanie tego, co bdzie najbardziej korzystne, [d] Gdyby
za wszyscy albo ktrakolwiek z wymienionych wyej osb, z jakiegokolwiek zakonu,
zgromadzenia albo godnoci, a nawet wieccy, ktrzy zajmuj si administrowaniem
szpitalem, ale nie podporzdkowanym zakonnikom u ktrych obowizuje regua zakonna,
zaniechali wykonywania obowizkw gocinnoci, po upomnieniu ze strony biskupa
ordynariusza i po zastosowaniu wszystkich koniecznych rodkw, ktre mogyby ich do tego
skoni, wtedy mog by nie tylko zmuszeni do tego z zastosowaniem cenzur kocielnych i
innych rodkw zaradczych przewidzianych w prawie, ale ponadto mog by na zawsze
pozbawieni administrowania szpitalem, a inni, do ktrych moe nalee taka administracja,
mog by wprowadzeni na ich miejsce. Ponadto wymienione wyej osoby maj take
obowizek w sumieniu do zwrotu dochodw, ktre przyjli wbrew zasadom, dla ktrych zosta
ustanowiony taki szpital, a od tego nie uwolni ich adne zwolnienie ani darowanie, [e] Ponadto
administrowanie albo sprawowanie zarzdu tego rodzaju miejscami nie moe by udzielane
jednej i tej samej osobie na okres czasu duszy ni trzy lata, jeeli w fundacji tego miejsca
nie zostao inaczej okrelone, [f] Wbrew tym wszystkim zasadom nie bd mie znaczenia
adne przeciwne poczenia, wyczenia i zwyczaje, nawet obowizujce od niepamitnych
czasw, ani adne przywileje czy te indulty.
Rozdzia 9
[a] Podobnie jak nie jest sprawiedliwe, aby likwidowa zgodne z prawem uprawnienia do
patronatu i narusza przez to pobone pragnienia wiernych, tak samo nie mona dopuci, aby
pod tym pozorem zmienia beneficja kocielne w serwituty, co wielu haniebnie czyni. Aby
zatem we wszystkim przestrzegano zdrowych zasad, wity sobr postanawia, aby tytu prawny
patronatu mona byo posiada na mocy fundacji albo donacji, ktra da si wykaza na
podstawie autentycznego dokumentu oraz z pomoc innych dowodw wymaganych w prawie.
Mona go take posiada na mocy wielokrotnych prezentacji, przebiegajcych przez tak dugi
okres czasu, ktry wykracza poza ludzk pami, albo te inaczej, zgodnie z zasadami
prawa, [b] Natomiast w przypadku tych osb, wsplnot albo uniwersytetw, ktre czsto
powouj si na posiadanie tego prawa na drodze uzurpacji w celu wykazania prawdziwego
tytuu, konieczne ma by peniejsze i dokadniejsze udowodnienie tego prawa. Dowd z
posiadania tytuu od niepamitnych czasw nie bdzie im pomocny, chyba e tylko obok innych
dowodw koniecznych do wykazania tego tytuu, a nastpujce po sobie prezentacje trwayby
nie krcej ni przez okres pidziesiciu lat, i mona wykaza skuteczno potwierdzon w
autentycznych dokumentach, [c] Wszystkie inne prawa patronatu wobec beneficjw, zarwno
diecezjalnych, jak rwnie zakonnych albo parafialnych, czy te wobec godnoci albo
jakichkolwiek innych beneficjw, w kocioach katedralnych lub kolegiackich, zdolnoci bd
przywileje udzielone, czy to na mocy patronatu, czy te moc jakiegokolwiek innego prawa,
do mianowania, wybierania i prezentacji na te beneficja, gdy bd one wakowa (za
wyjtkiem patronatu dotyczcego kociow katedralnych oraz innych wyjtych kociow,
ktre przynale do cesarza i krlw albo posiadaczy krlestw, a take do innych wyszych i
najwyszych ksit, ktrzy posiadaj niezalene prawa sprawowania wadzy w swych
posiadociach, oraz za wyjtkiem patronatu udzielonego studiom generalnym), to w peni
naley uwaa [je] za zniesione i niewane, wraz z wynikajcym z nich prawem,
przypominajcym posiadanie. Tego rodzaju beneficja mog by przyznawane jako wolne przez
swych kolatorw, a ich przydzielenia bd uzyskiwa pene skutki prawne, [d] W tych
sprawach biskup bdzie mg odrzuca nieodpowiednie osoby przedstawione przez
posiadajcych patronat. Jeeli za ustanowienie takie przysuguje duchownym niszego rzdu,
wtedy kandydaci maj by sprawdzeni przez biskupa, stosownie do postanowie wydanych w
innym miejscu przez ten wity sobr, a w razie braku takiego sprawdzenia decyzja tych
duchownych bdzie niewana i prna, [e] Patroni za beneficjw, dowolnego zakonu i
godnoci, nawet gdyby to byy wsplnoty, uniwersytety albo wszelkiego rodzaju kolegia
duchownych bd wieckich, nie mog w aden sposb, ani z adnego powodu i przy adnej
okazji, wtrca si w sprawy uzyskiwania dochodw, przychodw i zyskw niestaych z
wszelkich beneficjw, nawet gdyby one pochodziy z prawa patronatu okrelonego w akcie
fundacji i donacji, ale bd przekazywa te zyski do swobodnego rozporzdzenia rektorowi
albo beneficjantowi, rwnie bez wzgldu na jakikolwiek zwyczaj. Nie mog si take
odway, aby na mocy sprzeday albo jakimkolwiek innym tytuem wspomniane prawo
patronatu przenie na kogo innego, wbrew zasadom prawa kanonicznego, a gdyby to
uczynili, wtedy bd podlega karze ekskomuniki i interdyktu, a take moc samego prawa
zostan pozbawieni wspomnianego prawa patronatu.
[f] Prcz tego powikszenia beneficjw, uczynione na drodze przyczenia wolnych beneficjw
do kociow podlegych prawu patronatu (take sprawowanemu przez wieckich), zarwno w
odniesieniu do beneficjw parafialnych, jak rwnie do wszelkich innych, take prostych, albo
wobec godnoci czy te szpitali, przez co powysze wolne beneficja staj si takie same jak
te, z ktrymi s czone i poddawane prawu patronatu, jeeli jeszcze nie osigny penego
skutku prawnego, albo jeeli pniej bd udzielone na wniosek jakiejkolwiek osoby, moc
dowolnego autorytetu, nawet apostolskiego, naley je traktowa, wraz z samymi
przyczeniami, jako uzyskane na drodze wyudzenia, bez wzgldu na uycie jakkolwiek
wyraone formy sowne lub ograniczenia. Tego rodzaju powikszenia nie bd ju wicej
wprowadzane w ycie, ale gdy te poczone beneficja zostan oprnione, wtedy bd
swobodnie udzielane, tak jak wczeniej, [g]Natomiast powikszenia uczynione w okresie
ostatnich czterdziestu laty bd posiada moc i bd skutkowa penym poczeniem, ale
mimo to maj by ponownie rozpatrzone i sprawdzone przez biskupw ordynariuszy, jako
delegatw Stolicy Apostolskiej. Jeeli zostay uzyskane na drodze wyudzenia albo podstpu,
to zostan ogoszone jako niewane wraz z poczeniami beneficjw, za same beneficja bd
rozdzielone i udzielone innym osobom, [h] Podobnie za wszelkie prawo patronatu, wobec
kociow i wszelkich innych beneficjw oraz godnoci, wczeniej wolnych, uzyskane w okresie
ostatnich czterdziestu lat, a take majce by w przyszoci uzyskane, czy to na drodze
powikszenia fundacji, czy te na nowo ustanowione, albo powstae w inny podobny sposb,
ma by (tak jak wyej) pilnie rozpatrzone, rwnie na mocy autorytetu Stolicy Apostolskiej,
przez tych samych ordynariuszy, jako jej delegatw, bez adnych przeszkd ze strony
jakichkolwiek uprawnie lub przywilejw. Delegaci ci w peni odwoaj to, co stwierdz, e
nie zostao ustanowione zgodnie z prawem, z powodu najbardziej oczywistych korzyci dla
kocioa, beneficjum albo dla godnoci, a take przywrc tego rodzaju beneficja do
poprzedniego stanu wolnoci, bez szkody dla ich posiadaczy, po przywrceniu patronom takich
uprawnie, jakie byy od nich w tej kwestii uzyskane, bez wzgldu na przywileje,
postanowienia i zwyczaje, nawet obowizujce od niepamitnych czasw.

Rozdzia 10
[a] Poniewa z powodu zoliwych podszeptw stron, a niekiedy take z powodu oddalenia
miejsc, nie mona zdoby odpowiedniej wiedzy o osobach, ktrym oddawane s sprawy, i z
tego powodu sprawy te bywaj przekazywane sdziom niezupenie odpowiednim, wity sobr
postanawia, aby na poszczeglnych synodach prowincjonalnych albo diecezjalnych wyznaczano
pewne osoby, posiadajce kwalifikacje okrelone w konstytucji Bonifacego VIII, ktra
rozpoczyna si od sowa: Statutum, oraz ktrzy z innych powodw bd odpowiedni. Oprcz
ordynariuszy miejsc im take bd odtd powierzane sprawy kocielne i duchowne oraz
przynalece do sdownictwa kocielnego, ktre maj by przekazywane na ich teren,
[b] Gdyby niektrym spord wyznaczonych osb zdarzyo si umrze, wtedy na ich miejsce
ordynariusz miejsca, za rad kapituy, wyznaczy innych a do czasu najbliszego synodu
prowincjonalnego albo diecezjalnego, w taki sposb, aby w kadej diecezji byy przynajmniej
cztery albo nawet wicej sprawdzonych osb, posiadajcych podane wyej zdolnoci, ktrym
bd oddawane tego rodzaju sprawy przez ktregokolwiek z legatw albo nuncjuszy, a take
przez Stolic Apostolsk. W przeciwnym wypadku, po dokonaniu wyznaczenia, o ktrym biskupi
wnet poinformuj Stolic Apostolsk, inne wyznaczenia jakichkolwiek innych sdziw ni te,
ktre zostay przeprowadzone, maj by uwaane za wyudzone,[c] wity sobr napomina w
tej kwestii zarwno ordynariuszy, jak rwnie wszystkich innych sdziw, aby starali si jak
najszybciej dy do zakoczenia spraw, oraz aby wszelkimi sposobami zapobiegali sztuczkom
pieniaczy, opniajcym sprawy przez protesty, czy te na innych etapach postpowania: albo
przez wyznaczanie terminw, albo jakimi innymi, odpowiednimi rodkami.

Rozdzia 11
[a] Wielk szkod przynosi kocioom, gdy ich wasno, na szkod nastpcw, jest
dzierawiona innym osobom za pienidze. Wszystkie zatem te dzierawy, gdzie zapata zostaa
uiszczona z gry, ze szkod nastpcw, naley uzna za niewane, bez wzgldu na jakikolwiek
indult lub przywilej. Dzierawy tego rodzaju nie mog by take zatwierdzane w kurii
rzymskiej ani poza ni. [b] Ponadto nie wolno dzierawi jurysdykcji kocielnej ani zdolnoci
prawnych do mianowania albo wyznaczania wikariuszy w sprawach duchowych, a take
dzierawcom nie wolno wykonywa tych czynnoci, ani osobicie, ani przez inne osoby.
Wszystkie inne tego rodzaju pozwolenia, nawet wydane przez Stolic Apostolsk, naley
uwaa za wyudzone, [c] wity sobr okrela jako niewane dzierawy wasnoci kocielnej,
nawet potwierdzone moc autorytetu apostolskiego, ktre zostay udzielone w przecigu
ostatnich trzydziestu lat, na dugi okres czasu, albo w niektrych regionach zostay okrelone
na dwadziecia dziewi lat albo ich dwukrotno. Maj by one osdzone przez synod
prowincjonalny albo przez jego delegatw jako zawarte na szkod Kocioa i wbrew
postanowieniom kanonicznym.

Rozdzia 12
[a] Nie mona dopuci do tego, aby pewne osoby za pomoc rnych sztuczek przejmoway
dziesiciny nalene kocioom, albo odwaay si zajmowa dziesiciny wypacane przez
innych i przyjmoway je dla siebie, gdy uiszczanie dziesiciny jest nalene Bogu, a ci, ktrzy
nie chc ich paci albo przeszkadzaj paccym, przywaszczaj sobie cudz wasno. Dlatego
wity sobr nakazuje wszystkim, wszelkiego stopnia i stanu, do ktrych obowizku naley
wypacanie dziesicin, aby w caoci przekazywali je odtd tym, ktrym si one nale na
mocy prawa, kocioom katedralnym albo wszelkim innym, bd osobom, [b] Natomiast ci,
ktrzy albo nie wywi si z tego obowizku, albo bd uniemoliwia uiszczenie dziesiciny,
zostan ekskomunikowani i nie zostan zwolnieni z tej kary dopki nie dokonaj penego
wyrwnania nalenoci, [c] Ponadto wity sobr zachca wszystkich razem i kadego z
osobna, aby dla mioci chrzecijaskiej i z powodu powinnoci wzgldem swoich pasterzy, z
dbr otrzymanych od Boga nie aowali hojnie wspiera biskupw i proboszczw, ktrzy stoj
na czele najbiedniejszych kociow, na chwa Bo i dla utrzymania godnoci swych
pasterzy, ktrzy nad nimi czuwaj.

Rozdzia 13
wity sobr postanawia, e w tych miejscach, gdzie ju przed czterdziestu laty, tak zwana
czwarta cz dochodw z pogrzebw bya zwykle przekazywana kocioowi katedralnemu albo
parafialnemu, a pniej na mocy jakiegokolwiek przywileju zostaa przyznana innym
podmiotom, to jest klasztorom, szpitalom albo jakim innym miejscom pobonym, odtd ma
by przekazywana temu samemu kocioowi katedralnemu albo parafialnemu, ktremu bya
wczeniej oddawana, z wszystkimi prawami i w tej samej kwocie, jak wczeniej, bez wzgldu
na pozwolenia, aski, przywileje, take zwane Mari Magno, a take na wszelkie inne.

Rozdzia 14
[a] Jake wstrtne i niegodne imienia duchownych, ktrzy powicili si kultowi Boemu, jest
zwraca si ku bezwstydowi nieczystoci i brudnemu konkubinatowi, o tym wystarczajco
wiadczy sama natura rzeczy, ktra jest powszechnym zgorszeniem dla wszystkich wiernych i
najwikszym oszpeceniem stanu duchownego. Aby zatem sugi Kocioa przywoa do tego, co
przystoi, czyli do czystoci i nieskaonego ycia, a lud aby si uczy wobec nich szacunku,
poznajc, e ich ycie jest bardziej uczciwe, wity sobr zakazuje wszystkim duchownym,
aby nie utrzymywali w domu albo poza nim konkubin, ani innych niewiast, co do ktrych
mona nabra podejrze, a take aby nie odwayli si z nimi w jakikolwiek sposb
przestawa, [b] W przeciwnym wypadku bd ukarani za pomoc kar okrelonych przez wite
kanony albo przez postanowienia kocielne, [c] Gdyby za, po upomnieniu ze strony
przeoonych, nie oddalili si od tych niewiast, wtedy moc samego czynu zostan pozbawieni
jednej trzeciej dochodw, przychodw i zyskw ze swych wszelkich beneficjw i wypat.
Dochody te zostan decyzj biskupa przekazane do skarbu kocioa albo innego miejsca
pobonego. Gdyby za trwali w tym przestpstwie z t sam albo z inn kobiet, nie ustpujc
po drugim upomnieniu, wtedy nie tylko moc samego czynu utrac wszystkie dochody i zyski ze
swych beneficjw i wypat, ktre zostan przekazane wyej wymienionym miejscom, ale
ponadto zostan zawieszeni w kierowaniu tymi beneficjami, na czas okrelony przez biskupa
ordynariusza, rwnie jako delegata Stolicy Apostolskiej, [d] Jeeli w taki sposb zawieszeni
nie tylko nie oddal tych niewiast, ale bd z nimi dalej przestawa, wtedy na stae zostan
pozbawieni wszelkich beneficjw, udziaw i urzdw oraz wypat kocielnych, a take bd
niezdolni i niegodni do otrzymania w przyszoci jakichkolwiek zaszczytw, godnoci,
beneficjw i urzdw, dopki po oczywistej poprawie ycia ich przeoeni nie stwierdz, e
naley udzieli zwolnienia od tych sankcji, [e] Natomiast gdyby po jednorazowym darowaniu
winy odnowili przerwane kontakty, albo gdyby w inny, rwnie gorszcy sposb odwayli si
zwiza z niewiastami, to prcz powyszych kar zostan uderzeni mieczem ekskomuniki, a
adne odwoanie czy wyczenie nie przeszkodzi lub nie zawiesi wykonania powyszej
kary. [f]Rozpatrzenie tych wszystkich spraw bdzie nalee do samych tylko biskupw, a nie
do archidiakonw ani dziekanw, ani innych niszych duchownych. Biskupi maj prowadzi
postpowanie bez rozgosu i nie na ksztat sdu, ale tylko po rozpatrzeniu prawdy
faktycznej, [g] Z kolei duchowni, nie posiadajcy beneficjw kocielnych albo pensji, bd
karani przez samego biskupa stosownie do rodzaju przestpstwa i uporu kar wizienia,
zawieszenia w obowizkach, niezdolnoci do uzyskania beneficjw albo innymi karami, wedle
witych kanonw, [h] Rwnie gdyby biskupi (oby do tego nie doszo) nie uniknli tego
rodzaju zbrodni, a po upomnieniu ze strony synodu prowincjonalnego, nie opamitali si,
wtedy moc samego czynu zostan zawieszeni, a gdyby nadal trwali w zu, wtedy sprawa
zostanie przekazana przez ten synod najwitobliwszemu biskupowi Rzymu, ktry ukarze
takich biskupw stosownie do rodzaju winy, nawet pozbawieniem urzdu, jeeli zaistnieje
taka potrzeba.

Rozdzia 15
[a] Aby pami o braku wstrzemiliwoci swych ojcw trzyma jak najdalej od miejsc Bogu
powiconych, ktrym przystoi szczeglna czysto i wito, nie godzi si synom
duchownych, ktrzy zrodzili si z nieprawego zwizku, aby w kocioach, w ktrych ich ojcowie
posiadaj albo posiadali jakiekolwiek beneficjum kocielne, sami otrzymywali jakiekolwiek
beneficjum, nawet innego rodzaju, a take aby w tych kocioach w dowolny sposb suyli lub
posiadali wynagrodzenie z przychodw beneficjum, ktre posiadaj, albo posiadali ich
ojcowie, [b] Gdyby za okazao si, e obecnie ojciec i syn posiadaj beneficja w tym samym
kociele, wtedy naley nakoni syna do rezygnacji z jego beneficjum albo do zamiany z kim
innym, poza tym kocioem, w okresie trzech miesicy. W przeciwnym razie moc samego
prawa zostanie pozbawiony tego beneficjum, a wszelkie zwolnienie od tego bdzie uwaane za
wyudzone, [c]Ponadto wzajemne rezygnacje, jeeli odtd bd mie miejsce ze strony
duchownych, bdcych ojcami na rzecz synw, aby jeden mg zastpi drugiego na
beneficjum, naley traktowa jako dokonane cakowicie wbrew postanowieniom tego dekretu i
przepisom kanonicznym. Ponadto przekazania beneficjw dokonane na mocy tego rodzaju
rezygnacji, albo w jakikolwiek inny sposb, ktre dokonaj si na drodze bezprawnej, nie bd
skutkowa wobec dzieci tych duchownych.

Rozdzia 16
[a] wity sobr postanawia, e te wieckie beneficja kocielne, ktre obejmuj trosk
duszpastersk, niezalenie od tego jak s nazywane, od samego ich ustanowienia, albo w
jakikolwiek inny sposb, nie bd pniej przeksztacone w proste beneficja, nawet te, ktre
s przyznane wikariuszowi ze staym, odpowiednim wynagrodzeniem, bez wzgldu na
jakiekolwiek aski, ktre nie osigny jeszcze penego skutku. Natomiast te beneficja, przy
ktrych wbrew ich ustanowieniu albo fundacji, troska duszpasterska zostaa na stae
przeniesiona na wikariusza, nawet gdyby ten stan trwa od niepamitnych czasw, to jeeli
stosowne wynagrodzenie nie bdzie wyznaczone wikariuszowi kocioa, niezalenie od tego jak
jest nazywany, wtedy zgodnie z ocen ordynariusza wynagrodzenie ma by przyznane jak
najszybciej, ale najpniej w okresie jednego roku od zakoczenia obecnego soboru, zgodnie z
zasadami zawartymi w dekrecie wydanym za witej pamici Pawa III, [b] Gdyby za nie udao
si tego stosownie przeprowadzi, albo gdyby to nie zostao dokonane w okresie podanego
czasu, wtedy gdy tylko beneficjum bdzie oprnione, czy to wskutek rezygnacji, czy mierci
wikariusza lub rektora, albo w jakikolwiek inny sposb, to beneficjum bdzie obejmowa
trosk duszpastersk, utraci nazw wikariatu i zostanie przywrcone do dawnego stanu.

Rozdzia 17
[a] Nie moe si nie smuci wity sobr, gdy syszy, e niektrzy biskupi, zapominajc o swym
stanie, ciko zniewaaj godno pontyfikaln, gdy postpuj z niegodnym unieniem wobec
ministrw krlewskich, zarzdcw i baronw, w kociele i poza nim, a niczym sudzy otarza
niskiego rzdu nader niegodnie nie tylko ustpuj miejsca, ale nawet osobicie im
usuguj, [b] Odrzucajc te wszystkie i im podobne praktyki, wity sobr, odnawiajc
wszystkie wite kanony, postanowienia soborw generalnych i inne normy apostolskie,
dotyczce blasku i powagi godnoci biskupiej, postanawia, aby w przyszoci biskupi
powstrzymywali si od takiego postpowania, a take poleca im, aby zarwno w kociele, jak i
poza nim mieli przed oczyma sw rang i stan, pamitajc wszdzie, e s ojcami i
pasterzami, natomiast pozostaym, zarwno wadcom, jak i wszystkim innym wity sobr
poleca, aeby odnosili si do biskupw z nalenym ojcom szacunkiem i ze stosownym
powaaniem.

Rozdzia 18
Niekiedy wypada, aby dla dobra publicznego rozlunia wizy prawa, aby dla dobra wsplnego
lepiej stawi czoa pojawiajcym si sprawom i potrzebom. Czste dyspensy na proby osb, a
nie w oparciu o pewne rozpoznanie osb i spraw nie jest jednak niczym innym, jak otwarciem
kademu dostpu do przekraczania prawa. Dlatego niech wszyscy wiedz, e najwitsze
kanony powinny by, o ile to moliwe, zachowywane cile przez wszystkich bez rnicy. Jeeli
za nage i suszne motywy, a niekiedy wikszy poytek domaga si, aby niektrym udzieli
zwolnienia od obowizujcych zasad, to sprawa powinna by bezpatnie, dobrze i dokadnie
poznana przez tych, do ktrych naley udzielenie dyspens, za zwolnienie udzielone w inny
sposb naley uwaa za wyudzone.

Rozdzia 19
[a] Nikczemny zwyczaj odbywania pojedynkw, wprowadzony za podszeptem diaba, powinien
by zupenie wypleniony ze wiata chrzecijaskiego, gdy przez okrutn mier ciaa przynosi
take zgub dusz, [b] Moc samego czynu zostan ekskomunikowani cesarz, krlowie, ksita,
wadcy, margrabiowie, hrabiowie i wszyscy inni wadcy wieccy, ktrzy na swym terenie
pozwol na odbywanie pojedynkw pomidzy chrzecijanami. Maj by take traktowani jako
pozbawieni jurysdykcji i wadzy nad miastem, zamkiem albo miejscem otrzymanym od
Kocioa, w ktrym, albo przy ktrym pozwolili na odbycie pojedynku. Jeeli za bd to
posiadoci feudalne, wtedy natychmiast zostan oddane ich waciwym panom,[c] Natomiast
osoby dopuszczajce si pojedynku oraz ich tak zwani sekundanci popadn w kar
ekskomuniki, konfiskaty wszystkich swych dbr oraz w wieczyst niesaw. Maj by oni
ukarani zgodnie ze witymi kanonami jako mordercy, a jeeli zgin podczas samego
pojedynku, to na zawsze bd pozbawieni pogrzebu kocielnego, [d] Podobnie ci, ktrzy w
sprawie pojedynku bd suy rad, zarwno w sensie prawnym, jak i czynnie, albo w
jakikolwiek inny sposb bd doradcami, jak rwnie widzowie, maj by zwizani
ekskomunik i wieczyst hab, bez wzgldu na jakikolwiek przywilej albo niegodziwy
zwyczaj, nawet obowizujcy od niepamitnych czasw.

Rozdzia 20
[a] wity sobr, chcc nie tylko odnowi dyscyplin kocieln wrd ludu chrzecijaskiego,
ale pragnc j rwnie na wieki zachowa trwa i bezpieczn od wszelkich zagroe, oprcz
tego, co postanowi w odniesieniu do osb kocielnych, uzna, e naley ponadto upomnie
wadcw wieckich w kwestii ich obowizkw, majc ufno, i wadcy ci, jako katolicy,
ktrych Bg zechcia ustanowi obrocami witej wiary i Kocioa, nie tylko zechc
przywrci Kocioowi prawa jemu nalene, ale rwnie ponownie przywoaj wszystkich swych
poddanych do okazywania nalenego szacunku duchowiestwu, proboszczom i wyszym
duchownym, a take nie zezwol, aby ich urzdnicy albo wadze niszego rzdu naruszay
nietykalno Kocioa i osb kocielnych - wprowadzon z Boego postanowienia i ustalon w
normach kanonicznych - przez chciwo lub zaniedbanie, ale bd wraz z tymi wadcami
okazywali posuszestwo nalene witym postanowieniom papiey i soborw, [b] Ponadto
wity sobr postanawia i nakazuje, e wite kanony i decyzje wszystkich soborw
generalnych powinny by cile zachowywane przez wszystkich, podobnie jak inne
rozporzdzenia apostolskie, wydane na rzecz osb kocielnych, dla wolnoci Kocioa, oraz
wymierzone w tych, ktrzy naruszaj te prawa, ktre to wszystkie decyzje wity sobr
odnawia rwnie moc niniejszego dekretu, [c] Z tego powodu wity sobr wzywa cesarza,
krlw, republiki, wadcw, a take wszystkich razem i kadego z osobna, wszelkiego stanu i
godnoci, aby o ile bardziej s ozdobieni dobrami doczesnymi i wadz nad innymi, o tyle w
witszy sposb czcili prawa kocielne, jako szczeglne Boe dziedzictwo pozostajce pod Jego
opiek. Ponadto nie powinni tolerowa adnych wykrocze w tej dziedzinie ze strony
jakichkolwiek baronw, dworzan, zarzdcw, innych panw wieckich czy urzdnikw,
zwaszcza za ministrw ksit, ale niech surowo ukarz tych, ktrzy uderzaj w wolno,
niezaleno i jurysdykcj kocieln, sami bdc przykadem pobonoci, religijnoci i obrony
kociow, naladujc swych najlepszych i najbardziej pobonych poprzednikw, ktrzy nie
tylko bronili Kocioa od niesprawiedliwoci innych, ale szczeglnie wspierali jego sprawy swym
autorytetem i hojnoci, [d] Niech wic w tej sprawie kady pilnie wypenia swe obowizki,
aby kult Boy by pobonie sprawowany, a praaci i inni duchowni mogli pozostawa w swych
siedzibach, wykonujc obowizki spokojnie, bez przeszkd, owocnie i dla zbudowania ludu.

Rozdzia 21
W kocu wity sobr wyjania, e wszystkie razem i kade z osobna postanowienia, wydane w
jakichkolwiek sowach i sformuowaniach, a dotyczce odnowienia obyczajw i dyscypliny
kocielnej, zarwno za witej pamici papiey: Pawa III i Juliusza III, jak rwnie za naszego
najwitobliwszego Piusa IV, podczas tego witego soboru, zostay przyjte w taki sposb, aby
zawsze by zachowany i uznawany autorytet Stolicy Apostolskiej.

V. Dekret o kontynuowaniu sesji dnia nastpnego

Poniewa z powodu pnej godziny nie mona stosownie rozway tych wszystkich kwestii,
ktre byy przeznaczone do rozpatrzenia na tej obecnej sesji, dlatego stosownie do zasad
przyjtych przez ojcw na kongregacji generalnej, sprawy jeszcze nie rozwaone przeniesione
zostaj na dzie jutrzejszy, w celu kontynuowania tej samej sesji.

SESJA 25/B (dziewita za Piusa IV) (dzie drugi: sobota 4 grudnia 1563)

I. Dekret o odpustach
[1] Poniewa Chrystus udzieli Kocioowi wadzy udzielania odpustw, a Koci od
najdawniejszych czasw korzysta z tej wadzy otrzymanej od Boga, wity sobr naucza i
poleca, aby zachowa w Kociele praktyk udzielania odpustw, ktra jest nader zbawienna
dla ludu chrzecijaskiego i potwierdzona autorytetem witych soborw. Koci wyklucza
natomiast ze swej spoecznoci tych, ktrzy twierdz, e odpusty s bezuyteczne i tych,
ktrzy odmawiaj Kocioowi wadzy ich udzielania. [2] Pragnie, eby przy nadawaniu
odpustw zachowano umiar, wedle od dawna przyjtego w Kociele zwyczaju nie osabiania
dyscypliny kocielnej przez nadmiern atwo ich uzyskiwania. [3] Pragnc usun i naprawi
naduycia, ktre wkrady si do praktyki udzielania odpustw, i z powodu ktrych wspaniae
sowo odpust staje si dla heretykw blunierstwem, oglnie postanawia w tym dekrecie, e
naley gruntownie zwalcza wszelkie niegodne metody zdobywania odpustw dla zysku, skd
wynikaj liczne naduycia wrd ludu chrzecijaskiego. [4] W odniesieniu do innych naduy,
ktre powstaj z przesdw, niewiedzy, braku szacunku, jak rwnie z innych przyczyn, to z
powodu wieloci miejsc i prowincji, w ktrych pojawiaj si te naduycia, nie mona
stosownie sformuowa konkretnych zakazw. wity sobr nakazuje jednak wszystkim
biskupom, aby kady z nich pilnie zbiera informacje o tego rodzaju naduyciach na terenie
swego kocioa, a podczas najbliszego synodu prowincjonalnego zda z nich relacj. Po
zebraniu opinii innych biskupw naley szybko poinformowa o caej sprawie papiea, ktry
swym autorytetem i wedle swej roztropnoci zadecyduje, co jest poyteczne dla Kocioa
powszechnego, aby dar witych odpustw udzielano wszystkim wiernym pobonie, wicie i
bez przekupstwa.

II. O wyborze potraw, o postach i o dniach witecznych

wity sobr zachca take i usilnie prosi wszystkich pasterzy, przez przyjcie naszego
Najwitszego Pana i Zbawiciela, aby jako dobrzy onierze pilnie zalecali wszystkim wiernym
wszystko, co postanowi wity Koci rzymski, matka i nauczycielka wszystkich kociow, jak
rwnie to, co postanowiono zarwno na tym, jak i na innych soborach ekumenicznych, oraz
dooyli wszelkich stara, by wierni stosowali si do nich wszystkich, zwaszcza do zasad
prowadzcych ciao do umartwienia, jak wybr pokarmw i posty, oraz dotyczcych wzrostu
pobonoci, jak pobone i religijne przeywanie dni witecznych. Niech czsto napominaj
wiernych, eby byli posuszni swym przeoonym: ci, ktrzy usuchaj, usysz Boga
udzielajcego nagrody; ci za, ktrzy zlekcewa, dowiadcz Boga karzcego.

III. W sprawie indeksu ksig, katechizmu, brewiarza i mszau

wity sobr, podczas drugiej sesji odprawionej za naszego najwitobliwszego Piusa IV,
poleci pewnym wybranym ojcom, aby rozwayli kwesti rnych cenzur i w miar potrzeb
rozpatrzyli sprawy podejrzanych albo zgubnych ksiek, a nastpnie aby poinformowali o tym
ten wity sobr. Obecnie sobr dowiaduje si, e ci Ojcowie kocz t prac, ale z powodu
rnoci i wieloci ksiek wity sobr nie moe w tej sprawie wyda stosownego i odrbnego
osdu, a zatem poleca, aby wyniki ich pracy zostay przedstawione najwitobliwszemu
biskupowi Rzymu, ktry spraw, zakoczy i ogosi postanowienia wedle swego osdu i swym
autorytetem. Podobnie sobr poleca uczyni Ojcom w sprawie katechizmu, ktrego
przygotowywanie zostao im polecone, oraz w kwestii mszau i brewiarza.
IV. O miejscu dla posw
wity sobr wyjania w sprawie miejsc wyznaczonych dla posw - zarwno duchownych, jak i
wieckich, podczas zasiadania, wchodzenia lub wszelkich innych czynnoci - e nikt nie uzyska
adnego szczeglnego prawa, ale wszystkie ich prawa i przywileje oraz cesarza, krlw,
republik i ksit s nienaruszone i zachowane w tym samym stanie, jak to byo przed
obecnym soborem.

V. O przyjmowaniu i zachowywaniu dekretw soborowych

[1] Tak wielkie byy niedole naszych czasw i tak gboko zakorzenia si zoliwo
heretykw, e nic nie byo tak wyrane w naszych postanowieniach, dotyczcych wiary, ani
adne decyzje nie byy tak pewne, aby nie zostay pniej skaone jakim bdem u
heretykw, za namow wroga rodzaju ludzkiego. Z tego powodu wity sobr zatroszczy si
przede wszystkim o to, aby potpi i odrzuci najwaniejsze bdy heretykw naszej epoki, a
prawdziw i katolick nauk przekaza i jej naucza, i tak te potpi, odrzuci i
zdefiniowa. [2] Poniewa wielu biskupw, wezwanych z rnych stron wiata
chrzecijaskiego, tak dugi czas, bez wielkich szkd dla stada sobie powierzonego i bez
wielkiego niebezpieczestwa nie moe pozostawa poza swymi kocioami, a take brak
nadziei, e w kocu przybd heretycy, tak dugo zapraszani i tak dugo oczekiwani, rwnie z
udzieleniem publicznych gwarancji, ktrych pragnli, konieczne jest zakoczenie tego
witego soboru. [3] Pozostao zatem, a to wanie sobr czyni, wezwa wszystkich wadcw w
Panu, eby dooyli wszelkich stara i nie dozwolili heretykom na znieksztacenie albo
zamanie tych postanowie, ktre zostay przyjte przez ten sobr, ale aby byy one pobonie
przyjte i wiernie zachowywane przez nich i przez wszystkich. [4]Gdyby za powstaa
jakakolwiek trudno zwizana z przyjciem tych postanowie, albo zdarzyoby si, e pewna
nieprzyjta kwestia wymaga wyjanienia albo okrelenia, to oprcz innych rodkw
zaradczych, ustanowionych na tym soborze, wity sobr ufa, e najwitobliwszy biskup
Rzymu zatroszczy si albo o zwoanie, zwaszcza z tych prowincji, gdzie powstan trudnoci,
tych, ktrzy jego zdaniem bd odpowiedni do rozwaenia tej sprawy, albo gdy uzna za
stosowne - o odprawienie soboru generalnego, albo o wykorzystanie pewnych bardziej
stosownych rodkw, ktre uzna za odpowiednie, aby zaradzi potrzebom tych prowincji dla
chway Boej i spokoju Kocioa.

VI. Dekret w sprawie odczytania na sesji dekretw ogoszonych na soborze za papiey

Pawa III i Juliusza III
Poniewa w rnym czasie, zarwno za witej pamici Pawa III, jak i Juliusza III, na witym
soborze zostay przyjte liczne postanowienia i ustalenia dotyczce nauki dogmatycznej oraz
odnowy obyczajw, wity sobr pragnie, aby zostay one teraz odczytane.
VII.Dekret w sprawie zakoczenia soboru i proby do papiea o jego zatwierdzenie
Wielebni i czcigodni ojcowie! Czy zgadzacie si, aby na chwa Boga wszechmogcego
zakoczy ten wity sobr powszechny i zwrci si w imieniu tego witego soboru, za
porednictwem legatw Stolicy Apostolskiej i przewodniczcych soboru, do najwitobliwszego
biskupa Rzymu o zatwierdzenie wszystkiego razem i kadej rzeczy z osobna, ktre zostay na
tym soborze ustalone i ogoszone, zarwno za witej pamici papiey Pawa III i Juliusza III,
jak rwnie za naszego najwitobliwszego papiea Piusa IV?
I od razu wszyscy ojcowie... odpowiedzieli: Zgadzam si.

VIII. Aklamacje ojcw po zakoczeniu soboru

Kardyna: Najwitobliwszemu Piusowi, papieowi i pontyfikowi witego i powszechnego
Kocioa, wielu lat ycia i wiecznej pamici.
Resp.: Panie Boe, zachowaj dla Twego Kocioa na wiele dugich lat ojca witego.
Kard.: Duszom witobliwych papiey, Pawa III i Juliusza III, ktrych autorytetem rozpocz si
tene wity generalny sobr, pokj od Pana, wieczna chwaa i szczcie w wiatoci
witych.
Odpow.: Niech jego wspomnienie bdzie bogosawione.
Kard.: Niech bdzie bogosawione wspomnienie cesarza Karola V oraz najaskawszych krlw,
ktrzy ten powszechny sobr promowali i ochraniali.
Odpow.: Amen. Amen.
Kard.: Najaskawszemu cesarzowi Ferdynandowi zawsze Augustowi, prawowiernemu i
miujcemu pokj, oraz wszystkim krlom, rzeczompospolitym i naszym ksitom wielu lat.
Odpow.: Pobonego i chrzecijaskiego cesarza, zachowaj Panie. Niech Niebiaski Cesarz
zachowa ziemskich krlw, obrocw susznej wiary.
Kard.: Legatom Rzymskiej Stolicy Apostolskiej i przewodniczcym tego soboru, wielu lat i
wielkiej aski.
Odpow.: Wielkiej aski udziel Panie.
Kard.: Przewielebnym kardynaom i przewietnym posom.
Odpow.: Wielkie dziki, wielu lat.
Kard.: witobliwym biskupom powodzenia i szczliwego powrotu do swoich kociow.
Odpow.: Piewcom prawdy: wieczna pami. Prawowiernemu senatowi: wielu lat.
Kard.: wity, ekumeniczny Sobr Trydencki! Bdziemy wyznawa jego wiar i zawsze
zachowywa jego dekrety.
Odpow.: Zawsze bdziemy wyznawa i zawsze zachowywa.
Kard.: Wszyscy tak wierzymy, wszyscy to samo odczuwamy, wszyscy zgodnie i gorliwie
podpisujemy. Taka jest wiara w. Piotra i apostow, taka jest wiara ojcw, taka jest wiara
prawowiernych.
Odpow.: Tak wierzymy, tak czujemy, tak podpisujemy.
Kard.: Posuszni tym dekretom oddajemy si miosierdziu i asce pierwszego i najwyszego
kapana, Boga Jezusa Chrystusa, za porednictwem nienaruszonej naszej pani witej Boej
Rodzicielki oraz wszystkich witych.
Odpow.: Niech si stanie, niech si stanie. Amen, amen.
Kard.: Anatema wszystkim heretykom.
Odpow.: Anatema, anatema.

IX. Nakaz, aby ojcowie nie opuszczali Trydentu, zanim nie podpisz soboru
Czcigodni panowie i wielebni ojcowie, nakazuje si wam pod kar ekskomuniki, aby nikt z was
nie opuci Trydentu, zanim wasnorcznie nie podpisze dekretw tego witego soboru lub nie
zatwierdzi ich publicznym dokumentem.

[DOKUMENTY PO SESJI 25/B (dziewitej za Piusa IV)]

I. Acta konsystorialne z 30 grudnia 1563

II. Trzecia kongregacja z dnia 21 stycznia [1564]

Oto co zaproponowano do podpisania:
1. Po zatwierdzeniu Jego witobliwo pole odpowiednich i czcigodnych legatw lub
nuncjuszy do wszystkich ksit, ktrzy oka zatwierdzenie [soboru] przez Jego
witobliwo, i zatroszcz si, aby z pomoc i yczliwoci tyche ksit to, co zostao na
soborze ustanowione, osigno w prowincjach nalen realizacj.
2. Oznajmi si i przele arcybiskupom zatwierdzenie soboru dokonane przez Jego
witobliwo, aby przestrzegali wszystkich poszczeglnych dekretw soboru i dopilnowali
tego u wszystkich swoich sufraganw, take tych objtych egzempcj, i podobnie autorytetem
apostolskim zachcali do ich przestrzegania i wypeniania.
3. Kardynaowie protektorzy [prowincji] napisz do swoich krlw i ksit, e mianowani lub
przenoszeni na urzd kociow katedralnych maj posiada wszystkie przymioty wymagane
przez sobr, oprcz innych, ktrych wymaga prawo powszechne.
4. W promowaniu biskupw, zanim zbior si synody prowincjonalne, przestrzega si bdzie,
co nastpuje. Po pierwsze, nuncjusze i ordynariusze maj zebra na uytek kurii informacje
lub nulla aut recens o kandydatach dotyczce wszelkich przymiotw wymaganych przez prawo
powszechne i przez wity sobr, zgodnie z rozdz. 2 sesji 6 [22] za Piusa. Po drugie,
promowany zoy wyznanie wiary w formie obecnie przepisanej. Po trzecie, kardynaowie
przedstawi sprawozdanie w sposb przewidziany w rozdz. l sesji 8 [24] za Piusa, a Jego
witobliwo okreli, ktrzy z nich powinni to uczyni: dziekani poszczeglnych stopni, czy
inni. To, co dotyczy promowania biskupw, zostanie take zachowane w ich przenoszeniu.
5. Wczeniejsze rezygnacje, podpisane lub tylko z dat, a do dnia zatwierdzenia soboru bd
rozwaane wedug dawnego zwyczaju, tak samo bdzie si postpowa w przypadku prb o
dyspensy maeskie zoone przed zatwierdzeniem soboru, do 3 i 4 stopnia lub innych
zwyczajowych przypadkw.
6. Take po zatwierdzeniu soboru, zanim odbd si synody diecezjalne, zadba si o rzeczy
parafialne w formie Dignum, z klauzul donecfiant synodi dioecesanae. Bdzie mona naoy
na ten cel osobno podatki, jednake tak, aby suma stu dukatw pozostaa rektorowi zgodnie z
dekretem soboru.
7. Egzaminatorami klerykw, ktrych niekiedy przed zatwierdzeniem soboru uposaano z
wakujcych dbr parafialnych, zostan wyznaczeni odpowiedni ludzie oraz jeden jezuita.
8. W zezwoleniu na rezygnacj dla tych, ktrzy s w subie Boej, dodaje si klauzul
dummodo resignans ad titulum eiusdem beneficii non sitpromotus; w przeciwnym razie nie
zezwoli si na rezygnacj, chyba e ordynariusz zapewni, e rezygnujcy moe gdzie indziej
godnie y.
9. Opaty naoone na katedry przewyszajce 1000 skudw i na dobra parafialne 100 skudw,
o ktrych mwiono na sesji 8 [24] za Piusa w rozdz. 13, naley rozumie tak, eby zawsze
pozostaa wystarczajca suma na rzecz biskupa i rektora w kadym kociele.
10. W uniewanianiu opat doda si klauzul dummodo cedens pensioni non fuerit promotus ad
hunc titulum loco beneficii.
11. Postaciom na malowidle w kaplicy apostolskiej naley doda szaty, podobnie w innych
kocioach, jeli przedstawiaj co obscenicznego lub wyranie faszywego, zgodnie z
dekretem 2 sesji 9 [25] za Piusa.

III. Przymioty wymagane u promowanego do biskupstwa

III/A. Przymioty wymagane przez prawo powszechne od osoby promowanej do biskupstwa

[1] Ukoczone 30 lat ycia.
[2] Urodzony z prawego maestwa.
[3] Godny polecenia ze wzgldu na prowadzone ycie.
[4] Wystarczajco znajcy nauki wite i wieckie, zgodnie z opini przeoonych.
[5] Majcy wicenia, chyba e jego ycie wieckie przewysza ycie duchownych, jak
przykadowo u Mikoaja, Sewera i Ambroego.

III/B. Przeszkody z prawa powszechnego uniemoliwiajce promowanie do biskupstwa

[1] Ekskomunikowany, take ekskomunik mniejsz.
[2] Zawieszony w beneficjum lub zawieszony z powodu obciajcej opinii ludzi dobrych.
[3] Konkubinariusz. onaty z prostytutk.
[4] Zabiegajcy o biskupstwo.
[5] Co do ktrego istnieje obawa, e wbije si w pych.
[6] Uciekajcy si do symonii dla uzyskania promocji lub starajcy si o przychylno innych.
[7] Przez lud oskarony jako nieprzyjaciel.
[8] Kaleka lub inaczej uomny. Kto pozbawi si mskoci, aby y czysto, lub odci sobie
dobrowolnie palec. Chory na padaczk, nawet jeli tylko raz upad. lepy.
[9] Lichwiarz. Krzywoprzysizca. Dwa razy onaty. Apostata. Morderca. Niegocinny.
Schizmatyk, chyba e nawrcony.
[10] Zakonnik bdcy rektorem kocioa parafialnego. Z zakonu ebraczego braci
dominikanw, franciszkanw, eremitw w. Augustyna oraz z innych zakonw ebraczych.
Zakonnik, take nowicjusz, ktry wczeniej by biskupem lub nie ma zgody przeoonego.
[11] Kto kiedy wiadomie wybra co niegodnego.
[12] Kto w opinii ludu budzi lk.

III/C. Przymioty wymagane od kandydata na biskupstwo przez Sobr Trydencki, ponad

wymagania stawiane przez prawo powszechne
[1] Godno obyczajw. Dojrzay wiek. Wyksztacenie.
[2] W witym stanie wice przynajmniej sze miesicy wczeniej.
[3] Posiadajcy tak wiedz, aby mg sprosta wymogom urzdu.
[4] Posiadajcy uniwersytecki tytu przynajmniej licencjusza z teologii lub prawa
kanonicznego, albo uznany oficjalnie za zdatnego, wiadectwem jakiej akademii, do uczenia
innych. Gdyby by zakonnikiem, uznany przez przeoonych zakonnych za zdatnego do uczenia
innych.
[5] Uznany za godnego i poytecznego dla Kocioa.
[6] Proponowany nie probami, ludzkimi uczuciami bd sugestiami zabiegajcych, ale tylko z
powodu jego rzeczywistych zasug.
[7] Sprawdzian jego przymiotw dokonany szczegowo i zredagowany w formie dokumentu z
wyznaniem wiary przez niego zoonym, zostanie przesany do Rzymu i przez kardynaw na
konsystorzu podany oraz przez innych trzech kardynaw pilnie przebadany, podpisany,
zatwierdzony i pod sankcj naraenia zbawienia wiecznego.

IV. Zatwierdzenie Soboru Trydenckiego i wszystkich jego dekretw

(Rzym, roda 26 stycznia 1564)
...na tajnym konsystorzu u w. Piotra, czcigodni kardynaowie Morone i Simoneta, niedawno
wrciwszy ze witego Soboru Trydenckiego, ktremu przewodniczyli jako legaci Stolicy
Apostolskiej, prosili naszego witobliwego papiea sowami:
Ojcze wity! W kocowym dekrecie soboru ekumenicznego w Trydencie, z dnia 4 grudnia,
postanowiono, aby za porednictwem legatw i przewodniczcych Waszej witobliwoci i
Stolicy Apostolskiej prosi w imieniu soboru o zatwierdzenie przez Wasz witobliwo
wszystkiego razem i z osobna, co zarwno za witej pamici Pawa III i Juliusza III, jak i za
Waszej witobliwoci zostao na nim rozporzdzone i okrelone. Dlatego my - kard. Giovanni
Morone i kard. Ludwik Simoneta, ktrzy wwczas bylimy legatami i przewodniczcymi, chcc
dopeni tego, co zostao we wspomnianym dekrecie zatwierdzone - pokornie prosimy w
imieniu wspomnianego soboru ekumenicznego w Trydencie, aeby Wasza witobliwo raczy
zatwierdzi wszystko razem i z osobna, co zarwno za witej pamici Pawa III i Juliusza III,
jak i za Waszej witobliwoci zostao na nim rozporzdzone i okrelone.
Po wysuchaniu tego, przejrzeniu i przeczytaniu wspomnianego dekretu oraz po gosowaniu
czcigodnych kardynaw, Jego witobliwo odpowiedzia mwic:
Przychylamy si ku probie przekazanej nam przez wspomnianych legatw w imieniu soboru
ekumenicznego w Trydencie dotyczcej zatwierdzenia wszystkiego razem i z osobna, co
zarwno za witej pamici Pawa III i Juliusza III, jak i za naszego pontyfikatu zostao na nim
rozporzdzone i okrelone. Autorytetem apostolskim, a take za rad i przyzwoleniem naszych
czcigodnych braci kardynaw, po dojrzaym z nimi namyle, zatwierdzamy to i polecamy, aby
wszyscy wierzcy przyjli i niezachwianie tego przestrzegali. W imi Ojca i Syna i Ducha
witego. Amen.

V. Bulla Piusa IV w sprawie zatwierdzenia Soboru Trydenckiego

(Rzym, 26 stycznia 1564)
[1] Biskup Pius [IV], suga sug Boych, na wieczn rzeczy pamitk. Niech bdzie
bogosawiony Bg i Ojciec Pana naszego Jezusa Chrystusa, i Bg wszelkiej pociechy, ktry
zechcia spojrze na swj wity Koci, miotany i wstrzsany tyloma burzami i nawanicami,
a z dnia na dzie coraz ciej utrapionemu i przyby na koniec z pomoc ze stosownym i
wyczekiwanym ratunkiem. Dla wytpienia licznych i nader zaraliwych herezji, dla poprawy
obyczajw, odnowienia dyscypliny kocielnej, dla przygotowania pokoju i zgody wrd ludu
chrzecijaskiego, ekumeniczny i generalny Sobr w miecie Trydencie, zapowiedziany ju
dawniej przez p. naszego poprzednika Pawa III, zosta rozpoczty przez odprawienie kilku
sesji. Przez jego nastpc Juliusza [III] Sobr by ponownie zwoany do tego samego miasta,
ale po odprawieniu kolejnych sesji wskutek rnych przeszkd i trudnoci nie mg by
doprowadzony do koca i zosta na dugo przerwany z wielkim smutkiem dla wszystkich
pobonych, a Koci z dnia na dzie coraz usilniej baga o ten ratunek.
[2] My za po objciu wadzy nad Stolic Apostolsk, chcc wypeni tak konieczne i zbawienne
dzieo, jak nakazuje troska pasterska, ufajc w Boe miosierdzie, wsparci pobonymi
wysikami naszych najmilszych w Chrystusie synw: Ferdynanda, wybranego na cesarza
Rzymian, i innych krlw chrzecijaskich, republik i ksit, na koniec przystpilimy do tego
dziea, ktre rozwaalimy z trosk we dnie i w nocy, a o ktrego powodzenie cigle prosilimy
Ojca wiatoci.
[3] Gdy liczni biskupi oraz inni znaczni dostojnicy, oprcz wielu innych pobonych mw,
wybitnych znawcw Pisma witego, oraz uczonych w zakresie prawa Boego i ludzkiego, a
take legatw Stolicy Apostolskiej, przewodniczcych obradom tego Soboru, wezwani naszym
listem oraz pobudzeni sw wasn pobonoci przybyli zewszd, ze wszystkich narodw
noszcych miano chrzecijaskich, do tego miasta w liczbie godnej soboru ekumenicznego, to
do tego stopnia sprzyjali nam w swobodnym odprawieniu Soboru, e udzielilimy temu
Soborowi, za pomoc listu napisanego do naszych legatw, mocy do decydowania rwnie w
zakresie spraw zastrzeonych wasnej decyzji Stolicy Apostolskiej, zezwalajc ponadto, aby
inne decyzje, ktrych podjcie okae si konieczne w sprawie sakramentw oraz innych
zagadnie, ktre pozostay do rozwaenia, okrelenia i wydania postanowie, dla odparcia
herezji, zniesienia naduy i dla poprawy obyczajw, byy przez wity Sobr z najwysz
swobod i pilnoci rozpatrzone oraz cile i dojrzale zdefiniowane, wyjanione i
postanowione.
[4] Po wypenieniu tych spraw Sobr zosta doprowadzony do koca przy tak wielkiej zgodzie
wszystkich, ktrzy brali w nim udzia, e ich jednomylno zostaa wrcz spowodowana przez
Boga, a byo to nader cudowne w naszych oczach i dla wszystkich innych. Za tak wyjtkowy dar
Boy zapowiedzielimy wnet w Rzymie procesje dzikczynne, ktre zostay odprawione z
wielk pobonoci przez duchowiestwo i wiernych. Zadbalimy take o to, aby Boemu
majestatowi zostaa okazana suszna cze i podzikowanie, gdy wyniki takiego Soboru
przyniosy wielk i mocn nadziej, e jego dekrety i postanowienia bd codziennie wydawa
wielkie owoce dla Kocioa.
[5] Gdy za wity Sobr, z powodu swego uszanowania wobec Stolicy Apostolskiej, idc
rwnie ladem staroytnych Soborw, zwrci si do nas o zatwierdzenie swych wszystkich
dekretw, ktre zostay wydane zarwno za naszego panowania, jak rwnie za czasw
naszych poprzednikw, wydajc w tej sprawie dekret podczas publicznej sesji, my, poznawszy
prob Soboru najpierw na podstawie listu wystosowanego przez legatw, a nastpnie po ich
powrocie, na podstawie ich dokadnego sprawozdania zoonego w imieniu Soboru, a take po
dojrzaym namyle nad t spraw, podjtym wraz z naszymi czcigodnymi brami, kardynaami
witego Kocioa rzymskiego, wzywajc wpierw pomocy Ducha witego, gdy stwierdzilimy,
e dekrety te s katolickie, poyteczne dla ludu chrzecijaskiego oraz suce zbawieniu, na
cze Boga wszechmogcego, za rad i zgod tych samych naszych braci, podczas naszego
tajnego konsystorza, zatwierdzilimy dzi te postanowienia, wszystkie razem i kade z osobna,
moc autorytetu apostolskiego oraz nakazalimy, aby byy one przyjte i zachowywane przez
wszystkich wiernych chrzecijan. My rwnie potwierdzamy te postanowienia moc tego listu,
dla lepszego ich poznania przez wszystkich oraz nakazujemy, aby byy przyjte i
zachowywane.
[6] Polecamy za na mocy witego posuszestwa i pod grob kar ustanowionych w witych
kanonach, a take innych obcie, rwnie polegajcych na pozbawieniu [beneficjw], ktre
mog by naoone wedle naszego osdu, wszystkim razem i kademu z osobna, naszym
czcigodnym braciom patriarchom, arcybiskupom, biskupom i wszystkim innym dostojnikom
kocielnym, jakiegokolwiek stanu, stopnia, zakonu i godnoci, nawet gdyby posiadali godno
kardynalsk, aby te dekrety i postanowienia w swych kocioach, miastach i diecezjach pilnie
zachowywali podczas sprawowania sdw oraz poza nimi, a take aby nakazali ich pilne
zachowywanie przez swych wszystkich poddanych, o ile to ich dotyczy, poskramiajc
wystpujcych wbrew tym postanowieniom oraz upartych za pomoc wyrokw, cenzur i kar
kocielnych, rwnie zawartych w tych dekretach, bez wzgldu na odwoania, w miar za
potrzeby sigajc po pomoc ramienia wieckiego.
[7] Wzywamy za naszego najjaniejszego syna, wybranego na cesarza, oraz innych krlw,
republiki i wadcw chrzecijaskich, a take bagamy dla gbokoci miosierdzia naszego
Pana Jezusa Chrystusa, aby z tak sam pobonoci i z rwnym zaangaowaniem jak
uczestniczyli w Soborze przez swych posw, udzielili rwnie w miar potrzeb pomocy i
wsparcia dostojnikom Kocioa w wypenianiu postanowie tego Soboru i dla zachowania jego
dekretw, na chwa Bo, dla zbawienia swego ludu, jak rwnie ze wzgldu na autorytet
Stolicy Apostolskiej, i przez cze dla witego Soboru. [Wzywamy] rwnie, aby nie pozwalali
na przyjmowanie przez lud poddany ich panowaniu pogldw przeciwnych zdrowej i
zbawiennej nauce Soboru, ale zgoa temu przeszkodzili.
[8] Prcz tego, dla uniknicia przewrotnoci i zamtu, ktre mogyby si pojawi, gdyby
kademu byo wolno wedle wasnego uznania wydawa komentarze i wyjanienia do dekretw
soborowych, moc autorytetu apostolskiego zakazujemy wszystkim, zarwno osobom
kocielnym, z kadego zakonu, godnoci i stopnia, jak rwnie wieckim, niezalenie od
godnoci i posiadanej wadzy, dostojnikom za pod grob zakazu wstpu do kocioa,
wszystkim za innym pod grob kary ekskomuniki wicej moc samego prawa, aby nikt bez
naszego pozwolenia nie omiela si wydawa adnych komentarzy, gloss, dodatkw, objanie
ani jakichkolwiek innych interpretacji dekretw soborowych, w imieniu kogokolwiek, rwnie
sporzdzanych pod pretekstem lepszego utwierdzenia tych dekretw w mocy, czy te dla ich
skuteczniejszego wykonania, albo pod jakimkolwiek innym pozorem. [9] Gdyby za komu w
tych dokumentach cokolwiek wydawaoby si by niejasne w formie i w treci, a pragnby
zdoby jakie wyjanienie albo postanowienie, wtedy niech si zwrci do tego miejsca, ktre
sam Bg wybra sobie, a mianowicie do Stolicy Apostolskiej, nauczycielki wszystkich wiernych,
ktrej autorytet rwnie wity Sobr uzna z tak wielk czci. [10] My bowiem zastrzegamy
sobie prawo do wyjanienia i rozstrzygania trudnoci i sporw, ktre mogyby powsta w
zwizku z dekretami soborowymi, tak jak sam Sobr postanowi. Jestemy gotowi (a sam Sobr
susznie wyrazi swoje wobec nas zaufanie), aby stosownie do naszej oceny zatroszczy si o
potrzeby wszystkich krajw. Stwierdzamy zarazem, e niewane i prne byyby wszelkie
usiowania, ktre ktokolwiek, moc jakiegokolwiek autorytetu, odwayby si wiadomie bd
niewiadomie podj wbrew tym postanowieniom.
[11] Aby za wszyscy mogli si o tym dowiedzie, a nikt nie mg si wymawia niewiedz,
pragniemy i polecamy, aby ten list zosta publicznie i gono odczytany przez posacw naszej
kurii, albo przez niektrych publicznych pisarzy w Bazylice Watykaskiej ksicia apostow,
oraz w kociele na Lateranie, wtedy gdy lud zwyk si gromadzi dla wzicia udziau w
uroczystych mszach. Po odczytaniu za list ma by zawieszony na drzwiach tych kociow, a
take na drzwiach Kancelarii Apostolskiej, oraz w zwyczajowym miejscu na Campo di Fiori, i
powinien si tam znajdowa przez pewien czas, aby wszyscy mogli go przeczyta i pozna jego
tre. Gdyby za zosta stamtd zabrany, wtedy stosownie do zwyczaju bd tam pozostawione
odpisy, ktre zostan skierowane do druku w Rzymie, aby atwiej mona je byo
rozpowszechni w rnych krajach i w krlestwach chrzecijaskich. [12] Polecamy take i
ustalamy, e naley bez wtpienia okaza zaufanie wobec kadej kopii tego listu sporzdzonej
albo podpisanej przez ktregokolwiek z publicznych pisarzy oraz potwierdzonej pieczci i
podpisem jakiejkolwiek osoby posiadajcej godno kocieln.
[13] [Nikomu zatem nie wolno narusza tego listu naszego zatwierdzenia, upomnienia, zakazu,
zastrzeenia, woli, nakazw i dekretw, ani lekkomylnie si mu sprzeciwia. Gdyby za
ktokolwiek si na to poway, niech wie, e naraa si na gniew Boga wszechmogcego i Jego
bogosawionych apostow Piotra i Pawa].
[14] Dane w Rzymie u w. Piotra, 26 stycznia 1564 roku Wcielenia Paskiego, w pitym roku
naszego pontyfikatu.
Ja Pius biskup Kocioa katolickiego
[Okrga piecz papiea Piusa IV z napisem:] Jeli nie zapanuj nade mn, wtedy bd bez
skazy w. P[iotr] w. P[awe]. Pius PP IV.