Obrot

OBRT
BEZGOTWKOWY
w Polsce
OBRT
BEZGOTWKOWY
w Polsce
Redakcja
Helena ukowska, Marian ukowski
Wydawnictwo KUL
Lublin 2013
Spis treci
Wprowadzenie
(Adam Tochmaski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Miejsce obrotu bezgotwkowego wsystemie patniczym
(Adam Tochmaski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Pienidz gotwkowy ibezgotwkowy wPolsce
(Wiesaw Gumua) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Uczestnicy obrotu bezgotwkowego na rynkuPolskim
(Krzysztof Maciejewski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Innowacje patnicze stosowane wfizycznych punktach sprzeday
szansa dla obrotu bezgotwkowego wPolsce
(Micha Polasik) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Wybrane teoretyczne ipraktyczne aspekty funkcjonowania systemw
patnoci detalicznych
(Anna Iwaczuk-Kaliska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Aspekty prawne rozwoju obrotu bezgotwkowego
(Radosaw Krawczyk, Agnieszka Zdzieszyska) . . . . . . . . . . . . . . . 121
Aspekty ekonomiczne obrotu bezgotwkowego
(Jakub Grka). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Systemy rozlicze bezgotwkowych instrumentw patniczych
(Monika Kaua-Winiewska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Dotychczasowe dziaania NBP na rzecz rozwoju obrotu bezgotwkowego
(Robert Klepacz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
6 Spis treci
Patnoci zblieniowe wPolsce stan obecny iperspektywy rozwoju

(Janina Harasim) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Karty patnicze wpatnociach detalicznych oraz pozarozliczeniowe
usugi znimi zwizane
(Janusz Cichy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
Przestrzenne zrnicowanie uwarunkowa infrastrukturalnych
obrotu bezgotwkowego wPolsce
(Piotr Bolibok). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
Stan rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce na tle innych
krajw UE
(Magdalena Rabong) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Midzynarodowe uwarunkowania iwspzalenoci dla obrotu
bezgotwkowego wPolsce
(Hanna Franiak, Radosaw Krawczyk, Pawe ysakowski,
Agnieszka Zdzieszyska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
Marketingowe uwarunkowania obrotu bezgotwkowego wPolsce
(Grzegorz Kotliski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
Redukcja wykluczenia finansowego azwyky rachunek patniczy
(Magorzata Iwanicz-Drozdowska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
Problem wykluczenia osb starszych zobrotu bezgotwkowego
wPolsce
(Magorzata Solarz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
Przyszo wirtualnego pienidza
(Judyta Przyuska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371
Ewolucja pienidza. Czy pienidz papierowy moe sta si walut
przyszoci
(Ilona Skibiska-Fabrowska). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
Analiza stanu iperspektyw rozwoju patnoci bezgotwkowych
wPolsce
(Beata wiecka) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399
Zwyczaje patnicze Polakw wedug dzienniczkw patnoci
(Tomasz Koliski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411
Ingerencja pastwa wobrt bezgotwkowy
(Pawe Widawski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
Bariery, dylematy i wzywania rozwoju obbrotu bezgotwkowego
w Polsce
(Wioletta Barwicka, Adam Tochmaski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445
Wprowadzenie
Obrt bezgotwkowy nie jest wPolsce zjawiskiem nowym, bowiem

wie si nierozerwalnie zpowstaniem na ziemiach polskich wIpoo-
wie XIX w. pierwszych bankw ipocztkiem penienia jednej zich naj-
waniejszych funkcji, tj. przyjmowania depozytw pieninych, ktrego
skutkiem byo przechowywanie rodkw pieninych wpostaci bezgo-
twkowej na prowadzonych przez banki rachunkach. Samo gromadze-
nie pienidzy przez podmioty gospodarcze lub osoby fizyczne w ban-
kach, zwaszcza nadwyek pienidza ponad poziom pienidza gotwko-
wego niezbdnego do wykonywania biecych patnoci, nie tworzyoby
jednak obrotu bezgotwkowego, gdyby rodki te peniy wycznie rol
tezauryzacyjn i byy jedynie zamieniane na gotwk w postaci wy-
pat zrachunku, nie suc realizowaniu patnoci bez uycia gotwki.
Opowstaniu obrotu bezgotwkowego moemy mwi od tego momentu,
odkd ju po utworzeniu bankw powstay pierwsze formy rozli-
cze bezgotwkowych, do ktrych naley m.in. przelew. Wykorzysta-
nie wpatnociach bezgotwkowych instrumentw patniczych, posia-
dajcych najpierw form papierow, w praktyce oznaczao, e w lad
za przekazaniem irealizacj przez bank papierowego zlecenia klienta
nastpowa transfer pienidza bezgotwkowego pomidzy rachunkami
dunika ibeneficjenta, prowadzonymi albo wtym samym banku, albo
wrnych bankach. Oile jednak patnoci bezgotwkowe stosunkowo
wczenie stay si z wielu przyczyn w miar powszechnym rozwiza-
niem wpatnociach pomidzy podmiotami gospodarczymi, otyle pat-
noci bezgotwkowe wrd osb fizycznych byy wPolsce niemal wog-
8 Wprowadzenie
le nierozwinite, waciwie do momentu reformy polskiej bankowoci

pod koniec lat 80. ubiegego wieku. Do tego czasu korzystanie przez
ludzi zusug bankowych najczciej ograniczao si do utrzymywania
oszczdnoci na ksieczkach oszczdnociowych czy mieszkaniowych,
awobrocie patniczym wykorzystywane byy wycznie banknoty imo-
nety. Dopiero wic wraz ze wspomnian reform ipowstaniem na prze-
omie lat 80. i90. ubiegego wieku wielu bankw, ktre zaczy wiad-
czy usugi dla klientw detalicznych, wtym otwiera konta osobiste
ioferowa nowoczesne formy rozlicze bezgotwkowych, mona mwi
orzeczywistym pocztku upowszechniania si obrotu bezgotwkowego
wPolsce.
Ponad trzydzieci lat, jakie miny od owego kamienia milowego na
drodze rozwoju polskiej bankowoci, oznacza, e zobrotem bezgotw-
kowym jako staym elementem krajobrazu polskiego rynku bankowego
ma do czynienia dopiero nie wicej ni jedno pene pokolenie Polakw.
To sprawia, e dla wielu osb, zwaszcza osb starszych, ktre przez
wikszo swojego ycia nie musiay korzysta zadnych usug banko-
wych, jedynym uywanym rodkiem patniczym jest nadal tylko gotw-
ka, iosoby te nie korzystaj ani zrachunku bankowego, ani zbezgo-
twkowych instrumentw patniczych. Przyzwyczajenie wielu Polakw
do uywania wpatnociach tylko gotwki, wynikajce zuwarunkowa
historycznych, jest gwn, przyczyn rnic, jakie wpoziomie rozwoju
obrotu bezgotwkowego istniej pomidzy Polsk akrajami zachodni-
mi Europy, wktrych powszechne korzystanie zusug bankowych iin-
strumentw bezgotwkowych wynika w bardzo duym stopniu z du-
goletniej tradycji bankowoci komercyjnej oraz zuywania rachunku
ipatnoci bezgotwkowych przez kilka ju pokole.
Zadanie polegajce na rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce
realizuje od wielu lat Narodowy Bank Polski, najpierw gwnie zsek-
torem bankowym w ramach powoanej w 1998 r. Rady ds. Systemu
Patniczego, organu opiniodawczo-doradczego przy Zarzdzie NBP,
anastpnie, wraz zinnymi zainteresowanymi podmiotami, wpowoa-
nej w2007 r., zinicjatywy Zwizku Bankw Polskich, Koalicji na Rzecz
Obrotu Bezgotwkowego iMikropatnoci. Zinicjatywy NBP rozpocz-
y si w2008 r. wramach Koalicji prace nad przygotowaniem pierwszej
strategii rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce. Pomimo powstawa-
nia wokresie wczeniejszym szeregu materiaw czy publikacji doty-
czcych wybranych zagadnie z zakresu obrotu bezgotwkowego, do-
Wprowadzenie 9
piero przeksztacony zwymienionej strategii Program rozwoju obrotu

bezgotwkowego wPolsce sta si wlatach 2009-2011 pierwszym kom-
pleksowym dokumentem nie tylko opisujcym wczesny stan obrotu
bezgotwkowego wPolsce, ale wskazujcym gwne kierunki jego dal-
szego rozwoju. Niestety, program ten, majcy by zzaoenia progra-
mem rzdowym, nie zosta ostatecznie przyjty przez rzd iwdroony,
cho wiele zproponowanych wnim dziaa byo realizowanych. Nieza-
przeczaln wartoci dodan tego dokumentu bya cz analityczno-
-diagnostyczna, ktra wsposb kompleksowy opisywaa stan rozwoju
obrotu bezgotwkowego wPolsce ijego uwarunkowania, iktra wwie-
lu punktach nie utracia swojej aktualnoci iwanoci.
Przedstawiana monografia na temat obrotu bezgotwkowego wyda-
je si wic z jednej strony znakomit kontynuacj diagnozy zawartej
wprojekcie rzdowego programu obrotu bezgotwkowego sprzed kilku
lat, azdrugiej strony ma ogromny walor nowatorski, wyraajcy si
wtym, i jest to pierwsza wPolsce pena naukowa monografia powi-
cona tej tematyce. Ponadto, wstosunku do wspomnianej diagnozy, ni-
niejsza publikacja ma kilka wyrniajcych j zalet.
Po pierwsze, jest ona zbiorem pogbionych analiz zzakresu wybra-
nych, najwaniejszych zagadnie dotyczcych obrotu bezgotwkowego
wPolsce, bdc wwielu miejscach znaczcym rozszerzeniem wczeniej
wspomnianej diagnozy. Do takich nowych zagadnie nale m.in. miej-
sce gotwki ipienidza bezgotwkowego wrnych agregatach pieni-
nych, innowacje patnicze przeznaczone dla POS (wtym problematyka
kart zblieniowych), przemiany w systemach patnoci detalicznych,
aspekty ekonomiczne obrotu bezgotwkowego (w tym problematyka
opat interchange), zrnicowanie rozwoju infrastruktury obrotu bez-
gotwkowego w rnych regionach w Polsce, marketingowe uwarun-
kowania obrotu bezgotwkowego wPolsce, problematyka wykluczenia
osb starszych zobrotu bezgotwkowego czy tematyka pienidza wir-
tualnego. Wduym stopniu s to tematy, ktre albo pojawiy si, jako
zupenie nowe zagadnienia, wcigu ostatnich 2-3 lat, albo te dopiero
wostatnim czasie stay si przedmiotem bardziej szczegowych bada
ianaliz.
Po drugie, w odrnieniu od wspomnianego programu, ktry po-
wsta jako efekt pracy niemal wycznie ekspertw sektora bankowego
iinstytucji publicznych, monografia ta jest wsplnym dzieem iprak-
tykw, i teoretykw. Wrd autorw s bowiem zarwno pracownicy
10 Wprowadzenie
rnych instytucji zaangaowanych wrozwj obrotu bezgotwkowego,

w tym Narodowego Banku Polskiego, Zwizku Bankw Polskich czy
Krajowej Izby Rozliczeniowej S.A., jak iprzedstawiciele wiata nauki,
co wprzypadku kilku osb zobu grup jest cech wspln. Wspprac
t naley oceni bardzo wysoko, gdy prawidowy rozwj obrotu bez-
gotwkowego, realizowany gwnie przez praktykw, nie wydaje si
moliwy bez znajomoci penej diagnozy oraz wynikw bada ianaliz
wtym zakresie, awic wduym stopniu bez wynikw pracy naukow-
cw. Walorem tej monografii jest wic zarwno to, e do swoistej synte-
zy wasnych dowiadcze iprzemyle, wymagajcej uporzdkowania
charakterystycznego dla opracowa ocharakterze naukowym, zach-
ceni zostali eksperci zinstytucji wspierajcych od strony praktycznej
rozwj obrotu bezgotwkowego, jak ito, e wybrane specyficzne prob-
lemy rozwoju obrotu bezgotwkowego bd miay zuwagi na blisze
zapoznanie znimi wiata praktyki wiksze moliwoci rozwizania
ich wrzeczywistoci.
Po trzecie, monografia ta ma szans znaczco podnie poziom wie-
dzy oobrocie bezgotwkowym wPolsce wrd wikszego grona odbior-
cw ni wprzypadku omawianego wczeniej programu. Oile bowiem
Program rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce, majcy charak-
terystyczne cechy wieloletniej strategii, moe by odbierany jako do-
kument urzdowy, skierowany gwnie do zainteresowanych instytucji
rzdowych ipodmiotw pozarzdowych, otyle ta publikacja ksikowa,
zawierajca pogbion analiz najwaniejszych dla Polski problemw
zwizanych zrozwojem obrotu bezgotwkowego, jest kierowana do bar-
dzo szerokiego grona odbiorcw imoe by rdem wiedzy dla wiksze-
go grona czytelnikw.
Monografia skada si zponad 20 artykuw napisanych przez wy-
bitnych przedstawicieli wiata nauki i grona ekspertw-praktykw.
Wskad tej monografii wchodz artykuy dotyczce zarwno aspektw
teoretycznych, prawnych, ekonomicznych, jak i praktycznych obrotu
bezgotwkowego, artykuy opisujce poszczeglne elementy tego obro-
tu, poczynajc od form pienidza, poprzez analiz rnych bezgotwko-
wych instrumentw patniczych, podmiotw uczestniczcych wobrocie
bezgotwkowym, na systemach rozlicze koczc, jak rwnie artykuy
przedstawiajce dotychczasowe iplanowane dziaania na rzecz rozwo-
ju obrotu bezgotwkowego. Artykuy byy pisane wpierwszej poowie
2013 r., dlatego przedstawiaj sytuacj aktualn wtym czasie, co przy
Wprowadzenie 11
bardzo szybkich przemianach wzakresie systemu patniczego sprawia,

e niektre dane, zwaszcza dane liczbowe, mog mie ju wczci wa-
lor historyczny. Nie powinno to jednak umniejsza ogromnej wartoci
tej publikacji, gdy dla zrozumienia zdarze iprocesw wwiecie pie-
nidza, wtym przypadku pienidza bezgotwkowego, liczby s wane,
ale nie s najwaniejsze.
Powstanie monografii zbiega si z kolejnym wanym momentem
dla rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce, tj. powstaniem nowego
programu rozwoju obrotu bezgotwkowego, nad ktrym prace, po nie-
powodzeniu zwizanym zbrakiem ostatecznego przyjcia przez Rad
Ministrw przygotowanego Programu rozwoju obrotu bezgotwkowe-
go na lata 2011-2013, zostay ponownie zainicjowane w2012 r. ibyy
kontynuowane w2013 r. Wwyniku prac Narodowego Banku Polskiego
iKoalicji na Rzecz Obrotu Bezgotwkowego iMikropatnoci wpierw-
szej poowie 2013 r. zostaa przygotowana nowa Diagnoza stanu roz-
woju obrotu bezgotwkowego w Polsce oraz nowy Program rozwoju
obrotu bezgotwkowego wPolsce na lata 2014-2020, ktry ma zosta
przyjty przez Koalicj w trzecim kwartale 2013 r. i realizowany od
stycznia 2014 r.
Za inicjatyw powstania powyszej publikacji oraz za wzicie na
siebie trudnego zadania koordynowania jej przygotowania chciabym
gorco podzikowa Panu Profesorowi Marianowi ukowskiemu zKa-
tolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Serdeczne podzikowania prze-
kazuj wszystkim Autorom artykuw, ktre, cho traktuj o wybra-
nych szczegowych zagadnieniach zzakresu obrotu bezgotwkowego,
zoyy si wkomplementarny sposb na cao, tworzc kompleksowe
opracowanie na temat tego obrotu. Dzikuj rwnie pozostaym pra-
cownikom KUL oraz Recenzentowi za znaczcy wspudzia w przy-
gotowaniu publikacji iza zadbanie ojej wysoki poziom merytoryczny
inaukowy.
Wierz, e publikacja niniejsza, jako pierwsza monografia powi-
cona problematyce obrotu bezgotwkowego, sprawi, e tematyka ta,
dotd analizowana tylko przez stosunkowo nieliczne grono ekspertw
inaukowcw, na trwae stanie si przedmiotem pogbionego dyskur-
su naukowego. Mam rwnie nadziej, e poprzez wyjanienie wielu
problemw, anieraz odkamanie mitw zwizanych zobrotem bezgo-
twkowym, nadal tkwicych wwiadomoci wielu osb, monografia ta
przyczyni si porednio do tego, e obrt bezgotwkowy bdzie bardziej
12 Wprowadzenie
zrozumiay, a tym samym akceptowany, stajc si coraz powszech-

niejszym elementem codziennego ycia coraz wikszej liczby Polakw.
Dlatego zt wiar inadziej zachcam wszystkich czytelnikw do za-
poznania si zarwno zposzczeglnymi artykuami, jak izcaoci mo-
nografii.
Adam Tochmaski1
Miejsce obrotu bezgotwkowego wsystemie

patniczym
Wstp
Celem niniejszego opracowania jest oglne umiejscowienie zagad-

nie dotyczcych obrotu bezgotwkowego wcaoksztacie problematy-
ki systemu patniczego, przedstawienie podstawowych poj zzakresu
systemu patniczego i obrotu pieninego, wskazanie podstawowych
elementw systemu patniczego iich klasyfikacja oraz prba definicji
pojcia obrotu bezgotwkowego. Artyku ten, prezentujc i definiujc
w szczeglnoci podstawowe kategorie zwizane z systemem patni-
czym, rodzajami pienidza transferowanego w jego ramach oraz wy-
korzystywanymi instrumentami patniczymi, ma za zadanie, zjednej
strony, wskazanie oglniejszego ta dla problematyki obrotu bezgo-
twkowego, a z drugiej strony, wyjanienie stosowanego w kolejnych
artykuach podstawowego nazewnictwa dotyczcego obrotu bezgotw-
kowego. Jest wic on niejako podstaw iwprowadzeniem do dalszych
opracowa przedstawiajcych bardziej szczegowe zagadnienia ztego
zakresu.
1
Adam Tochmaski, Narodowy Bank Polski, Dyrektor Departamentu Systemu
Patniczego, Przewodniczcy Koalicji na Rzecz Obrotu Bezgotwkowego i Mikropatno-
ci, adam.tochmanski@nbp.pl
14 Adam Tochmaski
1. System patniczy ijego elementy
Definicja systemu patniczego iokrelenie jego skadnikw ewoluo-

way na przestrzeni ostatnich 20 lat, na co wpyw miay przede wszyst-
kim dwie grupy czynnikw:
zjednej strony czynniki ocharakterze gwnie rynkowym, wtym
ogromny rozwj form inarzdzi dokonywania patnoci, wynika-
jcy przede wszystkim zpostpu technologicznego, powszechnego
wykorzystywania elektronicznych form zapisywania informacji
i nowoczesnych metod ich przekazywania, a take zwikszone
potrzeby konsumentw, przedsibiorstw iuczestnikw rynku fi-
nansowego na odpowiednio efektywne, sprawne ibezpieczne ob-
suenie ich patnoci;
zdrugiej strony czynniki ocharakterze gwnie regulacyjnym
ipolitycznym, wtym zachodzce rwnolegle procesy harmoniza-
cyjne istandaryzacyjne oraz dziaania prokonsumenckie ianty-
monopolistyczne, ktre tylko czciowo wynikaj zdziaa rynko-
wych, awwikszym stopniu ze wiadomej polityki regulatorw
i nadzorcw w poszczeglnych krajach, w tym bankw central-
nych oraz instytucji iorganizacji ponadnarodowych.
Pierwsze zwymienionych czynnikw przejawiaj si nie tylko wob-
serwowanym od lat ogromnym wzrocie liczby i wartoci patnoci
bezgotwkowych, ale iwcoraz wikszej rnorodnoci iinnowacyjno-
ci stosowanych instrumentw patniczych, mechanizmw rozliczania
patnoci oraz uczestnikw systemu patniczego (wtym zwikszajca
si rola podmiotw niebankowych), atym samym wcoraz wikszej in-
dywidualizacji ispecjalizacji obsugi rnych rodzajw patnoci.
Druga wymieniona grupa czynnikw rozwoju systemu patniczego
czciowo wynika zpierwszej, gdy ilociowy ijakociowy wzrost pat-
noci spowodowa znaczce zwikszenie wpywu systemu patniczego
na gospodark, rynki finansowe iycie codzienne konsumentw, atym
samym wiksze zainteresowanie instytucji pastwowych imidzyna-
rodowych zagadnieniami systemu patniczego. Ta grupa czynnikw
przejawia si zkolei dziaaniami okierunku czsto odwrotnym ni gru-
pa pierwsza, bowiem poprzez regulacje istandaryzacj, awprzypadku
bankw centralnych rwnie poprzez tworzenie infrastruktury opera-
cyjnej, wspomniane instytucje staraj si dokona pewnego uporzd-
Miejsce obrotu bezgotwkowego wsystemie patniczym 15
kowania izharmonizowania rozwiza rynkowych na terenie danego

kraju, awniektrych przypadkach rwnie na obszarze wielu krajw2.
Biorc pod uwag t ewolucj, na pocztku omawianego okresu
ostatnich dwudziestu lat system patniczy definiowano jedynie dla
obszaru danego kraju iprzy ograniczeniu jego zakresu do usug pat-
niczych realizowanych wycznie przez banki, tj. jako: zestaw instru-
mentw patniczych, procedur bankowych oraz midzybankowych sy-
stemw transferu funduszy wykorzystywanych do zapewnienia obiegu
pienidza wobrbie danego kraju. Obecnie system patniczy mona de-
finiowa rwnie dla wikszego obszaru ni jeden kraj iszerzej ni tylko
odnoszc go do usug sektora bankowego, tj. jako: zestaw instrumentw
patniczych, porednikw, zasad, procedur, procesw oraz najczciej
midzybankowych systemw transferu funduszy wykorzystywanych
do zapewnienia obiegu pienidza wdanym kraju lub obszarze wsplnej
waluty3. Bardziej oglnie system patniczy mona zdefiniowa rwnie
jako mechanizmy, poprzez ktre rne formy pienidza s transfero-
wane pomidzy stronami wypeniajcymi swoje wzajemne zobowiza-
nia lub dziaajcymi jako porednicy wzakresie usug patniczych dla
stron trzecich.
Podstawowymi elementami systemu patniczego s:
a) uczestnicy systemu patniczego;
b) patnoci dokonywane wsystemie patniczym;
c) pienidz transferowany wramach systemu patniczego;
d) instrumenty patnicze wykorzystywane wramach systemu pat-
niczego;
e) kanay komunikacji, poprzez ktre dokonywane s patnoci;
f) umowne stosunki czce zainteresowane strony.
Wymienione elementy, oile dotycz podmiotw cile powizanych
ze sob relacjami o charakterze prawnym, nazywane s systemami
patnoci4. System patnoci definiuje si wic jako formalne powiza-
2
Przykadem takich dziaa s globalne dziaania m.in. Banku wiatowego czy
Banku Rozrachunkw Midzynarodowych, za na gruncie europejskim m.in. Komisji
Europejskiej iEuropejskiego Banku Centralnego.
3
The Payment system. Payments, securities and derivatives, and the sole of the
Eurosystem, red. T.Kokkola, European Central Bank, Frankfurt am Main 2010, s. 25.
4
W literaturze przedmiotu w jzyku angielskim na system patniczy i system
patnoci, jako na system odpowiednio w znaczeniu szerszym i wszym, stosowane
jest to samo pojcie: payment system, std nieraz iwpolskich opracowaniach uywa si
nieraz obu poj zamiennie, co jednak jest niewaciwe.
16 Adam Tochmaski
nia oparte na umowie lub przepisach prawa pomidzy wieloma (naj-

czciej co najmniej trzema) uczestnikami, okrelajce wsplne zasa-
dy i wystandaryzowane uzgodnienia dla przekazywania, rozliczania
lub rozrachunku zobowiza pieninych powstaych pomidzy jego
uczestnikami.5
Wprzepisach prawa polskiego system patnoci ma dwie definicje:
1. Zgodnie zdefinicj zart. 1 pkt 1 ustawy zdnia 24 sierpnia 2001 r.
oostatecznoci rozrachunku wsystemach patnoci isystemach
rozrachunku papierw wartociowych oraz zasadach nadzoru
nad tymi systemami, system patnoci to podlegajce prawu
polskiemu prawne powizania pomidzy co najmniej trzema in-
stytucjami (...), wramach ktrych obowizuj wsplne dla tych
uczestnikw zasady przeprowadzania rozlicze lub realizacji ich
zlece rozrachunku ().
2. Zgodnie zdefinicj zawart wart. 2 pkt 27 ustawy ousugach
patniczych, system patnoci to system transferu rodkw pie-
ninych oparty na formalnych i znormalizowanych reguach
iwsplnych zasadach dotyczcych przetwarzania, rozlicze lub
rozrachunku transakcji patniczych ().6
Systemy patnoci okrelone zgodnie zdefinicj wustawie ousu-
gach patniczych stanowi szerszy krg systemw ni systemy pat-
noci wrozumieniu ustawy oostatecznoci rozrachunku wsystemach
patnoci i systemach rozrachunku papierw wartociowych oraz za-
sadach nadzoru nad tymi systemami, gdy do tych pierwszych wcza
si rwnie m.in. systemy autoryzacji irozlicze wrozumieniu ustawy
oelektronicznych instrumentach patniczych oraz inne systemy trans-
feru rodkw pieninych.
Systemy patnoci mona podzieli:
1. Zpunktu widzenia rodzaju przetwarzanych patnoci na:
a) systemy patnoci detalicznych;
b) systemy patnoci wysokokwotowych.
2. Zpunktu widzenia rodzaju rozrachunku na:
a) systemy zrozrachunkiem netto;
b) systemy zrozrachunkiem brutto.
The Payment system, op. cit. , s. 353.

5
Rnice te faktycznie wynikaj zprawodawstwa europejskiego, gdy obie wska-

6
zane ustawy implementuj do polskiego prawa przepisy dwch rnych dyrektyw,

wktrych te rnice te wystpuj.
3. Zpunktu widzenia czasu iczstotliwoci dokonywania rozrachun-

ku na:
a) systemy zrozrachunkiem wwyznaczonym (odroczonym) czasie;
b) systemy zrozrachunkiem wczasie rzeczywistym.
4. Zpunktu widzenia instytucji bdcej wacicielem lub obsuguj-
cej system na:
a) systemy banku centralnego;
b) systemy sektora prywatnego.
5. Zpunktu widzenia formy przetwarzanych patnoci na:
a) systemy tradycyjne (papierowe), praktycznie obecnie zanikajce;
b) systemy elektroniczne.
Krajowy system patniczy moe si skada zwielu systemw pat-
noci, aniektre znich mog mie charakter transgraniczny. Przedsta-
wia to Schemat 1.
System System
patnoci System patnoci
patnoci
transgranicznych
System System
patnoci patnoci
Krajowy Krajowy
system patniczy w kraju A system patniczy w kraju B
Schemat 1. Systemy patnicze asystemy patnoci.

rdo: opracowanie
rdo: wasne
opracowanie wasne
Szczeglnymi systemami patnoci mog by systemy rozlicze,

Szczeglnymi systemami patnoci mog by systemy rozlicze, prowadzone np. przez izby rozliczeniowe,
prowadzone np. przez izby rozliczeniowe, oraz systemy rozrachunku,

oraz systemy rozrachunku, prowadzone najczciej przez banki centralne, zwane wsplnie systemami
prowadzone najczciej
transferu funduszy, przez banki centralne, zwane wsplnie syste-
zwykle midzybankowymi.
mami transferu
W artykule funduszy,
omwione s zwykle
cztery midzybankowymi.
pierwsze i najwaniejsze, z punktu widzenia obrotu
Wartykule omwione s cztery
bezgotwkowego, elementy systemu patniczego, pierwsze inajwaniejsze,
tj. (1) uczestnicy zpunk-
systemu patniczego, (2) patnoci
tudokonywane
widzeniaw obrotu bezgotwkowego, elementy systemu patniczego,
systemie patniczym, (3) pienidz transferowany w ramach systemu patniczego i (4)
tj.instrumenty
(1) uczestnicy systemu patniczego, (2) patnoci dokonywane wsy-
patnicze wykorzystywane w ramach systemu patniczego.
stemie patniczym, (3) pienidz transferowany w ramach systemu
1. Uczestnicy systemu patniczego i fazy cyklu rozliczeniowego
Uczestnikw systemu patniczego mona podzieli na:

18 Adam Tochmaski
patniczego i (4) instrumenty patnicze wykorzystywane w ramach

systemu patniczego.
2. Uczestnicy systemu patniczego ifazy cyklu rozliczeniowego
Uczestnikw systemu patniczego mona podzieli na:

1. Uczestnikw pierwszego poziomu osoby fizyczne (konsumenci),
przedsibiorstwa lub inne podmioty, ktre s stronami patnoci
dokonywanych wjego ramach, tj. s:
a) patnikiem, zwanym rwnie dunikiem lub nadawc patnoci,
czyli stron patnoci, ktra jest zobowizana do zapaty drugiej
stronie patnoci okrelonej kwoty pieninej ztytuu np. doko-
nanej transakcji zakupu towaru lub usugi bd przekazuje tak
kwot jako poyczk lub darowizn, bd wypenia t zapat
obowizek podatkowy lub administracyjny; albo te
b) beneficjentem, zwanym rwnie wierzycielem lub odbiorc pat-
noci, czyli stron patnoci, ktra ma naleno od patnika ina
rzecz ktrej przekazywane s rodki pienine od patnika.
2. Uczestnikw drugiego poziomu podmioty zaangaowane wbezpo-
redni obsug realizacji patnoci pomidzy uczestnikami pierw-
szego poziomu, tj. dostawca usug patniczych patnika idostawca
usug patniczych beneficjenta, o ile realizacja patnoci wymaga
takiego porednictwa, a wic s to najczciej banki, jak rwnie
podmioty niebankowe, wtym instytucje patnicze.
3. Uczestnikw trzeciego poziomu podmioty poredniczce w rozli-
czeniu patnoci pomidzy uczestnikami drugiego poziomu lub ich
dostawcami usug patniczych, jeeli korzystaj z ich usug, zwa-
ne niekiedy porednikami rozliczeniowymi, np. izby rozliczeniowe,
agenci rozliczeniowi lub inne podmioty prowadzce systemy patno-
ci zfunkcj rozlicze (zwani rwnie operatorami systemw pat-
noci).
4. Uczestnikw czwartego poziomu podmioty przechowywujce rod-
ki pienine dostawcw usug patniczych oraz przeprowadzajce
finalny rozrachunek midzy nimi wsposb bezporedni (na podsta-
wie zlece dostawcw usug patniczych) lub poredni (na podstawie
zlece uczestnikw trzeciego poziomu, tj. w wyniku rozrachunku

dla prowadzonego przez nich systemu rozlicze), a wic podmioty
prowadzce systemy patnoci zfunkcj rozrachunku, zwane rw-
nie agentami rozrachunkowymi, np. banki centralne przeprowa-
dzajce rozrachunek midzybankowy.
Uczestnikami systemw patnoci, bdcych zwykle elementami
krajowego systemu patniczego, s zzasady jedynie trzy ostatnie zwy-
mienionych grup uczestnikw, gdy uczestnikami formalnych powi-
za, skadajcych si na system patnoci, s przewanie jedynie do-
stawcy usug patniczych oraz podmioty prowadzce systemy patnoci.
Wprzypadku patnoci wystpujcych najczciej pomidzy uczest-
nikami pierwszego poziomu cykl rozliczeniowy tej patnoci, awic ca-
o dziaa niezbdnych dla obsugi irealizacji tej patnoci, moe by
ograniczony do dziaa w ramach tego samego banku lub innego do-
stawcy usug patniczych (rozliczenie wewntrzne), jeeli obaj uczest-
nicy pierwszego poziomu s klientami tego samego dostawcy usug
patniczych, bd moe wymaga rozliczenia pomidzy dostawcami
usug patniczych, gwnie bankami (rozliczenie midzybankowe), je-
eli uczestnicy pierwszego poziomu s klientami dwch rnych do-
stawcw. Wtym ostatnim przypadku dostawcy usug patniczych mog
mie relacje bilateralne (np. wramach tzw. bankowoci koresponden-
ckiej) lub rozlicza si za porednictwem systemw patnoci, ktrych
obaj dostawcy s uczestnikami, awic za porednictwem uczestnikw
trzeciego i czwartego poziomu. Mog si rwnie zdarzy przypadki,
gdy pomidzy uczestnikami drugiego poziomu, wiadczcymi usu-
gi patnicze dla patnikw, auczestnikami trzeciego poziomu istniej
jeszcze podmioty poredniczce, bowiem uczestnikiem drugiego pozio-
mu s jak na polskim rynku np. poczta lub inne podmioty poredni-
czce wrealizacji wpaty gotwkowej na rachunek bankowy, ale nie s
one uczestnikami systemw patnoci idla celw rozlicze korzystaj
jeszcze zporednictwa swoich dostawcw usug patniczych, najczciej
bankw.
Mona wymieni nastpujce typowe fazy penego cyklu rozlicze-
niowego dla patnoci inicjowanej pomidzy uczestnikami pierwszego
poziomu (na przykadzie bankowego polecenia przelewu):
1. etap zainicjowania patnoci;
2. etap zaksigowania patnoci przez bank patnika na rachunku
patnika iwprowadzenia zlecenia patniczego do systemu patnoci;
20 Adam Tochmaski
3. etap rozliczenia7, tj. okrelenia wzajemnych zobowiza inalenoci

pomidzy uczestnikami systemu rozlicze, niekiedy zwykorzysta-
niem ich dwustronnego lub wielostronnego nettowania, anastpnie
przygotowania zlece zwynikami rozlicze do rozrachunku midzy-
centralnym oraz najczciej po dokonanym rozrachunku - przekazania patnoci do bankw
bankowego wbanku
beneficjentw;
centralnym oraz najczciej po dokonanym
rozrachunku przekazania patnoci do bankw beneficjentw;
4. etap rozrachunku27, tj. finalnego transferu rodkw pieninych pomidzy rachunkami bankw;
4. etap rozrachunku 8
, tj. finalnego transferu rodkw pieninych po-
5. etap dziaa porozliczeniowych, w tym zaksigowania otrzymanych rodkw przez bank
midzy rachunkami bankw;

beneficjenta na rachunku beneficjenta.
5. etap dziaa
Schemat porozliczeniowych,
powiza pomidzy rnymi uczestnikamiwtymsystemu
zaksigowania
patniczego orazotrzymanych
etapw cyklu
rodkw przez bank beneficjenta na rachunku beneficjenta.
rozliczeniowego na przykadzie bankowego polecenia przelewu przedstawia Schemat 2.
Schemat powiza pomidzy rnymi uczestnikami systemu pat-
niczego oraz
Schemat etapwsystemu
2. Uczestnicy cyklu rozliczeniowego
patniczego naoraz
i systemw patnoci przykadzie bankowego
etapy cyklu rozliczeniowego (na
polecenia przelewu przedstawia Schemat 2.

przykadzie bankowego polecenia przelewu)
Uczestnicy System Etap

czwartego rozrachunku rozrachunku Bank
poziomu midzybankowego centralny
Systemy
midzybankowego Etap
transferu rozlicze
funduszy midzybankowych
(systemy
patnoci)
Uczestnicy System
Izba
trzeciego rozlicze
stopnia rozliczeniowa
Uczestnicy
Bank patnika Bank
drugiego
poziomu beneficjenta
Etapy
przedrozliczeniowe
i porozliczeniowy
Uczestnicy
pierwszego Patnik Beneficjent
poziomu
rdo: opracowanie wasne

Schemat 2. Uczestnicy systemu patniczego isystemw patnoci oraz etapy
cyklu rozliczeniowego (nainnych
Cykl rozliczeniowy dla przykadzie bankowego
instrumentw polecenia
patniczych moe wyglda przelewu).
nieco odmiennie
rdo:(zwaszcza
opracowanie wasne
w przypadku obcieniowych instrumentw patniczych, gdzie patno inicjuje beneficjent),
ale w przypadku osb lub podmiotw bdcych klientami innych dostawcw zawsze bdzie istnia etap
rozliczenia i rozrachunku. W niektrych specyficznych przypadkach, np. gdy mamy do czynienia z
7
ang. clearing
ang. settlement
27
8
ang. settlement
22
Cykl rozliczeniowy dla innych instrumentw patniczych moe

wyglda nieco odmiennie (zwaszcza w przypadku obcieniowych
instrumentw patniczych, gdzie patno inicjuje beneficjent), ale
wprzypadku osb lub podmiotw bdcych klientami innych dostaw-
cw zawsze bdzie istnia etap rozliczenia irozrachunku. Wniektrych
specyficznych przypadkach, np. gdy mamy do czynienia zbezporedni
patnoci pomidzy samymi bankami (patnoci midzybankow),
etap rozrachunku jest najczciej rwnie etapem rozliczenia inie ma
innych wczeniejszych etapw cyklu rozliczeniowego (etapw przedroz-
liczeniowych) ipniejszego etapu porozliczeniowego, jak wprzypadku
patnoci ich klientw (patnoci klientowskich).
Warto zauway, e pewnych przypadkach, jak np. wprzypadku
bankw spdzielczych lub mniejszych bankw, w niektrych syste-
mach, gdzie wyrnia si obok uczestnikw bezporednich rwnie
uczestnikw porednich, ci dostawcy usug patniczych dla uczestni-
kw pierwszego poziomu nie zawsze s uczestnikami bezporednimi
systemw prowadzonych przez uczestnikw trzeciego i czwartego
poziomu, takimi s bowiem m.in. ich banki zrzeszajce lub banki
korespondenckie, w ktrych posiadaj one rachunki. W takim przy-
padku uczestnicy drugiego poziomu mog dzieli si na uczestnikw
bezporednich iporednich systemw patnoci prowadzonych przez
uczestnikw wyszego poziomu. Trzeba przy tym doda, e niezale-
nie od rodzaju zainicjowanej przez uczestnikw pierwszego poziomu
patnoci (gotwkowej lub bezgotwkowej) pozostae patnoci w ra-
mach rozliczenia i rozrachunku dokonywane s wycznie w drodze
bezgotwkowej.
Poza powyszymi uczestnikami systemu patniczego, zaangaowa-
nymi bezporednio wobsug patnoci, wane znaczenie dla systemu
patniczego maj czsto jeszcze inne podmioty lub te ju wczeniej
wskazane, ale wystpujce winnej roli, wtym zwaszcza:
banki centralne, penice obok roli dostawcy usug patniczych
dla wybranych klientw, np. rzdu iinstytucji publicznych, iroli
agenta rozrachunkowego dla bankw iinnych systemw patno-
ci, rwnie rol emitenta pienidza (emisja pienidza gotwko-
wego, bdcego powszechnie wykorzystywanym iakceptowanym
instrumentem patniczym oraz kreacja pienidza bezgotwkowe-
go na prowadzonych przez siebie rachunkach bankowych), rol
regulatora (wydawanie regulacji ograniczonych najczciej do
22 Adam Tochmaski
bankw), rol nadzorcy systemowego (sprawowanie nadzoru typu

systemowego, tj. nadzoru oversight, nad systemami patnoci)
oraz rol katalizatora zmian9;
rzd iparlament, jako regulatorzy wzakresie oglnych zasad do-
tyczcych systemu patniczego;
nadzorcy sprawujcy nadzr typu ostronociowego, tj. nadzr su-
pervision, nad dostawcami usug patniczych, tj. gwnie banka-
mi iinstytucjami patniczymi;
zwizki i stowarzyszenia zrzeszajce dostawcw usug patni-
czych, np. izby samorzdowe bankw, ktre czsto reprezentuj
dany sektor wdyskusjach nad systemem patniczym lub wwielu
przypadkach prowadz aktywn dziaalno wzakresie systemu
patniczego, np. dziaalno standaryzacyjn;
pozostali wydawcy instrumentw patniczych, np. pienidza elek-
tronicznego lub kart patniczych;
globalne lub krajowe organizacje patnicze (np. kartowe);
instytucje lub gremia odpowiedzialne za normalizacj istandary-
zacj;
inne organizacje lub gremia pozarzdowe, majce na celu repre-
zentowanie okrelonych uczestnikw systemu patniczego, np.
konsumentw, akceptantw lub innych przedsibiorcw, bd
skupiajce rne podmioty, ale podejmujce dziaania wokrelo-
nym celu wzakresie systemu patniczego10.
3. Patnoci dokonywane wsystemie patniczym
Przedmiotem zarwno obrotu gotwkowego, jak ibezgotwkowego

w ramach systemu patniczego jest dokonywanie patnoci (gotwko-
wej lub bezgotwkowej). Patnoci, zwane niekiedy rwnie rozlicze-
niami pieninymi11, oznaczaj transfer wartoci pomidzy stronami
W Polsce rol katalizatora zmian Narodowy Bank Polski peni m.in. poprzez
9
Rad ds. Systemu Patniczego, organ opiniodawczo-doradczy przy Zarzdzie NBP.

10
Przykadami takich gremiw s wPolsce np. Koalicja na rzecz Obrotu Bezgo-
twkowego iMikropatnoci czy Fundacja Rozwoju Obrotu Bezgotwkowego.
11
Naley rozrni jednak pojcie rozliczenia pieninego w znaczeniu patnoci
(ang. payment), uywane zwaszcza w starszych publikacjach w Polsce, w tym rw-
patnoci is zwolnieniem zzobowizania strony zobowizanej (duni-

ka, patnika) wobec drugiej strony patnoci (wierzyciela, beneficjenta).
Patno moemy rwnie zdefiniowa jako wypenienie i uwolnienie
si od zobowizania przez nieodwoalne zoenie przez dunika (pat-
nika) bezwarunkowego roszczenia wobec strony trzeciej (np. banku ko-
mercyjnego lub centralnego), akceptowalnego dla wierzyciela (benefi-
cjenta).
Patnoci mog by dokonywane midzy dunikiem awierzycielem
wsposb bezporedni, np. poprzez zapacenie gotwk przez dunika
do rk wierzyciela (bezporednia patno gotwkowa), lub za pored-
nictwem jednego lub wicej podmiotw, wszczeglnoci bankw lub in-
stytucji patniczych (patno porednia). Mona wyrni nastpujce
modele patnoci poredniej:
patno w peni gotwkowa (np. fizyczne przekazanie gotwki
przez porednika lub wpata przez patnika gotwki na poczcie
i przekazanie jej w gotwce do beneficjenta za porednictwem
przekazu pieninego);
patno gotwkowo-bezgotwkowa (np. wpata gotwki przez
patnika na rachunek bankowy beneficjenta, po ktrej nastpuje
bezgotwkowe rozliczenie izaksigowanie otrzymanych rodkw
na rachunku beneficjenta);
patno bezgotwkowo-gotwkowa (np. wypata przez instytucj
zajmujc si wypatami wiadcze spoecznych emerytury iren-
ty do rki beneficjenta za porednictwem poczty, ktrej najpierw
wdrodze bezgotwkowej na rachunek bankowy przekazano rod-
ki na wypat);
patno w peni bezgotwkowa (patno najczciej przepro-
wadzana za porednictwem bankw, w ktrej na kadym eta-
pie cyklu rozliczeniowego jest wykorzystywana nie gotwka, ale
pienidz bezgotwkowy, tj. rodki pienine ewidencjonowane
na rachunku bankowym, koncie wasnym banku lub rachunku
patniczym prowadzonym prze innego dostawc usug patni-
czych bd wprzypadku dokonywania patnoci instrumentem
pienidza elektronicznego rodki pienine zaewidencjonowane
nie m.in. w ustawie Prawo bankowe, od pojcia rozliczenia lub rozliczenia pieni-
nego w znaczeniu etapu cyklu rozliczeniowego patnoci, ktry polega na okreleniu
wzajemnych zobowiza inalenoci pomidzy uczestnikami systemu rozlicze (ang.
clearing).
24 Adam Tochmaski
na tym instrumencie (pienidz elektroniczny) lub wprzypadku

patnoci dokonywanej w niektrych sieciach komputerowych
pienidz wirtualny).
Patnoci, poza wymienionymi podziaami na patnoci bezpored-
nie i porednie oraz na patnoci gotwkowe i bezgotwkowe, mona
podzieli wedug innych jeszcze kryteriw. Najbardziej istotne s po-
dziay na nastpujce rodzaje patnoci:
1. Podzia patnoci wedug rodzajw stron rozliczenia, co przedstawia
Tabela 1:
Tabela 1. Rodzaje patnoci wedug stron rozliczenia

oraz ich typowe przykady
Wierzyciele
Wyszczeglnienie Konsumenci Przedsibiorstwa Instytucje
(C lub P) (B) publiczne (G)
C2B
P2P (np. patnoci C 2 G (np.
Konsumenci
(np. poyczki, wsklepie, patnoci patnoci
(C Consumer lub
darowizny, masowe, spaty podatkowe, opaty
P Person/Peer)
zapata za kredytw, skadki wurzdach
usug) ubezpieczeniowe) administracji)
B 2 B (np. zapata B 2 G (np.

B 2 C (np. za towary iusugi, patnoci
Przedsibiorstwa wynagrodzenia inne rozliczenia podatkowe,
Dunicy
(B Business) dla pracownikw) midzy podmiotami patnoci skadek
gospodarczymi) ZUS)
G2C G 2 B (np. zwroty G 2 G (np.

Instytucje
(np. emerytury, podatkw, zapata patnoci
publiczne (G
renty, zasiki, za towary lub usugi, zbudetu pastwa
Government)
wynagrodzenia dotacje) dla jednostek
dla pracownikw) budetowych)
rdo: opracowanie wasne.
2. Podzia patnoci wedug charakteru operacji z punktu widzenia

banku:
a) patnoci klientowskie, jeeli zleceniodawc lub zleceniobiorc
patnoci jest klient banku;
b) patnoci midzybankowe, jeeli patno dotyczy operacji was-

nej pomidzy bankami.
3. Podzia patnoci wedug bliskoci stron rozliczenia:
a) patnoci typu face-to-face, tj. patnoci bezporednie;
b) patnoci zdalne (remote payments), tj. patnoci wykonywane
bez koniecznoci bezporedniego kontaktu stron rozliczenia.
4. Podzia patnoci wedug czstotliwoci ich dokonywania:
a) patnoci masowe, tj. cykliczne patnoci na rzecz podmiotw
wiadczcych usugi przeznaczone dla masowego odbiorcy (tj.
masowych wierzycieli);
b) patnoci jednorazowe.
5. Podzia patnoci wedug kwoty patnoci:
a) patnoci detaliczne lub niskokwotowe, wrd ktrych mona wy-
rni jeszcze patnoci onajniszym kwotach (mikropatnoci12);
b) patnoci wysokokwotowe (najczciej patnoci midzy bankami
wynikajce ztransakcji na rynku midzybankowym lub patno-
ci klientowskie obardzo wysokich kwotach13).
6. Podzia patnoci wedug umiejscowienia stron rozliczenia lub ich
rachunkw:
a) patnoci krajowe patnoci dokonywane pomidzy osobami lub
podmiotami wramach danego kraju;
b) patnoci transgraniczne patnoci dokonywane pomidzy oso-
bami lub podmiotami znajdujcymi si wrnych krajach, ozna-
czajce transfer rodkw pieninych poprzez granice.
7. Podzia patnoci zpunktu widzenia rodzajw uczestnikw patnoci:
a) patnoci pomidzy bankami:
midzy bankami komercyjnymi,
midzy bankiem komercyjnym abankiem centralnym,
midzy bankami centralnymi;
b) patnoci pomidzy podmiotami niebankowymi;
c) patnoci pomidzy podmiotem niebankowym abankiem.
Za mikropatnoci wPolsce uwaa si przewanie patnoci do kwoty 20 z.

12
Za wysokokwotowe patnoci klientowskie uwaa si wPolsce wszczeglnoci

13
patnoci powyej 1 mln z.

26 Adam Tochmaski
4. Pienidz transferowany wramach systemu patniczego
Kluczowym elementem kadej patnoci jest pienidz transferowa-

ny wjego ramach, odzwierciedlony wkwocie patnoci. Pienidz wtej
sytuacji spenia dwie ze swoich najwaniejszych funkcji, tj. funkcj
miernika wartoci (kwota patnoci odzwierciedla warto np. towaru
lub usugi, za ktrych zakup jest realizowana patno) oraz funkcj
rodka wymiany (rodka patniczego irozliczeniowego, transferowane-
go midzy stronami patnoci).
Pienidzem transferowanym dla realizacji patnoci jest:
pienidz, ktry jest inicjowany przez patnika, awic najczciej
gotwka lub rodki na rachunku patniczym (zwykle pienidz
banku komercyjnego);
pienidz, ktry jest transferowany w systemach rozrachunku,
najczciej pienidz banku centralnego;
pienidz, ktry jest przekazywany do beneficjenta, a wic naj-
czciej rodki na rachunku patniczym (zwykle pienidz banku
komercyjnego), zwyjtkiem np. wypat emerytur czy rent wgo-
twce do rki.
Podstawowy podzia rodzajw pienidza dokonywany jest wedug
kryterium formy pienidza. S to:
a) pienidz gotwkowy, tj. pienidz wformie fizycznej, do ktrego
zaliczamy znaki pienine, tj.:
banknoty, najczciej emitowane przez banki centralne;
monety, zwykle emitowane przez banki centralne, awniekt-
rych pastwach przez rzdy;
b) pienidz bezgotwkowy, tj. pienidz wformie cyfrowej, do ktre-
go moemy zaliczy:
rodki pienine na rachunkach bankowych, prowadzonych
przez banki,
rodki pienine na innych rachunkach patniczych, prowadzo-
nych przez innych ni banki dostawcw usug patniczych, np.
spdzielcze kasy oszczdnociowo-rozliczeniowe czy instytucje
patnicze, ktre uzyskay zgod na wiadczenie usug patni-
czych polegajcych na prowadzeniu rachunkw patniczych,
rodki pienine na innych rachunkach pieninych, prowa-
dzonych przez inne uprawnione podmioty, np. domy makler-
skie, prowadzce rachunki pienine przy rachunkach papie-

rw wartociowych,
pienidz elektroniczny (wtym: wielofunkcyjne karty przedpa-
cone ipienidz sieciowy),
pienidz wirtualny.
Rodzaje pienidza moemy rwnie podzieli wedug innych kryte-
riw, wtym:
1. Kryterium emitenta:
a) pienidz banku centralnego,
b) pienidz bankw komercyjnych,
c) pienidz innych emitentw.
2. Kryterium statusu prawnego:
a) pienidz regulowany, tj. pienidz, ktry jest oficjalnie uzna-
nym rodkiem patniczym wprzepisach prawa,
b) pienidz nieregulowany, ktry nie ma takiego statusu jak pie-
nidz regulowany.
Podzia gwnych rodzajw pienidza wedug wybranych kryteriw
przedstawia Tabela 2.
Tabela 2. Podzia rodzajw pienidza
rdo: opracowanie wasne na podstawie raportu EBC pt. Virtual currency schemes,
s. 11.
28 Adam Tochmaski
5. Instrumenty patnicze wykorzystywane wramach

systemu patniczego
Kolejnym wanym elementem systemu patniczego s instrumen-

ty patnicze, zwane niekiedy rwnie formami rozlicze. Instrument
patniczy albo jest sam pienidzem (tak jest wprzypadku znakw pie-
ninych, ktre same w sobie s pienidzem gotwkowym), albo jest
urzdzeniem (np. wystandaryzowan kart plastikow w przypadku
wikszoci rodzajw kart patniczych), bd wystandaryzowan usug
patnicz (tak jest wprzypadku np. polecenia przelewu lub polecenia
pobrania, ktre same nie s pienidzem, ale s narzdziem (kluczem)
dostpu do rodkw pieninych, awniektrych przypadkach, np. in-
strumentu pienidza elektronicznego narzdziem wprost zawieraj-
cym ten pienidz).
Rodzaje podstawowych instrumentw patniczych wedug formy
patnoci imomentu zapaty prezentuje Tabela nr 3.
Tabela 3. Rodzaje podstawowych instrumentw patniczych
Instrumenty Instrumenty
Instrumenty papierowe
Wyszczeglnienie kartowe elektroniczne
gotwkowe bezgotwkowe bezgotwkowe bezgotwkowe
Instrument
Czek Karta
Instrumenty typy pay before patnoci
podrny przedpacona
mobilnych
Banknoty,
Przelewy
wpata
Polecenie elektroniczne
gotwki,
przelewu, (home banking,
uznaniowe przekaz
zlecenie stae corporate
Instrumenty pocztowy,
(standing order) banking, direct
typu pay now przekaz
credit)
pieniny
Polecenie
Polecenie Karta
obcieniowe zapaty (direct
zapaty debetowa
debit), GOBI
uznaniowe
Karta
Instrumenty kredytowa,
Czek Czek
typu pay later obcieniowe karta
gotwkowy rozrachunkowy
obcieniowa
(typu charge)
6. Obrt bezgotwkowy
Przeanalizowanie czterech podstawowych elementw systemu pat-

niczego pozwala przej do wskazania miejsca obrotu bezgotwkowego
wsystemie patniczym.
Obrt gotwkowy ibezgotwkowy s uzupeniajcymi si elemen-
tami systemu patniczego. Dlatego dla umiejscowienia obrotu bezgo-
twkowego wsystemie patniczym wane jest waciwe jego skontra-
stowanie z obrotem gotwkowym. Obrt gotwkowy istnieje od czasu
wynalezienia pienidza gotwkowego i jest znacznie starszym sposo-
bem dokonywania patnoci ni obrt bezgotwkowy, ktry pojawi
si waciwie dopiero wraz zpojawieniem si bankw iprowadzonych
przez nie rachunkw bankowych. Typowe bezporednie patnoci go-
twk, bdce gwnym elementem obrotu gotwkowego, s najczciej
zwizane z transakcjami bezporednimi o niskiej wartoci pomidzy
osobami fizycznymi lub midzy osob fizyczn apodmiotem gospodar-
czym. Patnoci gotwkowe maj relatywnie niewielk warto, ale jest
ich przewanie bardzo duo. Patnoci bezgotwkowe z kolei dotycz
wyszych kwot, jest ich natomiast zwykle znacznie mniej ni patnoci
w gotwce. Bezporednia patno gotwkowa jest natychmiastowym
ifinalnym transferem wartoci zuwagi na to, e gotwka jest zarwno
instrumentem patniczym, jak ipienidzem samym wsobie. Ponadto,
gotwka otrzymana w wyniku realizacji patnoci moe by natych-
miast uyta do wykonania kolejnych patnoci, awprzypadku pieni-
dza bezgotwkowego musi by uyte urzdzenie lub usuga poredni-
czca, tj. bezgotwkowy instrument patniczy. Istotn rnic pomi-
dzy obrotem gotwkowym ibezgotwkowym jest to, e gotwka, jako
oficjalny rodek patniczy, jest powszechnie (zwyjtkami okrelonymi
najczciej w przepisach prawa) akceptowana, natomiast instrument
bezgotwkowy nie ma takiego statusu. Aby by uyty przez patnika,
patno instrumentem bezgotwkowym musi by moliwa do ode-
brania po stronie beneficjenta, awic np. musi on posiada rachunek
bankowy lub akceptowa przedstawiony bezgotwkowy instrument
patniczy, np. kart patnicz. Biorc pod uwag stan ubankowienia
iakceptacji kart patniczych wwielu krajach, czsto oznacza to brak
moliwoci powszechnego wykorzystania bezgotwkowych instrumen-
tw patniczych, atym samym obrotu bezgotwkowego.
30 Adam Tochmaski
Bezporednie patnoci gotwkowe lub wpeni gotwkowe patnoci

porednie, np. przekazanie gotwki za porednictwem przekazu pie-
ninego, s gwnym skadnikiem obrotu gotwkowego i nigdy nie
bd elementem obrotu bezgotwkowego. Stanowice czci krajowego
systemu patniczego systemy patnoci (najczciej systemy midzy-
bankowego transferu funduszy) realizuj zwykle jednak zarwno pat-
noci wpeni bezgotwkowe, jak iwczci gotwkowe (tj. ztransferem
gotwki po jednej ze stron patnoci, np. wpata gotwki na rachunek
bankowy odbiorcy, w ktrej patnik przekazuje na etapie zainicjowa-
nia patnoci gotwk, ale beneficjent uzyskuje finalnie wzrost swoich
zasobw pienidza bezgotwkowego). Pozostaje zatem pytanie, jak
zakwalifikowa patnoci, w ktrych transferowany jest zarwno pie-
nidz gotwkowy, jak ibezgotwkowy. Czy s one elementem obrotu
bezgotwkowego, czy te gotwkowego?
Wydaje si, ze do odpowiedzi na to pytanie mona wskaza dwa
moliwe podejcia. Pierwszym jest podejcie wsze, niejednokrotnie
dotd prezentowane14, zgodnie zktrym obrt bezgotwkowy jest defi-
niowany jako rozliczenia pienine, wktrych na kadym etapie cyklu
rozliczeniowego dokonywany jest transfer rodkw pieninych wobie
strony (zina rachunki bankowe lub konta wasne bankw), awic
zarwno po stronie dunika (patnika), jak ipo stronie wierzyciela (be-
neficjenta) oraz wrozrachunkach pomidzy bankami rozliczenie przy-
biera on wycznie form zapisw na rachunkach bankowych rozlicza-
jcych si podmiotw (z wyjtkiem zapaty instrumentem pienidza
elektronicznego, gdzie ma miejsce transfer rodkw pieninych zin-
strumentu pienidza elektronicznego na urzdzenie go akceptujce)15.
Przy takim podejciu obrt bezgotwkowy jest czci systemu patni-
czego obejmujc tylko patnoci wpeni bezgotwkowe, wktrych na
adnym etapie cyklu rozliczeniowego nie dochodzioby do uycia gotw-
ki, awic nie zmieniaby si wogle zasb pienidza bezgotwkowego.
Jakiekolwiek uycie gotwki na ktrym zetapw cyklu rozliczeniowe-
go (wtym np. wpata gotwki na rachunek bankowy odbiorcy) oznacza-
oby uznanie procesu tej patnoci za cz obrotu gotwkowego. Obrt
bezgotwkowy wtym ujciu obejmuje wic wszczeglnoci tylko takie
elementy systemu patniczego, jak: uczestnikw zdostpem do pieni-
Program rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce na lata 2010-2013 (projekt),
14
Ministerstwo Finansw, 2010.

15
Program rozwoju obrotu bezgotwkowego , op. cit., s. ?
dza bezgotwkowego, np. posiadaczy rachunkw bankowych, uycie

w patnociach wycznie bezgotwkowych instrumentw patniczych
oraz transfer wycznie pienidza bezgotwkowego.
Drugie podejcie, szerzej traktujce obrt bezgotwkowy, zalicza do ob-
rotu bezgotwkowego zarwno obrt bezgotwkowy zpodejcia pierwsze-
go, awic wycznie patnoci wpeni bezgotwkowe, jak rwnie t cz
patnoci gotwkowo-bezgotwkowych ibezgotwkowo-gotwkowych od-
powiednio po stronie beneficjenta ipatnika, ktre dotycz transferu pie-
nidza bezgotwkowego. Mona zatem przyj, e wtym szerszym podej-
ciu obrt bezgotwkowy jest czci systemu patniczego nieobejmujc
wycznie penych patnoci gotwkowych, tj. tych patnoci, wktrych
realizacji na adnym etapie ich rozliczenia nie wystpuje transfer pie-
nidza bezgotwkowego. Biorc pod uwag wskazane wczeniej elemen-
ty systemu patniczego, wtakim podejciu obrt bezgotwkowy obejmuje
uczestnikw, zktrych co najmniej jedna ze stron patnoci ma dostp do
pienidza bezgotwkowego, awpatnociach zosta uyty przynajmniej
po jednej stronie patnoci transfer pienidza bezgotwkowego.
Podsumowanie
Przedstawiono tu gwne pojcia dotyczce systemu patniczego, b-

dcego otoczeniem obrotu bezgotwkowego, oraz definicje samego obro-
tu bezgotwkowego. Wskazano dwa podejcia do takiej definicji: wsze
(ujmujce tylko pene patnoci bezgotwkowe) iszersze (pozostawia-
jce poza obrotem bezgotwkowym tylko pene patnoci gotwkowe).
Wdotychczasowej literaturze przedmiotu dominowao raczej pierwsze
podejcie iza tak definicj obrotu bezgotwkowego skania si autor.
Dostrzec ponadto naley, e z uwagi na stosunkowo krtki okres
rzeczywistego rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce (liczony od mo-
mentu reformy systemu bankowego w 1988 r., wyprzedzajcej o rok
fundamentalne zmiany polityczne i gospodarcze), wynikajce std
uwarunkowania historyczne (wtym wykorzystywanie niekiedy jeszcze
poj utrwalonych w poprzednim systemie polityczno-gospodarczym)
oraz niewielk dotd liczb analiz i bada podstawowych nad syste-
mem patnoci iobrotem bezgotwkowym (wtym brak kompleksowych
32 Adam Tochmaski
opracowa analizujcych zagadnienia teoretyczne wtym zakresie), nie

zawsze dotd udawao si klarownie zdefiniowa iopisa poszczeglne
pojcia. Wdokumentach prawnych oraz publikacjach iopracowaniach
polskich autorw mamy niekiedy do czynienia znieprawidowym, za-
miennym uywaniem pewnych poj, np. system patnoci isystem
patniczy czy rozliczenie i rozrachunek, podczas gdy dotycz one
innych desygnatw. Niektre pojcia, np. rozliczenie, s z kolei hi-
storycznie uywane zamiennie w stosunku do dwch rnych przy-
padkw, tj. do samej patnoci, do etapu realizacji patnoci pomidzy
uczestnikami poziomu drugiego systemu patniczego lub do caego cy-
klu rozliczeniowego. To samo ito jeszcze na podstawie obowizujcych
przepisw prawa dotyczy pojcia system patnoci, ktry jest rnie
definiowany zarwno wustawodawstwie europejskim, jak iwpolskim.
Oznacza to, e nadal istnieje potrzeba jednolitego zdefiniowania po-
szczeglnych poj zwizanych zsystemem patniczym. Niniejsze opra-
cowanie oraz caa monografia dotyczca obrotu bezgotwkowego wdu-
ym stopniu powinny przyczyni si do osignicia tego celu.
Bibliografia
Central Bank oversight of payment and settlement systems, Bank for In-
ternational Settlements, Committee on Payment and Settlement Sys-
tems, Basel 2005.
Core principles for systemically important payment systems, Bank for In-
tems, Basel 2001.
Eurosystem oversight policy framework, European Central Bank, Frank-
furt am Main 2009.
Aglossary of terms used in payment and settlement systems, Bank for In-
tems, Basel 2001.
Grka J., Konkurencyjno form pienidza iinstrumentw patniczych, Ce-
DeWu.PL Platinium, Warszawa 2009.
Gumua W., Spoeczestwo polskie spoeczestwo gotwkowe, [w:] Pol-
ska pocztku XXI wieku: przemiany kulturowe i cywilizacyjne, red.
K.Frysztacki iP.Sztompka, Polska Akademia Nauk, Komitet Socjolo-
gii, Warszawa 2012, s. 109-136.
Leinonen H., Payment habits and trends in the changing e-landscape

2010+, Bank of Finland Expository Studies, A:111, 2008.
The Payment system. Payments, securities and derivatives, and the role of
the Eurosystem, red. T. Kokkola, European Central Bank, Frankfurt
am Main 2010.
Payment systems: design, governance and oversight, red. B.J.Summers,
Central Banking Publications, London 2012.
Policy issues for central banks in retail payments, Bank for International
Settlements, Committee on Payment and Settlement Systems, Basel
2003.
Program rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2010-2013
(projekt),Ministerstwo Finansw, 2010.
Rambure D., Nacamuli A., Payment systems: from the salt mines to the
board room, Palgrave Macmillan 2008.
The role of central banks money in payment systems, Bank for Interna-
tional Settlements, Committee on Payment and Settlement Systems,
Basel 2003.
Sato S., D. B. Humphrey, Transforming payment systems. Meeting the
needs of emerging market economies, World Bank Discussion Papers
No. 291, The World Bank, Washingrton, 1995.
Sheppard D., Payment systems, Handbooks in Central Banking, No 8, Cen-
tre for Central Banking Studies, Bank of England, London 1996.
Virtual currency schemes, European Central Bank, Frankfurt am Main
2010.
Aplace of cashless payments in apayment system

Summary
The objective of this paper is to place anon-cash turnover in the frame

of the whole payment system. In order to understand different approaches
to difining the scope of the non-cash turnover it was necessary first to de-
fine payment systems and funds transfer systems themselves and then to
define and describe the elements of the payment systems which determines
whether apayment can be treated as cash or non-cash payment. The paper
describes in details the four key elements of the payment system from the
point of view of non-cash turnover: participants of apayment system, pay-
ments realised in payment system, money transferred in the frame of apay-
ment system and payment instruments used in payment system.
Two approaches to define the non-cash turnover and its scope have
been proposed: the first one, which is preferable, narrower approach, which
34 Adam Tochmaski
includes only those payments where only non-cash money is used within
awhole payment cycle, and the second one, wider approach, which includes
also anon-cash part of other payments where one party of payment pays or
receives cash and the second party non-cash money.
Key words: non-cash turnover, payment system, funds transfer system,

payment instrument
Wiesaw Gumua1
Pienidz gotwkowy ibezgotwkowy

wPolsce
Wstp
Wniniejszym studium omwiono najwaniejsze zagadnienia dotycz-

ce funkcjonowania pienidza gotwkowego i bezgotwkowego w Polsce
wXXI wieku. Wcigu ostatnich 12 lat znacznie zmniejszy si udzia pie-
nidza gotwkowego wagregacie pieninym M1 zkorzyci dla pieni-
dza bezgotwkowego. Sytuacj tak przewidywao wielu badaczy rynku.
Natomiast du niespodziank zperspektywy prognoz formuowanych
pod koniec XX wieku, zgodnie zktrymi ilo gotwki wobiegu pieni-
nym miaa male jest utrzymujcy si wzrost poday pienidza gotw-
kowego. Co wicej, w2008 oraz w2011 r. dynamika wzrostu gotwki bya
wysza ni pienidza bezgotwkowego. Opracowanie niniejsze stanowi
wic pewn propozycj interpretacji tych tendencji oraz ich nastpstw.
1. Kreacja pienidza bezgotwkowego iagregaty

pienine
Pienidz gotwkowy, powszechnie nazywany gotwk, jest to pie-

nidz przyjmujcy form obowizujcych znakw pieninych. WPol-
1
Wiesaw Gumua, dr hab., Narodowy Bank Polski, Dyrektor Oddziau Okrgowe-
go wKrakowie, wieslaw.gumula@nbp.pl; Uniwersytet Jagielloski, Profesor nadzwy-
czajny wInstytucie Socjologii, wieslaw.gumula@uj.edu.pl
36 Wiesaw Gumua
sce s to banknoty imonety opiewajce na zote igrosze. Pienidz go-

twkowy jest emitowany przez bank centralny. Natomiast pienidz
bezgotwkowy jest to pienidz przyjmujcy form zapisw ksigowych
na rachunkach bankowych. Pienidz bezgotwkowy kreowany jest
przez banki komercyjne.
Mechanizm tworzenia pienidza bezgotwkowego jest nastpujcy:
a) pierwszy klient przekazuje gotwk na swj rachunek bankowy itak
powstaje wkad pierwotny; b) bank wykorzystuje cz wkadu pierwot-
nego (depozytu) do udzielenia kredytu drugiemu klientowi; c) kredyt
jest zapisywany na rachunku drugiego klienta, co skutkuje wykreowa-
niem wkadu wtrnego, aprzy tym nie znika zapis na rachunku pierw-
szego klienta, ktry zgromadzi wkad pierwotny, jako e nie wycofa
on depozytu; d) wefekcie dochodzi wic do powikszenia cznej iloci
pienidza na obydwu rachunkach prowadzonych przez dany bank; e)
jeeli drugi klient przekae otrzymane rodki na rachunki beneficjen-
tw prowadzone winnych bankach, to te nadal pozostaj wsystemie
bankowym, s wic wykorzystywane przez banki do udzielania kolej-
nych kredytw i tak powstaj kolejne wkady wtrne; f) trwa proces
kreowania pienidza, ktremu pocztek da wkad pierwotny, jako e
rwnie kolejne wkady wtrne su do zaspokajania potrzeb kredyto-
wych nastpnych klientw, co znajduje wyraz wzapisach ksigowych
na rachunkach bankowych; e) zwiksza si czna ilo pienidza bez-
gotwkowego wsystemie bankowym, chocia do adnego zbankw nie
wpyna nowa gotwka.
Pienidz bezgotwkowy dodany do gotwki w obiegu powiksza
czn poda pienidza na rynku pieninym. czna poda gotw-
ki oraz pienidza bezgotwkowego nosi nazw agregatu pieninego.
Teoria ekonomiczna posuguje si nastpujcymi rodzajami agrega-
tw pieninych: M0, M1, M2 iM3. Agregat M1 skada si zgotwki
wobiegu (czyli M0) oraz depozytw biecych, tj. szybkiego pieni-
dza bezgotwkowego. Agregaty M2 oraz M3 dodatkowo uwzgldniaj
pienidz bezgotwkowy, ktry jest kreowany rwnie przez depozy-
ty terminowe iinne instrumenty pozyskiwania rodkw pieninych
przez banki. W Polsce wedug stanu na grudzie 2012 r. agregat
pieniny M3 przekracza dziewiciokrotnie poda gotwki w obie-
gu (zwyczeniem gotwki wkasach bankw). Te liczby unaocznia-
j skal kreacji pienidza bezgotwkowego przez banki komercyjne
(Tabela1).
Pienidz gotwkowy ibezgotwkowy wPolsce 37
Tabela 1. Agregaty pienine wPolsce wedug stanu na grudzie 2012 r.
Skadniki mln z % M3
1. Pienidz gotwkowy (cznie zkasami bankw) 113 414,6 12,3

1.1. Pienidz gotwkowy wobiegu (poza kasami bankw) 102 469,6 11,1
1.2. Pienidz gotwkowy wkasach bankw 10 945,1 1,2
2. Depozyty iinne zobowizania biece 382 349,3 41,5
M1 = 1.1 + 2 484 818,9
3. Depozyty iinne zobowizania zterminem do 2 lat (wcznie) 415 505,5 45,1

4. Depozyty zterminem wypowiedzenia do 3 miesicy (wcznie) 11,8 0,001
M2 = M1 + 3 + 4 900 336,2
5. Operacje zprzyrzeczeniem wykupu 13 047,2 1,4

6. Dune papiery wartociowe zterminem pierwotnym do 2 lat 8 028,4 0,9
(wcznie)
7. Jednostki uczestnictwa wfunduszach rynku pieninego 0,0 0,0
M3 = M2 + 5 + 6 + 7 921 411,7 100
rdo: na podstawie Poda pienidza M3 iczynniki jego kreacji, w: http://www.nbp.

pl/statystyka/pieniezna_i_bankowa/dwn/podaz_bilansowa.xls (14.04.2013).
Pienidz peni wiele funkcji gospodarczych ispoecznych. Jest mi-

dzy innymi rodkiem wymiany. Tote w miar wyczerpujca charak-
terystyka obydwu rodzajw pienidza wymaga przedstawienia go od
strony patnoci, do ktrych jest on wykorzystywany. Wsystemie pat-
niczym daj si wyodrbni dwa typy obrotu pieninego: obrt gotw-
kowy iobrt bezgotwkowy.
Wobrocie gotwkowym patnoci dokonywane s przy pomocy go-
twki, to jest banknotw imonet. Natomiast obrt bezgotwkowy jest
takim typem rozlicze pieninych, ktre zarwno po stronie patni-
ka, jak i beneficjenta przybieraj form zapisw na rachunkach ban-
kowych. Patno dokonana przy pomocy pienidza bezgotwkowego
polega wic na tym, e rodki znikaj zzapisw na rachunku patnika,
apojawiaj si na rachunku beneficjenta. Obrt bezgotwkowy zaka-
da zatem, e obydwie strony posiadaj rachunki bankowe, przy czym
na adnym etapie rozlicze nie dochodzi do uycia gotwki. Pojawienie
38 Wiesaw Gumua
gotwki na ktrymkolwiek zetapw przeprowadzania rozliczenia pie-

ninego przeksztaca transakcj wobrt gotwkowy. Dochodzi wtedy
do transformacji pienidza bezgotwkowego wgotwk lub odwrotnie.
Przykadem pierwszego rodzaju transformacji jest wpata gotwki na
konto bankowe, przykadem drugiego pobranie gotwki zbankomatu.
Do instrumentw obrotu bezgotwkowego nale midzy innymi:
polecenie przelewu (ktre inicjuje dunik), polecenie zapaty (ktre
inicjuje wierzyciel), czek bezgotwkowy, rne instrumenty innowacyj-
ne, atake instrument pienidza elektronicznego, jeeli transakcje do-
konane przy jego uyciu nie skutkuj pojawieniem si gotwki.
2. Udzia gotwki ipienidza bezgotwkowego

wagregatach pieninych wPolsce na pocztku XXI wieku
W grudniu 2000 r. ilo pienidza gotwkowego w obiegu wynosia

34112,7 mln z. Wgrudniu 2012 r. wobiegu byo 102469,6 mln z gotw-
ki. Dynamika wzrostu dla tego dwunastoletniego okresu wyniosa 300,4%.
Dynamika wzrostu pienidza gotwkowego bya wysza co warto pod-
kreli od zakadanego wtym okresie efektu inflacji. Rosa zatem nie
tylko nominalna ilo, lecz rwnie sia nabywcza pienidza gotwkowego.
Spoeczestwo uywao znacznie wicej gotwki ni dziesi lat wczeniej,
nie przechowujc jej wbankach, iprzy tym wicej mogo za ni kupi.
W tym czasie ilo pienidza bezgotwkowego w agregacie M1
(depozyty i inne zobowizania biece) wzrosa z 72 343,2 mln z do
382349,3 mln z. Dynamika wzrostu wyniosa 528,5%. Zatem wagre-
gacie M1 masa pienidza bezgotwkowego powikszaa si znacznie
szybciej ni masa pienidza gotwkowego. W efekcie udzia gotwki
wagregacie M1 zmniejszy si. Wgrudniu 2000 r. wynosi 32,0%, nato-
miast wgrudniu 2012 r. 21,1% (Tabela 2; Tabela 3).
Ta oglna tendencja ulega zaamaniu w 2008 r. Powikszy si
wtedy znacznie udzia gotwki wagregacie pieninym M1. Wgrudniu
2008 r. podnis si on do poziomu 26,0% zpoziomu 23,0% osignitego
rok wczeniej. By to czny efekt przyspieszenia wzrostu poday go-
twki oraz gwatownego wyhamowania wzrostu pienidza bezgotwko-
wego. Wtym miejscu warto podkreli, e w2008 r. dynamika wzrostu
pienidza gotwkowego osigna najwyszy poziom na tle dwunasto-
letniego okresu objtego analiz (117,7%), natomiast dynamika wzro-

stu pienidza bezgotwkowego najniszy. Jeszcze wgrudniu 2007 r.
wynosia ona 124,7%, podczas gdy w2008 r. zaledwie 100,4%.
Tabela 2: Udzia pienidza gotwkowego wobiegu wagregatach pieninych

M1 oraz M3 wlatach 2000-2012 wg stanu na grudzie (wmln z)
gotwkowego wobiegu
gotwkowego wobiegu
wobiegu (poza kasami
(poza kasami bankw)
(poza kasami bankw)

zobowizania biece
Pienidz gotwkowy
Udzia pienidza
Udzia pienidza
Depozyty iinne
Rok
Pienidz M1
Pienidz M3
bankw)
wM1
wM3
1 2 3 4 2/4 6 2/6
2000 34 112,7 72 343,2 106 455,9 32,0% 300 757,3 11,3%
2001 38 213,5 81 354,4 119 567,9 32,0% 329 704,7 11,6%
2002 42 192,8 98 582,2 140 774,9 30,0% 326 124,9 12,9%
2003 49 417,0 113 741,9 163 158,9 30,3% 345 144,8 14,3%
2004 50 775,6 131 200,3 181 975,8 27,9% 377 534,5 13,4%
2005 57 154,7 163 484,3 220 639,0 25,9% 427 125,4 13,4%
2006 68 767,7 207 063,2 275 830,9 24,9% 495 309,5 13,9%
2007 77 160,0 258 106,2 335 266,2 23,0% 561 623,8 13,7%
2008 90 812,3 259 130,9 349 943,1 26,0% 666 231,3 13,6%
2009 89 777,6 298 567,2 388 344,9 23,1% 720 232,5 12,5%
2010 92 707,0 356 485,0 449 192,0 20,6% 783 648,5 11,8%
2011 101 848,6 366 204,0 468 052,6 21,8% 881 496,3 11,6%
2012 102 469,6 382 349,3 484 818,9 21,1% 921 411,7 11,1%

Okresowe powikszenie si udziau gotwki wagregacie M1 w2008 r.

stanowi znakomit ilustracj twierdzenia, e kryzysom finansowym
izaamaniom gospodarczym towarzyszy utrata zaufania do pienidza
bezgotwkowego iwzrost zaufania do gotwki, aprzynajmniej wzrost
popytu na gotwk. Warto zauway, e w 2008 r. banki komercyjne
40 Wiesaw Gumua
wyprzedziy gospodarstwa domowe i przedsibiorstwa w gromadze-

niu gotwki. W drugiej poowie kolejnego roku odreagowyway swoj
wczeniejsz zaradno, pozbywajc si tej gotwki.
Zchwil publicznego ogoszenia koca kryzysu finansowego wwie-
cie nastpi powrt wczeniejszej tendencji. Przez dwa kolejne lata (tj.
w2009 oraz 2010 r.) szybko rosa ilo pienidza bezgotwkowego. Na-
tomiast ilo gotwki nawet nieco spada w2009 r., awnastpnym nie-
znacznie wzrosa (Tabela 2; Tabela 3).
Tabela 3: Dynamika wzrostu iloci pienidza gotwkowego ibezgotwkowego

wlatach 2001-2012 (wedug stanu na grudzie rok do roku)
(zkasami bankw)
kasami bankw)
(Depozyty iinne
wagregacie M1
wagregacie M2
wagregacie M3
wobiegu (poza
bezgotwkowy
bezgotwkowy
bezgotwkowy
zobowizania
Rok
gotwkowy
gotwkowy
Pienidz
Pienidz
Pienidz
Pienidz
Pienidz
(M1-M0)
(M2-M0)
(M3-M0)
biece)
r/r r/r r/r r/r r/r

1 2 3 4 5 6
2001 112,0% 111,8% 112,5% 109,3% 109,3%
2002 110,4% 108,4% 121,2% 96,9% 97,5%
2003 117,1% 115,9% 115,4% 104,0% 104,1%
2004 102,7% 103,2% 115,3% 108,4% 110,5%
2005 112,6% 111,9% 124,6% 112,7% 113,3%
2006 120,3% 119,9% 126,7% 115,2% 115,3%
2007 112,2% 114,1% 124,7% 114,2% 113,3%
2008 117,7% 118,8% 100,4% 120,4% 118,6%
2009 98,9% 98,2% 115,2% 110,1% 109,9%
2010 103,3% 102,7% 119,4% 109,3% 109,8%
2011 109,9% 108,9% 102,7% 111,9% 113,0%
2012 100,6% 101,4% 104,4% 104,7% 105,0%
2012/2000 300,4% 294,1% 528,5% 300,5% 308,2%

Na pocztku 2011 r. prawdziwa wydawaa si opinia: Obecnie nie

mona jednoznacznie stwierdzi, czy utrwala si tendencja przewidy-
wana kilkanacie lata temu przez banki centralne, czy jest to dorana
konsumpcja skutkw niedawnego zamieszania na rynkach finanso-
wych. Bliska mi jest hipotetyczna druga odpowied, e spoeczestwo
odreagowuje niedawn podwyszon nieufno do pienidza bezgotw-
kowego, nie tracc utrzymujcego si zaufania do gotwki2. Okazuje
si, e wostatnich dwch latach (tj. w2011 i2012 r.) nastpio wzmoc-
nienie wzrostu pienidza gotwkowego ijednoczesne wyrane spowol-
nienie wzrostu pienidza bezgotwkowego. Wzwizku ztym doszo na-
wet do nieznacznego powikszenia si udziau gotwki wM1 z20,6%
w2010 r. do 21,8% w2011 r. Wgrudniu 2012 r. udzia gotwki wyno-
si 21,1% inadal by wyszy od stanu na grudzie 2010 r. (Tabela 2;
Tabela 3).
Interpretacja tego trendu wymaga uwzgldnienia kilku czynnikw.
Po pierwsze, utrzymuje si nadal wiele systemowych (ekonomicznych,
prawnych isocjokulturowych) przesanek, ktre dugofalowo sprzyjaj
przywizaniu do gotwki. Bdzie o nich jeszcze mowa w dalszej cz-
ci studium. Po drugie, zamieszanie finansowe w Unii Europejskiej
wlatach 2011-2012, ktre nastpio po wiatowym kryzysie zlat 2008-
2009, spowodowao wzmocnienie zaufania do gotwki oraz nawrt nie-
ufnoci do pienidza bezgotwkowego. I wreszcie, po trzecie, skumu-
lowane oddziaywanie tych dwch czynnikw musi by mocne, skoro
w ostatnich latach nastpio radykalne wyhamowanie wieloletniego
trendu, polegajcego na zmianie proporcji midzy poda pienidza go-
twkowego oraz pienidza bezgotwkowego zkorzyci dla tego drugie-
go wdodatku trendu wspieranego przez liczne programy ubankowie-
nia spoeczestwa oraz intensywne promocje obrotu bezgotwkowego,
podejmowane przez instytucje publiczne oraz komercyjne organizacje
gospodarcze.
WPolsce wlatach 2000-2012 dynamika wzrostu iloci pienidza go-
twkowego bya zbliona do dynamiki wzrostu cznej iloci pienidza
bezgotwkowego wagregacie M3 (odpowiednio: 300,4% oraz 308,3%).
W efekcie udzia pienidza gotwkowego w obiegu w agregacie M3
2
W. Gumua, Spoeczestwo polskie spoeczestwo gotwkowe, [w]: Polska po-
cztku XXI wieku: przemiany kulturowe i cywilizacyjne, red. Krzysztof Frysztacki,
Piotr Sztompka, Polska Akademia Nauk, Komitet Socjologii, Warszawa 2012, s. 114-
115.
42 Wiesaw Gumua
utrzymuje si przez ca dekad na zblionym poziomie: w 2000 r.

11,3%, w2012 r. 11,1% (Tabela 2; Tabela 3). Oczywicie, wagregacie
M3 jest osiem razy wicej pienidza bezgotwkowego ni pienidza go-
twkowego, a wic podobna dynamika w obydwu przypadkach skut-
kuje gwatownie kumulujc si nierwnoci pomidzy bezwzgldn
mas jednego i drugiego rodzaju pienidza. Jednak rwnie te dane
potwierdzaj utrzymujce si przywizanie spoeczestwa polskiego do
gotwki.
WPolsce udzia gotwki wagregacie M1 (wg stanu na 2011 r.) jest
nieco wyszy ni rednia dla krajw UE. Wynosi on 21,8%, podczas gdy
wUE jest to 17,7%. Dla porwnania: wWielkiej Brytanii jest to 4,9%,
wSzwecji 5,8%, na Wgrzech 34,8%, wBugarii 37,1% (Wykres 1).
Wykres 1. Udzia gotwki wM1 wwybranych krajach Unii Europejskiej

w2011 r. (w%)
rdo: A. Tochmaski, Wprowadzenie do tematyki obrotu bezgotwkowego. Materia
umieszczony na dysku sieciowym NBP: R:\DKP\Akademia Dostpne Finanse 2012
(14.04.2013).
3. Pienidz gotwkowy ibezgotwkowy zperspektywy

ubankowienia spoeczestwa
Pienidz gotwkowy w obiegu (poza kasami bankw) przechowy-

wany jest przez jego posiadaczy wformie banknotw imonet. Pienidz
bezgotwkowy przechowywany jest na rachunkach bankowych i pie-
ninych wformie zapisw ksigowych. Bycie posiadaczem pienidza
bezgotwkowego jest uwarunkowane wczeniejszym posiadaniem ra-
chunku bankowego lub pieninego. Zatem funkcjonowanie pienidza
bezgotwkowego wPolsce naley rozpatrywa zperspektywy ubanko-
wienia spoeczestwa polskiego.
Ubankowienie spoeczestwa jest procesem, ktry polega midzy
innymi na:
a) upowszechnieniu rachunkw bankowych wspoeczestwie oraz
na wzrocie gromadzonych na nich rodkw;
b) upowszechnieniu kart patniczych oraz na ich intensyfikowaniu
ich uytkowania;
c) wzrocie obrotu bezgotwkowego realizowanego przy pomocy
rnorodnych instrumentw.
Odwrotnoci trendw sprzyjajcych ubankowieniu jest wyklucze-
nie finansowe.
Po pierwsze, w ostatnich kilkunastu latach nastpi m.in. duy
przyrost liczby rachunkw bankowych, wtym rachunkw avista osb
fizycznych. Na przykad liczba rachunkw zotowych prowadzonych
przez banki, oddziay instytucji kredytowych iSKOK-iwPolsce wla-
tach 2007-2011 powikszya si zliczby 36,9 mln do 56,3 mln3. Wczerw-
cu 2005 r. istniao 21,5 mln rachunkw ROR oraz innych rachunkw
rozliczeniowych avista. Natomiast wczerwcu 2012 r. liczba rachunkw
wyniosa 36,5 mln (Wykres 2).
3
Adam Tochmaski, Wprowadzenie do tematyki obrotu bezgotwkowego. Materia
(14.04.2013).
44 Wiesaw Gumua
Wykres 2. Liczba rachunkw bankowych avista osb fizycznych (wmln)

rdo: Ocena funkcjonowania polskiego systemu patniczego wIproczu 2012 roku.
Narodowy Bank Polski, Departament Systemu Patniczego, padziernik 2012, http://
www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemplatniczy/ocena/ocena.html (14.04.2013).
Obecnie okoo 80% osb dorosych wPolsce posiada rachunki ban-

kowe. Oznacza to, e te wanie osoby s potencjalnymi uytkownikami
pienidza bezgotwkowego. Pozostae 20% obywateli na razie pozostaje
poza t moliwoci iuywa wycznie gotwki.
Wedug bada przeprowadzonych w krajach czonkowskich UE
w 2008 r. okoo 87% Europejczykw w wieku ponad 20 lat posiadao
przynajmniej jeden rachunek bankowy. Rachunki bankowe posiadao
76% Polakw. Niszy poziom ubankowienia charakteryzowa midzy
innymi Litwinw, Wochw, Rumunw iBugarw4. Wrankingu uban-
kowienia, mierzonym posiadaniem rachunku bankowego, w 2011 r.
Polska znalaza si na czwartym miejscu od koca wrd krajw UE.
Wyprzedzia Rumuni, Bugari iWgry5.
4
Consumers Views on Switching Service Providers. Analytical Report. Flash Eu-
robarometer 243. Survey Conducted by the Gallup Organization, Coordinated by Di-
rectorate-General Communication, European Commission, January 2009, http://ec.eu-
ropa.eu/public_opinion/flash/fl_243_en.pdf (14.04.2013).
5
European Commission. Special Eurobarometer 373. Retail Financial Services.
Fieldwork: September 2011, Publication: March 2012, http://ec.europa.eu/internal_
market/finservices-retail/policy/index_en.htm#initiatives (14.04.2013).
Po drugie, szybko rosa liczba kart patniczych oraz ich asortyment.

Powikszaa si rwnie liczba urzdze akceptujcych elektroniczne
instrumenty patnicze. Zbada przeprowadzonych wPolsce w2009 r.
wynikao, e:
a) prawie wszystkie osoby, ktre posiaday rachunki bankowe, dys-
ponoway rwnie przynajmniej jedn kart debetow (98%);
b) okoo 38% posiadaczy rachunkw dysponowao kartami kredy-
towymi;
c) prawie poowa osb posiadajcych rachunek bankowy przynaj-
mniej czasami uywaa go za porednictwem Internetu6 .
W ostatnich trzech latach w Polsce liczba kart patniczych ro-
sa powoli, natomiast gwatownie spadaa liczba kart kredytowych:
a) wczerwcu 2009 r. byo 31,7 mln kart patniczych, natomiast wczerw-
cu 2012 r. 32,7mln; b) wtym czasie liczba kart kredytowych spada
z 9,404 do 6,631 mln. Poza tym szybko rosa liczba rnego rodzaju
kart zblieniowych, ktre pozwalaj na dokonywanie mikropatnoci
wformie bezgotwkowej.7
Po trzecie, z kilku niezalenych bada, przeprowadzonych w latach
2005-2007, wyania si wmiar spjny, chocia nieprecyzyjny obraz funk-
cjonowania pienidza, ktry unaocznia utrzymujce si przywizanie spo-
eczestw Unii Europejskiej do gotwki. Wtym czasie wUnii Europejskiej
form gotwkow przybrao okoo 80% wszystkich patnoci, natomiast
wPolsce okoo 90%. Niektre badania wskazuj nawet na wyszy udzia
transakcji gotwkowych wpatnociach ogem wUE iwPolsce8. WPol-
sce wlatach 2005-2007 form gotwkow przybrao okoo 99% transakcji
pomidzy osobami fizycznymi. Wtransakcjach pomidzy osobami praw-
nymi zdecydowanie dominowa obrt bezgotwkowy. Zkolei wtransak-
cjach, wktrych jedn stron jest osoba fizyczna adrug osoba prawna,
sytuacja bya zrnicowana. Wtransakcjach pomidzy przedsibiorstwa-
mi zdecydowanie dominowa obrt bezgotwkowy. Znikoma liczba patno-
ci przedsibiorstw na rzecz instytucji publicznych przybraa form gotw-
6
D.Maison, Postawy Polakw wobec obrotu bezgotwkowego. Raport przygotowa-
ny dla NBP, Warszawa 2010, http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemplatniczy/obrot_
bezgotowkowy/obrot_bezgotowkowy.html (14.04.2013).
7
Ocena funkcjonowania polskiego systemu patniczego w I proczu 2012roku.
NBP. Departament Systemu Patniczego, padziernik 2012, http://www.nbp.pl/home.
aspx?f=/systemplatniczy/ocena/ocena.html (14.04.2013).
8
Payment and Securities Settlement Systems in the European Union. European
Central Bank, Frankfurt am Main 2007.
46 Wiesaw Gumua
kow. Rwnie instytucje publiczne niezwykle rzadko uyway gotwki,

rozliczajc si z przedsibiorstwami. Instytucje publiczne rozliczay si
midzy sob wformie bezgotwkowej. Warto podkreli, e w2007 r. po-
nad 50% patnoci dokonywanych przez instytucje publiczne na rzecz kon-
sumentw miaa form gotwkow (dotyczyo to midzy innymi emerytur,
zwrotw podatkw, zasikw)9. Wedug danych szacunkowych, udzia pro-
centowy patnoci gotwkowych woglnej liczbie patnoci detalicznych,
awic zpominiciem patnoci wysokokwotowych, ksztatowa si nast-
pujco: 2005 r. 98%, 2007 r. 94%, 2009 r. 90%, 2010 r. 89%, 2011 r.
82%10. Okazuje si wic, e chocia pienidz bezgotwkowy dominuje nad
gotwk wagregacie M1 (jest to pienidz atwy do uruchomienia, gdy ma
form depozytw avista, patnych na danie), to jednak patnoci gotw-
kowe dominuj nad bezgotwkowymi wpatnociach detalicznych.
Po czwarte, chocia w ostatnich kilkunastu latach rosa liczba
transakcji bezgotwkowych, to jednak doszo do dwukrotnego zaama-
nia tego trendu w2008 oraz 2011 r. Wsumie wic poziom korzystania
z pienidza bezgotwkowego jest stosunkowo niski, co dokumentuj
rnorodne wskaniki dotyczce ubankowienia.11
Fluktuacje udziau depozytw gospodarstw domowych w agregacie
M1, ktre zachodz w ostatnich latach, wskazuj na to, e w 2008 r.
zmniejszya si liczba niskokwotowych transakcji bezgotwkowych. Po-
tem, po wzrocie w latach 2009-2010, ponownie nastpio zaamanie
transakcji bezgotwkowych w drugiej poowie 2011 r. W pierwszej po-
owie nastpnego roku, wokresie do czerwca 2012, wskanik wrci do
poziomu zczerwca 2011 r. (Wykres 3). Autorzy raportu komentuj to zja-
wisko wnastpujcy sposb: Generalnie mona stwierdzi, e wykres
ten przedstawia pozytywne zjawisko praktycznie cigego, poza dwoma
spadkami (grudzie 2008 r. igrudzie 2011 r.), wzrostu udziau depozy-
tw gospodarstw domowych wagregacie M112. Powysze spadki udziau
Strategia rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce na lata 2009 2013 (projekt).

9
Narodowy Bank Polski, Zwizek Bankw Polskich, Koalicja na Rzecz Obrotu Gotw-
kowego iMikropatnoci, Warszawa 2009, http://www.nbp.pl/SystemPlatniczy/Obrot_
bezgotowkowy/rob_projekt.pdf (14.04.2013)
10
A. Tochmaski, Wprowadzenie do tematyki obrotu bezgotwkowego. Materia
(14.04.2013).
11
Ibidem; EBC Statistical Data Warehouse, 2012, http://sdw.ecb.europa.eu
(14.04.2013).
12
Ocena funkcjonowania polskiego systemu patniczego wIproczu 2012 roku, op. cit.
depozytw avista oraz towarzyszce im zahamowanie niskokwotowych

patnoci bezgotwkowych wyranie koresponduj ze wiatowym kryzy-
sem finansowym oraz zamieszaniem finansowym wUnii Europejskiej.
Ubankowienie szczeglnie sprzyja powikszaniu si iloci pieni-
dza bezgotwkowego pod warunkiem, e na rachunkach gromadzone
s wkady. Jak si okazuje, Polacy spor cz zasobw finansowych
przechowuj wgotwce iprzy pomocy gotwki dokonuj zdecydowanej
wikszoci patnoci detalicznych. Form bezgotwkow przybiera na-
tomiast zdecydowana wikszo patnoci wielkokwotowych.
Wykres 3. Udzia depozytw gospodarstw domowych wM1.

rdo: Ocena funkcjonowania polskiego systemu patniczego w I proczu 2012 roku.
Narodowy Bank Polski, Departament Systemu Patniczego, padziernik 2012, http://
www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemplatniczy/ocena/ocena.html (14.04.2013).
Zpowyszych analiz wyania si skomplikowany obraz relacji mi-

dzy ubankowieniem spoeczestwa polskiego anastawieniem Polakw
do pienidza gotwkowego i bezgotwkowego. Z jednej strony post-
pujce ubankowienie przekada si na wzrost udziau pienidza bez-
gotwkowego wM1. S to, oczywicie, tendencje dugofalowe, przepla-
tane okresami spadkw. Zdrugiej strony, ubankowienie nie powoduje
spadku iloci pienidza gotwkowego. Utrzymuje si dotychczasowe
upodobanie spoeczestwa do gotwki, awokresach niepokojw finan-
sowych nawet ronie jej poda.
48 Wiesaw Gumua
5. Uwarunkowania atrakcyjnoci pienidza gotwkowego

ibezgotwkowego
Poda pienidza gotwkowego ibezgotwkowego, atake skala wy-

korzystania obydwu typw pienidza jako rodkw patniczych, zaley
od wielu czynnikw. S to midzy innymi czynniki prawne, interesy fi-
nansowe uczestnikw systemu patniczego, kompetencje cywilizacyjne,
postawy, wartoci oraz nawyki interakcyjne. Wszystkie one tworz po-
tencja wykorzystywany przez uczestnikw rynku pieninego do dzia-
a owielokierunkowym charakterze, ktrych nastpstwa si krzyuj,
wzmacniaj lub nawzajem znosz.
Po pierwsze, istotn okolicznoci, pod wpywem ktrej uksztatowa-
y si obecne proporcje pomidzy pienidzem gotwkowym ibezgotwko-
wym, s przepisy prawa. Prawo na rone sposoby jednoczenie wspiera
idyskryminuje obydwa typy pienidza oraz obrotu pieninego13.
Po drugie, podobna ambiwalencja charakteryzuje interesy posiada-
czy obydwu typw pienidza. Uycie ktregokolwiek znich implikuje
pewne koszty i niesie pewne korzyci. Odwoajmy si tutaj do jedne-
go przykadu, mianowicie do bankw komercyjnych, aby to unaoczni.
Z jednej strony, banki zainteresowane s przechodzeniem klientw
z obrotu gotwkowego na bezgotwkowy. Z drugiej strony, kierowni-
ctwa bankw s wiadome tego, e lojalnoci klientw sprzyjaj kon-
takty osobiste, ado takich dochodzi przy operacjach gotwkowych. Na-
tomiast kontakty bezosobowe, typowe dla obrotu bezgotwkowego, nie
wi stron emocjonalnie iatwiej dochodzi do rozstania. Banki rozbu-
dowuj wic sieci oddziaowe skadajce si z licznych maych punk-
tw bankowych. Instaluj rwnie bankomaty, ktre wzamyle maj
odciy pracownikw, ale przy tym uatwiaj pobr gotwki. Rozwj
sieci oddziaw oraz bankomatw jednoznacznie sprzyja obrotowi go-
twkowemu.
Po trzecie, istnieje wiele technicznych i socjokulturowych barier
utrudniajcych zaoenie rachunku bankowego, awic zrobienie pierw-
szego niezbdnego kroku w stron pienidza bezgotwkowego, na co
13
W.Gumua, Spoeczestwo polskie spoeczestwo gotwkowe, op. cit., s. 122-
124.
wskazuj miedzy innymi wyniki bada jakociowych przeprowadzo-

nych w2009 r. S to midzy innymi:
a) due koszty ekonomiczne ipsychologiczne posiadania konta przy
jednoczesnych maych korzyciach;
b) zbyt niskie dochody;
c) lk przed nowymi technologiami irozwizaniami organizacyjny-
mi;
d) brak zaufania do instytucji finansowych, azwaszcza do bankw,
oraz podejrzenie zagroenia nadzorem ze strony systemu finan-
sowego;
e) kult gotwki oraz poczucie bezpieczestwa i wolnoci towarzy-
szce jej posiadaniu. Wyniki bada wskazuj rwnie na ba-
riery, ktre utrudniaj osobom ju posiadajcym rachunki ban-
kowe korzystanie z patnoci bezgotwkowych. S to przede
wszystkim:
a) obawy, e nie potrafi kontrolowa wydatkw, jeeli przejd na
uywanie instrumentw bezgotwkowych;
b) lk przed posugiwaniem si instrumentami bezgotwkowymi,
wynikajcy zbraku umiejtnoci, obawy awarii systemu, nieuf-
noci do osb obsugujcych transakcje oraz zagroenia kradzie-
wirtualn;
c) brak wiedzy lub negatywne stereotypy na temat patnoci bezgo-
twkowych14.
Po czwarte, wiele patnoci detalicznych nawykowo jest dokony-
wanych przy pomocy gotwki. Dziaaj tu mechanizmy inercji, przy-
zwyczajenia, naladownictwa oraz lenistwa intelektualnego iemocjo-
nalnego. Rwnie od partnerw oczekuje si uycia normalnej formy
patnoci. Wydawaoby si wic, e struktury interakcyjne sprzyjaj
przede wszystkim kultywowaniu patnoci gotwkowych. Ale wcale
nie jest powiedziane, e s na tyle mocne, aby blokowa upowszechnia-
nie si dziaa polegajcych na paceniu pienidzem bezgotwkowym.
Korzystanie z pienidza bezgotwkowego rwnie rzdzi si swoist
inercj, staje si nawykiem interakcyjnym, jest naladowane i coraz
czciej kultywowane.
14
D. Maison, Analiza barier dotyczcych korzystania z obrotu bezgotwkowego
oraz wskazanie dziaa ograniczajcych te bariery. Badanie jakociowe. Raport przy-
gotowany dla NBP, Warszawa 2010, http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemplatniczy/
obrot_bezgotowkowy/obrot_bezgotowkowy.html (14.04.2013).
50 Wiesaw Gumua
Po pite, utrzymywaniu si patnoci gotwkowych sprzyja gd

wizi osobistych. Patnoci gotwkowe wymagaj osobistego kontaktu
stron transakcji. Dla wielu osb zwaszcza dla starszych, ktre od-
czuwaj deficyt spotka zinnymi jest to na tyle wane, e decyduj
si na posugiwanie si gotwk, mimo e posiadaj rachunki bankowe
oraz instrumenty obrotu bezgotwkowego.
Po szste, z powysz tendencj zaczyna konkurowa trend pole-
gajcy na tym, e pewna cz spoeczestwa preferuje anonimowo
oraz odpersonalizowanie wzajemnych stycznoci, zwaszcza wtych sy-
tuacjach, gdy najwaniejsze jest zaatwienie sprawy, anie spotkanie.
Takie osoby wiadomie wybieraj, jeeli tylko jest to moliwe, obrt
bezgotwkowy. Dla nich liczy si transakcja, anie kontakt osobisty lub
pozytywne emocje towarzyszce gotwce. Gotwka jest tylko rodkiem,
anie wartoci sam wsobie.
8. Zaufanie do pienidza gotwkowego ibezgotwkowego
Zaufanie jest zakadem podejmowanym na temat niepewnych,

przyszych dziaa innych ludzi. Wtym rozumieniu na zaufanie skada-
j si dwa elementy: przekonania iich wyraenie wpraktyce15. Wsy-
tuacji, gdy chodzi o pienidze, przyjcie zaoenia, e inni zachowaj
si zgodnie znaszymi oczekiwaniami, jest wpewnej mierze ryzykowne.
W patnociach przychodzi taki moment, kiedy tracimy kontrol nad
rodkami dotychczas bdcymi wnaszej dyspozycji, aone jeszcze nie
dotary do odbiorcw, bd te nie jestemy pewni przyszych dziaa
beneficjentw po otrzymaniu patnoci. Amimo to wypuszczamy zrk
nasze pienidze. Zabezpieczamy si wic na rone sposoby, m.in. wy-
szukujemy najbardziej stosowne sposoby pacenia. Niemniej jednak,
istniej pewne granice zabezpieczania si. Wpewnym momencie mu-
simy wjakim stopniu zaufa naszym partnerom: innym ludziom, pie-
nidzowi, ktrego warto oraz autentyczno zaley od innych ludzi,
atake systemowi pieninemu, ktry rwnie daje si ujmowa jako
P.Sztompka, Zaufanie: fundament spoeczestwa. Wydawnictwo Znak, Krakw

15
2007, s. 69-70.
ukad dziaa jednostkowych izbiorowych. Patnoci ich tre, forma,

skala, intensywno izasig s zatem ufundowane na zaufaniu lub
jego braku. Inaczej mwic, wiele wtym obszarze zaley od upowszech-
nionej wdanym spoeczestwie kultury zaufania.
Zapata gotwk nie wymaga zaufania do innych ludzi, chyba e
chcemy jako udokumentowa ten fakt. Wtedy lepsza jest patno bez-
gotwkowa, gdy zostawia lad na rachunkach obydwu stron. Warto
doda, e wprzypadku patnoci gotwkowych zaufanie do innych nie
jest bezwarunkowe. Wiele osb obawia si oszustw zwizanych zprze-
liczaniem gotwki oraz autentycznoci znakw pieninych. Wpew-
nych sytuacjach preferuje si wic patnoci bezgotwkowe. atwiej
dochodzi do patnoci przelewem, gdy obydwie strony transakcji ufaj
sobie. Wierzyciel zawierza dunikowi, e ten zaspokoi jego roszczenie.
Patnik zawierza dostawcy towarw lub usug, e ten po otrzymaniu
przelewu wywie si ze wiadczenia. Uycie polecenia zapaty wy-
maga obdarzenia zaufaniem wierzyciela, e ten nie obciy rachunku
dunika nadmiern kwot. Zapata czekiem rozrachunkowym opiera
si na zaufaniu wobec wystawcy czeku, zobowizanego oraz wczeniej-
szych indosantw. Czek moe by faszywy, le wypeniony lub nie mie
pokrycia.
Zaufanie do instrumentw obrotu bezgotwkowego osiga relatyw-
nie wysoki poziom wczasach prosperity istabilnoci systemu finanso-
wego, spada jednak gwatownie wsytuacjach kryzysowych. Wtedy je-
stemy skonni znacznie bardziej ufa gotwce. Jesieni 2008 r. mona
byo obserwowa, jak liczni dentelmeni wynosili weleganckich nesese-
rach gotwk zbankw londyskich. Niewiele brakowao, by pojawia
si panika. Wtym czasie wPolsce klienci raczej sporadycznie wybierali
swoje pienidze z rachunkw. Zaufali pienidzowi bezgotwkowemu,
poniewa zaufali polskiemu systemowi bankowemu. Takie wytuma-
czenie ma mocne uzasadnienie wwynikach bada przeprowadzonych
przez Jarosawa Grniaka kilka lat wczeniej16.
Oglnie spoeczestwo polskie obdarza wikszym zaufaniem gotw-
k ni bezgotwkowe instrumenty patnicze. Pami niedawnego kry-
zysu finansowego i umiarkowany optymizm dotyczcy ksztatowania
si koniunktury wnajbliszej przyszoci utrwalaj takie nastawienia.
J.Grniak, My inasze pienidze: studium postaw wobec pienidza. Wydawni-

16
ctwo AUREUS, Krakw 2000, s. 298 301.

52 Wiesaw Gumua
Dominika Maison, analizujc wyniki bada postaw Polakw wobec

obrotu bezgotwkowego, przeprowadzonych na oglnopolskiej repre-
zentatywnej prbie, opracowaa indeks zaufania do obrotu bezgotw-
kowego (IZOB). Indeks operuje skal od 1 do 100, gdzie 100 oznacza
najwysz warto zaufania. Zbada wynika, e:
a) wskanik zaufania do obrotu bezgotwkowego na koniec 2009 r.
wynosi 57 punkw, co naley interpretowa jako redni poziom
zaufania;
b) najwysze wskaniki zaufania reprezentuj osoby, ktre inten-
sywnie korzystaj zinstrumentw obrotu bezgotwkowego;
c) im wiksza wiedza finansowa, tym wysze wskaniki zaufania;
d) poziom zaufania jest skorelowany zwiekiem iwyksztaceniem;
e) dochody wpywaj na zaufanie wniewielkim stopniu;
f) zaufanie nie ma zwizku zpci;
g) istnieje wyrany zwizek midzy zaufaniem do obrotu bezgotw-
kowego adziaaniami podejmowanymi przy pomocy niektrych
instrumentw obrotu bezgotwkowego.
() najwikszy zwizek ma zaufanie zuywaniem kart patniczych
ikorzystaniem zbezgotwkowych form patnoci za rachunki, anie ma
wpywu na samo korzystanie zkonta internetowego. Oznacza to, e aby
korzysta zkarty patniczej czy zbezgotwkowych form patnoci za ra-
chunki niezbdny jest pewien poziom zaufania do obrotu bezgotwko-
wego. Natomiast samo korzystanie zkonta internetowego nie, bo takim
korzystaniem moe by na przykad sprawdzanie salda, co nie ma zwiz-
ku ztransakcjami bezgotwkowymi. Ponadto dostp do konta interne-
towego jest zakadany automatycznie, wic nie ma tu czsto wiadomej
decyzji powizanej zobrotem bezgotwkowym 17. Zbada przeprowa-
dzonych w2009 r. przez Tomasza Koliskiego nad ubankowieniem Po-
lakw wynika, e tylko 14,5% respondentw wymienia brak zaufania
jako jeden z gwnych powodw nieposiadania rachunku bankowego.
Zdecydowanie czciej wskazywane s takie czynniki, jak niskie docho-
dy, brak potrzeby oraz zbyt wysokie opaty wstosunku do korzyci18.
D. Maison, Analiza barier dotyczcych korzystania z obrotu bezgotwkowego

17
oraz wskazanie dziaa ograniczajcych te bariery, op. cit.

18
T.Koliski, Raport zoglnopolskiego badania reprezentatywnego nt. ubanko-
wienia Polakw, form otrzymywania dochodw izasikw oraz sposobw patnoci za
podatki iopaty w2009 roku. Narodowy Bank Polski, Departament Systemu Patni-
czego, Warszawa 2009.
Ten niejednoznaczny zwizek midzy zaufaniem a typem pieni-

dza, ktry jest preferowany jako rodek patniczy, daje si tumaczy
faktem, e rwnie inne czynniki maj wpyw na dziaania stron pat-
noci. S to midzy innymi czynniki prawne, interesy inawyki. Poja-
wiaj si take rne okolicznoci, ktre zmuszaj do zaakceptowania
niechcianej formy patnoci bd do zaniechania tej obdarzanej naj-
wikszym zaufaniem. Na przykad mog to by naciski pracodawcy lub
innego partnera transakcji pieninej.
Zakoczenie
W2010 r., charakteryzujc trendy wpoday pienidza gotwkowego

ibezgotwkowego, dominujce wPolsce wpierwszej dekadzie XXI wie-
ku, mona byo stwierdzi: Do spoeczestwa bezgotwkowego tak,
ale zgotwk19. Trzy lata pniej mona powtrzy to samo. Powik-
sza si zarwno ilo pienidza gotwkowego, jak i bezgotwkowego,
przy czym zmniejszya si nieznacznie dynamika wzrostu tego drugie-
go. Czasy stabilnoci finansowej lepiej su pienidzowi bezgotwko-
wemu, aczasy zamieszania finansowego bardziej sprzyjaj gotwce.
Bibliografia
Consumers Views on Switching Service Providers. Analytical Report.

Flash Eurobarometer 243. Survey Conducted by the Gallup Organiza-
tion, Coordinated by Directorate-General Communication,
European Commission, January 2009, http://ec.europa.eu/public_opinion/
flash/fl_243_en.pdf (14.04.2013).
EBC Statistical Data Warehouse, 2012, http://sdw.ecb.europa.eu
(14.04.2013).
European Commission. Special Eurobarometer 373. Retail Financial Ser-
vice,. Fieldwork: September 2011, Publication: March 2012, http://
19
W.Gumua, Spoeczestwo polskie spoeczestwo gotwkowe, op.cit, s. 135.
54 Wiesaw Gumua
ec.europa.eu/internal_market/finservices-retail/policy/index_en.ht-
m#initiatives (14.04.2013).
Grniak J., My inasze pienidze. Studium postaw wobec pienidza. Wy-
dawnictwo AUREUS, Krakw 2000.
Gumua W., Spoeczestwo polskie spoeczestwo gotwkowe, [w]: Polska
pocztku XXI wieku: przemiany kulturowe icywilizacyjne, red. Krzysz-
tof Frysztacki, Piotr Sztompka, Polska Akademia Nauk, Komitet So-
cjologii, Warszawa 2012.
Koliski T., Raport z oglnopolskiego badania reprezentatywnego nt.
ubankowienia Polakw, form otrzymywania dochodw izasikw oraz
sposobw patnoci za podatki iopaty w2009 roku. Narodowy Bank
Polski, Departament Systemu Patniczego. Warszawa, wrzesie 2009
(Raport znajduje si wzasobach Departamentu Systemu Patniczego
NBP).
Maison D., Analiza barier dotyczcych korzystania z obrotu bezgotwko-
wego oraz wskazanie dziaa ograniczajcych te bariery. Badanie ja-
kociowe. Raport przygotowany dla NBP, Warszawa 2010, http://www.
nbp.pl/home.aspx?f=/systemplatniczy/obrot_bezgotowkowy/obrot_bez-
gotowkowy.html (14.04.2013).
Maison D., Postawy Polakw wobec obrotu bezgotwkowego. Raport przy-
gotowany dla NBP. Warszawa 2010, http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/
systemplatniczy/obrot_bezgotowkowy/obrot_bezgotowkowy.html
(14.04.2013).
Ocena funkcjonowania polskiego systemu patniczego w I proczu
2012roku. NBP. Departament Systemu Patniczego, padziernik 2012,
http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemplatniczy/ocena/ocena.html
(14.04.2013).
Payment and Securities Settlement Systems in the European Union. Euro-
pean Central Bank, Frankfurt am Main 2007.
Poda pienidza M3 i czynniki jego kreacji, http://nbp.pl/statystyka/
pieniezna_i_bankowa/dwn/podaz_bilansowa/xls (14.04.2013).
Strategia rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2009 2013
(projekt). Narodowy Bank Polski, Zwizek Bankw Polskich, Koali-
cja na Rzecz Obrotu Gotwkowego iMikropatnoci, Warszawa 2009,
http://www.nbp.pl/SystemPlatniczy/Obrot_bezgotowkowy/rob_projekt.
pdf (14.04.2013).
Sztompka P., Zaufanie: fundament spoeczestwa. Wydawnictwo Znak,
Krakw 2007.
Tochmaski A., Wprowadzenie do tematyki obrotu bezgotwkowego. Ma-
teria umieszczony na dysku sieciowym NBP, R:\DKP\Akademia Do-
stpne Finanse 2012 (14.04.2013).
Cash and cashless forms of currency in Poland

Summary
In Poland in the 21st century the percentage of cash in circulation de-

creased significantly as compared to cashless forms of money (bank depos-
its) in the monetary aggregate (M1). But at the same time the supply of
cash has grown continuously which has startled experts who had previously
predicted its decline. In 2008 and 2011 the growth rates of cash were higher
than those for deposits. This temporary growth in the percentage of cash
(currency in circulation) as a part of the M1 positively verifies the theory
that financial crises or economic turmoil are the times in which the demand
for cash grows because people lose faith in cashless forms of currency (i.e. in
bank deposits). Moreover, alot of long-term factors contribute to the belief
in cash: legal acts, financial interests, skills, attitudes, values, emotions and
behavioral habits. The ambiguous picture of relations between the banking
of Polish society and the approach of Poles to cash and deposits comes from
analyses. On one hand, the banking of society causes the growth in the per-
centage of deposits in the M1. These are long term trends with occasional
fluctuations. On the other hand, which must be stressed here, the banking
of society does not cause the decline of supply of cash. Furthermore, cash in
circulation rises more quickly than liquid deposits during times of financial
turmoil. Polish society prefers cash use and uses it in everyday transactions.
Key words: cash, currency in circulation, cashless forms of currency, de-

posits, monetary aggregates, the banking of society.
Krzysztof Maciejewski1
Uczestnicy obrotu bezgotwkowego

na rynku polskim
Wstp
Na caym wiecie oglnym trendem stao si zastpowanie form pat-

noci opartych o gotwk i papierowe instrumenty patnicze patno-
ciami bezgotwkowymi, wszczeglnoci patnociami elektronicznymi.
Obrt bezgotwkowy, rozumiany jako dokonywanie rozlicze pieni-
nych przy uyciu bezgotwkowych instrumentw patniczych pomidzy
jego uczestnikami, tj. bez udziau gotwki, wostatnich latach systema-
tycznie wzrasta rwnie wPolsce. Jednak charakteryzuje si on umiar-
kowanym tempem rozwoju, co potwierdzaj odpowiednie wskaniki,
ktre wwielu obszarach plasuj nasz kraj na jednym zostatnich miejsc
wrd krajw Unii Europejskiej pod wzgldem rozwoju obrotu bezgo-
twkowego2. wiadczy to zjednej strony opewnym opnieniu Polski
wstosunku do wikszoci krajw europejskich, azdrugiej oogromnym
potencjale rozwoju obrotu bezgotwkowego wnaszym kraju. Potencja
1
Krzysztof Maciejewski doktor nauk ekonomicznych, Naczelnik Wydziau Ana-
liz i Bada w Departamencie Systemu Patniczego Narodowego Banku Polskiego,
adres email: krzysztof.maciejewski@nbp.pl.
Przedstawione wopracowaniu opinie iwnioski s dzieem autora inie powinny by
traktowane jako stanowisko Narodowego Banku Polskiego.
2
Porwnanie wybranych elementw polskiego systemu patniczego z systemami
innych krajw Unii Europejskiej za 2011 rok, NBP, DSP, Warszawa, grudzie 2012 r.
58 Krzysztof Maciejewski
ten jest zauwaany przez dostawcw usug patniczych oferujcych co-

raz wygodniejsze ibardziej efektywne rozwizania patnicze.
Obrt bezgotwkowy jest tworzony przez jego uczestnikw (iwyst-
pujce pomidzy nimi relacje). Bez ich udziau obrt ten nie mgby
funkcjonowa. Mona stwierdzi, e im wicej korzyci oferuje obrt
bezgotwkowy swoim uczestnikom, tym wicej nowych uczestnikw
przystpuje do tego obrotu3. Zgodnie z teori rynkw dwustronnych,
tj. rynkw obsugujcych dwie rne grupy uytkownikw, pomidzy
ktrymi nastpuje interakcja, uwaa si, e im wicej uytkownikw
rynku znajduje si po jednej stronie, tym wiksze korzyci odnosi dru-
ga strona rynku4.
Celem niniejszego artykuu jest dokonanie identyfikacji oraz kla-
syfikacji uczestnikw obrotu bezgotwkowego, ze wskazaniem ich roli
irelacji wystpujcych pomidzy nimi. Wopracowaniu wykorzystano
analiz opisow iporwnawcz.
1. Podstawowe zagadnienia zzakresu obrotu

bezgotwkowego
Wnajbardziej oglnym zarysie uczestnikami obrotu bezgotwkowe-

go s: patnik (dunik), beneficjent (wierzyciel) oraz porednicy zapew-
niajcy ten obrt, co zaprezentowano na schemacie nr 1. Zarwno pat-
nik, jak ibeneficjent patnoci utrzymuj relacje jedynie ze swoim do-
stawc usug, ktrym zazwyczaj jest bank. Zpunktu widzenia klienta,
jest to porednik finansowy, ktry wimieniu swojego klienta realizuje
zlecenie patnicze wformie bezgotwkowej. Wkolejnych etapach rea-
lizowania transakcji, nastpujcych po zainicjowaniu transakcji przez
klienta, zazwyczaj uczestnicz dodatkowe podmioty odpowiedzialne za
Obrt bezgotwkowy zapewnia jego uczestnikom wiele korzyci, wrd ktrych

3
zalenie od rodzaju uczestnika mona wyrni popraw wygody, szybkoci czy bez-
pieczestwa transakcji, atake redukcj kosztw realizowanych transakcji czy ograni-
czenie szarej strefy.
4
J.Ch. Rochet, J. Tirole, Two-sided Markets: An Overview, 2004, http://faculty.
haas.berkeley.edu/hermalin/rochet_tirole.pdf, (marzec 2013 r).
Uczestnicy obrotu bezgotwkowego na rynku polskim 59
rozliczenie oraz rozrachunek, przy czym ich dziaanie cho bardzo

istotne jest niezauwaalne dla klienta.
Schemat 1. Uczestnicy rozliczenia wobrocie bezgotwkowym

rdo: opracowanie wasne na podstawie: A.Tochmaski, Strategia rozwoju systemu
patniczego iobrotu bezgotwkowego wPolsce, Narodowy Bank Polski, Departament
Systemu Patniczego, http://www.nbp.pl/publikacje/wyklady/bezgotowkowy.pdf, (kwie-
cie 2013 r.).
W przypadku transakcji gotwkowej patno jest realizowana bez

porednikw. Gotwka jest przekazywana bezporednio przez patnika
do beneficjenta, zrki do rki5. Naley zaznaczy, e warunkiem reali-
zacji transakcji bezgotwkowej jest posiadanie przez obie strony trans-
akcji (patnika ibeneficjenta) rachunku patniczego lub bezgotwkowego
instrumentu patniczego, np. karty kredytowej6 lub przedpaconej.
Wanym rozrnieniem jest podzia uczestnikw obrotu bezgotw-
kowego wedug rodzajw stron rozliczenia. W tym kontekcie patni-
kiem bd beneficjentem mog by osoby fizyczne (konsumenci), przed-
5
Obrt bezgotwkowy zalety ikorzyci wynikajce zjego upowszechnienia, NBP,
DSP, Warszawa, listopad 2008, s. 10-11.
6
Bank wydajcy kart kredytow nie otwiera jej posiadaczowi rachunku ban-
kowego lub patniczego. Jednak bank uruchamia rachunek techniczny przypisany do
karty kredytowej, na ktry posiadacz karty dokonuje wpat celem spaty zaduenia
powstaego wwyniku uytkowania karty.
sibiorstwa iinstytucje publiczne. Uczestnicy obrotu bezgotwkowego

wedug stron rozliczenia oraz typy transakcji dokonywanych przez tych
uczestnikw przedstawiono wtabeli nr 1.
Tabela 1. Uczestnicy transakcji bezgotwkowych wedug stron rozliczenia
Beneficjenci / wierzyciele
Konsumenci Przedsibiorstwa Instytucje publiczne
(C Consumer) (B Business) (G Government)
Konsumenci Transakcje typu Transakcje typu
Transakcje typu C2G
(C Consumer) C2C C2B
Patnicy / Przedsibiorstwa Transakcje typu Transakcje typu
Transakcje typu B2G
Dunicy (B Business) B2C B2B
Instytucje publiczne Transakcje typu Transakcje typu
Transakcje typu G2G
(G Government) G2C G2B
rdo: opracowanie wasne na podstawie: Obrt bezgotwkowy zalety ikorzyci wyni-
kajce zjego upowszechnienia, NBP, DSP, Warszawa, listopad 2008, s. 15.
Obszarem godnym szczeglnej uwagi jest segment obrotu pie-

ninego typu C2B (konsument przedsibiorstwo), czyli segment,
w ktrym patnikiem jest konsument, a beneficjentem przedsibior-
stwo (np. sklep stacjonarny lub sklep internetowy). Obrt tego typu
cechuje si ponadto tym, e w jego ramach funkcjonuj w zasadzie
wszystkie podstawowe formy patnoci bezgotwkowych (ale take
gotwkowych), a transakcje charakteryzuj si czstym wystpowa-
niem oraz zazwyczaj nisk lub redni wartoci. Za przykad takich
transakcji mona poda codzienne patnoci kart patnicz w skle-
pie, patno telefonem komrkowym za parkowanie, zakup towaru
wsklepie internetowym przy uyciu e-przelewu lub zapat za ener-
gi elektryczn przy uyciu polecenia zapaty7. Natomiast rozliczenia
przeprowadzane pomidzy przedsibiorstwami oraz zudziaem insty-
tucji publicznych podlegay wostatnich latach procesom optymaliza-
cji iobecnie zdominowane s przez instrument polecenia przelewu.
Wanalizie nie uwzgldniono natomiast obrotu midzybankowego,
tj. wysokokwotowych rozlicze pomidzy instytucjami finansowymi,
ktry to obrt jest realizowany gwnie za porednictwem systemu
Szerzej na ten temat w: M. Polasik, K. Maciejewski, Innowacyjne instrumenty

7
patnicze w Polsce i na wiecie, Materiay i Studia, Zeszyt Nr 241, NBP, Warszawa,

2009, s. 18-23.
patnoci wysokokwotowych SORBNET8 iwynika ze zlece klientw

bankw przedstawionych wtabeli nr 1.
Naley rwnie zaznaczy, e wzalenoci od rodzaju systemu pat-
noci i wykorzystywanych instrumentw patniczych (o charakterze
uznaniowym lub obcieniowym) zmienia si liczba uczestnikw trans-
akcji bezgotwkowej oraz ich rola.
2. Uczestnicy obrotu opartego na poleceniu przelewu

ipoleceniu zapaty
Wramach polecenia przelewu ipolecenia zapaty mona wyr-

ni organizacyjno-prawne powizania pomidzy nastpujcymi pod-
miotami: patnikiem, bankiem patnika, beneficjentem, bankiem be-
neficjenta (wierzyciela) iizb rozliczeniow, ktra na etapie rozra-
chunku transakcji wchodzi rwnie wrelacje zoperatorem systemu
rozrachunku midzybankowego, tj. Narodowym Bankiem Polskim.
Krajowy system polecenia przelewu i polecenia zapaty funkcjonu-
je na bazie dziaajcego wtrybie sesyjnym systemu patnoci deta-
licznych ELIXIR, prowadzonego przez Krajow Izb Rozliczeniow
S.A. Wedug stanu na dzie 1 marca 2013 r., liczba bezporednich
uczestnikw systemu ELIXIR obejmowaa 47 podmiotw banko-
wych9.
W przypadku polecenia przelewu (Schemat nr 2) patnik jest
stron inicjujc transakcj. W celu przekazania rodkw pieni-
nych do beneficjenta (1) skada on wswoim banku dyspozycj prze-
lewu (2), skutkujc obcieniem swojego rachunku i uznaniem
rachunku beneficjenta okrelon kwot. Patnik moe zoy dys-
pozycj polecenia przelewu za porednictwem jednego z kanaw
komunikacji elektronicznej (np. w serwisie bankowoci interneto-
wej bd mobilnej) lub woddziale banku. Bank patnika, wiadczc
8
Zastpienie systemu SORBNET przez system SORBNET2 zaplanowano na
czerwiec 2013 r.
9
Krajowa Izba Rozliczeniowa, http://www.kir.com.pl/main.php?p=4500, (kwie-
cie 2013 r.).
usugi na rzecz swojego klienta w ramach polecenia przelewu, ob-

cia na podstawie zoonej dyspozycji rachunek patnika (3)
oraz przekazuje zlecenie patnicze do izby rozliczeniowej wcelu jego
dalszego przekazania do banku beneficjenta (4). W Polsce jedyn
izb rozliczeniow wrozumieniu przepisw ustawy Prawo bankowe
jest Krajowa Izba Rozliczeniowa. Izba rozliczeniowa jest instytucj,
ktra przy wykorzystaniu infrastruktury teleinformatycznej oferuje
sprawny ibezpieczny przepyw komunikatw patniczych pomidzy
wieloma uczestnikami klientami izby, ktrymi s instytucje finan-
sowe, gwnie banki. Dziki czeniu wielu uczestnikw rynku przez
jeden podmiot, jakim jest izba rozliczeniowa, poszczeglni uczestni-
cy obrotu nie musz tworzy midzy sob bezporednich pocze
izawiera relacji wformie umw bilateralnych. KIR prowadzi dwa
systemy patnoci detalicznych (ELIXIR dla patnoci w zotych
iEuroELIXIR dla patnoci weuro), ktre dziaaj na zasadzie roz-
rachunku netto. W przypadku systemu ELIXIR, KIR po dokona-
niu wielostronnej kompensaty wzajemnych nalenoci izobowiza
bankw wystawia zlecenia do zaksigowania na rachunkach ban-
kw, ktre wynikaj ze zlece patniczych klientw bankw. KIR
przekazuje zlecenia do zaksigowania na rachunkach bankw ope-
ratorowi systemu SORBNET, tj. Narodowemu Bankowi Polskiemu
(5). Bank centralny, ktry wramach systemu SORBNET prowadzi
rachunki biece bankw, dokonuje odpowiednio obcienia iuzna-
nia rachunkw bankw10 iprzesya do KIR potwierdzenie dokonania
rozrachunku midzybankowego (6). KIR przekazuje nastpnie do
banku beneficjenta informacj dotyczc zlecenia (7). Na tej podsta-
wie bank beneficjenta dokonuje uznania rachunku wierzyciela (8)
iudostpnia rodki beneficjentowi (9).
Wprezentowanym schemacie dla uproszczenia zakada si, e zlecenia s reali-

10
zowane pomidzy dwoma bankami, zktrych jeden peni rol banku patnika, adrugi
banku beneficjenta. Wprzypadku braku innych zlece pomidzy bankami obciany
byby rachunek banku patnika, auznawany rachunek banku beneficjenta. Wprak-
tyce ma miejsce wiele transakcji, ktre s przetwarzane pomidzy wieloma bankami
i zazwyczaj dany bank peni rol zarwno banku patnika, jak i banku beneficjenta.
Wrezultacie, wwyniku wielostronnego rozliczenia netto wszystkich zlece pomidzy
bankami na danej sesji rozliczeniowej, moe mie miejsce inny kierunek ksigowania
na rachunkach banku patnika ibanku beneficjenta. Uwaga ta odnosi si rwnie do
schematu polecenia zapaty.
Schemat 2. Uczestnicy polecenia przelewu iich rola

rdo: opracowanie wasne na podst.: Krajowa Izba Rozliczeniowa, http://www.kir.
com.pl, (kwiecie 2013 r.).
W krajowym systemie polecenia zapaty uczestnicz nastpujce

strony rozliczenia: beneficjent (wierzyciel), bank prowadzcy rachunek
beneficjenta, patnik (dunik), bank prowadzcy rachunek patnika,
izba rozliczeniowa penica rol porednika wwymianie zlece pomi-
dzy bankami, atake Narodowy Bank Polski dokonujcy rozrachunku
midzybankowego pomidzy bankami. Przebieg rozliczenia polecenia
zapaty wobrocie krajowym przedstawiono na schemacie nr 3.
Zasadnicza rnica pomidzy poleceniem zapaty, ktre jest instru-
mentem obcieniowym, a poleceniem przelewu bdcym instrumen-
tem uznaniowym, polega na tym, e patnik nie jest stron inicjuj-
ca patno. rdem rozliczenia wtakiej formie nie jest wic patno
uruchamiana przez patnika po przedstawieniu mu rachunku do zapa-
ty (1), ale dziaanie beneficjenta na podstawie zgody na zastosowanie
polecenia zapaty, udzielonej mu wczeniej przez patnika. To bene-
ficjent (wierzyciel) skada najpierw w swoim banku dyspozycj pole-
cenia zapaty (2). Bank beneficjenta przekazuje t dyspozycj do izby
rozliczeniowej za porednictwem systemu patnoci, wtym przypadku
systemu ELIXIR (3). KIR kieruje do banku patnika zapytanie omo-
liwo realizacji polecenia zapaty (4). Bank patnika, po weryfikacji
odpowiednich penomocnictw, obcia rachunek patnika (5) iprzesya

do KIR potwierdzenie realizacji zlecenia (6). KIR z kolei przekazuje
do NBP dyspozycj obcienia rachunku banku patnika iuznania ra-
chunku banku beneficjenta kwot zlecenia (7). NBP, po zrealizowaniu
zlece KIR, przesya do KIR potwierdzenie dokonania rozrachunku
midzybankowego (8). Nastpnie KIR przekazuje informacj dotyczc
zlecenia do banku beneficjenta (9), ktry uznaje rachunek beneficjenta
odpowiednimi rodkami (10). Bank patnika powiadamia jeszcze swoje-
go klienta odokonaniu patnoci na rzecz beneficjenta (11).
Relacje klientowskie Relacje midzybankowe Rozliczenie i rozrachunek
Patnik Bank
11
patnika
6
4
7
KIR NBP
1
3 8
10
9
Beneficjent Bank
2
beneficjenta
Schemat 3. Uczestnicy polecenia zapaty iich rola

rdo: opracowanie wasne na podst.: Krajowa Izba Rozliczeniowa, http://www.kir.
com.pl, (kwiecie 2013).
Na podkrelenie zasuguje fakt, e cho liczba podmiotw uczest-

niczcych wrozliczeniu polecenia zapaty jest taka sama jak wprzy-
padku polecenia przelewu, to liczba interakcji pomidzy uczestnikami
zwiksza si znacznie. Powstaje jednak warto dodana wpostaci au-
tomatycznej spaty zobowiza klienta, ktry dokonuje patnoci wter-
minie bez podejmowania jakichkolwiek czynnoci, zwyjtkiem wyra-
enia pierwotnej zgody na zastosowanie polecenia zapaty na etapie
uruchamiania usugi.
Naley rwnie wskaza na alternatywne w stosunku do oferowa-
nych przez izb rozliczeniow moliwoci bankw wzakresie transakcji
bezgotwkowych. Po pierwsze, banki obsuguj cz transakcji bezgo-

twkowych swoich klientw bez udziau izby rozliczeniowej, w formie
przeleww wewntrzbankowych (wewntrzoddziaowych i midzyod-
dziaowych). Ma to miejsce w przypadku, gdy patnik i beneficjent s
klientami tego samego banku. Wwczas dany bank dokonuje wswoim
systemie ksigowym transferu rodkw zrachunku patnika na rachu-
nek beneficjenta. Transakcje takie charakteryzuj si zazwyczaj natych-
miastowym terminem realizacji, gdy bank nie jest uzaleniony od sesyj-
nego dziaania systemu ELIXIR. Po drugie, pojawi si na rynku polskim
nowy system patnoci natychmiastowych o nazwie System patnoci
BlueCash. Operatorem tego systemu jest firma Blue Media S.A., ktra
staa si instytucj poredniczc wrozliczeniach midzy bankami. Za
trendem oferowania bankom iich klientom patnoci natychmiastowych
poda rwnie KIR, ktra wdroya system patnoci onazwie Express
ELIXIR11.
Warto take przypomnie, e realizowanie polece przelewu i za-
paty wymaga od patnika ibeneficjenta posiadania rachunku banko-
wego. Wedug bada przeprowadzonych przez NBP na przeomie lat
2011 i 2012, konto bankowe posiadao 77% dorosych Polakw (osb
w wieku 18 lat i powyej)12. Oznacza to, e blisko jedna czwarta pol-
skiego spoeczestwa nie posiada takich rachunkw ijest jednoczenie
wykluczona zobrotu bezgotwkowego, co naley uzna za niekorzystne
zjawisko spoeczno-ekonomiczne, ktre nie przyczynia si do wzrostu
obrotu bezgotwkowego wPolsce.
3. Uczestnicy rynku kart patniczych
Kolejnym kluczowym filarem obrotu bezgotwkowego s systemy

kart patniczych, wramach ktrych wydawane s przez banki karty pat-
11
Szerzej w: Informacja orozliczeniach pieninych irozrachunkach midzyban-
kowych wIV kwartale 2012 r., NBP, Warszawa, marzec 2013 r., s. 15-18.
12
T.Koliski, Zwyczaje patnicze Polakw, NBP, DSP, Warszawa, grudzie 2012.
Jak pokazuj wyniki rnych bada empirycznych, wskanik ten utrzymywa si na
podobnym poziomie wlatach 2009-2012.
nicze13. Systemy kart patniczych, ich uczestnicy oraz towarzyszca im

infrastruktura, prowadzona przez rne podmioty, tworz rynek kart
patniczych. Naley take zaznaczy, e systemy te ze wzgldu na swoj
specyfik, polegajc na wykorzystywaniu inieustannym rozwoju skom-
plikowanej infrastruktury teleinformatycznej zaliczano jeszcze niedaw-
no do najbardziej innowacyjnych obszarw rynku usug patniczych14.
Uczestnikami rynku kart patniczych s zazwyczaj:
konsumenci posiadacze kart dokonujcy patnoci kartami za
towary lub usugi wokrelonych punktach handlowo-usugowych;
akceptanci sprzedawcy przyjmujcy zapat za towary lub usu-
gi przy uyciu kart patniczych;
agenci rozliczeniowi centra rozliczeniowe (banki lub podmio-
ty niebankowe), ktre maj podpisane umowy z akceptantami
oprzyjmowanie zapaty przy uyciu kart patniczych; agent rozli-
czeniowy prowadzi take rozliczenie transakcji pomidzy wydaw-
cami kart aakceptantami;
wydawcy kart patniczych podmioty (najczciej banki) wydaj-
ce klientom karty patnicze;
organizacje kart patniczych skupiajce wok siebie wydawcw
kart (np. jako czonkw lub klientw), wydajcych karty zlogo or-
ganizacji, dostarczajce infrastruktur techniczn umoliwiajc
byskawiczn autoryzacj transakcji, okrelajce zasady przyj-
mowania irozliczania kart, opracowujce irozwijajce standardy
kart patniczych oraz usugi iprodukty znimi zwizane, wdraa-
jce irozwijajce technologie suce do wydawania kart patni-
czych, reklamujce ipromujce mark swoich produktw wrd
posiadaczy kart iakceptantw.
Wyrnia si dwa gwne modele funkcjonowania systemw kart
patniczych: systemy trjstronne (zamknite) isystemy czterostronne
(otwarte)15. Zostay one zaprezentowane na schemacie nr 4. Dodatkowo
mona wymieni modele dwustronne, ktre jednak odgrywaj margi-
naln rol na rynku usug patniczych.
13
Karty patnicze umoliwiaj dokonywanie transakcji zarwno bezgotwkowych
(np. patnoci wpunktach handlowo-usugowych lub wsklepach internetowych), jak
igotwkowych (wypata gotwki wbankomacie). Wniniejszym opracowaniu skoncen-
trowano si na transakcjach bezgotwkowych kart patniczych.
14
W.Chmielarz, Systemy elektronicznej bankowoci, Difin, Warszawa 2005, s. 104.
15
T.Kokkola, The payment system, European Central Bank, 2010, s. 56.
Model czterostronny Model trjstronny
Organizacja Organizacja patnicza /

patnicza wydawca karty i
agent rozliczeniowy
Bank Agent
wydawca karty rozliczeniowy
Klient / Sklep /
Posiadacz karty Akceptant
Klient / Sklep /
Posiadacz karty Akceptant
Schemat 4. Modele funkcjonowania systemw kart patniczych

Dwustronne systemy kart patniczych stanowi najprostsz form

wsppracy podmiotw tworzcych system patnoci. Dziaanie takie-
go systemu polega na tym, e patnoci dokonywane przez konsumen-
tw akceptowane s jedynie przez wydawc karty, ktrym jest np. sie
sprzedawcw, takich jak sie hipermarketw wraz zpodmiotami zale-
nymi, przy czym sie sprzedawcw zajmuje si take przetwarzaniem
irozliczaniem transakcji16.
Trjstronny system kart patniczych odnosi si do wspzalenoci
pomidzy trzema grupami podmiotw: konsumentami (posiadaczami
kart), akceptantami oraz instytucj centraln (bankiem lub organiza-
cj patnicz), penic jednoczenie dwie funkcje: wydawcy i agenta
rozliczeniowego. Ten ostatni podmiot, oprcz technicznych aspektw
zwizanych zwydawaniem kart iobsug transakcji, okrela rwnie
warunki wydawania i akceptacji kart. Przykadami systemw trj-
stronnych s m.in. systemy organizowane w wielu krajach przez Di-
ners Club iAmerican Express.
Najbardziej rozwinite systemy kart patniczych funkcjonuj wra-
mach otwartego, czterostronnego modelu patnoci obejmujcego cztery
grupy podmiotw: konsumentw, akceptantw, wydawcw kart pat-
Benefits of Open Payment Systems and the Role of Interchange, MasterCard,

16
2008, s. 2-4.
niczych oraz centra rozliczeniowe. Wprzypadku tego modelu funkcje

wydawnicza irozliczeniowa mog by wykonywane przez odrbne, nie-
zalene od siebie podmioty (bank-wydawc iagenta rozliczeniowego).
Form czterostronnych systemw kart patniczych przyjmuj systemy
prowadzone wszczeglnoci przez organizacje VISA iMasterCard. Mo-
del czterostronny odrnia si od pozostaych modeli (dwu- itrjstron-
nych) rozdzieleniem funkcji wydawcy kart i agenta rozliczeniowego,
atake wystpowaniem tzw. opaty interchange (ang. interchange fee).
Ze wzgldu na zasig funkcjonowania mona rozrni trzy rodza-
je systemw kart patniczych: lokalne, krajowe oraz midzynarodowe.
Systemy ozasigu lokalnym funkcjonuj wramach jednego lub kilku
bankw na ograniczonym obszarze geograficznym, np. wniewielkiej
sieci sklepw zlokalizowanych wjednym lub kilku miastach. Zkolei
krajowy system kart patniczych, reprezentujcy bardziej rozwinit
infrastruktur, obejmuje obsug transakcji realizowanych na terenie
danego pastwa. Natomiast midzynarodowe systemy kart patni-
czych obsuguj transakcje dokonywane na caym wiecie, niezale-
nie od pastwa, w ktrym zostay wydane karty. Z uwagi na fakt,
e budowa infrastruktury isieci akceptacji kart ozasigu globalnym
jest procesem kosztownym i dugotrwaym, istnieje jedynie kilka
midzynarodowych systemw kart. Najbardziej znanymi systemami
ozasigu midzynarodowym s: VISA, MasterCard, Amex (American
Express), Diners Club, JCB (Japan Credit Bureau) oraz China Union-
Pay.
Na rynku polskim gwn rol odgrywaj dwie pierwsze z wyej
wymienionych organizacji kart patniczych ozasigu midzynarodo-
wym. Na koniec 2012 r., pod wzgldem liczby wydanych kart pat-
niczych w Polsce, pozycj dominujc zajmowaa organizacja VISA,
z udziaem w rynku na poziomie 61%, natomiast organizacja Ma-
sterCard posiadaa udzia 37,5%. Pozostay udzia wwysokoci 1,5%
przypada na pozostae systemy kart patniczych, tj. American Ex-
press i Diners Club oraz karty wasne bankw17. Struktur wyda-
nych wPolsce kart patniczych wedug poszczeglnych systemw kart
patniczych w latach 2005-2012 zaprezentowano na wykresie nr 1.
Warto zaznaczy, e udzia wrynku kart patniczych organizacji Ma-
Informacja okartach patniczych IV kwarta 2012, NBP, Warszawa, marzec

17
2013 r., s. 5-6.

sterCard wzrs wyranie wlatach 2009-2012, z30,3% do 37,5%, przy

jednoczesnym widocznym spadku udziau wrynku organizacji VISA
z66,7% w2009 r. do 61% w2012 r. Wysokie bariery wejcia na rynek
kart wobszarze dziaalnoci systemw kart patniczych, wynikajce
z oferowania bankom-wydawcom kart wysokich opat interchange18
oraz usug patniczych o zasigu midzynarodowym, sprawiaj, e
systemy VISA i MasterCard nie maj w Polsce od lat dodatkowej,
znaczcej konkurencji. Wydaje si to potwierdza przykad krajowego
systemu kart patniczych PolCard, ktry nie przyj si na rynku pol-
skim inastpio jego zamknicie.
VISA MasterCard Pozostae
100% 4,3% 3,5% 3,0% 2,9% 1,4% 1,5%

7,7% 7,4%
80% 32,7% 30,2% 30,3% 32,5% 33,9% 37,5%

34,8% 35,1%
60%
40%
62,9% 66,4% 66,7% 64,6% 64,7% 61,0%
57,5% 57,5%
20%
0%
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Wykres 1. Struktura wydanych wPolsce kart patniczych wedug systemw

kartowych wlatach 2005-2012
rdo: opracowanie wasne na podstawie Informacji kwartalnych o kartach patni-
czych, NBP.
Wydawanie kart byo wPolsce wostatnich latach dziaalnoci na

tyle dochodow (gwnie zuwagi na wysoki poziom opat interchange
na rynku polskim19), e niemal wszystkie banki komercyjne iinne in-
Szerzej w: Analiza funkcjonowania opaty interchange wtransakcjach bezgotw-

18
kowych na rynku polskim, NBP, Warszawa, stycze 2012 r.

19
Ibidem.
stytucje kredytowe (takie jak SKOK-i) dziaajce na terenie naszego

kraju wydaj obecnie karty patnicze zlogo VISA20 lub MasterCard21.
Obszar dziaalnoci agentw rozliczeniowych wPolsce cechowa si
przez wiele lat wysok stabilnoci. Od pocztku lat 90. XX w., kiedy to
obsug kart patniczych zakoczyo pastwowe przedsibiorstwo Pol-
skie Biuro Podry ORBIS, liderem rynku pozostaje First Data Polska
(podmiot dziaajcy rwnie pod mark PolCard)22. Do 2009 r. funkcjo-
nowao na rynku polskim piciu agentw rozliczeniowych. Jednak od
2010 r. sytuacja ta bardzo si zmienia. Wlatach 2010-2012 na rynek
weszo kilkunastu nowych agentw rozliczeniowych (bankowych inie-
bankowych), co byo zwizane m.in. zwdroeniem dyrektywy dotycz-
cej usug patniczych iotwarciem rynku na konkurencj zagraniczn.
Pozytywny wpyw na rozwj sieci akceptacji mogo mie rwnie uru-
chomieniem programu Kart Visa zapacisz wszdzie23. W rezultacie
nastpi znaczcy wzrost konkurencji na rynku akceptacji kart pat-
niczych.
Stron popytow rynku kart patniczych s akceptanci ikonsumen-
ci. Przez sie akceptacji kart patniczych rozumie si wszystkie miej-
sca, w ktrych mona dokona zapaty kart patnicz. Wielko tej
sieci jest mierzona liczb akceptantw (firm prowadzcych sprzeda
towarw iusug wfizycznych punktach sprzeday oraz wInternecie),
placwek (punktw handlowo-usugowych i sklepw internetowych)
lub urzdze (terminali POS iimprinterw). Jak zaprezentowano na
wykresie nr 2, w analizowanym okresie warto wszystkich omawia-
nych wskanikw systematycznie rosa.
20
Wydawcy kart Visa: http://www.visa.pl/visa_w_polsce/WYDAWCY_KART_
VISA.ASPX, (marzec 2013 r.).
21
Wydawcy kart MasterCard: http://www.mastercard.com/plp/personal/pl/finda-
card/request_a_card.html, (marzec 2013 r.).
22
First Data Polska, http://www.polcard.pl/o-firmie,historia.xml, (marzec 2013 r.).
Akceptacja kart patniczych wPolsce rozpocza si ju wlatach 60. XX wieku. Poczt-
kowo dotyczya ona kart wydawanych przez banki zagraniczne, ktrymi ich posiad-
acze mogli dokonywa patnoci wniewielu punktach handlowo-usugowych, gwnie
whotelach irestauracjach obsugujcych goci zagranicznych. Najwczeniej byy ak-
ceptowane karty Diners Club w1968 r., nastpnie American Express w1971 r.,
Visa w1974 r., MasterCard w1975 r. oraz JCB w1986 r. Wydawanie kart patniczych
wPolsce rozpoczo si wlatach 90. XX wieku.
23
Szybsza ni zakadano realizacja programu Kart Visa zapacisz wszdzie, Visa
Europe, http://www.visa.pl/visa_w_polsce/aktualno%C5%9Bci/aktualno%C5%9Bci/ar-
ticles/2011/szybsza_ni%C5%BC_zak%C5%82adano_realizac.aspx, (marzec 2013 r.).
Akceptanci PHU Urzdzenia

300 290
267
253 237
250
231
212 211
200 186 189
176 176
166 153
150 143
133 134 136 135 130
119 114
101 93 104
100 82
69 76 78 70
60
50
0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Wykres 2. Liczba akceptantw, punktw handlowo-usugowych (PHU) iurz-

dze obsugujcych karty patnicze (wtys.) wlatach 2003-2012.
rdo: dane NBP.
W analizowanym okresie najwikszy wzrost zaobserwowano

w przypadku placwek (135%), nastpnie w przypadku urzdze ak-
ceptujcych karty (119%), anajwolniejszy wrd akceptantw (117%).
Zkolei w2003 r. na przecitnego akceptanta przypadao rednio 1,68
placwek oraz 2,21 urzdze. Proporcje te na koniec 2012 r. utrzyma-
y si na podobnym poziomie (na przecitnego akceptanta przypadao
rednio 1,82 placwek oraz 2,23 urzdze).
Wedug bada akceptantw przeprowadzonych wPolsce w2012 r.
przez Jakuba Grk, zaledwie 19% badanych firm akceptowao karty
patnicze24. Wedug tego badania liczba akceptantw kart patniczych
wPolsce mogaby skokowo wzrosn, jeli poziom opat interchange na
rynku polskim zostaby znaczco obniony.
Bardzo wan grup uczestnikw obrotu bezgotwkowego na rynku
kart patniczych stanowi konsumenci posiadacze kart. Wedug ba-
da przeprowadzonych przez NBP na przeomie lat 2011 i2012, kar-
t patnicz posiadao 66% dorosych Polakw (osb w wieku 18 lat
i powyej), przy czym 63% respondentw posiadao karty i korzysta-
o z nich, natomiast 3% respondentw je posiadao, ale nie korzysta-
o z tego instrumentu patniczego25. Odsetek Polakw korzystajcych
J.Grka, Badanie akceptacji gotwki ikart patniczych wrd polskich przedsi-
24
biorcw, Warszawa, grudzie 2012, s. 14.

25
T.Koliski, Zwyczaje patnicze, op. cit.
zkart patniczych jest wci zbyt niski, aby wnajbliszych latach nasz
kraj mg zbliy si do poziomu patnoci kartowych charakterystycz-
nych dla krajw Europy Zachodniej.
Zaprezentowany powyej podstawowy zestaw uczestnikw obrotu
realizowanego przy uyciu kart patniczych warto uzupeni opozosta-
ych interesariuszy, ktrzy bior udzia wprocesie realizacji transakcji.
Wczterostronnych systemach kart patniczych transakcja bezgotwko-
wa przebiega wtrzech etapach. S to: autoryzacja (ang. authorization),
rozliczenie (ang. clearing) oraz rozrachunek (ang. settlement)26. Pierw-
szym etapem dokonywania patnoci za pomoc karty jest autoryzacja,
ktra polega na weryfikacji karty patniczej i jej posiadacza, a take
sprawdzeniu, czy posiadacz ma do dyspozycji dostateczn ilo rod-
kw pieninych na pokrycie transakcji. Etap ten trwa zaledwie kil-
ka sekund. Zapytanie autoryzacyjne, wysyane zterminala POS przez
sprzedawc, jest kierowane za porednictwem agenta rozliczeniowe-
go27 iorganizacji patniczej do banku wydawcy karty. Odpowied au-
toryzacyjna przygotowana przez bank-wydawc wraca t sam drog
do terminala POS.
Ostateczne obcienie rachunku klienta28 iuznanie rachunku sprze-
dawcy nalen kwot s poprzedzone etapami rozliczenia irozrachunku.
Zreguy pod koniec dnia roboczego szczegowe dane otransakcjach s
przesyane od agenta rozliczeniowego do organizacji patniczej. Winfor-
matycznym systemie rozliczeniowym organizacji patniczej zatwierdza-
ne s dane transakcyjne i przygotowywana jest informacja finansowa
(uzgodnienie stanu kont rekoncyliacja) dla obu bankw uczestnicz-
cych w transakcji (banku reprezentujcego agenta rozliczeniowego, tj.
instytucje obsugujce sklep, oraz banku wydawcy karty, tj. bank klien-
ta). Na ostatnim etapie procesu patnoci bank-wydawca karty dokonuje
przelewu nalenych sprzedawcy rodkw na rachunek organizacji pat-
niczej, ktra po odliczeniu nalenych prowizji przesya rodki do banku
reprezentujcego agenta rozliczeniowego. Bank agenta rozliczeniowego
26
The anatomy of atransaction, MasterCard, 2007, s. 1.
27
Naley zaznaczy, e zazwyczaj jedynie due banki mog bezporednio komu-
nikowa si zsieciami teleinformatycznymi organizacji patniczych. Dlatego te agen-
ci rozliczeniowi nieposiadajcy uprawnie do korzystania ztakich sieci wsppracuj
zduymi bankami wtym zakresie.
28
W procesie autoryzacji (po udzielaniu pozytywnej odpowiedzi autoryzacyjnej)
bank-wydawca karty jedynie blokuje na rachunku klienta kwot stanowic rwno-
warto dokonanej transakcji.
przesya rodki na rachunek sprzedawcy, abank-wydawca obcia ra-

chunek, do ktrego jest przypisana karta patnicza klienta.
Naley doda, e organizacje VISA iMasterCard prowadz wasne
systemy rozliczajce transakcje dokonane wycznie kartami wasnych
organizacji, a ponadto First Data Polska prowadzi Krajowy System
Rozlicze (KSR), za porednictwem ktrego rozliczane s transakcje
dokonane wszystkimi rodzajami kart patniczych wydanymi przez pol-
skie banki. Kady z wymienionych systemw korzysta z porednika
rozliczeniowego, ktrym jest jeden z bankw komercyjnych. Rozlicza
on otrzymane z tych systemw kwoty netto za porednictwem KIR29.
Oznacza to, e rozliczanie transakcji kartowych przed skierowaniem
do NBP wcelu ostatecznego rozrachunku wsystemie SORBNET od-
bywa si przy zaangaowaniu dwch porednikw rozliczeniowych.
4. Interesariusze innowacyjnych obszarw obrotu

bezgotwkowego
Do innowacyjnych obszarw obrotu bezgotwkowego mona zpew-

noci zaliczy patnoci mobilne. WPolsce zostay one wdroone ju
wdwch wariantach: zblieniowym (NFC ang. Near Field Commu-
nication) oraz zdalnym. Patnoci NFC, ktre w Polsce s oferowane
ju przez kilka bankw w ramach systemu MasterCard, wymagaj
udziau operatorw telefonii komrkowej30 oraz podmiotw typu TSM
(ang. Trusted Service Manager)31. Cech charakterystyczn tego roz-
wizania jest umieszczenie aplikacji patniczej na karcie SIM, ktra
jest wasnoci operatora telefonii komrkowej. Sprawne dziaanie
29
Rynek kart patniczych wPolsce, NBP, Warszawa, sierpie 2003, s. 10.
30
Wramach tej usugi s to sieci T-Mobile iOrange. Wsieci Orange nosi ona na-
zw Orange Cash, awT-Mobile funkcjonuje pod mark MyWallet.
31
Przykadem takiego integratora moe by firma Gemalto lub Oberthur. Mobile
Near Field Communication (NFC) and Trusted Service Management (TSM) Services,
Gemalto, http://www.gemalto.com/telecom/linqus/mfs/mobile_nfc/, (kwiecie 2013 r.);
Oberthur Technologies and Smart Catch International to provide Trusted Service Man-
agement for NFC service deployments in Taiwan, Oberthur, http://www.oberthur.com/
press_page.aspx?Id=503, (luty 2013 r.).
tego ekosystemu patniczego zapewnia podmiot zwany TSM, ktry jest

integratorem usug oferowanych przez bank ioperatora mobilnego.
Patnoci mobilne zdalne, ktre umoliwiaj dokonywanie transak-
cji bez wzgldu na miejsce przebywania uytkownika, mog przybie-
ra rn form. Wwydaniu oferowanym przez firm SkyCash Poland
S.A., ktra jest dostawc usugi patnoci mobilnych, system jest nieza-
leny od operatora telefonii komrkowej, gdy bazuje on na mobilnym
Internecie, oraz jest niezaleny od banku, gdy klient nie musi posia-
da konta bankowego (zasila on rodkami pieninymi portmonetk
elektroniczn32). Zkolei firma mPay S.A.stosuje rwnie portmonetk
elektroniczn do rozlicze (niezaleno od banku), jednak do komu-
nikacji wykorzystuje mechanizm USSD, przez co uzalenia si od ope-
ratora telefonii komrkowej. W2013 r. na rynku polskim pojawia si
usuga patnoci mobilnych zdalnych MasterCardMobile. Do inicjaty-
wy tej przystpiy Skycash imPay, atake uPaid, CallPay, Cardmobile
nalecy do spki mPay, InPost, mobiParking. Klient moe uruchomi
usug na dwa sposoby. Po pierwsze, moe on zarejestrowa swoj kar-
t MasterCard u jednego z wymienionych usugodawcw, przy czym
do potwierdzania transakcji jest wymagany kod CVC, umieszczony
na odwrocie zarejestrowanej karty patniczej. Po drugie, klient moe
korzysta z usugi w banku33, za pomoc specjalnej aplikacji na tele-
fon, systemu IVR (ang. Interactive Voice Response) lub trybu tekstowe-
go. Uwierzytelnienie transakcji odbywa si przy wykorzystaniu kodu
mPIN, ktry jest nadawany przez bank.
Najnowszym rozwizaniem zdalnych patnoci mobilnych jest usu-
ga onazwie IKO, oferowana przez PKO Bank Polski. System ten wy-
korzystuje do komunikacji rwnie Internet, przez co uniezalenia si
od operatora telefonii komrkowej. Jednak obecnie wobszarze patno-
ci bezgotwkowych dziaa on wformie systemu zamknitego, prowa-
dzonego wramach grupy kapitaowej PKO Banku Polskiego. Operacje
s dokonywane przez posiadaczy rachunkw bankowych PKO BP: po-
midzy nimi transakcje typu P2P lub uakceptantw wyposaonych
w terminale POS obsugiwane przez firm eService patnoci typu
32
Portmonetka elektroniczna w tym przypadku jest rachunkiem bankowych, tj.
subkontem prowadzonym przez bank, dla firmy SkyCash Poland S.A.
33
W listopadzie 2012 r. patnoci mobilne zdalne w ramach inicjatywy Master-
CardMobile uruchomi Polbank EFG S.A., obecnie Raiffeisen Bank S.A., dla posiada-
czy kart kredytowych.
C2B. Bank ma jednak plany otwarcia systemu na nowych uczestni-

kw34.
Poza nowymi usugami dla klientw warto take wskaza na inno-
wacyjne rozwizania dla akceptantw, wrd ktrych naley wymieni
urzdzenia umoliwiajce akceptacj kart patniczych przy uyciu te-
lefonw komrkowych, oferowane obecnie m.in. przez firmy Payleven
czy Fastino.
Podsumowanie
Obrt bezgotwkowy by zdominowany przez wiele lat przez sta

grup uczestnikw. Wobszarze przeleww bankowych, ktrych liczba
iwarto stanowi najwikszy udzia obrotu bezgotwkowego, od 20 lat
sprawnie funkcjonuje jedna izba rozliczeniowa KIR S.A., oferujca
m.in. system ELIXIR. Wdrugim pod wzgldem liczby transakcji iob-
rotw obszarze obrotu bezgotwkowego, czyli rynku kart patniczych,
dominuj od lat 90. XX wieku dwie organizacje: VISA i MasterCard.
Wobu tych filarach obrotu bezgotwkowego aktywn rol dostawcw
usug patniczych dla swoich klientw odgryway dotychczas ban-
ki. Schematy rozlicze i rola uczestnikw zostay w pewnym stopniu
uksztatowane przez regulacje prawne. Jednak ogromne moliwoci
zastosowania nowoczesnych technologii teleinformatycznych wobrocie
bezgotwkowym oraz dostosowanie dyrektywy dotyczcej usug patni-
czych do prawa krajowego wydaj si pozytywnie wpywa na wzrost
konkurencji na rynku bezgotwkowych usug patniczych, gdy liczba
interesariuszy tego obrotu ronie oraz pojawiaj si zupenie nowi gra-
cze penicy nowe role w obrocie bezgotwkowym (np. operatorzy te-
lefonii komrkowej lub instytucje patnicze). Wprawdzie innowacyjne
rozwizania, wszczeglnoci mobilne systemy patnoci, znajduj si
wci we wstpnej fazie rozwoju, to jednak po wykrystalizowaniu si
standardu tych patnoci wkrtkim czasie moe nastpi szybki trans-
fer obrotw zpodstawowych obecnie obszarw obrotu bezgotwkowego
w kierunku nowoczesnych metod patnoci. Zagroenie ze strony no-
Jak Polacy bd paci mobilnie?, Wirtualna Polska/Puls Biznesu, (stycze 2013 r.).
34
wych interesariuszy (operatorw telefonii komrkowej czy instytucji

patniczych) zauwaaj rwnie podmioty z ponad 20-letnim staem
na polskim rynku, angaujc si we wspprac z tymi podmiotami
lub pracujc nad wasnymi nowatorskimi rozwizaniami. Naley mie
na uwadze, e kluczowym uczestnikiem tego obrotu jest klient, ktry
ostatecznie zadecyduje, jakiej metody patnoci bezgotwkowych (elek-
tronicznych) bdzie uywa, arosnca konkurencja wrd dostawcw
usug patniczych powinna znacznie przyczyni si do tego, aby nie bya
to gotwka.
Bibliografia
Analiza funkcjonowania opaty interchange w transakcjach bezgotwko-

wych na rynku polskim, NBP, Warszawa, stycze 2012 r.
Benefits of Open Payment Systems and the Role of Interchange, Master-
Card, 2008.
Chmielarz W., Systemy elektronicznej bankowoci, Difin, Warszawa 2005.
Corporate Overview, http://corporate.visa.com/_media/visa-corporate-
-overview.pdf, Visa Inc., (grudzie 2011 r.).
Corporate Overview, http://www.mastercard.com/us/company/en/docs/Cor-
porateOverview_FINAL.pdf, MasterCard, (grudzie 2011 r.).
First Data Polska, http://www.polcard.pl/o-firmie,historia.xml, (marzec
2013 r.).
Grka J., Badanie akceptacji gotwki i kart patniczych wrd polskich
przedsibiorcw, Warszawa, grudzie 2012.
History of Visa, http://corporate.visa.com/about-visa/our-business/history-
-of-visa.shtml, Visa Inc., (grudzie 2011 r.).
Informacja okartach patniczych IV kwarta 2012, NBP, Warszawa, ma-
rzec 2013 r.
Informacja orozliczeniach pieninych irozrachunkach midzybankowych
wIV kwartale 2012 r., NBP, Warszawa, marzec 2013 r., s. 15-18.
Jak Polacy bd paci mobilnie?, Wirtualna Polska/Puls Biznesu, http://
banki.wp.pl/kat,104492,title,Jak-Polacy-beda-placic-mobilnie,wid,152
59038,wiadomosc.html?ticaid=1106d6, (stycze 2013 r.).
Kokkola T., The payment system, European Central Bank, 2010.
Koliski T., Zwyczaje patnicze Polakw, NBP, DSP, Warszawa, grudzie
2012.
Krajowa Izba Rozliczeniowa, http://www.kir.com.pl.
Mobile Near Field Communication (NFC) and Trusted Service Manage-

ment (TSM) Services, Gemalto, http://www.gemalto.com/telecom/lin-
qus/mfs/mobile_nfc/.
Oberthur Technologies and Smart Catch International to provide Trusted
Service Management for NFC service deployments in Taiwan, Ober-
thur, http://www.oberthur.com/press_page.aspx?Id=503, (luty 2013).
Obrt bezgotwkowy zalety ikorzyci wynikajce zjego upowszechnienia,
NBP, DSP, Warszawa, listopad 2008.
Polasik M., Maciejewski K., Innowacyjne instrumenty patnicze wPolsce
ina wiecie, Materiay iStudia, Zeszyt Nr 241, NBP, Warszawa, 2009.
Porwnanie wybranych elementw polskiego systemu patniczego z syste-
mami innych krajw Unii Europejskiej za 2011 rok, NBP, DSP, War-
szawa, grudzie 2012 r.
Rochet J.Ch., Tirole J., Two-sided Markets: An Overview, 2004, http://fac-
ulty.haas.berkeley.edu/hermalin/rochet_tirole.pdf, (marzec 2013 r).
Rynek kart patniczych wPolsce, NBP, Warszawa, sierpie 2003, s. 10.
Szybsza ni zakadano realizacja programu Kart Visa zapacisz wszdzie,
Visa Europe, http://www.visa.pl/visa_w_polsce/aktualno%C5%9Bci/
aktualno%C5%9Bci/articles/2011/szybsza_ni%C5%BC_
zak%C5%82adano_realizac.aspx, (marzec 2013 r.).
The anatomy of atransaction, MasterCard, 2007.
The MasterCard Story, http://www.mastercard.com/us/company/en/
ourcompany/the_mastercard_story.html, MasterCard, (grudzie 2011
r.).
Tochmaski A., Strategia rozwoju systemu patniczego i obrotu bezgo-
twkowego w Polsce, Narodowy Bank Polski, Departament Systemu
Patniczego http://www.nbp.pl/publikacje/wyklady/bezgotowkowy.pdf,
(kwiecie 2013).
Wydawcy kart MasterCard: http://www.mastercard.com/plp/personal/pl/
findacard/request_a_card.html, (marzec 2013 r.).
Wydawcy kart Visa: http://www.visa.pl/visa_w_polsce/WYDAWCY_
KART_VISA.ASPX (marzec 2013 r.).
Participants of the non-cash payments market in Poland

Summary
The aim of this paper is to identify and classify participants of non-cash

payments market, as well as to identify their role and the relationships be-
tween them. The paper uses a descriptive and comparative analysis. Par-
ticipants of non-cash payments market are presented in the relation to
three areas: bank transfers, credit cards and innovative payment solutions.
Generally speaking, the participants of cashless transactions are: the payer
(debtor), the payee (creditor) and financial intermediaries. In each of these
areas banks are involved by providing payment services directly to their
customers or indirectly. For 20 years in the area of bank transfers, only
one clearing house has been functioning KIR S.A., whereas the area of
payment cards is dominated by two organizations VISA and MasterCard.
In recent years there are new stakeholders appearing on the non-cash pay-
ments market, such as payment institutions or mobile operators. Increased
competition among payment service providers should help to ensure that
a key player in this market, the customer, is using attractive, non-cash
methods of payment instead of cash.
Key words: non-cash payments market, payer, payee, payment service

provider, clearing house, payment cards organization, acquirer.
Tumaczenie mgr Karolina Przenajkowska

Micha Polasik1
Innowacje patnicze stosowane wfizycznych

punktach sprzeday szansa dla obrotu
Wstp
W niniejszym opracowaniu przedstawiono funkcjonowanie i do-

tychczasowy rozwj gwnych innowacji patniczych, ktre mog by
zsukcesem stosowane wtransakcjach wfizycznych punktach sprze-
day. Ze wzgldu na wysokie wymagania techniczne oraz ekono-
miczno-organizacyjne, segment transakcji dokonywanych w fizycz-
nych punktach sprzeday stanowi najtrudniejszy obszar dla rozwoju
innowacji patniczych. Jednoczenie dominujca rola zakupw do-
konywanych przez konsumentw w tego typu punktach, w stosun-
ku do innych typw patnoci, sprawia, e wanie ten segment jest
najwaniejszym wyzwaniem dla rozwoju obrotu bezgotwkowego
wPolsce.
W artykule dokonano analizy procesu wdroenia i popularyzacji
patnoci zblieniowych na rynku polskim. Zostaa ona oparta na
wynikach cyklu wasnych bada, obejmujcych: badania ankietowe
polskiego ieuropejskiego sektora bankowego, badania zachowa kon-
sumentw oraz badanie efektywnoci obsugi patnoci w punktach
sprzeday.
1
Dr Micha Polasik, Wydzia Nauk Ekonomicznych i Zarzdzania, Uniwersytet
Mikoaja Kopernika wToruniu, michal.polasik@umk.pl
80 Micha Polasik
1. Specyfika iznaczenie transakcji patniczych wfizycznych

punktach sprzeday
Na rynku patnoci detalicznych mona wyrni cztery segmen-

ty, ktre w zasadniczy sposb rni si charakterystyk dokonywa-
nych transakcji. S to: (1) patnoci wfizycznych punktach sprzeday
(tzw. POS od ang. Point-Of-Sale), (2) patnoci za rachunki (ang. bill
payments), (3) patnoci wzajemne midzy osobami fizycznymi (P2P od
ang. Person-To-Person oraz Peer-To-Peer) i(4) patnoci whandlu elek-
tronicznym (ang. e-commerce payments). Przedstawione na rysunku
(Rysunek 1.) szacunki dotyczce wykorzystania metod patnoci wra-
mach poszczeglnych segmentw rynku zostay oparte na wynikach
projektu badawczego, zrealizowanego w ramach konkursu Komitetu
Bada Ekonomicznych Narodowego Banku Polskiego.2
Odsetek liczby zrealizowanych transakcji patniczych Liczba transakcji w miesicu per capita
Transakcje gotwkowe Transakcje bezgotwkowe
fizyczne punkty 21,8

89,1% 10,9%
sprzeday (76%)
patnoci za
57,3% 42,7% 5,3 (18%)
rachunki
patnoci
96,0% 4,0% 0,9 (3%)
wzajemne
handel
46,7% 53,3% 0,7 (2%)
elektroniczny
0% 20% 40% 60% 80% 100% 0 5 10 15 20 25
Rysunek 1. Liczba transakcji iudzia transakcji bezgotwkowych dla gwnych

segmentw rynku detalicznych usug patniczych
rdo: opracowanie wasne oparte na: M.Polasik, J.Marzec, P.Fiszeder, J.Grka,
Modelowanie wykorzystania metod patnoci detalicznych na rynku polskim, op. cit.;
Wyniki badania ankietowego na reprezentatywnej prbie polskiego spoeczestwa
wwieku 15 lat iwicej, zakoczonego wlutym 2011 r.; N=2974.
Wprzypadku patnoci wfizycznych punktach sprzeday wymaga-

na jest szybko iwygoda obsugi transakcji, gdy zakupy dokonywane
M.Polasik, J.Marzec, P.Fiszeder, J.Grka, Modelowanie wykorzystania metod
2
patnoci detalicznych na rynku polskim, Materiay iStudia, Nr 265/2012, Narodowy

Bank Polski, Warszawa 2012.
Innowacje patnicze stosowane wfizycznych punktach sprzeday 81
s czsto pod presj czasu ze wzgldu na tworzenie si kolejek. Tylko

niewielka grupa instrumentw patniczych spenia te wysokie wymaga-
nia, aniezbdna do ich stosowania infrastruktura jest czsto kosztow-
na dla akceptantw patnoci, czyli dla firm handlowych iusugowych.
Warto doda, e transakcje w POS s czsto nieplanowane i dokony-
wane nieregularnie (nawet pod wpywem impulsu). Wzwizku ztym
efekt sieciowy3 szczeglnie silnie oddziauje na transakcje wPOS, gdy
klienci zwykle posiadaj przy sobie tylko najbardziej rozpowszechnione
instrumenty patnicze. Wrezultacie na pocztku 2011 r. zaledwie 11%
transakcji wPOS byo realizowanych bezgotwkowo.
Natomiast patnoci za rachunki w wikszoci przypadkw dokony-
wane s regularnie i w oparciu o podpisywan wczeniej umow, dla-
tego patnik moe przygotowa si i zaplanowa realizacj transakcji.
Wtakiej sytuacji wygodne okazuje si m.in. stosowanie bezgotwkowych
rozlicze bankowych, dziki czemu a 43% transakcji byo w 2011 r.
dokonywanych bez uycia gotwki (Rysunek 1.). Wzwizku ztym patno-
ci za rachunki stanowi najwaniejszy segment rozwoju obrotu bezgotw-
kowego wPolsce. Zkolei patnoci wzajemne midzy osobami fizycznymi
charakteryzuj si niskim stopniem formalizacji transakcji, gdy czsto
stanowi one drobne poyczki, darowizny czy wsparcie od rodziny. Wpew-
nym stopniu mog take dotyczy dziaalnoci wszarej strefie.4 Cechy te
sprawiaj, e patnoci wzajemne s dokonywane prawie wycznie zuy-
ciem gotwki, znieznacznym wykorzystaniem przeleww bankowych.
Teoretycznie najwiksze korzyci ze stosowania bezgotwkowych
form rozlicze powinny wystpowa wprzypadku handlu elektroniczne-
go. Wynika to gwnie zbraku koniecznoci fizycznego kontaktu midzy
sprzedawc akupujcym. Okazuje si jednak, e obawy obezpiecze-
stwo transakcji internetowej oraz brak dostpu czci internautw do
wygodnych dla nich instrumentw patniczych sprawiay, e w2011 r.
a 47% transakcji whandlu elektronicznym byo dokonywanych zwy-
3
Efekt sieciowy wystpuje, gdy uyteczno produktu dla klienta wzrasta wraz
zogln liczb klientw korzystajcych ztakich produktw lub produktw znim kom-
patybilnych. Jednym ze skutkw istnienia efektw sieciowych jest powstawanie ikon-
kurowanie standardw; za: M. Katz, C. Shapiro, Network Externalities, Competition
and Compatibility, American Economic Review, 75, 1985, 424-440.
4
F. Schneider, Shadow economy in Europe, 2011, Using electronic payment sy-
stems to combat the shadow economy, A.T.Kearney, Chicago 2011.
82 Micha Polasik
korzystaniem gotwki. Nastpoway one zazwyczaj wramach patnoci

pobraniowej za porednictwem kuriera dostarczajcego towar.
Analizujc wzgldne znaczenie wymienionych segmentw rynku
(Rysunek 1.), naley zwrci uwag na zdecydowan dominacj trans-
akcji wfizycznych punktach sprzeday, stanowicych w2011 r. a 76%
liczby wszystkich transakcji dokonanych przez konsumentw. Bardzo
znaczcy by take udzia patnoci za rachunki (18%), natomiast po-
zostae sektory miay znaczenie marginalne (patnoci wzajemne 3%
ihandel elektroniczny 2%). Biorc pod uwag, e w2011 r. okoo 89%
transakcji wPOS byo wPolsce dokonywanych zuyciem gotwki, wy-
daje si, e dla zasadniczej zmiany nawykw patniczych konsumentw
idynamicznego rozwoju obrotu bezgotwkowego najwaniejszym inie-
zbdnym warunkiem jest ograniczenie wykorzystania gotwki w tym
segmencie rynku. Wzwizku ztym, wniniejszej analizie skoncentrowa-
no si na innowacjach patniczych, ktre maj potencja konkurowania
ztransakcjami gotwkowymi wanie wfizycznych punktach sprzeday.
2. Kierunki rozwoju innowacji patniczych przeznaczonych

dla POS
Innowacje polegajce na wdroeniu nowych rozwiza patnoci

wfizycznych punktach sprzeday zdarzaj si bardzo rzadko, aproces
ich wdraania jest dugotrway ikosztowny. Do koca XX wieku zasad-
niczymi innowacjami wzakresie technologii wymiany danych midzy
terminalem POS akartami patniczymi (jedynymi powszechnie stoso-
wanymi fizycznymi instrumentami patniczymi) byy: (1) pasek mag-
netyczny od lat 70. XX w. 5 oraz (2) stykowy mikroprocesor od lat 90.
XX w. Niewielka liczba znaczcych innowacji przeznaczonych dla POS
wynika zfaktu, e na silne oddziaywanie efektu skali6 iefektu siecio-
5
Karty zpaskiem magnetycznym wprowadzono po raz pierwszy na rynek w1971 r.
w Stanach Zjednoczonych; [za:] P. Frazer Plastic and Electronic Money, Cambridge
(1985), Woodhead-Faulkner, s. 267.
6
W. Bolt, D. Humphrey, Payment Network Scale Economies, SEPA, and Cash
Replacement, Review of Network Economics, Vol. 6, No. 4, 2007, s. 453473.
wego7 na cay rynek usug patniczych nakadaj si wich przypadku

szczeglnie wysokie koszty wprowadzania nowych rozwiza8. S one
zwizane z opisan powyej charakterystyk transakcji patniczych
wPOS iwysokimi wymaganiami odnonie do ich szybkoci iwygody.
Wrezultacie efektywna ibezpieczna obsuga takich transakcji wymaga
ponoszenia duych nakadw na rozwj sieci terminali patniczych da-
nego standardu zlokalizowanych wPOS9. Jednoczenie konieczne jest
rozpoczcie masowego wydawania klientom instrumentw patniczych
wyposaonych wtak now technologi, zazwyczaj wsytuacji, gdy sie
punktw ich akceptacji dopiero si rozwija. Jedynie silne przekonanie
sektora bankowego iinnych uczestnikw systemu patniczego, e dana
innowacja ma due szanse powodzenia, moe skoni ich do podjcia
ryzyka poniesienia nakadw na jej wdroenie.
Biorc pod uwag powysze uwarunkowania oraz kapitaowe po-
wizania polskiego sektora bankowego z instytucjami dziaajcymi
wEuropie Zachodniej, wydaje si naturalne, e oglnoeuropejskie tren-
dy rozwoju innowacji patniczych bd miay istotny wpyw take na
nasz rynek. Dlatego interesujce s opinie przedstawicieli bankw eu-
ropejskich wzakresie technologii, ktre bd miay najwikszy wpyw
na bran patnicz wEuropie do koca 2013 r.10 (Rysunek 2.). Respon-
denci z15 krajw europejskich wskazali, e najwiksze znaczenie bd
miay trzy kierunki rozwoju: technologie mobilne, technologie zblie-
niowe oraz technologie zwizane zbezpieczestwem transakcji. War-
7
G.Gowrisankaran, J.Stavins, Network externalities and technology adoption: Les-
sons from electronic payments, RAND Journal of Economics, Vol. 35, 2004, s. 260276.
8
V. Stango: The Economics of Standards Wars, Review of Network Economics,
Vol. 3, Issue 1, 2004, s. 1-19.
9
A.J.Levitin, Payment Wars: The Merchant-Bank Struggle for Control of Payment
Systems, Stanford Journal of Law Business and Finance, Vol. 12, No. 2, 2007, s. 1-66.
10
Badanie ankietowe zrealizowano dziki wsppracy Fraunhofer-Institute (Niem-
cy), firmy Equens SE (Holandia najwikszego europejskiego procesora transakcji pat-
niczych) oraz Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toruniu. Badanie stanowio cz
oglnoeuropejskiego projektu badawczego pt. European Trend Survey Banks and
Future. Jego celem byo poznanie wpywu zmian zachodzcych na europejskim rynku
patniczym na funkcjonowanie sektora bankowego. Zostao ono skierowane do bankw
komercyjnych dziaajcych wUnii Europejskiej iumoliwio uzyskanie prby 55 respon-
dentw z15 nastpujcych krajw europejskich: Holandii, Niemiec, Wielkiej Brytanii,
Austrii, Finlandii, Islandii, Szwecji, Belgii, Estonii, Wgier, Woch, Luksemburga, Portu-
galii, Hiszpanii iSzwajcarii; za: D.Spath, C.-P.Praeg, G.Korge, B.Peeters, M.Polasik,
K. Przenajkowska, European Trend Survey BANKS & FUTURE 2012. Trends and
Developments in the European Payments Market, Fraunhofer Verlag, 2012, s. 44.
84 Micha Polasik
to wtym miejscu zaznaczy, e due znaczenie technologii mobilnych

oraz technologii zblieniowych dla sektora bankowego zostao potwier-
dzone konkretnymi programami wdroe prowadzonymi przez banki
wtych krajach. Zkolei technologia zabezpiecze zwizana jest zros-
nc liczb zagroe pojawiajcych si wrodowisku elektronicznym
oraz wzrastajc wiadomoci klientw iich wyszymi wymaganiami
w zakresie bezpieczestwa transakcji. Pozostae technologie, w tym
cloud computing, bd odgryway znacznie mniejsz rol. Wszczegl-
noci biometria wydaje si mie jeszcze przed sob dug drog do po-
wszechnego stosowania wsektorze bankowym.
Technologie mobilne 85%

Technologie zblieniowe 69%
Technologie zabezpieczajce 67%
Cloud Computing 28%
Zarzdzanie tosamoci klienta 26%
Wirtualizacja 21%
Technologie biometryczne 10%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Rysunek 2. Technologie, ktre bd miay najwikszy wpyw na bran

patnicz wEuropie do koca 2013 r.
rdo: D.Spath, C.-P.Praeg, G.Korge, B.Peeters, M.Polasik, K.Przenajkowska, Europe-
an Trend Survey BANKS & FUTURE 2012. Trends and Developments in the European
Payments Market, Fraunhofer Verlag, 2012, s. 44.
Pojcie technologii mobilnych jest zazwyczaj stosowane wszerokim
znaczeniu, czyli wstosunku do wszelkich technologii przeznaczonych
lub dostosowanych do specyfiki dziaania przenonych urzdze komu-
nikacyjnych, gwnie smartfonw czy tabletw. Obecnie nale do nich
tak zrnicowane technologie, jak: SMS, USSD, komunikacja gosowa
GSM, strony WWW w wersji mobilnej oraz aplikacje mobilne. Wik-
szo ztych rozwiza przeznaczona jest gwnie do obsugi transak-
cji patnoci za rachunki oraz whandlu elektronicznym11, wzwizku
zczym nie stanowiy obiektu bada wtej pracy.
11
M. Polasik, K. Przenajkowska, E. Starogarska, K. Maciejewski, Usage of Mo-
bile Payments in Point-Of-Sale Transactions, [w]: Prace Naukowe Uniwersytetu
Ekonomicznego we Wrocawiu, Advanced Information Technologies for Management
AITM2011, red. J.Korczak, H.Dudycz, M.Dyczkowski, Wrocaw 2011, s. 227-239.
Natomiast technologia zblieniowa jest specyficznym rozwizaniem

wykorzystywanym do patnoci wfizycznych punktach sprzeday. Ba-
zuje ona na technologii identyfikacji radiowej RFID (Radio Frequency
IDentification)12, stosowanej wczeniej gwnie wlogistyce itranspor-
cie. Rozszerzenie RFID do standardu kart zblieniowych ISO 14443 po-
zwala na wydajn komunikacj radiow (na odlego kilku centyme-
trw) pomidzy mikroprocesorem umieszczonym wkarcie aczytnikiem
zblieniowym zainstalowanym wterminalu EFT-POS. Po raz pierwszy
karty zblieniowe zastosowano w 1997 r. w Hongkongu do patnoci
wtransporcie publicznym (system Octopus), ajako uniwersalne ban-
kowe karty patnicze w Stanach Zjednoczonych w 2002 r.13 Sektor
bankowy w innowacyjny sposb wprowadzi technologi zblienio-
w, jako trzeci technologi wymiany danych zapisanych na kartach
patniczych nie zamiast, ale dodatkowo, obok paska magnetycznego
istykowego mikroprocesora EMV. Podejcie takie pozwala na stopnio-
we wprowadzanie nowej technologii wsytuacji oddziaywania silnych
efektw sieciowych. Zachowanie tradycyjnej formy karty patniczej,
z ktr klienci s zaznajomieni od kilkudziesiciu lat, sprzyja szyb-
kiemu zaakceptowaniu tej innowacji. Technologia zblieniowa bya
od pocztku promowana jako rozwizanie przeznaczone gwnie dla
patnoci niskokwotowych, wramach ktrych do tej pory niepodzielnie
krlowaa gotwka. Wtym celu zmodyfikowano procedury autoryzacji
izezwolono na dokonywanie niskokwotowych patnoci zblieniowych
bez autoryzacji kodem PIN (wPolsce limit takiej transakcji wynosi 50
PLN). Naley jednak podkreli uniwersalno zblieniowego interfej-
su wymiany danych, ktry docelowo moe by stosowany do wszelkich
transakcji realizowanych wbezporedniej bliskoci instrumentu pat-
niczego iterminala lub bankomatu.
Na szczegln uwag zasuguj mobilne patnoci NFC14, ktre s
rozwizaniem posiadajcym zarwno cechy patnoci mobilnych, jak
12
RFID Radio Frequency IDentification jest technologi umoliwiajc zdalny
odczyt ukadw scalonych za pomoc fal radiowych; szerzej w: G.Hancke: RFID and
Contactless Technology, [w:] K.E.Mayes andK.Markantonakis: Smart Cards, Tokens,
and Security Applications, Springer, New York 2008.
13
Szerzej w: M.Polasik, T.P.Wisniewski and G.Lightfoot, Modelling customers
intentions to use contactless cards, International Journal of Banking, Accounting and
Finance, Vol. 4, No. 3, 2012, s. 203231.
14
NFC Near Field Communication jest technologi komunikacji bliskiego
zasigu wstandardzie ISO 18092, ktry jest rozszerzeniem standardu dla kart zbli-
86 Micha Polasik
izblieniowych. Urzdzenia suce do patnoci mobilnych wstan-

dardzie NFC mog korzysta ztej samej sieci zblieniowych terminali
EFT-POS co karty zblieniowe. Najbardziej obiecujcymi wielofunk-
cyjnymi urzdzeniami NFC s obecnie smartfony, czyli zaawansowa-
ne telefony komrkowe. Patnoci mobilne NFC zostay tutaj sklasy-
fikowane jako rodzaj patnoci zblieniowych, gdy funkcje komuni-
kacyjne urzdzenia mobilnego nie s wykorzystywane podczas reali-
zacji transakcji patniczych, ktre odbywaj si lokalnie. Ewentualna
komunikacja online zserwerem banku jest realizowana przez infra-
struktur terminali EFT-POS. Natomiast to samo urzdzenie, przy
wykorzystaniu innej technologii, moe by jednoczenie stosowane do
realizacji typowych patnoci mobilnych, np. po zainstalowaniu odpo-
wiedniej aplikacji.
gotwka 39,6
karta stykowa z podpisem 59,1
karta stykowa z PIN (online) 56,3
karta zblieniowa (online) 40,2
karta zblieniowa (offline)* 27,3
telefon NFC z PIN (online) 39,0
patno mobilna USSD 68,2
0 25 sekundy 50 75
Rysunek 3. Przecitny czas trwania transakcji zakupu wzalenoci

od metody patnoci wsekundach perspektywa klienta.
rdo: M. Polasik, J. Grka, G. Wilczewski, J. Kunkowski, K. Przenajkowska,
N. Tetkowska, Time Efficiency of Point-Of-Sale Payment Methods: Empirical Re-
sults for Cash, Cards, and Mobile Payments, Lecture Notes in Business Information
Processing, Volume 141, Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 2013, pp 306-320. *Ze
wzgldu na brak wystarczajcej liczby obserwacji dla patnoci kart zblieniow
wtrybie offline bez wydruku potwierdze, czas dla tej metody patnoci zosta osza-
cowany drog procedury symulacyjnej.
Badanie przeprowadzone wPolsce w2009 r. pozwolio na okrele-

nie wpywu metody patnoci na czas trwania transakcji sprzeday
eniowych (ISO 14443). NFC suy integracji urzdze mobilnych idziaa na odle-
go do 20 cm. Urzdzenia, ktre obsuguj technologi NFC, mog komunikowa
si zarwno zurzdzeniami korzystajcymi zISO 14443, jak rwnie zinnymi urz-
dzeniami NFC.
wsklepie.15 Wbadaniu tym wykorzystano nowatorsk metod chrono-

metrau wideo, ktr zastosowano do analizy 3728 zarejestrowanych
transakcji patniczych. Uzyskane wyniki (Rysunek 3.) wykazay, e
patnoci gotwk s statystycznie znaczco szybsze od patnoci doko-
nywanych stykow kart patnicz, zarwno zuyciem kodu PIN, jak
ipodpisu. Sprzyja to niewtpliwie czstemu stosowaniu gotwki przez
konsumentw, zwaszcza wprzypadku niewielkiej wartoci transakcji.
Patnoci mobilne oparte na wprowadzaniu przez uytkownika kodw
w trybie USSD okazuj si bardzo nieefektywne z punktu widzenia
czasu trwania transakcji inie stanowi atrakcyjnego rozwizania dla
typowego fizycznego punktu sprzeday. Natomiast technologia zblie-
niowa jest konkurencyjna wobec gotwki ze wzgldu na czas patnoci.
Patnoci kart zblieniow wtrybie online bez uycia kodu PIN byy
rwnie szybkie jak patno gotwk, apatnoci zblieniowe wtrybie
offline, po wyczeniu drukowania papierowego potwierdzenia trans-
akcji, byy ju znaczco szybsze. Technologia zblieniowa stanowi za-
tem przeom na rynku usug patniczych, gdy pierwszy raz whistorii
elektroniczny instrument patnoci wydawany na skal masow oka-
za si bardziej wydajny pod wzgldem szybkoci realizacji transakcji
ni gotwka. Warto podkreli fakt, e mobilne patnoci zblieniowe
w standardzie NFC, pomimo stosowania kodu PIN, wykazyway po-
dobny czas trwania transakcji co karty zblieniowe (porwnanie dla
trybw online). Wynika to gwnie zwykorzystywania przez klientw
czasu oczekiwania wkolejce na aktywowanie funkcji patniczej wmo-
bilnym urzdzeniu NFC.
Wykazane unikatowe zalety technologii zblieniowej pod wzgldem
szybkoci realizacji transakcji, jak rwnie oglnoeuropejskie trendy
wzakresie jej szerokiego wdraania przez sektor bankowy, sugeruj,
e stwarza ona szanse na przyspieszenie rozwoju obrotu bezgotwko-
wego wPolsce.
M. Polasik, J. Grka, G. Wilczewski, J. Kunkowski, K. Przenajkowska and

15
N.Tetkowska, Time Efficiency of Point-Of-Sale..., op. cit.

88 Micha Polasik
3. Wydawnictwo kart zblieniowych wPolsce
Wanalizie wykorzystano wyniki badania ankietowego16, ktre zo-

stao skierowane do wszystkich dziaajcych na rynku polskim ban-
kw-wydawcw zblieniowych instrumentw patniczych, agentw
rozliczeniowych obsugujcych patnoci zblieniowe oraz operato-
rw sieci telefonii komrkowej GSM. Odpowiedzi udzieliy 23 banki,
posiadajce wswoich portfelach 99% wszystkich zblieniowych kart
patniczych wydanych wPolsce, 9 agentw rozliczeniowych, obsugu-
jcych blisko 98% zblieniowych terminali POS, atake 2 operatorw
sieci komrkowych GSM. Zatem badanie cechuje si wysok repre-
zentatywnoci wynikw dla caego rynku patnoci zblieniowych.
Respondenci udzielili informacji na temat liczby icech wydanych kart
zblieniowych, iloci i wartoci transakcji zblieniowych oraz liczby
zblieniowych terminali POS dla roku 2011 ipierwszej poowy 2012.
Ponadto odpowiedzieli oni na seri pyta dotyczcych czynnikw
wpywajcych na rozwj rynku, aktywno klientw, rozwj sieci ak-
ceptacji, atake przyszoci mobilnych rozwiza opartych na tech-
nologii NFC.
Od momentu wydania wPolsce pierwszych kart zblieniowych Maes-
tro PayPass przez Bank Zachodni WBK S.A.w2007 r., a do poowy 2010
r., technologia patnoci zblieniowych znajdowaa si we wstpnej fazie
wprowadzenia na rynek. Zarwno wydawcy iklienci, jak iagenci rozlicze-
niowi potrzebowali czasu, aby zapozna si zmoliwociami ikorzyciami
wynikajcymi zjej stosowania. Znaczne nakady finansowe oraz wysiki
zwizane zwprowadzeniem na rynek technologii zblieniowej ponosiy
wtedy organizacje MasterCard iVisa, ktre niewtpliwie byy inicjato-
rami wdroenia tej innowacji wPolsce. Wdrugiej poowie 2010 r. rynek
kart zblieniowych wPolsce wkroczy wfaz bardzo dynamicznego wzro-
stu (Rysunek 4.). W2011 r. wydano 7,1 mln nowych kart zblieniowych,
aw2012 r. kolejne 5,8 mln. Tak dynamiczny wzrost wydawnictwa kart
zblieniowych niewtpliwie zasuguje na miano zblieniowej rewolucji.
czna liczba kart zblieniowych na polskim rynku na koniec 2012 r.
wyniosa 15,1 mln.
M.Polasik, Patnoci zblieniowe wPolsce Rok 2012. Rozwj rynku Techno-

16
logia NFC Perspektywy. POLASIK Research, Toru 2012, s. 51.

40
Karty zblieniowe
0,32
Karty EMV + pasek magnetyczny
0,02
Karty z paskiem magnetycznym 2,19
30
7,7
Inne (karty wycznie z EMV; karty wirtualne) 4,9 9,28
2,0 15,1
1,3 13,6
0,6
20
0,01 0,1
0,02
0,01 14,2
0,01 24,5 25,3 25,3

22,5 12,8
10 0,01 19,7
16,9 16,8 16,0
14,4 15,1
0,00 11,3
8,3 8,4
3,9 5,2
0,0 0,00 0,00 0,02 0,03 0,04 0,04 0,05 0,06 0,06 0,08 0,10 0,13 0,15 0,14
0
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Rysunek 4. Liczba kart patniczych wyemitowanych wPolsce,

wedug technologii odczytu danych, wmln.
rdo: Narodowy Bank Polski oraz szacunki wasne w oparciu o dane uzyskane od
wydawcw kart.
* Dane nie obejmuj kart przedpaconych (pre-paid) wydanych jako instrument pieni-
dza elektronicznego.
Analiza procesu wydawnictwa kart zblieniowych na tle caego rynku

kart patniczych wPolsce (Rysunek 4), unaocznia fakt, e sta si on wa-
n czci wikszego procesu, jakim jest dostosowanie polskiego rynku do
wymogw Ram funkcjonowania kart SEPA (SCF SEPA Cards Fra-
mework). Wprowadzanie kart zblieniowych byo realizowane rwnolegle
zmigracj kart patniczych wPolsce do standardu kart mikroprocesoro-
wych EMV, wymaganego przez SCF. Cz bankw podja strategiczn
decyzj owyposaeniu nowo wydawanych kart mikroprocesorowych EMV
rwnie wfunkcjonalno zblieniow. Koszty jednoczesnego wprowadze-
nia technologii zblieniowej istandardu EMV okazay si znacznie nisze
ni potencjalne oddzielne wdraanie tych technologii17. Wrezultacie licz-
ba kart zblieniowych wlatach 2011-2012 wzrastaa bardzo szybko, wraz
zwymian kart wyposaonych wycznie wpasek magnetyczny na karty
Szerzej w: M.Polasik, Zblieniowe karty patnicze wPolsce Rok 2009, POLASIK

17
Research, Toru 2010.

90 Micha Polasik
zmikroprocesorem EMV. Na koniec 2012 r. karty zblieniowe stanowiy

ju 45% wszystkich kart patniczych wPolsce (Rysunek 4.), wtym 54%
kart zgodnych ze standardem EMV. Naley podkreli, e ten proces ma-
sowej migracji rozwija si w sytuacji, gdy polski rynek dowiadcza od
2010 r. przejciowego, nieznacznego spadku cznej liczby kart. Byo to
zwizane zsystematycznym zmniejszaniem si liczby wydawanych kart
kredytowych. Nie oznacza to jednak, e karty zblieniowe pojawiaj si na
rynku tylko wramach wymiany dotychczas posiadanych przez klientw
kart debetowych. Wokresie 2011-2012 banki wyday take znaczn licz-
b nowych zblieniowych kart kredytowych oraz kart przedpaconych18.
Wysoki udzia kart zblieniowych woglnej liczbie kart patniczych wyda-
nych wPolsce jest wyjtkowy wskali Europy iwiadczy oduej otwartoci
polskiego sektora bankowego na innowacje patnicze. Ztego wzgldu Pol-
ska jest postrzegana jako lider wrozwoju patnoci zblieniowych.
Na szczegln uwag zasuguje wana rola, jak odegray karty
przedpacone dla rozwoju polskiego rynku patnoci zblieniowych.
Wlatach 2008-2009 stanowiy one istotny czynnik edukowania isze-
rokiego informowania klientw otej nowej technologii. Dziki ich dys-
trybucji jako instrumentw pienidza elektronicznego, mona byo wy-
korzysta je jako rodki patnoci podczas caego szeregu festiwali iim-
prez masowych wlatach 2008-2012. Podczas tych imprez cznie kil-
kaset tysicy osb, gwnie ludzi modych, miao szans na przeprowa-
dzenie swojej pierwszej transakcji zblieniowej. Natomiast od 2011 r.,
znaczce w wykorzystaniu zblieniowych kart przedpaconych byo
pojawienie si moliwoci ich stosowania do patnoci wkomunikacji
miejskiej wkilku duych polskich miastach. Forma karty przedpaco-
nej daje due moliwoci wzakresie prostej itaniej dystrybucji rod-
ka patniczego, ajednoczenie zapewnia poczucie anonimowoci, ktre
jest istotne dla znacznej czci pasaerw. Z kolei w 2012 r. wielk
szans dla wydawnictwa kart zblieniowych stay si Mistrzostwa Eu-
ropy wPice Nonej UEFA Euro 2012. Karty MasterCard PayPass wy-
dawane byy przez Bank Pekao S.A. jako oficjalny rodek patnoci na
stadionach iwstrefach kibica.
Karty przedpacone nie zostay ujte w powyszym zestawieniu (Rysunek 4.),

18
gdy wykorzystane bazowe statystyki Narodowego Banku Polskiego obejmuj wycz-

nie karty patnicze sensu stricto.
4. Rozwj sieci zblieniowych terminali POS
Na rynku patnoci detalicznych sukces wdroenia innowacji

jest uzaleniony od umiejtnoci rwnolegego rozszerzania wy-
dawnictwa nowego rozwizania oraz budowy sieci jego akceptacji.
W pierwszych latach (2007-2010) czynnikiem zachcajcym agen-
tw rozliczeniowych do wprowadzania zblieniowych terminali
EFT-POS byo bezporednie wsparcie finansowe ze strony organiza-
cji patniczych. Takie wyprzedzajce inwestycje byy absolutnie nie-
zbdne, gdy w tym wczesnym okresie liczba i wykorzystanie kart
zblieniowych byy jeszcze stanowczo zbyt mae, aby uzasadnia od
strony ekonomicznej ponoszenie nakadw na modernizacj sieci
terminali POS.
350 000
Liczba zblieniowych terminali EFT-POS
300 000 Liczba tradycyjnych terminali EFT-POS
13 157
250 000 48 026
6 000 105 000
800
200 000
150 000
233 353 218 403
100 000 196 757 209 509
184 547
50 000
0
2008 2009 2010 2011 2012
Rysunek 5. Liczba zblieniowych terminali patniczych POS wPolsce
rdo: opracowanie wasne woparciu odane uzyskane od agentw rozliczeniowych.
Liczba zblieniowych terminali POS wzrastaa stopniowo z 800

w2008 r. do 13,2 tys. w2010 r. (Rysunek 5.). Jednak dopiero w2011 r. na-
stpi dynamiczny rozwj sieci akceptacji kart zblieniowych. W2011 r.
sie ta miaa 48 tys. terminali, ana koniec 2012 r. ju 105 tys. termi-
nali, co stanowio 36% wszystkich terminali EFT-POS wPolsce. Zatem
ju co trzeci terminal patniczy umoliwia patnoci zblieniowe, co
stawiao Polsk w cisym gronie wiatowych liderw tej technologii
patniczej. Gwnym czynnikiem rozwoju sieci zblieniowych terminali
92 Micha Polasik
POS wPolsce wlatach 2011-201219 byo wydawanie kart zblieniowych

jako podstawowych kart do ROR wszystkim klientom, co okazao si
rwnoznaczne zich szybkim upowszechnieniem. Naley jednak zwr-
ci uwag, e generalny zasig akceptowania przez handlowcw kart
patniczych na rynku polskim jest wci niewystarczajcy.
Dla dalszego rozwoju polskiego rynku niezwykle istotny jest fakt,
e agenci rozliczeniowi obserwuj due zainteresowanie handlowcw
akceptowaniem patnoci zblieniowych. Wocenie agentw rozliczenio-
wych branami, wktrych patnoci zblieniowe s wPolsce szczegl-
nie intensywnie wykorzystywane imaj znaczcy udzia we wszystkich
dokonywanych transakcjach, s mniejsze sklepy spoywcze, transport
publiczny oraz kioski isalony prasowe. Wprzypadku transportu pub-
licznego niewtpliwie ogromn rol odegray projekty wdroone wkil-
ku duych polskich aglomeracjach, gdzie pasaerowie maj moliwo
pacenia za bilety bezporednio w rodkach komunikacji miejskiej,
zczego rzeczywicie korzystaj na masow skal. Mniejsze, lecz tak-
e znaczce, byo wykorzystanie kart zblieniowych wobiektach spor-
towych (stosowane gwnie podczas duych imprez, np. podczas Euro
2012), wsupermarketach oraz placwkach kulturalno-rozrywkowych.
100%
80% 89%
78%
60% 67%
56%
40% 44% 44%
33% 33%
20%
22% 22% 22%
11% 11%
0%
Rysunek 6. Brane, wktrych wykorzystanie patnoci zblieniowych jest

wPolsce szczeglnie intensywne.
rdo: Wyniki badania ankietowego agentw rozliczeniowych, N=9, wielokrotny wy-
br odpowiedzi.
M. Polasik, E. Starogarska, Polski rynek patnoci zblieniowych rok 2011.

19
Wydawnictwo Transakcyjno Innowacje, POLASIK Research, Toru 2011.

5. Transakcyjno kart zblieniowych
Wydanie klientom kart zblieniowych i budowa sieci ich akcepta-

cji stanowi warunek konieczny, ale niewystarczajcy do osignicia
sukcesu nowego systemu patnoci. Kolejnym krokiem jest pozyskanie
akceptacji konsumentw dla nowo wprowadzanej technologii, co jest
uwarunkowane licznymi czynnikami o charakterze demograficznym
iekonomicznym.20 Docelowym rezultatem wdraania technologii zbli-
eniowej jest jej powszechne stosowanie przez klientw. Wyniki ba-
dania (Rysunek 7.) wskazuj na niezwykle dynamiczny wzrost liczby
transakcji zblieniowych dla okresw procznych. Wdrugim proczu
2010 r. liczba takich transakcji wynosia zaledwie 1,3 mln, natomiast
wpierwszym proczu 2011 r. wzrosa a do poziomu 3,8 mln. Wkolej-
nym okresie nastpi znowu trzykrotny wzrost do poziomu 11,5 mln,
awpierwszym proczu 2012 r. wzrost do poziomu 29,6 mln transakcji.
Ten niezwykle dynamiczny wzrost liczby transakcji dokonanych przy
uyciu kart zblieniowych jest prawdziw miar sukcesu tej innowacji
na rynku polskim.
35 000
29 600
30 000
25 000
20 000
15 000
11 475
10 000
5 000 3 845
342 1 316
0
2010 Q1-2 2010 Q3-4 2011 Q1-2 2011 Q3-4 2012 Q1-2
Rysunek 7. Liczba transakcji zblieniowych (wtysicach)

rdo: Szacunki wasne woparciu odane uzyskane od 23 bankw i9 agentw rozlicze-
niowych. Dane nie obejmuj transakcji typu on-us, realizowanych przez bank iagenta
rozliczeniowego zpominiciem organizacji patniczej.
M.Polasik, T.P.Wisniewski and G.Lightfoot, Modelling customers intentions,

20
op. cit.
94 Micha Polasik
Szacowana przecitna liczba transakcji zblieniowych przypadaj-

cych na jedn kart dla okresu 12 miesicy objtych badaniem, tj. lipiec
2011 czerwiec 2012, wynosia 4,8 transakcji. Warto doda, e dla tego
samego okresu wskanik dla wszystkich transakcji bezgotwkowych
kartami patniczymi w Polsce wynosi 34 transakcji na jedn kart.
W pierwszej poowie 2012 r. transakcje zblieniowe stanowiy 5,3%
liczby wszystkich patnoci kartami wPolsce. Zatem technologia zbli-
eniowa zaczyna ju odgrywa istotn rol dla caego obrotu bezgotw-
kowego, ajej znaczenie bardzo szybko wzrasta.
Przecitna warto transakcji zblieniowej zrealizowanej wPolsce
wlatach 2011-2012 wahaa si wprzedziale od 18,7 PLN do 22,2 PLN.
W czerwcu 2012 r. bya ona ponad czterokrotnie nisza od przecit-
nej wartoci dla wszystkich transakcji kartami patniczymi wPolsce.21
Mona zatem sdzi, e karty zblieniowe stanowi konkurencj gw-
nie dla wykorzystania gotwki.
Ogromny sukces patnoci zblieniowych na polskim rynku, mierzo-
ny dynamicznie wzrastajc liczb transakcji, nasuwa pytanie oczyn-
niki skaniajce klientw do uycia tej formy patnoci wpunkcie han-
dlowo-usugowym. Okazuje si, e zarwno przedstawiciele bankw,
jak iagentw rozliczeniowych s prawie jednomylni (Rysunek 8.), e
najskuteczniejszym sposobem zachcania klientw do dokonywania
patnoci kartami zblieniowymi jest uwiadomienie im wygody iszyb-
koci tego typu transakcji (94% wskaza). Rzeczywicie, karty zbli-
eniowe s najszybsz powszechnie dostpn metod patnoci (por.
punkt 2., Rysunek 3.).22 Rwnie wzakresie wygody iprostoty obsugi
karty zblieniowe s bezkonkurencyjne23, m. in. ze wzgldu na brak
koniecznoci przekazywania karty sprzedawcy i wprowadzania kodu
PIN dla transakcji niskokwotowych.
21
Karty patnicze informacje kwartalne, Narodowy Bank Polski, Departament
Systemu Patniczego, http://www.nbp.pl/ (kwiecie 2013).
22
M. Polasik, J. Grka, G. Wilczewski, J. Kunkowski, K. Przenajkowska and
N.Tetkowska, Time Efficiency of Point-Of-Sale , op. cit.
23
M.Polasik, K.Maciejewski, Innowacyjne usugi patnicze wPolsce ina wiecie,
Materiay iStudia, Nr 241/2009, Narodowy Bank Polski, sierpie, Warszawa 2009,
s. 83-85.
Uwiadomienie klientom wygody i szybkoci transakcji 94%
Programy promocyjne i nagrody rzeczowe 69%
Informowanie klientw o zblieniowej sieci POS 31%
Obowizek pacenia zblieniowo (festiwale, imp. sportowe) 28%
Wydawanie kart zblieniowych za darmo 25%
Programy rabatowe dla kart zblieniowych 19%
Redukcja prowizji bankowych gdy s patnoci zblieniowe 9%
Wydawanie kart w formie gadetw patniczych 6%
Inny czynnik 6%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Rysunek 8. Czynniki zachcajce polskich klientw do aktywnego

dokonywania transakcji zblieniowych
rdo: Wyniki badania ankietowego obejmujcego banki-wydawcw kart zblienio-
wych iagentw rozliczeniowych, N=32, wielokrotny wybr odpowiedzi.
Drugim powszechnie wskazywanym czynnikiem (Rysunek 8.) byy

programy promocyjne i nagrody rzeczowe dla osb paccych karta-
mi zblieniowymi (69% wskaza), przede wszystkim promocje typu
Buy&Get. Dziaania te peni wan rol edukacyjn, gdy s skutecz-
nym czynnikiem, ktry skania nowego posiadacza karty zblieniowej
do dokonania pierwszych transakcji. Dziki temu klient wpraktyczny
sposb uwiadamia sobie szybko i wygod patnoci zblieniowych,
atake przeamuje obawy zwizane znieznajomoci tego rozwizania.
Prostota uycia karty zblieniowej sprawia, e dokonywanie kolejnych
transakcji powinno by ju samodzieln inicjatyw konsumenta. Po-
zostae czynniki odgrywaj znacznie mniejsz, raczej pomocnicz rol.
6. Mobilne technologie zblieniowe NFC wpolskiej bankowoci
Mobilne patnoci NFC s rozwizaniem, ktre moe w najwik-

szym stopniu skorzysta z sukcesu patnoci zblieniowych na pol-
skim rynku. Kompatybilno ze standardem kart zblieniowych oraz
moliwo realizacji transakcji wramach dobrze rozwinitej ju sieci
96 Micha Polasik
zblieniowych terminali EFT-POS sprawia, e patnoci NFC nie bd

musiay zmaga si wPolsce zpotencjalnie najpowaniejsz barier na
rynku usug patniczych, jak byby brak sieci akceptacji dla nowego
rozwizania. Badania wykazay ponadto, e szybko i wygoda pat-
noci NFC jest podobna do cech oferowanych przez karty zblieniowe
(por. Rysunek 3.), wzwizku ztym odpowiadaj one dobrze warunkom
realizacji transakcji wfizycznych punktach sprzeday.
Zkolei barier dla rozwoju patnoci mobilnych NFC jest istnienie
niepewnoci wzakresie wyboru waciwego modelu biznesowego, wtym
okrelenia podmiotw zarzdzajcych tzw. bezpiecznym elementem na
karcie SIM, na ktrym zainstalowany jest instrument patniczy, czy
mobilnym portfelem elektronicznym. Ze wzgldu na moliwo szyb-
kiej i efektywnej kosztowo dystrybucji wirtualnych kart patniczych,
do ich instalowania na urzdzeniach NFC stosuje si technologi OTA
(Over-The-Air), ktra pozwala na zdalne zarzdzanie kart SIM telefo-
nu. Jej uycie wymaga wsppracy operatora telefonii GSM zbankami.
Dziki temu klient moe dokona instalacji karty zdalnie, bez wizyty
woddziale banku czy operatora, co upraszcza proces dystrybucji ire-
dukuje jego koszty.24
Pierwsze wdroenie pilotaowe mobilnych patnoci NFC w Pol-
sce miao miejsce wmaju 2010 r., we wsppracy organizacji Master-
Card, firmy Inteligo oraz operatora Era (obecnie T-Mobile). Natomiast
wczerwcu 2010 r. miao miejsce inne wdroenie patnoci mobilnych
NFC w oparciu o aplikacj Visa payWave zainstalowan na karcie
SIM telefonu zwykorzystaniem technologii OTA. Wlatach 2011-2012
obie organizacje patnicze przeprowadziy cznie pi kolejnych wdro-
e pilotaowych mobilnych patnoci w technologii NFC, w ktre
zaangaowane byy cztery banki oraz trzech operatorw telefonii ko-
mrkowej. Na przeomie padziernika ilistopada 2012 r., prawie jed-
noczenie sieci te zaoferoway znacznie rnice si od siebie usugi.
Orange wprowadzi do sprzeday kart mBank MasterCard Orange
Cash, opart na karcie przedpaconej. Natomiast T-Mobile wdroy
mobilny portfel elektroniczny dla patnoci NFC pod nazw MyWallet,
wykorzystujcy zdaln instalacj poprzez technologi OTA. Obecnie
dla klientw MyWallet dostpne s debetowe i kredytowe karty Ma-
sterCard oferowane przez cztery banki.
24
Szerzej w: M.Polasik, Patnoci zblieniowe wPolsce Rok 2012, op. cit.
Warto zauway, e kluczowym czynnikiem umoliwiajcym suk-

ces patnoci NFC jest rosnca liczba dostpnych modeli telefonw wy-
posaonych wt technologi. Wlistopadzie 2012 r. na polskim rynku
oferowano 12 modeli telefonw wyposaonych wtechnologi NFC, przy
czym na wiecie producenci wprowadzili ju ponad 60 takich urzdze.
Oferta ta pozwala na przezwycienie gwnej bariery dla technolo-
gii NFC, jak bya dotychczas niewystarczajca liczba wspierajcych
j modeli telefonw. Technologia NFC staa si ju dla wikszoci li-
czcych si producentw urzdze mobilnych docelowym standardem
iwydaje si, e rynek telekomunikacyjny wnajbliszych latach bdzie
zmierza do jej masowego wykorzystania.25 Naley take podkreli, e
Polska wroku 2013 jest najlepszym rynkiem dla wdraania patnoci
NFC w Europie, ze wzgldu na dobrze rozwinit sie zblieniowych
terminali EFT-POS. Wykorzystanie tej sieci akceptacji pozwala uzy-
ska tzw. efekt synergii pomidzy kartami zblieniowymi i technolo-
gi NFC. Znacznie ogranicza on ryzyko zwizane z zaangaowaniem
wrozwizania oparte na NFC istwarza podstawy dla ich szybkiej po-
pularyzacji.
7. Perspektywy patnoci zblieniowych wPolsce
W ramach przeprowadzonego badania ankietowego respondenci

zadeklarowali przewidywan liczb kart zblieniowych, ktr planuje
wyda ich bank do koca 2013 roku. Uzyskane wyniki pozwoliy osza-
cowa, e czna liczba kart zblieniowych w Polsce na koniec 2013
r. moe osign nawet 20 mln. Natomiast przewidywania dotyczce
rozwoju sieci akceptacji patnoci zblieniowych, oparte na planach za-
deklarowanych przez agentw rozliczeniowych, sugeruj, e prawdopo-
dobne moe by osignicie poziomu 170 tys. zblieniowych terminali
EFT-POS. Prognozy te wskazuj na kontynuacj szybkiego tempa roz-
woju polskiego rynku patnoci zblieniowych, zarwno pod wzgldem
K.Tagawa, The Worldview of NFC, NFC Solutions Summit, 15 maja 2013, NFC
25
Forum, http://www.nfc-forum.org (maj 2013).

98 Micha Polasik
wydawnictwa instrumentw patniczych, jak i infrastruktury do ich

akceptacji.
Wydaje si, e najwaniejszym czynnikiem sprzyjajcym utrzyma-
niu szybkiego tempa rozwoju sieci zblieniowych terminali EFT-POS
jest kontynuacja strategii wydawania kart zblieniowych jako podsta-
wowych kart debetowych do ROR wszystkim klientom bankw (Rysu-
nek 9.). Zpunktu widzenia agentw rozliczeniowych stanowi to dowd
zaangaowania si sektora bankowego wrozwj tej technologii iuza-
sadnia ponoszenie nakadw inwestycyjnych na rozwj infrastruktury.
Za drugi pod wzgldem wanoci czynnik (53% wskaza) respondenci
uznali zainteresowanie klientw t form patnoci. Odgrywa on decy-
dujc rol wpraktycznym wykorzystaniu kart zblieniowych iprze-
kada si na liczb zrealizowanych transakcji.
Wydawanie kart zblieniowych do ROR wszystkim

66%
klientom
Zainteresowanie klientw 53%
Zainteresowanie handlowcw 44%
Wykorzystanie w transporcie miejskim 44%
Program Kart Visa Zapacisz Wszdzie 34%
Obnika Interchange Fee na rynku polskim 25%
Programy rozwoju sieci akceptacji MasterCard 22%
Inny czynnik 6%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%
Rysunek 9. Czynniki, ktre bd miay najwikszy wpyw na rozwj sieci

zblieniowych terminali EFT-POS wPolsce wlatach 2012-2013.
rdo: Wyniki badania ankietowego obejmujcego banki-wydawcw kart zblienio-
wych iagentw rozliczeniowych, N=32, wielokrotny wybr odpowiedzi.
Istotnym czynnikiem rozwoju sieci zblieniowych terminali POS

jest take zainteresowanie t technologi ze strony handlowcw oraz
jej coraz szersze wykorzystanie w transporcie miejskim (Rysunek
9.). W dalszej kolejnoci respondenci wskazali na pozytywny wpyw
programu Kart Visa zapacisz wszdzie (34% wskaza). Zaledwie
jedna czwarta respondentw sdzia, e pozytywny wpyw na rozwj
sieci zblieniowych terminali POS moe wywrze obnika stawek In-
terchange Fee na rynku polskim. Redukcja tych stawek od stycznia
2013 r. zostaa ju ogoszona przez organizacje MasterCard i Visa,

a rozpoczcie przez Ministerstwo Finansw procedury legislacyjnej
obejmujcej moliwo ustawowej regulacji tych stawek moe poten-
cjalnie doprowadzi do jeszcze dalej idcego ich obnienia. Wyniki ba-
dania wskazuj jednak, e dla wikszoci respondentw czynnik ten
nie bdzie mia decydujcego znaczenia dla rozwoju akceptacji kart
zblieniowych. Na pozytywny wpyw programu wspierania rozwoju
sieci akceptacji przez organizacj MasterCard wskazao 22% respon-
dentw.
Podsumowanie iwnioski
Karty zblieniowe oraz mobilne patnoci NFC, ze wzgldu na

szybko transakcji patniczych i wygod oferowan klientom, s
bardzo dobrze przystosowane do wymaga obsugi w fizycznych
punktach sprzeday. Sektor bankowy ju kilkanacie lat temu do-
strzeg w tej technologii potencja do konkurowania z gotwk,
wszczeglnoci wsegmencie transakcji oniewielkiej wartoci. Jed-
nak ze wzgldu na liczne bariery, proces wdraania kart zblienio-
wych na wikszoci rynkw nastpowa bardzo powoli. Do niedawna
znaczna cz europejskiego sektora bankowego nie bya zaintereso-
wana wdraaniem innowacji patniczych wobszarze kart, ze wzgl-
du na wysokie koszty, jakie poniosy banki wzwizku zwdraaniem
standardu mikroprocesorowego EMV, dostosowujc si do wymogw
programu SEPA.
Rynek polski stanowi przykad zastosowania dobrej strategii
we wdraaniu innowacji patniczej w fizycznych punktach sprzeda-
y. Inicjatorzy zmian technologicznych, ktrymi byy midzynaro-
dowe organizacje kart patniczych, dokonali znaczcych inwestycji
wpierwszych latach wprowadzania kart zblieniowych. Polegay one
na dofinansowywaniu programw wydawnictwa kart zblieniowych
wPolsce, pocztkowo skierowanych do najbardziej obiecujcych doce-
lowych grup klientw. Jednoczenie organizacje finansoway tworze-
nie od podstaw sieci zblieniowych terminali EFT-POS. Te pierwsze
dziaania pozwoliy na wzbudzenie zainteresowania technologi zbli-
100 Micha Polasik
eniow iwykazanie jej zalet wzastosowaniach patniczych. Kluczo-

we byo jednak przekonanie wybranych bankw do poczenia proce-
su migracji kart do standardu mikroprocesorowego EMV zwprowa-
dzeniem technologii zblieniowej. Rozwizanie takie byo efektywne
kosztowo ipozwolio znacznej czci polskiego sektora bankowego na
skok technologiczny od kart wycznie zpaskiem magnetycznym do
kart wyposaonych wtrzy technologie odczytu danych. Zkolei prowa-
dzona od 2010 r. masowa migracja do mikroprocesorowych kart EMV
z funkcjonalnoci zblieniow przekonaa agentw rozliczeniowych
do rozpoczcia szerokiego wdraania tej technologii. W2012 r. funk-
cjonalno zblieniowa staa si ju obowizujcym standardem na
rynku terminali EFT-POS. Obecnie polski rynek jest wiodcy wUnii
Europejskiej pod wzgldem wykorzystania kart zblieniowych. Mo-
na sdzi, e plany szerokiego wdraania patnoci zblieniowych
przez banki europejskie w2013 r. s wpewnej mierze wynikiem ob-
serwacji sukcesu, jaki technologia ta odniosa w Polsce. Wydaje si
przesdzone, e przynajmniej wnajbliszych kliku latach technologia
zblieniowa bdzie gwnym kierunkiem rozwoju innowacji wobsza-
rze patnoci wPOS.
Transakcje zblieniowe zaczynaj ju odgrywa w Polsce istotn
rol w rozliczeniach patniczych w fizycznych punktach sprzeday.
Szybko rosnca liczba patnoci dokonanych kartami zblieniowymi,
przy niewielkiej przecitnej ich wartoci, wskazuje, e przyczyniaj si
one do stopniowego ograniczania wykorzystania gotwki. Znaczenie
technologii zblieniowej bdzie systematycznie wzrastao, wraz zcoraz
lepsz jej znajomoci wrd klientw bankw oraz poszerzaniem si
zasigu akceptacji kart wpolskiej gospodarce.
Naley zauway, e technologia zblieniowa pozwolia na prze-
zwycienie powanej bariery dla rozwoju obrotu bezgotwkowego na
wiecie, jak bya przewaga gotwki, pod wzgldem szybkoci rozli-
czenia transakcji, nad tradycyjnymi (stykowymi) kartami patniczy-
mi. Wduszej perspektywie technologia zblieniowa wramach stan-
dardu NFC ma szanse sta si docelowym rozwizaniem dla patno-
ci mobilnych wPOS ipozwoli na wykorzystanie, na rzecz rozwoju
obrotu bezgotwkowego, ogromnego potencjau, tkwicego wrosncej
liczbie uytkownikw smartfonw. Dotychczas nie jest jeszcze przes-
dzone, jaki model biznesowy odniesie sukces wsegmencie mobilnych
patnoci NFC.
Bibliografia
Bolt W., Humphrey D., Payment Network Scale Economies, SEPA, and
Cash Replacement, Review of Network Economics, Vol. 6, No. 4, 2007.
Frazer P., Plastic and Electronic Money, Cambridge (1985), Woodhead-
-Faulkner.
Gowrisankaran G., Stavins J., Network externalities and technology adop-
tion: Lessons from electronic payments, RAND Journal of Economics,
Vol. 35, 2004.
Hancke G., RFID and Contactless Technology, [w:] K.E.Mayes andK.Mar-
kantonakis: Smart Cards, Tokens, and Security Applications, Springer,
New York 2008.
Karty patnicze informacje kwartalne, Narodowy Bank Polski, Departa-
ment Systemu Patniczego, 2013.
Katz M., Shapiro C., Network Externalities, Competition and Compatibili-
ty, American Economic Review, 75, 1985.
Levitin A.J., Payment Wars: The Merchant-Bank Struggle for Control of
Payment Systems, Stanford Journal of Law Business and Finance, Vol.
12, No. 2, 2007.
Polasik M., Grka J., Wilczewski G., Kunkowski J., Przenajkowska K. and
Tetkowska N., Time Efficiency of Point-Of-Sale Payment Methods: Em-
pirical Results for Cash, Cards, and Mobile Payments, Lecture Notes
in Business Information Processing, Volume 141, Springer-Verlag
Berlin Heidelberg, 2013, pp 306-320.
Polasik M., Maciejewski K., Innowacyjne usugi patnicze w Polsce i na
wiecie, Materiay i Studia, Nr 241/2009, Narodowy Bank Polski,
sierpie, Warszawa 2009.
Polasik M., Marzec J., Fiszeder P., Grka J., Modelowanie wykorzystania
metod patnoci detalicznych na rynku polskim, Materiay iStudia, Nr
265, 2012, Narodowy Bank Polski, Warszawa.
Polasik M., Patnoci zblieniowe w Polsce Rok 2012. Rozwj rynku
Technologia NFC Perspektywy. POLASIK Research, Toru 2012.
Polasik M., Przenajkowska K., Starogarska E., Maciejewski K., Usage of
Mobile Payments in Point-Of-Sale Transactions, [w]: Prace Naukowe
Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Advanced Information
Technologies for Management AITM2011, red. J. Korczak, H. Du-
dycz, M.Dyczkowski, Wrocaw 2011.
Polasik M., Starogarska E., Polski rynek patnoci zblieniowych rok
2011. Wydawnictwo Transakcyjno Innowacje, POLASIK Re-
search, Toru 2011.
102 Micha Polasik
Polasik M., Wisniewski T.P. and G. Lightfoot, Modelling customers in-

tentions to use contactless cards, International Journal Banking, Ac-
counting and Finance, Vol. 4, No. 3, 2012, s. 203231.
Polasik M., Zblieniowe karty patnicze w Polsce Rok 2009, POLASIK
Research, Toru 2010.
Schneider F., Shadow economy in Europe, 2011, Using electronic payment
systems to combat the shadow economy, A.T.Kearney, Chicago 2011.
Spath D., Praeg C.-P., Korge G., Peeters B., Polasik M., Przenajkowska
K., European Trend Survey BANKS & FUTURE 2012. Trends and
Developments in the European Payments Market, Fraunhofer Verlag,
2012.
Stango V.: The Economics of Standards Wars, Review of Network Econom-
ics, Vol. 3, Issue 1, 2004.
Tagawa K., The Worldview of NFC, NFC Solutions Summit, 15 maja 2013,
NFC Forum, http://www.nfc-forum.org
Payment Innovations Used in the Points-Of-Sale:

An Opportunity for Cashless Payments in Poland
Summary
The aim of the paper is to present the development of major payment

innovations, which can be successfully used in Point-Of-Sale transactions.
Due to the high technical and organizational requirements, the segment
of transactions in the POS is the most difficult area for the development
of payment innovations. At the same time the dominant role of consumer
purchases in POS makes them the most important challenge for the devel-
opment of cashless transactions in Poland. Empirical studies have shown
that the contactless technology is the most effective in terms of speed of
payment transaction at the cash desk. The contactless technology brings
an important breakthrough because for the first time in the history of elec-
tronic payments instrument, issued on alarge scale, has proved to be more
time-efficient than cash. Analysis of European trends in wide implementa-
tion of contactless technology in the banking sector suggests the leading role
of this innovation in the coming years. The paper presents an analysis of the
process of implementation and dissemination of contactless payments on
the Polish market. It is an important example of the success of the banking
sector with the launch of apayment innovation. It was based on the results
of aseries of empirical studies, including: asurvey of Polish and European
banking sector, the survey of consumer behavior and the chronometrical
study of time efficiency of POS payments.
Keywords: Payment innovations, contactless cards, NFC, cashless pay-

ments, Points-Of-Sale transactions
Anna Iwaczuk-Kaliska1
Wybrane teoretyczne ipraktyczne aspekty

funkcjonowania systemw patnoci
detalicznych
Wstp
Rozliczenia bezgotwkowe s realizowane przy wykorzystaniu sy-

stemw patnoci. We wspczesnych gospodarkach wystpuje for-
malny i praktyczny podzia na systemy patnoci detalicznych oraz
wysokokwotowych2. Jego rdem s zjednej strony regulacje prawne
dotyczce funkcjonowania porednikw rozliczeniowych irynku usug
patniczych, azdrugiej czynniki ekonomiczne zwizane zorganizacj
rozlicze rnych podmiotw.
Celem niniejszego opracowania jest analiza wybranych teoretycz-
nych i praktycznych aspektw funkcjonowania systemw patnoci
detalicznych. Dc do jego realizacji, przedstawiono istot i zasa-
dy rozlicze patnoci detalicznych oraz scharakteryzowano systemy
patnoci detalicznych, uwzgldniajc teori sieci. Nastpnie podjto
prb identyfikacji zmian w funkcjonowaniu systemw patnoci de-
talicznych, zwracajc szczegln uwag na systemy midzybankowe.
Wopracowaniu wykorzystano metod analizy opisowej iporwnawczej
oraz studia przypadkw. Powstao ono woparciu ofachow literatur
1
Anna Iwaczuk-Kaliska, dr nauk ekonomicznych, Uniwersytet Ekonomiczny
wPoznaniu, adiunkt, e-mail: anna.iwanczuk@ue.poznan.pl
2
T.Kokkola, The Payment System. Payments, Securities and Derivatives, and the
Role of the Eurosystem, European Central Bank, 2010, s. 27.
104 Anna Iwaczuk-Kaliska
anglojzyczn oraz informacje zawarte w raportach bankw central-

nych oraz Banku Rozrachunkw Midzynarodowych.
1. Istota izasady rozlicze patnoci detalicznych
Patnoci detaliczne wyrnia kilka cech, ktre oddziauj na spo-

sb ich rozliczania. Po pierwsze, patnoci detaliczne mog by realizo-
wane wformie gotwkowej, tj. zpominiciem infrastruktury systemu
bankowego. W przypadku masowych patnoci dokonywanych przez
konsumentw na rzecz przedsibiorcw zauwaaln rol peni mae
podmioty poredniczce w przekazywaniu patnoci, a ujmujc rzecz
obrazowo poredniczce wzamianie pienidza gotwkowego na bez-
gotwkowy. Po drugie, liczba realizowanych patnoci detalicznych jest
ogromna, pokrywa si bowiem zliczb wszelkich transakcji zakupu to-
warw i usug dokonywanych przez konsumentw oraz du czci
transferw pieninych zwizanych zobrotem gospodarczym (zwy-
czeniem transakcji pomidzy instytucjami finansowymi) oraz opiek
spoeczn. Liczba uczestnikw procesw patnoci obejmuje wzasadzie
wszystkie podmioty indywidualne iinstytucjonalne3. Po trzecie, do re-
alizacji patnoci detalicznych wykorzystywane s rne instrumenty
patnicze wformie dokumentw papierowych, kart patniczych lub wy-
magajce elektronicznego dostpu do rachunku bankowego lub usug
pozabankowych instytucji patniczych.
3
Z tego wzgldu w badaniach dotyczcych systemw patnoci detalicznych
uwzgldnia si wystpowanie duych efektw skali. Efekt skali wynika ztego, e red-
ni koszt wiadczenia usug patniczych spada wraz ze wzrostem ich iloci. Humphrey
wykaza, e efekty skali s zwizane zarwno ze skal dziaalnoci banku wobszarze
patnoci, jak i wielkoci sieci bankomatw i oddziaw (D.B. Humphrey, Payment
Scale Economies, Competition, and Pricing, European Central Bank, Working Paper
Series, 2009, no. 1136, December). Dodatkowo moe jeszcze wystpowa tzw. efekt za-
kresu, ktry polega na tym, e jedna infrastruktura moe by wykorzystana do rozli-
czania kilku rodzajw patnoci (instrumentw patniczych). Adams, Bauer iSickles
wbadaniach dotyczcych usug patniczych wiadczonych przez System Rezerwy Fede-
ralnej dowiedli, e redukcj kosztw marginalnych mona przypisa efektom ekonomii
skali, anie zakresu (R.M.Adams, P.W.Bauer, R.C.Sickles, Scale Economies, Scope
Economies, and Technical Change in Federal Reserve Payment Processing, Journal of
Money, Credit and Banking 2004, vol. 36, no. 5, October, s. 943-958).
Wybrane teoretyczne ipraktyczne aspekty funkcjonowania systemw 105
Systemy patnoci detalicznych su rozliczaniu transakcji doko-

nanych przy wykorzystaniu pienidza bezgotwkowego. Rozwizania
przyjte wposzczeglnych krajach nie s wystandaryzowane4, jednak
daj si uj woglne ramy zrnymi opcjami. Propozycj kryteriw
podziau oraz moliwych opcji przedstawiono wtabeli 1.
Tabela 1. Opcje zasad funkcjonowania systemw patnoci detalicznych
Kryterium Opcje
niezaleny system, wktrym nastpuje rejestracja
iprzekazanie informacji patniczej oraz rozrachunek
niezaleny system, wktrym nastpuje rejestracja
Organizacja systemu iprzekazanie informacji patniczej; rozrachunek odbywa
si winnym systemie
wszystkie patnoci (detaliczne iwysokokwotowe) s
rozliczane wjednym systemie
bank centralny penicy funkcj izby rozliczeniowej
bank komercyjny zfunkcj agenta rozrachunkowego
Operator systemu
organizacja patnicza powoana przez banki
niezalena organizacja patnicza
rczna
Metoda przetwarzania automatyczna izba rozliczeniowa
transmisja wczasie rzeczywistym
kompensata wielostronna
kompensata dwustronna
Rodzaj rozrachunku
rozrachunek brutto
rozrachunek brutto wczasie rzeczywistym
W systemach rozlicze detalicznych rozrachunek, czyli transfer

rodkw pieninych zwizany z realizacj poszczeglnych zlece,
moe odbywa si na zasadzie brutto lub netto. W systemach typu
brutto kade pojedyncze zlecenie patnicze jest przedmiotem odrbne-
go transferu rodkw pomidzy uczestnikami systemu. Rozrachunek
4
Struktura rynku detalicznych elektronicznych transferw pieninych w Sta-
nach Zjednoczonych znacznie rni si od rozwiza europejskich przyjmuje form
zdecentralizowan. Ten zdecentralizowany rynek skada si z rnych grup bankw
i pojedynczych podmiotw poredniczcych w transferze informacji patniczej, z kt-
rych kady dziaa winnej sieci (O.Shy, Account-to-Account Electronic Money Trans-
fers: Recent Developments in the United States, Federal Reserve Bank of Boston, Wor-
king Papers, 2011, no. 11-10, s. 22).
wczasie rzeczywistym oznacza jego realizacj wraz ztransmisj infor-

macji patniczej od patnika do odbiorcy patnoci.
Wsystemach netto wykorzystuje si kompensat, ktra polega na
wyliczaniu dla kadego zuczestnikw systemu bdcego bezporednim
dostawc usug patniczych (np. banku) salda patnoci przesanych
iotrzymanych na rzecz odbiorcw usug. Wyliczanie sald dla kadego
zuczestnikw systemu rozrachunku netto moe odbywa si na zasa-
dzie kompensaty dwustronnej (bilateralnej) iwielostronnej (multilate-
ralnej). Wwyniku zastosowania kompensaty transfer rodkw pieni-
nych jest opniony wstosunku do transmisji zlecenia patniczego.
Wsystemach patnoci detalicznych nie jest wymagany udzia in-
stytucji centralnej gwarantujcej rozrachunek5. Rola operatora syste-
mu sprowadza si wtym przypadku do porednictwa wprzekazywaniu
informacji zwizanych zpatnociami oraz wyliczania salda rozlicze
dla kadego zbezporednich uczestnikw systemu.
Wopisywanych systemach coraz wiksz rol odgrywaj instytu-
cje niebankowe. Jest to wynik rozwoju technologii ielektronicznych
form patnoci, dziki ktrym znikaj bariery w dostpie do rynku
usug patniczych. Podmioty niebdce bankami funkcjonuj jako
portale patnoci internetowych, przekazujce informacje patnicze
pomidzy patnikami, odbiorcami ibankami, wktrych strony te po-
siadaj rachunki, porednicz wpatnociach zwizanych zhandlem
elektronicznym pomidzy uytkownikami internetowych serwisw
aukcyjnych, atake bezporednio jako operatorzy systemw patno-
ci mobilnych6. Warto zaznaczy, e wszystkie systemy obsugiwane
przez podmioty niebankowe w procesie rozrachunku wykorzystuj
infrastruktur bankow transfer pienidza odbywa si pomidzy
rachunkami bankowymi.
5
F. Hervo, Ch. Sampic, Protection of Deferred Net Payment and Securities Set-
tlement Systems: the Examples of SIT and Relit Banque de France, Financial Stability
Review 2003, no. 3, November, s. 122-136, s. 126.
6
Bourreau iVerdier opisuj pi modeli wsppracy midzy podmiotami zaanga-
owanymi wrealizacj patnoci mobilnych. Wkadym znich banki s wrnym stop-
niu wczone wwiadczenie usug patniczych: bezporednio jako dostawca, poprzez
zawarcie porozumienia owsppracy, wejcie wspk celow lub integracj pionow
(M.Bourreau, M.Verdier, Cooperation for Innovation in Payment Systems: The Case
of Mobile Payments, Universit de Paris, Ouest, Nanterre La Dfense, Working Paper,
2010, no. 5, February, s. 16-20).
2. System patnoci detalicznych jako sie
Punktem wyjcia do analizy ekonomicznej systemw patnoci de-

talicznych jest fakt, e dostawcy usug patniczych czsto konkuruj
bezporednio midzy sob wwiadczeniu usug patniczych uytkowni-
kom kocowym, azdrugiej strony wsppracuj wramach wsplnych
sieci patnoci7. Konkurencja ma pozytywny wpyw na efektywno me-
chanizmw patnoci, natomiast wsppraca umoliwia wykorzystanie
efektu skali, atake osignicie tzw. masy krytycznej. Na rynku pat-
noci wystpuje nie tylko konkurencja wwiadczeniu usug patniczych
midzy uczestnikami tego samego systemu patnoci, np. midzy ban-
kami, ale take konkurencja midzy systemami patnoci utosamiana
czsto zkonkurencj midzy instrumentami patniczymi lub formami
patnoci (np. bankowe patnoci internetowe oraz patnoci mobilne).
Znaczenie cech sieci zostao uznane w wielu nowoczesnych ga-
ziach gospodarki, takich jak transport ikomunikacja. Pierwsze analizy
dotyczce tego zagadnienia przeprowadzono w latach osiemdziesitych
XX wieku8. Wielu autorw twierdzi, e sieci odgrywaj wan rol tak-
e na rynkach finansowych oraz w systemach patnoci. McAndrews
wyrnia dwie podstawowe cechy dobra lub usugi sieciowej9:
warto dobra lub usugi dla nabywcy ronie wraz ze wzrostem
liczby jego uytkownikw;
wybr technologii przez dostawc jest uzaleniony od wyboru do-
konanego przez innych dostawcw.
Obie te cechy s charakterystyczne dla systemw patnoci deta-
licznych10. Im wiksza jest akceptacja iskala stosowania danej formy
patnoci, tym wiksze s korzyci dla jej uytkownika (efekt zewntrz-
7
J. McAndrews, R. Rob, Shared Ownership and Pricing in aNetwork Switch,
International Journal of Industrial Organisation 1996, vol. 14, no. 6, s. 727-745.
8
M. Katz, C. Shapiro, Network Externalities, Competition and Compatibility,
American Economic Review 1985, vol. 75 (3), s. 424-444 oraz J.Farrell, G.Saloner,
Installed Base and Compatibility: Innovation, Product Preannouncements, and Preda-
tion, American Economic Review 1986, vol. 76, s. 940-955.
9
McAndrews J., Network Issues and Payment Systems, Federal Reserve Bank of
Philadelphia, Business Review 1997, s. 15-25.
10
Monet iRoberds, analizujc struktur cen usug patniczych, zwracaj uwag,
e czonkostwo wniektrych systemach patnoci (np. sieciach kart) moe by kontro-
lowane, stanowi oznak prestiu (C.Monet, W.Roberds, Optimal Pricing of Payment
Services, Journal of Monetary Economics 2008, vol. 55, no. 8, s. 1428- 1440).
ny po stronie popytu). Korzyci skali wwiadczeniu usug patniczych

wspieraj wspprac midzy dostawcami usug, np. wzakresie ustala-
nia wsplnych standardw lub inwestycji wsie (efekt zewntrzny po
stronie poday)11 .
Efekty sieciowe odgrywaj istotn rol rwnie wprzypadku form
pienidza. Rwnolege stosowanie pienidza gotwkowego ibezgotw-
kowego jest zdeterminowane brakiem jakichkolwiek barier wzamianie
jednej formy na drug. Nie oznacza to jednak, e nie ma midzy nimi
konkurencji. Popularyzacja pienidza elektronicznego jest uzaleniona
od stworzenia identycznej relacji midzy nim a pienidzem gotwko-
wym i bezgotwkowym, nieograniczonej wymienialnoci w stosunku
1:1, ato wymaga wsplnych iskoordynowanych dziaa wielu podmio-
tw12. Wtym wypadku efekty sieci s barier wrozwoju innych form
pienidza ni dotychczas powszechnie akceptowane.
Nowoczesne systemy patnoci s wbadaniach empirycznych trak-
towane jako platformy, ktre cz patnikw iodbiorcw patnoci. Ce-
lem bada jest wtym zakresie rozpoznanie podstawowych czynnikw
wpywajcych na struktur cenow wiadczonych usug patniczych13
oraz tworzenie modeli konkurencji midzy platformami14. Wykorzysty-
wana jest wnich teoria rynkw dwustronnych, wszczeglnoci wod-
niesieniu do systemw patnoci kartami patniczymi15.
Rynek dwustronny charakteryzuje si tym, e odbiorcy usug two-
rz dwie odrbne grupy, zktrych kada uzyskuje korzyci dziki in-
terakcji zusugobiorcami zdrugiej grupy poprzez wspln platform.
11
K.Kemppainen, Competition and Regulation in European Retail Payment Sys-
tems, Bank of Finland Discussion Papers, 2003, no. 16, s. 28.
12
M.Kreuger, Towards aMoneyless World, Paper Prepared for the 74th Annual
Conference of the Western Economic Association, San Diego 1999, July 6-10.
13
J.C.Rochet, J.Tirole, Two-Sided Markets: aProgress Report, Institut dEcono-
mie Industrielle (IDEI), Working Paper, 2005, no. 275; S.Chakravorti, R.Roson, Plat-
form Competition in Two-Sided Markets: The Case of Payment Networks, Review of
Network Economics 2006, no. 5(1), s. 118-142; M.Armstrong, Competition in Two-Sid-
ed Markets, Journal of Economics 2006, no. 37(3), s. 668-691; G.Guthrie, J.Wright,
Competing Payment Schemes, Journal of Industrial Economics 2007, no. 55(1),
s. 37-67.
14
G.Gardner, A.Stone, Competition Between Payment Systems, Reserve Bank of
Australia, Payments Policy Department, Research Discussion, 2009, April.
15
D.Maurer, An Examination of the Economics of Payment Card Systems, Swiss
National Bank, 2009 oraz M. Verdier, Interchange Fees in Payment Card Systems:
ASurvey of the Literature, Journal of Economic Surveys 2011, vol. 25, no. 2, s. 273-297.
Na tym rynku operator platformy zaspokaja potrzeby obu grup uyt-

kownikw wsposb, ktry pozwala mu wpywa na zakres wykorzysta-
nia usug16. Klientami tych usug porednictwa s zjednej strony po-
siadacze kart patniczych, zdrugiej sprzedawcy akceptujcy zapat
wtej formie. Druga grupa klientw ponosi wysze koszty zastosowania
instrumentu patniczego. Koszty te uwzgldniane s wcenie towarw
i usug. S wic przerzucane na wszystkich klientw, rwnie tych,
ktrzy pac gotwk17. Z tego wzgldu na poziomie indywidualnym
(akceptantw) isystemowym rozwaana jest moliwo wprowadzenia
opat dodatkowych za dokonywanie patnoci okrelonymi bezgotwko-
wymi instrumentami patniczymi. Taka praktyka jest okrelana jako
surcharging18.
Przykad systemw kart patniczych uwidacznia ograniczenia
w stosowaniu teorii rynkw dwustronnych dla systemw sieciowych.
W warunkach nasycenia rynku po stronie uytkownikw kart oraz
akceptantw nie mog powsta nowe porednie powizania midzy
nabywcami isprzedawcami. Innymi sowy, gdy wikszo kupujcych
paci kartami, awikszo sprzedajcych akceptuje patnoci wtej for-
mie, nie wystpuj dodatkowe efekty sieciowe zwizane zprzystpowa-
niem do systemu kolejnych uczestnikw. Ztego wzgldu model rynku
16
J.Wright, One-sided Logic in Two-sided Markets, Review of Network Econom-
ics 2004, vol. 3, iss. 1, March, s. 44.
17
J.Farrell, Efficiency and Competition Between Payment Instruments, Review
of Network Economics 2006, vol. 5, iss. 1, March, s. 26.
18
Kwesti wpywu surchargingu na rynek usug patniczych analizowali m.in.
Bolt, Jonker, van Renselaar (W.Bolt, N.Jonker, C.van Renselaar, Incentives at the
Counter: An Empirical Analysis of Surcharging Card Payments and Payment Be-
haviour in the Netherlands, Journal of Banking and Finance 2009, September) oraz
Grka (J. Grka, Opaty dodatkowe (surcharging) na rynku patnoci, w: Partycki
S.(red.), Partnerstwo iwsppraca akryzys gospodarczo-spoeczny wEuropie rodkow-
ej iWschodniej, Wydawnictwo KUL, Lublin 2010, Tom I, s. 667-680). Problematyka
ustalania cen usug patniczych jest w ostatnich latach przedmiotem wielu kontro-
wersji. Wzakresie struktury opat za patnoci elektroniczne, wtym wszczeglnoci
transakcje kartami patniczymi, nie ma konsensusu ani wrd politykw, ani teorety-
kw gospodarczych. Efektywno rozwiza dotyczcych ustalania cen instrumentw
patniczych jest zoon kwesti, poniewa sieci patnoci podlegaj duym efektom
skali oraz wystpuj wnich efekty zewntrzne. Te czynniki s przyczyn duej kon-
centracji wgazi patnoci detalicznych. Niektrzy podaj wwtpliwo, czy polity-
ka wadz iinterwencje wfunkcjonowanie rynku zwiksz efektywno sieci patnoci
zmakroekonomicznego punktu widzenia (W.Bolt, Retail Payment Systems: Competi-
tion, Innovation, and Implications, De Nederlandsche Bank, Working Paper 2012, no.
362, December, s. 16).
dwustronnego zakadajcy wystpowanie efektw sieciowych ma za-

stosowanie wycznie wprzypadku rynkw niedojrzaych19.
Cechy rynku detalicznych usug patniczych s rdem zmian wor-
ganizacji systemu patniczego. Jedn zform przeobrae jest integra-
cja pionowa. Dotyczy ona uytkownikw systemw patnoci prowadz-
cych dziaalno gospodarcz polegajc na sprzeday towarw iusug
(odbiorcw patnoci). Podmioty te dziel si uzyskan mar zoperato-
rami systemw patnoci (wszczeglnoci systemw kart patniczych).
Ich due rozdrobnienie na rynku usug patniczych po stronie popytu
wpowizaniu zbrakiem reprezentacji wsplnych interesw oraz ma
konkurencj midzy systemami patnoci stawia ich wsabszej pozycji
inaraa na wysokie koszty akceptacji bezgotwkowych instrumentw
patniczych (kart patniczych). Wprzypadku znacznego udziau akcep-
tanta (punktu POS) wrynku patnoci, moe on negocjowa warunki
cenowe, ale tylko wgranicach wyznaczonych przez banki uczestnicz-
ce wsystemie rozlicze kartowych oraz organizacj patnicz. Innym
rozwizaniem jest rozszerzenie dziaalnoci wkierunku przejcia lub
stworzenia wasnego systemu patnoci20. Ograniczeniem powodzenia
takiej decyzji jest wystpowanie wsystemach patnoci wspomnianych
silnych efektw sieciowych iczsto brak kompatybilnoci tworzonych
rozwiza zistniejc infrastruktur.
Z drugiej strony naley zwrci uwag, e niektre formy patno-
ci zostay wypracowane przez przedsibiorstwa handlowe iusugowe.
Wtoku ich upowszechnienia procesy zwizane zich rozliczaniem zo-
stay wyodrbnione zdziaalnoci handlowo-usugowej iprzejte osta-
tecznie przez banki lub globalne organizacje patnicze.
Na organizacj systemu patniczego wpywa rwnie pozioma in-
tegracja midzy dostawcami usug patniczych, realizowana poprzez
fuzje i przejcia21. Funkcjonowanie systemw patnoci detalicznych
jako sieci powoduje, e jej skutki znacznie rni si od tych, ktre wy-
stpuj na innych rynkach. Na integracji mog skorzysta zarwno
19
O.Shy, AShort Survey of Network Economics, Federal Reserve Bank of Boston,
Working Papers, 2010, no. 10-3, s. 25.
20
N.Economides, Nonbanks in the Payments System: Vertical Integration Issues,
New York University Law and Economics, Working Papers, 2007, no. 112, s. 11-25.
21
Przykadem jest utworzenie midzynarodowej izby rozliczeniowej Equeens
wwyniku fuzji Interpay (izby holenderskiej) oraz Transaktionsinstitut (izby niemie-
ckiej). Integracja pozioma jest wduej mierze skutkiem realizacji koncepcji SEPA.
waciciele, jak iuytkownicy systemw patnoci (dokonujcy iotrzy-

mujcy patnoci za porednictwem systemu). Wynika to z pozytyw-
nych efektw zewntrznych rozszerzania sieci22. Wtakich warunkach
ochrona konsumentw ikonkurencji nie moe opiera si na takich sa-
mych zasadach jak wprzypadku rynkw jednostronnych. Pod uwag
naley wzi zarwno wysoko cen, jak iich struktur po obu stronach
rynku odbiorcw.
3. Zmiany wfunkcjonowaniu systemw patnoci detalicznych
Upodstaw zmian wsystemach patnoci detalicznych wostatnich

dekadach leay dwa gwne czynniki23. Pierwszym z nich byy inno-
wacje wzakresie technologii informatycznych, ktre stworzyy moli-
wo wprowadzenia nowych rozwiza worganizacji procesw trans-
feru informacji patniczej oraz rodkw pieninych. Due znaczenie
miaa rwnie reorientacja wpolityce sektora finansowego wkierunku
zwikszenia konkurencji iefektywnoci wzakresie usug finansowych,
wtym usug patniczych.
Kilku istotnych wnioskw w zakresie zmian w patnociach deta-
licznych dostarcza raport Komitetu ds. Systemw Patnoci i Rozra-
chunku (CPSS) opracowany na podstawie analizy wykorzystywanych
wnich innowacji24 w23 pastwach. Wujciu syntetycznym wskazano
wnim nastpujce tendencje25:
rynek detalicznych usug patniczych jest bardzo dynamiczny; ob-
serwuje si na nim du liczb nowych rozwiza, jednak tylko
niektre znich miay jak dotd istotny wpyw na jego rozwj;
22
J.C.Rochet, Some Economics of Horizontal Integration in the Payments Indus-
try, Prepared for the conference Nonbanks in the Payments System, Santa Fe 2007,
May 2-4, s. 11-12.
23
S.OConnor, Policy Issues in Retail Payments, Financial System Review, Bank
of Canada, 2003, December, s. 66.
24
Innowacja wpatnociach detalicznych jest definiowana jako nowy lub znaczco
ulepszony instrument, rozwizanie lub system, ktry osign znaczcy udzia wryn-
ku detalicznych usug patniczych lub przynajmniej ma potencja, aby go osign
(BIS, Innovations in Retail Payments, CPSS Publications, 2012, no. 102, May, s. 4).
25
BIS, Innovations, op. cit., s. 1.
wikszo innowacji zostaa opracowana pod ktem specyfiki ryn-

ku krajowego; tylko nieliczne maj midzynarodowy zasig, cho-
cia podobne produkty pojawiy si na caym wiecie;
duy nacisk jest kadziony na przyspieszenie przetwarzania pat-
noci, poprzez szybszy rozrachunek lub krtszy czas potrzebny
do zainicjowania patnoci;
si napdow innowacji wwielu krajach bya midzynarodowa
integracja finansowa, stanowica podstaw dziaa rzdw oraz
stwarzajca nowe moliwoci biznesowe na rozszerzonym rynku;
wykorzystanie innowacyjnych technologii spowodowao znaczcy
wzrost roli instytucji niebankowych wpatnociach detalicznych
zdominowanych dotychczas przez banki.
Tabela 2. Cechy innowacji wpatnociach detalicznych zidentyfikowane

wbadaniu CPSS
Kryterium Cechy innowacji

pokrycie patnoci przedpacone, debetowe, kredytowe
POS, Internet, inne sieci komunikacyjne, bankomaty
kana dostpu
iurzdzenia wielofunkcyjne
urzdzenie
komputer, telefon komrkowy, telefon stacjonarny, karta, inne
dostpu
zastosowanie P2P, P2B, B2B, patnoci pastwowe
udzia wrynku wysoki, redni, niski, faza pilotau
patnoci internetowe, patnoci mobilne, innowacje
grupa
wstosowaniu kart patniczych, EBPP, ulepszenia
produktowa
winfrastrukturze ibezpieczestwie
technologia
zdalna, zblieniowa, kontaktowa
dostpu
bank (banki), instytucja niebankowa (instytucje niebankowe),
waciciel
bank (banki) iinstytucja niebankowa (instytucje niebankowe),
systemu
bank centralny (banki centralne)
midzybankowa, midzy bankiem (bankami) ainstytucj
wsppraca
niebankow (instytucjami niebankowymi), brak wsppracy
zwikszenie bezpieczestwa iefektywnoci (ograniczenie
stosowania gotwki lub czekw, zmniejszenie kosztw
przetwarzania, przyspieszenie przetwarzania, przezwycianie
cel
luk winfrastrukturze, przeciwdziaanie wykluczeniu
finansowemu lub niskiemu poziomowi ubankowienia,
wzmocnienie konkurencji, zwikszenie wygody)
inicjacja patnoci, caociowy proces patnoci, rozliczenia
zakres
irozrachunku, potwierdzenie patnoci, system kompensaty
rdo: opracowanie wasne na podstawie BIS, Innovations..., op.cit., s. 7.
Zmiany w obszarze patnoci detalicznych dotycz rwnie roz-

wiza systemowych. Mona je zaobserwowa w systemach midzy-
bankowych (Tabela 3). Informacje przedstawione w tabeli nie oddaj
jednak wpeni obrazu zmian wsystemach patnoci detalicznych. Nie
uwzgldniaj bowiem systemw patnoci mobilnych oraz rozliczaj-
cych transakcje dokonywane kartami patniczymi. Dane na ten temat
nie s publikowane przez banki centralne, podmioty nadzorujce rynek
finansowy czy instytucje midzynarodowe, lub s publikowane tylko
wograniczonym zakresie.
Tabela 3. Zmiany wmidzybankowych systemach patnoci detalicznych

wlatach 1995-2010
Podstawowe systemy iich

Pastwo Zmiany wlatach 1995-2010
cechy w1995 r.
CEC automatyczna izba
- przejcie na transmisj wczasie
rozliczeniowa, rozrachunek netto na
rzeczywistym
Belgia rachunkach wbanku centralnym
- zamknicie systemu Clearing
Clearing House (system rozliczajcy
House w2009 r.
czeki wformie papierowej)
CH Provinces lokalne manualne
- w2002 r. funkcje wszystkich
izby rozliczeniowe, rozrachunek
systemw przej SIT
netto
automatyczna izba rozliczeniowa,
SIT transmisja wczasie
rzeczywistym, rozrachunek netto
Francja - w2007 r. system SIT zosta
CREIC automatyczna izba
zastpiony przez CORE
rozliczeniowa, rozrachunek netto
automatyczna izba rozliczeniowa,
Card Payments automatyczna
izba rozliczeniowa, rozrachunek
netto
- utworzenie w2006 r. systemu
Equens automatyczna izba
Interpay automatyczna izba rozliczeniowa, przetwarzanie
Holandia rozliczeniowa, przetwarzanie zlece zlece wpakietach, rozrachunek
wpakietach, rozrachunek netto netto (rozliczanie rwnie
transakcji dokonanych kartami
patniczymi)
- wprowadzenie wZengin
transmisji wczasie rzeczywistym,
Zengin System rozrachunek netto kompensata wielostronna
Japonia Tokyo Clearing House najwiksza - przeksztacenie TCH
lokalna izba rozliczeniowa wautomatyczn izb
rozliczeniow zkompensat
wielostronn
ACSS rozrachunek netto na utworzenie 6 regionalnych
Kanada
rachunkach wbanku centralnym punktw rozliczeniowych
Podstawowe systemy iich

Pastwo Zmiany wlatach 1995-2010
cechy w1995 r.
MAOBE automatyczna izba od 1997 r. funkcjonuje RPS
rozliczeniowa, rozrachunek brutto automatyczna izba rozliczeniowa,
Niemcy
DTA automatyczna izba przetwarzanie zlece
rozliczeniowa, rozrachunek brutto wpakietach, rozrachunek brutto,
Sybir tradycyjna izba
rozliczeniowa zamknicie w2004 r. systemu
Polska
Elixir elektroniczna izba Sybir
rozliczeniowa
- zmiana na rozrachunek brutto
DTA/LSV automatyczna izba
- od 2005 r. wszystkie zlecenia
Szwajcaria rozliczeniowa, rozrachunek netto
rozliczane wsystemie RTGS
SIC (system wysokokwotowy)
podzia BGS na dwa podsystemy:
Bankgirot automatyczna izba
Bank Giro System automatyczna rozliczeniowa, rozrachunek netto;
izba rozliczeniowa, rozrachunek Dataclearing automatyczna
Szwecja
netto izba rozliczeniowa, rozrachunek
netto (rozliczanie rwnie
transakcji dokonanych kartami
patniczymi)
ACH sie automatycznych izb
rozliczeniowych, przetwarzanie
USA elektronizacja transmisji
zlece wpakietach, rozrachunek
netto
BACS automatyczna izba
Wielka
Cheque/credit manualna izba automatyzacja Cheque/credit
Brytania
(instrumenty papierowe)
Local Clearing transmisja
wczasie rzeczywistym, rozrachunek poczenie funkcjonujcych
netto (system rozliczajcy czeki systemw wjeden system BI-
Wochy wformie papierowej) COMP automatyczna izba
Retail automatyczna izba rozliczeniowa, kompensata
rozliczeniowa, rozrachunek netto wielostronna
(instrumenty elektroniczne)
rdo: opracowanie wasne na podstawie raportw bankw centralnych oraz Banku
Rozrachunkw Midzynarodowych.
Ewolucja midzybankowych systemw patnoci detalicznych w la-
tach 1995-2010 wobszarze organizacyjnym polegaa przede wszystkim
na ich integracji, gwnie wskali krajowej. Wcelu realizacji detalicznych
patnoci transgranicznych w euro w ramach midzynarodowej wsp-
pracy sektora bankowego utworzono paneuropejsk izb rozliczeniow
(PEACH) pod nazw STEP2. Ponadto mona byo zaobserwowa postp
wautomatyzacji rozlicze ielektronizacji transmisji oraz stopniow li-
kwidacj systemw rozliczajcych papierowe instrumenty patnicze.
Najbardziej aktualn tendencj w zakresie rozliczania patnoci de-

talicznych jest tworzenie mechanizmw umoliwiajcych maksymalne
skrcenie czasu rozliczenia, anawet jego realizacj wczasie rzeczywistym.
Inicjatywy podejmowane wtym zakresie maj charakter krajowy iich re-
zultaty daj si uj wcztery modele mechanizmw detalicznych patnoci
natychmiastowych. Zostay one przedstawione syntetycznie wtabeli 4.
Pierwszy model zakada udostpnienie systemu RTGS (rozliczaj-
cego tradycyjnie patnoci wysokokwotowe) do rozliczania patnoci de-
talicznych na danie posiadacza rachunku wbanku, ktry jest uczest-
nikiem tego systemu. Wpraktyce, ze wzgldu na podwyszone opaty
wstosunku do rozliczenia poprzez izb rozliczeniow, patnoci deta-
liczne s kierowane do systemu RTGS w wyjtkowych sytuacjach26.
Polityka cenowa operatora systemu (banku centralnego) majca na
celu upowszechnienie patnoci natychmiastowych dla klientw banku
moe jednak zakada stosowanie opat na poziomie porwnywalnym
zizb rozliczeniow27.
Tabela 4. Modele mechanizmw detalicznych patnoci natychmiastowych
Model Forma Opis mechanizmu Przykady

na danie klienta zlecenie jest Meksyk system
kierowane przez bank do systemu SPEI
model 1 system RTGS
RTGS, pomimo e nie ma charakteru Polska system
wysokokwotowego SORBNET
Szwajcaria system
wszystkie zlecenia patnicze (polecenia
SIC
model 2 system RTGS przelewu) s realizowane przez system
Czechy system
RTGS
CERTIS
dla klientw bankw, ktre podpisay Wielka Brytania
umow zizb, dostpna jest specjalna Faster Payments
izba aplikacja pozwalajca na rozliczenie Services
model 3
rozliczeniowa wczasie zblionym do rzeczywistego; RPA Payment
rozrachunek odbywa si wsystemie Clearing House
RTGS Polska Express Elixir
mechanizm stworzony przez jeden
bank lub instytucj niebankow,
usuga
oparty czciowo na infrastrukturze PayPal
model 4 bankowa lub
systemu bankowego (rachunkach Polska PayByNet
parabankowa
bankowych, systemach patnoci
midzybankowych)
26
Na przykad wPolsce opata za rozliczenie patnoci wsystemie SORBNET jest
wielokrotnie wysza od opaty pobieranej wsystemie ELIXIR.
27
Wsystemie meksykaskim opata za transakcj wynosi od 0,35 do 2,5 USD, co
powoduje, e sta si on gwnym systemem wykorzystywanym wrozliczaniu patnoci
detalicznych.
Funkcjonowanie drugiego modelu wynika zfaktu, e wniektrych

pastwach istnieje jeden system patnoci midzybankowych, ktry
suy do rozliczania wszystkich zlece bez wzgldu na kwot. Zalet
tego rozwizania jest uniknicie dublowania infrastruktury sucej
przetwarzaniu patnoci oraz due efekty skali prowadzce do zreduko-
wania przecitnego kosztu rozrachunku. Zdrugiej strony system musi
si charakteryzowa du przepustowoci, co nie pozostaje bez wpy-
wu na jego koszt.
W modelu trzecim izba rozliczeniowa udostpnia bankom-uczest-
nikom specjaln aplikacj, ktra suy do rozliczenia niskokwotowych
patnoci klientw w czasie zblionym do rzeczywistego. Umoliwia
ona bankom oferowanie usug patnoci natychmiastowych jako opcji,
a w niektrych przypadkach dopuszcza bezporedni dostp przedsi-
biorstw generujcych patnoci masowe. Wtym rozwizaniu informacja
od banku-patnika do banku-odbiorcy jest przesyana wczasie rzeczy-
wistym, natomiast rozrachunek odbywa si wsystemie RTGS wkrt-
kich odstpach czasu (np. co godzin lub kilka razy wcigu dnia). Ze
wzgldu na ryzyko kredytowe, na ktre jest naraany bank-odbiorca,
wyznacza si limity wartociowe dla transakcji.
Czwarty model opiera si na mechanizmie stworzonym przez jeden
bank lub instytucj niebankow icharakteryzuje si duym zrnico-
waniem rozwiza zastosowanych w praktyce. Jednake w kadym
przypadku opiera si wczci na infrastrukturze systemu bankowego,
a w szczeglnoci rachunkach prowadzonych przez banki oraz syste-
mach patnoci midzybankowych. Wwarunkach braku innego ni pie-
nidz bankowy powszechnie akceptowanego rodka patniczego, rozra-
chunek zawsze wymaga zaangaowania bankw.
Dowiadczenia midzynarodowe wzakresie wprowadzania mecha-
nizmw natychmiastowych patnoci detalicznych mona uj wposta-
ci nastpujcych wnioskw:
dostpno mechanizmw moe by efektem dziaa banku cen-
tralnego lub organu ochrony konkurencji wramach realizacji ich
zada statutowych, ale take wsppracy wramach sektora ban-
kowego oraz pomidzy bankami abankiem centralnym;
usugi patnoci natychmiastowych s ograniczone do elektro-
nicznych kanaw dystrybucji, takich jak: bankowo interneto-
wa, bankowo mobilna, office banking oraz terminale samoob-
sugowe iurzdzenia wielofunkcyjne (ATM);
przepyw informacji wczasie rzeczywistym nie przesdza otym,

e rozrachunek odbywa si wczasie rzeczywistym; jego finalno
moe by opniona wstosunku do rozliczenia.
Warto zaznaczy, e obecno wdanym pastwie mechanizmu roz-
liczania patnoci detalicznych wczasie rzeczywistym lub zblionym do
niego nie gwarantuje, e wszyscy posiadacze rachunkw rozliczenio-
wych wbankach lub instytucjach patniczych maj moliwo skorzy-
stania zniego jako patnicy iodbiorcy patnoci. Jak pokazuj studia
przypadkw, banki przystpuj do takich rozwiza na zasadzie do-
browolnoci28, awgr wchodz wtym wypadku efekty sieci. Ponadto
funkcjonalno mechanizmw jest zapewniona wtedy, gdy patnicy po-
siadaj informacj na temat dostpu ze strony odbiorcw patnoci.
Podsumowanie
Rozwj systemw patnoci detalicznych niewtpliwie przyczynia

si do popularyzacji obrotu bezgotwkowego. Znaczc rol w tym
procesie odgrywa sektor bankowy, ktry zjednej strony posiada wkil-
ku obszarach przewag nad podmiotami niebankowymi29, z drugiej
wwarunkach powszechnej dostpnoci nowoczesnych technologii jest
naraony na konkurencj.
W analizie zasad funkcjonowania oraz ocenie systemw patnoci
detalicznych celowe jest odnoszenie si do teorii sieci, ktra moe by
zpowodzeniem wykorzystana wplanowaniu ich rozwoju oraz regulo-
waniu rynku usug patniczych.
Ewolucja systemw patnoci detalicznych jest odpowiedzi na re-
wolucj informatyczn, ktrej wpyw jest ograniczany poprzez regu-
lacje prawne i inne rozwizania instytucjonalne. Jest ona w duym
stopniu efektem dziaa bankw i stowarzysze bankowych. Zmiany
worganizacji obrotu bezgotwkowego oraz funkcjonowaniu wszystkich
28
B. Summers, K. Walls, Emergence of Immediate Funds Transfers as a Gener-
al-Purpose Means of Payment, Federal Reserve Bank of Chicago, Economic Perspec-
tives 2011, Third Quarter, s. 107.
29
Polega ona midzy innymi na duym udziale w rynku usug patniczych oraz
bezporednim dostpie do systemw rozrachunku.
systemw patnoci detalicznych s przedmiotem szczeglnego zainte-

resowania ze strony bankw komercyjnych oraz bankw centralnych.
W przypadku bankw komercyjnych jego podstaw jest znaczenie
porednictwa w patnociach dla wysokoci dochodw z dziaalnoci
bankowej. Natomiast dla bankw centralnych kluczowa jest odpowie-
dzialno za bezpieczestwo isprawno systemw patnoci wramach
sprawowanego przez nie nadzoru.
Bibliografia
Adams R.M., Bauer P.W., Sickles R.C., Scale Economies, Scope Economies,
and Technical Change in Federal Reserve Payment Processing, Jour-
nal of Money, Credit and Banking 2004, vol. 36, no. 5, October, s.
943-958.
Armstrong M., Competition in Two-Sided Markets, Journal of Economics
2006, no. 37(3), s. 668-691.
BIS, Innovations in Retail Payments, CPSS Publications, 2012, no. 102,
May.
Bolt W., Jonker N., van Renselaar C., Incentives at the Counter: An Empir-
ical Analysis of Surcharging Card Payments and Payment Behaviour
in the Netherlands, Journal of Banking and Finance 2009, Septem-
ber.
Bolt W., Retail Payment Systems: Competition, Innovation, and Implica-
tions, De Nederlandsche Bank, Working Paper 2012, no. 362, Decem-
ber.
Bourreau M., Verdier M., Cooperation for Innovation in Payment Sys-
tems:The Case of Mobile Payments, Universit de Paris, Ouest, Nan-
terre La Dfense, Working Paper, 2010, no. 5, February.
Chakravorti S., Roson R., Platform Competition in Two-Sided Markets:
The Case of Payment Networks, Review of Network Economics 2006,
no. 5(1), s. 118-142.
Economides N., Nonbanks in the Payments System: Vertical Integration Is-
sues, New York University Law and Economics, Working Papers, 2007,
no. 112.
Farrell J., Efficiency and Competition Between Payment Instruments, Re-
view of Network Economics 2006, vol. 5, iss. 1, March, s. 26-44.
Farrell J., Saloner G., Installed Base and Compatibility: Innovation, Prod-
uct Preannouncements, and Predation, American Economic Review
1986, vol. 76, s. 940-955.
Gardner G., Stone A., Competition Between Payment Systems, Reserve
Bank of Australia, Payments Policy Department, Research Discussion,
2009, April.
Grka J., Opaty dodatkowe (surcharging) na rynku patnoci, w: Party-
cki S.(red.), Partnerstwo iwsppraca akryzys gospodarczo-spoeczny
wEuropie rodkowej iWschodniej, Wydawnictwo KUL, Lublin 2010,
Tom I, s. 667-680.
Guthrie G., Wright J., Competing Payment Schemes, Journal of Industri-
al Economics 2007, no. 55(1), s. 37-67.
Hervo F., Sampic Ch., Protection of Deferred Net Payment and Securities
Settlement Systems: the Examples of SIT and Relit Banque de France,
Financial Stability Review 2003, no. 3, November, s. 122-136.
Humphrey D.B., Payment Scale Economies, Competition, and Pricing, Eu-
ropean Central Bank, Working Paper Series, 2009, no. 1136, Decem-
ber.
Katz M., Shapiro C., Network Externalities, Competition and Compatibili-
ty, American Economic Review 1985, vol. 75 (3), s. 424-444.
Kemppainen K., Competition and Regulation in European Retail Payment
Systems, Bank of Finland Discussion Papers, 2003, no. 16.
Kokkola T., The Payment System. Payments, Securities and Derivatives,
and the Role of the Eurosystem, European Central Bank, 2010.
Kreuger M., Towards aMoneyless World, Paper Prepared for the 74th An-
nual Conference of the Western Economic Association, San Diego 1999,
July 6-10.
Maurer D., An Examination of the Economics of Payment Card Systems,
Swiss National Bank, 2009.
McAndrews J., Network Issues and Payment Systems, Federal Reserve
Bank of Philadelphia, Business Review 1997, s. 15-25.
McAndrews J., Rob R., Shared Ownership and Pricing in aNetwork
Switch, International Journal of Industrial Organisation 1996, vol.
14, no. 6, s. 727-745.
Monet C., Roberds W., Optimal Pricing of Payment Services, Journal of
Monetary Economics 2008, vol. 55, no. 8, s. 1428- 1440.
OConnor S., Policy Issues in Retail Payments, Financial System Review,
Bank of Canada, 2003, December, s. 65-68.
Rochet J.C., Some Economics of Horizontal Integration in the Payments
Industry, Prepared for the conference Nonbanks in the Payments Sys-
tem, Santa Fe 2007, May 2-4.
Rochet J.C., Tirole J., Two-Sided Markets: aProgress Report, Institut
dEconomie Industrielle (IDEI), Working Paper, 2005, no. 275.
Shy O., AShort Survey of Network Economics, Federal Reserve Bank of

Boston, Working Papers, 2010, no. 10-3.
Shy, O., Account-to-Account Electronic Money Transfers: Recent Develop-
ments in the United States, Federal Reserve Bank of Boston, Working
Papers, 2011, no. 11-10.
Summers B., Walls K., Emergence of Immediate Funds Transfers as aGen-
eral-Purpose Means of Payment, Federal Reserve Bank of Chicago,
Economic Perspectives 2011, Third Quarter, s. 97-112.
Verdier M., Interchange Fees in Payment Card Systems: ASurvey of the
Literature, Journal of Economic Surveys 2011, vol. 25, no. 2, s. 273-
297.
Wright J., One-sided Logic in Two-sided Markets, Review of Network
Economics 2004, vol. 3, iss. 1, March, s. 44-64.
Some theoretical and practical aspects

of the retail payment systems
Summary
The objective of this paper is to analyze some theoretical and practical

aspects of the retail payment systems. The study used a descriptive and
comparative analysis method and case studies.
Retail payment systems can be analyzed using the achievements of the
network theory. This allows us to highlight specific features of these systems
from the point of view of safety and efficiency of the financial infrastructure
and payment services market organization. The described systems are sub-
ject to evolution, which is aresult of the information revolution and the ex-
isting regulatory restrictions to innovations in retail payment mechanisms.
Key words: payment system, payment services, network theory

Radosaw Krawczyk, Agnieszka Zdzieszyska1
Aspekty prawne rozwoju obrotu

bezgotwkowego
Wstp
Obrt bezgotwkowy jest definiowany jako rozliczenie pienine,

wktrym na kadym etapie transfer rodkw pieninych odbywa si
wycznie z wykorzystaniem zapisw ksigowych na kontach banko-
wych, czyli bez jakiegokolwiek udziau gotwki2. Jest to pojcie, ktre
zprawnego punktu widzenia obejmuje wiele zagadnie, ale warto zazna-
czy, i wpolskim systemie prawnym aktw prawnych odnoszcych si
bezporednio do zagadnie obrotu bezgotwkowego jest bardzo niewiele
idotycz one gwnie formy dokonywania patnoci bezgotwkowych.
Celem artykuu jest przedstawienie obowizujcych wpolskim sy-
stemie prawnym oglnych i szczegowych regulacji prawnych doty-
czcych obrotu bezgotwkowego, jak rwnie obejmujcych t materi
projektw aktw prawnych, ktre znajduj si wtoku procesu legisla-
cyjnego.
1
Radosaw Krawczyk, ekspert, Narodowy Bank Polski, Departament Systemu
Patniczego, radosaw.krawczyk@nbp.pl; Agnieszka Zdzieszyska, Naczelnik Wy-
dziau, Narodowy Bank Polski, Departament Systemu Patniczego, agnieszka.zdzie-
szynska@nbp.pl.
2
Narodowy Bank Polski, Departament Systemu Patniczego, Grupa Robocza ds.
Programu Obrotu Bezgotwkowego przy Koalicji na Rzecz Obrotu Bezgotwkowego
iMikropatnoci, Obrt bezgotwkowy zalety ikorzyci wynikajce zjego upowszech-
nienia, Warszawa 2008, s. 2, http://nbp.pl/systemplatniczy/obrot_bezgotowkowy/ob-
rot_bezgotowkowy_2008.pdf (05.04.2013).
122 Radosaw Krawczyk, Agnieszka Zdzieszyska
1. Oglne regulacje prawne dotyczce obrotu

Oglnymi regulacjami dotyczcymi obrotu bezgotwkowego wPol-

sce s wszczeglnoci:
1. Ustawa zdnia 19 sierpnia 2011 r. ousugach patniczych, wtym
w szczeglnoci jej dzia III, w ktrym okrelono prawa i obo-
wizki wzakresie dostarczania usug patniczych ikorzystania
znich.
2. Ustawa zdnia 12 wrzenia 2002 r. oelektronicznych instrumen-
tach patniczych.
3. Ustawa zdnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe.
1.1 Ustawa ousugach patniczych
Podstawowym aktem prawnym regulujcym zagadnienia zwizane

zwykonywaniem transakcji bezgotwkowych wpaszczynie wzajem-
nych obowizkw iuprawnie osoby korzystajcej zusugi patniczej
(patnika lub odbiorcy) oraz podmiotu wiadczcego usug patnicz
dla patnika lub odbiorcy (dostawcy usug patniczych) jest ustawa
zdnia 19 sierpnia 2011 r. ousugach patniczych3.
Ustawa ta miaa za zadanie unormowanie sposobu wiadczenia
usug patniczych oraz uregulowanie dziaalnoci polegajcej na wiad-
czeniu usug patniczych wtaki sposb, aby zapewnio to harmoniza-
cj wiadczenia tych usug zusugami wiadczonymi winnych krajach
Unii Europejskiej. Ustawa stanowi wdroenie dyrektywy 2007/64/WE
Parlamentu Europejskiego iRady zdnia 13 listopada 2007 r. wspra-
wie usug patniczych wramach rynku wewntrznego, zmieniajcej dy-
rektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i2006/48/WE iuchylajcej
dyrektyw 97/5/WE (dalej dyrektywa PSD). Gwnym celem dyrekty-
wy PSD bya budowa jednolitych ram prawnych dla usug patniczych
na obszarze Europejskiego Obszaru Gospodarczego, co miao wszcze-
glnoci wpyn na zwikszenie obrotu bezgotwkowego, zniesienie
3
Ustawa zdnia 19 sierpnia 2011 r. ousugach patniczych, Dz. U.Nr 199, poz.
1175 ze zm.
Aspekty prawne rozwoju obrotu bezgotwkowego 123
barier wwiadczeniu usug patniczych przez instytucje krajowe win-

nych pastwach UE itym samym zwikszenie konkurencji na rynku
usug patniczych.
Ustawa obja swoim zakresem podmioty, do ktrych nie stosoway
si szczeglne przepisy. Dotyczyo to zwaszcza instytucji patniczych
oraz biur usug patniczych, wobec ktrych wprowadzono pewne wy-
mogi kapitaowe oraz ktre objto nadzorem, wzamian za to instytucje
patnicze zyskay moliwo prowadzenia dziaalnoci dotd zarezer-
wowanej gwnie dla bankw i instytucji kredytowych (prowadzenie
rachunkw patniczych, polecenie przelewu, polecenie zapaty itd.)4.
Krajowe instytucje patnicze dziaaj na podstawie zezwole Komisji
Nadzoru Finansowego, ktre s udzielane po spenieniu wskazanych
wustawie wymogw. Wymogi te s znacznie agodniejsze ni wymogi
przewidziane dla bankw, niemniej jednak instytucja patnicza musi
posiada fundusze wasne dostosowane do rozmiaru prowadzonej przez
ni dziaalnoci oraz rodzaju usug patniczych, jakie moe ona wiad-
czy na podstawie wydanego jej zezwolenia, oraz nie moe przecho-
wywa rodkw pieninych przyjtych w celu wykonania transakcji
patniczych cznie zinnymi rodkami posiadanymi przez t instytucj,
chyba e rodki te s objte umow gwarancji bankowej, ubezpiecze-
niowej albo umow ubezpieczenia. Dodatkowe wymagania wprowa-
dzono co do osb majcych wpyw na zarzdzanie instytucj patnicz
(rkojmia ostronego i stabilnego zarzdzania instytucj patnicz),
wprowadzono take pewne obowizki informacyjne wobec KNF, ktre
musz wypenia te podmioty. Wprowadzenie podobnych regulacji wo-
bec instytucji patniczych na poziomie europejskim pozwolio na zasto-
sowanie wobec tych instytucji konstrukcji tzw. jednolitego paszportu
europejskiego, co oznacza, e instytucja patnicza, ktra uzyskaa zgo-
d na wiadczenie usug patniczych wswoim kraju, moe je wiadczy
rwnie winnych krajach EOG, bez dodatkowej zgody obcych organw
nadzorujcych wiadczenie tych usug (warunkiem jest jednak zgosze-
nie zamiaru wiadczenia tych usug do odpowiedniego rejestru wkraju
goszczcym).
Kolejn grup podmiotw objtych regulacj ustawy o usugach
patniczych s biura usug patniczych. Wymogi formalne i kapitao-
Katalog dostawcw usug patniczych zosta zawarty w art. 4 ustawy o usu-

4
gach patniczych.
we dla biur usug patniczych s mniejsze ni w przypadku instytu-

cji patniczych, co wie si zograniczeniem ich dziaalnoci do wyko-
nywania usugi przekazu pieninego, o ktrej mowa w art. 3 ust. 3
ustawy ousugach patniczych5. Biura usug patniczych zzaoenia s
maymi podmiotami: rednia cakowitej kwoty transakcji patniczych
z minionych 12 miesicy, wykonanych przez biuro usug patniczych,
wtym przez agentw, za porednictwem ktrych wiadczy ono usugi
patnicze, nie moe przekracza kwoty 500.000 euro miesicznie. Biuro
usug patniczych moe dziaa na terenie Polski (tej instytucji rynku
finansowego nie dotyczy jednolity paszport europejski), za to bez po-
trzeby uzyskiwania zgody KNF, ajedynie po zgoszeniu dziaalnoci do
rejestru prowadzonego przez KNF.
Do najwaniejszych zmian w wiadczeniu usug patniczych, kt-
re wprowadzia ustawa ousugach patniczych, naley m.in. zaliczy:
obowizki informacyjne wobec klienta (patnika lub odbiorcy), zakaz
pobierania niektrych prowizji i opat, zasady wypowiadania umw
o wiadczenie usugi patniczej, wprowadzenie maksymalnego termi-
nu realizacji patnoci (tzw. zasada D+1), obowizek udostpniania
przez dostawc rodkw w dniu ich otrzymania, zasady oznaczania
daty waluty przy wykonywaniu transakcji, uszczegowienie zasad od-
powiedzialnoci za niewykonanie lub nieprawidowe wykonanie zlece-
nia patniczego, wprowadzenie zasady, e wrazie wykonania zlecenia
zgodnie zunikatowym identyfikatorem (np. numerem IBAN) podanym
przez zlecajcego t patno, uznaje si, e patno zostaa skierowa-
na do prawidowego odbiorcy, niezalenie od tego, czy identyfikator jest
zbieny zinnymi danymi odbiorcy patnoci. Przepisy ustawy ousu-
gach patniczych naley traktowa jako lex specialis wobec przepisw
ustawy Prawo bankowe oraz kodeksu cywilnego (por. art. 5 ust. 5 usta-
wy ousugach patniczych). Oznacza to, e zasady wiadczenia usug
bankowych, ktre zaliczaj si do usug patniczych, ulegy pewnej mo-
dyfikacji wzakresie objtym ustaw ousugach patniczych, np. zasady
regulujce umowy ramowe oprowadzenie rachunku bankowego, ktry
jest jednoczenie rachunkiem patniczym wrozumieniu ustawy ousu-
5
Usuga przekazu pieninego oznacza usug patnicz wiadczon bez pored-
nictwa rachunku patniczego prowadzonego dla patnika, polegajc na transferze do
odbiorcy lub do innego dostawcy przyjmujcego rodki pienine dla odbiorcy rodkw
pieninych otrzymanych od patnika, lub polegajc na przyjciu rodkw pieni-
nych dla odbiorcy iudostpnieniu ich odbiorcy.
gach patniczych czy zasady dotyczce moliwoci potrcania opat

i prowizji z kwoty przelewu itp. Naley zaznaczy, e zakres przed-
miotowy ustawy ousugach patniczych ograniczony zosta walutowo
igeograficznie (por. art. 5 iart. 53 ustawy), co oznacza, e do transakcji
wniektrych walutach lub zpastwami spoza Europejskiego Obszaru
Gospodarczego przepisy Prawa bankowego stosuje si wten sam spo-
sb, jak przed wejciem wycie ustawy ousugach patniczych.
Naley rwnie zwrci uwag na rny zakres obowizywania
ustawy wobec konsumentw iwobec przedsibiorcw. Ci drudzy, co do
zasady, s chronieni sabiej ni uytkownicy usug patniczych, ktrzy
s konsumentami.
1.2. Ustawa oelektronicznych instrumentach patniczych
Ustaw, ktra okrela zasady wydawania i uywania elektronicz-

nych instrumentw patniczych, w tym instrumentw pienidza elek-
tronicznego, atake prawa iobowizki stron umw oelektroniczny in-
strument patniczy wzakresie nieuregulowanym wustawie ousugach
patniczych, jest ustawa z dnia 12 wrzenia 2002 r. o elektronicznych
instrumentach patniczych (tekst jednolity Dz. U.z2012 r. poz. 1232).
Ustawa okrela rwnie zasady tworzenia, organizacji, dziaalnoci oraz
nadzoru, atake likwidacji instytucji pienidza elektronicznego. Usta-
wa o elektronicznych instrumentach patniczych stanowia wdroenie
dyrektywy 2000/46/WE zdnia 18 wrzenia 2000 r. wsprawie podejmo-
wania iprowadzenia dziaalnoci przez instytucje pienidza elektronicz-
nego oraz nadzoru ostronociowego nad ich dziaalnoci (dyrektywa
EMD I). Pomimo e gwne zagadnienia zwizane z instrumentami
patniczymi zostay uregulowane wustawie ousugach patniczych, to
w ustawie o elektronicznych instrumentach patniczych znajduj si
przepisy ocharakterze uzupeniajcym, dotyczce zwaszcza posugiwa-
nia si kartami patniczymi oraz instrumentami podobnymi do kart, jak
rwnie przepisy dotyczce dziaalnoci agentw rozliczeniowych. Usta-
wa ousugach patniczych wprowadzia szereg zmian do ustawy oelek-
tronicznych instrumentach patniczych, wywoanych potrzeb wdroe-
nia dyrektywy 2009/110/WE, m. in. zmieniono definicj pienidza elek-
tronicznego, obniono wymogi co do kapitau zaoycielskiego (z1 mln
euro do 350 tys. euro), zrezygnowano zwymogu formy spki akcyjnej
dla prowadzenia dziaalnoci w charakterze instytucji pienidza elek-

tronicznego oraz dopuszczono moliwo wykonywania przez instytucje
pienidza elektronicznego rwnie innej dziaalnoci gospodarczej.
Niezalenie od tego, planowane jest uchylenie ustawy oelektronicz-
nych instrumentach patniczych iprzeniesienie niektrych jej przepi-
sw do ustawy ousugach patniczych. Zgodnie zpropozycjami rzdo-
wymi, uchylenie ustawy oelektronicznych instrumentach patniczych
ma si odby wzwizku zwdroeniem dyrektywy 2009/110/WE zdnia
16 wrzenia 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia dziaal-
noci przez instytucje pienidza elektronicznego oraz nadzoru ostro-
nociowego nad ich dziaalnoci, zmieniajcej dyrektyw 2005/60/WE
i2006/48/WE oraz uchylajcej dyrektyw 2000/46/WE.
1.3. Ustawa Prawo bankowe
Najistotniejszymi zpunktu widzenia obrotu bezgotwkowego przepi-

sami ustawy Prawo bankowe s przepisy rozdziau 3. dotyczce rachun-
kw bankowych oraz przepisy rozdziau 4. traktujce o rozliczeniach
pieninych przeprowadzanych za porednictwem bankw6. Przepisy
dotyczce rachunku bankowego s bardzo istotne ze wzgldu na fakt, i
rachunek taki jest wzdecydowanej wikszoci przypadkw niezbdny do
korzystania zbezgotwkowych form patnoci, np. polece przelewu, po-
lece zapaty lub patnoci dokonywanych przy pomocy kart patniczych.
Naley przy tym zaznaczy, i jak wspomniano wyej przepisy ustawy
ousugach patniczych naley traktowa jako lex specialis wobec przepi-
sw ustawy Prawo bankowe oraz kodeksu cywilnego. Dotyczy to take
przepisw dotyczcych rachunku bankowego, ktry jest jednoczenie ra-
chunkiem patniczym wrozumieniu ustawy ousugach patniczych.
Wrozdziale 4. ustawy Prawo bankowe, traktujcym orozliczeniach
pieninych przeprowadzanych za porednictwem bankw, w art. 63
ust. 3 wymienione zostay bezgotwkowe instrumenty patnicze. Kata-
log ten jest otwarty, co oznacza, e mog istnie rwnie inne ni wy-
mienione wtym artykule bezgotwkowe instrumenty patnicze. Zgod-
nie zart. 63 ust. 3 ustawy Prawo bankowe, bezgotwkowe instrumenty
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, t.j. Dz. U. z 2012 r., poz.
6
1375 ze zm., rozdzia 3 i4.

patnicze to polecenie przelewu, polecenie zapaty, czek rozrachunkowy

ikarta patnicza. Art. 63 ust. 1 stanowi, i rozliczenia pienine prze-
prowadza si gotwkowo lub bezgotwkowo za pomoc papierowych
lub informatycznych nonikw danych.
2. Szczegowe regulacje dotyczce obrotu

Jak wspomniano we wstpie, w polskim prawie niewiele jest re-

gulacji odnoszcych si bezporednio do sfery obrotu bezgotwkowego.
Najwaniejsze znich s omwione wtym miejscu.
2.1 Ustawa oswobodzie dziaalnoci gospodarczej
Art. 22 ust. 1 ustawy zdnia 2 lipca 2004 r. oswobodzie dziaalnoci

gospodarczej7 ustanawia rwnowarto kwoty 15.000 euro jako prg, po-
wyej ktrego przedsibiorcy maj obowizek dokonywa iprzyjmowa
patnoci zwizane zprowadzon dziaalnoci gospodarcz za poredni-
ctwem rachunku bankowego (do nowelizacji ustawy z2004 r. kwota ta
bya ustalona na duo niszym poziomie, tzn. rwnowartoci 3.000 euro).
2.2. Prawo celne
Art. 58 ustawy zdnia 19 marca 2004 r. Prawo celne8 zawiera dele-

gacj dla ministra waciwego do spraw finansw publicznych do okre-
lenia wrozporzdzeniu kwoty, powyej ktrej nalenoci uiszcza si
wformie bezgotwkowej. Na mocy powyszego upowanienia ustawo-
wego wdniu 21 kwietnia 2004 r. zostao wydane rozporzdzenie wtej
7
Ustawa zdnia 2 lipca 2004 r. oswobodzie dziaalnoci gospodarczej, t.j. Dz. U.
z2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm., art. 22 ust. 1.
8
Ustawa zdnia 19 marca 2004 r. Prawo celne, Dz. U.Nr 68, poz. 622 ze zm., art. 58.
sprawie 9. Zgodnie z paragrafem 1. tego rozporzdzenia, nalenoci,

ktrych czna kwota przekracza rwnowarto 1.000 euro, uiszcza
si wformie bezgotwkowej, przy czym, zgodnie zparagrafem 2. tego
rozporzdzenia, w przypadku dokonywania wpat za porednictwem
bankw, placwek pocztowych lub spdzielczych kas oszczdnociowo-
-kredytowych nie stosuje si paragrafu pierwszego.
2.3. Ustawa zdnia 26 stycznia 2007 r. opatnociach wramach

systemw wsparcia bezporedniego
Zgodnie zart. 19 ust. 15 ustawy opatnociach wramach systemw

wsparcia bezporedniego10, wypata patnoci obszarowych oraz innych
patnoci wramach systemw wsparcia bezporedniego dla beneficjen-
tw odbywa si wformie bezgotwkowej na rachunek bankowy.
Naley zaznaczy, i obowizek wypaty patnoci wramach syste-
mw wsparcia bezporedniego wycznie na rachunek bankowy mia
pozytywny wpyw na ubankowienie osb korzystajcych z wymienio-
nych wypat.
2.4. Ustawa zdnia 13 padziernika 1998 r. osystemie

ubezpiecze spoecznych
Ustawa zdnia 13 padziernika 1998 r. osystemie ubezpiecze spo-

ecznych11 wprowadza wart. 47 ust. 2b zasad opacania przez patnikw
skadek na ubezpieczenia spoeczne wformie bezgotwkowej wdrodze
obcienia rachunku bankowego patnika skadek lub obcienia ra-
chunku patniczego patnika winstytucji patniczej wrozumieniu usta-
wy zdnia 19 sierpnia 2011 r. ousugach patniczych. Wyjtki od tej zasa-
dy przewiduj ust. 4c i4e art. 47 wymienionej ustawy, zgodnie zktrymi
zasady tej nie stosuje si do patnikw skadek bdcych osobami fizycz-
9
Rozporzdzenie Ministra Finansw zdnia 21 kwietnia 2004 r. wsprawie kwoty, po-
wyej ktrej nalenoci uiszcza si wformie bezgotwkowej, Dz. U.Nr 87, poz. 823, 1 i2.
10
Ustawa zdnia 26 stycznia 2007 r. opatnociach wramach systemw wsparcia
bezporedniego, tj. Dz. U.z2012 r., poz. 1164 ze zm., art. 19.
11
Ustawa z dnia 13 padziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze spoecznych,
tj. Dz. U.z2009 r., Nr 205, poz. 1585 ze zm., ar. 47.
nymi, jeli nie prowadz pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej w ro-

zumieniu przepisw o dziaalnoci gospodarczej lub innych przepisw
szczeglnych, oraz do patnikw skadek bdcych mikroprzedsibiorca-
mi wrozumieniu ustawy zdnia 2 lipca 2004 r. oswobodzie dziaalnoci
gospodarczej, ktrzy mog opaca nalenoci ztytuu skadek rwnie
w formie przekazu pocztowego lub w formie przekazu pieninego za
porednictwem instytucji patniczej lub biura usug patniczych wrozu-
mieniu ustawy zdnia 19 sierpnia 2011 r. ousugach patniczych.
2.5. Ustawa zdnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa
Ustawa zdnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa12 wart. 60

dopuszcza, jako zasad, zapat podatku zarwno w formie gotwko-
wej, jak ibezgotwkowej, wprowadzajc wtym wzgldzie istotne ogra-
niczenie wart. 61. Zgodnie bowiem ztym artykuem, zapata podatkw
przez podatnikw prowadzcych dziaalno gospodarcz i obowiza-
nych do prowadzenia ksigi rachunkowej lub podatkowej ksigi przy-
chodw irozchodw nastpuje wformie polecenia przelewu, przy czym
zapata podatkw przez mikroprzedsibiorcw w rozumieniu ustawy
zdnia 2 lipca 2004 r. oswobodzie dziaalnoci gospodarczej moe na-
stpi rwnie wgotwce. Warto rwnie zaznaczy, i zgodnie zart.
61a 1 Ordynacji podatkowej, rada gminy, rada powiatu oraz sejmik
wojewdztwa mog, wdrodze uchway, dopuci zapat podatkw, sta-
nowicych dochody ich budetu, kart patnicz.
3. Projekty aktw prawnych obejmujce swoim zakresem

tematyk obrotu bezgotwkowego, ktre wkwietniu 2013 r.
znajdoway si wtoku procesu legislacyjnego
Wkwietniu 2013 r. wSejmie znajdoway si cztery projekty posel-

skie ijeden projekt senacki13 nowelizacji ustawy ousugach patniczych,
12
Ustawa zdnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, t.j. Dz. U.z2012 r.,
poz. 749 ze zm., art. 60, 61 i61a.
13
Na dzie 16 kwietnia 2013 r. druki sejmowe zostay nadane czterem projektom
poselskim oraz senackiemu (nr 966, 1013, 1212, 1213 oraz nr 1214).
ktre dotycz problematyki opat kartowych. Wzwizku ztym wyso-

ce prawdopodobne jest, e w ustawie o usugach patniczych zostan
rwnie uregulowane zagadnienia zwizane z tzw. opat interchan-
ge14, nie mona rwnie wykluczy ewentualnego uregulowania kwestii
tzw. opaty surcharge15. Niezalenie od tego, jakie ostatecznie zostanie
przyjte rozwizanie ustawowe, naley spodziewa si, e zmiany bd
oddziayway na zmniejszenie obcie akceptantw ztytuu przyjmo-
wania zapaty za pomoc kart patniczych. Kontrowersyjne natomiast
wydaje si wyrane pozwolenie na nakadanie opaty surcharge na
uytkownikw posugujcych si kartami kredytowymi, przewidzia-
ne wprojekcie senackim16. Obcianie posiadaczy karty dodatkowymi
patnociami moe bowiem stanowi czynnik hamujcy rozwj obrotu
bezgotwkowego isprzyja patnociom gotwkowym.
Dodatkowego wyjanienia wymagaj powody, dla ktrych zdecydo-
wano ouregulowaniu zagadnienia opaty interchange. Projekty zmian
ustawy o usugach patniczych dotyczcych opaty interchange zmie-
rzaj przede wszystkim do ochrony istotnego interesu publicznego,
rozumianego jako rozwj obrotu bezgotwkowego, poprzez redukowa-
nie skutkw znieksztace konkurencji na rynku obsugi transakcji
dokonywanych w ramach zapaty za pomoc kart patniczych (usug
acquiringowych). Znieksztacenia te prowadz bowiem do sytuacji,
w ktrej gwne systemy kartowe w Polsce traktuj podnoszenie cen
obciajcych akceptantw (kupcw iusugodawcw) jako mechanizm
konkurowania oklienta, co stoi woczywistej sprzecznoci zzasadami
prawidowo funkcjonujcego rynku, na ktrym konkurencja prowa-
dzi nie do podnoszenia, ale do obnienia cen. Zatem dochodzi do sy-
tuacji, w ktrej realne wyznaczanie opat interchange (decydujcych
dla wysokoci opat nakadanych na kupcw) warunkowane jest nie
14
Opata interchange stanowi cz opaty ponoszonej przez podmioty przyjmujce
zapat dokonywan za pomoc kart patniczych (akceptantw) przypadajc wydawcy
karty patniczej (co do zasady bankowi-wydawcy karty).
15
Opata surcharge jest to opata, jak ponosi uytkownik za posuenie si kart
patnicz przy dokonywaniu zapaty.
16
Cho naleaoby raczej mwi o zakazie ograniczania moliwoci nakadania
przez akceptantw na klientw opaty surcharge, nie za opozwoleniu na jej wprowa-
dzenie, bowiem jej wprowadzenie nie jest zakazane wprawie krajowym. Ograniczenie
moliwoci wprowadzania takiej opaty wynika zregulacji wewntrznych organizacji
kartowych. Jednoczenie naley zwrci uwag, e projekt senacki zakada zakaz po-
bierania opaty surcharge ztytuu posuenia si kart debetow.
przez mechanizmy wolnorynkowe, ale przez faktyczny monopol dwch

organizacji kartowych. Prowadzi to do tego, e opaty te, niezwizane
zrzeczywistymi kosztami obsugi transakcji kartowych, stanowi jed-
noczenie czynnik walki owydawcw kart patniczych, za akceptanci,
ktrzy ponosz finansowy ciar zwikszania atrakcyjnoci kart danej
organizacji kartowej, nie maj adnego wpywu na wysoko obciaj-
cej ich opaty intechange.
Na opaty nakadane na akceptanta w zwizku z przyjmowaniem
przez niego zapaty kart patnicz od klienta (opaty MSC ang. Mer-
chant Services Charge ) skadaj si opaty interchange, stanowice
przychody wydawcw kart patniczych, opaty stanowice przychd
organizacji kartowych (tzw. assessment fees) oraz mara agentw roz-
liczeniowych.
W ramach prac analitycznych dotyczcych danych statystycznych
zbieranych od bankw i agentw rozliczeniowych w zakresie rynku
kart patniczych, NBP zaobserwowa, e od kilku lat wlad za wysok
dynamik wzrostu liczby iwartoci bezgotwkowych transakcji karta-
mi patniczymi nie naday wskaniki rozwoju akceptacji kart patni-
czych, awszczeglnoci dynamika wzrostu liczby punktw handlowo-
-usugowych (POS) akceptujcych karty patnicze.
Wskanik ten jest istotny, bowiem wraz zrozwojem sieci akceptacji
powinna zwiksza si nie tylko liczba iwarto transakcji kartowych,
ale rwnie powinno zwiksza si ubankowienie i ukartowienie pol-
skiego spoeczestwa (brak moliwoci wykorzystania kart patniczych
w sklepach, gdzie konsumenci zwyczajowo robi zakupy, nie zachca
ich bowiem do zaoenia rachunku istarania si okart patnicz), tym
samym powinien nastpowa rozwj iupowszechnienie obrotu bezgo-
twkowego oraz zmniejsza si zjawisko wykluczenia finansowego, kt-
re wPolsce, na tle innych krajw Unii Europejskiej, nadal jest due. Za
jedn zgwnych przyczyn takiego stanu rzeczy naley uzna wysokie
opaty, jakie ponosz akceptanci ztytuu zapaty kart patnicz, czyli
opaty akceptanta (MSC). Dominujc cz opat ponoszonych przez
akceptanta (ok. 85%) stanowi opata interchange, przekazywana przez
agenta rozliczeniowego do wydawcy karty patniczej, ktra bya uy-
ta przez klienta do dokonania zakupu. Analizy przeprowadzone przez
NBP w 2011 r. wykazay, e opaty interchange wPolsce okazay si
jednymi znajwyszych (lub nawet najwysze) wUnii Europejskiej (za-
lenie od rodzaju badanego instrumentu) wzakresie kart wydawanych
zarwno zlogo organizacji VISA, jak iMasterCard ate dwie firmy

maj ponad 98% udziau wrynku kartowym wPolsce.
Nawizujc do genezy dziaa ustawodawczych wzakresie regula-
cji ustawowej opat interchange, naley rwnie wskaza na inicjatyw
Narodowego Banku Polskiego, ktra stanowia prb doprowadzenia do
samoregulacji rynku, tak aby byo moliwe przyjcie rozwiza najbar-
dziej akceptowalnych dla uczestnikw tego rynku. Wtym celu wpa-
dzierniku 2011 r. powoano Zesp Roboczy ds. Opaty Interchange
przy Radzie ds. Systemu Patniczego, organie opiniodawczo-doradczym
przy Zarzdzie Narodowego Banku Polskiego, wktrego skad weszli
zarwno przedstawiciele wszystkich stron rynku patnoci kartowych,
jak rwnie przedstawiciele NBP oraz instytucji rzdowych, wtym Mi-
nisterstwa Finansw, Komisji Nadzoru Finansowego iUrzdu Ochro-
ny Konkurencji iKonsumentw. Zesp wypracowa wmarcu 2012 r.
kompromisowe rozwizanie, ktre zostao zaakceptowane przez naj-
bardziej zainteresowane strony, tj. wydawcw kart patniczych, przed-
stawicieli organizacji zrzeszajcych akceptantw oraz przez agentw
rozliczeniowych. Gwnym wynikiem prac byo m.in. wypracowanie
programu przewidujcego samoregulacj polegajc na stopniowym
obnianiu stawek opat interchange do poziomu odpowiadajcego red-
niej dla UE. Jednake wwyniku odmowy uczestnictwa we wprowadza-
niu rozwiza przewidzianych wprogramie przez jedn zorganizacji
kartowych oraz wskutek zbyt maego akcesu podmiotw rynkowych
do alternatywnej formy kompromisu rynkowego poprzez indywidualne
decyzje organizacji kartowych ideklaracje stron, samoregulacja rynku
nie moga doj do skutku, pomimo e popara j znaczca wikszo
zainteresowanych podmiotw. Jedynym zatem realnym sposobem roz-
wizania problemu wysokich opat akceptantw w Polsce pozostao
przyjcie regulacji ustawowej.
Dodatkowo, poza zasygnalizowanymi projektami parlamentarnymi
majcymi na celu uregulowanie zagadnienia opat interchange, strona
rzdowa przygotowaa nowelizacj ustawy ousugach patniczych, kt-
ra bdzie miaa na celu gwnie wdroenie do prawa krajowego dyrekty-
wy Parlamentu Europejskiego iRady 2009/110/WE zdnia 16 wrzenia
2009 r. wsprawie podejmowania iprowadzenia dziaalnoci przez in-
stytucje pienidza elektronicznego oraz nadzoru ostronociowego nad
ich dziaalnoci, zmieniajcej dyrektyw 2005/60/WE i 2006/48/WE
oraz uchylajcej dyrektyw 2000/46/WE (dalej dyrektywa 2009/110/
WE). Dotyczy zatem bdzie m.in. wydawania, wykupu idystrybucji

pienidza elektronicznego oraz tworzenia, organizacji i dziaalnoci
instytucji pienidza elektronicznego, a take nadzoru nad tymi pod-
miotami. Warto jednak zwrci uwag na to, e projekt nowelizacji
przewiduje rwnie regulacje niezwizane z wdraaniem dyrektywy
2009/110/WE, np. zmian definicji karty patniczej czy zmian definicji
usugi patniczej opisanej wart. 3 ust. 1 pkt 5 ustawy ousugach pat-
niczych (definicja acquiringu). Projekt przewiduje rwnie uchylenie
obowizujcej ustawy zdnia 12 padziernika 2002 r. oelektronicznych
instrumentach patniczych (Dz. U.Nr 169, poz. 1385, zpn. zm.) oraz
przeniesienie niektrych dotychczasowych przepisw dotyczcych in-
strumentw patniczych (wszczeglnoci kart patniczych) do ustawy
ousugach patniczych.
Podsumowanie
Obowizujce przepisy prawa w zakresie dotyczcym formy do-

konywania patnoci (np. opat) oraz otrzymywania rnego rodzaju
wiadcze inalenoci wzdecydowanej wikszoci jako zasad ustana-
wiaj posugiwanie si gotwk, za na zasadzie wyjtku dopuszczaj
korzystanie z bezgotwkowych instrumentw patniczych. W innych
przypadkach nie jest sprecyzowana forma dokonania okrelonej pat-
noci, ale powstaa praktyka preferuje patnoci gotwkowe. Wzwiz-
ku z powyszym zasadne wydaje si stworzenie podstaw prawnych,
ktre bd umoliwiay dokonywanie wjak najwikszym stopniu pat-
noci bezgotwkowych. Formua przepisw powinna przy tym zmierza
do usankcjonowania moliwoci dokonania patnoci w drodze bezgo-
twkowej jako formie preferowanej lub gotwkowej (na zasadzie
moliwego wyjtku).
Ponadto, w zwizku z faktem, i opaty interchange w Polsce s
znacznie wysze ni rednia wysoko tych opat wUnii Europejskiej,
co prowadzi do szeregu negatywnych zjawisk dla rozwoju obrotu bezgo-
twkowego, wskazane wydaje si obnienie poziomu tych opat wdro-
dze regulacji ustawowej, zpowodu braku osignicia kompromisu ryn-
kowego w tym zakresie. Wysoki poziom opat interchange powoduje,
i akceptanci ponosz wysokie opaty ztytuu zapaty kart patnicz,

za konsumenci ponosz wysokie koszty obsugi transakcji kartowych.
Sytuacja taka powoduje niech akceptantw do przyjmowania patno-
ci kartami patniczymi, co wefekcie niekorzystnie wpywa na rozwj
sieci akceptacji kart patniczych w Polsce, jak rwnie na moliwo
podniesienia poziomu ubankowienia spoeczestwa.
Legal aspects concerning the development

of the cashless turnover
Summary
In the Polish law there are not many legal acts which directly deal with
the cashless turnover and they mainly refer to the form of making cashless
payments.
Currently binding legal acts as concerns the form of making cashless
payments (e.g. fees) and receiving benefits and dues in aprevalent major-
ity as arule constitute making use of cash and exceptionally allow making
cashless payments.
The paper presents binding Polish general and special legal provisions
concerning the cashless turnover as well as the drafts of the laws which
also cover this area and which are currently during the legislation process.
Among the general legal provisions there have been described e.g. the act
of 19 August 2011 on the payment services and the act of 29 August 1997
Banking Law, among the special legal provisions there have been described
e.g. the act of 2 July 2004 on freedom of economic activity and the act of 29
August 1997 Tax ordinance. The legal acts which cover the cashless turno-
ver area are currently pending drafts of the laws on the change of the act of
19 August 2011 on the payment services.
Key words: cashless turnover, law

Jakub Grka1
Aspekty ekonomiczne obrotu

bezgotwkowego
Wstp
Celem artykuu jest analiza wybranych ekonomicznych aspektw

obrotu bezgotwkowego. Skoncentrowano si kolejno na:
makroekonomicznych skutkach substytucji pienidza gotwko-
wego bezgotwkowym;
wpywie patnoci elektronicznych na rozwj gospodarczy ze
wskazaniem gwnych kanaw transmisji;
kosztochonnoci instrumentw patniczych.
Analiz iwyliczenia przeprowadzono woparciu odane dotyczce po-
day pienidza wPolsce, bilans NBP iraporty roczne NBP zostatnich
lat. Konstruktywnej krytyce poddano dwa najnowsze badania, wkt-
rych za porednictwem modeli ekonometrycznych wykazany zosta po-
zytywny wpyw detalicznych patnoci elektronicznych na wzrost PKB.
W czci powiconej kosztom instrumentw patniczych wyekspono-
wano studium Europejskiego Banku Centralnego oraz wyniki polskie-
go badania kosztw akceptacji gotwki ikart patniczych, ktre zostao
przeprowadzone w 2012 r. we wsplnym projekcie badawczym Fun-
dacji Rozwoju Obrotu Bezgotwkowego, Narodowego Banku Polskiego
iWydziau Zarzdzania Uniwersytetu Warszawskiego.
1
Jakub Grka, dr nauk ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski, Wydzia Zarz-
dzania, adiunkt, jgorka@wz.uw.edu.pl
136 Jakub Grka
1. Makroekonomiczne skutki substytucji pienidza

gotwkowego bezgotwkowym
Istniej trzy formy pienidza: gotwkowa, bezgotwkowa ielektro-

niczna. Ta ostatnia stanowi hybryd dwch gwnych form pienidza.
Przez obrt bezgotwkowy naley rozumie rozliczenia, ktre opieraj
si na pienidzu bezgotwkowym lub elektronicznym.
Kada forma pienidza jest skadnikiem pasyww instytucji emitu-
jcej. Wramach walut narodowych wdwuszczeblowym systemie ban-
kowym, ktry tworz banki centralne i banki komercyjne (oraz inne
instytucje, jak np. spdzielcze kasy oszczdnociowo-kredytowe iinne
instytucje patnicze oraz instytucje pienidza elektronicznego), gotw-
ka jest zobowizaniem banku centralnego, natomiast pienidz bezgo-
twkowy zobowizaniem bankw komercyjnych.
Tabela 1. Poda pienidza M1 wPolsce, stan wmld z na grudzie 2012 r.
Pienidz
Depozyty
gotwkowy Pienidz PIENIDZ
iinne
wobiegu gotwkowy Gotwka zobowi- Gospodar- M1
(poza Przedsi- Pozostae
wobiegu wkasach zania stwa
kasami biorstwa instytucje*
(zkasami bankw biece domowe
bankw) bankw)
102 113 11 382 237 99 46 485
* Niemonetarne instytucje finansowe, instytucje niekomercyjne dziaajce na rzecz

gospodarstw domowych, instytucje samorzdowe ifundusze ubezpiecze spoecznych.
rdo: NBP, Poda pienidza M3 iczynniki jego kreacji.
Zgodnie zdanymi NBP na koniec grudnia 2012 r., pienidz wuj-

ciu wskim (agregat M1) wynis 485 mld z, wtym pienidz bezgo-
twkowy 78,8%, a banknoty i monety poza kasami bankw 21,2%.
Pienidzem bezgotwkowym s wszystkie depozyty transakcyjne. Na
koniec 2012 r. uksztatoway si one na poziomie 382 mld z, z cze-
go prawie dwie trzecie naleao do gospodarstw domowych, a jedna
czwarta do przedsibiorstw. Te depozyty su jako pynno wtrans-
akcjach dokonywanych bezgotwkowymi instrumentami patniczy-
Aspekty ekonomiczne obrotu bezgotwkowego 137
mi poleceniem przelewu, poleceniem zapaty ikartami patniczymi

(debetowymi i przedpaconymi) w Polsce gwnie kartami debeto-
wymi bezporednio powizanymi zimiennymi rachunkami bankowy-
mi deponentw. Karty kredytowe iobcieniowe rozlicza si wciar
kredytu, czyli pynnoci stawianej do dyspozycji klienta przez bank.
Ponadto depozyty biece, podobnie jak banknoty i monety, peni
funkcj tezauryzacyjn, chocia ze wzgldu na zerowe bd bardzo
niskie oprocentowanie, nie s dochodowym aktywem oszczdnocio-
wym.
Wkasach bankw na koniec 2012 r. znajdowao si okoo 11 mld z
gotwki. To oznacza, e depozyty biece gospodarstw domowych miay
mniej ni 5-procentowe pokrycie wznakach pieninych NBP posiada-
nych przez banki.
Wspomniane 11 mld z stanowio rwnoczenie aktywo bankw
komercyjnych, ktre nie pracuje, awic wprzeciwiestwie do wszyst-
kich innych aktyww finansowych nie przynosi bankom adnej stopy
zwrotu w formie dochodu odsetkowego lub kapitaowego, przy czym
moe by (ijest) dla nich rdem dochodu prowizyjnego. Banki mog
pobiera opaty z tytuu wpat i wypat gotwkowych w kasach od-
dziaw i bankomatach. Zazwyczaj przedsibiorstwa s obciane
opatami wyszymi ni konsumenci. Ci ostatni na og nie pac za
wypaty i wpaty gotwki w kasie banku (chocia s od tego coraz
liczniejsze wyjtki), awostatnich latach, wybierajc odpowiednie ro-
dzaje rachunkw bankowych, byli te zwalniani zopat za transakcje
gotwkowe wduej sieci bankomatw (nie tylko wasnego banku ale
iobcych sieci)2.
Zkolei 113 mld z, czyli warto gotwki wobiegu (zkasami ban-
kw) na koniec 2012 r. bya znaczcym pasywem NBP, stanowicym
prawie 33% sumy bilansowej banku centralnego. 113 mld z jest to te
wysoka kwota, porwnujc j do sumy bilansowej caego sektora ban-
kowego wPolsce wgrudniu 2012 r. na poziomie 1,35 bln z oraz wsto-
sunku do PKB Polski 1,6 bln z za 2012 r. (odpowiednio relacja: 8,4%
oraz 7%).
Wicej otematyce opat wsieciach bankomatw w: J.Grka, Rozwj sieci ban-

2
komatw wPolsce aopaty interchange isurcharge, Gospodarka Narodowa, Szkoa

Gwna Handlowa wWarszawie, Nr 7-8 (239-240) 2011, s. 89-112.
138 Jakub Grka
Promocja obrotu bezgotwkowego ley winteresie bankw, ponie-

wa pomijajc moliwo zarabiania na prowizjach towarzyszcych
uyciu bezgotwkowych instrumentw patniczych (wtym np. zwpy-
ww znadmiernie wysokich opat interchange, atake zopat posia-
dacza karty czynicych karty patnicze bardzo rentownym produktem
bankowym wPolsce), daje im szans na powikszenie sumy bilanso-
wej. Ceteris paribus, pena eliminacja gotwki na koniec 2012 r. ozna-
czaaby poszerzenie bazy depozytowej sektora bankowego o prawie
8,5%, czyli o 113 mld z (o ile pienidz bezgotwkowy i elektronicz-
ny nie znalazby si wposiadaniu nowych graczy konkurujcych na
rynku zbankami instytucji patniczych iinstytucji pienidza elek-
tronicznego). Dziki zwikszeniu bazy depozytowej wzrosyby mo-
liwoci inwestycyjne bankw. Dodatkowa pynno mogaby zosta
przeznaczona na akcj kredytow, zakup papierw wartociowych
lub innych instrumentw finansowych. Zysk zrozwoju obrotu bezgo-
twkowego z perspektywy bankw znacznie wic przekracza utrat
prowizyjnych dochodw gotwkowych iwie si zredukcj kosztw
obsugi gotwki.
Czy jednak interes bankw jednoznacznie przekada si na korzyci
gospodarki, pastwa, banku centralnego, przedsibiorstw ispoecze-
stwa? Czy prawdziwa jest teza, e gotwka wpasywach banku central-
nego jest bezproduktywna inie suy gospodarce?
Jeden zgorcych ordownikw rozwoju obrotu bezgotwkowego re-
prezentujcych nauk D.Humphrey na gruncie teoretycznym fal-
syfikowa t tez, zwracajc wprawdzie uwag, e oszczdnoci wfor-
mie wkadw bankowych mog by bardziej efektywnie przeksztacane
winwestycje, jednak zarwno wydatki publiczne (G), jak iinwestycje
prywatne (I) napdzaj wzrost gospodarczy (PKB)3.
3
D. Humphrey, Payment Systems Principles, Practice, and Improvements, The
World Bank, Washington, D.C., 1995, s. 34-35.
Inwestowanie pienidza gotwkowego

Poyczka
wynikajca z Wydatki (G)
senioratu
Uytkownik Pastwo Gospodarka
Gotwka Dobra/aktywa
publiczne
Inwestowanie pienidza bezgotwkowego
Depozyty Poyczki/kredyty (I)
Uytkownik Banki Gospodarka
Bezgotwkowe Aktywa bankowe

instrumenty
patnicze
Rysunek 1. Mechanizm inwestowania pienidza gotwkowego

ibezgotwkowego
G wydatki publiczne, I inwestycje finansowane zpoyczek ikredytw
rdo: opracowanie wasne na podstawie D.Humphrey, Payment Systems Principles,
Practice, and Improvements, The World Bank, Washington, D.C., 1995, s. 35.
Gotwka wPolsce, podobnie jak wwikszoci krajw, co prawda nie

jest bezporednim rdem finansowania rzdowych wydatkw pub-
licznych, jednak peni wan rol kapitaow. Zasobami finansowymi
pozyskanymi z emisji banknotw i monet dysponuje bank centralny,
ktry wwikszoci przeznacza je na bezpieczne inwestycje waktywa
zagraniczne albo uywa do zasilania sektora bankowego w pynno.
W latach 2008-2010 kwoty lokowane przez polski bank centralny na
rynku midzybankowym sigay kilkunastu miliardw z (maksimum
19 mld wgrudniu 2008 r.). Jednak wgrudniu 2012 r. bank centralny
nie mia ju adnych kredytw od krajowych bankw, a rezerwa de-
wizowa stanowia a 99% sumy bilansowej NBP (343 z 346 mld z).
Rezerw utrzymywan obecnie w dolarze amerykaskim, euro, fun-
cie szterlingu, dolarze australijskim inorweskiej koronie tworz bez-
pieczne lokaty walutowe, papiery dune rzdw, bankw centralnych
imidzynarodowych instytucji finansowych (np. MFW) oraz zoto. Rol
rezerwy dewizowej jest m.in. umoliwienie patnoci wynikajcych
140 Jakub Grka
z zobowiza midzynarodowych (obsuga zaduenia zewntrznego

iutrzymanie pynnoci wymiany handlowej kraju) oraz zabezpieczenie
pynnoci rynku walutowego imoliwoci oddziaywania na kurs wy-
miany waluty krajowej do walut zagranicznych.
Emisja gotwki przez bank centralny stanowi szczegln form po-
yczki, zktrej rodki mog by alokowane wrozmaite aktywa. Dochd
uzyskany na tych aktywach po zmodyfikowaniu okoszty emisji gotw-
ki stanowi rzeczywisty dochd banku centralnego ztytuu senioratu.
Tabela 2. Koszty emisji znakw pieninych wPolsce wlatach 2007-2011

(wmln z).
2007 2008 2009 2010 2011
Koszty emisji znakw pieninych wmln

301,2 339,5 429,4 308,2 262,0
zotych
rdo: raporty roczne NBP.
Gotwka jest bardzo tanim rdem finansowania banku centralne-

go. Porwnujc koszt jej emisji za 2011 r. do wartoci gotwki wobiegu
(zkasami bankw) na grudzie 2011 r., mona zauway, e wynis
on tylko 0,23%. Dla porwnania: rentowo bonw pieninych, inne-
go skadnika pasyww banku centralnego, rwna stopie referencyjnej
NBP, bya i jest znacznie wysza (w grudniu 2011 r. 4,5%, w mar-
cu 2013 r. 3,25%). Oznacza to, e zmniejszanie si wartoci gotwki
w obiegu skutkowaoby ponoszeniem wyszych kosztw odsetkowych
przez bank centralny iprzy dodatnim zysku wypracowywanym wci-
gu roku niszymi wpywami do budetu pastwa. ANBP przekazuje
do budetu pastwa 95% zysku netto. Zdrugiej strony, rozwj obrotu
bezgotwkowego imalejca ilo gotwki wobiegu przeoyaby si za-
pewne na redukcj szarej strefy iuszczelnienie systemu podatkowego,
ktry fiskusowi przynosi wymierne korzyci finansowe. F. Schneider
szacowa wielko gospodarki cienia w2009 r. wPolsce na 25% PKB4.
4
F. Schneider i agencja A.T. Kearney, The Shadow Economy in Europe. Using
electronic payment systems to combat the shadow economy, report sponsored by Visa,
2010.
2. Wpyw patnoci elektronicznych na rozwj gospodarczy

kanay transmisji
W latach 2012 i 2013 pojawiy si dwa badania, ktre ekonome-

trycznie wykazay istotny pozytywny wpyw detalicznych patnoci
elektronicznych na rozwj gospodarczy. Na podstawie dynamicznej
regresji panelowej (Generalised Method of Moments Arellano-Bonda),
wktrej wykorzystano dane z27 krajw UE wokresie 1995-2009, Ha-
san iinni5 wykazali, e elektroniczne patnoci stymuluj handel, kon-
sumpcj iwzrost gospodarczy. Wedug uczonych zbankw centralnych,
najwikszy dodatni wpyw na wzrost gospodarczy wsferze realnej, spo-
rd czterech bezgotwkowych instrumentw patniczych czekw, po-
lecenia przelewu, polecenia zapaty ikart patniczych, miay te ostat-
nie. Wdrugim badaniu promowanym przez organizacj patnicz Visa,
analitycy agencji Moodys6 na podstawie statycznego modelu regresji
panelowej z prawie idealnym dopasowaniem (wspczynnik determi-
nacji liniowej R2 = 99,9%, dane z56 krajw, okres 2008-2012, 282 ob-
serwacje) policzyli, e wcigu 5 lat uycie elektronicznych instrumen-
tw patniczych, wszczeglnoci kart patniczych, zwikszyo globaln
konsumpcj ijednoczenie globalne PKB o983 mld USD wzrost rw-
nowany zpowstaniem 1,9 mln miejsc pracy. Wtym okresie globalny
PKB wzrasta wtempie 1,8% rocznie, ale bez patnoci kartowych ten
wzrost per annum byby niszy o0,2%.
Komentujc powysze studia inie negujc cakowicie wynikw ba-
dania analitykw Moodys, naley zwrci uwag na kilka aspektw. Po
pierwsze, w statycznym modelu panelowym wystpuje wysokie ryzy-
ko wspliniowoci zmiennych objaniajcych iheteroskedastycznoci
skadnika losowego. Dlatego poziom R2=99,9% iskromny opis modelu
ekonometrycznego bez informacji owynikach wszystkich testw (m.in.
np. o tecie Whitea weryfikujcym hipotez heteroskedastycznoci)
rodzi pewne podejrzenia. Po drugie, wane s zwizki przyczynowo-
-skutkowe, ktre naley uwzgldni wmodelu, uwaajc na to, by nie
opiera si na pozornych korelacjach.
5
I.Hasan, T.De Renzis, H.Schmiedel, Retail Payments and Economic Growth,
Bank of Finland Research Papers, No. 19 2012.
6
M.Zandl, V.Singh, J.Irving, The Impact of Electronic Payments on Economic
Growth, Moodys Analytics, February 2013.
142 Jakub Grka
Szybszy wzrost gospodarczy powodowany popularyzacj patnoci

elektronicznych moe by zwizany, zjednej strony, zwiksz efektyw-
noci wykorzystania pienidza bezgotwkowego we wzrocie dochodu
narodowego, poprzez m.in. akcj kredytow bankw, azdrugiej strony,
zredukcj szarej strefy. Te czynniki zostay ju tutaj omwione, warto
je za uwzgldnia w modelach ekonometrycznych. W obu opisanych
studiach nie zostay one explicite ujte.
Badano take wpyw patnoci rnymi instrumentami patniczymi
(wtym kartami patniczymi) na wielko konsumpcji iPKB. Rzeczywi-
cie, patnoci kart (ew. innym elektronicznym instrumentem patni-
czym) mog skoni konsumentw do wyszych wydatkw ni przy uy-
ciu gotwki, poniewa maj oni dostp do caoci rodkw pieninych
na rachunku rozliczeniowym albo do kredytu, nie za do ograniczonej
iloci banknotw imonet. Zdrugiej strony, wiksza konsumpcja musi
statycznie przeoy si na nisze oszczdnoci konsumentw, bowiem
wdanym momencie dochd rozporzdzalny jest stay idany. Zmniej-
szenie stopy oszczdnoci gospodarstw domowych nie zawsze jest po-
zytywnym zjawiskiem (w Polsce ta stopa spada od dawna i w latach
2011-2012 wynosia okoo 5% dochodu rozporzdzalnego). Powstaje
wic pytanie, czy w cigu pewnego okresu (np. kilku lat) uycie kart
patniczych wpywa na wzrost dochodw rozporzdzalnych konsumen-
tw, ajeeli tak, to wjaki sposb? Taki wpyw mgby wystpi wtedy,
gdyby na skutek uycia kart patniczych konsumenci pracowali albo
duej, albo efektywniej. Wydaje si to wtpliwe. Dlatego pozytywny
wpyw kart patniczych na konsumpcj wystpuje raczej przez atwiej-
sz dostpno kredytu. Efekt mnonikowy wynikajcy z finansowa-
nia dugiem moe da impuls prowzrostowy wgospodarce, napdzajc
wydatki konsumentw. Finansowanie dugiem ma swoje wady izale-
ty. Transformacja polskiego spoeczestwa na wzr amerykaskiego
(gdzie przecitny Amerykanin posiada 5 kart kredytowych wportfelu)
niekoniecznie przyniosaby dobre rezultaty. Od kilku lat trwa w pol-
skich bankach proces czyszczenia portfeli kart kredytowych, m.in. ze
wzgldu na jako kredytw zwizanych zkartami kredytowymi, ktre
cechowaa relatywnie niska spacalno. Narasta problem zych du-
gw, powodujc realne straty po stronie sektora bankowego.
Patnoci elektroniczne iobrt bezgotwkowy mog si wpywa na
szybsz cyrkulacj pienidza, w ten sposb zmniejszajc zatory pat-
nicze i przyspieszajc rozliczenia. Wyranie pozytywny efekt w tym
zakresie mona zaobserwowa w obszarze patnoci o wyszych kwo-

tach, przeprowadzanych midzy przedsibiorstwami oraz midzy
przedsibiorstwami a instytucjami publicznymi (segmenty B2B, bu-
siness-to-business, B2G, business-to-government) oraz w patnociach
na odlego (tu rwnie midzy przedsibiorstwami akonsumentami,
segment B2C, business-to-consumer)7, w ktrych gotwka traci wiele
ze swoich zalet. W przypadku transakcji midzy przedsibiorstwami
akonsumentami wwiecie rzeczywistym, czyli wfizycznych punktach
handlowo-usugowych, rzadko mona przy uyciu instrumentw elek-
tronicznych dokona charakteryzujcego gotwk rozrachunku natych-
miastowego. Naley si jednak spodziewa, e wniedugiej przyszoci
poszerzy si paleta rozwiza patniczych, ktre by moe relatyw-
nie niskokosztowo zapewni transfer pienidza zrachunku konsumen-
ta na rachunek sklepu wczasie rzeczywistym, bez koniecznoci niekie-
dy kilkudniowego czekania na rodki przez akceptanta, jak to dzisiaj
ma miejsce wPolsce wprzypadku rozlicze kartami patniczymi.
Zalet obrotu bezgotwkowego moe by rwnie jego bezpiecze-
stwo, ktre wie si zgwarancj zapaty, brakiem koniecznoci trans-
portowania gotwki i niskim poziomem oszustw8. W Polsce zarwno
wobrocie gotwkowym, jak ibezgotwkowym relatywnie rzadko zda-
rzaj si przestpstwa, anasz system patniczy naley do najbezpiecz-
niejszych wEuropie. Przykadowo wPolsce w2011 r. jedna sfaszowa-
na moneta trafiaa si na ok. 2 mln, awstrefie euro na ok. 100 tys.
monet znajdujcych si wobiegu. Wprzypadku banknotw, wPolsce
falsyfikat zdarza si raz na 128 tys., awkrajach zeuro raz na 53 tys.
prawdziwych (razem w Polsce wykryto niecae 16 tys. sfaszowanych
znakw pieninych wcigu caego roku)9. Zkolei wedug danych Euro-
pejskiego Banku Centralnego, udzia transakcji oszukaczych wogl-
nej wartoci transakcji kartami patniczymi z perspektywy bankw-
-wydawcw by w2011 r. wPolsce najniszy spord wszystkich krajw
7
Segmentacja wedug stron rozlicze pieninych, p. A. Tochmaski, Strategia
rozwoju systemu patniczego iobrotu bezgotwkowego wPolsce, wykad iprezentacja
zForum Obrotu Bezgotwkowego, Warszawa 2006, http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/
systemplatniczy/wyklady/wyklady.html (15.04.2013).
8
M. ukowski, Pienidz i system bankowy, [w:] Ekonomia: zarys wykadu, red.
M. ukowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej, Lublin 2007,
s. 214-215.
9
M. Chdzyski, Nasze monety i banknoty odporne na faszowanie, Dziennik
Gazeta Prawna, 23 lutego 2013.
144 Jakub Grka
obszaru SEPA (27 krajw Unii Europejskiej oraz Islandia, Norwegia,

Lichtenstein iSzwajcaria)10.
Reasumujc, wpyw obrotu bezgotwkowego i patnoci elektro-
nicznych na rozwj gospodarczy mierzony wzrostem PKB moliwy jest
gwnie na skutek:
redukcji szarej strefy,
wzrostu konsumpcji wynikajcej zfinansowania dugiem (kredy-
tem),
przyspieszenia prdkoci obiegu pienidza i zwizanego z tym
zmniejszenia zatorw patniczych.
Naley pamita, e pewne zmiany s z natury substytucyjne.
Wikszy obrt bezgotwkowy moe wykreowa nowe miejsca pracy
(np. wbrany kart patniczych), jednoczenie redukujc zatrudnienie
wbrany obsugi gotwki.
3. Koszty instrumentw patniczych
Miar oceny zasadnoci rozwoju obrotu bezgotwkowego jest take

porwnanie efektywnoci kosztowej gotwki oraz inicjowanych wformie
papierowej ielektronicznej bezgotwkowych instrumentw patniczych.
D.Humphrey iinni11 stwierdzili, e kraj, ktry wpeni przeszedby
na rozliczenia elektroniczne, mgby rocznie zaoszczdzi 1% PKB lub
nawet wicej, co wynika zfaktu, e patnoci inicjowane iprzetwarza-
ne papierowo s od 2 do 3 razy drosze od w peni elektronicznych.
Wcytowanym studium zestawiono przede wszystkim kosztochonno
czekw iinicjowanych papierowo polece przelewu zkosztochonnoci
kart patniczych iprzeleww elektronicznych. Poruszono te wtek za-
stpowalnoci droszych transakcji gotwkowych wkasach banku ta-
szymi transakcjami w bankomatach oraz zastpowalnoci transakcji
gotwkowych patnociami elektronicznymi.
10
innych krajw Unii Europejskiej za 2011 rok, Narodowy Bank Polski Departament
Systemu Patniczego, Warszawa grudzie 2012, s. 29.
11
D.Humphrey, M.Willesson, T.Lindblom, G.Bergendahl, What does it Cost to
Make aPayment, Review of Network Economics, Vol. 2, Issue 2, June 2003, s. 172.
Wostatniej dekadzie na wiecie zostao przeprowadzonych kilkana-

cie szeroko zakrojonych bada kosztw systemu patniczego, gwnie
przez banki centralne.12 Ostatnio takie badanie przeprowadzi Europej-
ski Bank Centralny. Wyniki zostay opublikowane pod koniec trzecie-
go kwartau 2012 r.13 Badanie objo 13 krajw Unii Europejskiej. Pod
lup wzito koszty spoeczne iprywatne:
bankw centralnych,
bankw komercyjnych,
akceptantw.
Winnych badaniach ujmowano take konsumentw iczasami pod-
dostawcw usug patniczych (subcontractors), czyli np. izby rozlicze-
niowe ifirmy zajmujce si obsug znakw pieninych.
Mianem kosztu prywatnego okrela si jakikolwiek koszt ponoszony
przez dany podmiot, natomiast mianem kosztu spoecznego koszt pra-
cy i kapitau woony w produkcj usugi patniczej. Cakowite koszty
spoeczne s sum kosztw wewntrznych (wartoci dodanej) wszystkich
grup podmiotw. Zrachunku kosztw spoecznych eliminuj si wzajem-
nie te pozycje, ktre dla jednej grupy podmiotw s kosztem, za dla dru-
giej przychodem np. opaty za transakcje kart nakadane przez banki
na posiadaczy kart (opaty posiadacza karty) oraz detalistw (opata ak-
ceptanta, wtym interchange) lub seniorat (przychd banku centralnego
na emisji gotwki, koszt podmiotw utrzymujcych zasoby gotwkowe).
Dlatego przyjcie za kryterium efektywnoci kosztowej instrumentw
patniczych kosztu spoecznego moe nie odda we waciwy sposb sytu-
acji strony popytowej rynku konsumentw iprzedsibiorstw akceptuj-
cych patnoci rnymi instrumentami patniczymi. Ztego powodu, przy-
znajc prymat beneficjentom patnoci, naley skrupulatnie analizowa
ich sytuacj. Moe si bowiem okaza, e pewne rodzaje nieprzejrzystych
dla konsumentw opat wewntrznych (np. opaty interchange) mog by
rdem wykorzystania siy rynkowej ipobierania przez dostawcw usug
patniczych nadmiernej renty ekonomicznej14. Opaty interchange nale
12
Wicej m.in. w: J.Grka, Konkurencyjno form pienidza iinstrumentw pat-
niczych, CeDeWu, Warszawa 2009.
13
H.Schmiedel, G.Kostova, W.Ruttenberg, The Social and Private Costs of Re-
tail Payment Instruments, AEuropean Perspective, European Central Bank Occasional
Paper Series No 137, September 2012.
14
A. Brestam, H. Schmiedel, Interchange Fees in Card Payments, Occasional
Paper Series No 131, September 2011, s. 14-15.
146 Jakub Grka
wPolsce do najwyszych wUnii Europejskiej, co skutkuje take zbyt wol-

nym rozszerzaniem sieci akceptacji kart patniczych15.
Zgodnie zwynikami badania EBC, cakowite koszty spoeczne wa-
hay si wprbie przebadanych krajw od 0,42% i0,68% do 1,35% rocz-
nego PKB. rednio, instrumentem onajniszym jednostkowym koszcie
spoecznym (czyli w przeliczeniu na jedn transakcj patnicz) oka-
zaa si gotwka (0,42 EUR), adrugim wkolejnoci karta debetowa
(0,70 EUR). Dla kart kredytowych przecitny jednostkowy koszt spo-
eczny wynis a 2,39 EUR, za dla polecenia zapaty 1,27 EUR, po-
lecenia przelewu 1,92 EUR, dla czeku 3,55 EUR. Naley przy tym
zauway, e w czci krajw (np. Holandii) przecitny jednostkowy
koszt karty debetowej by niszy ni gotwki.16
Wszystkie instrumenty patnicze charakteryzuj efekty skali. Za
ich przyczyn czciej wykorzystywane instrumenty generuj nisze
jednostkowe koszty spoeczne. Przy porwnaniach kosztowych, czy to
wedug kosztw prywatnych czy spoecznych, koniecznie trzeba pami-
ta, e niejednakowe s rednie kwoty transakcji przy uyciu rnych
instrumentw patniczych, atake odmienna jest natura kosztw we-
wntrznych izewntrznych metod patnoci wyraajca si wpodzia-
le na koszty stae, zmienne wzalenoci od wartoci obrotu izmienne
wzalenoci od liczby transakcji.
Przewanie wbadaniach kosztw spoecznych okazywao si, e go-
twka jest tasza ni karta debetowa wpatnociach niskokwotowych,
natomiast powyej pewnego progu tasza od gotwki staje si karta
debetowa. Karta kredytowa okazywaa si zawsze bardzo drogim spo-
ecznie instrumentem patniczym.17
Potwierdzaj to wyniki bada kosztw przeprowadzonych wPolsce,
chocia zostaa wnich przedstawiona wycznie perspektywa jednego
interesariusza patnoci akceptantw. Prg przeamania pomidzy
gotwk akart patnicz (debetow ikredytow razem) wypada albo
wkwocie 148 z, albo 102 z, wzalenoci od przyjtych czasw trwania
transakcji gotwk ikart patnicz (zob. drugi wariant zilustrowany
wykresem poniej)18.
15
K. Maciejewski, Analiza funkcjonowania opaty interchange w transakcjach
bezgotwkowych na rynku polskim, raport NBP, Warszawa, stycze 2012, s. 21.
16
H.Schmiedel, G.Kostova, W.Ruttenberg, The Social and Private Costs, op. cit.
17
J.Grka, Konkurencyjno form pienidza, op. cit., s. 162.
18
J.Grka, Badanie akceptacji gotwki ikart patniczych wrd polskich przed-
1,60
1,40
kracowy koszt transakcji w z
1,20
1,00
0,80
0,60
0,40
0,20
0,00
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 170 180 190 200
kwota transakcji w z
karta patnicza gotwka
Wykres 1. Koszty wewntrzne (spoeczne) gotwki ikart wzalenoci od

kwoty transakcji zperspektywy akceptanta.
rdo: J.Grka, Badanie akceptacji gotwki ikart patniczych wrd polskich przed-
sibiorcw, raport zprojektu badawczego FROB, NBP, Wydziau Zarzdzania UW, do-
stpny na stronach FROB iNBP, Warszawa grudzie 2012, s. 113.
Jak wida na wykresie, 102 z wynosi kwota, powyej ktrej gotw-

ka staje si drosza od karty patniczej zpunktu widzenia kosztw we-
wntrznych (spoecznych) akceptanta, czyli jej koszt przekracza 1,03
z. Obie funkcje wewntrznego kosztu kracowego maj posta linio-
w. Funkcja karty jest staa, natomiast funkcja gotwki jest rosnca ze
wzgldu na dodatni wspczynnik, ktry wyznacza jej nachylenie. Nieza-
lenie od kwoty patnoci, koszt kracowy karty jest taki sam, natomiast
ronie koszt kracowy patnoci gotwk, co wie si zprzeliczaniem
iobsug przez przedsibiorstwo wikszej iloci znakw pieninych.
Przedsibiorstwa, oprcz kosztw wewntrznych gotwki i karty
patniczej, awic zwizanych zczasem pracy osb zatrudnionych wfir-
mie, ponosz take koszty zewntrzne, czyli opat odprowadzanych na
rzecz agentw rozliczeniowych ibankw. Badania dowiody, e wPolsce
istnieje wysoka dysproporcja wtych kosztach pomidzy gotwk ikar-
t patnicz, na niekorzy tej drugiej formy patnoci. Koszt zwizany
sibiorcw, raport zprojektu badawczego Fundacji Rozwoju Obrotu Bezgotwkowego,
Narodowego Banku Polskiego iWydziau Zarzdzania Uniwersytetu Warszawskiego,
dostpny na stronach FROB iNBP, Warszawa grudzie 2012.
148 Jakub Grka
zopatami gotwkowymi zpunktu widzenia akceptanta waha si od

niecaych 3 do 6 groszy na transakcj wredniej kwocie 28 z (0,1 0,21%
wartoci obrotu gotwk), natomiast koszt zwizany zopatami zwi-
zanymi kart patnicz od 1,79 do 2,64 z na transakcj wredniej
kwocie 83 z (2,15 3,16% wartoci obrotu kart). redni udzia opaty
akceptanta (OA, MSC, Merchant Service Charge) wcakowitych kosz-
tach zewntrznych (zwizanych zopatami na rzecz agentw rozlicze-
niowych iinnych podmiotw) ksztatowa si na poziomie okoo 71%,
natomiast redni poziom samej opaty akceptanta wynis 1,82% war-
toci transakcji kart patnicz w2011 r. (okoo 85% opaty akceptanta
stanowia opata interchange).19
Wykres 2. Funkcje prywatnych kosztw kracowych transakcji kart

igotwk akceptantw wzalenoci od kwoty patnoci.
y1 karta patnicza, y2 iy3 gotwka (funkcja y3 tym rni si od y2, e ujmuje rwnie
koszt obsugi gotwki na zapleczu zwizany z czasem pracy osb zatrudnionych w fir-
mie akceptanta)
rdo: J.Grka, Badanie akceptacji gotwki ikart patniczych wrd polskich przed-
sibiorcw, raport zprojektu badawczego FROB, NBP, Wydziau Zarzdzania UW, do-
stpny na stronach FROB iNBP, Warszawa grudzie 2012, s. 118.
19
J.Grka, Badanie akceptacji gotwki ikart patniczych, op. cit.
Wykres 2. sugestywnie ilustruje, e karta patnicza jest bardzo dro-

gim instrumentem patniczym wPolsce zpunktu widzenia akceptan-
tw, a z powodu ujcia opat akceptanta w cenach towarw take
zpunktu widzenia konsumentw. Dlatego wbadaniu na podstawie wy-
niku jednej zmoliwych metod okrelania wysokoci opat interchange
obecnie preferowanej zarwno wliteraturze ekonomicznej, jak iprzez
Komisj Europejsk20, tj. testu obojtnoci akceptanta (Merchant Indif-
ference Test), sformuowano wywaony wniosek, e stawki opaty in-
terchange wPolsce powinny by niskie (ok. 0,2% wartoci transakcji),
anawet zerowe wzalenoci od analizowanej kwoty transakcji.21
Zgodnie zdecyzj Rady ds. Systemu Patniczego z21 marca 2013 r.
i po zatwierdzeniu przez Zarzd NBP, polski bank centralny zamie-
rza przeprowadzi badania kosztw spoecznych iprywatnych ujmuj-
ce wszystkich interesariuszy patnoci (przewidywana data publikacji
wynikw: 2015 r.).
Warto na koniec zwrci uwag na jeszcze jeden wtek konku-
rencyjnoci na rynku patnoci, ktry moe wywrze wpyw rwnie na
kosztochonno instrumentw patniczych. Intencj ustawodawcy eu-
ropejskiego ipolskiego zapisan wdyrektywie ousugach patniczych
iustawie ousugach patniczych22 jest pobudzenie konkurencji na ryn-
ku systemw patnoci iusug patniczych poprzez umoliwienie two-
rzenia instytucji patniczych i instytucji pienidza elektronicznego
nowych podmiotw rwnoprawnych wobec bankw w sferze patnoci.
Podsumowanie
Na wiecie iw Polsce patnoci gotwkowe zastpowane s pat-

nociami bezgotwkowymi. Nie naley si spodziewa, by ten trend
uleg odwrceniu. Jednak mimo dynamicznego rozwoju obrotu bez-
20
Brestam A., Schmiedel H., Interchange Fees, op. cit., s. 19.
21
J.Grka, Badanie akceptacji gotwki ikart patniczych, op. cit., s. 123.
22
Dyrektywa 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego iRady zdnia 13listopada
2007 r. wsprawie usug patniczych wramach rynku wewntrznego, Dziennik Urz-
dowy L 319, 05/12/2007 P.0001 0036. Ustawa zdnia 19 sierpnia 2011 r. ousugach
patniczych, Dz. U.z2011 r. Nr 199, poz. 1175.
150 Jakub Grka
gotwkowego, w wielu krajach gotwka nadal pozostaje instrumen-

tem patniczym najczciej uywanym przez konsumentw. Dlatego
powinno si wspiera rozwj elektronicznych metod patnoci, kt-
re bd cechoway si walorami niwelujcymi zalety gotwki. Jed-
noczenie trzeba przeciwdziaa szkodliwym praktykom rynkowym
istosowanej konwencji opat, ktre przynoszc ponadprzecitne zyski
bankom i organizacjom patniczym, skutkuj nadmiernymi obcie-
niami finansowymi konsumentw i akceptantw oraz hamuj kon-
kurencj na rynku patnoci. Dysparytet kosztw akceptacji gotwki
ikart patniczych zosta pokazany na przykadzie wynikw badania
zrynku polskiego.
Ponadto wartykule, dziki danym makro (gwnie publikowanymi
przez polski bank centralny), wskazano na funkcje pienidza gotw-
kowego i bezgotwkowego z punktu widzenia emitentw. Analizujc
badania zagraniczne, wyodrbniono najwaniejsze kanay transmisji
wpywu rozwoju obrotu bezgotwkowego na wzrost PKB.
Bibliografia
Brestam A., Schmiedel H., Interchange Fees in Card Payments, Occasio-

nal Paper Series No 131, September 2011.
Chdzyski M., Nasze monety ibanknoty odporne na faszowanie, Dzien-
nik. Gazeta Prawna, 23 lutego 2013.
Dyrektywa 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego iRady zdnia 13listo-
pada 2007 r. wsprawie usug patniczych wramach rynku wewntrz-
nego, Dziennik Urzdowy L 319, 05/12/2007 P.0001 0036.
Grka J., Rozwj sieci bankomatw w Polsce a opaty interchange i sur-
charge, Gospodarka Narodowa, Szkoa Gwna Handlowa wWarsza-
wie, Nr 7-8 (239-240) 2011, s. 89-112.
DeWu, Warszawa 2009.
przedsibiorcw, raport zprojektu badawczego Fundacji Rozwoju Ob-
rotu Bezgotwkowego, Narodowego Banku Polskiego i Wydziau Za-
rzdzania Uniwersytetu Warszawskiego, dostpny na stronach FROB
iNBP, Warszawa grudzie 2012.
Hasan I., De Renzis T., Schmiedel H., Retail Payments and Economic Gro-
wth, Bank of Finland Research Papers, No. 19 2012.
Humphrey D., Willesson M., Lindblom T., Bergendahl G., What does
it Cost to Make aPayment, Review of Network Economics, Vol. 2,
Issue 2, June 2003, s. 172.
Humphrey D., Payment Systems Principles, Practice, and Improvements,
The World Bank, Washington, D.C., 1995, s. 34-35.
Maciejewski K., Analiza funkcjonowania opaty interchange w transak-
cjach bezgotwkowych na rynku polskim, raport NBP, Warszawa sty-
cze 2012.
Poda pienidza M3 iczynniki jego kreacji, Narodowy Bank Polski
mami innych krajw Unii Europejskiej za 2011 rok, Narodowy Bank
Polski Departament Systemu Patniczego, Warszawa grudzie 2012.
Raporty roczne, Narodowy Bank Polski
Schmiedel H., Kostova G., Ruttenberg W., The Social and Private Costs of
Retail Payment Instruments, AEuropean Perspective, European Cen-
tral Bank Occasional Paper Series No 137, September 2012.
Schneider F.iagencja A.T.Kearney, The Shadow Economy in Europe.
Using electronic payment systems to combat the shadow economy,
report sponsored by Visa, 2010.
Tochmaski A., Strategia rozwoju systemu patniczego iobrotu bezgotw-
kowego wPolsce, wykad iprezentacja zForum Obrotu Bezgotwko-
wego, Warszawa 2006, http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemplat-
niczy/wyklady/wyklady.html (15.04.2013).
Ustawa zdnia 19 sierpnia 2011 r. ousugach patniczych, Dz. U.z2011 r.
Nr 199, poz. 1175
Zandl M., Singh V., Irving J., The Impact of Electronic Payments on Eco-
nomic Growth, Moodys Analytics, February 2013.
ukowski M., Pienidz isystem bankowy, [w:] Ekonomia: zarys wykadu,
red. M.ukowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skodow-
skiej, Lublin 2007.
Economics of non-cash circulation

Summary
The aim of the article is to analyse selected economic aspects of non-cash

circulation. The emphasis is in sequence put on:
macroeconomic effects of cash substitution by deposit money,
152 Jakub Grka
impact of electronic payments on economic growth with pointing out

main transmission channels,
cost efficiency of payment instruments.
Cash, deposit (and electronic) money forms acheap and important source
of funding, respectively, for the central bank and commercial banks (possibly
also for payment institutions and electronic money institutions). Adevelop-
ment of non-cash circulation can have apositive impact on economic growth.
Policy makers and payment stakeholders should support popularisation of
cost-efficient and competitive electronic payment instruments characterised
by special features which render cash less desirable by consumers.
Key words: cash, non-cash circulation, cost, economic growth

Angelika Janiszewska, Monika Kaua-Winiewska1
Systemy rozlicze bezgotwkowych

instrumentw patniczych
Wstp
Wdobie globalizacji ipostpu technicznego, obejmujcego swym za-

sigiem niemal kady aspekt ycia codziennego, stale ronie znaczenie
obrotu bezgotwkowego. Wzdecydowanej wikszoci przypadkw sto-
pie zaawansowania tego procesu wdanym kraju zaley przede wszyst-
kim od uwarunkowa gospodarczych ipolitycznych, kultury oraz men-
talnoci spoeczestwa. Mimo duego zrnicowania przestrzennego
upowszechnianie si obrotu bezgotwkowego jest szczeglnie widocz-
ne wkrajach rozwinitych. Wzrost znaczenia obrotu bezgotwkowego
wie si ze zmian oczekiwa ipotrzeb dywersyfikacji bezgotwko-
wych instrumentw patniczych. Wynika to wgwnej mierze zfaktu,
e wraz zrozwojem gospodarczym ronie liczba podmiotw ozrnico-
wanej strukturze icharakterze dziaalnoci, co pociga za sob nowe
potrzeby, takie jak np. realizacja transakcji na odlego, zlecanie pat-
noci wrnych walutach czy natychmiastowe przekazywanie rodkw
pieninych. Wtym kontekcie nie bez znaczenia pozostaje rwnie za-
1
Autorzy: Angelika Janiszewska, Specjalista wDziale Systemw Rozliczenio-
wych, Linia biznesowa rozliczenia Krajowa Izba Rozliczeniowa S.A.(e-mail: angelika.
janiszewska@kir.com.pl), dr Monika Kaua-Winiewska, Kierownik Dziau Sy-
stemw Rozliczeniowych, Linia biznesowa rozliczenia, Krajowa Izba Rozliczeniowa
S.A.(monika.kaluza-wisniewska@kir.com.pl)
154 Angelika Janiszewska, Monika Kaua-Winiewska
potrzebowanie wyznaczane przez kierunek zmian zwyczajw oraz stylu

ycia osb prywatnych.
Nieustanne dostosowywanie si do zmieniajcych si uwarunkowa
sprawio, e wcigu dwch dziesicioleci polski system patniczy prze-
szed dynamiczn ewolucj. Stawiajc pierwsze kroki w realiach go-
spodarki rynkowej zsystemami patnoci bazujcymi na papierowych
zleceniach, budujc wkolejnych latach wpeni elektroniczne systemy
obsugujce nie tylko transakcje w walucie krajowej, ale i w walucie
strefy euro, a w ostatnim okresie uruchamiajc systemy skracajce
czas realizacji patnoci do sekund, polski system patniczy dotar do
punktu, wktrym znajduje si dzisiaj. Infrastruktura patnicza wPol-
sce jest zintegrowana zsystemami patniczymi Europy izapewnia mo-
liwo obsugi patnoci na poziomie mogcym konkurowa na arenie
europejskiej.
Celem niniejszego artykuu jest scharakteryzowanie systemw
patnoci istniejcych wspczenie wPolsce, ze szczeglnym uwzgld-
nieniem midzybankowych systemw rozliczeniowych. Zakres opra-
cowania obejmuje zasady funkcjonowania poszczeglnych systemw,
zuwzgldnieniem obsugiwanych instrumentw oraz procesu realizacji
patnoci pomidzy uczestnikami rozlicze w przestrzeni midzyban-
kowej. Dopenienie tego obrazu stanowi opis zmian, ktre wpyny na
obecny ksztat polskiej infrastruktury rozliczeniowo-rozrachunkowej,
zawarty wpierwszym rozdziale artykuu. Wopracowaniu wykorzysta-
no metod analizy opisowej iporwnawczej.
1. Rys historyczny
Pocztki formowania struktury oraz zasad funkcjonowania wsp-

czesnego polskiego systemu patniczego sigaj przeomu lat 80. i90.
XX wieku izwizane s zzapocztkowan wtym okresie reform sy-
stemu bankowego, wynikajc z trwajcej wwczas w Polsce trans-
formacji systemowej. Reforma ta bya kluczowym czynnikiem wpro-
wadzenia zasadniczych zmian, majcych na celu dostosowanie m.in.
polskiego systemu patniczego do nowych realiw gospodarczych. Na-
stpstwem budowy gospodarki opartej na zasadach rynkowych by
Systemy rozlicze bezgotwkowych instrumentw patniczych 155
znaczcy wzrost liczby podmiotw gospodarczych, implikujcy zkolei

zwikszenie zarwno liczby, jak iczstotliwoci zawieranych transakcji
oraz wzrost znaczenia rachunku ekonomicznego. Ponadto, na skutek
zmian ustrojowych i gospodarczych, w szybkim tempie wzrosa rw-
nie liczba jednostek bankowych ozrnicowanej strukturze wasnoci.
Wwyniku ogu przemian zachodzcych wkraju, oczekiwania wobec
systemu patniczego ulegy zmianie, postawiono przed nim nowe wy-
zwania, ktrym musia sprosta, by dostosowa si do stanu gospodar-
ki po transformacji. Bardzo istotne stao si wwczas skrcenie czasu
i obnienie kosztw rozlicze oraz zredukowanie zwizanego z nimi
ryzyka. Wymagania te przewyszay jednak moliwoci systemu pat-
niczego funkcjonujcego wczasach gospodarki centralnie planowanej.
Jeszcze na pocztku lat 90. ubiegego stulecia realizacja zdecydo-
wanej wikszoci patnoci bezgotwkowych w Polsce odbywaa si
za porednictwem iwramach Narodowego Banku Polskiego, ktrego
oddziay obsugiway wwczas przewaajc cz podmiotw gospo-
darczych prowadzcych swoj dziaalno na terenie kraju2. Wkonse-
kwencji decentralizacji wewntrznej struktury NBP, realizacja pat-
noci pomidzy tymi podmiotami wizaa si z koniecznoci czaso-
chonnego przesyania papierowych dokumentw patniczych midzy
jego oddziaami. Korzystanie z porednictwa poczty w tym zakresie
istotnie wyduao terminy realizacji transakcji oraz niejednokrotnie
powodowao opnienia wprzepywie rodkw pieninych. Mao efek-
tywny by rwnie przepyw rodkw midzy oddziaami innych ban-
kw, gdy take wtym przypadku wymiana papierowych dokumentw
patniczych odbywaa si za porednictwem poczty3. Rachunki biece
oddziaw bankw prowadzone byy wposzczeglnych oddziaach NBP.
Pod wzgldem ksigowym kady zoddziaw bankw traktowany by
jako odrbna jednostka, co wpraktyce oznaczao, e banki musiay za-
rzdza nie tylko oglnym stanem swoich rodkw pozostajcych na
rachunkach wNBP, ale take rodkami kadego zoddziaw zosobna4.
Ponadto, zgodnie zzasadami systemu, do rozliczenia midzy klientem
ijego bankiem dochodzio przed dokonaniem ostatecznego rozrachun-
2
K. Senderowicz, System patniczy, [w:] System finansowy w Polsce. T. 1, red.
nauk. B.Pietrzak, Z.Polaski, B.Woniak, Wydanie drugie, zmienione, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 460.
3
Ibidem.
4
Ibidem, s. 461.
ku midzybankowego. Oznaczao to, e wprzypadku transakcji uzna-

niowych (np. polece przelewu) klienci kredytowali system bankowy
przez okres midzy obcieniem ich rachunku bankowego auznaniem
rachunku beneficjenta, natomiast wprzypadku transakcji obcienio-
wych (np. czekw) to system bankowy kredytowa klientw bankw5.
Wspomniane wczeniej wykorzystanie usug pocztowych przy przesy-
aniu dokumentw patniczych byo rozwizaniem szczeglnie nieko-
rzystnym dla klientw bankw. W zwizku z tym, e patno uzna-
wano za dokonan w momencie postawienia rodkw do dyspozycji
beneficjenta, patnicy, chcc uregulowa swoje zobowizania wtermi-
nie, musieli odpowiednio wczenie zleca obcienie swoich rachunkw
bankowych, natomiast data wpynicia przekazanych im rodkw bya
trudna do przewidzenia6. Dla wikszoci podmiotw gospodarczych ro-
dzio to ogromne problemy w efektywnym zarzdzaniu pynnoci fi-
nansow. Zdrugiej strony, funkcjonujce wwczas rozwizania daway
te baz do naduy, jakim by chociaby oscylator Art. B mechanizm
ten wykorzystywa opnienia wksigowaniu operacji czekami rozra-
chunkowymi wpowizaniu zpobieraniem podwjnego oprocentowania
z tytuu rodkw zgromadzonych na rachunkach w dwch bankach
wczasie, gdy papierowe dokumenty byy przekazywane poczt pomi-
dzy tymi instytucjami.
Takie uwarunkowania sprawiay, e cay polski system patniczy
nacechowany by wwczas wieloaspektow nieefektywnoci. Jedynym
sposobem na wyeliminowanie jego niedoskonaoci iwyjcie naprzeciw
nowym potrzebom byo gruntowne przebudowanie istniejcych rozwi-
za.
Zasadnicza reforma polskiego systemu patniczego nastpia na po-
cztku lat 90. XX wieku. Jej pierwszym krokiem bya konsolidacja ra-
chunkw bankw komercyjnych. Ju we wrzeniu 1992 r. kady zban-
kw posiada tylko jeden rachunek biecy prowadzony przez waciwy
dla siedziby jego centrali oddzia NBP7. Dla polskiego banku central-
nego rozwizanie to stanowio znaczce uproszczenie prowadzenia ope-
racji zkadym zbankw komercyjnych8. Wbankach zmiana ta dopro-
wadzia natomiast do konsolidacji rachunkw biecych wszystkich od-
5
Ibidem.
6
Ibidem.
7
Ibidem, s. 462.
8
Ibidem.
dziaw w jeden rachunek prezentowany w bilansie kadego banku9.

Kolejnym elementem reformy polskiego systemu patniczego byo za-
przestanie automatycznego kredytowania bankw przez NBP. Zmiana
ta zostaa wprowadzona 1 padziernika 1992 r. i w jej konsekwencji
zlecenia patnicze bankw mogy by zrealizowane wycznie wtedy,
gdy ilo rodkw pieninych posiadanych na rachunku biecym wy-
starczaa na ich pokrycie10. Nastpny krok reformy zosta zrealizowany
rwnie w 1992 r., kiedy swoj dziaalno rozpocza Krajowa Izba
Rozliczeniowa S.A. (KIR S.A.), powoana z inicjatywy bankw11, aby
usprawni iprzyspieszy proces realizacji patnoci midzybankowych.
Odtd KIR S.A. stanowi drugi po NBP filar wspczesnego systemu
patniczego. Wefekcie dziaa podjtych przez obie instytucje, wkwiet-
niu 1993 r. wPolsce zaczy funkcjonowa dwa nowe systemy patnoci:
System Obsugi Rachunkw Bankw (SORB) system rozrachunku
brutto w czasie rzeczywistym, prowadzony przez NBP, oraz System
Bankowych Izb Rozliczeniowych (SYBIR) prowadzony przez KIR
S.A. papierowy system rozlicze detalicznych netto z rozrachunkiem
odroczonym wSORB.
System SORB suy do rozliczania pojedynczych transakcji wy-
sokokwotowych, gwnie o charakterze midzybankowym. By pierw-
szym wPolsce, atake jednym zpierwszych wEuropie systemw funk-
cjonujcych na zasadzie RTGS (Real Time Gross Settlement). Zgodnie
zdefinicj systemu RTGS, przetwarzanie patnoci odbywao si wspo-
sb cigy, a zlecenia patnicze realizowano w trybie indywidualnym
kade znich osobno, bez kompensowania zpozostaymi zleceniami.
Banki skaday swoje zlecenia, wykorzystujc faksy, apracownicy NBP
musieli rcznie rejestrowa odebrane zlecenia w systemie12. Mimo to
wdroenie systemu SORB byo ogromnym postpem w obszarze roz-
rachunku midzybankowego. Dziki niemu czas przepywu rodkw
midzy bankami udao si skrci z1-2 dni roboczych do kilku minut13.
9
Ibidem.
10
Ibidem.
11
Wmomencie powstania struktur wasnoci KIR S.A.tworzyo 11 bankw nale-
cych do polskiego systemu patniczego, Narodowy Bank Polski oraz Zwizek Bankw
Polskich. W2013 r., wwyniku konsolidacji bankw bdcych akcjonariuszami KIR S.A.,
liczba bankw komercyjnych wstrukturze wasnoci KIR.S.A.zmniejszya si do 10.
12
K.Senderowicz, System, op. cit., s. 462.
13
Ibidem, s. 463.
Drugim systemem rozpoczynajcym funkcjonowanie w tym okre-

sie by, prowadzony przez KIR S.A., system SYBIR. Obsugiwa on
patnoci detaliczne, aich rozrachunek dokonywany by na podstawie
wyliczonych sald netto. Zgodnie z zasadami systemu, zlecenia pat-
nicze klientw, w formie papierowych dokumentw, skadane byy
przez oddziay bankw w jednostkach regionalnych KIR S.A. ww-
czas wkraju funkcjonowao siedemnacie jednostek KIR S.A., zwanych
Bankowymi Regionalnymi Izbami Rozliczeniowymi. Na podstawie zle-
ce patniczych przekazanych przez banki wyliczano salda netto dla
kadego z nich. Nastpnie, na prowadzonych przez NBP w systemie
SORB rachunkach biecych bankw, dokonywano rozrachunku. Za-
koczenie transferu rodkw miao miejsce wmomencie przekazania
dokumentw rozliczeniowych do banku beneficjenta. System SYBIR
by odpowiedzi na zmiany zachodzce wsystemie bankowym po trans-
formacji systemowej wPolsce. Niemniej jednak, stanowi on wycznie
punkt pocztkowy wprocesie budowy systemu rozliczeniowego mog-
cego sprosta nowym wyzwaniom. Rol t mia speni, uruchomiony
przez KIR S.A.wkwietniu 1994 r., wpeni elektroniczny system ona-
zwie ELIXIR. Wporwnaniu zsystemem SYBIR, system ELIXIR by
znacznie szybszy iowiele bardziej zaawansowany technologicznie, co
sprawio, e do szybko odsun on system SYBIR na dalszy plan. Ju
w1995 r. wikszo bankw realizowaa transakcje detaliczne poprzez
system ELIXIR, a od 1997 r. system ten ma charakter powszechny
uczestnicz w nim wszystkie banki polskiego systemu patniczego.
W2004 r. system ELIXIR wpeni zastpi system SYBIR, ktry sta
si odtd jedynie mechanizmem awaryjnym.
Rozwj wzakresie rozlicze sprawi, e NBP podj dziaania ma-
jce na celu modernizacj systemu rozrachunku. Pierwszym krokiem
byo dostosowanie harmonogramu icharakteru poszczeglnych sesji do
potrzeb systemu ELIXIR. Nastpnie w marcu 1996 r. system SORB
zosta zastpiony przez sieciowy system SORBNET. Tym samym NBP
wyszed naprzeciw oczekiwaniom bankw, zgaszajcych potrzeb dal-
szego skrcenia czasu przepywu rodkw pieninych oraz udoskona-
lenia wykorzystywanych rozwiza teleinformatycznych. Nowy system
wprowadzi funkcjonalno umoliwiajc bankom wysyanie do NBP
zlece patniczych wformie elektronicznej oraz prowadzenie biecego
monitoringu salda rachunku, eliminujc wten sposb podstawowe sa-
boci swojego poprzednika.
Zakoczenie pracy systemw SYBIR iSORB oznaczao wejcie pol-

skiego systemu patniczego wnow er bazujc wpeni na elektro-
nicznych rozwizaniach rozliczeniowo-rozrachunkowych. Wynikiem
opisanej wyej ewolucji byo uformowanie systemu patniczego dosto-
sowanego do polskich realiw gospodarczych po transformacji. Czasy
wspczesne charakteryzuj si jednak du zmiennoci, co wie si
z koniecznoci cigego reagowania na nowe potrzeby i oczekiwania
uczestnikw systemu patniczego, dlatego niemoliwe byo i nadal
jest zaprzestanie wprowadzania wnim dalszych modyfikacji. Na po-
jawienie si nowych wyzwa, stawianych przed polskim systemem pat-
niczym, nie trzeba byo dugo czeka. Wkrtce po zbudowaniu systemu
opisanego powyej pojawia si konieczno wdraania dalszych zmian.
Kolejny etap majcy szczeglnie istotne znaczenie w ksztatowa-
niu polskiego systemu patniczego rozpocz si ju w pierwszych la-
tach XXI wieku. Okres ten wie si zintensyfikacj procesu integra-
cji midzy Polsk apastwami czonkowskimi Unii Europejskiej oraz
przygotowywaniem si kraju do wstpienia do Wsplnoty. Banki kra-
jowe, wobawie przed utrat konkurencyjnoci na rynku europejskim
wramach Unii wyraay wwczas coraz wiksze zainteresowanie
usprawnieniem obsugi patnoci weuro wprzestrzeni midzybanko-
wej, w szczeglnoci poprzez nawizanie cilejszej wsppracy z za-
granicznymi instytucjami rozliczeniowo-rozrachunkowymi, tj. zEuro-
pejskim Bankiem Centralnym czy zEBA Clearing (operatorem paneu-
ropejskiej izby rozliczeniowej). W kontekcie tych wydarze pojawia
si potrzeba wdroenia nowych rozwiza, przeznaczonych do obsugi
transakcji denominowanych weuro. Wobliczu tych oczekiwa zarwno
wNBP, jak iwKIR S.A., podjto dziaania majce na celu budow no-
wych systemw. Efektem tych prac byo uruchomienie wmarcu 2005 r.
dwch midzybankowych systemw patnoci do obsugi transakcji
weuro: SORBNET-EURO prowadzony przez NBP system rozrachun-
ku, przeznaczony do obsugi gwnie transakcji wysokokwotowych oraz
EuroELIXIR system rozliczeniowy, prowadzony przez KIR S.A.dla
patnoci detalicznych. Systemy te istotnie usprawniy proces rozlicze
irozrachunku patnoci weuro, zarwno wskali krajowej, jak itrans-
granicznej. Dziki nim instytucje uczestniczce w systemach mogy
zrealizowa transakcje adresowane do niemal kadego banku Europy,
bez koniecznoci utrzymywania bilateralnej wsppracy iprowadzenia
wzajemnych rachunkw wramach bankowoci korespondenckiej. Sy-
stem SORBNET-Euro zosta poczony zplatform rozrachunku Euro-

pejskiego Banku Centralnego TARGET za porednictwem systemu
BIREL woskiego banku centralnego, asystem EuroELIXIR we wsp-
pracy z NBP rozpocz wymian patnoci z pierwsz paneuropejsk
izb rozliczeniow STEP2, prowadzon przez EBA Clearing.14 Wten
sposb, stwarzajc alternatyw wobec bankowoci korespondencyj-
nej, umoliwiono obnienie kosztw iskrcenie czasu realizacji zlece
transgranicznych. Polski system patniczy wkroczy wwczas wnow
faz rozwoju. Wkolejnych latach systemy dostosowywane byy do no-
wych standardw europejskich. Szczeglnie istotna bya migracja na
platform TARGET2, zakoczona wraz zkocem 2011 r. Od tego mo-
mentu wszystkie banki nalece do polskiego systemu patniczego s
rwnie uczestnikami systemu prowadzonego przez Europejski Bank
Centralny. W systemie EuroELIXIR wdroono natomiast standardy
SEPA, a rozrachunek przeniesiono na platform TARGET2. Tym sa-
mym system EuroELIXIR zintegrowano zpaneuropejsk infrastruktu-
r rozliczeniowo-rozrachunkow.
Wkrtce na rynku zauwaono rwnie potrzeb zapewnienia mo-
liwoci realizacji natychmiastowych przeleww midzybankowych.
W odpowiedzi uruchomiono dwa systemy ExpressELIXIR i Blue-
Cash opracowane zmyl osytuacjach, wktrych szybko realizacji
przelewu jest szczeglnie istotna. Umoliwienie bezzwocznego zasile-
nia rachunku bankowego wybranego odbiorcy znajduje zastosowanie
w wielu sytuacjach awaryjnych. Przelewy natychmiastowe mog by
wykorzystane np. do uregulowania nalenoci wzwizku ze zbliaj-
cym si terminem patnoci rachunku, raty kredytu czy spaty karty
kredytowej. Polskie systemy nale do liderw europejskich wtym za-
kresie. Wczeniej podobne rozwizania udostpnia brytyjska izba roz-
liczeniowa VocaLink. Wkolejnych latach spodziewane jest powstanie
midzybankowych systemw zapewniajcych natychmiastow realiza-
cj patnoci wkolejnych krajach Europy.
14
Powizanie systemu EuroELIXIR z paneuropejsk izb rozliczeniow miao
zwizek znaoonym na wszystkie kraje Wsplnoty wymogiem reachability dla pat-
noci weuro tzw. konwencja Credeuro. Wizao si to zkoniecznoci umoliwienia
odbioru zlecenia, ktrego walut byo euro, przez kady bank Unii Europejskiej. KIR
S.A.we wsppracy zNBP zapewnia moliwo spenienia tego wymogu instytucjom
polskiego obszaru patniczego.
Pomimo swojej stosunkowo krtkiej historii i faktu pozostawania

kraju poza stref euro, polski system patniczy ma siln pozycj na
arenie europejskiej postrzegany jest jako jeden ze sprawniejszych
i bardziej zaawansowanych technicznie. Funkcjonuje on w oparciu
o nowoczesne rozwizania i spenia midzynarodowe standardy. Za-
awansowana platforma techniczna, umoliwiajca szybkie przetworze-
nie duej liczby transakcji, rozbudowana paleta obsugiwanych instru-
mentw oraz paneuropejski zasig to cechy szczeglnie wyrniajce
polski system na tle systemw innych pastw europejskich. Wolumen
przetwarzanych wsystemie patnoci od pocztku XXI wieku plasuje
go wpierwszej dziesitce systemw europejskich. Ponadto system ten
nieustannie ewoluuje w bardzo dynamiczny sposb, poprzez wdraa-
nie modyfikacji zwizanych zarwno ze zmianami potrzeb rynku lo-
kalnego, jak iodpowiedzi na wyzwania wynikajce zintegracji euro-
pejskiej. Pojawiaj si kolejne instytucje, nowe instrumenty patnicze
oraz rozwizania techniczne. Pod wzgldem dynamiki rozwoju, polski
system rozrachunku porwnywany jest znajlepszymi systemami EOG,
asystem rozliczeniowy wyranie wyprzedza swoich europejskich kon-
kurentw. Dziki aktywnemu udziaowi w inicjatywach zwizanych
zintegracj europejskich systemw patniczych, Polska zaangaowana
jest rwnie wproces tworzenia paneuropejskiej infrastruktury rozli-
czeniowo-rozrachunkowej ima pewien wpyw na jej przyszy ksztat.
2. System rozlicze midzybankowych wzotych ELIXIR
2.1. Informacje podstawowe
System ELIXIR to prowadzony przez Krajow Izb Rozliczenio-

w S.A. elektroniczny system rozlicze midzybankowych, w ktrym
walut transakcji jest polski zoty. System ten zosta uruchomiony
wkwietniu 1994 r. wcelu usprawnienia iprzyspieszenia rozlicze mi-
dzybankowych poprzez wprowadzenie elektronicznej formy wymiany
zlece patniczych, zastpujcej stosowany przedtem obieg dokumen-
tw w formie papierowej. Od 1997 r. system ELIXIR ma charakter
powszechny, co oznacza, e obsuguje wszystkie banki polskiego syste-
mu patniczego. Poza bankami, uczestnikami systemu ELIXIR mog

by rwnie instytucje finansowe, ktre speni stawiane przed nimi
standardowe wymogi uczestnictwa15. Rol systemu jest umoliwienie
uczestnikom wymiany zarwno uznaniowych, jak i obcieniowych
zlece patniczych, takich jak polecenia przelewu oraz zapaty, wpa-
ty gotwkowe, czeki z rachunkw oszczdnociowo-rozliczeniowych,
patnoci skadek na rzecz ZUS czy patnoci podatkowe. Dodatkowo
uczestnicy systemu maj rwnie moliwo przesyania elektronicz-
nych komunikatw informacyjnych, reklamacyjnych oraz kontrolnych.
Kierowanie zlece patniczych do systemu moliwe jest przez ca
dob, siedem dni wtygodniu, wkadym dniu roku, natomiast ich roz-
liczenie ma charakter sesyjny. Oznacza to, e przetwarzanie zlece od-
bywa si wsposb cigy, ale ich rozliczenie nastpuje jedynie wokre-
lonych momentach dnia. W kadym dniu roboczym16 odbywaj si
trzy przebiegi rozliczeniowe, ktrych kluczowymi elementami s sesja
rozliczeniowa i rozrachunek. Godziny poszczeglnych faz przebiegw
rozliczeniowych przedstawia ponisza tabela.
Tabela 1. Harmonogram przebiegw rozliczeniowo-rozrachunkowych

systemu ELIXIR.
Iprzebieg II przebieg III przebieg
Otwarcie wejcia 16:00 (D-1) 1

09:30 13:30
Zamknicie wejcia 09:30 13:30 16:00
Sesja rozliczeniowa 9:30 10:30 13:30 14:30 16:00 17:00
Rozrachunek 11:00 15:00 17:30
Raporty Od 11:00 od 15:00 Od 17:30
rdo: Opracowanie wasne na podstawie dokumentacji systemu ELIXIR
15
Do podstawowych warunkw uczestnictwa naley m. in. posiadanie rachun-
ku biecego wNBP, podpisanie umowy zKIR S.A.oraz pozytywne przejcie testw
wsppracy zsystemem.
16
Wyjtek stanowi 31 grudnia. Kadego roku wtym dniu odbywaj si tylko dwa
przebiegi rozliczeniowe, ze wzgldu na specyfik tego dnia nie ma ostatniego III prze-
biegu.
System ELIXIR oparty jest na zasadzie rozrachunku netto, co

oznacza, e wtrakcie przebiegw rozliczeniowych do systemu przeka-
zywane s informacje ozleceniach patniczych uczestnikw naleno-
ciach izobowizaniach anastpnie, wdrodze wielostronnej kompen-
saty, wyliczane s salda netto dla kadego znich. Salda te s wyrazem
rnicy midzy sum wszystkich zobowiza danego uczestnika wobec
pozostaych uczestnikw systemu oraz sum wszystkich nalenoci
od tych uczestnikw. Wyliczenie sald netto nastpuje wtrakcie sesji,
ktrej finalnym etapem jest skierowanie zlece rozrachunkowych (za-
wierajcych salda) do systemu SORBNET17. Na podstawie tych zlece
bank centralny dokonuje transferu rodkw pomidzy rachunkami
bankw komercyjnych. Po rozrachunku rozliczone patnoci maj cha-
rakter finalny staj si nieodwoalne.
2.2 Gwarancja rozrachunku
Funkcjonowanie systemu ELIXIR, z uwagi na rol, jak peni

on w polskim systemie patniczym, wie si z generowaniem po-
tencjalnie wysokiego ryzyka systemowego. W przypadku, gdy cho-
cia jeden z uczestnikw systemu rozlicze nie posiada na swoim
rachunku rodkw wystarczajcych na pokrycie zobowiza rozra-
chunkowych, wykluczenie go zrozlicze powoduje powstanie ryzyka
efektu domina, wywoujc tym samym moliwo poniesienia ne-
gatywnych skutkw przez cay system finansowy. Wcelu zminima-
lizowania opisanego wyej ryzyka, wlistopadzie 2004 r. wsystemie
ELIXIR wdroono tzw. mechanizm gwarancji rozrachunku, zapew-
niajc w ten sposb ostateczno rozrachunku patnoci skierowa-
nych do systemu.
Mechanizm gwarancji rozrachunku to funkcjonalno zapewnia-
jca terminowe zakoczenie rozlicze w obrbie danego przebiegu
rozliczeniowego w sytuacji, gdy dowolny uczestnik (lub uczestnicy)
systemu nie zapewni rodkw wwysokoci odpowiedniej do uregulo-
17
Zgodnie z informacjami publikowanymi przez NBP system SORBNET ma zo-
sta zastpiony nowsz wersj systemem SORBNET2 w dniu 10 czerwca 2013 r.
(na podstawie strony internetowej NBP: http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemplat-
niczy/informacja_sorbnet2.html). W dniu przygotowywania opracowania systemem
rozrachunku by system SORBNET.
wania swoich zobowiza rozliczeniowych netto. Dziki zastosowa-

niu tego mechanizmu, uczestnik nieposiadajcy wystarczajcej iloci
rodkw nie jest wykluczany z rozlicze, co wizaoby si z wycofa-
niem wszystkich nadanych przez niego ikierowanych do niego przez
pozostaych uczestnikw patnoci. Mechanizm ten wprowadza mo-
liwo ograniczenia skali negatywnych konsekwencji do niezbdnego
minimum poprzez umoliwienie rozliczenia wszystkich patnoci, na
ktrych pokrycie wystarczaj rodki zgromadzone na rachunku bie-
cym uczestnika. Wycofywane s wycznie pojedyncze zlecenia, na
ktre brak jest pokrycia.
Uruchomienie mechanizmu gwarancji rozrachunku nastpuje
tu po rozpoczciu sesji rozrachunkowej przebiegu systemu ELIXIR
w momencie, gdy NBP przekae do KIR S.A. informacj o braku
moliwoci dokonania rozrachunku zpowodu niedoboru rodkw na
rachunku jednego lub kilku uczestnikw. Jednoczenie bank cen-
tralny blokuje wsystemie SORBNET rodki dostpne na rachunku
biecym winowajcy, czyli uczestnika, ktry womawianej sesji nie
posiada rodkw wystarczajcych na pokrycie swoich zobowiza
netto. Nastpnie, na rachunkach biecych pozostaych uczestnikw,
NBP prbuje dokona blokady rodkw w wysokoci ich sald netto
pomniejszonych onalenoci od winowajcy. Bank centralny przeka-
zuje do KIR S.A.informacj owysokoci dokonanych blokad wposta-
ci tzw. zbioru limitw. Kolejnym krokiem jest uruchomienie wKIR
S.A. procedury polegajcej na wycofywaniu pojedynczych zlece
patniczych wtaki sposb, aby ustali nowe salda netto, mieszczce
si w wyznaczonych przez NBP limitach. Salda wyliczone podczas
tej procedury s przesyane do NBP jako nowe wyniki sesji rozlicze-
niowej. Zlecenia wycofane zrozlicze zwracane s do nadajcego je
uczestnika, ktry moe ponownie przekaza je do rozlicze na kolej-
n sesj. Etapem finalnym przeprowadzenia mechanizmu jest doko-
nanie przez NBP rozrachunku izwolnienie nadwyki zablokowanych
rodkw na podstawie otrzymanych od KIR S.A. zmodyfikowanych
sald netto, uwzgldniajcych wycofane zlecenia. Winowajca uru-
chomienia mechanizmu gwarancji rozrachunku ponosi dodatkowo
konsekwencje finansowe.
3. System rozlicze midzybankowych weuro EuroELIXIR
3.1. Informacje podstawowe
System EuroELIXIR to elektroniczny system rozlicze midzyban-

kowych przeznaczony do obsugi patnoci w euro, realizowanych za-
rwno wrelacjach krajowych, jak itransgranicznych wramach SEPA18.
System EuroELIXIR zosta uruchomiony przez Krajow Izb Rozlicze-
niow S.A.wmarcu 2005 r. Wkolejnych latach funkcjonowania zasig
systemu by poszerzany i dywersyfikowany, osigajc w cigu paru
miesicy skal paneuropejsk, a obsugiwane instrumenty patnicze
zostay dostosowane do jednolitych standardw europejskich19. Obec-
nie system obsuguje patnoci wymieniane pomidzy niemal wszyst-
kim bankami Jednolitego Obszaru Patnoci, zgodnie ze standardami
europejskimi zarwno wwarstwie rozlicze, jak irozrachunku.
Podstawowe zasady funkcjonowania systemu EuroELIXIR s nie-
mal identyczne jak wsystemie ELIXIR przetwarzanie zlece odby-
wa si wsposb cigy, rozliczenie ma charakter sesyjny, salda netto
uczestnikw kierowane s do rozrachunku wsystemie banku central-
nego, afinalno rozlicze zapewniona jest przez mechanizm gwaran-
cji rozrachunku. Wszczegach systemy te rni si jednak istotnie.
Rnice obejmuj przede wszystkim: walut, zasig rozlicze, zakres
obsugiwanych instrumentw patniczych, standard wymiany danych
oraz platform rozrachunku.
3.2. Rozliczenie patnoci
Wkadym dniu rozliczeniowym dniu pracy systemu20 odbywaj

si trzy przebiegi, ktrych kluczowymi elementami s sesja rozliczenio-
wa irozrachunek. Ramy czasowe poszczeglnych przebiegw rozlicze-
18
SEPA (Single Euro Payments Area) to Jednolity Obszar Patniczy wEuro, obej-
mujcy kraje Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Szwajcari iMonako.
19
System obsuguje patnoci wstandardzie Credeuro iSEPA.
20
Dni pracy systemu EuroELIXIR wyznacza kalendarz pracy systemu TARGET2
oraz partnerskich systemw rozliczeniowych.
niowo-rozrachunkowych systemu EuroELIXIR przedstawia ponisza

tabela.
Tabela 2. Harmonogram przebiegw rozliczeniowo-rozrachunkowych

systemu EuroELIXIR.
Iprzebieg II przebieg III przebieg
Otwarcie wejcia 15:30 (D-1)2 08:30 12:00
Zamknicie wejcia 08:30 12:00 15:30
Sesja rozliczeniowa 08:30 09:30 12:00 12:30 15:30 16:30
Rozrachunek 09:30 10:30 12:30 13:30 16:30 17:40
Raporty Od 10:30 od 13:30 Od 18:00
rdo: Opracowanie wasne na podstawie dokumentacji systemu EuroELIXIR
System EuroELIXIR, analogicznie jak system ELIXIR, oparty jest

na zasadzie rozrachunku netto, co oznacza, e wtrakcie przebiegw do
systemu przekazywane s informacje o zleceniach patniczych klien-
tw, a nastpnie, w drodze wielostronnej kompensaty, wyliczane s
pozycje netto stron uczestniczcych bezporednio wrozliczeniach. Po-
dobiestwa obu systemw kocz si jednak na tym poziomie. Schemat
obsugi instrumentw, gwnie z uwagi na zasig rozlicze, sprawia,
e ju sam proces nettingu uwzgldnia odmienne kategorie patnoci,
pojawiaj si dodatkowe instytucje biorce udzia w rozliczeniach, co
wicej, rwnie waciwy system rozrachunku musi zapewnia szerszy
dostp do rodkw pieninych.
Wramach systemu EuroELIXIR obsugiwane s zarwno zlecenia
realizowane pomidzy klientami bankw uczestniczcych w systemie
KIR S.A., jak i zlecenia klientw bankw systemu EuroELIXIR kie-
rowane do klientw innych bankw lub otrzymywane od tych klien-
tw uczestnikw zagranicznych izb rozliczeniowych. W pierwszym
przypadku rozliczenia maj charakter wewntrzny w uproszczeniu
krajowy. Realizowane s one wramach sieci powiza systemu KIR
S.A.ibankw. Wdrugim przypadku patnoci s natomiast rozliczane
dodatkowo wpowizaniu zinn izb rozliczeniow (tzw. zewntrznym
systemem rozliczeniowym) iwprocesie realizacji przekraczaj grani-
ce kraju. Wikszo zlece ocharakterze transgranicznym realizowa-
na jest przy wykorzystaniu poczenia systemu EuroELIXIR z syste-

mem STEP2 paneuropejsk izb rozliczeniow. Dodatkowo, poprzez
system EuroELIXIR, zlecenia s kierowane rwnie bezporednio do
wybranych izb lokalnych Europy. Wsplnym mianownikiem komuni-
kacji w procesie realizacji patnoci pomidzy wszystkimi izbami ob-
sugujcymi zlecenia weuro jest standard SEPA21, opracowany przez
Europejsk Rad ds. Patnoci (EPC European Payments Council).
Potwierdzeniem zgodnoci systemu EuroELIXIR z wytycznymi EPC
jest nadany mu status SEPA Scheme Compliant Automated Clearing
House22. Wramach SEPA system EuroELIXIR obsuguje aktualnie wy-
cznie patnoci uznaniowe SEPA Credit Transfer. Obsuga zlece
obcieniowych, gwnie zuwagi na bardzo niski poziom wykorzysta-
nia instrumentu polecenia zapaty wPolsce, zostaa odoona na kolej-
ne lata (zakadany termin wdroenia to 2014 r.).
3.3. Rozrachunek patnoci
W warstwie rozrachunku systemu EuroELIXIR, proces finalizacji

rozlicze realizowany jest na platformie Europejskiego Banku Central-
nego TARGET2 wramach polskiego komponentu TARGET2-NBP.
Oznacza to, e rozrachunek dokonywany jest, podobnie jak wprzypad-
ku systemu ELIXIR, pod nadzorem NBP, jednak nie w ramach sy-
stemu krajowego, lecz na platformie, ktrej uczestnikami s niemal
wszystkie banki zintegrowanej Europy.
W szczegach, przebieg rozrachunku systemu EuroELIXIR rni
si od rozrachunku systemu ELIXIR pod wzgldem podmiotu inicjuj-
cego, instytucji biorcych udzia oraz wicej si ztym etapowoci pro-
21
Standard SEPA (Single Euro Payments Area) to schemat obsugi patnoci, kt-
ry ujednolica proces realizacji transakcji weuro. Standaryzacja obejmuje wszczeglno-
ci struktur techniczn komunikatw patniczych, zasady ich obsugi przez poszcze-
glne instytucje, wtym czas realizacji. Podmiotem wyznaczajcym standard SEPA jest
Europejska Rada ds. Patnoci (European Payments Council, EPC). EPC opracowaa
standardy SEPA dla rozlicze uznaniowych SEPA Credit Transfer oraz dla rozli-
cze obcieniowych SEPA Direct Debit.
22
System EuroELIXIR posiada status SEPA Scheme Compliant Automated Cle-
aring House w zakresie patnoci uznaniowych (SEPA Credit Transfer). Uzyskanie
analogicznego statusu dla rozlicze obcieniowych (SEPA Direct Debit) przewidywa-
ne jest na 2014 r.
cesu. Rozrachunek dokonywany jest bezporednio na platformie TAR-

GET2, gdzie system EuroELIXIR jako system zewntrzny inicjuje
transfery rodkw pomidzy rachunkami bankw. Nie ma tu poredni-
ctwa lokalnego systemu rozrachunku, jakim do niedawna by SORB-
NET-Euro, co istotnie skraca proces idodatkowo sprawia, e cay roz-
rachunek wskali europejskiej przebiega woparciu ojednolite rozwi-
zania. Rozrachunek patnoci realizowanych wsystemie EuroELIXIR
przeprowadzany jest jednoczenie dla wszystkich kategorii zlece do
rozrachunku kierowane jest skumulowane saldo netto. W przypadku
rozlicze krajowych transfery rodkw pomidzy rachunkami uczest-
nikw, inicjowane przez KIR S.A., podobnie jak w systemie ELIXIR
zamykaj proces rozrachunku midzybankowego. Wprzypadku rozli-
cze transgranicznych stanowi one natomiast jeden zdwch etapw
analogiczny proces inicjowany jest rwnie przez zewntrzne syste-
my rozliczeniowe. Powizanie pomidzy dwoma etapami rozrachunku
wrozliczeniach transgranicznych bazuje na wzajemnym uczestnictwie
izb rozliczeniowych wsystemach, zktrymi prowadzona jest wsppra-
ca lub woparciu orachunki otwarte na platformie TARGET2 dla po-
szczeglnych izb.
Realizacja procesu rozrachunku na platformie TARGET2 to istotne
kryterium stawiane systemom rozliczeniowym krajw strefy euro. Uru-
chomienie rozrachunku systemu EuroELIXIR na platformie TARGET2
wpowizaniu zwdroeniem obsugi patnoci wschemacie SEPA spra-
wia, e system KIR S.A.dziaa wramach zintegrowanej infrastruktury
europejskiej, pomimo e Polska nie naley jeszcze do strefy euro.
4. System midzybankowych przeleww natychmiastowych

Express ELIXIR
System Express ELIXIR to elektroniczny system midzybankowych

przeleww, ktrych walut jest polski zoty, rozliczanych wczasie zbli-
onym do rzeczywistego. System ten jest prowadzony przez Krajow
Izb Rozliczeniow S.A.na podstawie zgody prezesa NBP, udzielonej
wgrudniu 2011 r. Express ELIXIR jest pierwszym wPolsce idrugim na
wiecie, po Wielkiej Brytanii, systemem rozliczeniowym, umoliwiaj-

cym bezporedni realizacj przeleww natychmiastowych, wktrym
transfer rodkw dokonywany jest wpeni wramach systemu banko-
wego. Wsystemie Express ELIXIR rodki pienine przekazywane s
bezporednio zrachunku bankowego nadawcy na rachunek bankowy
odbiorcy, bez wykorzystywania przy tym adnych rachunkw ani pod-
miotw poredniczcych, dziki czemu przesyane pienidze nie opusz-
czaj systemu bankowego, co stanowi gwarancj bezpieczestwa rozli-
czanych transakcji.
Rozrachunek patnoci rozliczanych w systemie Express ELIXIR
realizowany jest wmodelu depozytowym, zwykorzystaniem rodkw
pieninych zgromadzonych na odpowiednim rachunku ocharakterze
powierniczym, prowadzonym przez NBP w systemie SORBNET. Aby
umoliwi realizacj midzybankowych przeleww natychmiastowych,
kady zbankw uczestniczcych wsystemie Express ELIXIR musi naj-
pierw dokona wpaty rodkw na wspomniany wczeniej rachunek.
W systemie Express ELIXIR prowadzone s tzw. konta wewntrzne,
reprezentujce aktualne salda kadego uczestnika. Saldo odpowiednie-
go konta wewntrznego zwikszane jest wraz zkad transakcj przy-
chodzc, azmniejszane wprzypadku kadej transakcji wychodzcej.
Salda kont wewntrznych zmieniaj si rwnie na skutek dokony-
wanych przez uczestnikw wpat oraz realizacji wypat. Wpata zasila
konto wewntrzne, aby zapewni rodki na pokrycie przyszych trans-
akcji, natomiast wypata to przelew rodkw z konta wewntrznego
na rachunek uczestnika, prowadzony wsystemie SORBNET. Zarwno
wpaty, jak iwypaty dokonywane s wtzw. procesie dostosowywania
pynnoci, realizowanym przez KIR S.A.pod koniec kadego dnia robo-
czego.
Wramach systemu Express ELIXIR obsugiwane s wycznie stan-
dardowe polecenia przelewu, gdzie zarwno bank zleceniodawcy, jak
ibank beneficjenta s uczestnikami systemu. Maksymaln kwot poje-
dynczego przelewu wsystemie Express ELIXIR jest obecnie sto tysicy
zotych, jednak kady bank moe ustali indywidualny limit poniej tego
progu23. Realizacja transakcji jest moliwa przez ca dob, siedem dni
wtygodniu take wwita idni wolne od pracy24. Czas obsugi pojedyn-
Czsto zadawane pytania, http://www.expresselixir.pl/faq.html (8.04.2013)
23
Moliwo ta jest zapewniona przez system Express ELIXIR, jednak warun-

24
kiem zrealizowania transakcji jest dostpno obydwu stron banku nadawcy ibanku
czej transakcji to zaledwie kilka/kilkanacie sekund. Pierwsze transak-

cje zostay przetworzone wsystemie Express ELIXIR 12 czerwca 2012 r.
5. System patnoci BlueCash
System patnoci BlueCash umoliwia realizacj szybkich prze-

leww midzybankowych denominowanych w polskich zotych i jest
prowadzony przez Blue Media S.A.na podstawie zgody Prezesa NBP,
udzielonej wlistopadzie 2011 r.25 Operator systemu Blue Media to
spka dostarczajca systemy informatyczne dla bankw oraz instytu-
cji finansowych, dziaajca wPolsce od 1999 r.26 (wformie spki akcyj-
nej od grudnia 2008 r.).
Blue Media S.A.umoliwia realizacj szybkich przeleww midzy-
bankowych ju w2008 r.27 Wdroone wwczas rozwizanie opierao si
na zaoeniu skrcenia czasu realizacji patnoci do 15 minut28, co uda-
o si osign woparciu ootwarte przez Blue Media S.A., wniemal
wszystkich bankach, wasne rachunki biece. Wykorzystujc fakt, e
przelewy wramach jednego banku finalizowane s natychmiast, firma
Blue Media S.A.obsugiwaa patnoci woparciu orodki zgromadzo-
ne na rachunkach wasnych, bez koniecznoci przeprowadzania rozra-
chunku midzybankowego rachunki firmy peniy rol kont pored-
niczcych w realizowanych transakcjach. Tym samym moliwa staa
si zamiana jednego przelewu midzybankowego wdwa przelewy we-
wntrzbankowe realizowane wkrtkim czasie29. Wramach udostpnio-
beneficjenta przelewu dlatego te moe wystpi ograniczenie zwizane z czasow

niedostpnoci ktrego zbankw.
25
System patnoci BlueCash. Przelewy midzybankowe w czasie rzeczywistym,
http://bluemedia.pl/projekty/projekty_wlasne/system_platnosci_bluecash/ (9.04.2013).
26
Blue Media wpiguce, http://bluemedia.pl/firma/o_nas/ (9.04.2013).
27
Przelewy nawet wkilka sekund. Blue Media uruchamia nowy system przele-
ww natychmiastowych, http://bluemedia.pl/press_room/aktualnosci/2013/przelewy_
nawet_w_kilka_sekund_blue_media_uruchamia_nowy_system/ (9.04.2013).
28
T.Paczkiewicz, Wojna oszybkie przelewy rozpoczta. Kto j wygra? http://me-
tromsn.gazeta.pl/Portfel/1,126512,11556829,Wojna_o_szybkie_przelewy_rozpoczeta__
Kto_ja_wygra_.html (9.04.2013).
29
Najczciej zadawane pytania. Co to jest BlueCash?, https://bluecash.pl/info/
faq#co-to-jest-bluecash (9.04.2013).
nego rozwizania moliwa bya rwnie realizacja przelewu na rzecz

klienta banku spoza systemu firmy Blue Media. Wykonanie szybkiego
przelewu rodkw pieninych realizowanego wramach tego rozwiza-
nia umoliwione zostao zarwno zpoziomu bankowoci elektronicznej,
bezporednio zrachunku zleceniodawcy, jak iza porednictwem odpo-
wiedniej strony internetowej, w oparciu o pynno zgromadzon na
odrbnym rachunku. Woparciu oinformacje wprowadzane do znajdu-
jcego si na stronie formularza, system generowa dane do przelewu,
na podstawie ktrych nadawca zleca wswoim banku (wbankowoci
internetowej) przelew na wskazane przez system konto.30 Gdy wpata
rodkw zostaa zaksigowana na koncie firmy Blue Media S.A. pro-
wadzonym w banku nadawcy patnoci system BlueCash automa-
tycznie zleca wykonanie przelewu na konto zdefiniowanego wczeniej
odbiory wykorzystujc do tego rachunek prowadzony przez firm
wbanku beneficjenta31.
Rozwizanie zastosowane przez firm Blue Media S.A., pomimo
swej innowacyjnoci, spotkao si z krytyk, gwnie ze wzgldu na
fakt przesyania rodkw pieninych na rachunek bankowy prywat-
nej firmy, przez co opuszczay one system bankowy, generujc dodatko-
we ryzyko. Mankamentem opisanego powyej sposobu realizacji prze-
lewu by rwnie opis transakcji trafiajcy do odbiorcy otrzymywa
on rodki z konta Blue Media S.A., co utrudniao identyfikacj pat-
noci (m. in. rzeczywistego nadawcy). Istotnym ograniczeniem wyko-
rzystania usugi szybkich przeleww midzybankowych realizowanych
wsystemie BlueCash by rwnie limit kwotowy transakcji, wynoszcy
pocztkowo pi tysicy zotych, zwikszony wpadzierniku 2011 r. do
dwudziestu tysicy zotych (wycznie dla uytkownikw zarejestrowa-
nych wsystemie)32.
Wprowadzona wstyczniu 2013 r. nowa formua systemu system
patnoci BlueCash wie si ze zmianami wfunkcjonowaniu syste-
mu. Realizacja przeleww midzybankowych nie odbywa si ju przy
30
Na podstawie Najczciej zadawane pytania. Jak wykona przelew?, https://blu-
ecash.pl/info/faq#jak-wykonac-przelew (9.04.2013).
31
Najczciej zadawane pytania. Wjaki sposb realizowany jest przelew na konto
bankowe?, https://bluecash.pl/info/faq#co-oznacza-przelew-na-konto-bankowe-odbiorcy
(9.04.2013).
32
M. Kisiel, Szybkie przelewy BlueCash wysze ceny i limity, http://www.ban-
kier.pl/wiadomosc/Szybkie-przelewy-BlueCash-wyzsze-ceny-i-limity-2424813.html
(9.04.2013).
wykorzystaniu kont porednich, usuga wiadczona jest przez banki

samodzielnie, a Blue Media S.A., oprcz prowadzenia systemu, peni
rwnie funkcj izby rozliczeniowej i agenta rozrachunkowego33. Po-
nadto czas realizacji przelewu udao si skrci do kilkunastu sekund.
Podsumowanie
Punktem wyjcia do zrozumienia ksztatu polskiej infrastruktury

rozliczeniowo-rozrachunkowej jest znajomo podstawowych faktw
dotyczcych jej historii. Przedstawiony wartykule rys historyczny opi-
suje drog ewolucji, jak przeszy systemy patnoci wPolsce wcigu
dwch dziesicioleci, wyjaniajc tym samym rda ich wspczesnej
formy. Dzisiejszy stan jest wynikiem wielu modyfikacji wprowadza-
nych na przestrzeni ostatnich lat wodpowiedzi na zmieniajce si po-
trzeby zarwno uczestnikw systemu, jak i caego rodowiska okoo-
bankowego.
Zaprezentowane systemy rozlicze bezgotwkowych instrumentw
patniczych stanowi odpowied na obecne potrzeby uczestnikw do-
stawcw usug patniczych, atake ich klientw, zarwno podmiotw
gospodarczych, jak iosb prywatnych. Dostosowanie do midzynarodo-
wych standardw umoliwia im natomiast konkurowanie zsystemami
krajw europejskich, a funkcjonowanie w oparciu o nowoczesne oraz
innowacyjne rozwizania wychodzce naprzeciw nowym wyzwaniom
sprawia, e niejednokrotnie wyprzedzaj swoich europejskich konku-
rentw.
Wdobie dynamicznie zmieniajcego si otoczenia, systemy rozlicze
bezgotwkowych instrumentw patniczych nieustannie si rozwijaj.
Nadchodzce lata przynios najprawdopodobniej dalsze zmiany zarw-
no wwarstwie infrastrukturalnej, jak ina poziomie poszczeglnych sy-
stemw. W przyszoci zapewne pojawi si kolejne instytucje, nowe
instrumenty patnicze oraz rozwizania techniczne, co moe znaczco
wpyn na ksztat polskiego systemu patniczego, a w jego ramach
Przelewy nawet wkilka sekund. Blue Media uruchamia nowy system przele-
33
ww natychmiastowych, http://bluemedia.pl/press_room/aktualnosci/2013/przelewy_
nawet_w_kilka_sekund_blue_media_uruchamia_nowy_system/ (9.04.2013).
rwnie na ksztat systemw rozlicze bezgotwkowych instrumentw

patniczych.
Clearing systems for cashless payment instruments

Summary
The aim of present article is to characterise modern payment systems

in Poland, in particular systems dedicated for clearing of cashless payment
instruments. This study, by means of descriptive as well as comparative
analysis, presents current shape of Polish clearing systems and the evolu-
tion way that Polish payment infrastructure has gone through over last two
decades.
In the article, subsequent chapters describe four modern payment sys-
tems, in particular their basic principles of operation, instruments they han-
dle and processes that lead to final settlement between participants in the
inter-banking space. Current shape of Polish clearing system is the outcome
of constant adjustments to continually changing demands and expectations
of banks and their customers individuals as well as corporates. Today Pol-
ish payment system functions on the basis of modern solutions and complies
with international standards.
Nevertheless, considering fact, that present times are characterised by
variability of environment, that involves necessity of constant changes as
reactions to new demands and expectations of payment systems partici-
pants, it seems to be impossible to keep it as it is without further changes. It
is expected that Polish system will evolve over next years by implementing
modifications being answers to changing demands of the market as well
as to challenges of European integration. In the future new institutions,
payment instruments and technical solutions that can significantly change
shape of whole Polish payment system will appear, changing cashless pay-
ment clearing systems as well.
Key words: payment system, clearing systems, cashless payment instru-

ment, ELIXIR, EuroELIXIR, Express ELIXIR, BlueCash
Robert Klepacz1
Dotychczasowe dziaania NBP na rzecz

rozwoju obrotu bezgotwkowego
Wstp
W ostatnich latach nastpi w Polsce dynamiczny rozwj rynku

usug patniczych umoliwiajcych dokonywanie patnoci bezgotwko-
wych. Liczba rachunkw oszczdnociowo-rozliczeniowych przekroczy-
a ju 38 mln (wg stanu na koniec 2012 r.). Wikszo ztych rachunkw
(okoo 60%) umoliwia posiadaczom dostp do zgromadzonych rodkw
za porednictwem Internetu.
Najbardziej popularnym instrumentem patniczym wykorzystywa-
nym do dokonywania bezgotwkowych patnoci detalicznych s karty
patnicze. Polskie banki wyday ponad 33 mln kart patniczych2. Jed-
nym znajlepszych wskanikw obrazujcych rozwj obrotu bezgotw-
kowego jest liczba transakcji bezgotwkowych dokonywanych kartami
patniczymi. W 2012 r. dokonano 1.216 mln transakcji bezgotwko-
wych, co oznacza wzrost w stosunku do roku poprzedniego o 18,5 %,
natomiast wporwnaniu do roku 2008, wktrym dokonano 576,7 mln
transakcji bezgotwkowych, liczba ta wzrosa ponad dwukrotnie (ook.
1
Robert Klepacz Zastpca Dyrektora Departamentu Systemu Patniczego Naro-
dowego Banku Polskiego, robert.klepacz@nbp.pl.
Przedstawione wopracowaniu opinie iwnioski wyraaj pogldy autora inie po-
winny by utosamiane ze stanowiskiem Narodowego Banku Polskiego.
2
Informacja okartach patniczych IV kwarta 2012 r., NBP, Warszawa, marzec
2013 r.
176 Robert Klepacz
110 %). Liczba kart patniczych wzrosa wtym samym okresie z30,3
mln szt. do 33,3 mln szt., czyli zaledwie o10 %. Zmieniy si rwnie
zachowania posiadaczy kart patniczych, ktrzy jeszcze kilka lat temu
czciej wypacali gotwk zbankomatw, ni pacili kart wpunktach
handlowo-usugowych, aobecnie coraz czciej wykorzystuj karty do
dokonywania patnoci bezgotwkowych, ktre stanowi ju ponad 62
% transakcji realizowanych kartami.
Rozwj obrotu bezgotwkowego ley wzakresie zainteresowa Na-
rodowego Banku Polskiego, ktry od wielu lat prowadzi szereg dziaa
majcych na celu walk zwykluczeniem finansowym iupowszechnie-
niem patnoci bezgotwkowych. Pomimo tak dynamicznego rozwoju
patnoci bezgotwkowych wPolsce, dystans, jaki dzieli nasz rynek od
poziomu rozwoju obrotu bezgotwkowego winnych krajach Unii Euro-
pejskiej, jest nadal znaczny3. Niezbdne s zatem dalsze dziaania po-
dejmowane nie tylko przez banki komercyjne, ale rwnie przez bank
centralny, wcelu bardziej dynamicznego rozwoju patnoci bezgotw-
kowych wPolsce.
Celem artykuu jest przedstawienie dotychczasowych dziaa reali-
zowanych przez NBP wzakresie rozwoju obrotu bezgotwkowego.
1. Rola NBP wsystemie patniczym
Zadania NBP w zakresie systemu patniczego zostay okrelone

m.in. wart. 3 ust. 2 pkt 1 i7 ustawy oNarodowym Banku Polskim.
Skadaj si na nie organizowanie rozlicze pieninych oraz ksztato-
wanie warunkw niezbdnych do rozwoju systemu bankowego.
Funkcje banku centralnego wsystemie patniczym mona podzieli
na nastpujce:
Funkcja operacyjna, polegajca na prowadzeniu rachunkw bie-
cych bankw izapewnianiu rozrachunku patnoci midzybankowych.
NBP prowadzi systemy patnoci umoliwiajce dokonywanie patno-
ci w zotych (system SORBNET) lub w euro (system TARGET2-NBP),
3
Szerzej w: Porwnanie wybranych elementw polskiego systemu patniczego
zsystemami innych krajw Unii Europejskiej za 2011 rok, NBP, DSP, Warszawa, gru-
dzie 2012 r.
Dotychczasowe dziaania NBP na rzecz rozwoju obrotu bezgotwkowego 177
wktrych zapewnia usug rozrachunkow dla bankw oraz systemw ze-

wntrznych prowadzonych przez Krajow Izb Rozliczeniow S.A.iKra-
jowy Depozyt Papierw Wartociowych S.A. Ponadto w ramach funkcji
operacyjnej NBP jest sam uczestnikiem systemw patnoci wcelu reali-
zacji zlece klientw NBP, czyli gwnie jednostek budetowych.
Funkcja nadzorcza, polegajca na sprawowaniu nadzoru nad sy-
stemami patnoci oraz systemami autoryzacji irozlicze prowadzony-
mi przez niebankowych agentw rozliczeniowych.
Funkcja regulacyjna uczestniczenie w przygotowaniu regula-
cji prawnych w zakresie systemu patniczego, opiniowanie projektw
regulacji przygotowanych przez rzd lub inne podmioty, przygotowy-
wanie iwydawanie odpowiednich zarzdze Prezesa NBP iuchwa Za-
rzdu NBP.
Funkcja inicjatora (katalizatora) zmian wsppraca zsekto-
rem bankowym iinnymi instytucjami (np. Rada ds. Systemu Patnicze-
go, udzia wpracach grup roboczych przy Zwizku Bankw Polskich,
Koalicja na rzecz Obrotu Bezgotwkowego iMikropatnoci, Zesp Ro-
boczy ds. Opaty Interchange).
Ponadto NBP przeprowadza badania ianalizy, wtym badania opinii
publicznej (dotyczce np. zwyczajw patniczych Polakw, ubankowienia,
postaw wobec pienidza) ibadanie pynnoci bankw wsystemie SORB-
NET zwykorzystaniem symulatora opracowanego przez Bank Finlan-
dii, sporzdza ipublikuje cykliczne materiay analityczno-informacyjne
przygotowywane na podstawie danych statystycznych zbieranych przez
NBP (np. informacje kwartalne o kartach patniczych i rozliczeniach
pieninych czy proczna ocena funkcjonowania systemu patniczego).
NBP prowadzi rwnie szerok dziaalno edukacyjn w zakresie sy-
stemu patniczego, wszczeglnoci obrotu bezgotwkowego: konferencje,
wykady, artykuy prasowe, audycje radiowe itelewizyjne, Dni Otwarte
NBP, Centrum Pienidza NBP, Akademia Dostpne Finanse.
2. Program Rozwoju Obrotu Bezgotwkowego
Wrd dotychczasowych dziaa podejmowanych przez NBP wza-

kresie obrotu bezgotwkowego, najwaniejsze i najbardziej komplek-
178 Robert Klepacz
sowe byo opracowanie Programu rozwoju obrotu bezgotwkowego

w Polsce, ktrego pierwsza wersja zostaa przygotowana w latach
2008-2009 przez Narodowy Bank Polski, Zwizek Bankw Polskich
oraz Koalicj na rzecz Obrotu Bezgotwkowego iMikropatnoci.
Program powsta z inicjatywy NBP, a jednym z czynnikw decy-
dujcych opodjciu nad nim prac bya przygotowana w2003 r. przez
Europejski Bank Centralny iskierowana do NBP oraz innych bankw
centralnych z krajw przystpujcych do UE rekomendacja przygo-
towania publicznego dokumentu prezentujcego polityk w zakresie
rozwoju obrotu bezgotwkowego. Rozpoczcie prac nad programem wy-
nikao zprzekonania okorzyciach pyncych zrozwoju obrotu bezgo-
twkowego dla pastwa, gospodarki, przedsibiorcw ispoeczestwa,
dlatego wzaoeniu program ten mia si sta programem rzdowym.
W kwietniu 2007 r. zostaa zawizana Koalicja na rzecz Obrotu
Bezgotwkowego iMikropatnoci, zinicjatywy ZBP iprzy honorowym
patronacie Prezesa NBP. Gwne cele Koalicji to m.in.: intensyfikacja
wykorzystania rachunkw bankowych bdcych wposiadaniu osb fi-
zycznych, migracja na standard EMV, eliminowanie przepisw utrud-
niajcych stosowanie i rozwj form patnoci elektronicznych, w tym
bankowoci elektronicznej.
Wdrugiej poowie 2007 r. wsiedzibie NBP zorganizowano warszta-
ty nt. obrotu bezgotwkowego wPolsce ikrajach UE. Gwnym wnio-
skiem zwarsztatw by postulat opracowania kompleksowej strategii
rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce. Do przygotowania takiej
strategii przystpia w2008 r. Koalicja na rzecz Obrotu Bezgotwko-
wego iMikropatnoci we wsppracy zNarodowym Bankiem Polskim
iZwizkiem Bankw Polskich.
Po trwajcych ponad pl roku pracach, wgrudniu 2008 r. strategia
zostaa zaprezentowana na posiedzeniu Rady ds. Systemu Patniczego,
organu opiniodawczo-doradczego przy Zarzdzie NBP. Nastpnie zosta-
a przyjta przez Zarzd Zwizku Bankw Polskich (wstyczniu 2009 r.)
i Zarzd Narodowego Banku Polskiego (w lutym 2009 r.). W marcu
2009 r. strategia zostaa przekazana przez NBP do Ministerstwa Fi-
nansw zprob opodjcie dziaa majcych na celu przyjcie strategii
jako dokumentu rzdowego.
Dokument skada si z dwch czci: diagnostyczno-teoretycznej
oraz zwaciwego programu okrelajcego cele strategiczne, propono-
wane dziaania iharmonogram ich realizacji.
Gwnym celem strategicznym Programu byo upowszechnienie ob-

rotu bezgotwkowego. Sformuowanych zostao sze celw szczego-
wych wraz ze wskanikami monitorowania, wskazujcymi ich warto
bazow oraz zakadan warto wroku docelowym. Byy to nastpuj-
ce cele:
zmniejszenie kosztw zwizanych z obsug kasow i obiegiem
gotwki,
ograniczenie wykluczenia finansowego,
zwikszenie wykorzystania rachunkw bankowych ibezgotwko-
wych instrumentw patniczych oraz zmniejszenie kosztw bez-
gotwkowych usug patniczych,
rozbudowa infrastruktury zwizanej zobrotem bezgotwkowym,
pogbienie wiedzy o obrocie bezgotwkowym i zwikszenie za-
ufania do niego,
wspieranie krajowych i midzynarodowych projektw i progra-
mw.
Kolejnym etapem byo okrelenie dziaa, ktrych realizacja po-
zwoliaby na osignicie wyznaczonych celw. Do kadego dziaania
rwnie okrelono wskaniki monitorowania wraz zharmonogramami
realizacji poszczeglnych czynnoci wchodzcych w skad dziaania,
wskazujc podmioty odpowiedzialne iterminy realizacji tych czynno-
ci. Wyodrbniono dwadziecia takich dziaa4:
Dziaanie nr 1: Usunicie barier regulacyjnych iwprowadzenie nie-
zbdnych zmian wobowizujcych przepisach prawnych.
Dziaanie nr 2: Dziaania na rzecz zastpowania obsugi kasowej
oraz dokonywania i akceptowania patnoci gotwkowych w instytu-
cjach sektora publicznego iwpodmiotach gospodarczych, wszczeglno-
ci umasowych wierzycieli, przez patnoci bezgotwkowe.
Dziaanie nr 3: Dziaania majce na celu uatwienie warunkw
funkcjonowania instrumentw dokonywania patnoci oniskiej warto-
ci, wtym kwalifikowanych jako pienidz elektroniczny.
Dziaanie nr 4: Podjcie dziaa majcych na celu otwieranie
iprowadzenie bezpatnych lub tanich rachunkw bankowych iroz-
poczcie korzystania z bezgotwkowych instrumentw patniczych
wrd osb oniskich dochodach, nalecych do grupy osb starszych
4
Strategia rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce na lata 2009-2013, Narodo-
wy Bank Polski, Zwizek Bankw Polskich, Koalicja na rzecz Obrotu Bezgotwkowego
iMikropatnoci, Warszawa, luty 2009 r.
180 Robert Klepacz
(powyej 65. roku ycia), mieszkacw mniejszych miast iwsi, osb

niepenosprawnych i osb bezrobotnych, a take wrd modziey
powyej 13. roku ycia istudentw nieposiadajcych dotd rachun-
ku bankowego.
Dziaanie nr 5: Zwikszenie funkcjonalnoci, bezpieczestwa iza-
kresu wykorzystywania rachunkw bankowych, kart patniczych oraz
innych bezgotwkowych instrumentw patniczych.
Dziaanie nr 6: Standaryzowanie ipromowanie bankowoci elektro-
nicznej, dokonywania patnoci za zakupy wInternecie oraz innowacyj-
nych instrumentw patniczych.
Dziaanie nr 7: Zintensyfikowanie dziaa majcych na celu upo-
wszechnienie polecenia zapaty jako efektywnej metody regulowania
patnoci masowych.
Dziaanie nr 8: Wypracowanie wsplnych standardw funkcjonowa-
nia kart miejskich oraz dziaania na rzecz rozwoju bezgotwkowego
dokonywania mikropatnoci wsamorzdach lokalnych.
Dziaanie nr 9: Dostosowanie polityki cenowej bankw wzakresie
usug zwizanych z obrotem bezgotwkowym dla zwikszonej liczby
osb ipodmiotw korzystajcych ztych usug.
Dziaanie nr 10: Zmiana struktury opat interchange dla szczegl-
nych rodzajw akceptantw i patnoci dokonywanych kartami pat-
niczymi oraz dostosowanie tych opat docelowo do poziomu redniego
wUnii Europejskiej.
Dziaanie nr 11: Rozwj infrastruktury bankowej ipatniczej (m.in.
bankomatw, terminali POS, Internetu), umoliwiajcej powszechne
dokonywanie patnoci bezgotwkowych, w szczeglnoci w instytu-
cjach publicznych oraz placwkach handlowo-usugowych zdominuj-
c rol mikropatnoci oraz wmniejszych miejscowociach.
Dziaanie nr 12: Zwikszenie bezpieczestwa izakresu funkcjonal-
noci bankomatw.
Dziaanie nr 13: Rozwj terminali samoobsugowych pozwalajcych
na dokonanie patnoci wlokalach bankw zdostpem przez 24 godzi-
ny (na wzr bankomatw).
Dziaanie nr 14: Dziaania edukacyjne ipromocyjne wzakresie ob-
rotu bezgotwkowego skierowane do: dzieci, modziey i studentw,
nauczycieli, osb starszych, osb niepenosprawnych, osb o niskich
dochodach lub bezrobotnych, przedstawicieli samorzdw lokalnych
i regionalnych izb obrachunkowych, pracownikw bankw, wiadcze-
niodawcw (pracodawcw), sprzedawcw/akceptantw bezgotwko-

wych instrumentw patniczych oraz poszerzenie wiedzy wrd klien-
tw bankw na temat praw wzakresie bezgotwkowych instrumentw
patniczych oraz bankowych usug patniczych.
Dziaanie nr 15: Budowanie zaufania do gospodarki elektronicznej,
bankowoci elektronicznej izakupw przez Internet oraz poszerzenie
grona osb wykorzystujcych Internet dla dokonywania patnoci.
Dziaanie 16: Dziaania bankw majce na celu upraszczanie proce-
dur bankowych oraz bardziej przyjazne podejcie bankowcw do klien-
ta, budowanie staej relacji zklientem, pozyskiwanie ipogbianie za-
ufania.
Dziaanie nr 17. Przeprowadzenie pogbionych bada wzakresie
obrotu bezgotwkowego iupublicznienie ich wynikw.
Dziaanie nr 18: Uwzgldnienie dziaa majcych na celu zwik-
szenie obrotu bezgotwkowego w krajowym planie przygotowania do
przystpienia Polski do strefy euro.
Dziaanie nr 19: Wypracowanie efektywnych ibezpiecznych instru-
mentw bezgotwkowych oraz przygotowanie odpowiedniej infrastruk-
tury patniczej dla dokonywania wszelkiego rodzaju patnoci przez ki-
bicw uczestniczcych wMistrzostwach Europy wPice Nonej UEFA
EURO 2012.
Dziaanie nr 20: Kontynuowanie prac majcych na celu wprowadze-
nie standardw SEPA wsektorze bankowym.
Realizacja celw idziaa przyjtych wProgramie miaa przyczyni
si do zwikszenia zaufania spoeczestwa do instytucji finansowych
oraz wzrostu aktywnoci posiadaczy rachunkw bankowych, atym sa-
mym zblienia poziomu obrotu bezgotwkowego wPolsce do poziomu
redniej krajw unijnych.
Po przekazaniu projektu Programu, jeszcze pod nazw Strategia
rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce na lata 2009-2013, do Mini-
sterstwa Finansw, projekt zosta zgoszony do planu prac Rady Mini-
strw na III kwarta 2009 r.
Po przeprowadzeniu konsultacji wewntrzresortowych w Mini-
sterstwie Finansw projekt zosta w sierpniu 2009 r. przekazany do
uzgodnie midzyresortowych oraz konsultacji spoecznych z prob
ozgaszanie ewentualnych uwag oraz pomoc woszacowaniu, wzakre-
sie waciwoci poszczeglnych resortw oraz instytucji, nakadw fi-
nansowych niezbdnych do jego realizacji.
182 Robert Klepacz
W maju 2010 r. Ministerstwo Finansw poinformowao o za-

koczeniu procesu uzgodnie midzyresortowych oraz konsultacji
spoecznych Programu rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce
na lata 2010-2013. Sprawozdanie zprzeprowadzonych konsultacji
i uzgodnie oraz projekt Programu zostay opublikowane w Biule-
tynie Informacji Publicznej Ministerstwa Finansw. Wsprawozda-
niu poinformowano, e wwyniku konsultacji iuzgodnie zgoszono
ok. 110 uwag do projektu Programu, z ktrych wikszo zostaa
uwzgldniona, oraz e mimo pewnych krytycznych uwag w odnie-
sieniu do niektrych dziaa wskazanych wProgramie aden zpod-
miotw biorcych udzia w uzgodnieniach midzyresortowych oraz
konsultacjach spoecznych nie zanegowa idei ustanowienia Progra-
mu jako caoci. Na podstawie 14c uchway nr 49 Rady Ministrw
zdnia 19 marca 2002 r. Regulaminu pracy Rady Ministrw projekt
Programu zosta ponownie przekazany przez Ministerstwo Finan-
sw zainteresowanym stronom z prob o przedstawienie dalszych
uwag do jego projektu, zmienionego wskutek uwag zgoszonych
wtoku przeprowadzonych uzgodnie midzyresortowych oraz kon-
sultacji spoecznych.
Na kolejnym etapie prac projekt Programu zosta pozytywnie zaopi-
niowany przez ministra rozwoju regionalnego pod wzgldem zgodno-
ci Programu ze redniookresow strategi rozwoju kraju, za wdniu
5 sierpnia 2010 r. zosta przyjty przez Komitet Rady Ministrw ds.
Informatyzacji icznoci. Wlistopadzie 2010 r. Program zosta skie-
rowany do Komitetu Staego Rady Ministrw, gdzie uzyska pozytywn
opini. Jednak wramach prac zwizanych zuzgodnieniami po KSRM,
niektre resorty zgosiy zastrzeenia iuwagi. Wgrudniu 2010 r. Pro-
gram zosta skierowany przez Ministerstwo Finansw na posiedzenie
Rady Ministrw.
Program by przedmiotem wstpnej dyskusji na posiedzeniu Rady
Ministrw w styczniu 2011 r., po czym zdecydowano o zmianie jego
tytuu na Program rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce na lata
2011-2013. Ponadto na posiedzeniu rzdu zgoszono jeszcze uwagi,
wynikajce w szczeglnoci z koniecznoci zmiany okresu realizacji
Programu oraz potrzeby sprawdzenia, czy dokument ten nie zawiera
zobowiza o charakterze nakazowym. Program zosta przekazany
zpowrotem do Ministerstwa Finansw wcelu poprawienia. Wmini-
sterstwie oceniono, e dokument ten wymaga dodatkowych uzupe-
nie i aktualizacji. Uzgodniono, e aktualizacja zostanie przepro-

wadzona wsplnie przez Ministerstwo Finansw i Narodowy Bank
Polski. W czerwcu 2011 r., na podstawie wskazwek Ministerstwa
Finansw, NBP uaktualni Program, wtym rwnie jego cz diag-
nostyczn oraz wskaniki monitorowania wykonania poszczeglnych
dziaa.
Wpadzierniku 2011 r., na posiedzeniu Rady ds. Systemu Patni-
czego, Ministerstwo Finansw poinformowao, e program nie zosta
skierowany pod obrady Rady Ministrw z powodu obowizujcego
wtym czasie zalecenia sub zarzdzajcych programem obrad rzdu
(wzwizku zupywajc kadencj rzdu iinnymi pilnymi projektami
legislacyjnymi), aby nie kierowa pod obrady Rady Ministrw doku-
mentw, ktre nie s niezbdne na tym etapie. Ponadto, podczas prac
nad ustaw ousugach patniczych, wSejmie iwSenacie ujawniy si
bardzo powane kontrowersje dotyczce funkcjonowania opat inter-
change, azwaszcza ich wysokiego poziomu, ktre, zdaniem Minister-
stwa, wytworzyy niekorzystny klimat dla promocji Programu. Wtej
sytuacji trudno byo jednoznacznie dowodzi, e obrt bezgotwkowy
jest dla konsumentw i dla handlowcw korzystniejsz form obrotu
ni obrt gotwkowy.
Ministerstwo przedstawio do rozwaenia nastpujce warianty
dalszego postpowania:
po sformowaniu nowego rzdu ponowne przedoenie Radzie Mi-
nistrw Programu, przy jednoczesnym skrceniu pierwszej, ana-
litycznej jego czci, ktra, wporwnaniu zinnymi programami
trafiajcymi pod obrady rzdu, bya bardzo rozbudowana;
odstpienie od przyjmowania Programu w formie dokumentu
rzdowego i opublikowanie go np. jako dokumentu Koalicji na
Rzecz Obrotu Bezgotwkowego iMikropatnoci.
Wczerwcu 2012 r., wwyniku dyskusji nad materiaem przygoto-
wanym przez NBP, Rada ds. Systemu Patniczego przyja postano-
wienie opublikacji uaktualnionej czci teoretyczno- diagnostycznej
Programu oraz oprzygotowaniu dwch dokumentw: programu rz-
dowego, zawierajcego zadania kierowane do rzdu iposzczeglnych
resortw oraz dokumentu precyzujcego zadania moliwe do reali-
zacji przez pozostae podmioty wskazane wProgramie (NBP, sektor
bankowy).
184 Robert Klepacz
Ministerstwo Finansw nie poparo jednak tego rozwizania, ponie-

wa, ze wzgldu na trwajce rozmowy iprace parlamentarne dotyczce
funkcjonujcych na polskim rynku modeli prowizyjnych wpatnociach
kartowych, uznao, i nie jest wskazane podejmowanie dziaa w za-
kresie aktywnego promowania rozlicze elektronicznych. Ministerstwo
wskazao, jako jedyn akceptowaln opcj, opublikowanie czci teore-
tyczno-diagnostycznej oraz przygotowanie Programu jako dokumentu
nierzdowego, okrelajcego zadania moliwe do realizacji przez inne
ni rzd podmioty.
Ponadto, wmaju 2012 r., na posiedzeniu Koalicji na rzecz Obrotu
Bezgotwkowego i Mikropatnoci zasugerowano, i najkorzystniej-
szym rozwizaniem bdzie publikacja Programu jako dokumentu Koa-
licji, przyjcie czci nierzdowej oraz nazwanie czci zada po stronie
rzdu jako rekomendacji Koalicji.
Prace zwizane zprzygotowaniem nowej wersji Programu zostay
powierzone Grupie Roboczej ds. Programu Rozwoju Obrotu Bezgotw-
kowego. Prace Grupy rozpoczy si wgrudniu 2012 r., azgodnie zhar-
monogramem przedstawienie wynikw prac zaplanowano na czerwiec
2013 r. Gwnym celem nowego Programu jest upowszechnienie obrotu
bezgotwkowego w Polsce, a szczegowe dziaania bd realizowane
wlatach 2014-2020.
Pomimo nieprzyjcia pierwszej wersji Programu jako programu
rzdowego, sformuowane wwczas dziaania byy w ostatnich la-
tach realizowane zarwno przez sektor bankowy, jak i przez NBP.
Przykadem realizacji celw idziaa Programu mog by m.in. po-
wszechna migracja na standard EMV (karty, terminale POS, banko-
maty), wdroenie kart zblieniowych jako instrumentu konkurujce-
go zgotwk przy patnociach do 50 z, poszerzenie oferty bankw
ospecjalne rachunki bankowe dla osb starszych, wprowadzenie pre-
ferencyjnych stawek interchange dla patnoci publiczno-prawnych,
wprowadzenie preferencyjnych stawek interchange dla mikropatno-
ci (do 20 z), rozwj infrastruktury patniczej (program Kart VISA
zapacisz wszdzie dofinansowanie dla nowych terminali POS),
wprowadzanie innowacyjnych instrumentw patniczych (patno-
ci mobilne), dziaania edukacyjne i promocyjne w zakresie obrotu
bezgotwkowego, badania ianalizy, powszechne wykorzystanie kart
zblieniowych podczas Mistrzostw Europy w Pice Nonej EURO
2012.
3. Dziaania wzakresie zmniejszenia opaty interchange
Zagadnienia zwizane z funkcjonowaniem opaty interchange na

rynku polskim od duszego czasu byy przedmiotem zainteresowania
Narodowego Banku Polskiego.
Wgrudniu 2006 r. prezes Urzdu Ochrony Konkurencji iKonsumen-
tw, po toczcym si od kwietnia 2001 r. postpowaniu na wniosek Pol-
skiej Organizacji Handlu iDystrybucji, wyda decyzj, uznajc za ograni-
czajc konkurencj, praktyk polegajc na uczestniczeniu przez banki
wporozumieniu ograniczajcym konkurencj na rynku usug acquiringo-
wych poprzez wsplne ustalanie wysokoci stawek opat interchange iwy-
da nakaz zaniechania stosowania tej praktyki. Jednoczenie naoy kary
pienine na 20 bankw, ocznej wysokoci 164 mln z. Sektor bankowy
zwraca uwag na moliwe negatywne konsekwencje decyzji UOKiK dla
dalszego rozwoju rynku kart patniczych wPolsce. Wzwizku zpowy-
szym wkwietniu 2007 r. na posiedzeniu Rady ds. Systemu Patniczego
zaproponowano utworzenie grupy roboczej powiconej tematyce opaty
interchange, skadajcej si z przedstawicieli NBP i Zwizku Bankw
Polskich. Wynikiem prac grupy byo stworzenie Raportu oopacie inter-
change, ktry zosta przedstawiony w padzierniku 2007 r. Radzie ds.
Systemu Patniczego, anastpnie, wlistopadzie 2007 r., zarzdowi NBP.
Raport przedstawia rol imiejsce opaty interchange wpolskim syste-
mie kart patniczych oraz prezentowa aktualne wwczas dane nt. wyso-
koci tej opaty wPolsce, wynoszce od 1,35% do 1,9% wartoci transakcji,
uznawanej za jeden znajwyszych poziomw wkrajach UE, co wynika-
o zporwnania zdanymi zawartymi wraporcie Komisji Europejskiej ze
stycznia 2007 r.5 Gwne wnioski zprac grupy byy nastpujce:
Opata interchange jest integralnym elementem czterostronnych
systemw kart patniczych itrudno byoby wyobrazi sobie funk-
cjonowanie idalszy rozwj tych systemw bez niej. Zmiana tego
systemu na inny, tj. trjstronny lub oparty na umowach bilate-
ralnych, byaby bardzo trudna. Niezalenie od tego, omawiane
rozwizania maj szereg wad, co wida wyranie na przykadach
zinnych krajw.
Dane te jednak nie wskazyway nazw konkretnych krajw, jednak wiedza opo-
5
ziomie opat interchange wPolsce pozwalaa na uznanie, e opaty te s jednymi znaj-

wyszych wUnii Europejskiej.
186 Robert Klepacz
Rwnie ocena wysokoci stosowanej wPolsce opaty interchan-

ge nie bya jednoznaczna. Z jednej strony podnoszone byy ar-
gumenty, e obnienie opaty interchange mogoby si przyczy-
ni do powszechniejszego uywania kart patniczych, azdrugiej
strony mogoby tu wystpowa sprzenie zwrotne i, zdaniem
wielu ekspertw, dopiero dalszy rozwj rynku moe pocign za
sob obnienie stawek opaty interchange.
Moliwe sposoby postpowania zale od czynnikw wewntrznych,
gwnie od rezultatw odwoania bankw od decyzji prezesa UOKiK,
oraz zewntrznych, wtym wszczeglnoci oddecyzji Komisji Euro-
pejskiej wsprawie dotyczcej MasterCard oraz od przygotowania
rodowiska bankowego UE do wdroenia SEPA Card Framework.
Generaln konkluzj prac grupy byo przekonanie o koniecznoci
zachowania czterostronnego charakteru systemw kart patniczych
wPolsce iwtych ramach szukania waciwego sposobu ustalania opa-
ty interchange ijej wysokoci. Grupa wskazaa na moliwo obniania
poziomu opaty interchange wPolsce, majc na uwadze m.in. jej poziom
wniektrych krajach Unii Europejskiej, wskazujc jednoczenie na po-
trzeb pewnoci prawnej, aby uczestnicy rynku mieli jasno, e dzia-
aj zgodnie zprawem konkurencji. Raport zosta przekazany oficjalnie
do UOKiK wgrudniu 2007 r.
Banki oraz organizacje kartowe odwoay si od decyzji prezesa UOKiK
do Sdu Ochrony Konkurencji iKonsumentw (SOKiK), ktry wwyroku
zdnia 12 listopada 2008 r. uchyli t decyzj zuwagi na zdaniem SO-
KiK bdne ustalenie przez UOKiK rynku, na ktrym mogo doj do
zawarcia nielegalnego porozumienia. Urzd nie zgodzi si z wyrokiem
SOKiK iodwoa si do Sdu Apelacyjnego, ktry wswoim wyroku zdnia
22 kwietnia 2010 r. przekaza spraw do ponownego rozpoznania SOKiK.
W dniu 8 maja 2012 r., na wniosek MasterCard Europe, SOKiK
zawiesi postpowanie do czasu rozpatrzenia sprawy na szczeblu euro-
pejskim. Nastpnie kilka podmiotw odwoao si od tej decyzji SOKiK
do Sdu Apelacyjnego. Wdniu 25 padziernika 2012 r. Sd Apelacyjny
wyda wyrok, wktrym oddali wniosek ozawieszenie postpowania,
wrezultacie czego SOKiK bdzie je kontynuowa.
Dugotrwaa procedura odwoawcza doprowadzia do tego, e po-
mimo dynamicznego rozwoju rynku kart patniczych, wysoko opat
interchange wlatach 2006-2012 waciwie nie ulega zmianie. Akcep-
tanci, coraz bardziej zniecierpliwieni takim stanem rzeczy, zgaszali
propozycje zmian prawnych wtym zakresie do projektowanej ustawy

ousugach patniczych.
Propozycje te, zdaniem NBP, mogyby jednak gwatownie ograniczy
rozwj obrotu bezgotwkowego w Polsce, dlatego NBP zaproponowa
przed wprowadzeniem rozwiza regulacyjnych prb dojcia do kom-
promisu rynkowego wzakresie wysokoci opat interchange. Wzwizku
ztym NBP podj wdrugiej poowie 2011 r. prace nad kolejnym rapor-
tem dotyczcym opaty interchange pt. Analiza funkcjonowania opaty
interchange wtransakcjach bezgotwkowych na rynku polskim6. Po raz
pierwszy wraporcie zostao przedstawione pene porwnanie wysokoci
opat interchange wPolsce iposzczeglnych krajach Unii Europejskiej
(na podstawie danych publikowanych przez organizacje VISA iMaster-
Card). Analiza tych danych wykazaa, e opaty interchange w Polsce
wwikszoci przypadkw s najwysze wUnii Europejskiej, ich wyso-
ko jest czynnikiem hamujcym rozwj sieci akceptacji, atym samym
stanowi barier dla upowszechnienia obrotu bezgotwkowego.
Przygotowana analiza stanowia podstaw do dyskusji zorganizacja-
mi patniczymi i bankami-wydawcami kart na temat moliwoci zmian
wysokoci opat interchange. Opracowanie to zostao przedstawione Ra-
dzie ds. Systemu Patniczego wpadzierniku 2011 r. Rada postanowia
powoa Zesp Roboczy ds. Opaty Interchange (ZRIF). Zadaniem zespo-
u byo przeprowadzenie analizy moliwoci dokonania zmian wzakresie
struktury iwysokoci opaty interchange wPolsce. Wskad ZRIF weszli
przedstawiciele wszystkich stron czterostronnego systemu kartowego
(wydawcy kart patniczych, agenci rozliczeniowi, przedstawiciele akcep-
tantw, organizacje kartowe, przedstawiciele konsumentw), Zwizku
Bankw Polskich oraz instytucji rzdowych (Ministerstwo Finansw,
UOKiK, Komisja Nadzoru Finansowego, Ministerstwo Gospodarki, NBP).
Wten sposb, zinicjatywy NBP, powstao forum, wktrym uczest-
niczyli zarwno patnicy opat kartowych, wtym opaty interchange, tj.
akceptanci, jak i bezporedni lub poredni beneficjenci rnych opat
wchodzcych wskad opaty akceptanta, tj. wydawcy kart bankowych,
organizacje patnicze iagenci rozliczeniowi7.
6
Analiza funkcjonowania opaty interchange wtransakcjach bezgotwkowych na
rynku polskim, NBP, Warszawa, stycze 2012 r., http://www.nbp.pl/systemplatniczy/
obrot_bezgotowkowy/interchange.pdf
7
Maciejewski K., Problematyka opaty interchange na rynku polskim, Polskie
Karty 2013 almanach, Medien Service, Warszawa, listopad 2012 r., strona 370.
188 Robert Klepacz
Wynikiem prac zespou byo opracowanie Raportu kocowego zprac

Zespou, ktry zosta zaakceptowany przez wikszo jego czonkw,
a nastpnie przyjty przez Rad ds. Systemu Patniczego w dniu 30
marca 2012 r. Najistotniejszym elementem wspomnianego raportu by
Program redukcji opat kartowych wPolsce8, ktry zawiera propozycj
podjcia wielu dziaa przez szereg instytucji ipodmiotw wcelu osig-
nicia gwnego celu, jakim jest doprowadzenie do sytuacji, w ktrej
kady konsument posiadajcy kart patnicz moe j wykorzystywa
przy patnociach bezgotwkowych wjak najwikszej liczbie punktw
handlowo-usugowych wPolsce, niezalenie od wysokoci kwoty trans-
akcji. Gwnym dziaaniem proponowanym wramach tego programu
byo stopniowe obnianie stawek opaty interchange wPolsce do pozio-
mu redniego krajowych opat interchange wUnii Europejskiej do 2017
r. Przedstawione wykresy przedstawiaj harmonogram obniek opat
interchange dla kart debetowych oraz kredytowych i obcieniowych
dla klientw indywidualnych. Program nie obejmowa kart wydawa-
nych dla klientw biznesowych9.
Wykres nr 1. Harmonogram obniek opat interchange wPolsce

karty debetowe
8
Program redukcji opat kartowych w Polsce, NBP, Warszawa, marzec 2012 r.,
http://nbp.pl/aktualnosci/wiadomosci_2012/redukcja_oplat.pdf
9
Maciejewski K., Problematyka opaty interchange na rynku polskim, Polskie
Karty 2013 almanach, Medien Service, Warszawa, listopad 2012 r., strona 371.
Wykres nr 2. Harmonogram obniek opat interchange wPolsce

karty kredytowe iobcieniowe
Zgodnie zProgramem, docelow wysokoci opaty interchange od

stycznia 2017 r. miaa by rednia z opat krajowych w krajach Unii
Europejskiej dla kart debetowych (w2012 r. wynosia ona 0,70% warto-
ci transakcji) ikredytowych (odpowiednio 0,84% wartoci transakcji).
Pierwsza obnika, od 1 stycznia 2013 r., miaa by bezwarunkowa,
natomiast kolejne byyby warunkowe, tj. dokonywane wzalenoci od
rozwoju obrotu bezgotwkowego. Zaproponowano trzy wskaniki takie-
go rozwoju:
a) liczb punktw handlowo-usugowych akceptujcych karty pat-
nicze,
b) warto bezgotwkowych transakcji kartowych,
c) liczb bezgotwkowych transakcji kartowych.
Program ten, oprcz propozycji zmian wysokoci opat interchange,
zawiera rwnie dziaania uzupeniajce iwspierajce wformie zobo-
wiza izada dla uczestnikw rozwoju obrotu bezgotwkowego10.
W kwietniu 2012 r. raport kocowy z prac Zespou Roboczego ds.
Opaty Interchange oraz Program redukcji opat kartowych w Polsce
zosta przesany do organizacji prowadzcych czterostronne systemy
kartowe, wktrych wystpuje opata interchange (VISA iMasterCard)
zprob ozoenie wicej deklaracji, i nie pniej ni we wrzeniu
10
Program redukcji opat kartowych wPolsce, s. 20-22, 24-26.
190 Robert Klepacz
2012 r. podjte zostan decyzje odokonaniu obniki opaty interchange

przez waciwe organy tych organizacji, zgodnie zProgramem redukcji
opat kartowych wPolsce.
VISA Europe, wuzgodnieniu zKomitetem Decyzyjnym VISA Pol-
ska (skadajcym si zprzedstawicieli najwikszych polskich bankw),
w przekazanej odpowiedzi zadeklarowaa gotowo do realizacji Pro-
gramu. Jednoczenie, zgodnie zwczeniejsz deklaracj, uwarunkowa-
a realizacj harmonogramu obniek od podjcia podobnej decyzji przez
organizacj MasterCard.
Zkolei MasterCard poinformowa onieprzystpowaniu do porozu-
mienia proponowanego przez NBP, ale rwnoczenie podj indywidu-
alne decyzje wzakresie obnienia wybranych stawek opaty interchan-
ge od dnia 1 stycznia 2013 r.
Wczerwcu 2012 r. na posiedzeniu Rady ds. Systemu Patniczego
oceniono, e w wietle zaprezentowanych stanowisk organizacji nie
bdzie moliwy do realizacji scenariusz o charakterze nieregulacyj-
nym wformie wielostronnych porozumie midzy gwnymi stronami
cztero- i trjstronnych systemw kartowych. Stwierdzono, e moli-
wa jest jeszcze alternatywna forma samoregulacji, tj. poprzez podj-
cie zgodnych zProgramem jednostronnych decyzji oobnikach opat
przez organizacje kartowe oraz zoenie owiadcze przez pozostae
gwne strony systemw kartowych, tj. wydawcw kart patniczych,
agentw rozliczeniowych iakceptantw, wktrych podmioty te zade-
klaruj podjcie dziaa na rzecz penej realizacji Programu.
Rada ds. Systemu Patniczego zaproponowaa, aby do dnia 15 lip-
ca 2012 r. wszystkie gwne strony systemw kartowych, tj. wydawcy
kart patniczych, agenci rozliczeniowi i akceptanci za porednictwem
organizacji je zrzeszajcych, zoyy do Narodowego Banku Polskiego
deklaracje oprzystpieniu do realizacji Programu redukcji opat kar-
towych wPolsce, wedug wzoru okrelonego przez NBP dla poszcze-
glnych grup podmiotw. Za warunek dojcia do kompromisu uznano
zoenie takich owiadcze cznie przez:
wydawcw kart patniczych posiadajcych udzia w liczbie
wszystkich wyemitowanych kart patniczych wPolsce wwysoko-
ci co najmniej 90%,
agentw rozliczeniowych posiadajcych udzia wakceptacji kart
patniczych w Polsce (wedug wartoci rozliczanych transakcji)
wwysokoci co najmniej 90%, oraz
w imieniu akceptantw przez wszystkie sze organizacji re-

prezentujcych akceptantw, uczestniczcych wpracach Zespou
Roboczego ds. Opaty Interchange.
Rada wskazaa, i niespenienie powyszych warunkw bdzie rw-
noznaczne z brakiem realizacji scenariusza kompromisowego, co b-
dzie oznaczao konieczno wdroenia scenariusza regulacyjnego.
Wdniu 17 lipca 2012 r. NBP opublikowa komunikat11, wktrym
poinformowa, e do dnia 16 lipca 2012 r. oczekiwa od gwnych uczest-
nikw rynku kart patniczych podpisania deklaracji podjcia dziaa
niezbdnych do realizacji Programu oraz e przedmiotowe deklaracje
uczestnictwa wProgramie zostay podpisane przez:
19 wydawcw kart patniczych, zudziaem 70,3 % wrynku pod
wzgldem liczby wydanych kart patniczych,
3 agentw rozliczeniowych, zudziaem 38,5 % wrynku pod wzgl-
dem wartoci rozliczonych transakcji kartowych oraz
jedn organizacj zrzeszajca akceptantw.
Samoregulacja rynku nie dosza zatem do skutku, pomimo e popar-
a j znaczca liczba zainteresowanych podmiotw. Ponadto, wswoim
komunikacie NBP wskaza, e wwietle kryteriw okrelonych przez
Rad nie zosta zawarty efektywny kompromis rynkowy ocharakterze
nieregulacyjnym w zakresie obniek opat interchange oraz e osig-
nicie obniek opat interchange zgodnych z Programem jest obecnie
moliwe jedynie wdrodze regulacji ustawowej.
Bank centralny wyrazi nadziej, e ustawowa regulacja przyniesie
ostateczne rozwizanie problemu wysokich opat kartowych wPolsce
iprzyjmie ksztat jak najbardziej zbliony do wypracowanego Progra-
mu. Wzwizku ztym jeszcze wlipcu 2012 r. NBP przekaza Ministrowi
Finansw projekt nowelizacji ustawy ousugach patniczych odzwier-
ciedlajcy wyniki prac Zespou. Projektowi temu nie zosta jednak na-
dany dalszy bieg inie zosta on skierowany do prac legislacyjnych.
Pojawiy si natomiast projekty przygotowane zinicjatywy grup po-
sw isenatorw, ktre wmniejszym lub wikszym stopniu nawizy-
way do propozycji Zespou. Wedug stanu na koniec kwietnia 2013 r.
wSejmie znajdowao si pi rnych projektw ustaw, proponujcych
ustalenie maksymalnego dopuszczalnego poziomu opaty interchange:
Komunikat NBP dotyczcy kompromisu w sprawie obniek opaty inter-
11
change: http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/aktualnosci/wiadomosci_2012/interchan-
ge_17_07_2012.html
192 Robert Klepacz
Poselski projekt ustawy ozmianie ustawy ousugach patniczych

(Ruch Palikota druk sejmowy nr 966). Projekt przewidywa, e czna
kwota opat pobieranych od akceptantw lub agentw rozliczeniowych
zwizana zakceptacj patnoci przy uyciu karty patniczej nie moe
by wysza ni 0,5 % wartoci pojedynczej transakcji.
(Polskie Stronnictwo Ludowe druk sejmowy nr 1013). Projekt prze-
widywa jednostopniowe zmniejszenie stawki opaty interchange do po-
ziomu 0,7 %wartoci transakcji.
oraz ustawy oelektronicznych instrumentach patniczych (Prawo iSpra-
wiedliwo druk sejmowy nr 1212). Projekt przewidywa jednostopnio-
we zmniejszenie stawek opat MSC (opata akceptanta) do poziomu 0,82%
dla kart debetowych i0,99% dla kart kredytowych iobcieniowych.
Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o usugach patni-
czych (Solidarna Polska druk sejmowy nr 1213). Projekt przewidywa
jednorazowe obnienie stawek opaty MSC do poziomu 0,5% wartoci
transakcji.
Senacki projektu ustawy o zmianie ustawy o usugach patni-
czych (druk nr 1214)12. Projekt przewidywa stopniowe obnianie wyso-
koci opaty interchange do docelowego poziomu 0,5% wartoci trans-
akcji. Kolejne planowane obniki zakaday, i maksymalny poziom
wysokoci opaty interchange bdzie wynosi 1% wartoci transakcji od
momentu wejcia wycie ustawy do 31 grudnia 2013 r., wlatach 2014-
2015 opaty interchange nie bd mogy przekroczy 0,7% wartoci
transakcji, aod 2016 r. docelowy poziom maksymalny wynosi bdzie
0,5% wartoci transakcji. Ponadto projekt senacki zawiera moliwo
nakadania przez akceptantw opaty surcharge, czyli dodatkowej opa-
ty ponoszonej przez klientw ztytuu patnoci przy uyciu karty innej
ni debetowa, oraz zniesienie zasady honorowania wszystkich kart.
Wdniu 18 kwietnia 2013 r. odbyo si posiedzenie sejmowej Komisji
Finansw Publicznych, na ktrym przeprowadzono pierwsze czytanie wy-
mienionych projektw. Po zakoczeniu pierwszego czytania Komisja po-
woaa podkomisj nadzwyczajn, do ktrej skierowaa projekty. Podjto
uchwa owsplnym rozpatrzeniu wszystkich projektw. Na pierwszym
http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/komunikat.xsp?documentId=1F00E790C516
12
2547C1257B5100520A54
posiedzeniu podkomisja zdecydowaa o wyborze, jako bazowego, projektu

przedoonego przez Senat RP, w ktrym to projekcie na etapie dalszych
prac podkomisji wprowadzono szereg zmian, m.in. stopniowy spadek opat
interchange do 0,7% zastpiono jednorazow obnik do poziomu 0,5%.
Dziaania NBP zmierzajce do redukcji opat kartowych wPolsce,
pomimo nieprzyjcia wypracowanego przez Zesp Programu redukcji
opat kartowych wformie samoregulacji rynku, przyniosy wiele pozy-
tywnych efektw:
1) Po raz pierwszy zorganizowano pod auspicjami NBP forum, ktre
umoliwio przedstawienie opinii istanowisk wszystkich stron ryn-
ku kart patniczych wPolsce.
2) Przygotowanie i opublikowanie przez NBP analizy problematyki
opat interchange przyczynio si do upowszechnienia wiedzy na
temat problematyki opat kartowych nie tylko wrd uczestnikw
rynku, ale rwnie instytucji regulujcych funkcjonowanie tego
rynku oraz szerokiej opinii publicznej.
3) Podjcie decyzji o pierwszych od wielu lat znaczcych obnikach
opat interchange przez obie organizacje patnicze, MasterCard
(w zakresie mikropatnoci do 20 z od dnia 1 maja 2012 r. oraz
wikszoci swoich produktw od dnia 1 stycznia 2013 r.13) oraz
VISA (wzakresie patnoci publiczno-prawnych od dnia 1 listopada
2012 r., aod 1 stycznia 2013 r. dla wszystkich kart Visa dla klien-
tw indywidualnych, wtym rwnie wprowadzenie preferencyjnej
stawki dla mikropatnoci14). Decyzje te, pomimo niewielkiej jeszcze
skali obniek, powinny przyczyni si do rozwoju sieci akceptacji
kart (wtym rwnie za patnoci publiczno-prawne) oraz likwidacji
wprowadzonych przez niektrych akceptantw ogranicze wprzyj-
mowaniu patnoci kart tylko powyej pewnej kwoty.
Naley wspomnie okolejnej prbie samoregulacji rynku, zainicjo-
wanej wstyczniu 2013 r. przez Zwizek Bankw Polskich, ktry wyst-
pi do organizacji VISA iMasterCard zpropozycj okrelenia harmo-
nogramu dobrowolnych obniek stawek opaty interchange na najbli-
sze lata. Propozycja zakada przyjcie redniej waonej stawki opaty
13
Szczegowe stawki MasterCard znajduj si pod adresem: http://www.master-
card.com/us/wce/PDF/Poland.pdf
14
Szczegowe stawki VISA znajduj si pod adresem: http://www.visaeurope.
com/en/about_us/our_business/fees_and_interchange.aspx
194 Robert Klepacz
interchange dla poszczeglnych rodzajw kart oraz maksymalnego od-

chylenia najwyszych stawek opaty interchange od redniej waonej.
Wprzypadku kart debetowych rednia waona wysoko opaty in-
terchange miaaby wynosi:
0,9% wartoci transakcji od 2014 r.,
0,6% wartoci transakcji od 2017 r.15
Odchylenie od wymienionych rednich wartoci nie mogoby by
wysze ni o 25 punktw bazowych, czyli np. maksymalna opata
wroku 2014 wynosiaby 1,15%.
W przypadku kart kredytowych rednia waona wysoko opaty
interchange miaaby wynosi:
1% wartoci transakcji od 2014 r.,
0,6% wartoci transakcji od 2017 r.
Odchylenie od wymienionych rednich wartoci nie mogoby prze-
kroczy 40 punktw bazowych, czyli np. maksymalna opata w roku
2014 wynosiaby 1,4%.
Projekt zakada, e pierwsza obnika w roku 2014 byaby bez-
warunkowa, natomiast w kolejnych latach obniki miayby miejsce
w przypadku spenienia warunkw zbienych z Programem redukcji
opat kartowych, opracowanym wczeniej przez ZRIF, a wic uzale-
nione od wzrostu liczby terminali POS, wartoci transakcji bezgotw-
kowych iich liczby.
Proponowane przez ZBP przyjcie rednich waonych stawek opa-
ty interchange, zamiast maksymalnych stawek opat (tak jak byo to
proponowane wprogramie przygotowanym zudziaem NBP oraz jest
proponowane wopisanych wczeniej projektach regulacji ustawowej),
oznaczaoby moliwo rnicowania wysokoci stawek w zalenoci
od segmentacji klientw bankw, np. stosowania wyszych stawek dla
kart typu premium16, powizanych zazwyczaj zdodatkowymi korzy-
ciami dla ich posiadaczy, aniszych dla kart standardowych.
15
E.Twarg, Interchange: misja ostatniej szansy, Puls Biznesu, 5 kwietnia 2013 r.
16
Wchwili obecnej wysze stawki opaty interchange dla kart typu premium sto-
suje organizacja MasterCard.
W dniu 11 kwietnia 2013 r. MasterCard opublikowa Owiadcze-

nie opodjciu decyzji oprzystpieniu do programu obniek opat inter-
change zaproponowanego przez Zwizek Bankw Polskich17.
Zkolei VISA poinformowaa 16 kwietnia 2013 r., e Komitet Decy-
zyjny VISA Polska, po rekomendacji organizacji VISA Europe, popar
plan obniek stawek opat interchange na lata 2014-2017 dla patno-
ci kartami Visa wPolsce, zgodny zharmonogramem przewidzianym
wProgramie redukcji opat kartowych wypracowanym pod auspicjami
NBP18, awic innym ni zosta zaproponowany przez ZBP.
W dniu 26 kwietnia 2013 r. MasterCard zorganizowa konferen-
cj prasow, na ktrej przedstawi oficjalne stanowisko wobec obniek
opat interchange wpostaci Kodeksu postpowania MasterCard. Ko-
deks zakada stopniowe obnianie wysokoci opaty interchange dla
patnoci dokonywanych kartami wydanymi dla klientw indywidual-
nych z logo MasterCard w Polsce w oparciu o wysokoci stawek za-
proponowanych wProgramie redukcji opat kartowych wypracowanym
pod egid NBP, jednak stawki te byyby traktowane jako rednie staw-
ki waone, anie maksymalne moliwe poziomy opaty interchange. Od-
chylenia od przyjtych rednich waonych mogyby wynosi maksymal-
nie 25 punktw bazowych wprzypadku kart debetowych i40 punktw
bazowych wprzypadku kart kredytowych. Pierwsza obnika w2014 r.
bdzie bezwarunkowa, kolejne bd uzalenione od spenienia warun-
kw okrelonych w PROK. Zdaniem MasterCard, przyjcie rednich
waonych jest bardziej elastycznym mechanizmem, umoliwiajcym
konkurowanie na rynku z systemami trjstronnymi (Diners Club,
American Express), jak rwnie bardziej korzystnym dla konsumentw,
bowiem umoliwia wprowadzanie zrnicowanych produktw, dopaso-
wanych do potrzeb klientw. Kolejn rnic, wstosunku do deklaracji
organizacji VISA, jest wyczenie zKodeksu patnoci mobilnych (za-
rwno face to face, jak izdalnych), wcelu umoliwienia rozwoju tych
innowacyjnych instrumentw patniczych, znajdujcych si obecnie
wpocztkowej fazie rozwoju.
Kolejna prba samoregulacji rynku w zakresie opaty interchange,
tym razem zinicjatywy Zwizku Bankw Polskich, nie doprowadzia do
17
http://prnews.pl/wiadomosci/oswiadczenie-mastercard-w-sprawie-inicjatywy-
-samoregulacji-interchange-2801010
18
Pena tre owiadczenia na: http://www.visa.pl/visa-w-polsce/aktualno%c5%9bci/
aktualno%c5%9bci/articles/2013/obni%c5%bcki-stawek-interchange-dla.aspx
196 Robert Klepacz
jednolitego podejcia obu organizacji do kwestii obnienia opat. Owiad-

czenia organizacji patniczych oznaczaj jednak, e wprzypadku braku
rozwizania regulacyjnego indywidualne decyzje organizacji kartowych
powinny doprowadzi, wzakadanym przez NBP iwypracowanym przez
ZRIF terminie, do obnienia opat do rednich poziomw obowizujcych
obecnie winnych krajach Unii Europejskiej. Rozwizanie samoregula-
cyjne stwarzao szans na powstrzymanie procesu legislacyjnego, ktry
poprzez zmian ustawy ousugach patniczych mg wprowadzi duo
nisze maksymalne stawki opaty interchange.
Prace parlamentarne zmierzajce do uregulowania wysokoci opaty
interchange trway nadal, a projekt senacki ulega w trakcie ich trwania
znacznym modyfikacjom. Wycofano si z kontrowersyjnych pomysw do-
zwolenia akceptantom pobierania od klientw opat z tytuu posuenia
si kart patnicz przy regulowaniu nalenoci i wprowadzenia moli-
woci ograniczenia stosowania zasady Honour All Cards, nakazujcej ak-
ceptowanie wszystkich kart patniczych danej organizacji kartowej. Naj-
waniejsz zmian jest jednak wprowadzenie niszej maksymalnej staw-
ki opat interchange oraz jej jednorazowe zmniejszenie (zamiast wcze-
niej proponowanego stopniowego obnienia stawek w cigu kilku lat)
do poziomu 0,5% zarwno dla kart debetowych, jak i kart kredytowych.
Ustawa w powyszym ksztacie zostaa uchwalona przez Sejm w dniu
30 sierpnia 2013 r. i nastpnie przekazana do Senatu do dalszej dro-
gi legislacyjnej. W dniu 16 wrzenia 2013 r. miao miejsce posiedzenie
senackiej Komisji Budetu i Finansw Publicznych. Komisja ta przyj-
a ustaw w ksztacie przekazanym przez Sejm i wniosa o jej przyjcie
przez Senat bez poprawek. W dniu 20 wrzenia 2013 r. Senat podj
uchwa w sprawie ustawy o zmianie ustawy o usugach patniczych.
Ustawa ta zostaa przyjta przez Senat bez poprawek w stosunku do
ustawy przyjtej przez Sejm. Ustawa wejdzie w ycie z dniem 1 stycznia
2014 r. z szeciomiesicznym okresem na dostosowanie umw na rynku
patnoci kartowych do wymogw ustawy.
5. Akademia Dostpne Finanse
Akademia Dostpne Finanse to program edukacyjny Narodowego

Baku Polskiego, ktrego celem jest zwikszenie wiadomoci Polakw
na temat poytkw zwizanych z posiadaniem rachunku bankowego,

jego aktywnym wykorzystywaniem do realizowania patnoci bezgotw-
kowych oraz korzystaniem znowoczesnych bezgotwkowych instrumen-
tw patniczych. Projekt zosta objty patronatem: Zakadu Ubezpiecze
Spoecznych, Oglnopolskiej Federacji Stowarzysze Uniwersytetw
Trzeciego Wieku iPolskiego Zwizku Emerytw, Rencistw iInwalidw.
Projekt Akademia Dostpne Finanse przewidziany jest na lata
2012-2015, awjego realizacji uczestnicz pracownicy NBP (Centrali
NBP wWarszawie oraz oddziaw okrgowych NBP wmiastach wo-
jewdzkich) oraz przedstawiciele Zwizku Bankw Polskich i Ban-
kowego Funduszu Gwarancyjnego. W ramach ADF organizowane
s w poszczeglnych miastach spotkania inauguracyjne, w ktrych
uczestnicz zaproszone osoby bdce liderami spoecznoci lokalnych.
Wspotkaniach inauguracyjnych w2012 i2013 r. uczestniczyli przed-
stawiciele organizacji iinstytucji rzdowych oraz pozarzdowych zaj-
mujcych si statutowo lub projektowo osobami starszymi, a take
przedstawiciele wadz lokalnych. Uczestnicy tych spotka wraz zpra-
cownikami oddziaw okrgowych NBP peni nastpnie rol Ambasa-
dorw Obrotu Bezgotwkowego iprzekazuj uzyskan wiedz osobom
wnajwikszym stopniu naraonym na wykluczenie finansowe. Ponie-
wa badania wskazuj, e wrd osb powyej 65. roku ycia a 57%
nie posiada rachunku bankowego (dla porwnania: wrd wszystkich
dorosych Polakw 23% nie posiada rachunku bankowego), projekt
ADF w2012 i2013 r. by wgwnej mierze ukierunkowany na uak-
tywnienie tej grupy wiekowej.
Wtrakcie spotka omawiane s zagadnienia zwizane z:
korzyciami wynikajcymi zposiadania rachunku bankowego,
gromadzeniem oszczdnoci wbankach irol Bankowego Fundu-
szu Gwarancyjnego,
zaletami korzystania zpatnoci bezgotwkowych,
bezpiecznym uywaniem kart patniczych,
przeamywaniem barier rozwoju obrotu bezgotwkowego etc.
Do kwietnia 2013 r. odbyy si spotkania Akademii wSzczecinie, Po-
znaniu, Opolu iLublinie. Uczestniczyo wnich kilkaset osb, reprezen-
tujcych spoecznoci lokalne, bardzo aktywnie biorcych udzia wdys-
kusji. Zagadnienia merytoryczne byy przedstawiane przez pracowni-
kw Departamentu Systemu Patniczego iDepartamentu Komunikacji
iPromocji NBP oraz przez przedstawicieli Bankowego Funduszu Gwa-
198 Robert Klepacz
rancyjnego iZwizku Bankw Polskich. Informacje ospotkaniach byy

szeroko komentowane wlokalnych mediach (TV, radio, prasa).
Ponadto dalszym etapem ADF byy organizowane przez pracownikw
oddziaw NBP oraz lokalnych Ambasadorw Obrotu Bezgotwkowego
spotkania iakcje edukacyjno-promocyjne. Na przykad Oddzia Okrgo-
wy NBP wSzczecinie zorganizowa edukacyjne przedstawienie teatralne
pt. Akonto moe mie kady, ktre zostao zaprezentowane wFilhar-
monii Szczeciskiej ina Politechnice Koszaliskiej. Kolejnym dziaaniem
wramach drugiego etapu Akademii byy wykady iwarsztaty dla sucha-
czy Uniwersytetu Trzeciego Wieku wSzczecinie zatytuowane Dostpne
finanse w STU. We wszystkich czterech regionach odbyy si rwnie
mniejsze spotkania, wktrych uczestniczyo zazwyczaj kilkanacie osb,
awich trakcie przekazywana bya wiedza wzakresie korzystania zusug
bankowych ifunkcjonowania patnoci bezgotwkowych.
Do koca roku 2015 wramach programu edukacyjnego Akademia
Dostpne Finanse zaplanowano spotkania wpozostaych oddziaach
okrgowych NBP, natomiast dalsze dziaania na szczeblu lokalnym
bd trway zapewne jeszcze duej.
Projekt powinien przyczyni si do upowszechnienia obrotu bezgo-
twkowego poprzez zachcenie osb nieposiadajcych rachunku ban-
kowego do jego zaoenia, natomiast osb, ktre ju taki rachunek po-
siadaj, do bardziej aktywnego korzystania zmoliwoci dokonywania
patnoci przy uyciu bezgotwkowych instrumentw patniczych.
7. Pozostae dziaania
Do dziaa na rzecz rozwoju obrotu bezgotwkowego naley zali-

czy rwnie biece prace NBP wzakresie prowadzenia bada iana-
liz oraz szeroko rozumian dziaalno edukacyjn. Wyniki bada pro-
wadzonych przez NBP lub na zlecenie NBP wskazuj na dynamiczny
w ostatnich latach rozwj obrotu bezgotwkowego w Polsce, ale rw-
nie identyfikuj obszary, gdzie patnoci bezgotwkowe nie s wyko-
rzystywane (np. niskie ubankowienie wrd osb starszych). Wnioski
zbada umoliwiaj rwnie zidentyfikowanie barier dalszego rozwoju
oraz opracowanie kierunkw rozwoju usug patniczych.
Przykadami bada iraportw przygotowanych wostatnim czasie

iprezentowanych na posiedzeniach Rady ds. Systemu Patniczego lub
opublikowanych na stronie internetowej NBP s:
Zwyczaje patnicze Polakw; autor: Tomasz Koliski, NBP DSP;
Badanie akceptacji gotwki i kart patniczych wrd polskich
przedsibiorcw; autor: dr Jakub Grka, Uniwersytet Warszawski;
Porwnanie wybranych elementw polskiego systemu patniczego
zsystemami innych krajw Unii Europejskiej; NBP DSP;
Badanie postaw izachowa finansowych Polakw powyej 55. roku
ycia; autor: dr hab. Dominika Maison, Uniwersytet Warszawski;
Program redukcji opat kartowych, marzec 2012 r., NBP iZRIF;
Badanie postaw Polakw powyej 60. roku ycia wobec obrotu
bezgotwkowego; autor: dr hab. Dominika Maison, Uniwersytet
Warszawski;
Analiza prawna funkcjonowania opaty surcharge (od transakcji
bezgotwkowych wPOS-ach iod transakcji gotwkowych wban-
komatach) na rynku kart patniczych wPolsce wporwnaniu do
wybranych krajw Unii Europejskiej; autor: dr Anna Zalcewicz,
Europejska Wysza Szkoa Prawa iAdministracji wWarszawie;
Prognoza wybranych wskanikw rozwoju obrotu bezgotwkowe-
go na lata 2011-2016; autorzy: dr Mariusz Kozakiewicz, dr Marek
Kwas, Szkoa Gwna Handlowa wWarszawie.
Ponadto NBP cyklicznie przygotowuje analizy na podstawie danych
statystycznych iinformacji zbieranych przez NBP. Przykadami takich
analiz s:
Ocena funkcjonowania systemu patniczego (proczna),
Informacja orozliczeniach pieninych irozrachunkach midzy-
bankowych (kwartalna),
Informacja okartach patniczych (kwartalna).
Innym obszarem dziaa NBP jest dziaalno edukacyjno-promo-
cyjna wzakresie obrotu bezgotwkowego. Przykadami takich dziaa
s m.in.:
zorganizowanie wgrudniu 2010 r. iczerwcu 2013 r. konferencji
powiconych zagadnieniu wykluczenia finansowego;
udzia przedstawicieli NBP w roli prelegentw w innych konfe-
rencjach iseminariach;
udzia ekspertw NBP w programach telewizyjnych iradiowych
ocharakterze edukacyjnym;
200 Robert Klepacz
organizowanie Dni Otwartych NBP, wtrakcie ktrych prezento-

wane jest stoisko powicone problematyce obrotu bezgotwko-
wego;
prace zwizane z utworzeniem Centrum Pienidza NBP, czyli
placwki edukacyjnej, przybliajcej dziaanie gwnych mecha-
nizmw w wiecie finansw, w ktrej w jednym z pomieszcze
prezentowana bdzie multimedialna ekspozycja Nowoczesne sy-
stemy patnicze;
projekty edukacyjne majce na celu przeciwdziaanie zjawisku
wykluczenia finansowego oraz upowszechnianie wiedzy o ra-
chunkach bankowych i patnociach bezgotwkowych. NBP do-
finansowywa i zatwierdza merytorycznie projekty edukacyjne
prezentowane wmediach, np. artykuy oraz dodatki edukacyjne
publikowane wprasie krajowej;
uwzgldnienie tematyki systemu patniczego wtreciach prezen-
towanych na portalu edukacji ekonomicznej NBPportal.pl;
przeprowadzenie kampanii informacyjnej odziaaniach NBP na
rzecz obnienia opat kartowych wPolsce, wtym konferencje pra-
sowe, debaty ipublikacje wmediach powicone tematyce opaty
interchange.
Podsumowanie
Dziaania Narodowego Banku Polskiego, majce na celu rozwj

i upowszechnienie obrotu bezgotwkowego oraz podniesienie pozio-
mu wiedzy spoeczestwa na ten temat, prowadzone s wsposb sy-
stematyczny ikompleksowy. Najbardziej zoonym dokumentem by
Program rozwoju obrotu bezgotwkowego na lata 2009-2013, ktry
jednak nie zosta przyjty jako oficjalny dokument rzdowy. Pomimo
tego, wiele dziaa sprecyzowanych wtym Programie jest realizowa-
nych przez sektor bankowy oraz NBP. Obecnie trwaj prace nad nowa
wersj Programu, ktry zostanie przyjty jako dokument Koalicji na
rzecz Rozwoju Obrotu Bezgotwkowego (wczci zada moliwych do
zrealizowania przez podmioty nierzdowe), atake uzupeniony ore-
komendacje dla rzdu wzakresie odpowiednich zada.
Z kolei tematem, ktry si spotka z najwikszym zainteresowa-

niem podmiotw rynkowych, mediw i opinii publicznej, byy prace
zmierzajce do obnienia opat interchange na rynku kart patniczych
wPolsce. Powoanie pod auspicjami NBP Zespou Roboczego, wpra-
cach ktrego uczestniczyli przedstawiciele wszystkich zainteresowa-
nych stron oraz instytucji publicznych, zaowocowao powstaniem Pro-
gramu redukcji opat kartowych wPolsce. Program nie zosta jednak
przyjty wformie wielostronnego porozumienia, co zwikszyo presj
na rozwizanie kwestii wysokich opat interchange wformie regulacji
ustawowej. Uchwalona w dniu 30 sierpnia 2013 r. ustawa zmieniaj-
ca ustaw o usugach patniczych (Dz. U. z 30 padziernika 2013 r.
poz. 1271) wprowadza maksymalne stawki opat interchange na po-
ziomie 0,5% wartoci transakcji zarwno dla kart debetowych, jak
i kart kredytowych. Ustawa wejdzie w ycie z dniem 1 stycznia 2014 r.
z szeciomiesicznym okresem na dostosowanie umw na rynku pat-
noci kartowych do wymogw ustawy.
Pozostae dziaania NBP, wtym ocharakterze edukacyjnym, maj
bardzo istotny wpyw na podwyszenie poziomu wiedzy spoeczestwa
o zagadnieniach zwizanych z usugami bankowymi i patnociami
bezgotwkowymi. Zmniejszaj one w ten sposb zjawisko wyklucze-
nia finansowego i aktywizuj osoby posiadajce rachunki bankowe
wcelu wikszego wykorzystania bezgotwkowych instrumentw pat-
niczych.
Bibliografia

wych na rynku polskim, NBP, Warszawa, stycze 2012 r.
Informacja okartach patniczych IV kwarta 2012, NBP, Warszawa, ma-
rzec 2013 r.
Interchange: misja ostatniej szansy, E.Twarg, Puls Biznesu, 5 kwietnia
2013 r.
Komunikat NBP dotyczcy kompromisu w sprawie obniek opaty inter-
change, www.nbp.pl
Komunikat Komisji Finansw Publicznych Sejmu RP po posiedzeniu
wdniu 18 kwietnia 2013 r., www.sejm.gov.pl
202 Robert Klepacz
Koliski T., Zwyczaje patnicze Polakw, NBP, DSP, Warszawa, grudzie

2012 r.
Maciejewski K., Problematyka opaty interchange na rynku Polskim, Polskie
Karty 2013 almanach, Medien Service, Warszawa, listopad 2012 r.
Owiadczenie MasterCard wsprawie inicjatywy samoregulacji interchan-
ge, www.prnews.pl
Owiadczenie VISA wpo posiedzeniu Komitetu Decyzyjnego Visa Polska
wdniu 16 kwietnia 2013 r., www.visa.pl
mami innych krajw Unii Europejskiej za 2011 rok, NBP, DSP, War-
szawa, grudzie 2012 r.
Program redukcji opat kartowych wPolsce, Narodowy Bank Polski, War-
szawa, marzec 2012 r.
Stawki opat interchange dla Polski, MasterCard, marzec 2013 r., www.
mastercard.com
Stawki opat interchange dla Polski, VISA, marzec 2013 r., www.visaeuro-
pe.com
Strategia rozwoju systemu patniczego iobrotu bezgotwkowego wPolsce
na lata 2009-2013, Narodowy Bank Polski, Zwizek Bankw Polskich,
Koalicja na rzecz Obrotu Bezgotwkowego i Mikropatnoci, Warsza-
wa, luty 2009 r.
Activities of the National Bank of Poland in the field of the

non-cash payments development.
Summary
The paper presents activities of the central bank aiming the populari-
sation of cashless payments. Due to the importance of non-cash payments
for economy and advantages for consumers and companies, development
of cashless payments is one of the NBPs goals. Using descriptive analysis
tool paper presents selected projects run by the NBP, for instance The pro-
gramme of the development of non-cash paymentsand the activities regard-
ing the reduction of the interchange fees in Poland. Other presented projects
have mainly educational and promotional nature. NBPs activities caused
number of positive changes in payment services market and increased using
of non-cash payments in Poland.
Key words: non-cash payments, programme of the development of non-

cash payments, interchange fee, payment cards.
Janina Harasim1
Patnoci zblieniowe wPolsce stan obecny

iperspektywy rozwoju
Wstp
Istotn barier rozwoju obrotu bezgotwkowego wsegmencie pat-

noci detalicznych by przez wiele lat brak instrumentw bezgotwko-
wych pozwalajcych na realizacj transakcji niskokwotowych, wtym
mikropatnoci. Wefekcie sfera ta do dzi jest zdominowana wwie-
lu krajach przez patnoci gotwkowe. Po niepowodzeniu koncepcji
pienidza elektronicznego, wostatnich latach nadziej na czciowe
zastpienie gotwki wtego typu transakcjach wizane s zpatno-
ciami zblieniowymi. Celem artykuu jest dokonanie oceny stanu ich
zaawansowania na polskim rynku patnoci detalicznych oraz ana-
liza uwarunkowa wewntrznych i zewntrznych, ktre bd mia-
y wpyw na rozwj patnoci zblieniowych w najbliszych latach.
Wopracowaniu wykorzystano analiz opisow iporwnawcz, opart
gwnie na raportach krajowych izagranicznych odnoszcych si do
tego segmentu rynku, oraz wybrane narzdzia analizy strategicznej
(analiza SWOT).
1
Janina Harasim, dr hab. prof. UE, Uniwersytet Ekonomiczny wKatowicach, Ka-
tedra Bankowoci i Rynkw Finansowych, profesor nadzwyczajny, janina.harasim@
ue.katowice.pl
204 Janina Harasim
1. Patnoci zblieniowe jako innowacyjny instrument

umoliwiajcy realizacj mikropatnoci
Patnoci detaliczne to patnoci dokonywane z udziaem osb fi-

zycznych (konsumentw), czyli takie, wktrych przynajmniej jedn ze
stron rozliczenia jest konsument. Stanowi one istotn cz obrotu
pieninego kadego kraju, ktra ma swoj wyran specyfik, wyra-
ajc si przede wszystkim w relatywnie wysokim udziale gotwki
woglnym wolumenie przeprowadzanych patnoci.
Dowodz tego m.in. rezultaty bada przeprowadzonych w 2012
roku przez banki centralne w 13 krajach opublikowane przez EBC.
Wynika znich, e do rekordzistw pod tym wzgldem nale Grecja
iRumunia, gdzie udzia gotwki woglnej liczbie patnoci detalicz-
nych2 oscyluje wok 95%, za do krajw orelatywnie niskim udziale
gotwki wobiegu naley Szwecja ze wskanikiem 26,6% oraz Dania
34,9 %. rednio w13 krajach objtych badaniem ponad 69% trans-
akcji detalicznych byo realizowanych przy uyciu gotwki, audzia
gotwki woglnej liczbie patnoci detalicznych dla wszystkich kra-
jw UE wynis 64,6%3. Gotwka jest preferowan form patnoci
zwaszcza wpatnociach niskokwotowych, ze szczeglnym uwzgld-
nieniem tzw. mikropatnoci, czyli transakcji o bardzo niskiej war-
toci, w przypadku ktrych nieopacalne staje si uycie karty pat-
2
Przez patnoci detaliczne rozumie si w tych badaniach transakcje o relatyw-
nie niskiej wartoci nieprzekraczajcej kwoty 50 tys. EUR W przypadku danych po-
chodzcych zbankw do patnoci tych zaliczano zarwno te, ktre byy realizowane
przez przedsibiorstwa, jak i te realizowane przez osoby fizyczne, za w przypadku
danych pochodzcych od akceptantw (placwek handlowo-usugowych) zaliczano do
nich transakcje C2B.
3
H. Schmiedel, G. Kostova, W. Ruttenberg, The Social and Private Costs of
Retail Payment Instruments. AEuropean Perspective. Occasional Paper Series No
137, September 2012. European Central Bank, s. 23. Polska nie znalaza si wgru-
pie badanych krajw, jednak wedug danych z 2009 r. przytoczonych w raporcie
zbada ECB Polska zprawie 80 proc. udziaem transakcji gotwkowych woglnej
liczbie patnoci detalicznych naleaa wwczas do grupy krajw oduym, ponad-
przecitnym udziale gotwki w oglnej liczbie patnoci detalicznych (rednia dla
UE wyniosa wtedy 59,7%). Badania wykazay rwnoczenie, e gotwka charak-
teryzuje si najniszymi kosztami jednostkowymi uycia wporwnaniu do innych
metod patnoci.
Patnoci zblieniowe wPolsce stan obecny iperspektywy rozwoju 205
niczej. Udzia gotwki w tego typu patnociach jest bardzo wysoki

iwwielu krajach przekracza nawet 90%. Oile bowiem wprzypadku
wikszych zakupw wielu konsumentw coraz czciej siga po bez-
gotwkowe formy patnoci, wtym zwaszcza karty patnicze, otyle
patnoci niskokwotowe s cigle realizowane zwyczajowo przy uy-
ciu gotwki.
Nie powinny zatem dziwi coraz wyraniej widoczne poszukiwa-
nia takiej formy patnoci bezgotwkowych, ktra byaby wstanie za-
stpi, przynajmniej czciowo, gotwk wcodziennych patnociach.
Po fiasku koncepcji pienidza elektronicznego na przeomie wiekw,
wostatnich latach, dziki rozwojowi nowoczesnych technologii infor-
matycznych oraz telekomunikacyjnych, na rynku pojawio si wiele
innowacyjnych instrumentw i metod patnoci4, spord ktrych
przynajmniej cz ma szans ograniczy uycie gotwki wtransak-
cjach niskokwotowych. Nale do nich niewtpliwie patnoci zblie-
niowe.
Wwielu opracowaniach istnieje zgodno co do tego, e patnoci
zblieniowe stanowi innowacyjn form patnoci, jednak brak, jak
dotd, jednej powszechnie przyjtej definicji tego pojcia, rne s te
sposoby klasyfikacji tych patnoci. Jedna znajstarszych inajprost-
szych definicji opracowana przez Komitet do Spraw Systemw Patno-
ci iRozrachunku (Committee on Payment and Settlement Systems
CPSS) dziaajcy przy Banku Rozrachunkw Midzynarodowych
odnosi si do kart zblieniowych (innych nonikw wwczas jeszcze
nie byo) iokrela je jako karty, ktre nie wymagaj fizycznego kon-
taktu midzy kart aczytnikiem/terminalem5. Wnieco bardziej uni-
wersalny sposb patno zblieniow zdefiniowano wraporcie opub-
likowanym w2006 r. przez Datamonitor. Wopracowaniu tym jest ona
4
Badania przeprowadzone w 2010 r. przez Bank wiatowy wrd 101 bankw
centralnych pozwoliy na wyonienie 173 innowacyjnych instrumentw bd metod
patnoci detalicznych. Zdecydowana wikszo znich dotyczy sfery rozlicze midzy
osobami fizycznymi (P2P) lub midzy konsumentami a przedsibiorstwami (C2B),
tylko 10% przypada na rozliczenia zinstytucjami publicznymi. Warto jednak zazna-
czy, e mimo mnogoci innowacyjnych rozwiza ich wykorzystanie jest jednak cigle
znacznie nisze ni tradycyjnych instrumentw imetod patnoci. szerzej zob. Pay-
ment Systems Worldwide aSnaphot. Outcomes of the Global Payment Systems Survey
2010, The World Bank 2011, s. 44-45.
5
AGlossary of Terms Used in Payments and Settlemet Systems. Bank for Inter-
national Settlements, Basel 2003, s. 15, http://www.bis.org/publ/cpss00b.pdf ( 12.11.
2012).
206 Janina Harasim
rozumiana jako patno elektroniczna, wprzypadku ktrej transfer

danych transakcyjnych zurzdzenia patniczego bdcego wdyspozy-
cji konsumenta do terminala POS sprzedawcy nie wymaga fizycznego
kontaktu midzy tymi urzdzeniami6.
Brak koniecznoci fizycznego kontaktu nonika patnoci, ktrym
moe by karta lub urzdzenie mobilne, zterminalem wynika zzasto-
sowania wpatnociach zblieniowych technologii fal radiowych krt-
kiego zasigu RFID (Radio-Frequency Identification) lub opartego na
niej standardu NFC (Near Field Communication), ktry wykorzystuje
oddziaywanie pl elektromagnetycznych do przesyania informacji na
stosunkowo niewielkie odlegoci. Technologia RFID znalaza zastoso-
wanie w przypadku kart zblieniowych (contactless cards), za NFC
wzblieniowych patnociach mobilnych (mobile proximity payments),
ktre stanowi dwa podstawowe rodzaje patnoci zblieniowych.
Wykorzystywanie rnych nonikw utrudnia klasyfikacj patnoci
zblieniowych. Wrezultacie karty zblieniowe izblieniowe patnoci
mobilne traktuje si albo jako odrbny rodzaj innowacyjnych instru-
mentw patniczych7, albo zalicza si do rnych kategorii innowacji
patniczych8.
Zastosowanie patnoci zblieniowych moe przynie najwiksze
korzyci zwaszcza w transporcie miejskim, barach i restauracjach
szybkiej obsugi, stacjach benzynowych, parkomatach, punktach pobo-
ru opat na autostradach czy na imprezach masowych wszdzie tam,
gdzie transakcje opiewaj na niewielkie kwoty, azarazem bardzo istot-
ne znaczenie ma szybko obsugi.
6
Contactless Payments 2006, Datamonitor 2006,. s. 12.
7
Zob. np. Advanced Payments Report 2011. Edgar Dunn & Company 2011.
8
Przykadowo wraporcie sporzdzonym przez CPSS wyrniono pi kategorii in-
nowacji patniczych: innowacje zwizane zkartami patniczymi, patnoci internetowe,
patnoci mobilne, elektroniczn prezentacj ipatno rachunkw (EBBP Electro-
nic Bill Presentment and Payment) oraz innowacje zwizane z popraw infrastruk-
tury ibezpieczestwa patnoci. Patnoci zblieniowe nie wystpuj tu jako odrbna
kategoria innowacji, jednak ze wzgldu na rodzaj wykorzystywanego nonika karty
zblieniowe mona zaliczy do grupy innowacji zwizanych zkartami patniczymi, za
zblieniowe patnoci mobilne do grupy patnoci mobilnych.
2. Rozwj rynku patnoci zblieniowych wPolsce
2.1. Pierwsze wdroenia patnoci zblieniowych na wiecie

iwPolsce
Patnoci zblieniowe maj krtk histori, nie tylko w Polsce, ale

ina wiecie. Jako pierwsze na rynku pojawiy si karty zblieniowe9
w 2002 r. wOrlando (USA) MasterCard przeprowadzi pierwszy test kart
zblieniowych PayPass, razem zChase, Citibank oraz MNBA. Wkolej-
nych latach na rynku amerykaskim zrealizowano wiele programw
wdroenia kart zblieniowych. Wramach wikszoci znich stosowano
technologi PayPass, jednak wydawano take bezstykowe karty Visa
(payWave) oraz American Express ( ExpressPay). Poza rynkiem ame-
rykaskim MasterCard prowadzi pilotae kart zblieniowych na Filipi-
nach iwTajlandii (2005) oraz Japonii iAustralii (2006). Pierwsze karty
zblieniowe Visa pojawiy si wlutym 2005 r. wMalezji (po tecie prze-
prowadzonym wtym kraju wkwietniu 2004 r.), awmarcu na Tajwanie
(wsplnie z Chinatrust Commercial Bank). Wydawcy kart patniczych
wEuropie wykazywali do du rezerw, jeli chodzi owprowadzanie
kart zblieniowych priorytetem dla nich bya w tym czasie migracja
na karty zmikroprocesorem EMV, ktra bya do kosztowna. Pierwsz
prb wprowadzenia kart zblieniowych wtechnologii PayPass (Master-
Card) na rynek europejski podj Royal Bank of Scotland latem 2006 r.
Nieco pniej pojawiy si pierwsze prby wdroenia patnoci mo-
bilnych. W kwietniu 2006 r. Visa rozpocza test zblieniowych pat-
noci mobilnych w Malezji10. W tym samym roku Visa zrealizowaa,
9
Po raz pierwszy technologia RFID w sferze patnoci zostaa wykorzystana
wtransporcie miejskim: w1997 r. wHongkongu (wsystemie elektronicznej portmo-
netki Octopus), w1999 r. wUSA wstanie Waszyngton, aw2003 r. wWielkiej Brytanii
(karta Oyster wydana przez Transport for London) N.Quibria: The Contactless Wave:
ACase Study in Transit Payments, Emerging Payments Industry Briefing, Fereral
Reserve Bank of Boston, June 2008, s. 7-9, http://www.bostonfed.org/economic/cprc/
publications/briefings/transit.pdf (14.02.2013).
10
Test trwa 4 miesice iobj 200 osb, apartnerami Visy byli: Maybank, Ma-
xis Communications Berhad (operatot telefonii komrkowej) iNokia. Uczestnicy testu
musieli by rwnoczenie posiadaczami karty Maybankard Visa oraz klientami Maxis
Communications Berhad (oraz uytkownikami telefonw Nokia).
208 Janina Harasim
we wsppracy z LG Card i LG Telecom program wdroenia patno-

ci zblieniowych (kart ipatnoci mobilnych) wKorei Poudniowej11.
Wpodobnym czasie zblieniowe patnoci mobilne pojawiy si po raz
pierwszy w Europie jeden z najwikszych operatorw telefonii ko-
mrkowej wEuropie Vodafone D-2 ogosi, e zaoferuje swoim klientom
we Frankfurcie moliwo patnoci zblieniowej telefonem za przejaz-
dy komunikacj autobusow. W tecie wykorzystano podobnie jak
w krajach Azji i Pacyfiku telefony Nokia, jednak w odrnieniu od
wdraanych w tamtym regionie rozwiza, w Europie aplikacja zbli-
eniowa bya instalowana na karcie SIM telefonu, a nie na odrbnej
karcie.
Polska wprowadzia patnoci zblieniowe jako pierwszy kraj wEu-
ropie rodkowo-Wschodniej. Wgrudniu 2007 r. Bank Zachodni WBK
S.A., przy wsppracy z MasterCard i z firm eService S.A., wyda
pierwsz kart bezstykow. Bya to karta Maestro PayPass typu pre-
-paid (przedpacona). Niespena rok pniej, wlistopadzie 2008 r., ten
sam bank wyda kart zblieniow poczon zrachunkiem biecym
bya to Visa Electron<30 adresowana do klientw poniej 30. roku
ycia12. W2008 r. wofercie BZ WBK pojawiy si take pierwsze karty
zblieniowe Visa Visa PayWave. W2009 r. do grona wydawcw kart
zblieniowych doczyy kolejno: ING Bank lski, Alior Bank, mBank
iMultibank oraz Polbank EFG.
Wmaju iczerwcu 2010 r. przeprowadzono pierwsze testy mobilnych
patnoci zblieniowych13, za w2011 r. oraz latem 2012 r. przeprowa-
dzono kolejnych 5 programw pilotaowych. Pilotae byy realizowa-
ne przez kilka stron partnerami bankw (oprcz Inteligo iBZ WBK
pilotae organizoway BRE Bank Multibank imBank oraz ING Bank
11
Warto jednak zaznaczy, e na owiele wiksz skal patnoci mobilne wdraali
jednak wtym czasie wKorei Pd. sami operatorzy telefonii komrkowej (SK Telecom
iKTF), ktrzy tylko do koca 2006 r. zainstalowali 150 tys. czytnikw zblieniowych
(akceptujcych zarwno patnoci PayPass jak iPayWave) izaangaowali si wdystry-
bucj miniaturowych kart kredytowych do telefonw (umoliwiajcych patnoci zblie-
niowe) wydawanych przez Samsung Card.
12
Strategia rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce na lata 2009-2013, Narodo-
wy Bank Polski, Zwizek Bankw Polskich, Koalicja na Rzecz Obrotu Bezgotwkowego
iMikropatnoci, Warszawa, luty 2009, s. 62-63.
13
Wpierwszym znich partnerami byli: Inteligo, Era iMasterCard, wdrugim
BZ WBK, Plus GSM oraz Visa Europe.
lski) byy organizacje patnicze (MasterCard iVisa) oraz operatorzy

telefonii komrkowej (T-Mobile, Plus GSM iOrange).
2.2. Wzrost liczby nonikw patnoci mobilnych
Jak wspomniano wczeniej, jako pierwsze na rynku patnoci deta-

licznych wPolsce pojawiy si karty zblieniowe. Wcigu pierwszych
kilku lat trudno byo przeama nieufno klientw do tego instru-
mentu, ostronie do ich wydawania podchodziy take banki. Istotne
znaczenie dla upowszechnienia kart zblieniowych miay nasilone
dziaania promocyjne organizacji patniczych. MasterCard intensyw-
nie promowa karty zblieniowe na imprezach masowych, w tym na
dziewiciu najwikszych festiwalach muzycznych ifilmowych (m.in. na
Heineken Opener, Woodstock, Coke Live Music Festiwal, Orange War-
saw Festiwal, T-Mobile Nowe Horyzonty czy Off Festival), aostatnio
podczas Euro 2012, ale take wrestauracjach, sieciach handlowych czy
sklepach14. Podobne akcje, cho ukierunkowane raczej na upowszech-
nienie kart patniczych wogle, prowadzi Visa. Ich przykadem mog
by: loteria Pa kart iwygrywaj kadego dnia prowadzona wokre-
sie kwiecie czerwiec 2011 r., ktrej towarzyszya intensywna kam-
pania reklamowa, czy program rozwoju sieci akceptacji Kart Visa
zapacisz wszdzie15 wspfinansowany przez polskie banki wydajce
karty Visa. Poza dziaaniami promocyjnymi organizacji patniczych
zainteresowanie technologi zblieniow zwikszyo pojawienie si na
rynku tzw. gadetw patniczych, takich jak np. naklejki zblieniowe,
zegarki czy breloczki, ktre przycigny uwag mediw.
Prawdziwy przeom na rynku kart zblieniowych nastpi jednak
w 2010 r. Wtedy otrzymali je posiadacze kont osobistych w PKO BP
iPekao SA. Poza tym masowo zaczy je wydawa take inne banki
14
Jedn z pierwszych tego typu promocji przeprowadzi w okresie listopad
2009-stycze 2010 r. MasterCard wrestauracjach sieci McDonalds klienci, ktrzy
za dowolny McZestaw zapacili kart zblieniow MasterCard PayPass lub Maes-
tro PayPass otrzymali dodatkowo kaw lub dowolny deser za darmo .Szewczyk,
McDonalds promuje patnoci zblieniowe http://media2.pl/technologie/58893-
-mcdonald%E2%80%99s-promuje-platnosci-zblizeniowe.html (16.05.2011)
15
Program ten koncentruje si na maych irednich placwkach, ktre dotd nie
przyjmoway patnoci kartami, szczeglnie wmniejszych miejscowociach ina wsiach,
gdzie sie akceptacji jest sabo rozwinita.
210 Janina Harasim
liczba wydawcw tego typu kart wzrosa wwczas do 19. Efektem tego
by skokowy wzrost liczby kart zblieniowych z321 tysicy w2009 r.
do prawie 2,2 mln na koniec 2010 r. Wnastpnych latach liczba kart
zblieniowych rosa dalej wbardzo szybkim tempie, osigajc pod ko-
niec 2012 r. 14,8 mln szt. Tym samym udzia wrynku kart zfunkcj
zblieniow, ktry w2009 r. wynosi zaledwie 1%, wzrs do 44% (zob.
Rysunek 1).
16000 50%
44,0% 45%
14000
40,4%
40%
12000 35,2%
32,2% 35%
10000 29,3%
30%
8000 25%
14 820
13 400 20%
6000 11 500
10 300
9 400 15%
4000
10%
6,8%
2000
5%
1,0% 2 190
0,1% 20
321
0 0%
2008 2009 2010 2011 I kw. 2012 II kw. 2012 III kw. 2012 IV kw. 2012
Liczba kart (w tys.) Udzia (w %)
Rys. 1. Liczba kart zblieniowych wPolsce wlatach 2008-2012

rdo: opracowanie wasne na podstawie informacji kwartalnych NBP okartach pat-
niczych.
Wraz ze wzrostem liczby kart zmienia si stopniowo struktura rodzajo-

wa ogu kart patniczych wyposaonych wfunkcj zblieniow. W2008 r.
61,5% kart zblieniowych stanowiy karty debetowe, 25,6% karty kre-
dytowe, a12,8% karty przedpacone16. Wkolejnych latach, kiedy banki
zdecydoway si na masowe wydawanie karty z funkcj zblieniow
jako podstawowej karty do konta osobistego, gwnym nonikiem pat-
noci zblieniowych stay si karty debetowe w latach 2010 i 2011
stanowiy one ponad 90% wydanych kart zblieniowych. W ostatnim
M. Polasik, E. Starogarska, Polski rynek patnoci zblieniowych rok 2011,

16
Polasik Research, Toru, wrzesie 2011, s. 6.

okresie struktura nonikw zaczyna jednak ponownie si zmienia

udzia kart debetowych spada, za to ronie udzia kart kredytowych
zfunkcj zblieniow. Wedug danych opublikowanych przez Open Fi-
nance na koniec 2012 r., karty debetowe stanowiy nieco ponad 77%
wydanych kart zblieniowych, udzia kart kredytowych wynis blisko
17,5%, aponad 5% kart zblieniowych byo kartami przedpaconymi.
Ponadto banki sprzeday ponad 122 tys. innych nonikw patnoci
zblieniowych, takich jak: naklejki, zegarki, breloczki oraz karty SIM
do patnoci telefonem komrkowym17. Tych ostatnich, bdcych noni-
kami mobilnych patnoci zblieniowych do koca 2012 r. wydano jed-
nak tylko niespena 9 tysicy18. Jest to rezultat uruchomienia zkocem
padziernika 2012 r. dwch komercyjnych ofert patnoci NFC (zob.
Tabela 1).
Tabela 1. Pierwsze komercyjne oferty mobilnych patnoci zblieniowych

wPolsce
Nazwa produktu Orange Cash My Wallet
Termin rozpoczcia 26.10.2012 r. Internet 29.11.2012 r.
sprzeday 5.11.2012 r. pozostae
kanay dystrybucji
Wsppracujce mBank, Orange, Mastercard mBank, Polbank, T-Mobile,
podmioty MasterCard
Typ instrumentu Karta przedpacona (mBank Karta debetowa mBanku
patniczego MasterCard Orange Cash) lub karta kredytowa Polbanku
Zastosowana SIM-centric SIM-centric
technologia Aplikacja patnicza fabrycznie Aplikacja patnicza
zainstalowana na nowej instalowana zdalnie na karcie
karcie SIM NFC SIM zwykorzystaniem OTA
Brak moliwoci (Over-The-Air)
zainstalowania dodatkowych Moliwo doczania innych
aplikacji (np. wspomagajcej aplikacji (np. karty miejskiej)
transakcje izarzdzanie
rodkami na karcie)
Wymagania Telefon NFC. SIM Orange Telefon NFC, SIM NFC,
techniczne Cash wczona transmisja danych
rdo: opracowanie wasne na podstawie M.Polasik, Patnoci zblieniowe wPolsce
rok 2012. Rozwj rynku technologia NFC perspektywy, Polasik Research, Toru,
listopad 2012, s. 33.
17
Karty zblieniowe w IV kw. 2012 r., http://www.finanse.egospodarka.
pl/90099,Karty-zblizeniowe-w-IV-kw-2012-r,1,63,1.html (8. 02. 2013).
18
Ibidem.
212 Janina Harasim
Bardziej nowoczesnym i atrakcyjnym produktem jest mobilny

portfel MyWallet. Jest to bowiem otwarta platforma, do ktrej mog
przystpowa kolejne banki, aaplikacja patnicza (wpostaci karty
debetowej czy kredytowej) moe by instalowana na dowolnym te-
lefonie NFC zkart SIM NFC. Natomiast oparcie Orange Cash na
karcie przedpaconej znacznie ogranicza uyteczno telefonu jako
nonika patnoci zblieniowych i obnia transakcyjno takiego
rozwizania.
2.3. Rozwj sieci akceptacji patnoci zblieniowych
Rozwj rynku kart zblieniowych nie byby jednak moliwy bez rw-
noczesnego rozwoju sieci akceptacji, wtym przede wszystkim wzrostu
liczby terminali zblieniowych. Pionierzy obsugi patnoci zblienio-
wych w Polsce to centrum autoryzacyjno-rozliczeniowe eService oraz
restauracje McDonalds. W2008 r. sie akceptacji patnoci zblienio-
wych bya bardzo uboga iobejmowaa zaledwie 800 punktw handlo-
wych zlokalizowanych gwnie w najwikszych miastach (Warszawa,
Pozna i Wrocaw). W 2009 r. w obsug kart zblieniowych wczy
si agent rozliczeniowy First Data Polska. Dziki inwestycjom agentw
rozliczeniowych oraz dofinansowaniu ze strony organizacji patniczych
sie terminali na koniec 2009 r. zwikszya si do 6 tys., co zachcio ban-
ki do dodawania funkcji zblieniowej do wydawanych kart. W2010 r.
grono agentw obsugujcych patnoci zblieniowe powikszyo si
okolejne trzy podmioty, aliczba terminali wzrosa do 13,2 tys. szt.19,
co oznaczao, e karty zblieniowe byy akceptowane wokoo 6% POS.
W kolejnych latach liczba terminali zblieniowych rosa w szybkim
tempie ina koniec III kwartau 2012 r. wyniosa 90 tys., co stanowio
ponad 30% wszystkich POS zainstalowanych w punktach usugowo-
-handlowych (zob. Rysunek 2).
19
M.Polasik, E.Starogarska, Polski rynek, op. cit., s. 7.
100000 35,00%
30,8%
90000
30,00%
80000 27,1%
24,5%
70000 25,00%
60000
20,00%
18,0%
50000
90 000 15,00%
40000 77 000
67 000
30000 10,00%
48 000
20000 5,4%
2,8% 5,00%
10000 800
0,4% 6 000 13 200
0 0,00%
2008 2009 2010 2011 I kw. 2012 II kw. 2012 III kw. 2012
Liczba terminali (w szt) Udzia (w %)
Rys. 2. Liczba terminali zblieniowych wPolsce wlatach 2008-2012

rdo: opracowanie wasne na podstawie Informacji kwartalnych NBP okartach pat-
niczych.
Efektem dynamicznego rozwoju sieci akceptacji patnoci zblienio-

wych jest szybki wzrost liczby transakcji dokonywanych przy uyciu
kart zblieniowych. Wdrugim proczu 2010 r. czna liczba transakcji
zblieniowych wyniosa 1,3 mln, wIproczu 2011 r. bya ju 3-krotnie
wysza (3,8 mln), II procze 2011 r. przynioso podobny wzrost liczby
transakcji zblieniowych (do 11,5 mln), za na koniec Iprocza 2012
r. liczba transakcji wyniosa ju 29,6 mln. rednia warto pojedyn-
czej transakcji jest niewielka ioscyluje wgranicach 19-22 z. Wocenie
agentw rozliczeniowych, branami, w ktrych patnoci zblieniowe
s wPolsce szczeglnie intensywnie wykorzystywane imaj znaczcy
udzia we wszystkich dokonywanych transakcjach, s: mniejsze sklepy
spoywcze (89% wskaza), transport publiczny (78% wskaza), kioski
isalony prasowe (67%), sport irekreacja (56%), supermarkety iobiekty
kulturalno-rozrywkowe (po 44%), atake segment sprzeday samoob-
sugowej (33% wskaza)20.
M.Polasik, Patnoci zblieniowe wPolsce rok 2012. Rozwj rynku technolo-

20
gia NFC perspektywy, Polasik Research, Toru, listopad 2012, s. 15 inast.

214 Janina Harasim
Wrd akceptantw kart zblieniowych s nie tylko due sieci hiper-

marketw, takie jak np. Auchan, Tesco czy Carrefour, ale take sklepy
IKEA, Almi Decor, abka, drogerie Rossmann, Douglas, Sephora czy pla-
cwki Empiku. Kartami zblieniowymi mona te paci m.in. wrestau-
racjach McDonalds, kawiarniach Coffee Heaven, kinach sieci Multikino
oraz Cinema City czy te na stacjach benzynowych Shell. Ponadto pat-
noci zblieniowe (zarwno oparte na kartach, jak imobilne) rozwijaj si
wtransporcie miejskim. Miastem, ktre jako pierwsze wPolsce stworzy-
o moliwo pobierania zblieniowo opat w transporcie miejskim, jest
Wrocaw. Patnoci zblieniowe s te akceptowane wczci autobusw
oraz biletomatw wWarszawie.21 Zblieniowo mona paci za bilety ko-
lejowe, parkowanie oraz przejazd na niektrych odcinkach autostrad (np.
w2013 r. na autostradzie A1 na odcinku od Gdaska do Grudzidza).
Wnajbliszym czasie infrastruktura zwizana zfunkcjonowaniem
patnoci zblieniowych wzbogaci si obankomaty obsugujce trans-
akcje zblieniowe, bowiem pilota bankomatw zblieniowych rozpo-
cz ING Bank lski. Zblieniowo bdzie mona dokonywa szybkich
wypat (tzw. fast cash) obejmujcych kwoty 50, 100 lub 200 z. Wypata
taka ma jedn zasadnicz zalet jest szybsza oblisko 25% od trady-
cyjnej wypaty wymagajcej woenia karty do czytnika.
Zdotychczasowych rozwaa wynika, e Polska jest krajem, wkt-
rym patnoci zblieniowe rozwijaj si bardzo dynamicznie, przy czym
karty zblieniowe znajduj si w fazie szybkiego wzrostu, natomiast
patnoci mobilne NFC w fazie wprowadzania na rynek. Wyjtkowe
tempo rozwoju polskiego rynku patnoci zblieniowych zostao za-
uwaone na wiecie wsporzdzanym przez Contactless Intelligence
rankingu krajw najbardziej zaawansowanych we wdraaniu patnoci
zblieniowych Polska znalaza si wedycji 2011/12 na szstym miejscu
na wiecie, za Francj, Wielk Brytani, USA, Japoni iKore Pou-
dniow22, ktre znacznie duej wdraaj zarwno karty zblieniowe,
jak izblieniowe patnoci mobilne.
21
Moliwo pacenia zblieniowo za przejazd jest udostpniana take w innych
miastach, np. w czci pojazdw transportu miejskiego w odzi czy te w pojazdach
Przedsibiorstwa Komunikacji Miejskiej wJaworznie.
22
W rankingu jest ocenianych 5 kryteriw: liczba terminali zblieniowych, typy
dostpnych nonikw patnoci zblieniowych, liczba wydanych nonikw, liczba zapo-
wiadanych nowych aplikacji, liczba operatorw telefonii komrkowej zaangaowanych
wrozwj patnoci NFC szerzej zob. Contactless and NFC League 2012, http://con-
tactlesscities.files.wordpress.com/2012/05/city_winners.pdf (5.02.2013).
3. Perspektywy rozwoju rynku patnoci zblieniowych

wPolsce
Rozwj rynku patnoci zblieniowych w Polsce w najbliszych

latach bdzie zalea od wielu czynnikw, spord ktrych cz jest
wsplna dla kart zblieniowych i patnoci NFC, cz za odmienna
dla kadej z wymienionych form. Czynniki te s zwizane zarwno
zplusami iminusami kart zblieniowych oraz zblieniowych patnoci
mobilnych, jak iuwarunkowaniami zewntrznymi, ktre mog sprzy-
ja rozwojowi rynku lub te go hamowa. Najwaniejsze znich przed-
stawiono wTabeli 2.
Silne isabe strony patnoci zblieniowych maj znaczenie prze-
de wszystkim dla ich uytkownikw. Z ich punktu widzenia naj-
wiksz zalet patnoci zblieniowych s: szybko, wygoda i a-
two dokonywania patnoci. Badania przeprowadzone w Polsce
wykazay, e wszystkie formy patnoci zblieniowych23 s szybsze
m.in. od patnoci tradycyjnymi kartami wymagajcymi kontaktu
zterminalem POS, akarta zblieniowa dziaajca wtrybie off-line
okazaa si take konkurencyjna wstosunku do gotwki, jeli chodzi
o czas realizacji patnoci24. Patno zblieniowa jest take prosta
iwygodna, nie wymaga wprowadzania PIN, awprzypadku patno-
ci NFC noszenia ze sob dodatkowego nonika patnoci. Niewt-
pliwym plusem patnoci zblieniowych jest moliwo instalowania
na noniku dodatkowych aplikacji (np. programw lojalnociowych,
karty miejskiej, aplikacji do zarzdzania rodkami na koncie itp.),
cho warto doda, e wpraktyce nie kada oferta stwarza takie mo-
liwoci.
23
W badaniu uwzgldniono nastpujce formy patnoci zblieniowych: kart
zblieniow, kart zblieniow off-line, naklejk RFID na telefon oraz telefon NFC
zPIN.
24
M.Polasik, J.Grka, G.Wilczewski, J.Kunkowski, K.Przenajkowska, N.Tet-
kowska, Time Efficiency of Point-of-Sale Payment Methods: The Empirical Results for
Cash, Cards and Mobile Payments, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_
id=1769922, s. 13 [20.10.2012].
216 Janina Harasim
Tabela 2. Analiza SWOT patnoci zblieniowych wPolsce
MOCNE STRONY SABE STRONY
Szybko realizacji patnoci. Niski limit jednorazowej transakcji 50z.

Wygoda iatwo uycia. Niskie limity liczby dziennych transakcji.
Konkurencyjno wstosunku do gotwki Moliwo przechwycenia danych zawartych na
Atrakcyjna forma (telefon, karta, noniku.
naklejka, breloczek, zegarek itp.). Naraenie konsumenta na straty wprzypadku
Moliwo czenia zinnymi aplikacjami kradziey nonika (moliwo dokonania
(programami lojalnociowymi, kart patnoci przez osoby nieuprawnione zuwagi
miejsk itp.)*. na brak koniecznoci autoryzacji).
Brak potrzeby noszenia przy sobie Niewielka liczba modeli smartfonw zfunkcj
gotwki. NFC iich wysoka cena.
Brak koniecznoci wprowadzania PIN. Brak jednolitego standardu technologicznego
Brak koniecznoci noszenia osobnego wodniesieniu do zblieniowych patnoci
nonika (wprzypadku patnoci NFC mobilnych.
telefon mamy zawsze przy sobie).
SZANSE ZAGROENIA
Bardzo dynamiczny rozwj rynku, Przyzwyczajenie Polakw do pacenia gotwk

zwaszcza kart zblieniowych (liczba (zwaszcza wtransakcjach niskokwotowych).
kart, sie akceptacji). Niewielka wiedza Polakw na temat patnoci
Osignicie masy krytycznej zblieniowych.
wsegmencie kart zblieniowych. Szerzenie opinii oniskim poziomie
Duy potencja rozwoju, zwaszcza bezpieczestwa patnoci zblieniowych (m.in.
wsegmencie patnoci niskokwotowych przez mass media)
(wtym mikropatnoci). Obawy konsumentw zwizane zniskim
Ograniczenie obiegu gotwki. poziomem bezpieczestwa ioszustwami
Korzyci osigane przez banki, Niewielkie zainteresowanie czci konsumentw
organizacje patnicze iagentw patnociami zblieniowymi (zwaszcza
rozliczeniowych zwydawania iobsugi osb starszych iosb okonserwatywnych
kart zblieniowych. pogldach).
Due zaangaowanie tych podmiotw Sabo rozwinita infrastruktura (cigle
wupowszechnianie patnoci niewystarczajca liczba terminali
zblieniowych (wtym intensywna akceptujcych patnoci zblieniowe).
promocja). Brak wsppracy Visa iMasterCard
Due zainteresowanie konsumentw ograniczajca m.in. moliwoci akceptacji
patnociami zblieniowymi igotowo patnoci zblieniowych.
korzystania znich. Brak bodcw cenowych dla punktw
Rosnce zainteresowanie akceptantw akceptujcych patnoci zblieniowe .
(handlowcw) patnociami Due ryzyko zwizane zrozwojem
zblieniowymi. zblieniowych patnoci mobilnych. (zwaszcza
Szybko rosnca liczba posiadaczy dla bankw).
smartfonw itabletw.
*Nie zawsze wystpuje wprzypadku dostpnych obecnie na rynku ofert patnoci mo-
bilnych
Najwiksz wad tej formy patnoci jest relatywnie niski poziom

jej bezpieczestwa. Tu jednak zdania s podzielone. Banki oraz orga-
nizacje patnicze twierdz, e bezpieczestwo to jest podobne, jeli nie
wiksze25 od tego, ktre charakteryzuje inne rodzaje kart (np. debetowe
czy kredytowe), za specjalici od nowoczesnych technologii s zdania,
e np. przechwycenie danych znonika patnoci zblieniowej nie jest
specjalnie trudne. Obawy przed dokonywaniem patnoci zblienio-
wych maj take konsumenci, cho czsto wynikaj one zbraku wiedzy
onich bd zfaszywych przekona na ich temat (ksztatowanych pod
wpywem mediw czy zasyszanych, aniesprawdzonych opinii). Istot-
n wad patnoci zblieniowych jest zpewnoci ryzyko poniesienia
przez konsumenta strat w przypadku kradziey nonika i uycia go
przez osoby nieuprawnione. Zabezpieczeniem przez tak sytuacj jest
maksymalna kwota patnoci (50 z) oraz moliwo ustalenia dzien-
nego limitu liczby transakcji wykonywanych zblieniowo, jednak cz
klientw ocenia tego typu limity negatywnie, uznajc je za ogranicze-
nie uytecznoci karty.
Wgrupie uwarunkowa zewntrznych wanymi stymulantami roz-
woju rynku patnoci zblieniowych, w tym zwaszcza kart bezstyko-
wych, wPolsce s:
dynamiczny rozwj rynku i duy potencja jego dalszego wzrostu,
rosnce zainteresowanie konsumentw i akceptantw t form
patnoci,
korzyci osigane zupowszechniania patnoci zblieniowych.
Dotychczasowa dynamika rozwoju rynku i osignita liczba wy-
danych nonikw zblieniowych oraz terminali akceptujcych t for-
m patnoci wiadcz oosigniciu masy krytycznej, czyli przezwy-
cieniu tzw. problemu jaja ikury. Polega on na tym, e klienci s
skonni do korzystania znowego instrumentu patniczego wtedy, gdy
istnieje odpowiednia sie akceptacji, natomiast akceptanci warunku-
j inwestycj winfrastruktur umoliwiajc funkcjonowanie nowe-
go instrumentu odpowiednio du liczb klientw26. Naley jednak
25
Jego wyszy poziom wynika zbraku potrzeby noszenia przy sobie gotwki oraz
braku zagroenia ujawnienia PIN osobom postronnym.
26
Rynek patnoci jest bowiem tzw. rynkiem dwustronnym (two-sided markets)
charakteryzujcym si tym, e dostpne na nim dobra iusugi s dostarczane dwm
rnym grupom uytkownikw kocowych, po cenach ustalanych w ten sposb, aby
stworzy zachty do uczestnictwa dla obydwu, poniewa korzyci jednej grupy (efek-
218 Janina Harasim
zauway, e masa krytyczna zostaa osignita tylko wsegmencie

kart zblieniowych, gdzie byo to otyle atwe, e funkcja zblieniowa
jest zwykle dodawana (ito czsto bezpatnie) do nowo wydawanych
kart, co skutkuje szybkim przyrostem liczby kart zblieniowych.
Czynnikiem sprzyjajcym osigniciu masy krytycznej wprzypadku
kart zblieniowych byo take rwnoczesne wdraanie przez banki
wydajce karty mikroprocesorowego standardu EMV oraz technolo-
gii zblieniowej, co znacznie obniyo zwizane ztym koszty. Osig-
nicie masy krytycznej napdza dalszy rozwj rynku, poniewa
wszyscy jego uczestnicy (oprcz klientw iakceptantw take banki,
organizacje patnicze, agenci rozliczeniowi) s skonni dalej inwesto-
wa w ju sprawdzone i dobrze przyjte przez rynek rozwizanie.
Potwierdzaj to prognozy dalszego rozwoju rynku wedug Polasik
Research, do koca 2013 r. liczba kart zblieniowych ma si zwik-
szy do 20 mln, aliczba zblieniowych terminali patniczych POS do
170 tysicy27.
O rosncym zainteresowaniu konsumentw i akceptantw
wiadczy dynamiczny przyrost liczby kart oraz terminali akceptuj-
cych patnoci zblieniowe. Warto jednak zauway, e jeli funkcja
zblieniowa jest dodawana do karty patniczej automatycznie, anie
na yczenie klienta (atak byo dotd wwikszoci przypadkw) to
liczba wydanych kart zfunkcj zblieniow nie musi by miar rze-
czywistego zainteresowania tym produktem. Przesdza otym skala
rzeczywistego korzystania z opcji zblieniowej na karcie. Tymcza-
sem ta, zgodnie wwynikiem bada ankietowych przeprowadzonych
przez portal Money.pl, bya w 2011 r. niewielka. Spord osb po-
siadajcych karty zblieniowe 2/3 stwierdzio, e korzysta z nich
czasami lub rzadko, ponad jedna czwarta zadeklarowaa, e uy-
wa ich czsto, a niespena 7% zawsze, gdy robi zakupy28. Bada-
nia przeprowadzone przez First Data wykazay jednak, e Polacy
wykazuj du gotowo do korzystania z nowych form patnoci,
w tym zwaszcza patnoci mobilnych. Ponad poowa spord nich
zadeklarowaa, e gdyby nowe instrumenty patnicze byy dla nich
ty skali osigane przez akceptantw) rosn wraz ze wzrostem liczby klientw (efekty
sieci) szerzej zob. J.Grka, Konkurencyjno form pienidza iinstrumentw patni-
czych, CeDeWu, Warszawa 2009, s. 169-170.
27
M.Polasik: Patnoci zblieniowe, op. cit., s. 41.
28
Polacy polubili karty zblieniowe Raport Money.pl 2011, s. 8 (11.02.2013)
dostpne, arwnoczenie istniaaby szeroka sie ich akceptacji, by-

aby to preferowana przez nich forma patnoci a 38% wyrazio
gotowo skorzystania zpatnoci mobilnych, a16% zkart zblienio-
wych. Otwarto Polakw na innowacyjne formy patnoci okazaa
si najwiksza spord badanych krajw iregionw29. By deklaracje
te znalazy odzwierciedlenie wrzeczywistoci, konieczne jest jednak
uwiadomienie klientom zalet patnoci zblieniowych (zwaszcza
ich wygody i szybkoci). Istotn rol w ich upowszechnieniu mog
odegra programy promocyjne oraz nagrody rzeczowe dla osb pa-
ccych zblieniowo, czego dowiody tego typu dziaania prowadzone
dotd gwnie przez organizacje patnicze30.
W miar wzrostu liczby kart ronie take zainteresowanie han-
dlowcw akceptacj patnoci zblieniowych, cho pewn przeszkod,
zwaszcza wrozwoju rynku kart zblieniowych, jest cigle nierozwi-
zana kwestia opaty interchange, utrudniajca tworzenie bodcw ce-
nowych dla akceptantw z tytuu przyjmowania patnoci kartami.
Jednak agenci rozliczeniowi twierdz, e mimo to handlowcy s zainte-
resowani technologi zblieniow, oczym wiadczy m.in. fakt, e staa
si ona ju standardowym elementem pakietu usug oferowanych przez
nich punktom handlowo-usugowym31.
Za rozwojem rynku patnoci zblieniowych przemawiaj take
liczne korzyci osigane przez jego uczestnikw. Poza konsumentami,
o ktrych bya ju mowa, patnoci zblieniowe s rdem korzyci
szczeglnie dla bankw, agentw rozliczeniowych iakceptantw naj-
waniejsze znich zostay przedstawione wTabeli 3.
29
Badania przeprowadzone w okresie kwiecie-czerwiec 2011 r. objy 1000 in-
ternautw zkilku krajw (poza Polsk byy to: Australia, Niemcy, Wielka Brytania,
Irlandia) oraz regionu rodkowego Wschodu.
30
Ich przykadem mog by, poza wspomnianymi wczeniej programami, promo-
cje typu Buy&Get zapocztkowane ju w2009 r. przez MasterCard.
31
M.Polasik: Patnoci zblieniowe, op. cit., s. 12.
220 Janina Harasim
Tabela 3. Korzyci zwizane zwydawaniem, obsug iakceptacj patnoci

zblieniowych
Podmioty Rodzaj osiganych korzyci

Banki Wzrost przychodw.
Wiksza transakcyjno kart wyposaonych wfunkcj zblieniow.
Korzyci marketingowe, wtym budowa wizerunku banku jako
instytucji innowacyjnej.
Pozyskanie nowych klientw.
Wiksze dochody ztytuu opaty interchange oraz dochody
odsetkowe (wprzypadku kart kredytowych zfunkcj zblieniow).
Agenci Wzrost liczby rozliczanych transakcji izwizane ztym korzyci
rozliczeniowi finansowe.
Wzrost transakcyjnoci terminali (wiksza liczba transakcji
rozliczana przez jeden terminal).
Akceptanci Moliwo wzrostu przychodw (ktra wynika ze skrcenia czasu
obsugi jednego klienta).
Wiksze wydatki klientw dokonujcych patnoci zblieniowych
(o20-30%) od tych, ktrzy pac gotwk, iwyszy poziom ich
zadowolenia.
Wzrost powtarzalnoci zakupw i ich czstotliwoci.
Obnienie kosztw zwizanych zobrotem gotwkowym
(ubezpieczenie gotwki, straty zwizane zkradzieami itd.).
Moliwo pozyskania informacji na temat preferencji
konsumentw iich zwyczajw zakupowych iwykorzystania ich
wdziaaniach marketingowych.
Mimo formuowania optymistycznych prognoz dotyczcych rozwoju

rynku patnoci zblieniowych w Polsce oraz istnienia wielu czynni-
kw, ktre sprzyjaj temu procesowi, nie sposb jednak nie wspomnie
oprzynajmniej kilku zagroeniach mogcych go spowolni. Cz znich
ma charakter psychologiczny czynniki tego typu s zwizane przede
wszystkim zzachowaniami, przekonaniami ipreferencjami konsumen-
tw. Nale do nich m.in. silne przywizanie do gotwki oraz liczne
obawy zwizane z uywaniem innowacyjnych instrumentw patni-
czych (w tym obawy dotyczce ich bezpieczestwa), o ktrych wspo-
mniano wczeniej.
Barier rozwoju rynku patnoci zblieniowych jest take, mimo
jego szybkiego rozwoju, cigle niedostatecznie rozwinita sie akcep-
tacji, co jest zwizane m.in. zbrakiem bodcw cenowych dla handlow-
cw akceptujcych patnoci zblieniowe. Rozwojowi rynku nie sprzyja
take brak wsppracy midzy dwiema najwikszymi organizacjami
patniczymi rozwijajcymi patnoci zblieniowe (MasterCard iVisa),

ograniczajca m.in. moliwoci akceptacji tej formy patnoci.
Znacznie wicej zagroe wystpuje w segmencie zblieniowych
patnoci mobilnych. Do podstawowych barier rozwoju tego segmentu
rynku mona zaliczy: cigle niewielk liczb smartfonw wyposao-
nych wtechnologi NFC32 iich wysok cen oraz brak jednolitego stan-
dardu technologicznego, ktry mgby zosta przyjty przez wikszo
uczestnikw rynku. Najwiksze problemy dotycz umiejscowienia tzw.
bezpiecznego elementu, na ktrym miaaby by przechowywana apli-
kacja patnicza, sposobu jej instalowania oraz zarzdzania bezpiecz-
nym elementem33. Ponadto zrozwojem patnoci NFC wie si spore
ryzyko dla uczestnikw rynku, zwaszcza dla bankw, ktre musiayby
ponie due koszty zwizane zich masowym wdroeniem przy niepew-
noci uzyskania oczekiwanych korzyci z tego tytuu. Wyniki bada
wskazuj ponadto, e istotn barier rozwoju patnoci NFC s: nie-
waciwy model biznesowy oraz niewielkie zainteresowanie klientw34.
Mimo to zdecydowana wikszo bankw wPolsce deklaruje, e do
koca 2013 r. zamierza komercyjnie wdroy mobilne patnoci zbli-
eniowe, a tylko co pity bank raczej tego nie przewiduje w najbli-
szym czasie35. Prognozy dotyczce rozwoju rynku patnoci mobil-
nych nie pozostawiaj jednak wtpliwoci co do tego, e jego potencja
jest ogromny. Wedug firmy IE Market Research, w 2015 r. warto
transakcji mobilnych w Polsce wyniesie 9,4 mld USD. Analitycy fir-
my Frost&Sullivan twierdz, ze do koca 2017 r. warto transakcji
mobilnych wkrajach Europy rodkowo-Wschodniej osignie 22,7 mld
EUR. Prognozy dotyczce rozwoju patnoci mobilnych na wiecie s
jeszcze bardziej obiecujce zdaniem firmy IE Market, w2013 r. war-
32
Wedug Polasik Research, wlistopadzie 2012 r. na polskim rynku byo dostp-
nych 12 modeli telefonw wyposaonych wtechnologi NFC, podczas gdy na wiecie
byy dostpne ju 63 modele telefonw i13 modeli tabletw ibidem, s. 34.
33
Najczciej stosowanymi rozwizaniami s: umieszczanie aplikacji na karcie
SIM telefonu (model sim-centric) lub na odrbnej karcie micro SD instalowanej wtele-
fonie, astanowicej pami zewntrzn.
34
Ibidem, s. 39. Niewielkie zainteresowanie klientw wynika zwczesnej fazy roz-
woju patnoci NFC (co sprawia, e korzysta znich nieliczna grupa innowatorw), rela-
tywnie niewielkiej liczby uytkownikw smartfonw itabletw oraz do duej zoono-
ci tych urzdze (co powoduje, e dla wielu osb korzystanie znich jest zbyt trudne).
35
Ibidem, s. 43.
222 Janina Harasim
to transakcji mobilnych ma przekroczy 86 mld USD, za rok pniej

ju 1,1 bln USD36.
Podsumowanie
Patnoci zblieniowe wPolsce rozwijaj si bardzo dynamicznie,

jednak dotyczy to przede wszystkim rynku kart zblieniowych. Jest
to efekt bardzo duego zaangaowania organizacji patniczych iban-
kw, ktre czerpi zich wydawania iobsugi liczne korzyci. Warto
zauway, e karty zblieniowe nie stanowi konkurencji dla innych
oferowanych przez banki instrumentw rozliczeniowych, przeciwnie
uzupeniaj iwzbogacaj ich ofert. Znacznie wolniej rozwija si
segment zblieniowych patnoci mobilnych, bowiem rozwj pat-
noci NFC wymaga wsppracy bankw nie tylko z organizacjami
patniczymi, ale przede wszystkim z operatorami telefonii komr-
kowej, ktrych interesy pozostaj czsto wsprzecznoci zinteresem
bankw.
Biorc pod uwag prognozy rozwoju rynku patnoci mobilnych,
wydaje si jednak, e banki powinny jak najszybciej zintensyfikowa
wspprac zoperatorami telefonii komrkowej oraz innymi podmiota-
mi (organizacjami patniczymi, agentami rozliczeniowymi itd.) wcelu
rozwoju komercyjnych ofert zblieniowych patnoci mobilnych. Do-
wiadczenia krajw Azji Poudniowo-Wschodniej, wtym Japonii, gdzie
patnoci mobilne rozwijaj si dynamicznie, pokazuj, e wsppraca
taka moe by owocna i korzystna dla wszystkich zainteresowanych
stron. Zuwagi na do due zaawansowanie rozwoju rynku kart zblie-
niowych, przywizanie Polakw do gotwki oraz barier technologicz-
n icenow zwizan ze wzrostem liczby telefonw NFC, wcigu kilku
najbliszych lat nie naley jednak spodziewa si szybkiego rozwoju
mobilnych patnoci zblieniowych.
Patnoci mobilne w Polsce: 9,4 mld dol. w 2015 roku, http://www.rp.pl/arty-

36
kul/765697.html (10.02.2013).
Bibliografia
AGlossary of Terms Used in Payments and Settlemet Systems. Bank for In-
ternational Settlements, Basel 2003, http://www.bis.org/publ/cpss00b.
pdf
Advanced Payments Report 2011. Edgar Dunn & Company 2011
Contactless and NFC League 2012, http://contactlesscities.files.wordpress.
com/2012/05/city_winners.pdf
DeWu, Warszawa 2009
Innovations in Retail Payments. Report of the Working Group on Innova-
tion in Retail Payments. Committee on Payment and Settlement Sys-
tems, Bank for International Settlements, May 2012
Karty zblieniowe w IV kw. 2012 r., http://www.finanse.egospodarka.
pl/90099,Karty-zblizeniowe-w-IV-kw-2012-r,1,63,1.html
Payment Systems Worldwide a Snaphot. Outcomes of the Global Pay-
ment Systems Survey 2010, The World Bank 2011
Patnoci mobilne w Polsce: 9,4 mld dol. w 2015 roku, http://www.rp.pl/
artykul/765697.html
Polacy polubili karty zblieniowe, Raport Money.pl 2011
Polasik M., Grka J., Wilczewski G., Kunkowski J., Przenajkowska K.,
Tetkowska N., Time Efficiency of Point-of-Sale Payment Methods: The
Empirical Results for Cash, Bards and Mobile Payments, http://papers.
ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1769922
Polasik M., Starogarska E., Polski rynek patnoci zblieniowych rok
2011, Polasik Research, Toru, wrzesie 2011
Polasik M.: Patnoci zblieniowe wPolsce rok 2012. Rozwj rynku tech-
nologia NFC perspektywy, Polasik Research, Toru, listopad 2012
Quibria N.: The Contactless Wave: ACase Study in Transit Payments,
Emerging Payments Industry Briefing, Fereral Reserve Bank of Bos-
ton, June 2008 http://www.bostonfed.org/economic/cprc/publications/
briefings/transit.pdf
Schmiedel H., Kostova G., Ruttenberg W., The Social and Private Costs of
Retail Payment Instruments. AEuropean Perspective. Occasional Pa-
per Series No 137, European Central Bank September 2012
Strategia rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce na lata 2009-2013, Na-
rodowy Bank Polski, Zwizek Bankw Polskich, Koalicja na Rzecz Ob-
rotu Bezgotwkowego iMikropatnoci, Warszawa, luty 2009
Szewczyk , McDonalds promuje patnoci zblieniowe, 23 listopad 2009,
http://media2.pl/technologie/58893-mcdonald%E2%80%99s-promu-
je-platnosci-zblizeniowe.html
224 Janina Harasim
Contacless payment market in Poland the current stage

and prospects of the development
Summary
The paper presents the progress of contactless payments in Poland and

examines internal and external determinants of their development in the
nearest future. The analysis is based on data and reports concerning the
domestic contactless cards market, but also utilizes the SWOT analysis to
identify and discuss factors influencing the progress of contactless payments
in the coming years.
Contactless payments offer apractical and viable alternative to cash, es-
pecially in the area of micropayments. The development of contactless cards
in Poland has been very fast over the past three years. Taking into account
the number of users and the size of the acceptance network it seems that
the critical mass in this segment of the market was reached. Once achieved
it stimulates its further development because of existing network effects
(large base of users) and economies of scale (low average cost of payment).
Despite the rapid growth of the contacless cards, the NFC payments in Po-
land represents avery early stage of development.
Speed and convenience of payment, growing interest of consumers and
merchants as well as strong benefits for card issuers, processing companies
and retailetrs will be the most important drivers of growth of contactless
payments in Poland in the nearest future. However, there is anumber of
challenges: the negative consumers perception of security of contactless
payments, the acceptance network which is still underdeveloped, the small
number of NFC phones, their relatively high price and lack of common tech-
nological standard.
Key words: contactless cards, mobile proximity payments, NFC, RFID,

retail payments
Janusz Cichy1
Karty patnicze wpatnociach detalicznych

oraz pozarozliczeniowe usugi
znimi zwizane
Wstp
Karta patnicza to instrument rozliczeniowy, ktry podlega dyna-

micznemu rozwojowi. Rozwj ten wynika zjednej strony znieustanne-
go postpu technologicznego, azdrugiej zpotrzeby zaoferowania nowo-
czesnych instrumentw finansowych dla pozyskania lub zatrzymania
klienta. Polskie spoeczestwo jeszcze kilkanacie lat temu posugiwao
si wpatnociach detalicznych tylko gotwk, wprowadzenie do ofer-
ty bankowej kart patniczych zrodzio potrzeb ich posiadania iprzy-
czynio si do ograniczenia obiegu gotwkowego wgospodarce. Jednak
wraz zcig edukacj finansow klienta funkcja rozliczeniowa karty
staa si warunkiem koniecznym jej nabycia, ale ju niewystarczaj-
cym. Banki zaczy nie tylko oferowa nowe karty patnicze, takie jak
karty zblieniowe oraz karty zwywietlaczem, ale take wich ramach
szereg usug pozarozliczeniowych, ktre stay si wyznacznikiem jako-
ci oraz popularnoci kart patniczych.
Wpolskiej literaturze finansowej karta patnicza jako instrument
rozliczeniowy jest stale obecna. Brak jednak zwartego omwienia ofe-
rowanych wjej ramach usug finansowych. Dlatego te za cel artykuu
obrano prezentacj usug finansowych oferowanych wramach rnych
1
Dr Janusz Cichy, Uniwersytet Ekonomiczny wKatowicach, Katedra Bankowoci
iRynkw Finansowych, Adiunkt, janusz.cichy@ue.katowice.pl
226 Janusz Cichy
rodzajw kart patniczych oraz ocen korzyci, jakie ich posiadacze uzy-
skuj. Wymaga to uwzgldnienia oferty wybranych bankw-emitentw
oraz analizy ekonomicznych przesanek korzystania znich.
1. Karta patnicza ijej praktyczny aspekt wpatnociach

detalicznych
Na gruncie prawa polskiego karta patnicza obecna jest w dwch

ustawach. Obowizujce Prawo bankowe z 1997 r. wymienia kart
patnicz jako form rozlicze bezgotwkowych, adefiniujc j, odsya
czytelnika2 do ustawy z2002 r. oelektronicznych instrumentach pat-
niczych3. Zgodnie zart. 2 teje ustawy, przez pojcie karty patniczej
naley rozumie kart identyfikujc wydawc i upowanionego po-
siadacza, uprawniajc do wypaty gotwki lub dokonywania zapa-
ty, awprzypadku karty wydanej przez bank lub instytucj ustawowo
upowanion do udzielania kredytu take do dokonywania wypaty
gotwki lub zapaty z wykorzystaniem kredytu. Aby otrzyma kart
patnicz, naley zawrze umow zbankiem, wktrej zobowizuje si
on wobec posiadacza karty do rozliczania operacji dokonanych przy jej
uyciu, aposiadacz zobowizuje si do zapaty kwot operacji wraz zna-
lenymi wydawcy kwotami opat iprowizji lub do spaty swoich zobo-
wiza na rachunek wskazany przez wydawc.
Karta patnicza jest dynamicznie rozwijajcym si instrumentem
rozlicze bezgotwkowych, jednak rozwj ten jest gwnie jakociowy,
anie ilociowy. Na koniec IV kwartau 2012 r. liczba kart patniczych
wynosia 33,3 mln sztuk iwstosunku do poprzednich kwartaw tyl-
ko nieznacznie wzrosa. Kartami tymi wykonano wostatnim kwarta-
le 2012 r. prawie 520 mln transakcji gotwkowych ibezgotwkowych
ocznej wartoci 106 mld zotych. Oznacza to 15,6 transakcji przypa-
2
Ustawa zdnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe, Dz. U.z2002 r. Nr 72, poz.
665, zpn zm. Art. 4
3
Ustawa z dnia 12 wrzenia 2002 roku o elektronicznych instrumentach patni-
czych, Dz. U.Nr 169, poz. 1385, zpon, zm.
Karty patnicze wpatnociach detalicznych 227
dajcych na jedn kart, rednio o wartoci 204 zotych4. Czy mona

zatem postawi tez, e polski rynek kart patniczych jest nasycony?
Oile liczba transakcji czy te warto transakcji moe, wraz zrozwo-
jem gospodarczym Polski izamonoci Polakw wzrasta, otyle wyda-
je si, e liczba kart patniczych powoli osiga swoje apogeum. Wofer-
cie bankw pojawiaj si karty o niestandardowym wygldzie, karty
przezroczyste, minikarty, ale maj one raczej cechy gadetu, anie co-
dziennego instrumentu rozliczeniowego. Do najnowszych rodzajw ofe-
rowanych kart patniczych zaliczy mona karty zwywietlaczem oraz
karty zblieniowe. Oile te pierwsze stanowi nowink technologiczn
znajdujc si od niedawna wofercie Getin Banku, otyle karta zblie-
niowa wprawdzie funkcjonuje ju wobiegu od kilku lat, ale jednak nie
jako osobny rodzaj karty, lecz jako klasyczna karta debetowa zfunkcj
zblieniow. Wten sposb nie dochodzi do przyrostu liczby kart, atylko
do wymiany wczeniejszych kart debetowych na zblieniowe.
Nie wszystkie karty patnicze maj takie same cechy, ale te nie
kady klient zgasza takie same potrzeby i gotw jest ponosi takie
same opaty za korzystanie zkarty. Banki, wychodzc naprzeciw po-
trzebom klientw, oferuj rne rodzaje kart posiadajcych odmienne
funkcje oraz moliwoci. Do funkcji karty patniczej zaliczy mona:
funkcj bankomatow gdy karta suy posiadaczowi do reali-
zacji transakcji w bankomacie (wypaty gotwki, sprawdzenia
stanu rachunku, wydrukowania historii transakcji, zmiany kodu
PIN czy dostpu do funkcji depozytowych wbankomacie);
funkcj patnicz przy dokonywaniu patnoci wpunkcie han-
dlowo-usugowym;
funkcj prestiow oznaczajc dostp do okrelonych usug dla
posiadaczy wybranych, prestiowych kart patniczych (moliwo
awaryjnej wypaty gotwki, bezpatnej rezygnacji zhotelu, wypo-
yczenie samochodu bez uiszczenia kaucji czy moliwo uzyska-
nia pomocy prawnej lub medycznej).
Klasyfikacji kart patniczych jest wiele, ale podstawowym kryte-
rium ich podziau jest sposb rozliczenia patnoci. Wedug tego kry-
terium mona wyrni karty debetowe, karty kredytowe, karty typu
charge oraz karty przedpacone5. Karta debetowa jest najpopular-
4
Informacja okartach patniczych. IV kwarta 2012 r. NBP, Warszawa, marzec
2013, s. 5-15.
5
Pozostae rodzaje kart omwione s wobszernej literaturze przedmiotu.
228 Janusz Cichy
niejsza inajatwiej dostpna, wystarczy tylko podpisa umow ootwar-

cie iprowadzenie rachunku bankowego. Transakcje opacane t kart
realizowane s natychmiast, aklient musi posiada pokrycie wsaldzie
rachunku. Kart kredytow otrzymuje klient po uprzednim zbada-
niu jego zdolnoci kredytowej na podstawie od trzech do szeciu mie-
sicznych wpyww na rachunek bankowy, przy czym rachunek ban-
kowy nie jest wymagany, aby tak kart otrzyma od banku. Wtakim
przypadku zdolno kredytowa badana jest na podstawie uzyskiwa-
nych miesicznych dochodw albo okazania rocznego rozliczenia podat-
kowego. Karta taka umoliwia w ramach ustalonego limitu dokony-
wanie patnoci w okresie rozliczeniowym, po upywie ktrego klient
moe (ale nie musi) w peni uregulowa swoje zobowizania wobec
banku. Gdy zdecyduje si nie regulowa wpeni swojego zobowizania,
uzyskuje kredyt obarczony wysokimi odsetkami, a jednoczenie limit
kredytowy w karcie zostaje pomniejszony o niespacon kwot. Kar-
ta typu charge podobna jest do karty kredytowej, jednak zasadnicz
rnic pomidzy nimi jest obowizek kadorazowej cakowitej spaty
wykorzystanej kwoty w ramach ustalonego limitu, w danym okresie
rozliczeniowym. Z kolei karta przedpacona posiada zakodowan
warto rodkw pieninych, do wysokoci ktrej mona realizowa
patnoci. Karta taka moe by jednorazowa bd odnawialna wtym
wypadku po dokonaniu odpowiedniej wpaty lub przelewu zrachunku
bankowego moe ona odzyska sw pierwotn warto. Wydawana jest
ona na okaziciela, ado jej nabycia nie jest wymagane posiadanie ra-
chunku bankowego. Karta ta spenia funkcj elektronicznej portmonet-
ki imoe by wykorzystywana do realizacji patnoci niskokwotowych.
Oferta kart debetowych, kredytowych iprzedpaconych skierowana
jest do kadego potencjalnego klienta. Jednak oprcz tej oferty na pol-
skim rynku dostpne s take karty bdce przedmiotem zaintereso-
wania tylko wybranych grup klientw. Do takich kart mona zaliczy:
karty lojalnociowe (partnerskie) (loyalty cards) upowaniaj-
ce posiadacza, po zrealizowaniu odpowiedniej wartoci lub iloci
transakcji, do otrzymania okrelonych przywilejw oferowanych
przez bank lub podmiot znim wsppracujcy6;
karty wsplnych marek, czyli karty wydawane we wsppracy
banku zinnym podmiotem komercyjnym (co-branded cards); na
6
http://www.lojalnosciowe.com.pl (1.03.2013)
polskim rynku przykadami takich kart s karty kredytowe wy-

dawane przez Citibank razem zLOT-em, dajce prawo do groma-
dzenia mil lotniczych, czy karty wydawane wraz zsieciami stacji
benzynowych, ktre daj moliwo zbierania punktw wprogra-
mach lojalnociowych koncernw paliwowych, co zamienianych
jest pniej na wybrane nagrody;
karty wydawane we wsppracy zorganizacjami klubowymi (af-
finity cards); karta taka nie daje okrelonych przywilejw, oprcz
prestiu posiadacza bdcego czonkiem okrelonego klubu wy-
dawcy karty;
karty wydawane we wsppracy z organizacjami spoecznymi
(charity cards); posiadacz takiej karty, pacc za jej wydanie oraz
realizujc patnoci, przyczynia si do wspierania wybranego celu
spoecznego.
Omwione karty patnicze wswojej konstrukcji zawieraj nie tyl-
ko moliwo dokonywania patnoci czy realizowania operacji wban-
komatach, ale rwnie oferuj ich posiadaczom wybrany pakiet przy-
wilejw. Ich liczba wobiegu nie jest dua, s to raczej niszowe karty
patnicze. Rwnie oglna liczba kart patniczych na polskim rynku
nie ronie wtakim tempie, jakim banki iorganizacje wydajce karty
by sobie tego yczyy. Zatem skoro nowe rodzaje kart patniczych nie
pobudzaj ilociowego rozwoju rynku, to naley podejmowa decyzje
dotyczce jakociowego jego rozwoju. Ana jakociowy rozwj na pewno
wpyw maj: bezpieczestwo, szeroka sie akceptantw oraz szeroka
gama usug finansowych oferowanych wkarcie patniczej.
2. Usugi dodatkowe do kart patniczych
Zazwyczaj, opisujc cechy karty patniczej, zwraca si uwag na

koszt jej wydania, pobierane prowizje, oprocentowanie kredytu czy do-
stpny limit. Nierzadko jednak jej posiadacz nie wie, i oprcz dokony-
wania rozlicze pieninych, moe korzysta zpakietu usug doczo-
nych do karty. Niektre usugi wykonywane s wsytuacjach awaryj-
nych, takich jak korzystanie zpomocy prawnej lub medycznej czy te
wypata niewielkiej iloci gotwki w przypadku utraty lub kradziey
230 Janusz Cichy
karty; ainne uatwiaj ycie, jak na przykad usuga cash back. Zakres
usug dodatkowych do karty jest uzaleniony gwnie od organizacji
wydajcej kart ijej rodzaju. Wpyw ma na to take polityka marke-
tingowa banku realizujcego okrelon strategi rozwoju produktw
iusug. Naley jednak wspomnie, i to wanie zakres usug dodatko-
wych oraz rozwj sieci akceptantw gwnie wiadczy oatrakcyjnoci
karty patniczej7.
Wedug ustawowej definicji karty patniczej jej posiadacz jest
upowaniony do skorzystania z kredytu bankowego, ktrego limit
bank ustala woparciu ozbadanie zdolnoci kredytowej klienta. Li-
mit kredytowy wkarcie kredytowej trudno uzna za usug dodatko-
w, gdy jest to podstawowa funkcja tego rodzaju karty. Klient moe
dokona zakupu wybranego towaru lub usugi albo zacigajc kredyt
gotwkowy, albo zwykorzystaniem karty kredytowej. Ten pierwszy
wariant wymaga poddania si procedurze kredytowej, zkolei pacc
kart kredytow mona skredytowa kady zakup bez adnych for-
malnoci. Niestety, oprocentowanie kredytu w karcie jest wysokie,
czsto sigajce maksymalnej wartoci, zgodnie zzapisem art. 359
2 kodeksu cywilnego8, a spat kredytu, z wyjtkiem minimalnej
kwoty zaduenia na poziomie 3-5%, dodatkowo utrudnia brak ko-
niecznoci regularnej spaty zobowiza. Wzwizku ztym, i istnie-
je ryzyko spacania kredytu wkarcie przez bardzo dugi okres, banki
wprowadziy do swojej oferty dodatkow usug kredyt ratalny
w karcie kredytowej. Klient dokonuje patnoci kart w sposb
standardowy, a gdy chce skorzysta z kredytu ratalnego w karcie,
zgasza bankowi ch rozoenia zaduenia na rwne raty. Zuwagi
na podjte zobowizanie klienta do regularnej spaty kredytu, bank
proponuje obnienie oprocentowania. Przykadowe warunki uzyska-
nia kredytu ratalnego w karcie kredytowej wybranych trzech ban-
kw przedstawia Tabela 1.
7
S.Woniak, Usugi dodatkowe do kart patniczych, [w:] red. A.Janc, Nowe usu-
gi bankowe na tle wybranych problemw organizacji izarzdzania bankiem uniwersal-
nym, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej wPoznaniu, Pozna 2001, s. 213.
8
Maksymalna wysoko odsetek wynikajcych z czynnoci prawnej nie moe
wstosunku rocznym przekracza czterokrotnoci wysokoci stopy kredytu lombardo-
wego Narodowego Banku Polskiego. Ustawa zdnia 23 kwietnia 1964 Kodeks Cywilny,
Dz. U.1964r. Nr 16, poz. 93 zpn. zm. Na dzie 18.03.2013 roku maksymalne opro-
centowanie wynosi 19% (stopa kredytu lombardowego NBP 4,75%).
Tabela 1. Warunki kredytu ratalnego wkarcie kredytowej
Kryteria PKO BP SA Credit Agricole BZ WBK S.A.

Termin 6, 9 lub 12 rwnych 6,10,12,18,24 od 3 do 24 rwnych
rat rwnych rat dla kart rat
Gold iSilver
3,6,9,12,24 dla kart
zsegmentu Standard
Minimalna kwota 500 z. dla bkitnej, 300 z. min. 200 z
objta planem srebrnej izotej karty max. 85 proc. limitu
kredytowej, kredytowego
2000 z. dla
PKO MasterCard
Platinium
5000 z. dla PKO
VISA Infinity
Warunki operacja zostaa operacja zostaa operacja zostaa
rozoenia na zaewidencjonowana zaewidencjonowana zaewidencjonowana
raty operacji na rachunku na rachunku na rachunku
bezgotwkowej karty kredytowej karty kredytowej karty kredytowej
wbiecym cyklu wbiecym cyklu wbiecym cyklu
rozliczeniowym, rozliczeniowym, rozliczeniowym,
nie upyny wdowolnym dniu po usug mona
3 dni od dnia zaewidencjonowaniu, uruchomi nie
zaewidencjonowania aprzed pniej ni 21 dni
operacji na rachunku wygenerowaniem od dnia rozliczenia
karty kredytowej, wycigu zkarty transakcji
kwota operacji lub
kwoty operacji
(cznie) nie
przekracza/j 50%
limitu kredytowego.
Koszt obsugi raty 1 z opata pobierana 1% , minimum 5 z. Brak prowizji
od kadej raty
Oprocentowanie Zalene od rodzaju 15,8% dla kart Gold 13,9 proc. stale
karty, kwoty 17,8% dla kart Silver wcaym okresie
transakcji oraz liczby 19,8% dla kart kredytowania
rat. Standard
rdo: oficjalne strony internetowe bankw: http://www.pkobp.pl, http://www.credit-
-agricole.pl, http://www.bzwbk.pl (01.03.2013)
Kredyt ratalny w karcie obnia dostpny limit kredytowy, ktry

bdzie si powiksza wraz ze spat kolejnych rat kredytowych. Gdy
klient spaci ca kwot kredytu, bdzie mg skorzysta zcaego przy-
znanego limitu. Dodatkow zalet takiego kredytu jest brak ucili-
wych formalnoci, ktre towarzysz standardowym kredytom ratal-
nym. Wystarczy zapaci kart, adopiero pniej zgosi bankowi ch
rozoenia kwoty zaduenia na raty.
232 Janusz Cichy
Kredyt wkarcie to nie wszystkie zalety karty patniczej, tym bar-

dziej i jest to usuga tylko dla osb posiadajcych karty kredytowe,
ajest ich wPolsce jest ponad czterokrotnie mniej ni kart debetowych9.
Usug dostpn dla wszystkich posiadaczy kart debetowych jest usu-
ga onazwie cash back, ktra na polskim rynku obecna jest od 2006 r.
Umoliwia ona pobranie kwoty pieninej wwysokoci nie wikszej ni
200 z podczas dokonywania patnoci za codzienne zakupy. Z usugi
tej mona korzysta kilkakrotnie wcigu dnia, niezalenie od wartoci
dokonywanych zakupw, naley tylko pamita, e wypata wramach
cash back moe by wliczona wdzienny limit wypat.
Korzystanie ztej usugi jest bardzo proste, wystarczy poprosi ka-
sjera owypacenie wramach usugi okrelonej kwoty ipotwierdzi j
kodem PIN albo zoeniem podpisu na wydruku. Usuga cash back
szczeglnego znaczenia nabiera wmaych miejscowociach oskromnej
sieci bankomatw, cho dostpna jest ju wponad 25.000 placwek de-
talicznych wcaej Polsce10.
Popularno tej usugi sukcesywnie wzrasta, co pokazuje Tabela 2.
Tabela 2. Liczba iwarto transakcji cash back wPolsce
2010 2011 2012
4 kw. 1 kw. 2 kw. 3 kw. 4 kw. 1 kw. 2 kw. 3 kw. 4 kw.
Ilo
transakcji 340 366 425 428 476 561 694 695 704
(tys.)
Warto
transakcji 38,4 40,8 47,7 49,9 55,2 64,3 79,6 80,8 82,8
(mln z.)
rdo: Informacja okartach patniczych. IV kwarta 2012 r. NBP, Warszawa, marzec

2013, s. 25-26.
9
Wedug raportu Departamentu Systemu Patniczego NBP na koniec 2012 roku
wPolsce byo 26,5 mln kart debetowych itylko 6,5 mln kart kredytowych. Informacja
okartach patniczych. IV kwarta 2012 r. NBP, Warszawa, marzec 2013, s. 7.
10
http://www.visa.pl (10.03.2013)
MasterCard wprowadzi now usug, bdc przeciwiestwem

cash back. Jest to moliwo wpaty gotwki na rachunek ban-
kowy, ktr mona dokona w 6.000 sklepw w caej Polsce11. Wa-
runkiem skorzystania ztakiej usugi jest posiadanie karty patniczej
MasterCard zkodem kreskowym, azamysem jej wprowadzenia byo
wyjcie naprzeciw potrzebom klientw, ktrzy nie maj ochoty ani cza-
su wpaca gotwki wkasach oddziaw banku lub na poczcie, tym bar-
dziej i sklepy s otwarte duej anieli oddziay bankw czy placwki
pocztowe.
Money back to kolejna usuga, zktrej mona korzysta, bdc po-
siadaczem karty patniczej. Polega ona na zwrocie na rachunek banko-
wy czci rodkw pieninych za zakupy opacone kart. Banki oferu-
j rnej wielkoci zwroty (nawet do 5% Alior Sync), jednak dopiero
po spenieniu okrelonych warunkw. Warunkami tymi mog by:
okrelony rodzaj karty patniczej,
zakup wybranej grupy towarw,
redni miesiczny wpyw na rachunek bankowy,
rednie miesiczne saldo zaduenia.
Warunki usugi money back wwybranych bankach przedstawia Ta-
bela 3.
Tabela 3. Money back wwybranych bankach komercyjnych
Bank Zwrot wproc.. Maksymalny zwrot Rodzaje transakcji

Meritum Bank 4 % 30z/mies. zakup paliwa
zakup wsklepach
BPH 1,5% 25z/mies.
spoywczych
zakup paliwa
3%
Santander 30z/mies. pozostae transakcje
1%
bezgotwkowe
3% 50z/mies. Zakup paliwa
Supermarkety isklepy
spoywcze
5% 760z/rok Oferta przeznaczona na
Bank
zakupy dla kobiet (odzie,
Millennium
biuteria, kosmetyki,
wyposaenie wntrz, ywno,
czas wolny, rozrywka, dla
dzieci)
11
http://www.mastercard.pl (10.03.2013)
234 Janusz Cichy
Rnica
pomidzy
redni
miesiczn
cen paliwa Zwrot
Getin Bank liczon maksymalnie 30 Zakup paliw
przez Polsk litrw
Izb Paliw
Pynnych
akwot 4,99
z.
Zakup wsklepach
spoywczych, aptekach,
BNP Paribas 1% Bez ogranicze marketach budowlanych,
biurach podry oraz stacjach
paliw
1250 z/mies.
Kwota powyej
760 z. obarczona
Patnoci dokonywane
Alior Sync 5% jest 10%
wInternecie
zryczatowanym
podatkiem
dochodowym.
0,5% 1,0%,
wzalenoci
od rodzaju
Alior Bank Zakupy bez ogranicze
karty
iwykupionego
ubezpieczenia
Zakup whipermarketach
Eurobank 5% 500z/mies.
budowlanych
BZ WBK SA 1% Zakupy bez ogranicze
rdo: oficjalne strony internetowe bankw, http://www.open.pl (01.03.2013)
Tabela 3. wykazuje, i we wszystkich bankach roczny limit zwrotu

to 760 z. Limit ten wynika zprawa do odstpienia od opodatkowania
takiego przychodu, zgodnie zzapisem ustawy opodatku dochodowym
od osb fizycznych12. Wysoko zwrotw moe by zmienna i zalena
od aktualnie prowadzonej przez bank promocji lub stosowana dla kart
nowo wydanych.
Ustawa z dnia 26 lipca 1991 o podatku dochodowym od osb fizycznych, Dz.

12
U.Nr 80, poz. 350 zpn. zm. Zgodnie zart. 21 ust 1 pkt 68 sprzeda premiowa do
kwoty 760 z. rocznie jest zwolniona zopodatkowania.
Powszechno kart patniczych powoduje, e coraz czciej zaczy-

naj by one wykorzystywane nie tylko do patnoci detalicznych ido
wypat wbankomatach, ale take do patnoci wInternecie, aostatnio
zaczynaj zastpowa instytucj polecenia zapaty. Polecenie zapaty
obecne jest wPolsce od 1999 r. izgodnie zart. 63d Prawa bankowego
stanowi udzielon bankowi dyspozycj wierzyciela obcienia okrelo-
n kwot rachunku bankowego dunika iuznania t kwot rachun-
ku bankowego wierzyciela. Zatem jego idea polega na tym, e patno
inicjuje wierzyciel, anie dunik, izjawisko to jest szeroko stosowane
wpatnociach masowych.
Cho polecenie zapaty zyskuje na popularnoci, to wykonywanie
podobnych zlece z rachunku karty patniczej nabiera szczeglnego
znaczenia. Kartowe polecenie zapaty stosowane moe by tylko
wprzypadku kart umoliwiajcych patnoci wInternecie, czyli wypu-
kych kart kredytowych itych typu charge, poniewa polecenie zapaty
realizowane jest wtaki sam sposb jak zwyka patno kart wInter-
necie13. Aby dokona patnoci w Internecie, naley poda sprzedaw-
cy dane posiadacza karty, termin wanoci karty, numer karty oraz
kod zabezpieczajcy CVV2 lub CVC2. Te same dane potrzebne s do
inicjowania polecenia zapaty z karty. Najwaniejsz gwarancj pra-
widowego wykonania kartowego polecenia zapaty jest, podobnie jak
wpoleceniu zapaty, moliwo bezwarunkowego anulowania kadego
wykonanego polecenia wprzecigu 30 dni od jego wykonania. Zalet tej
usugi jest natomiast brak kosztw dla dunika oraz traktowanie jej
jako transakcji bezgotwkowej. Dziki temu posiadacz karty uzyskuje
odroczenie patnoci do 50 dni bez jakichkolwiek odsetek.
Fakt bankructwa kilkunastu biur podry w ostatnich latach
przypomnia posiadaczom kart patniczych o usudze charge back.
Jest to usuga umoliwiajca odzyskanie rodkw ztytuu kwestiono-
wanej transakcji kartowej, wsytuacji, wktrej klient nie moe docho-
dzi swoich praw bezporednio usprzedawcy lub firmy obsugujcej
bankomat. Stosowanie tej usugi jest cile sformalizowane iograni-
czone do konkretnych przypadkw oznaczonych stosownymi koda-
mi. Oddzielne, cho podobne procedury posiadaj wszystkie najwa-
niejsze organizacje patnicze: Visa, MasterCard, American Express
13
K. wiruk, Kartowe polecenie zapaty, http://www.kartyonline.pl (dostp
1.03.2013)
236 Janusz Cichy
oraz Diners Club14. Powodw aktywacji usugi charge back jest wiele.
Przykadowo mBank wymienia nastpujce:
posiadacz karty nie otrzyma czci lub caoci kwoty wypacanej
zbankomatu;
pojawia si rozbieno midzy poprawn kwot (lub walut)
transakcji, at, ktra zostaa zapacona;
transakcja zostaa rozliczona wicej ni jeden raz;
usuga lub produkt nie zostay dostarczone;
rozliczono transakcj, ktra zostaa uprzednio anulowana;
zapacono za towar czy usug winny sposb, akarta itak zostaa
obciona;
obciono klienta (np. przez hotel lub wypoyczalni) za usug,
ktrej nie zamawia;
dostarczono zamwiony towar, ale by on uszkodzony;
zakup zosta zwrcony,anie dokonano zwrotu pienidzy15.
Karta patnicza suy nie tylko do patnoci, poniewa jej posiadacz
uzyskuje take ubezpieczenie, poczynajc od ryzyka jej nieuprawnio-
nego uycia, ana ubezpieczeniu ycia, zdrowia imajtku koczc. Pod-
stawowe ubezpieczenie to ubezpieczenie karty od:
nieuprawnionego uycia, rozumianego jako uycie karty lub da-
nych karty bez zgody posiadacza lub uytkownika, powodujce
zmian salda na rachunku posiadacza karty;
utraty rodkw pieninych, pobranych z bankomatu przez po-
siadacza lub uytkownika karty, na skutek rabunku.
Miesiczny koszt takiego ubezpieczenia wynosi ok. 2 z (w ING
Banku lskim S.A. 2 z, a w mBanku 1,7 z), a wysoko odszko-
dowania to 150 euro w przypadku nieuprawnionego uycia i 1000
z wprzypadku utraty gotwki wskutek rabunku, ale nie wicej ni
3000 z na wszystkie zdarzenia ubezpieczeniowe zaistniae wdwuna-
stu okresach odpowiedzialnoci. Podobne warunki ustali Alior Bank
S.A., natomiast mBank maksymaln (czn wprzecigu dwunastu
okresw) odpowiedzialno z tytuu utraty rodkw pieninych na
skutek rabunku ustali w kwocie 5000 z. Z kolei Bank Millennium
sprzedaje ubezpieczenie karty w cenie 3,99 z w pakiecie obejmuj-
cym:
14
K. Zwiruk, Chargeback, czyli czego boj si sprzedawcy, http://www.kartyonli-
ne.pl (dostp 1.03.2013)
15
http://www.mbank.pl (28.02.2013)
nieuprawnione uycie odszkodowanie do 150 euro,

ubezpieczenie zakupw odszkodowanie do 1000 z,
ubezpieczenie od rabunku odszkodowanie do 1000 z,
gwarancja najniszej ceny odszkodowanie do 500 z16
Oprcz wspomnianego ubezpieczenia banki oferuj zkartami inne
ubezpieczenia, czsto sprzedawane wpakietach. Do popularnych ofero-
wanych ubezpiecze zaliczy naley:
ubezpieczenie utraty ycia, niezdolnoci do pracy, utraty pracy;
ubezpieczenie NNW w komunikacji lotniczej, ubezpieczenie od
odwoania lotu oraz opnienia wylotu lub przylotu, ubezpiecze-
nie od opnienia dostawy lub utraty bagau; s to ubezpiecze-
nia oferowane do kart prestiowych, awprzypadku zaistnienia
zdarzenia losowego posiadacz ma prawo do odszkodowania rzdu
nawet kilkuset euro;
ubezpieczenie w podry, obejmujce koszty leczenia za grani-
c, nieszczliwy wypadek, nage zachorowanie, zgon, trway
uszczerbek na zdrowiu, a take ubezpieczenie bagau, podry
samolotem, odpowiedzialnoci cywilnej iusugi assistance;
ubezpieczenie gwarancja najniszej ceny, bdce domen kart
prestiowych, coraz czciej oferowane jest masowym klientom;
zgodnie z warunkami takiego ubezpieczenia posiadacz, w okre-
lonym terminie, ma prawo do zwrotu rnicy ceny towaru mi-
dzy cen ju zapacon za zakupiony towar, acen reklamowane-
go identycznego towaru;
ubezpieczenie spaty kredytu, ktre gwarantuje spat kredytu
w przypadku niemonoci jego spaty przez kredytobiorc, na
skutek mierci posiadacza karty lub trwalej niezdolnoci do pra-
cy; ubezpieczenie to jest patne, akoszt to okrelony procent wy-
konywanych wokresie rozliczeniowym obrotw.
Szczeglnie korzystne ubezpieczenia oferowane s posiadaczom kar-
ty klubowej Diners Club. S nimi: ubezpieczenie podrne, ubezpiecze-
nie narciarskie oraz dodatkowe ubezpieczenie NNW. Ubezpieczeniem
podry zagranicznej jest objty nie tylko posiadacz karty, ale take
czonkowie jego rodziny, ktrzy z nim podruj. Zasig terytorialny
ubezpieczenia obejmuje wszystkie kraje wiata, z wyjtkiem tych,
Oficjalne strony internetowe bankw: http://www.bankmillenium.pl, http://

16
www.ingbank.pl, http://www.mbank.pl, http://www.aliorbank.pl (1.03.2013)

238 Janusz Cichy
w ktrych tocz si dziaania wojenne. Koszt ubezpieczenia wliczony

jest wcen wydania karty. Aby aktywowa takie ubezpieczenie, naley
opaci kart Diners Club bilet lotniczy, na pocig, statek lub auto-
bus, wynaj samochd za granic, opaci koszty rezerwacji, dokona
zakupu paliwa poza granic Polski w dniu jej przekroczenia. Mona
take dokona zgoszenia wyjazdu bezporednio do biura Diners Club,
anastpnie wcigu 48 godzin dokona za granic zakupu kart Diners
Club. Do cech ubezpieczenia wpodroy za granic nale:
odwoanie, przerwanie, opnienie podry ju powyej 4 godz.;
szeroki zakres kosztw obsugi prawnej do 20.000 z;
wysokie sumy ubezpieczenia nawet do 1.000.000 USD;
czas pojedynczej podry zagranicznej do 180 dni;
choroby przewleke wstandardzie ubezpieczenia;
krtka lista wycze;
brak koniecznoci zgaszania podry17.
Ubezpieczenie narciarskie wDiners Club obejmuje swym zasigiem
NNW i OC w Polsce do kwoty 100.000 z oraz ubezpieczenie sprztu
narciarskiego i snowboardowego na caym wiecie do 2000 z. Nato-
miast dodatkowe ubezpieczenie NNW obejmuje mier wskutek nie-
szczliwego wypadku (do 100.000 z), inwalidztwo (do 100.000 z.),
wiadczenie szpitalne (do 100 z dziennie), koszty leczenia powypad-
kowego (do 5000 z), koszty zakupu wzka inwalidzkiego (do 6000 z)
ikoszty pogrzebu (do 5000 zl)18.
Omawiajc usugi dodawane do kart patniczych, nie mona po-
min programw rabatowych doczanych do kart kredytowych.
Umoliwiaj one tasze zakupy u wybranych partnerw handlowych
banku. Wysoko rabatw waha si w granicach 5-20% w zalenoci
od rodzaju posiadanej karty kredytowej, ale bywaj one take okreso-
wo wysze (50% rabatu w Stena Line i za usugi wellness wYasumi
na kart kredytow Citibanku). Im bardziej prestiowa karta, tym
wikszy jest rabat, przy czym swoist wad programw rabatowych
jest wsppraca bankw zpunktami handlowo-usugowymi, wktrych
ceny towarw czy usug nie nale do niskich.
Wreszcie banki wramach kart oferuj programy lojalnociowe,
ktre w zamyle maj zachca do dokonywania zakupw u wybra-
17
http://www.dinersclub.pl (2.03.2013).
18
http://www.dinersclub.pl (2.03.2013).
nych partnerw danego programu. Posiadacz karty, dokonujc zakupu

upartnerw programu, uzyskuje punkty premiowe, ktre moe zamie-
ni na nagrody zkatalogu programu iwten sposb uzyska czciowy
zwrot pienidzy wydanych na zakupy kart.
Podsumowanie
Karta patnicza nie jest kojarzona tylko zrozliczeniami bezgotw-

kowymi. To take instrument finansowy, ktry dostarcza swoim posia-
daczom szeregu usug nie zawsze dobrze im znanych. Dodawane usugi
wyrniaj dan kart patnicz zgrona bardzo licznych oferowanych
przez polskie banki iwpywaj na jako obsugi klienta. Oprcz wa-
loru finansowego usugi dodawane do kart patniczych maj rwnie
walor marketingowy, ajedn zich rl jest to, by zachci potencjalnych
klientw do nabycia okrelonej karty patniczej oraz innych produktw
banku. Rozwj rynku kart patniczych jest korzystny nie tylko dla po-
siadacza, ale idla banku, poprzez uzyskiwane prowizje iopaty, aprze-
de wszystkim spopularyzowanie obrotu bezgotwkowego oraz ograni-
czanie kosztownych transakcji pienidzem gotwkowym.
Bibliografia
Informacja okartach patniczych. IV kwarta 2012 r. NBP, Warszawa, ma-

rzec 2013, s. 5-15.
Ustawa zdnia 23 kwietnia 1964 Kodeks Cywilny, Dz. U.1964r. Nr 16, poz.
93 zpn. zm.
Ustawa zdnia 26 lipca 1991 opodatku dochodowym od osb fizycznych,
Dz. U.Nr 80, poz. 350 zpn. zm.
Ustawa zdnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe, Dz. U.z2002 r. Nr
72, poz. 665, zpn zm.
Ustawa z dnia 12 wrzenia 2002 roku o elektronicznych instrumentach
patniczych, Dz. U.Nr 169, poz. 1385, zpon, zm.
240 Janusz Cichy
Woniak S, Usugi dodatkowe do kart patniczych, [w:] Nowe usugi ban-

kowe na tle wybranych problemw organizacji izarzdzania bankiem
uniwersalnym. red. A. Janc, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej
wPoznaniu, Pozna 2001
wiruk K., Kartowe polecenie zapaty, http://www.kartyonline.pl
wiruk K., Chargeback, czyli czego boj si sprzedawcy, http://www.kar-
tyonline.pl
http://www.aliorbank.pl
http://www.bankmillenium.pl
http://www.bzwbk.pl
http://www.credit-agricole.pl
http://www.dinersclub.pl
http://www.ingbank.pl
http://www.lojalnosciowe.com.pl
http://www.mastercard.pl
http://www.mbank.pl
http://www.open.pl
http://www.pkobp.pl
http://www.visa.pl
Payment cards in retail payments and related

non-clearing services
Summary
Using payment card for retail payments is increasingly common, so that
banks, noting the tendency, try to implement new types of the cards, direct-
ing them to the appropriate customer segment. However, cards with anew
design, more secure, not burdened with excessive costs are no longer aguar-
antee of interest in them from the potential, future holders. Analyzing card
offer in Polish banks, it is noted that all of them have one basic function
the settlement function, and to be able to stand out from the competition,
banks offer anumber of additional services associated with them.
Cash back, money back, insurance, discount programs or installment cred-
it on acard are aimed at enhancing banks card offer, provide ahigher quality
of customer service and satisfaction, and thus the wider use of payment cards
in daily settlements. However, banks should not forget that the card holder is
expected mainly quick, reliable and secure payment transaction, so that the
level of development and organization of the payment system have apriority
value. Services added to payment cards, although improve cards offer, but
they are not the primary determinant of their selection.
Key words: credit card, financial services, cash back, money back, insur-
ance
Piotr Bolibok1
Przestrzenne zrnicowanie uwarunkowa

infrastrukturalnych obrotu bezgotwkowego
wPolsce
Wstp
Upowszechnienie bezgotwkowych form rozlicze pieninych na

danym obszarze zaley w istotnym stopniu od nasycenia przestrzeni
gospodarczej elementami infrastruktury technicznej systemu patni-
czego, takimi jak bankomaty, terminale EFTPOS2 czy sie interneto-
wa. Zrnicowania w przestrzennym rozmieszczeniu tych elementw
stanowi jedno z najwaniejszych rde regionalnych dysproporcji
w skonnoci do korzystania z obrotu bezgotwkowego w spoecze-
stwie.
Celem artykuu jest dokonanie oceny stopnia zrnicowa wprze-
strzennym rozmieszczeniu elementw infrastruktury technicznej, de-
terminujcych moliwoci realizacji patnoci bezgotwkowych wPol-
sce. Identyfikacja elementw charakteryzujcych si najwikszymi
dysproporcjami midzyregionalnymi pozwoli na sformuowanie wnio-
skw dotyczcych kierunkw dziaa wzakresie upowszechniania ob-
rotu bezgotwkowego.
W artykule przeprowadzono analiz porwnawcz rozmieszczenia
poszczeglnych charakterystyk przedmiotowej infrastruktury wprze-
1
Piotr Bolibok, dr nauk ekonomicznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pa-
wa II, adiunkt wKatedrze Bankowoci, piotr.bolibok@kul.pl.
2
EFTPOS (ang. electronic funds transfer at point of sale) elektroniczny system
transferu pienidzy wpunkcie sprzeday.
242 Piotr Bolibok
kroju wojewdztw, wykorzystujc wtym celu standardowe narzdzia

statystyki opisowej. Skonstruowano rwnie syntetyczny wskanik
rozwoju infrastruktury obrotu bezgotwkowego oparty na taksono-
micznej mierze Hellwiga. Wojewdztwa zostay sklasyfikowane wzgl-
dem kwintyli rozkadu poszczeglnych charakterystyk infrastruktury
oraz wzgldem skonstruowanego wskanika syntetycznego. Efekty do-
konanej klasyfikacji wojewdztw zilustrowano kartogramami.
1. Infrastruktura obrotu bezgotwkowego
Jednym zkluczowych czynnikw wpywajcych na dynamik upo-

wszechniania si bezgotwkowych form rozlicze wdanym spoecze-
stwie jest poziom rozwoju idostpnoci infrastruktury technicznej su-
cej ich realizacji. Wspczenie za najistotniejsze zpunktu widzenia
klientw bankw mona uzna nastpujce elementy infrastruktury
systemu patniczego:
bankomaty,
terminale EFTPOS w punktach handlowo-usugowych akceptu-
jcych karty patnicze,
sie internetow.
Pierwsze dwa elementy wi si cile zmoliwociami korzysta-
nia zbankowoci terminalowej przy uyciu kart patniczych. Pomimo
i podstawow funkcj bankomatw jest umoliwienie klientom doko-
nywania wypat gotwki, gsto ich sieci stanowi istotny czynnik sty-
mulujcy rozwj patnoci bezgotwkowych, zwikszajc wiadomo
ipoziom akceptacji transakcji elektronicznych wspoeczestwie.3 Wy-
sza dostpno bankomatw motywuje do otwierania rachunkw ban-
kowych, awkonsekwencji do realizowania transakcji bezgotwkowych
przy uyciu kart patniczych, bankowoci internetowej ihomebankin-
gu. Ponadto, coraz wicej instalowanych wspczenie bankomatw
to urzdzenia wielofunkcyjne, pozwalajce rwnie na dokonywanie
3
D.B.Humphrey et al., Cash, Paper, and Electronic Payments: ACross-Country
Analysis, Journal of Money, Credit and Banking, Vol. 28, I.4, Part 2: Payment Sys-
tems Research and Public Policy Risk, Efficiency and Innovation (November 1996),
s. 928.
Przestrzenne zrnicowanie uwarunkowa infrastrukturalnych 243
patnoci.4Zpunktu widzenia bankw, rozbudowa iobsuga sieci ban-

komatw jest procesem kosztownym. Jak wykazuj Snellman iVirn,
dla banku funkcjonujcego wwarunkach monopolu optymalnym roz-
wizaniem byaby redukcja liczby bankomatw do zera5, std rozwj
sieci stanowi pochodn intensywnoci konkurencji wsektorze banko-
wym danego obszaru.
Praktyczna uyteczno kart patniczych jest take silnie determi-
nowana gstoci punktw handlowych akceptujcych patnoci zich
wykorzystaniem. Wysza liczba tych punktw na danym obszarze prze-
kada si na wzrost moliwoci realizowania patnoci bezgotwkowych
iwiksz popularno instrumentw bankowoci elektronicznej.
Wmiar wzrostu na danym terenie liczby punktw akceptujcych
patnoci kartami oraz bankomatw, uytkownicy kart patniczych
w coraz wikszym stopniu mog wybiera pomidzy dokonaniem
patnoci przy uyciu terminalu EFTPOS azapat gotwk pobran
zbankomatu. Wliteraturze przedmiotu problematyka substytucji po-
midzy tymi formami realizacji transakcji nie zostaa dotychczas do-
gbnie przeanalizowana. Nieliczne badania empiryczne tego zjawiska
wkrajach rozwinitych nie day jednoznacznych rezultatw. Badania
Humphreya iin. na rynku norweskim nie wykazay istotnej statystycz-
nie substytucji6, natomiast pniejsze analizy dla rynku hiszpaskie-
go, przeprowadzone przez Scholnicka iin.7 oraz przez Carb-Valverde
iRodrguez-Fernndeza8, stwierdziy jej wystpowanie.
Dostp do sieci internetowej umoliwia zkolei dokonywanie trans-
akcji bezgotwkowych przy wykorzystaniu rozwiza bankowoci in-
ternetowej, kart patniczych lub homebankingu. Wspczenie oprcz
4
Strategia rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce na lata 2009-2013 (projekt),
Narodowy Bank Polski, Zwizek Bankw Polskich, Koalicja na Rzecz Obrotu Bezgo-
twkowego iMikropatnoci, Warszawa 2009, s. 28.
5
H. Snellman, M. Virn, ATM networks and cash usage, Bank of Finland Re-
search Discussion Papers, No. 21, 2006, s. 14.
6
D. B. Humphrey et al., Realizing the Gains from Electronic Payments: Costs,
Pricing, and Payment Choice, Journal of Money, Credit, and Banking 2001, Vol. 33,
No. 2, May, Part 1, s. 230.
7
B.Scholnick et al., The economics of credit cards, debit cards and ATMs: Asur-
vey and some new evidence, Journal of Banking and Finance 2008, No. 32, s. 1480.
8
S. Carb-Valverde, F. Rodrguez-Fernndez, Competing Technologies for Pay-
ments. Automated Teller Machines (ATMs), Point of Sale (POS) Terminals and the
Demand for Currency, Fundacin BBVA Documentos de Trabajo 2009, No. 12, Bilbao
2009, s. 14.
244 Piotr Bolibok
tradycyjnych sieci przewodowych coraz wikszego znaczenia nabieraj

wysokowydajne sieci transmisji bezprzewodowej dostpne w telefonii
komrkowej. Sieci bezprzewodowe umoliwiaj dostp do Internetu
zarwno za porednictwem komputerw wyposaonych wodpowiednie
modemy, jak inowoczesnych telefonw komrkowych.
Smartfony najnowszej generacji, wyposaone w chipy NFC (ang.
near field communication), mog ju take stanowi bliski substytut kart
patniczych, suc realizacji bezgotwkowych patnoci zblieniowych.
Wspczesne urzdzenia elektroniczne, dziaajce woparciu otechnolo-
gie telefonii komrkowej, umoliwiaj realizacj transakcji bezgotwko-
wych wbankowoci internetowej iterminalowej, co wpoczeniu zwyso-
k penetracj rynkw rozwinitych krajw przez sieci komrkowe bdzie
sprzyjao upowszechnianiu si ich wykorzystania wtym zakresie. 9
Badania postaw Polakw wobec obrotu bezgotwkowego, przepro-
wadzone w 2009 r. przez D. Maison na zlecenie Narodowego Banku
Polskiego, wykazay istotne zrnicowania stopnia korzystania zpat-
noci bezgotwkowych w poszczeglnych wojewdztwach, zblione do
zrnicowa w oglnym rozwoju gospodarczym: najwysze byo ono
wwojewdztwach opolskim, zachodniopomorskim idzkim, najnisze
za wwarmisko-mazurskim, podlaskim, podkarpackim ilubelskim).10
Zdaniem D. Maison, wyranie nisze wskaniki korzystania z obro-
tu bezgotwkowego w wojewdztwach Polski wschodniej sugeruj, i
jedn zmoliwych ich przyczyn s zrnicowania wdostpie do infra-
struktury sucej realizacji takich patnoci.11
2. Dane imetody badawcze
W celu dokonania oceny skali przestrzennych zrnicowa w roz-

woju elementw infrastruktury technicznej, determinujcej moliwoci
9
Innovations in retail payments. Report of the Working Group on Innovations
in Retail Payments, Committee on Payment and Settlement, Bank for International
Settlements, May 2012, s. 31, 49.
10
D. Maison, Postawy Polakw wobec obrotu bezgotwkowego. Raport przygoto-
wany dla NBP, Warszawa 2010, s. 110-126.
11
Ibidem, s. 127.
upowszechniania obrotu bezgotwkowego wposzczeglnych wojewdz-

twach, posuono si nastpujcym zestawem wskanikw:
1) liczb bankomatw na 1 mln mieszkacw,
2) liczb punktw akceptacji kart patniczych na 1 mln mieszka-
cw,
3) udziaem przedsibiorstw posiadajcych dostp do Internetu,
4) udziaem gospodarstw domowych posiadajcych komputer zdo-
stpem do Internetu,
5) udziaem gospodarstw domowych posiadajcych telefon komr-
kowy.
Wanalizach wykorzystano najbardziej aktualne publicznie dostp-
ne dane. Liczb bankomatw przypadajcych na 1 mln mieszkacw
w poszczeglnych wojewdztwach, wedug stanu na koniec 2012 r.,
obliczono na podstawie danych zamieszczonych na stronie interneto-
wej http://www.karty.pl/ oraz w Banku Danych Lokalnych Gwnego
Urzdu Statystycznego (http://www.stat.gov.pl/). Dane dotyczce liczby
punktw akceptacji kart patniczych na 1 mln mieszkacw przyjto
na podstawie wynikw badania Punkty akceptacji kart i dostp do
gotwki wPolsce zrealizowanego przez TNS Pentor S.A.na zlecenie
VISA wedug stanu na grudzie 2010 r.12 rdem danych dotyczcych
udziau przedsibiorstw posiadajcych dostp do Internetu, udziau go-
spodarstw domowych posiadajcych komputer zdostpem do Internetu
oraz telefon komrkowy, wedug stanu na 2011 r., by natomiast Rocz-
nik statystyczny wojewdztw 2012 opublikowany przez GUS.
W kolejnym etapie analizy na podstawie wybranych wskanikw
skonstruowano syntetyczny miernik charakteryzujcy poziom rozwoju
infrastruktury technicznej obrotu bezgotwkowego w poszczeglnych
wojewdztwach, woparciu otaksonomiczn miar rozwoju Hellwiga.
Punktem wyjcia do skonstruowania tej miary jest utworzenie macie-
rzy zestandaryzowanych wskanikw charakteryzujcych obrt bezgo-
twkowy:
12
R. Pawlicka, Co zrobi, by kart mona byo zapaci wszdzie? Determinanty
rozwoju rynku akceptacji kart wPolsce, Konferencja Rynek akceptacji kart wPolsce
20 lat ico dalej?, Warszawa 18.10.2011 r., za: M.Idzik, Monitor Bankowy, Warszawa,
padziernik 2011, http://www.slideshare.net/press123/stan-i-dynamika-rynku-kart-
-patniczych-w-polsce-9883787 (15.01.2013).
Przestrzenne zrnicowanie uwarunkowa infrastrukturalnych obr
246 z11 z12 ... z1k Piotr Bolibok
z z22 ... z 2 k
Z = 21
... ... ...z1 z12 ... z1k

...
z nkz 21 z 2 ... z 2 k

z n1 zn2 ... Z =
... ... ... ...

z n1 z n 2 ... z nk
gdzie:
xij x j
gdzie:
z ij = - zestandaryzowana warto j-tego wskanika w i-tym wojew
sj
x ij x j
z ij =
sj
(wszystkie zestandaryzowana
wybrane wskanikiwarto j-tego wskanika
s stymulantami); wi-tym j-tego
xij warto woje- wskanika w
wdztwie (wszystkie wybrane wskaniki s stymulantami); xij war-
to j-tego wskanika
wojewdztwie; x j -wi-tym
redniawojewdztwie;
j rednia arytmetycz-
arytmetyczna xwskanika j; Sj odchylenie stand
na wskanika j; Sj odchylenie standardowe wskanika j; k = 5 liczba
zmiennych; n = 16 liczba regionw.
wskanika j; k = 5 - liczba zmiennych; n = 16 - liczba regionw.
Wzorcem
Wzorcem rozwoju
rozwojujestjest
obiekt wielowymiarowy
obiekt wielowymiarowy opisany nastpujco:
opisany nastpujco:

R0 = [z , z02, ..., z0k], gdzie: z0j = max {ziij}
R0 = [z01 , z02 ,..., z0 k ] , gdzie: z 0 j = max z ij { }
01
i
Syntetyczny wskanik rozwoju infrastruktury obrotu bezgotwko-

Syntetyczny wskanik rozwoju infrastruktury obrotu bezgotwkowego (SW
wego
zosta(SWRIOB)
obliczony zosta
zgodnieobliczony zgodnie znastpujc formu13:
1
z ponisz formu :
1
k
2
2
di 0
SWRIOBi = zi = 1 , gdzie: d io = (z ij z 0 j ) , d 0 = d 0 + 3S 0 ,
d0 j =1
1
1 n 1 n 2
2
d 0 = d i 0 , S0 = d i 0 d 0 .
n i =1
( )
n i =1
Obliczony w powyszy sposb wskanik syntetyczny przyjmuje wartoci z prz
<0;Obliczony wtaki sposb
1>. Im wysza wartowskanik syntetyczny
wskanika w danymprzyjmuje wartoci
wojewdztwie, tym bardziej j
zprzedziau <0; 1>. Im wysza warto wskanika wdanym wojewdz-
twie, tym bardziej jest ono zblione do obiektu wzorcowego i prezen-
zblione do obiektu wzorcowego i prezentuje wyszy poziom rozwoju infrastruktury
tuje wyszy poziom rozwoju infrastruktury obrotu bezgotwkowego.
bezgotwkowego.
Wskanik syntetyczny pozwala zarwno na porzdkowanie liniowe po-
szczeglnych wojewdztw wzgldem dystansu do obiektu wzorcowego
(od najmniej do najbardziej rozwinitych pod wzgldem infrastruktu-
Taksonomiczna analiza przestrzennego zrnicowania poziomu ycia w Polsce
13
wujciu dynamicznym, red. A.Zelia, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej wKra-

kowie, Krakw 2000, s. 91-93.
ry obrotu bezgotwkowego), jak rwnie na dokonanie ich klasyfikacji

w grupy charakteryzujce si zblionym poziomem rozwoju tej infra-
struktury.
Dla kadego zwybranych wskanikw charakteryzujcych elemen-
ty infrastruktury obrotu bezgotwkowego oraz dla skonstruowanego
syntetycznego wskanika rozwoju tej infrastruktury dokonano ponad-
to klasyfikacji wojewdztw wzgldem kwintyli rozkadu wartoci tych
wskanikw, co nastpnie zilustrowano kartogramami.
3. Rezultaty empiryczne
WTabeli 1. przedstawiono ksztatowanie si wybranych wskani-

kw charakteryzujcych elementy infrastruktury obrotu bezgotwko-
wego wPolsce.
Wrd wybranych charakterystyk najwikszym zrnicowaniem
regionalnym cechowaa si liczba punktw akceptacji kart patni-
czych przypadajcych na 1 mln mieszkacw. Warto wspczynnika
zmiennoci dla tego wskanika wyniosa bowiem 24,1%. Najwyszy
poziom odnotowano wwojewdztwie mazowieckim, wktrym na 1 mln
mieszkacw przypaday przecitnie 6674 punkty akceptujce pat-
noci kartami, tj. 2,5-krotnie wicej ni wnajsabszym pod tym wzgl-
dem wojewdztwie witokrzyskim (2669). rednia warto analizo-
wanego wskanika wrd wojewdztw wyniosa 4669, za mediana
4753.
Graficzn ilustracj zrnicowa wobszarze liczby punktw akcep-
tacji kart przedstawia Rys. 1. Poszczeglne wojewdztwa zostay na
nim przypisane do klas wyznaczonych przez kwintyle rozkadu bada-
nego wskanika.
248 Piotr Bolibok
Tab. 1. Wskaniki charakteryzujce infrastruktur obrotu bezgotwkowego

wPolsce
Udzia gospodarstw
posiadajcych dostp
akceptujcych karty
Liczba bankomatw
domowych posiadajcych
patnicze na 1 mln
Liczba punktw
przedsibiorstw
mieszkacwa
mieszkacwb
do Internetuc
Wyszczeglnienie komputer
telefon
na 1 mln
zdostpem
komrkowyc
Udzia
do Internetuc
dolnolskie 470 6045 94,7% 60,9% 89,2%

kujawsko-pomorskie 438 4252 95,8% 59,5% 92,0%
lubelskie 396 3207 96,0% 55,4% 87,6%
lubuskie 427 5151 95,7% 59,9% 89,6%
dzkie 455 3783 91,5% 54,9% 89,3%
maopolskie 446 5253 94,0% 64,2% 88,9%
Wojewdztwo
mazowieckie 604 6674 95,4% 67,5% 92,5%

opolskie 391 4090 91,1% 63,4% 87,9%
podkarpackie 368 3298 93,8% 62,2% 86,7%
podlaskie 422 3681 95,6% 57,5% 84,9%
pomorskie 543 5807 94,0% 69,4% 94,5%
lskie 456 5220 93,9% 65,2% 91,8%
witokrzyskie 345 2669 85,6% 52,5% 88,9%
warmisko-mazurskie 397 4355 93,7% 58,1% 87,6%
wielkopolskie 417 5465 92,4% 64,3% 91,7%
zachodniopomorskie 502 5757 94,9% 61,0% 91,4%
odch. standardowe 63 1126 2,5% 4,5% 2,4%
Statystyka opisowa
rednia 442 4669 93,6% 61,0% 89,7%

mediana 433 4753 94,0% 61,0% 89,3%
minimum 345 2669 85,6% 52,5% 84,9%
maksimum 604 6674 96,0% 69,4% 94,5%
max/min 1,8 2,5 1,1 1,3 1,1
wsp. zmiennoci 14,3% 24,1% 2,7% 7,4% 2,7%
Objanienia: a- dane na grudzie 2012 r., b dane na grudzie 2010 r., c dane za
2011 r.
rdo: opracowanie wasne na podstawie:
1) Rocznik statystyczny wojewdztw 2012, GUS, Warszawa 2012, s. 347, 508.
2) R.Pawlicka, Co zrobi, by kart mona byo zapaci wszdzie? Determinanty roz-
woju rynku akceptacji kart wPolsce, Konferencja Rynek akceptacji kart wPolsce 20
lat ico dalej?, Warszawa 18.10.2011 r., za: M.Idzik, Monitor Bankowy, Warszawa,
padziernik 2011, http://www.slideshare.net/press123/stan-i-dynamika-rynku-kart-
-patniczych-w-polsce-9883787 (15.01.2013).
3) http://www.karty.pl/bankomaty.php?statystyka=wojewodztwo (31.12.2012),
4) http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.display?p_id=205417&p_to-
ken=0.9867131206449491# (31.12.2012).
Rys. 1. Liczba punktw akceptujcych patnoci kartami przypadajcych

na 1 mln mieszkacw wgrudniu 2010 r., wedug wojewdztw
rdo: opracowanie wasne na podstawie R.Pawlicka, Co zrobi, by kart mona byo
zapaci wszdzie? Determinanty rozwoju rynku akceptacji kart w Polsce, Konferen-
cja Rynek akceptacji kart wPolsce 20 lat ico dalej?, Warszawa 18.10.2011 r., za:
M.Idzik, Monitor Bankowy, Warszawa, padziernik 2011, http://www.slideshare.net/
press123/stan-i-dynamika-rynku-kart-patniczych-w-polsce-9883787 (15.01.2013).
Oprcz silnego zrnicowania midzyregionalnego, liczba punktw

akceptujcych karty patnicze wykazuje take znaczce zrnicowanie
wewntrz poszczeglnych wojewdztw. Sie akceptacji zaley bowiem
od stopnia zurbanizowania danego obszaru na terenie duych ired-
nich miast jest ona znacznie gstsza ni wmaych miastach ina obsza-
rach wiejskich.14
Istotne zrnicowanie przestrzenne stwierdzono rwnie wzakre-
sie liczby bankomatw przypadajcych na 1 mln mieszkacw. War-
to wspczynnika zmiennoci tego wskanika wyniosa 14,1%. Wtym
zakresie rwnie najwyszy poziom odnotowano wwojewdztwie ma-
zowieckim (604), anajniszy wwitokrzyskim (345). rednia warto
wskanika wyniosa 442, amediana 433. Wwietle danych Europejskie-
go Banku Centralnego, liczba bankomatw przypadajcych na 1 mln

14
rynku polskim, Departament Systemu Patniczego, NBP, Warszawa 2012, s. 21.

250 Piotr Bolibok
mieszkacw w Polsce jest wyranie nisza od przecitnego poziomu

wUnii Europejskiej. Wedug stanu na koniec 2011 r., rednia dla Pol-
ski stanowia niespena 53% redniej UE, ajedynie pi krajw (Cze-
chy, Litwa, Sowacja, Finlandia iSzwecja) wykazywao niszy poziom
tego wskanika.15 Podzia wojewdztw na klasy wzgldem kwintyli roz-
kadu wskanika liczby bankomatw przypadajcych na 1 mln PLN
mieszkacw przedstawia Rys. 2.
Rys. 2. Przestrzenne zrnicowanie liczby bankomatw przypadajcych

na 1 mln mieszkacw wgrudniu 2012 r., wedug wojewdztw
rdo: opracowanie wasne na podstawie http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_pod-
grup.display?p_id=205417&p_token=0.9867131206449491# (31.12.2012) oraz http://
www.karty.pl/bankomaty.php? statystyka=wojewdztwo (31.12.2012).
Naley podkreli, e podobnie jak wprzypadku punktw akceptu-

jcych karty patnicze, rozmieszczenie przestrzenne bankomatw cha-
rakteryzuje si silnym zrnicowaniem wewntrz poszczeglnych woje-
wdztw. Jak wskazuj wyniki bada przeprowadzone przez D.Ilnickie-
go, rozmieszczenie to koresponduje silnie zprzestrzennym rozmieszcze-
niem placwek bankowych. Wobrbie wojewdztw najwicej bankoma-
15
ECB Statistical Data Warehouse, http://sdw.ecb.europa.eu/reports.do?node=
1000001458, (30.01.2013).
tw skoncentrowanych jest w najwikszych miastach sieci osadniczej

obecnych, awdalszej kolejnoci byych miastach wojewdzkich16.
Wyranie niszym stopniem zrnicowania midzyregionalne-
go charakteryzowa si udzia gospodarstw domowych wyposaonych
wkomputer zdostpem do Internetu. Wartoci tego wskanika dla po-
szczeglnych wojewdztw odchylay si od redniej przecitnie o7,4%.
Najwysz warto odnotowano dla wojewdztwa pomorskiego (69,4%),
podczas gdy po raz kolejny najsabsze okazao si wojewdztwo wito-
krzyskie, wktrym wskanik ten by oblisko 17% niszy. Klasyfikacj
wojewdztw wzgldem tego wskanika przedstawia Rys. 3.
Rys. 3. Udzia gospodarstw domowych posiadajcych komputer zdostpem

do Internetu w2011 r., wedug wojewdztw
rdo: opracowanie wasne na podstawie Rocznik statystyczny wojewdztw 2012,
GUS, Warszawa 2012, s. 347.
Najmniejsze rnice midzy wojewdztwami stwierdzono wzakresie

udziau przedsibiorstw posiadajcych dostp do Internetu oraz gospo-
darstw domowych wyposaonych wtelefon komrkowy. Wartoci wsp-
czynnika zmiennoci dla obu tych wskanikw wyniosy zaledwie 2,7%.
16
D. Ilnicki, Przestrzenne zrnicowanie poziomu rozwoju usug w Polsce. Teo-
retyczne ipraktyczne uwarunkowania bada, Rozprawy Naukowe Instytutu Geogra-
fii iRozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocawskiego, Tom 11, Instytut Geografii
iRozwoju Regionalnego, Wrocaw 2009, s. 213-215.
252 Piotr Bolibok
Najwyszym odsetkiem przedsibiorstw zdostpem do Internetu (co

moe wydawa si zaskakujce wkontekcie sabej pozycji wpoprzednich
zestawieniach) cechowao si wojewdztwo lubelskie (96,0%), a najni-
szym znw witokrzyskie (85,6%). rednia warto tego wskanika wwo-
jewdztwach wyniosa 93,6%, za mediana 94%. Stosunkowo niewielkie
rnice pomidzy wojewdztwami s zatem konsekwencj powszechnoci
wykorzystywania Internetu przez polskie przedsibiorstwa17.
Analogiczn sytuacj, wynikajc z wysokiego stopnia penetra-
cji rynku przez technologi, stwierdzono wprzypadku udziau gospo-
darstw domowych posiadajcych telefon komrkowy. Najwyszy odse-
tek gospodarstw odnotowano w wojewdztwie pomorskim, najniszy
za wpodlaskim (84,9%), przy redniej 89,7% imedianie 89,3%.
Klasyfikacje wojewdztw woparciu okwintyle rozkadu obu powy-
szych wskanikw przedstawiono na Rys. 4. i5.
Rys. 4. Udzia przedsibiorstw posiadajcych dostp do Internetu w2011 r.,

wedug wojewdztw
rdo: opracowanie wasne na podstawie Rocznik statystyczny wojewdztw 2012,
17
Zob. A.Matras-Bolibok, Regionalne zrnicowanie rozwoju spoeczestwa infor-
macyjnego wPolsce, [w:] Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu
nr 168, Ekonomia, t. 1, red. J.Sokoowski, G.Wgrzyn, Wydawnictwo UE we Wroca-
wiu, Wrocaw 2011, ss. 450-460.
Rys. 5. Udzia gospodarstw domowych posiadajcych telefon komrkowy

w2011 r., wedug wojewdztw
rdo: opracowanie wasne na podstawie Rocznik Statystyczny Wojewdztw 2012,
Pomimo pewnych rnic zachodzcych wprzestrzennym zrnico-

waniu wybranych charakterystyk infrastruktury technicznej umoli-
wiajcej rozwj obrotu bezgotwkowego, generalnie mona stwierdzi,
e wojewdztwa charakteryzujce si niszym oglnym poziomem
rozwoju gospodarczego cechuje rwnoczenie sabszy rozwj tej infra-
struktury.
Zdanych zestawionych wTab. 2. wynika, i syntetyczny wskanik
infrastruktury technicznej, determinujcej moliwoci rozwoju obrotu
bezgotwkowego, ukazuje znacznie wiksz skal zrnicowa midzy
wojewdztwami ni poszczeglne wskaniki, na bazie ktrych zosta on
skonstruowany. Jest to konsekwencja nakadania si na siebie podo-
biestw rozkadu przestrzennego dysproporcji wrozwoju wojewdztw
wwikszoci analizowanych przekrojw.
254 Piotr Bolibok
Tab. 2. Syntetyczny wskanik rozwoju infrastruktury

Wyszczeglnienie SWRIOB
dolnolskie 0,6277
kujawsko-pomorskie 0,5762
lubelskie 0,3731
lubuskie 0,5664
dzkie 0,4407
maopolskie 0,6046
Wojewdztwo
mazowieckie 0,9025
opolskie 0,4474
podkarpackie 0,3853
podlaskie 0,3728
pomorskie 0,8511
lskie 0,6797
witokrzyskie 0,1758
warmisko-mazurskie 0,4416
wielkopolskie 0,6127
zachodniopomorskie 0,7025
odch. standardowe 0,1825

rednia 0,5475
Statystyka
mediana 0,5713
opisowa
minimum 0,1758
maksimum 0,9025
max/min 5,1
wsp. zmiennoci 33,3%
Wspczynnik zmiennoci oszacowanego wskanika syntetycz-

nego wskazuje, e jego wartoci odchylay si przecitnie od redniej
o 33,3%. Najwyszym poziomem oglnego rozwoju infrastruktury
technicznej umoliwiajcej realizacj transakcji bezgotwkowych ce-
chuje si wojewdztwo mazowieckie, wktrym syntetyczny wskanik
wynis 0,9025. Tak wysoka warto potwierdza, e jest ono liderem
lub plasuje si wcisej czowce wikszoci analizowanych kryteriw
czstkowych. Ponad piciokrotnie niszy poziom syntetycznego wska-
nika odnotowano zkolei wwojewdztwie witokrzyskim (0,1758), kt-
re wczterech zpiciu analizowanych kryteriw czstkowych uplasowa-

o si na ostatnim miejscu. Przewag wojewdztwa mazowieckiego nad
pozostaymi regionami kraju dobrze ilustruje fakt, i rednia warto
wskanika syntetycznego (0,5475) stanowia 61%, amediana (0,5713)
63% wartoci osignitej przez lidera.
Skonstruowany wskanik syntetyczny umoliwia sklasyfikowanie
poszczeglnych wojewdztw pod wzgldem poziomu rozwoju infra-
struktury technicznej sucej realizacji transakcji bezgotwkowych.
Rys. 6. przedstawia podzia badanej populacji na klasy wyznaczone
przez kwintyle rozkadu tego wskanika.
Rys. 6. Syntetyczny wskanik rozwoju infrastruktury technicznej obrotu

bezgotwkowego wPolsce wedug wojewdztw
W grupie wojewdztw charakteryzujcych si najwyszym pozio-

mem rozwoju infrastruktury technicznej sprzyjajcej upowszechnianiu
bezgotwkowych form rozlicze plasuj si wojewdztwa mazowieckie,
pomorskie i zachodniopomorskie. Kolejn klas tworz wojewdztwa
o ponadprzecitnym poziomie rozwoju przedmiotowej infrastruktu-
ry: lskie, dolnolskie i wielkopolskie. Wojewdztwa maopolskie,
kujawsko-pomorskie ilubuskie zaliczy mona do klasy oprzecitnym
poziomie rozwoju wtym aspekcie. Sabszy od przecitnego rozwj wy-
kazuj wojewdztwa opolskie, warmisko-mazurskie idzkie. Najlicz-
256 Piotr Bolibok
niejsz grup konstytuuj wojewdztwa Polski wschodniej, cechujce

si najsabszym rozwojem infrastruktury wspierajcej obrotu bezgo-
twkowego: podkarpackie, lubelskie, podlaskie iwitokrzyskie.
Podsumowanie
Przeprowadzone analizy wskazuj, e przestrzenne zrnicowania

wrozmieszczeniu infrastruktury technicznej determinujcej moliwo-
ci rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce koresponduj ze zrni-
cowaniami w poziomie oglnego rozwoju gospodarczego wojewdztw.
Skonstruowany syntetyczny miernik rozwoju infrastruktury obrotu
bezgotwkowego wykaza, e najwyszym poziomem rozwoju tej in-
frastruktury cechuj si wojewdztwo mazowieckie oraz wojewdztwa
Polski zachodniej, najniszym za relatywnie najsabiej rozwinite go-
spodarczo wojewdztwa Polski wschodniej. Wtym zakresie uzyskane
wyniki potwierdzaj sformuowan przez D.Maison hipotez dotycz-
c wpywu dostpnoci infrastruktury sucej realizacji patnoci bez-
gotwkowych na zrnicowania wzakresie korzystania zobrotu bezgo-
twkowego przez spoeczestwo.
Najwyszy stopie zrnicowa stwierdzono w zakresie elemen-
tw infrastruktury technicznej bankowoci terminalowej, tj. wliczbie
punktw akceptujcych karty patnicze oraz w liczbie bankomatw
przypadajcych na 1 mln mieszkacw. Zdecydowanie mniejsze rni-
ce wystpuj natomiast wzakresie dostpu do sieci internetowej oraz
telefonii komrkowej. Denie do zwikszenia stopnia upowszechnie-
nia obrotu bezgotwkowego w gospodarce oraz zmniejszenia midzy-
regionalnych dysproporcji wtym zakresie wymaga zatem gwnie zin-
tensyfikowania dziaa na rzecz rozbudowy infrastruktury technicz-
nej bankowoci terminalowej, w szczeglnoci za zwikszenia liczby
punktw akceptujcych karty patnicze. Jedn z gwnych przyczyn
sabego rozwoju sieci akceptacji kart wPolsce jest najwyszy wEuro-
pie poziom opat pobieranych przez agentw rozliczeniowych (zwasz-
cza za opat interchange). Orandze tego problemu wiadczy aktywne
zaangaowanie si w ten proces Narodowego Banku Polskiego, ktry
wramach realizacji swoich ustawowych zada wzakresie organizowa-
nia rozlicze pieninych iksztatowania warunkw niezbdnych dla

rozwoju systemu bankowego, zainicjowa powoanie Zespou Roboczego
ds. Opaty Interchange przy Radzie ds. Systemu Patniczego (organie
opiniodawczo-doradczym przy Zarzdzie NBP), skupiajcego wszyst-
kich gwnych interesariuszy systemu kartowego. Wymiernym rezul-
tatem prac tego Zespou byo opracowanie wmarcu 2012 r. Programu
redukcji opat kartowych w Polsce, przewidujcego w szczeglnoci
stopniowe obnienie wysokoci opat interchange do redniego pozio-
mu w Unii Europejskiej w latach 2012-2017. Program ten mia sta
si podstaw wypracowania w lipcu 2012 r. rynkowego kompromisu
ocharakterze nieregulacyjnym wzakresie obnienia stawek opat in-
terchange, co jednak okazao si niemoliwe zuwagi na negatywn de-
cyzj organizacji MasterCard. Wobec powyszego jedyn realn szans
na realizacj programu wydaje si wobecnych warunkach wprowadze-
nie stosownych regulacji ustawowych.
Bibliografia:
Analiza funkcjonowania opaty interchange w transakcjach bezgotw-

kowych na rynku polskim, Departament Systemu Patniczego, NBP,
Warszawa 2012.
Carb-Valverde S., Rodrguez-Fernndez F., Competing Technologies for
Payments. Automated Teller Machines, (ATMs), Point of Sale (POS)
Terminals and the Demand for Currency, Fundacin BBVA Documen-
tos de Trabajo 2009, No. 12, Bilbao 2009.
ECB Statistical Data Warehouse, http://sdw.ecb.europa.eu/reports.
do?node=1000001458 (30.01.2013).
Humphrey D. B., Kim M., Vale B., Realizing the Gains from Electronic
Payments: Costs, Pricing, and Payment Choice, Journal of Money,
Credit, and Banking 2001, Vol. 33, No. 2, May, Part 1, ss. 216-234.
Humphrey D.B.Pulley L.B., Vesala J.M., , Cash, Paper, and Electron-
ic Payments: ACross-Country Analysis, Journal of Money, Credit
and Banking 1996, Vol. 28, I.4, Part 2: Payment Systems Research
and Public Policy Risk, Efficiency and Innovation (November 1996),
ss. 914-939.
http://www.karty.pl/bankomaty.php?statystyka=wojewodztwo (31.12. 2012).
258 Piotr Bolibok
http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.display?p_id=205417&p_to-
ken=0.9867131206449491# (31.12.2012)
Idzik M., Monitor Bankowy, Warszawa, padziernik 2011, http://www.
slideshare.net/press123/stan-i-dynamika-rynku-kart-patniczych-w-
-polsce-9883787 (15.01.2013).
Ilnicki D., Przestrzenne zrnicowanie poziomu rozwoju usug w Polsce.
Teoretyczne ipraktyczne uwarunkowania bada, Rozprawy Naukowe
Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocaw-
skiego, Tom 11, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego, Wrocaw
2009.
Innovations in retail payments. Report of the Working Group on Inno-
vations in Retail Payments, Committee on Payment and Settlement,
Bank for International Settlements, May 2012.
Maison D., Postawy Polakw wobec obrotu bezgotwkowego. Raport przy-
gotowany dla NBP, Warszawa 2010.
Matras-Bolibok A., Regionalne zrnicowanie rozwoju spoeczestwa infor-
macyjnego wPolsce, [w:] Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego
we Wrocawiu nr 168, Ekonomia, t. 1, red. J.Sokoowski, G.Wgrzyn,
Wydawnictwo UE we Wrocawiu, Wrocaw 2011, ss. 450-460.
Rocznik Statystyczny Wojewdztw 2012, GUS, Warszawa 2012.
Scholnick B., Masoud N., Saunders A., Carbo-Valverde S., Rodri-
guez-Fernndez F., The economics of credit cards, debit cards and
ATMs: Asurvey and some new evidence, Journal of Banking and Fi-
nance 2008, No. 32, ss. 1468-1483.
Snellman H., Virn M., ATM networks and cash usage, Bank of Finland
Research Discussion Papers, No. 21, 2006.
Strategia rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce na lata 2009-2013 (pro-
jekt), Narodowy Bank Polski, Zwizek Bankw Polskich, Koalicja na
Rzecz Obrotu Bezgotwkowego iMikropatnoci, Warszawa 2009.
Taksonomiczna analiza przestrzennego zrnicowania poziomu ycia
wPolsce wujciu dynamicznym, red. A.Zelia, Wydawnictwo Akade-
mii Ekonomicznej wKrakowie, Krakw 2000, s. 91-93.
Spatial disparities in infrastructural conditions

of cashless payments in Poland
Summary
One of the most important causes of differences in proclivity for using

cashless payments between regions are the spatial disparities in distribu-
tion of the elements of technical infrastructure enabling its development.
The paper evaluates the current disparities in spatial distribution of

these infrastructural conditions in Poland on the voivodeship level (NUTS-2
regions). It also presents the concept of construction of asynthetic regional
indicator of cashless payments infrastructure, based on Hellwigs taxonomic
measure of development.
The highest disparities occurred for the terminal banking technical in-
frastructure, i.e. the number of points accepting payment cards and ATMs
per million of inhabitants. Boosting the cashless payments diffusion in the
economy and decreasing the interregional disparities in this field require
therefore mainly intensification of activities towards expanding the termi-
nal banking infrastructure in the Eastern Poland, in particular stimulating
the development of payment cards acceptance network.
The synthetic indicator revealed that the disparity in the cashless pay-
ments infrastructure distribution between polish voivodeships corresponds
to disproportions in their general economic development. Tthe highest level
of development of this infrastructure for mazowieckie and the Western Po-
land voivodeships, and the lowest for the relatively least economically devel-
oped voivodeships of the Eastern Poland, which is coherent with ageneral
picture of disparities in proclivity for using cashless payments in the society.
Key words: cashless payments, infrastructure, spatial disparities.

Magdalena Rabong1
Stan rozwoju obrotu bezgotwkowego

wPolsce na tle innych krajw UE
Wstp
Gwnym celem niniejszego opracowania jest porwnanie kilku

wybranych parametrw charakteryzujcych funkcjonowanie obrotu
bezgotwkowego wPolsce iwkrajach Unii Europejskiej w2011 r. Ni-
niejsza analiza zostaa oparta odane za 2011 r., opublikowane przez
Europejski Bank Centralny wsierpniu 2012 r., aznajdujce si wtzw.
hurtowni danych statystycznych (Statistical Data Warehouse). 2 Wy-
brane wskaniki zostay dobrane wtaki sposb, by jak najpeniej zob-
razowa wykorzystanie podstawowych bezgotwkowych instrumentw
patniczych (kart patniczych, polece przelewu, polecezapaty) iele-
mentw infrastruktury patniczej (bankomatw, terminali POS) oraz
istniejcy poziom tzw. ubankowienia, czyli stopnia upowszechnienia
podstawowych usug bankowych.
1
Magdalena Rabong, Narodowy Bank Polski, Departament Systemu Patniczego,
Wydzia Analiz iBada, Gwny Specjalista, Magdalena.rabong@nbp.pl
2
Analiza zawarta wniniejszym materiale zostaa przedstawiona woparciu odane
z2011 r., opublikowane przez Europejski Bank Centralny wsierpniu 2012 r., aznaj-
dujce si wtzw. hurtowni danych statystycznych (Statistical Data Warehouse) pod
adresem http://sdw.ecb.europa.eu Opracowanie zawiera take dane z innych rde,
wszczeglnoci dane zgrudnia 2012 r. zbierane przez Narodowy Bank Polski ipubli-
kowane wperiodycznych opracowaniach, ktre mona znale na stronach interneto-
wych pod adresem: http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemplatniczy/karty_platnicze.
html
262 Magdalena Rabong
W minionym dziesicioleciu w Polsce coraz wicej uytkownikw

skaniao si do uycia kart patniczych, w miejsce dotychczas po-
wszechnie uywanej gotwki. Widoczny jest rozwj funkcjonujcej in-
frastruktury patniczej. Zwiksza si liczba dostpnych bankomatw
oraz liczba placwek handlowych, wktrych akceptowane s patnoci
kartami patniczymi. Z drugiej strony, na tle Unii Europejskiej nasz
kraj w rankingach porwnujcych gwne wskaniki rozwoju infra-
struktury patniczej plasuje si nadal na dalekich pozycjach, znacznie
poniej rednich parametrw dla caej Unii. Oznacza to, e na rynku
polskim stale pozostaje wiele do zrobienia w zakresie poprawy obec-
nych warunkw. Opracowanie to ma za zadanie opisanie biecego
stanu rozwoju obrotu bezgotwkowego wnaszym kraju wstosunku do
pozostaych krajw UE.
Do zobrazowania kondycji, wjakiej znajduje si obecnie rynek bez-
gotwkowy w Polsce, posuya analiza nastpujcych wskanikw: 1)
liczba rachunkw bankowych wprzeliczeniu na jednego mieszkaca, 2)
liczba bankomatw wprzeliczeniu na 1 mln mieszkacw, 3) liczba urz-
dze akceptujcych elektroniczne instrumenty patnicze wprzeliczeniu
na 1 mln mieszkacw, 4) liczba wydanych kart patniczych wprzelicze-
niu na jednego mieszkaca, 5) liczba transakcji bezgotwkowych karta-
mi patniczymi wprzeliczeniu na jednego mieszkaca, 6) liczba trans-
akcji bezgotwkowych dokonanych pojedyncz kart patnicz, 7) liczba
polece przelewu wprzeliczeniu na jednego mieszkaca, 8) liczba pole-
ce zapaty wprzeliczeniu na jednego mieszkaca, 9) liczba transakcji
dokonanych przy uyciu bezgotwkowych instrumentw patniczych.
1. Liczba rachunkw bankowych wprzeliczeniu na jednego

mieszkaca
Podstawow przesank rozwoju obrotu bezgotwkowego wdanym

kraju jest dostatecznie wysoki stopie jego ubankowienia, mierzony
liczb rachunkw bankowych w przeliczeniu na jednego mieszkaca.
Dzieje si tak, gdy posiadanie rachunku bankowego jest podstaw
dla korzystania z bezgotwkowych instrumentw patniczych. Licz-
Stan rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce na tle innych krajw UE 263
ba rachunkw bankowych wPolsce systematycznie ronie. W2012 r.

wporwnaniu do 2011 r. liczba rachunkw bankowych zmniejszya si
oponad 1,9 mln, co oznaczao spadek o3,4%. Liczb takich rachunkw
wlatach 2007-2012 przedstawiono wTabeli nr 1.
Tabela nr 1. Liczba rachunkw biecych wzotych prowadzonych

przez banki, oddziay instytucji kredytowych iSKOK-iwPolsce wlatach
2007-2012 (wtys.)
Wyszczeglnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Osoby prywatne 31 008 35 312 40 050 44 074 48 686 46 751
Rolnicy, przedsibiorcy
2 938 3 841 3 874 3 785 3 330 3 222
indywidualni
Przedsibiorstwa, niemonetarne
instytucje finansowe, instytucje
959 1 179 1 285 1 303 1 346 1 271
niekomercyjne dziaajce na rzecz
gospodarstw domowych
Spdzielcze Kasy Oszczdnociowo
2 023 2 311 2 569 2 773 2 984 3 192
Rozliczeniowe Kredytowe
Razem liczba rachunkw

36 928 42 643 47 778 51 935 56 346 54 436
biecych
rdo: dane Narodowego Banku Polskiego
Chcc dokona porwnania pomidzy Polsk ainnymi krajami Unii

Europejskiej, naley uwzgldni rnice w definiowaniu rachunkw
bankowych. I tak, zgodnie z metodologi Europejskiego Banku Cen-
tralnego wzakresie statystyki systemw patniczych, pojcie rachunki
bankowe (ang. overnight deposits) obejmuje zarwno rachunki su-
ce do dokonywania rozlicze ipatnoci, jak ibezterminowe rachunki
oszczdnociowe zmoliwoci wypaty na danie bez utraty odsetek
lub poniesienia istotnych kosztw oraz rachunki walutowe. W2012 r.
dane przekazywane przez niektre kraje, wtym przez Polsk, dotycz-
ce rachunkw za lata 2007-2011, zostay skorygowane woparciu oak-
tualn metodologi ECB wtym zakresie. Wskanik wyliczony dla Pol-
ski uwzgldnia liczb bankowych bezterminowych rachunkw oszczd-
nociowych, ktre s do powszechnie oferowane przez banki3. Uycie

takiej rozszerzonej definicji spowodowao, e pozycja Polski znaczco
si poprawia wstosunku do podobnych zestawie za wczeniejsze lata.
Wskanik liczby rachunkw w Polsce w przeliczeniu na jedne-
go mieszkaca systematycznie wzrasta w latach 2001-2011 (Tabela
nr 2). Istotny skokowy wzrost tego wskanika odnotowano w2007 r.,
tj. zpoziomu 0,67 w2006 r. do poziomu 0,97. Wskanik ten stanowi
w2007 r. 69,8% wartoci redniej dla Unii Europejskiej, w2010 r. sta-
nowi 95,1 %, aw2011 r. po raz pierwszy by wyszy o25% od wska-
nika redniej UE. rednia krajw UE wlatach 2001-2011 wykazywaa
nieznaczne wahania: po wzrocie w2007 r. do poziomu 1,39 spada lek-
ko w2008 r. do wysokoci 1,36, po czym przez dwa kolejne lata nastpi
wzrost. W2011 r. nastpi gwatowny spadek redniej EU do poziomu
1,18 (rednia ta zostaa wyliczona jako iloraz dwch wielkoci, tj. sumy
rachunkw 24 krajw UE bez podania liczby rachunkw w Bugarii,
Danii iWielkiej Brytanii oraz wielkoci populacji UE).
Tabela nr 2. Liczba rachunkw bankowych na jednego mieszkaca

wlatach 2001-2011
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Polska 0,45 0,48 0,52 0,58 0,62 0,67 0,97 1,12 1,25 1,36 1,48
Strefa 1,04 1,04 1,04 1,04 1,05 1,08 1,27 1,29 1,32 1,35 1,35
EURO
UE 1,20 1,20 1,20 1,14 1,21 1,21 1,39 1,36 1,39 1,43 1,18
rdo: opracowanie wasne na podstawie ECB Statistical Data Warehouse http://sdw.

ecb.europa.eu
W 2011 r. w rankingu krajw UE pod wzgldem liczby rachunkw

bankowych wprzeliczeniu na jednego mieszkaca czoowe pozycje zajmo-
3
Od 2009 r. banki przekazuj informacj na temat rachunkw biecych rozli-
czeniowych iprezentowane dane zgodnie zmetodologia EBC zawieraj informacje
o liczbie rachunkw do dokonywania patnoci. NBP dysponowa do 2008 r. jedynie
liczb depozytw avista prowadzonych przez banki. Wliczbie tej, oprcz rachunkw
typu ROR, ujmowane byy wszelkie depozyty typu avista, wtym rwnie ksieczki
oszczdnociowe. Wcelu uzyskania liczby rachunkw biecych (typu ROR) liczba de-
pozytw avista bya pomniejszana oliczb ksieczek oszczdnociowych.
way takie kraje, jak Luksemburg (3,06), Finlandia (3,04) iGrecja (3,01).
W2011 r. Polska znalaza si wrankingu na 15. miejscu wrd 24 kra-
jw Unii Europejskiej, ze wskanikiem na poziomie 1,48 rachunku ban-
kowego na jednego mieszkaca (wykres nr 1). Wporwnaniu do krajw
naszego regionu, liczba rachunkw bankowych wprzeliczeniu na jednego
mieszkaca ksztatowaa si wPolsce na poziomie zblionym do wystpu-
jcego na Sowacji (1,64), wCzechach (1,33) czy wRumunii (1,3).
Dla penego obrazu funkcjonowania danego rynku, obok szybkiego
przyrostu liczby rachunkw, bardzo istotna jest rwnie aktywno po-
siadaczy kont wsferze korzystania zrnych usug bankowych. Mona
zauway, e kraje, ktre maj wicej ni Polska rachunkw bankowych
w przeliczeniu na jednego mieszkaca, wykazuj wysz aktywno
w zakresie wykorzystywania bezgotwkowych instrumentw patni-
czych (wyjtkiem jest tu Grecja). Rwnie kilka krajw oniszych ni
Polska wartociach wskanika rachunkw bankowych wprzeliczeniu na
jednego mieszkaca, np. Holandia (1,41), Austria (1,16), Francja (1,19),
Sowenia (1,19), Niemcy (1,16), charakteryzuje si wyszymi wskanika-
mi wykorzystywania bezgotwkowych instrumentw patniczych.
Wykres nr 1. Liczba rachunkw bankowych na jednego mieszkaca w2011 r.

ecb.europa.eu (brak danych dotyczcych Bugarii, Danii iWielkiej Brytanii,)
Sam wskanik liczby rachunkw bankowych wprzeliczeniu na jed-

nego mieszkaca nie jest zatem wystarczajcym miernikiem poziomu
obrotu bezgotwkowego. W wielu przypadkach zaley on bowiem od
czynnikw spoecznych czy kulturowych bd technologicznych czy
operacyjnych.
Sukcesywny wzrost statystycznej liczby rachunkw w Polsce nie
musi generowa rwnie wysokiego wzrostu ubankowienia. Dzieje si
tak, gdy wzrost liczby rachunkw w kraju moe czciowo wynika
zposiadania przez niektre osoby wikszej liczby rachunkw, co prze-
kada si na wzrost wielkoci redniej wskazujcej wdomyle wiksz
liczb posiadaczy rachunkw.
2. Liczba bankomatw wprzeliczeniu na 1 milion mieszkacw
Wedug danych NBP, na koniec 2012 r. dostpnych byo w Polsce

18.667 bankomatw, czyli o 1.167 bankomatw wicej w stosunku do
roku poprzedniego oznacza to wzrost o6,7%. WPolsce wlatach 2007-
2012 liczba bankomatw zwikszya si o 60%. Dane dotyczce liczby
bankomatw wPolsce wokresie 2007-2012 przedstawiono wTabeli nr 3.
Tabela nr 3. Liczba bankomatw ogem wPolsce wlatach 2007-2012
Wyszczeglnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Bankomaty 11 542 13 878 15 714 16 463 17 500 18.667
W UE odnotowano w okresie 2004-2011 stay wzrost liczby ban-

komatw w przeliczeniu na 1 mln mieszkacw. W 2011 r. rednia
warto tego wskanika wUE wyniosa 870. W2011 r. wstrefie euro
liczba bankomatw wprzeliczeniu na 1 mln mieszkacw wynosia 966
i w porwnaniu do 2009 r. zmniejszya si rednio o 6 bankomatw
(Tabela nr 4).
W2011 r. wPolsce przypadao 458 bankomatw na 1 mln miesz-
kacw. Tak dua rnica na niekorzy Polski utrzymuje si od wie-
lu lat, mimo e wcigu ostatniego dziesiciolecia liczba bankomatw
wprzeliczeniu na 1 mln mieszkacw wzrosa wPolsce o289 (wzrost

o171%), awUE jedynie o190 (wzrost o28%).
Tabela nr 4. Liczba bankomatw na 1 mln mieszkacw wlatach 2001-2011
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Polska 169 187 198 211 229,97 261 303 356 416 443 458
Strefa
EURO 706 738 761 788 808,42 833 940 966 972 966 966
UE 680 717 750 709 735 760 821 850 862 864 870

ecb.europa.eu
Pomimo systematycznego wzrostu liczby bankomatw na 1 mln

mieszkacw wPolsce, wskanik ten jest nadal stosunkowo niski wpo-
rwnaniu do redniej dla wszystkich krajw Unii Europejskiej (wykres
nr 2). Wroku 2011 najwiksz liczb bankomatw wprzeliczeniu na 1
mln mieszkacw miaa Portugalia (1 624), Belgia (1 436) iHiszpania
(1 241). Jedn zprzyczyn tego stanu rzeczy jest to, e wPortugalii iHi-
szpanii bankomaty maj zazwyczaj charakter urzdze wielofunkcyj-
nych, wktrych oprcz wypaty gotwki mona dokonywa przeleww,
doadowa telefonw, kupna biletw etc.
Polska, ze wskanikiem na poziomie 458 bankomatw na 1 mln
mieszkacw, znajdowaa si w rankingu krajw UE na miejscu 22.
W 2011 r. Polska w rankingu wyprzedzia takie kraje, jak: Sowacja
(442), Finlandia (416), Litwa (405), Szwecja (378) iCzechy (373). Pol-
ska, wporwnaniu do roku 2010, poprawia swoja lokat wrankingu
o dwa miejsca i znalaza si przed Finlandi i Litw. Naley jednak
wskaza, i wysza pozycja Polski w tym zestawieniu jest wynikiem
wiadomego spadku liczby bankomatw wprzeliczeniu na 1 mln miesz-
kacw wtych krajach, zwaszcza wFinlandii, zuwagi na upowszech-
nienie obrotu bezgotwkowego icoraz bardziej ograniczone zapotrzebo-
wanie na gotwk. Polska wypada niekorzystnie na tle krajw regionu,
czyli krajw opodobnych uwarunkowaniach pod wzgldem gospodar-
czym, spoecznym i geograficznym. W rankingu wyprzedziy j takie
kraje z tego regionu, jak Bugaria (777), Estonia (657), otwa (587),
Rumunia (516) oraz Wgry (492).
Wykres nr 2. Liczba bankomatw na 1 mln mieszkacw w2011 r.

ecb.europa.eu
3. Liczba urzdze akceptujcych elektroniczne instrumenty

patnicze (terminali POS oraz imprinterw)
na 1 mln mieszkacw
Na koniec 2012 r. liczba urzdze akceptujcych elektroniczne in-

strumenty patnicze ksztatowaa si na poziomie 290 tys. iwporw-
naniu do 2011 r. odnotowano wzrost o8,6%. Wlatach 2007-2012 wPol-
sce liczba urzdze akceptujcych elektroniczne instrumenty patnicze
wzrosa o55,7%. Dane dotyczce liczby urzdze akceptujcych elek-
troniczne instrumenty patnicze wPolsce wlatach 2007-2012 przedsta-
wiono wTabeli nr 5.
Tabela nr 5. Liczba urzdze akceptujcych elektroniczne instrumenty pat-

nicze wPolsce wlatach 2007-2012
2007 2008 2009 2010 2011 2012
Terminale POS 171 444 197 557 215 509 246 510 266 429 289 547
Imprintery 15 166 14 781 15 067 6 142 978 915
Ogem 186 610 212 338 230 576 252 652 267 407 290 462
W 2011 r. liczba urzdze akceptujcych elektroniczne instrumenty

patnicze wprzeliczeniu na 1 mln mieszkacw osigna wPolsce poziom
7 005, natomiast w UE byo to 17.584 urzdze (Wykres nr 3). Rozpa-
trujc liczb urzdze akceptujcych elektroniczne instrumenty patnicze
(terminale POS oraz imprintery) wPolsce wprzeliczeniu na 1 mln miesz-
kacw w perspektywie ostatniego dziesiciolecia, wida, jak wskanik
ten stale ronie. Wlatach 2001-2011 wzrs on ponad 2-krotnie.
Pomimo wzrostu liczby terminali POS wPolsce, rednia liczba tych
urzdze dla UE idla strefy euro wprzeliczeniu na 1 mln mieszka-
cw przyrasta szybciej. Wobec powyszego, rnica midzy redni UE
aredni strefy euro oraz Polsk systematycznie narasta na niekorzy
Polski. W2005 r. rednio wUE na 1 mln mieszkacw byo o9,8 tys.
wicej takich urzdze ni wPolsce, natomiast w2011 r. byo ich ju
o10,5 tys. wicej. Podobnie jest wodniesieniu do redniej strefy euro:
w2005 r. byo tam o11,3 tys. wicej urzdze ni wPolsce, natomiast
w2011 r. byo ich o12,4 tys. wicej.
W2011 r. wskanik liczby urzdze akceptujcych elektroniczne in-
strumenty patnicze wprzeliczeniu na 1 mln mieszkacw, by wPolsce
jednym znajniszych wrd krajw UE (Wykres nr 4). Liczba tych urz-
dze wprzeliczeniu na 1 mln mieszkacw uplasowaa Polsk wrankin-
gu krajw UE na 2. pozycji wrd 26 krajw (dane zMalty nie zostay za-
prezentowane). Zarwno w2011 r. , jak iw2010, tylko wRumunii (5.852)
odnotowano liczb tych urzdze nisz ni wPolsce. Na tle innych kra-
jw regionu Polska wypada niekorzystnie. Znacznie wicej urzdze ak-
ceptujcych elektroniczne instrumenty patnicze wprzeliczeniu na 1 mln
mieszkacw funkcjonowao wtakich krajach, jak: Litwa (11.842), Cze-
chy (9.732), Bugaria (8.637), Wgry (8.490), Sowacja (7.306).
Wykres nr 3. Liczba urzdze akceptujcych elektroniczne instrumenty

patnicze (terminali POS oraz imprinterw) na 1 milion mieszkacw
wlatach 2001-2011.
ecb.europa.eu
Na czoowych pozycjach w rankingu znalazy si: Finlandia

(37.681), Irlandia (34.095), Grecja (31.996) i Hiszpania (29.546).
Jednoczenie, naley zaznaczy, e wGrecji iHiszpanii odnotowano
stosunkowo niewielk liczb transakcji kartami patniczymi przypa-
dajc na jeden terminal. Wytumaczeniem tej sytuacji moe by spe-
cyfika tych krajw inastawienie si na bardzo duy ruch turystyczny
oraz wynikajca ztego faktu potrzeba dokonywania patnoci zwyko-
rzystaniem kart patniczych przez turystw. Wysoka pozycja Grecji
wynika rwnie ztego, e wtym kraju wjednym punkcie handlowo-
-usugowym zainstalowanych jest czsto kilka terminali, nalecych
do rnych bankw acquirerw. Wzalenoci od rodzaju przedka-
danej przez klienta karty transakcja jest realizowana wodpowiednim
terminalu.
Wykres nr 4. Liczba urzdze akceptujcych elektroniczne instrumenty

patnicze (terminali POS oraz imprinterw) na 1 mln mieszkacw w2011 r.
ecb.europa.eu
4. Liczba wydanych kart patniczych wprzeliczeniu

na jednego mieszkaca
Wedug stanu na koniec 2012 r., wPolsce wobiegu byo 33,3 mln
kart patniczych i w porwnaniu do 2011 r. liczba ta wzrosa o 3,9%
(Tabela nr 6). Tym samym spadek liczby kart patniczych , jaki mia
miejsce na rynku polskim w2010 r. (spadek o4% wstosunku do 2009 r.)
nie mia kontynuacji wkolejnych dwch latach. Wrd kart patniczych
wPolsce dominuj karty debetowe. Na koniec 2012 r. karty te, wlicz-

bie 26,5 mln, stanowiy ju 79,8 % ogu kart patniczych. Kart kredy-
towych iobcieniowych byo w2012 r. odpowiednio 6,4 mln i0,3 mln,
co stanowio 19,4 % i0,8 % ogu kart patniczych.
Tabela nr 6. Liczba wydanych kart patniczych wPolsce wlatach 2007-2012
2007 2008 2009 2010 2011 2012
Liczba kart
patniczych 26496 160 30275 460 33212656 31983 793 32044 946 33291 111
wPolsce
rdo: dane Narodowego Banku Polskiego.

Liczba kart patniczych wprzeliczeniu na jednego mieszkaca sta-
nowi jeden znajbardziej istotnych wskanikw charakteryzujcych po-
ziom rozwoju obrotu bezgotwkowego wkraju. Itak, w2011 r. rednio
wkrajach UE na jednego mieszkaca przypadao 1,44 karty patniczej
(Tabela nr 7). WPolsce na jednego mieszkaca wtym samym czasie
przypadao 0,84 karty patniczej. Wporwnaniu zwczeniejszymi lata-
mi, warto wskanika wzrastaa zpoziomu 0,38 w2001 r. do poziomu
0,70 w2007 r. i0,87 w2009 r. W latach 2010-2011 warto wskanika
spada nieznacznie do poziomu 0,84. Dystans, jaki dzieli Polsk od in-
nych krajw UE, zmniejszy si z0,9 w2003 r. do 0,6 w2011 r.
Tabela nr 7. Liczba wydanych kart patniczych na jednego mieszkaca

wlatach 2001-2011
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Polska 0,38 0,45 0,41 0,47 0,53 0,63 0,70 0,79 0,87 0,84 0,84
Strefa
1,06 1,11 1,14 1,16 1,30 1,34 1,42 1,45 1,44 1,44 1,42
EURO
UE 1,18 1,25 1,31 1,22 1,33 1,37 1,41 1,46 1,45 1,45 1,44

ecb.europa.eu
W2011 r. wielko wskanika wydanych kart patniczych wprzeli-

czeniu na jednego mieszkaca postawia Polsk na 26. miejscu w gro-
nie 27 krajw (Wykres nr 5). Wten sposb Polska wyprzedzia wtym
rankingu (podobnie jak w2010 r.) jedynie Rumuni (0,63). Na tle regio-
nu icaej UE, Polska odznacza si bardzo nisk liczb wydanych kart.

Jest to blisko cztery razy mniej kart na jednego mieszkaca ni wLuk-
semburgu (3,27), ponad trzy razy mniej ni wWielkiej Brytanii (2,63)
iponad dwa razy mniej ni wSzwecji (2,15), Portugalii (1,89), Holandii
(1,83) czy Belgii (1,83). Wnaszym regionie w2011 r. na poziomie zbli-
onym do Polski (0,84) znajdoway si Wgry (0,89) i Czechy (0,93).
Natomiast znacznie wyszy poziom odnotowano w Estonii (1,33), na
Litwie (1,21) iotwie (1,13).
Wykres nr 5. Liczba wydanych kart patniczych na jednego mieszkaca

w2011 r.
ecb.europa.eu
5. Liczba transakcji bezgotwkowych kartami patniczymi na

jednego mieszkaca
Wporwnaniu zkrajami Unii Europejskiej wPolsce za pomoc kart

patniczych dokonywanych jest nadal stosunkowo niewiele transakcji
bezgotwkowych. Transakcje bezgotwkowe bd dalej rozumiane jako
transakcje dokonane przy uyciu karty patniczej, ale z pominiciem

transakcji wypaty gotwki zbankomatu (ktre take dokonywane s
przy uyciu karty).
W2011 r. wPolsce liczba transakcji bezgotwkowych wprzelicze-
niu na jednego mieszkaca wyniosa 26,9 (Wykres nr 6). Porwnanie
wysokoci wskanika dla Polski do redniej dla UE (73,9) istrefy euro
(66,8) wypada niekorzystnie dla Polski. Statystyczny mieszkaniec
UE dokonuje rednio prawie trzy razy wicej transakcji bezgotwko-
wych kartami patniczymi ni statystyczny Polak. Mimo tak wyranej
dysproporcji midzy Polsk aUE, naley stwierdzi, e poziom liczby
transakcji kartami wPolsce systematycznie wzrasta. Dla porwnania,
w 2001 r. przecitny Polak dokonywa przy uyciu karty patniczej
rednio 2,3 transakcji, aw2011 r. robi to 12 razy czciej idokonywa
26,9 transakcji.
Wykres nr 6. Liczba transakcji bezgotwkowych kartami patniczymi na 1

mieszkaca wlatach 2001-2011.
ecb.europa.eu
W2011 r., wrankingu krajw UE pod wzgldem liczby transakcji

bezgotwkowych przeprowadzonych kartami patniczymi wprzelicze-
niu na jednego mieszkaca, Polska (ze wskanikiem na poziomie 26,9)
zaja 21. miejsce wrd 27 krajw UE (Wykres nr 7). Polska wyprze-
dzia w rankingu Wochy (25,8), Czechy (25,5), Wgry (23,2), Grecj
(6,6), Rumuni (6,1) i Bugari (3,6). Wskanik osignity przez Pol-
sk by natomiast 8 razy niszy ni w Danii (215,6), Szwecji (206,7)
iFinlandii (202,7). Warto nadmieni, e w2011 r. wEstonii omawiany

wskanik osign poziom 147,3 transakcji. Tym samym, wEstonii od
roku 2004 wykorzystanie kart patniczych z poziomu 44,5 transakcji
wzroso o231 %4. Jest to tym bardziej warte odnotowania, i Estonia
wliczbie kart na mieszkaca zajmuje pozycj poniej redniej UE.
Pod wzgldem wykorzystania kart patniczych na jednego miesz-
kaca, Polska nie wyrnia si na tle pozostaych krajw regionu. Na
podobnym poziomie znajduj si: Sowacja (28,0), Czechy (25,8) iW-
gry(23,2). Jednoczenie wida rnic midzy Polsk a otw (55,5)
iLitw (33,2).
Wykres nr 7. Liczba transakcji bezgotwkowych kartami patniczymi

na jednego mieszkaca w2011 r.
ecb.europa.eu
4
ECB Statistical Data Warehouse, Tabela 7.4 aNumber of transaction per cap-
ita http://sdw.ecb.europa.eu
6. Liczba transakcji bezgotwkowych dokonywanych poje-

dyncz kart patnicz
Kolejnym wskanikiem obrazujcym czstotliwo wykorzystania

kart patniczych jest liczba transakcji bezgotwkowych przypadaj-
cych rednio na jedn kart. Polska, ze wskanikiem 31,1 transakcji
rocznie dokonywanych pojedyncz kart patnicz, plasuje si poni-
ej redniej UE (48,3). Wporwnaniu zwczeniejszymi latami war-
to wskanika w latach 2004-2011 zwikszya si z poziomu 11,1
do poziomu 31,1, co stanowi wzrost o180%. Naley zauway, i dy-
stans, jaki dzieli Polsk od krajw UE pod wzgldem wartoci red-
niej liczby transakcji bezgotwkowych dokonanych pojedyncz kart
patnicz, wlatach 2009-2011 zmniejszy si zpoziomu 20,5 do 17,2
(Tabela nr 8).
Tabela nr 8. Liczba transakcji bezgotwkowych dokonanych pojedyncz

kart patnicz wlatach 2004-2011
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Polska 11,13 12,674 14,489 16,984 18,504 20,677 25,73 31,08
Strefa
34,05 33,023 34,958 34,52 34,61 38,36 41,08 44,73
EURO
UE 35,209 35,023 37,178 36,58 37,27 41,21 44,16 48,29

ecb.europa.eu
Warto wskanika, jakim jest liczba transakcji bezgotwkowych

przeprowadzonych pojedyncz kart, uplasowaa w 2011 r. Polsk
na 14. pozycji wrd 27 krajw UE (Wykres nr 8). Polska wyprzedza
wtym rankingu 13 krajw, wtym Niemcy (pomimo faktu, e wNiem-
czech jest dwa razy wicej kart ni Polsce). Na czoowych pozycjach
znalazy si kraje skandynawskie, tj. Finlandia (139,5), Dania (124,6),
Estonia (103,8). Warto podkreli, e czsto korzystania zkarty pat-
niczej jest w Polsce na podobnym poziomie co w Hiszpanii (31,5) czy
Sowenii (31,5). Polska rednia pozostaje wysza ni w Austrii (29,7)
czy we Woszech (25,9). Najniszy wskanik liczby transakcji bezgo-

twkowych przypadajcych na jedn kart odnotowano w Rumunii
(8,4), Grecji (4,2) iBugarii (3,1).
W 2011 r. Polska w omawianym rankingu krajw UE znalaza
si o dwa miejsca wyej ni w 2010 r. (wyprzedzia Austri i Luk-
semburg). Poprawia swoj pozycj w rankingu mimo maej liczby
wydanych kart patniczych w przeliczeniu na jednego mieszkaca
(0,84), co dawao Polsce 26. miejsce wrd 27 krajw UE. Okazuje
si, e wniektrych krajach cz wyemitowanych kart jest nieak-
tywna lub mao aktywna, mimo e liczba kart obecnych na rynku
jest relatywnie dua, jak ma to miejsce np. wWielkiej Brytanii czy
Luksemburgu.
Wykres nr 8. Liczba transakcji bezgotwkowych dokonywanych pojedyncz

kart patnicz w2011 r.
ecb.europa.eu
7. Liczba zrealizowanych polece przelewu

na 1 mieszkaca
WPolsce polecenie przelewu stanowi (obok karty patniczej) najbar-

dziej popularn form rozlicze bezgotwkowych. W2012 r. wPolsce
dokonano cznie 1,732 mln polece przelewu patniczych iwporwna-
niu do 2011 r. liczba ta wzrosa o6,9% (Tabela nr 9).
Tabela nr 9. Liczba polece przelewu (wmln) wPolsce

wlatach 2005-2012
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Liczba
750 869 993 1 113 1 312 1 465 1620 1732
polece przelewu
W2011 r. liczba zrealizowanych polece przelewu wprzeliczeniu na

jednego mieszkaca plasuje Polsk ze wskanikiem na poziomie 42,6
poniej redniej wUE (49,5), atake poniej redniej dla krajw strefy
euro (50,9; Tabela nr 10). Znaczna dynamika wzrostu tego wskani-
ka wlatach 2005-2011 pozwolia znaczco zredukowa rnic midzy
Polsk aUE istref euro. Na koniec 2001 r. wPolsce wskanik polece
przelewu wprzeliczeniu na jednego mieszkaca (13,4) by trzykrotnie
niszy ni wskanik dla krajw UE (39,8), natomiast w2011 r. rnica
zmalaa do 15%. W roku 2007 nastpi spadek, w stosunku do 2006
r., przecitnej liczby polece przelewu wUE istrefie euro. Spadek ten
wduej mierze spowodowany by zmian zasad raportowania danych
do EBC 5.
5
Liczba polece przelewu w2007 r. wECB Statistical Data Warehouse dla Nie-
miec jest znacznie mniejsza ni dla lat wczeniejszych (np. w2006 r. wyniosa 7.262,2
mln, a w 2007 r. wyniosa 5.177,7 mln). Dane te wynikaj ze zmiany w zasadach
raportowania inie s spjne zdanymi zlat poprzednich. Podobna sytuacja dotyczy
Francji. Moe to wyjania spadek liczby polece przelewu dla redniej strefy euro
icaej UE.
Tabela nr 10. Liczba polece przelewu na 1 mieszkaca

wlatach 2001-2011
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Polska 13,38 13,26 16,23 19,03 19,69 22,66 26,10 29,28 34,46 38,46 42,57
Strefa
EURO 39,87 41,30 43,94 45,57 47,25 49,93 45,93 46,59 47,66 49,33 50,95
UE 39,83 40,34 42,98 41,97 44,34 47,24 42,66 43,43 44,83 47,56 49,51

ecb.europa.eu
W2011 r. wrankingu krajw UE wliczbie dokonywanych polece

przelewu w przeliczeniu na jednego mieszkaca (Wykres nr 9) lide-
rem jest Finlandia ze wskanikiem na poziomie 187 polece przelewu.
Oznacza to, e przecitny mieszkaniec Finlandii wykorzystywa pole-
cenie przelewu 4-krotnie czciej ni przecitny Polak. Instrument ten
jest bardzo czsto wykorzystywany przez mieszkacw Luksemburga
(133), Austrii (119) oraz Holandii (101). Najniszy wskanik w 2011
r. odnotowano wGrecji, gdzie statystyczny obywatel wykona wcigu
roku jedynie 6 polece przelewu.
Na tle pozostaych krajw regionu Polska (43) znajduje si na jed-
nym zostatnich miejsc, wyprzedzajc jedynie Rumuni (8) iBugari
(10). W2011 r. Polska zaja 18. miejsce wtym rankingu krajw UE.
W stosunku do roku 2010 pozycja Polski ulega pogorszeniu o jedno
miejsce (wrankingu Polsk wyprzedzia Litwa). Natomiast wiksz ni
Polska liczb polece przelewu wprzeliczeniu na jednego mieszkaca
odnotoway inne kraje naszego regionu, np. Litwa (48), Sowacja (51),
Czechy (51).
Wykres nr 9. Liczba polece przelewu na jednego mieszkaca w2011 r.

ecb.europa.eu
8. Liczba zrealizowanych polece zapaty wprzeliczeniu

Polecenie zapaty w Polsce ma znikome znaczenie w porwnaniu

do krajw UE istrefy euro. W2012 r. wPolsce dokonano cznie 23,3
mln polece zapaty iwporwnaniu do 2011 r. liczba ta zmniejszya
si o0,1% (Tabela nr 11). Naley jednak odnotowa, e liczba polece
zapaty wPolsce przyrastaa bardzo dynamicznie. Wlatach 2005-2008
dynamika wzrostw bya coraz mniejsza iroczne tempo wzrostu liczby
dokonywanych polece zapaty wynosio odpowiednio: wroku 2005
57%, w2006 30,1 %, w2007 24,9 %, w2008 10,4 %). Od 2009 r.
liczba polece zapaty utrzymuje si na podobnym poziomie.
Tabela nr 11. Liczba polece zapaty (wtys.) wPolsce wlatach 2005-2012
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Liczba
polece 11 873 15 446 19 292 21 306 22 522 22 593 23 283 23 252
zapaty
W Polsce w 2011 r. rednia liczba dokonanych polece zapaty

wprzeliczeniu na jednego mieszkaca wyniosa 0,6. Wkrajach UE ta
rednia liczba wyniosa 44,1, natomiast rednia dla strefy euro 54,5
(Tabela nr 12).
Tabela nr 12. Liczba polece zapaty na jednego mieszkaca

wlatach 2001-2011
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Polska 0,03 0,06 0,12 0,20 0,31 0,41 0,51 0,56 0,59 0,59 0,61
Strefa
32,55 32,54 37,78 42,70 44,89 47,79 49,75 51,36 52,95 54,71 54,47
EURO
UE 32,56 32,96 37,57 36,07 37,39 39,82 39,22 40,62 42,22 43,90 44,08

ecb.europa.eu
W2011 r. najwysz liczb polece zapaty przypadajc na jedne-

go mieszkaca odnotoway Niemcy (106), Austria (103) oraz Holandia
(80; Wykres nr 10). Polecenie zapaty jest najrzadziej uywane wPol-
sce (0,61), Rumunii (0,18) iwBugarii (0,03).
W latach 2004-2011 w rankingu krajw UE pod wzgldem wyko-
rzystania polecenia zapaty Polska zajmowaa jedn zostatnich pozy-
cji. Mona zauway, e pozycja Polski, wodniesieniu do omawianego
wskanika, jest o wiele sabsza ni innych krajw regionu. Polecenie
zapaty jest instrumentem kilkakrotnie, a nawet ponad dwudziesto-
krotnie, czciej wykorzystywanym w krajach takich jak Sowenia,
Estonia, Czechy, Sowacja, Wgry i Litwa. Przyczyna maej popu-
larnoci polecenia zapaty w Polsce wynika m.in. ze skomplikowanej
procedury ustanawiania polecenia zapaty, z niepenej wiedzy, obaw
klientw przed upowanianiem wierzyciela do obciania ich rachunku
bankowego, braku waciwej kampanii promocyjnej iwystarczajcych

zacht do korzystania z tej formy rozlicze, jak te z przyzwyczaje
konsumentw do pacenia rachunkw gotwkowo na poczcie lub win-
nym miejscu (np. w kasie wierzyciela lub w punkcie przyjmujcym
wpaty na rachunki bankowe).
Wykres nr 10. Liczba polece zapaty na jednego mieszkaca w2011 r.

ecb.europa.eu
9. Liczba transakcji dokonywanych przy uyciu

bezgotwkowych instrumentw patniczych
Transakcje bezgotwkowe obejmuj przede wszystkim transakcje

dokonywane przy uyciu kart patniczych, polecenia przelewu, polece-
nia zapaty. Wprzypadku niektrych krajw transakcje bezgotwkowe
obejmuj ponadto uycie czekw iinstrumentw pienidza elektronicz-
nego. Omawiany wskanik moe by zatem traktowany jako najbar-
dziej wszechstronny miernik aktywnoci obywateli danego kraju wza-
kresie wykorzystywania bezgotwkowych instrumentw patniczych.
Wrd transakcji bezgotwkowych wPolsce od wielu lat dominu-

j polecenia przelewu. W2012 r. ichudzia wliczbie dokonywanych
transakcji stanowi 58,3 %. Analogicznie jak w latach poprzednich,
udzia polece zapaty stanowi w2012 r. zaledwie 0,8 %. Udzia kart
patniczych pod tym wzgldem wynosi 40,9%. Liczb transakcji bez-
gotwkowych W Polsce w latach 2001-2012 przedstawiono w Tabeli
nr 13.
Tabela nr 13. Liczba transakcji bezgotwkowych wPolsce wlatach 2001-

2012 (wmln transakcji)
Polecenia Polecenie
Czeki Karty patnicze RAZEM
Okres przelewu zapaty
liczba liczba liczba liczba liczba

% % % %
trans. trans. trans. trans. trans.
2001 511,571 84,29 4,843 0,798 89,556 14,76 960 0,16 606,930
2002 507,100 80,23 2,306 0,365 120,368 19,04 2,257 0,36 632,031
2003 619,790 79,31 1,670 0,214 155,634 19,91 4,430 0,57 781,524
2004 726,610 77,63 0,400 0,043 201,430 21,52 7,540 0,81 935,980
2005 751,274 73,08 0,308 0,030 264,477 25,72 11,873 1,16 1 027,932
2006 864,248 70,04 0,196 0,016 353,906 28,68 15,446 1,25 1 233,796
2007 994,859 67,40 0,166 0,011 461,772 31,28 19,292 1,30 1 476,089
2008 1115,933 65,10 0,226 0,013 576,673 33,64 21,306 1,24 1 714,138
2009 1314,769 64,40 0,246 0,012 703,927 34,48 22,525 1,10 2 041,467
2010 1468,692 62,88 0,191 0,008 844,234 36,14 22,593 0,96 2 335,710
2011 1625,127 60,76 0,108 0,004 1025,988 38,36 23,283 0,87 2 674,506
2012 1731,501 58,29 0,105 0,004 1215,587 40,92 23,252 0,78 2 970,446
W latach 2001-2012 widoczny by stay wzrost wykorzystywania

wPolsce bezgotwkowych instrumentw patniczych, co stanowi bar-
dzo korzystn podstaw do dalszego rozwoju obrotu bezgotwkowego.
Wyrany trend wzrostowy odnotowano wliczbie transakcji dokonywa-
nych kartami patniczymi oraz wliczbie polece przelewu.
Ponadto wzrost liczby transakcji bezgotwkowych przeprowadzo-

nych instrumentami patniczymi jest porwnywalny zpoziomem wzro-
stu w pozostaych krajach UE. Liczba przeprowadzonych transakcji
bezgotwkowych przy uyciu instrumentw patniczych wkrajach UE
bya w2011 r. ponad 2,5-krotnie wiksza ni wPolsce. W2011 r. red-
nia liczba transakcji bezgotwkowych wyniosa 180 wkrajach UE, na-
tomiast 70 wPolsce (Wykres nr 11).
Wykres nr 11. Liczba transakcji bezgotwkowymi instrumentami

patniczymi na 1 mieszkaca wlatach 2001-2011
ecb.europa.eu
W2011 r. wrankingu krajw UE wliczbie transakcji bezgotwko-

wych dokonanych instrumentami patniczymi wprzeliczeniu na jedne-
go mieszkaca (Wykres nr 12) liderem jest Luksemburg ze wskani-
kiem na poziomie 1791 (ponad 10 razy wikszym ni rednia warto
dla krajw UE). Luksemburg uzyska tak wysoki wskanik, poniewa
jako jedno z nielicznych pastw ma najwysze wykorzystanie bezgo-
twkowego instrumentu, jakim jest instrument pienidza elektronicz-
nego. Wynika to zfaktu, e firma Paypal, wiadczca usugi patnicze
whandlu internetowym, ma siedzib wLuksemburgu, oraz uzyskaa
wtym kraju licencj instytucji kredytowej. Wikszo transakcji prze-
prowadzonych w caej Europie zostao przypisanych jako dokonane
wLuksemburgu, poniewa rachunki, zktrych dokonywano patnoci,
s umiejscowione wLuksemburgu, pomimo tego, e posiadaczami tych
rachunkw s obywatele rnych pastw UE.
Transakcje bezgotwkowe s najczciej wykorzystywane przez

mieszkacw Finlandii (405), Holandii (338), Szwecji (325) i Danii
(304). Najmniej transakcji bezgotwkowych zrealizowali w 2011 r.
mieszkacy Bugarii (14), Rumunii (15) iGrecji (17). Poziom wykorzy-
stania poszczeglnych instrumentw patniczych w rnych krajach
UE jest bardzo zrnicowany. W krajach tzw. starej pitnastki UE
sytuacja wyglda lepiej, tzn. liczba transakcji instrumentami patni-
czymi na jednego mieszkaca w 2011 r. jest wysza ni w nowych
pastwach UE. Wyjtek stanowi takie kraje, jak Grecja iWochy. W
nowych krajach UE wida wyranie podobne tendencje w uywaniu
instrumentw patniczych, czyli do wysok liczb polece przelewu
ioperacji kartami. Natomiast wskanik liczby polece zapaty jest bar-
dzo niski (wyjtkiem s Sowenia, Estonia iCzechy). Wnowych pa-
stwach UE, poza Malt iCyprem, waciwie nie funkcjonuj czeki.
Co do transakcji bezgotwkowych Polska w2011 r. zaja wrankin-
gu krajw UE 22. miejsce. Na tle pozostaych krajw regionu Polska
(70) znajduje si na jednym zostatnich miejsc. Wiksz liczb transak-
cji bezgotwkowych wprzeliczeniu na jednego mieszkaca odnotoway
takie kraje jak: Czechy (93), Sowacja (93), Litwa (86) iWgry (85).
Wykres nr 12. Liczba transakcji bezgotwkowymi instrumentami

patniczymi na jednego mieszkaca w2011 r.
ecb.europa.eu
Podsumowanie
Trendy dotyczce funkcjonowania poszczeglnych form rozlicze pie-

ninych pokazuj, e nasz kraj osiga najwiksz dynamik wzrostu
wtakich wskanikach, jak liczba bankomatw, terminali POS, wydanych
kart patniczych itransakcji przy ich uyciu, polece przelewu czy trans-
akcji przy uyciu instrumentw patniczych ogem. Niepokojc tenden-
cj jest wyhamowanie dynamiki wzrostu w zakresie polecenia zapaty,
ktra bya w2011 r. i2012 r. znacznie nisza ni wlatach poprzednich.
Porwnanie zinnymi krajami Unii Europejskiej pod wzgldem po-
ziomu rozwoju obrotu bezgotwkowego wypada dla Polski generalnie
niekorzystnie. Polska zajmuje dalekie miejsce w rankingach krajw
UE pod wzgldem infrastruktury patniczej, czyli liczby rachunkw
bankowych, liczby bankomatw, liczby terminali POS, liczby wyda-
nych kart patniczych, przeliczonych na jednego mieszkaca lub milion
mieszkacw. Wstosunku do lat poprzednich, pomimo zauwaalnego
wzrostu, waciwie we wszystkich wymienionych wskanikach pozy-
cja zajmowana przez Polsk nie ulega radykalnej zmianie wstosunku
do innych krajw UE. Nieco korzystniej wypada nasz kraj wobszarze
wykorzystania infrastruktury patniczej oraz bezgotwkowych instru-
mentw patniczych (kart patniczych ipolece przelewu). Oglne ze-
stawienie miejsca Polski na tle innych krajw UE wlatach 2005-2011
przedstawiono wTabeli nr 14.
Tabela nr 14. Wybrane wskaniki opisujce funkcjonowanie obrotu

bezgotwkowego wPolsce iUE wlatach 2007-2011
Wyszczeglnienie 2007 2008 2009 2010 2011
1. Liczba rachunkw bankowych wprzeliczeniu na jednego mieszkaca
Unia Europejska (rednia) 1,39 1,36 1,39 1,43 1,18

Polska 0,97 1,12 1,25 1,36 1,48
lokata Polski wrankingu krajw UE 20 na 22 17 na 22 16 na 23 17 na 25 15 na 24
2. Liczba bankomatw wprzeliczeniu na 1 mln mieszkacw
Unia Europejska (rednia) 821 850 862 864 870

Polska 303 356 416 443 458
3. Liczba terminali POS oraz imprinterw wprzeliczeniu na 1 mln mieszkacw
Unia Europejska (rednia) 15 235 16 324 17 135 17 619 17 584

Polska 4 896 5 571 6 043 6 616 7 005
4. Liczba wydanych kart patniczych wprzeliczeniu na jednego mieszkaca

Polska 0,7 0,79 0,87 0,84 0,84
Liczba transakcji bezgotwkowych przeprowadz. kartami patniczymi wprzeliczeniu
5.
Polska 12,11 15,13 18,45 22,11 26,88
6. Liczba transakcji bezgotwkowych przeprowadzonych pojedyncz kart patnicz

Polska 16,98 18,5 20,68 25,73 31,08
7. Liczba polece przelewu wprzeliczeniu na jednego mieszkaca

Polska 26,1 29,28 34,46 38,46 42,57
8. Liczba polece zapaty wprzeliczeniu na jednego mieszkaca

Polska 0,51 0,56 0,59 0,59 0,61
Liczba transakcji przeprowadzonych bezgotwkowo wprzeliczeniu na jednego
9..
mieszkaca
Polska 38,73 44,97 53,51 61,17 70,07
Bibliografia

mami innych krajw Unii Europejskiej, Narodowy Bank Polski, War-
szawa 2012.
Informacja okartach patniczych wIV kwartale 2012 r., Narodowy Bank
Polski, Warszawa 2012.
Ocena funkcjonowania polskiego systemu patniczego wII proczu 2012 r.,
Narodowy Bank Polski, Warszawa 2012.
Non-cash turnover in Poland and in other EU countries

Summary
Comparing Poland to other EU countries, when referring to the develop-

ment level of non-cash turnover, generally does not look favourably. Poland
holds further position in EU rankings comparing payment infrastructure
i.e. number of overnight deposits, ATMs, number of POS terminals, number
of payment cards issued in acountry( number per capita or per million in-
habitants).
In comparison to previous years, the place held by Poland among other
countries, has not radically/significantly improved, nevertheless anoticable
increase in all indicators mentioned above.
Poland takes alittle bit better position in the aspect of payment infra-
structure usage and non-cash payment instruments ( such as payment cards
or direct debits).
Trends, in reference to the functioning of specific forms of settlements,
show that Poland reaches
the highest development rate in such indicators as number of ATMs,
number of terminal POS, number of payment cards and the number of card
payments, direct debits and transactions number made with non-cash in-
struments ( all indicators are given in total numbers).
Negative tendency, recently observed, is aslowering rate of increase in
the payment order category.
Key words: cashless payment instruments, overnight deposits, ATMs,

POS terminals, payment cards transactions, payment cards, credit trans-
fers, direct debits
Pawe ysakowski, Agnieszka Zdzieszyska,
Hanna Franiak, Radosaw Krawczyk1
Midzynarodowe uwarunkowania
iwspzalenoci dla obrotu bezgotwkowego
wPolsce
Wstp
Zchwil akcesji Polski do Unii Europejskiej wmaju 2004 r. Naro-

dowy Bank Polski sta si czonkiem Europejskiego Systemu Bankw
Centralnych ESBC2. Fakt ten, jak rwnie powizania gospodarcze
Polski zkrajami UE, wgwnej mierze determinuj dziaania na rzecz
polskiego systemu patniczego. Dlatego te, pomimo e bank central-
ny nie jest czonkiem Eurosystemu, inicjatywy podejmowane wkraju
waspekcie biznesowym, organizacyjnym oraz prawnym s ukierunko-
wane na integracj europejsk. W niniejszym opracowaniu przedsta-
wiono iprzeanalizowano gwne paneuropejskie dziaania wywierajce
wpyw na ksztat wspczesnego polskiego sytemu patniczego wobsza-
rze bezgotwkowych patnoci detalicznych.
1
Pawe ysakowski, Narodowy Bank Polski, Naczelnik Wydziau Normalizacji
iStandaryzacji, pawel.lysakowski@nbp.pl.
Agnieszka Zdzieszyska, Narodowy Bank Polski, Naczelnik Wydziau Polityki Sy-
stemu Patniczego, agnieszka.zdzieszynska@nbp.pl.
Hanna Franiak, Narodowy Bank Polski, Doradca, hanna.franiak@nbp.pl.
Radosaw Krawczyk, Narodowy Bank Polski, Ekspert, radoslaw.krawczyk@nbp.pl.
2
ang. European System of Central Banks.
290 Pawe ysakowski, Agnieszka Zdzieszyska, Hanna Franiak, Radosaw Krawczyk
1. Wizja wsplnego rynku patnoci
Jednym z motorw dziaa na rzecz obrotu bezgotwkowego jest

prowadzony od 2002 r. przez europejskie rodowisko bankowe projekt
onazwie Jednolity obszar patnoci (SEPA)3 weuro. SEPA to projekt
majcy zrewolucjonizowa europejskie patnoci w euro, ktry zgod-
nie z wizj inspiratorw tego projektu, tj. Parlamentu Europejskiego
(PE) iRady (R) oraz Komisji Europejskiej (KE), atake Europejskiego
Banku Centralnego (EBC) oraz Eurosystemu, suy ma dobru obywa-
teli UE i ma zapewni jej sukces gospodarczy. Taki obszar patnoci
powstanie, gdy patnoci transgraniczne weuro bd traktowane jak
patnoci krajowe igdy znikn rnice midzy patnociami krajowymi
atransgranicznymi. Wymaga to bdzie nie tylko ujednolicenia prak-
tyk bankowych wposzczeglnych krajach, ale rwnie zmiany zacho-
wa klientw wcaej strefie euro4.
SEPA ma by obszarem, gdzie obywatele, przedsibiorcy iinne pod-
mioty, czyli wszyscy uczestnicy bd mogli dokonywa i otrzymywa
patnoci w euro na obszarze Europy zarwno transgranicznie, jak
iwgranicach pastw czonkowskich, wedug takich samych prostych
zasad iregulacji prawnych bez wzgldu na sytuacj obywateli iprzed-
sibiorcw. Obszar ten obejmuje gwnie kraje strefy euro, ale dotyczy
take pozostaych pastw Unii Europejskiej, jak rwnie Islandii, Lich-
tensteinu, Norwegii, Szwajcarii iMonako5.
Gwnym celem prac podejmowanych wramach projektu SEPA jest
wprowadzenie mechanizmw do efektywnego dokonywania patnoci
weuro na obszarze Europy itraktowania tej strefy jako rynku lokalne-
go ze wszystkimi tego konsekwencjami, zwizanymi take zczasem re-
alizacji transakcji iponoszonymi za nie opatami (tj. zrwnaniem tych
parametrw wramach patnoci krajowych itransgranicznych weuro).
Projekt SEPA jest elementem wizji wsplnego rynku europejskie-
go, ktrej realizacja urzeczywistnia si m.in. poprzez wprowadzenie
w 1999 r. waluty euro w obrocie bezgotwkowym, a w 2001 r. take
wformie banknotw ibilonu. Wydarzenia te spowodoway, e wkra-
3
ang. Single Euro Payments Area.
4
Euroland: Our Single Payment Area!, White Paper, Workshop Participants
and the 3 ECSAs, Brussels 2002.
5
Road map 2004-2010, EPC, Brussels 2005.
jach, ktre wprowadziy wspln walut, transgraniczny obrt, zarw-

no bezgotwkowy, jak i gotwkowy, sta si atwiejszy i taszy, gdy
ustaa potrzeba dokonywania wymiany walut.
Za tymi wydarzeniami nie nadao dostatecznie szybko dostoso-
wanie systemw patnoci krajw UE, ktre do tej pory obsugiway
krajowe imidzynarodowe operacje detaliczne dokonywane wrnych
walutach europejskich. Wyjtkiem byy dziaania bankw centralnych
pod egid EBC, ktre w1999 r. udostpniy system TARGET przezna-
czony do transakcji wysokokwotowych weuro. Czas rozlicze transak-
cji transgranicznych iich koszty pozostaway na poziomie sprzed wpro-
wadzenia wsplnej waluty iznacznie rniy si wporwnaniu ztrans-
akcjami krajowymi. Przyczyn tego by gwnie brak adekwatnej in-
frastruktury technicznej oraz rozbieno standardw (informacyjnych
ibiznesowych) stosowanych wposzczeglnych krajach. Problem ten by
podnoszony ju na samym pocztku procesu wprowadzania wsplnej
waluty wEuropie, abrak widocznych iskutecznych dziaa zmierzaj-
cych do zmiany tej sytuacji skoni centralne urzdy Unii Europejskiej
do dziaa regulacyjnych. Ich celem byo zapewnienie mechanizmw
do efektywnego dokonywania patnoci w euro i ujednolicenie zasad
dokonywania patnoci bezgotwkowych na obszarze UE. Polityka ta
wypywaa bezporednio z tzw. strategii lizboskiej, ktra zakadaa
budow silnej gospodarki europejskiej, mogcej skutecznie konkuro-
wa na wiatowym rynku.
Podstawowym dokumentem stymulujcym postp wtej kwestii sta-
o si Rozporzdzenie PE iR nr 2560/20016, wktrej zawarto jednolite
warunki dla patnoci transgranicznych w euro w Unii Europejskiej.
Regulacja ta pniej zostaa zastpiona przez rozporzdzenie 924/2009
wsprawie patnoci transgranicznych we UE7.
rodowisko bankowe w krajach UE uznao, e najlepszym roz-
wizaniem dla wprowadzenia wymaga zawartych wrozporzdzeniu
2560/2001 bdzie wprowadzenie mechanizmw samoregulacyjnych,
w zwizku z czym powoano Europejsk Rad ds. Patnoci (EPC)8
6
Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2560/2001 z dnia 19
grudnia 2001 r. wsprawie patnoci transgranicznych weuro.
7
Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego iRady 924/2009 zdnia 16 wrzenia
2009 r. wsprawie patnoci transgranicznych we Wsplnocie oraz uchylajce rozporz-
dzenie (WE) nr 2560/2001.
8
ang. European Payments Council.
organizacj midzybankow, ktra koordynowaa inadzorowaa pra-

ce nad SEPA. Wramach EPC dziaaj gwnie banki oraz europejskie
ikrajowe zwizki bankw. Ponadto wprace nad projektem SEPA zaan-
gaowani s operatorzy systemw patniczych, jak izby rozliczeniowe
czy operatorzy systemw kartowych, atake midzynarodowe organi-
zacje konsumenckie oraz globalne koncerny z rnych bran. W pra-
cach EPC Polsk reprezentuj przedstawiciele Zwizku Bankw Pol-
skich (ZBP) oraz Powszechnej Kasy Oszczdnoci Banku Polskiego S.A.
2. Wsparcie legislacyjne
Aktem prawnym opodstawowym znaczeniu dla patnoci bezgotw-

kowych UE jest bez wtpienia dyrektywa 2007/64/WE PE iR9 (dyrek-
tywa PSD)10.
Zasadniczym celem dyrektywy PSD bya budowa jednolitych ram
prawnych dla usug patniczych na obszarze Europejskiego Obszaru
Gospodarczego (EOG). Wduszej perspektywie czasu ma to sprzyja
rozwojowi obrotu bezgotwkowego (w tym przepywom transgranicz-
nym), gwnie poprzez zwikszenie konkurencji midzy dostawcami
usug patniczych oraz jednolite zasady ochrony uytkownikw tych
usug we wszystkich krajach objtych t dyrektyw11. Naley mie
jednak na uwadze, e dyrektywa wprowadzia moliwo odmiennego
regulowania niektrych zagadnie przez prawo krajowe. Dyrektywa
ta zawiera bowiem dwadziecia trzy opcje narodowe, co nie do koca
sprzyja jednolitoci wramach europejskiego rynku patnoci bezgotw-
kowych. Dodatkowo warto zauway, i niektre przepisy dyrektywy
PSD sprawiaj znaczn trudno interpretacyjn. Dla przykadu mo-
na poda pkt 5 zacznika do art. 4 ust. 3 dyrektywy, ktry stanowi, i
nabywanie instrumentw patniczych jest usug patnicz. Wwersji
angielskiej dyrektywy usuga ta to acquiring of payment instruments.
9
Dyrektywa 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada
2007 r. wsprawie usug patniczych wramach rynku wewntrznego zmieniajca dyrek-
tywy 97/7/WE,2002/65/WE, 2005/60/WE i2006/48/WE iuchylajca dyrektyw 97/5/WE.
10
Od ang. Payment Service Directive.
11
Dyrektywa PSD znajduje swoje zastosowanie wkrajach EOG.
Takie niejasne sformuowania prowadz do odmiennego wdraania

niektrych przepisw wposzczeglnych krajach UE.
Do najwaniejszych uregulowa dyrektywy PSD naley zaliczy
m.in. opisan wyej kwesti tzw. jednolitego paszportu europejskiego,
co wpraktyce sprowadza si do tego, e uzyskanie pozwolenia na wiad-
czenie usug patniczych w jednym kraju czonkowskim uprawnia do
wiadczenia tych usug we wszystkich krajach czonkowskich zuprzed-
nim poinformowaniem miejscowych wadz o zamiarze wykonywania
tego typu dziaalnoci, ale ju bez potrzeby uzyskiwania odrbnej na
to zgody. Kolejn istotn zmian jest dopuszczenie grupy podmiotw,
okrelanych jako instytucje patnicze, do wykonywania niektrych
czynnoci, ktre do czasu wdroenia dyrektywy wPolsce mieciy si
wkategorii czynnoci bankowych, oktrych mowa wart. 5 ust. 1 usta-
wy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, takich jak prowadze-
nie rachunku patniczego, dokonywanie polecenia przelewu ipolecenia
zapaty. Inne zagadnienia objte dyrektyw to odpowiedzialno do-
stawcy usug patniczych ztytuu niewykonania lub nieprawidowego
wykonania zlecenia patniczego oraz ograniczenie odpowiedzialnoci
uytkownika usugi w przypadku niewaciwego uycia instrumentu
patniczego do 150 euro.
Zgodnie z art. 87 dyrektywy PSD, odbywa si jej przegld i trwa
(w2013 r.) przygotowywanie jej nowelizacji. Gwnymi tematami prze-
gldu dyrektywy s: ewentualne rozszerzenie obowizywania dyrek-
tywy na wszystkie waluty (w tej chwili objte s ni jedynie waluty
krajw czonkowskich), atake na transakcje, wktrych dostawca lub
odbiorca znajduje si wkraju objtym zakresem zastosowania dyrek-
tywy (tzw. one-leg transactions), dalsze znoszenie barier dla instytu-
cji patniczych, nadzr nad instytucjami patniczymi oraz poszerzenie
idoprecyzowanie listy usug patniczych (np. otzw. overlay services).
3. Presja odgrna
Zgodnie zharmonogramem przyjtym pierwotnie przez EPC, wpro-

wadzanie instrumentw SEPA rozpoczo si w styczniu 2008 r., za
mas krytyczn banki europejskie miay stopniowo osign do koca
2010 r.12 Cel ten nie zosta jednak osignity nawet w2012 r. Ztego
te powodu unijny regulator postanowi wywrze silniejsz ni dotd
presj na rodowisko bankowe, wcelu podjcia zdecydowanych dziaa
do wprowadzenia SEPA. Rozporzdzenie PE iR nr 260/201213 zawie-
ra obowizek wprowadzenia podstawowych instrumentw patniczych
SEPA do 1 lutego 2014 r. dla krajw strefy euro. Natomiast dla krajw
spoza strefy euro, takich jak Polska, kracow dat jest 31 padzier-
nika 2016 r. Regulacja ta wprowadza rwnie szereg uwarunkowa
technicznych, ktre zostan wymienione wdalszej czci opracowania.
Do podjcia decyzji wprowadzajcej powysz regulacj przyczynia
si w duej mierze Rada SEPA14, ktra zostaa powoana w 2010 r.
przez Komisj Europejsk iEBC wcelu zapewnienia szerokiego dost-
pu do informacji wszystkim zainteresowanym stronom, tak aby podej-
mowane wrodowisku uzgodnienia byy wprowadzane wycie. Dlatego
te Rada skupia w swoim gronie wysokiego szczebla przedstawicieli
Komisji Europejskiej, EBC, EPC, najwikszych bankw, organizacji
bankowych, organizacji konsumenckich oraz branowych.
Bezporedni wpyw tego gremium na postpy wprowadzania SEPA
nie wydaje si wystarczajcy. Dlatego te nadal trwa dyskusja ipodej-
mowane s dziaania, wwyniku ktrych Rada przeksztaci si wciao
omocy decyzyjnej.
4. Korzyci zintegracji
Zmierzanie ku wikszej integracji europejskiego rynku usug pat-

niczych przyczyni si docelowo, w ocenie inicjatorw i promotorw
zmian, do wykreowania efektywnej infrastruktury wymiany zlece
patniczych w skali caej UE. W krtszym okresie naley spodziewa
12
Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego iRady 924/2009 zdnia 16 wrzenia
2009 r. wsprawie patnoci transgranicznych we Wsplnocie oraz uchylajce rozporz-
dzenie (WE) nr 2560/2001 Dz.U.UE.L2009.266.11.
13
Tzw. Regulacja SEPA end-date. Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego
iRady 260/2012 zdnia 14 marca 2012r. ustanawiajce wymogi techniczne ihandlowe
wodniesieniu do polece przelewu ipolece zapaty weuro oraz zmieniajce rozporz-
dzenie (WE) nr 924/2009.
14
Ang. SEPA Council.
si wymiernych korzyci dla korporacji midzynarodowych, dziaaj-

cych na rnych krajowych rynkach, dziki zintensyfikowaniu zauto-
matyzowanych procesw biznesowych, redukcji kosztw operacyjnych
ipoprawieniu pynnoci finansowej. Podstawowym czynnikiem wpywu
na rewolucyjne przeksztacenia iintegracj rynku patnoci wobrbie
SEPA bdzie bez wtpienia wzrost konkurencji15. Wsektorze maych
irednich przedsibiorstw, dziaajcych gwnie na rynkach lokalnych,
korzyci te mog by mniejsze idotyczy mog jedynie redukcji opat
za transakcje bankowe.
Jednolity rynek usug patniczych to dla sektora bankowego per-
spektywa swobodnej ekspansji usug patniczych na caym obszarze
wsplnego rynku wstrefie euro oraz dostpu do ujednoliconej, atym
samym taniej, oferty dostawcw infrastruktury patniczej (np. izb
rozliczeniowych, operatorw kart patniczych, producentw terminali
patniczych czy bankomatw).
Najwiksz grup beneficjentw stanowi bd konsumenci, ktrym
dostp do ujednoliconych produktw patniczych w caej strefie euro
wznacznym stopniu uatwi dokonywanie codziennych patnoci16.
5. Wsplne produkty istandardy
Dziaania podejmowane wcelu zintegrowania europejskiego rynku

patniczego koncentruj si gwnie, oprcz tworzenia prawa, na okre-
laniu zasad i praktyk szeroko dostpnych wszystkim uczestnikom
rynku patniczego. Dlatego wramach projektu SEPA, EPC ustanowi
ramowe zasady dotyczce regu iprocedur, ktrych musz przestrzega
dostawcy infrastruktury (tzn.izby rozliczeniowe, operatorzy kart pat-
niczych oraz inne podmioty wiadczce usugi przetwarzania, transferu
iwymiany informacji opatnociach na rzecz instytucji finansowych).
Ma to uniezaleni dostpno tych zasad od dostawcw infrastruktury
patniczej, aco za tym idzie wpyn na wzrost konkurencyjnoci tych
15
Jednolity obszar patnoci weuro (SEPA), Zintegrowany rynek patnoci deta-
licznych, EBC, Frankfurt 2006.
16
The Economic Impact of The Single Euro Payments Area, EBC, Frankfurt 2007.
podmiotw wobec bankw, instytucji patniczych lub wydawcw kart

patniczych17.
Wramach EPC zostay okrelone dwa podstawowe schematy pat-
noci (dla polece przelewu SEPA ipolece zapaty SEPA) oraz ramo-
we zasady dotyczce kart patniczych SEPA. Istniejce instrumenty
krajowe bd docelowo zastpione instrumentami SEPA opartymi na
tych wsplnych modelach iramowych zasadach.
Model polecenia przelewu SEPA okrela jednolity poziom usug
wiadczonych przez instytucje finansowe uczestniczce wSEPA, m.in.
kwestie dostpnoci tej usugi na caym obszarze SEPA, uznawania ra-
chunku beneficjenta pen kwot przelewu (wobecnej praktyce banki
uczestniczce wrozliczeniach mog potrca kwot zprzelewu tytuem
opaty za realizacj transakcji) oraz okrelenia maksymalnego czasu
dla rozrachunku czy sposobu identyfikacji rachunku18.
Kolejnym podstawowym, oglnoeuropejskim schematem opraco-
wanym wramach EPC jest polecenie zapaty SEPA, ktre jest instru-
mentem patniczym opartym na wsplnym zestawie zasad obejmuj-
cym dwa warianty: podstawowy, ktry przeznaczony jest do rozlicze
transakcji pomidzy osobami fizycznymi a przedsibiorstwami, oraz
biznesowy, ktry przeznaczony jest dla transakcji pomidzy przedsi-
biorcami19.
W podstawowym pakiecie paneuropejskich instrumentw patni-
czych mieszcz si take karty. Patnoci kartowe SEPA bd dokony-
wane wedug jednolitych zasad, do ktrych bd musieli dostosowa si
wszyscy uczestnicy rynku. Jedna zzasad polega na wprowadzeniu kart
wstandardzie EMV, tj. zastosowaniu mikroprocesora zabezpieczonego
kodem PIN, w celu podniesienia bezpieczestwa operacji dokonywa-
nych za pomoc kart patniczych20.
EMV jest standardem pierwotnie opracowanym przez globalne or-
ganizacje kartowe (Eurocard, MasterCard iVisa) izarzdzanym przez
organizacj EMVCo21. Gwnym jego elementem jest mikroprocesor,
17
ASingle Currency an integrated market infrastructure, EBC, Frankfurt 2007.
18
Polecenie przelewu SEPA, Zestaw zasad, v. 3.2, EPC, Bruksela 2008. SEPA
Credit Transfer Scheme Rulebook, v. 6.1, EPC, Brussels 2012.
19
SEPA Core Direct Debit Scheme Rulebook, v. 6.1, EPC, Brussels 2012. SEPA
Business to Business Direct Debit Scheme Rulebook, v. 4.1, EPC, Brussels 2012.
20
SEPA Cards Freamwork, v. 2.0, EPC, Brussels 2009.
21
www.emvco.com
ktry wbezpieczny sposb przechowuje dane waciciela karty patni-

czej. Dostpne s rne warianty tego rozwizania, od prostych, jed-
nofunkcyjnych, przeznaczonych tylko do dokonywania patnoci, a do
bardziej zaawansowanych, wielofunkcyjnych, ktre umoliwiaj uyt-
kownikowi wykorzystywanie karty do rnych celw, np. identyfikacji,
elektronicznej portmonetki, podpisu elektronicznego itp. Odmian kar-
ty patniczej wstandardzie EMW jest karta zblieniowa, umoliwiajca
dokonanie transakcji patniczej bez fizycznego kontaktu zterminalem
patniczym. Wprowadzenie standardu EMV przez organizacje kartowe
podyktowane byo zapobieeniem transakcjom oszukaczym. Ze wzgl-
du na wysokie bezpieczestwo, jakie daje technologia EMV, zostaa ona
wybrana jako obowizkowe rozwizanie wSEPA.
Rozwj rynku kartowego jest postrzegany przez wadze UE za wa-
ny oraz wymagajcy ustanowienia wsplnych, przejrzystych zasad dla
caego rynku. Jak mona wywnioskowa z rezolucji PE i R dotycz-
cej kierunku rozwoju zintegrowanego europejskiego rynku patnoci22,
istotna dla rynku jest wysoko opat interchange. Wkontekcie rozwo-
ju obrotu bezgotwkowego kwestia ta jest szczeglnie wana zpunk-
tu widzenia kosztw ponoszonych przez akceptantw/konsumentw
z tytuu przyjmowania/dokonywania patnoci kartami patniczymi.
Rezolucja, cho nie ma mocy wicej, stanowi wyraz opinii PE wkwe-
stiach w niej poruszonych, jak rwnie przedstawia podane przez
prawodawc europejskiego kierunki dziaa w tym zakresie. W oma-
wianej rezolucji PE wyrazi opini, e kwestia wielostronnych opat
interchange powinna by uregulowana na szczeblu europejskim, aby
zapewni nowym podmiotom na rynku atwiejszy dostp do autoryzacji
transgranicznej, tym samym dajc akceptantom rzeczywisty wybr sy-
stemw patnoci, zktrych pragn skorzysta. Ponadto PE wskaza,
e jeli w nowym wniosku ustawodawczym przewidziano opaty, na-
ley zapewni cakowit przejrzysto elementw skadajcych si na
stawki tych opat, iprzypomnia, e rozporzdzenie unijne nr 260/2012,
ustanawiajce wymogi techniczne ihandlowe wodniesieniu do polece
22
Rezolucja Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 listopada 2012 r.
W kierunku zintegrowanego europejskiego rynku patnoci realizowanych przy po-
mocy kart patniczych, przez internet i za porednictwem urzdze przenonych.
www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P7-TA-2012-
0426+0+DOC+XML+V0//PL
przelewu ipolece zapaty weuro23, przewiduje, i po 1 lutego 2017 r.

nie bdzie mona stosowa adnych wielostronnych opat interchan-
ge od transakcji polecenia zapaty. PE zaapelowa oprzyjcie takiego
samego podejcia w odniesieniu do patnoci realizowanych przy po-
mocy kart patniczych. Podkreli rwnie, i obecne dochody ztytuu
wielostronnych opat interchange s wwielu przypadkach zbyt wyso-
kie wstosunku do ponoszonych kosztw. Wezwa Komisj do zadbania
wdrodze regulacji, aby wielostronne opaty interchange nie zakcay
ju konkurencji przez tworzenie barier dla nowych uczestnikw ryn-
ku iinnowacji. PE wezwa rwnie Komisj do przeprowadzenia oceny
wpywu rnych wariantw do koca 2012 r. ipodkreli, e wzakre-
sie wielostronnych opat interchange konieczna jest jasno ipewno
prawa. Warto przy tym wspomnie, i wopublikowanym przez Komi-
sj Europejsk w dniu 3 padziernika 2012 r. komunikacie zawarta
zostaa informacja24, i wdrugim kwartale 2013 roku zostanie przed-
stawiony wniosek ustawodawczy w zakresie podstawowego dziaania
pn. Zmiana dyrektywy wsprawie usug patniczych iprzedstawienie
wniosku dotyczcego wielostronnych opat interchange w celu zwik-
szenia efektywnoci usug patniczych wUE.
Oprcz dziaa zwizanych z okreleniem zasad funkcjonowania
poszczeglnych instrumentw patniczych, EPC opracowa ramowe
zasady dotyczce rozlicze irozrachunkw wramach SEPA, ktre re-
guluj warunki wiadczenia usug przez dostawcw infrastruktury ob-
sugujcych polecenia przelewu ipolecenia zapaty SEPA. Podstawow
zasad jest oddzielenie obowizujcych regu istandardw dla rnych
instrumentw patniczych od dostawcw oferujcych usugi technicz-
ne, ktrymi mog by np. izby rozliczeniowe. Zasady te okrelaj tak-
e rne rodzaje elementw infrastrukturalnych, poczynajc od two-
rzenia nowych, paneuropejskich, elektronicznych izb rozliczeniowych
23
Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 924/2009 z dnia
16 wrzenia 2009 r. wsprawie patnoci transgranicznych we Wsplnocie oraz uchyla-
jce rozporzdzenie (WE) nr 2560/2001, Dz.U.UE.L2009.266.11.
24
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego
Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego i Komitetu Regionw. Akt o jednolitym ryn-
ku II. Razem na rzecz nowego wzrostu gospodarczego. (Tekst majcy znaczenie dla
EOG), zacznik I, http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/barnier/headlines/
news/2012/10/20121003_en.htm (08.04.2013).
(PEACH)25, poprzez zasady wsppracy istniejcych izb rozliczenio-

wych, akoczc na rozliczeniach bilateralnych pomidzy bankami.
Obecnie na rynku dostpne s, take dla polskich bankw, dwa mo-
dele rozlicze transakcji SEPA. Pierwszym znich jest model jednego
dostawcy usug rozliczeniowych dla wielu uczestnikw. Przykadem ta-
kiego rozwizania jest belgijska firma EBA Clearing, ktra prowadzi
system rozliczeniowy STEP2, przeznaczony dla transakcji SEPA. Dru-
gim modelem jest wsppraca wielu izb rozliczeniowych, wedug uzgod-
nionych wsplnie zasad. Taki model promowany jest przez Europejskie
Stowarzyszenie Automatycznych Izb Rozliczeniowych (EACHA)26.
Wobu przypadkach aktywnym uczestnikiem tych rozwiza jest Kra-
jowa Izba Rozliczeniowa S.A., ktra oferuje polskim bankom moliwo
szybkiego wdroenia polecenia przelewu SEPA.
Jedn z istotnych zalet wprowadzenia SEPA bdzie zapewnienie
automatyzacji procesw zachodzcych pomidzy stronami transakcji.
Dlatego te standardy SEPA nie s dostosowane wycznie do doko-
nywania patnoci, ale te wspieraj inne etapy procesu biznesowego,
np. wystawianie faktur czy uzgadnianie sald. Celem tych zamierze
jest umoliwienie penego, bezporedniego oraz automatycznego prze-
twarzania danych przekazywanych od zleceniodawcy do beneficjenta
(tzw. Straight Through Processing STP). Wtoku prac EPC postano-
wiono, e wproduktach SEPA zostanie wykorzystana midzynarodowa
norma komunikatw dla brany finansowej UNIFI XML (ISO 20022),
ktra bdzie obowizkowa dla transakcji midzybankowych izalecana
wtransakcjach przekazywanych pomidzy klientami abankami.
Dla zapewnienia STP istotn rol odgrywa jednoznaczna identyfi-
kacja stron transakcji za pomoc unikatowego numeru rachunku pat-
niczego. WSEPA przyjto, e wymaganym standardem takiego nume-
ru jest midzynarodowy numer rachunku bankowego IBAN27 wspie-
rany dodatkowo kodem identyfikujcym instytucj (BIC)28. Standard
IBAN, podobnie jak BIC, zosta opracowany przez Midzynarodow
25
ang. Pan-European Automated Clearing House
26
ang. European Automated Clearing House Association
27
PN-ISO 13616-1 Usugi finansowe, Midzynarodowy numer rachunku
bankowego(IBAN), Cz 1: Struktura IBAN, PKN, Warszawa 2007. Ang. Internatio-
nal Bank Account Number.
28
PN-ISO 9362 Bankowo -- Bankowe komunikaty telekomunikacyjne Kod
identyfikujcy instytucj (BIC), PKN, Warszawa 2012. Ang. Business Identifier Code.
Organizacj Normalizacyjn (ISO)29, ktrej polskim odpowiednikiem

jest Polski Komitet Normalizacyjny (PKN), iskada si ztrzech czo-
nw: kodu literowego kraju (wprzypadku Polski to PL), dwucyfrowej
liczby kontrolnej oraz krajowego numeru rachunku bankowego, kt-
ry obowizkowo zawiera numer rozliczeniowy instytucji prowadzcej
rachunek klienta. Krajowy numer rachunku bankowego moe zawie-
ra zarwno cyfry, jak ilitery. Kod BIC wspiera proces przekazywania
transakcji przez systemy patnoci.
W przypadku Polski zasady numerowania krajowych rachunkw
bankowych okrela NBP. Od 2002 r. zasady te opieraj si na polskiej
normie dotyczcej numeru rachunku bankowego (NRB)30. W zasa-
dzie NRB jest krajowym uszczegowieniem normy IBAN iskada si
z26 cyfr, zktrych dwie pierwsze stanowi liczb kontroln wyliczan
zgodnie z algorytmem podanym w normie midzynarodowej, kolejne
osiem cyfr stanowi numer rozliczeniowy, aostatnie szesnacie cyfr jest
wewntrznym identyfikatorem klienta wbanku. Wten sposb wPol-
sce stosowanie numerw IBAN jest bardzo proste, gdy wystarczy na
pocztku NRB doda kod PL. Warto doda, e wprowadzenie obowiz-
kowego standardu IBAN wwielu krajach UE do tej pory stanowi due
wyzwanie.
6. Innowacja ibezpieczestwo
Stworzenie wsplnych ram dla podstawowych instrumentw pat-

niczych, jakimi s polecenie przelewu, polecenie zapaty oraz karta
patnicza, daje punkt wyjcia do rozwoju innowacyjnych metod pat-
noci. Wramach projektu SEPA prowadzone s prace zmierzajce do
stworzenia wsplnych zasad dla produktw patniczych zwizanych
zbankowoci internetow, mobiln, tj. tak, ktra wykorzystuje mo-
liwoci telefonii komrkowej, a take faktur elektroniczn. Obszar
dalszych poszukiwa rozwiza innowacyjnych nie jest niczym ograni-
czony, jednake istotn kwesti jest tutaj bezpieczestwo.
Ang. International Standard Organisation.
29
PN-F-01102 Bankowo ipokrewne usugi finansowe Numer rachunku ban-

30
kowego (NRB) Elementy izasady tworzenia, PKN, Warszawa 2012.

Ztego powodu w2011 r., pod auspicjami Europejskiego Banku Cen-

tralnego, zostao powoane gremium onazwie Europejskie Forum ds.
Bezpieczestwa Patnoci Detalicznych (SecuRe Pay), ktrego pojawie-
nie si inspirowane byo potrzeb wsppracy zgaszan przez instytu-
cje nadzorujce ikontrolne. Zostao ono utworzone wcelu zajcia si
kwesti bezpieczestwa patnoci detalicznych, istotn dla dynamicz-
nie rozwijajcego si obecnie obszaru nowych produktw itechnologii
transakcji patniczych. SecuRe Pay stanowi platform wymiany wiedzy
iinformacji na temat bezpieczestwa, przez co przyczynia si wydat-
nie do lepszego zrozumienia kwestii zwizanych z bezpieczestwem
rozwiza stosowanych wrnych krajach UE. Misj SecuRe Pay jest
popieranie ustanowienia minimalnych wymogw bezpieczestwa wod-
niesieniu do elektronicznych usug patnoci detalicznych, bez wzgldu
na rodzaj wykorzystywanego kanau patnoci.
Gwnym zadaniem, jakie realizuje to gremium, jest opracowywa-
nie rekomendacji wskazujcych sposoby, dziki ktrym mona ograni-
czy zagroenia isaboci rozwiza stosowanych wzakresie patnoci
detalicznych.
SecuRe Pay skupia wswoim gronie przedstawicieli wszystkich ban-
kw centralnych oraz instytucji nadzorczych z krajw Unii Europej-
skiej. Do realizacji zada mandatowych zostao powoanych kilka grup
roboczych. Kada z nich podja prace nad innym tematem. Najwa-
niejsze znich to: bezpieczestwo patnoci internetowych, bezpiecze-
stwo dostpu do rachunku patniczego oraz bezpieczestwo patnoci
mobilnych.
7. Stymulacja obrotu bezgotwkowego
W wielu krajach Unii Europejskiej przepisami prawa okrelono

limity, powyej ktrych patnoci powinny by dokonywane w formie
bezgotwkowej. Rozwizania prawne wzakresie takich ogranicze do-
tycz wwielu przypadkach nie tylko podmiotw prowadzcych dziaal-
no gospodarcz, ale take osb fizycznych.
Wprowadzenie prawnego obowizku posugiwania si transakcja-
mi bezgotwkowymi w ramach wzajemnych rozlicze dokonywanych
midzy podmiotami profesjonalnymi (przedsibiorcami) jest zwizane

nie tylko zprzeciwdziaaniem praniu brudnych pienidzy oraz przeciw-
dziaaniem terroryzmowi, ale rwnie aby moe przede wszystkim
ze zjawiskiem unikania opodatkowania (tzw. tax avoidance) oraz, cho
wmniejszym stopniu, ze zjawiskiem ukrywania przychodw pochodz-
cych zdziaalnoci gospodarczej (tzw. tax evasion)31.
Przedstawiono tutaj przykady kilku krajw, w ktrych zostay
przyjte unormowania wprowadzajce limity dla obrotu gotwkowego.
Naley przy tym zauway, i ustalony wustawie zdnia 2 lipca 2004 r.
o swobodzie dziaalnoci gospodarczej limit 15 000 euro, do ktrego
patnoci midzy przedsibiorcami mog by dokonywane w formie
gotwkowej, jest na tle innych krajw Unii Europejskiej limitem
bardzo wysokim. Ponadto wpolskim systemie prawnym nie obowizuje
aden limit kwotowy dla dokonywania patnoci gotwkowych, wkt-
rych przynajmniej jedn ze stron jest osoba fizyczna/konsument.
Wdniu 1 czerwca 2012 r. wprowadzono wDanii regulacje prawne,
ktrych podstawowym celem jest przeciwdziaanie uchylaniu si od
obowizkw podatkowych, poprzez wprowadzenie ogranicze w po-
sugiwaniu si gotwk, a przez to zapewnienie wikszej przejrzy-
stoci imoliwoci ledzenia przepywu rodkw finansowych. Limit
patnoci gotwkowych ustalono na 10.000 DKK (ok. 5.500 z), po-
wyej ktrego obowizkowe jest dokonanie patnoci w formie elek-
tronicznej. Obowizek dokonywania patnoci wtakiej formie zosta
naoony zarwno na osoby fizyczne, jak i na podmioty prowadzce
dziaalno gospodarcz32.
WGrecji od 1 stycznia 2011 r. obowizuje ustawa oprzywrceniu
uczciwoci podatkowej izapobieganiu oszustwom podatkowym, wra-
mach ktrej przewidziano wprowadzenie nakazu dokonywania patno-
ci wformie bezgotwkowej (m.in. przelew iczek) pomidzy przedsi-
biorcami, jeeli warto transakcji przekracza 3.000 euro. Wprzypadku
transakcji pomidzy przedsibiorc akonsumentem przewidziano na-
kaz dokonywania patnoci wformie bezgotwkowej (przelew, patno
kart, czekiem), jeeli warto tej transakcji przekracza 1.500 euro33.
31
Analiza zasadnoci zmniejszenia progw kwotowych dla transakcji gotwko-
wych dokonywanych pomidzy podmiotami prowadzcymi dziaalno gospodarcz
wPolsce, NBP, Departament Systemu Patniczego, Warszawa 2013, s.22.
32
Ibidem, s. 24.
33
Ibidem, s. 28.
W Hiszpanii, w listopadzie 2012 roku, wesza w ycie ustawa34,

majca na celu przeciwdziaanie oszustwom podatkowym, w ramach
ktrej naoono obowizek dokonywania patnoci wformie bezgotw-
kowej, jeli warto patnoci przekracza 2.500 euro (lub ekwiwalentu
wobcej walucie), aco najmniej jeden zpodmiotw transakcji prowadzi
dziaalno gospodarcz. Limit dla patnikw, ktrzy s osobami fizycz-
nymi nieprowadzcymi dziaalnoci gospodarczej i jako nierezydenci
nie s poddani obowizkom podatkowym ztytuu podatkw dochodo-
wych wHiszpanii, okrelony zosta na 15.000 euro35.
Na Sowacji, wdniu 1 stycznia 2013 r., wesza wycie ustawa wpro-
wadzajca ogln regu, wramach ktrej ograniczono moliwo uy-
cia gotwki przy dokonywaniu transakcji patniczych owartoci powy-
ej 5.000 euro (ok. 20 tys. z). W przypadku transakcji zawieranych
pomidzy osobami fizycznymi nieprowadzcymi dziaalnoci gospodar-
czej limit ten okrelono na 15.000 euro36.
Podsumowanie
Proces integracji europejskiej dotar do obszaru obrotu bezgotw-

kowego. Jest to jeden zwaniejszych irewolucyjnych krokw wprzy-
szo, bez ktrego trudno sobie wyobrazi sprawny iefektywny wspl-
ny rynek. Jak wynika zprognoz ekonomicznych, ujednolicenie rynku
patniczego w obszarze patnoci bezgotwkowych w euro przyniesie
wymierne korzyci wszystkim jego uczestnikom.
34
Ustawa Nr 7/2012 zmieniajca ustaw podatkow ibudetow wcelu wprowa-
dzenia dziaa zapobiegawczych wzgldem oszustw podatkowych z 29 padziernika
2012 r., Oficjalna Gazeta Pastwowa z30 padziernika 2012r.
35
Opinia Europejskiego Banku Centralnego zdnia 8 maja 2012 r. wsprawie hi-
szpaskiego projektu aktu prawnego nakadajcego ograniczenia wzakresie patnoci
gotwkowych (CON/2012/33), http://www.ecb.europa.eu/ecb/legal/pdf/en_con_2012_33.
pdf (09.04.2013). Analiza zasadnoci, NBP, Departament Systemu Patniczego 2013,
op. cit., s. 28.
36
Ustawa o ograniczeniu patnoci gotwkowych Nr 394/2012, www.zbierka.sk
(09.04.2013). Analiza zasadnoci, NBP, Departament Systemu Patniczego 2013, op.
cit., s. 32.
Nie naley jednak zapomina, e integracja to take, amoe gw-

nie, proces polityczny. Wizja politykw silna zjednoczona Europa
z potencjaem bycia liderem wiatowej gospodarki jest trudna do
osignicia, czego przykadem jest projekt SEPA. Wymaga ona bowiem
penego zaangaowania wszystkich stron obywateli, przedsibiorcw,
dostawcw usug patniczych, administracji publicznej oraz wadz kra-
jowych ieuropejskich. Wprzypadku sektora patniczego dodatkowo po-
trzebne jest dokonywanie niezbdnych, bardzo kosztownych inwesty-
cji, ktre jednak nie wynikaj zplanw biznesowych, ale zkoniecznoci
narzuconej odgrnie.
W takim wietle przyjta pierwotnie koncepcja wprowadzenia
wsplnego rynku usug patniczych weuro na zasadzie samoregulacji
nie wytrzymaa prby czasu iokazaa si nieskuteczna, zwaszcza e
kulminacja zaplanowanych pierwotnie prac przypada na okres wiel-
kiego kryzysu sektora finansowego, ktry w takiej sytuacji ma inne
priorytety. Dlatego dla osignicia wyznaczonych celw niezbdne jest
wsparcie regulacyjne, ktre przyspieszy procesy wdroeniowe. Wydaje
si to suszne zuwagi na fakt, e rozciganie tego procesu wczasie ne-
gatywnie wpywa na morale rodowiska igeneruje dodatkowe koszty.
Pomimo e Polska nie naley jeszcze do strefy euro, rodowisko ban-
kowe od samego pocztku byo zainteresowane wprowadzeniem stan-
dardw SEPA dla rozlicze euro wpolskim systemie patniczym. Daje
to bowiem moliwoci bycia konkurencyjnym na rynku europejskim
izapewnienia wasnym klientom jak najwczeniejszego korzystania ze
wsplnych instrumentw patniczych. Niemniej jednak naley mie na
uwadze fakt, e czas na elastyczne dostosowywanie si do potrzeb ryn-
kowych upynie 31 padziernika 2016 r.
Przydatne adresy internetowe
EBA Clearing www.abe-eba.eu/

EMV www.emvco.com
ePayment Systems Observatory http://epso.intrasoft.lu/
Europejska Rada ds. Patnoci, EPC www.europeanpaymentscouncil.eu
Europejski Bank Centralny www.ecb.int/home/html/index.en.html
ISO 20022 www.iso20022.org/index.cfm?item_id=59950/

Komisja Europejska, DG Internal Market ec.europa.eu/internal_market/
payments/sepa/
Krajowa Izba Rozliczeniowa SA www.kir.pl
Narodowy bank Polski www.nbp.pl (zakadka System patniczy)
Polski Komitet Normalizacyjny www.pkn.pl
SEPA www.sepa.eu
SEPA Polska www.sepapolska.pl
SWIFT, SEPA www.swift.com/index.cfm?item_id=58526
Zwizek Bankw Polskich www.zbp.pl
Bibliografia
ASingle Currency an integrated market infrastructure, European Cen-

tral Bank, Frankfurt 2007.
Euroland: Our Single Payment Area!, White Paper, Workshop Partici-
pants and the 3 ECSAs, Brussels 2002.
Jednolity Obszar Patnoci wEuro (SEPA), Zintegrowany rynek patnoci
detalicznych, Europejski Bank Centralny, Frankfurt 2006.
Krajowy Plan Implementacji iMigracji SEPA, Zwizek Bankw Polskich,
Warszawa 2010.
PN-ISO 13616-1 Usugi finansowe, Midzynarodowy numer rachunku
bankowego(IBAN), Cz 1: Struktura IBAN, Polski Komitet Normali-
zacyjny, Warszawa 2007.
PN-ISO 9362 Bankowo -- Bankowe komunikaty telekomunikacyjne --
Kod identyfikujcy instytucj (BIC), Polski Komitet Normalizacyjny,
Warszawa 2012.
PN-F-01102 Bankowo ipokrewne usugi finansowe -- Numer rachunku
bankowego (NRB) Elementy izasady tworzenia, Polski Komitet Nor-
malizacyjny, Warszawa 2012.
Polecenie przelewu SEPA, Zestaw zasad, v. 3.2, Europejska Rada ds. Pat-
noci, Bruksela 2018.
Road map 2004-2010, European Payments Council, Brussels 2005.
SEPA Business to Business Direct Debit Scheme Rulebook, v. 4.1, Europe-
an Payments Council, Brussels 2012.
SEPA Cards Freamwork, v. 2.0, European Payments Council, Brussels
2009.
SEPA Core Direct Debit Scheme Rulebook, v. 6.1, European Payments Co-
uncil, Brussels 2012.
SEPA Credit Transfer Scheme Rulebook, v. 6.1, European Payments Co-

uncil, Brussels 2012.
SEPA for public administrations, European Payments Council, Brussels
2007.
The Economic Impact of The Single Euro Payments Area, European Cen-
tral Bank, Frankfurt 2007.
International determinants and correlations

for cashless payments in Poland
Summary
Polish accession to European Union, as well as economic relation between

Poland and EU countries largely determine activities for Polish payment
system. Because of that, domestic initiatives, in business, organizational
and legal scope, are oriented at European integration. Integration process
in cashless payments area is acrucial and revolutionary step forward. With-
out this is hard to imagine future effective and efficient common European
market. As it appears from economic prognoses, unification of cashless euro
payments market will bring notable benefits for all stakeholders. Although
Poland is outside Eurozone, Polish banking society has been interested from
the beginning in SEPA standards implementation for euro clearing in Polish
payment system.
Key words: euro, European Union, SEPA, PSD, European Central Bank,
European Commission, EPC, credit transfer, direct debit, payment cards,
interchange, EMV, IBAN, NRB, BIC
Grzegorz Kotliski1
Marketingowe uwarunkowania
Wstp
Powszechne przekonanie ozaletach obrotu bezgotwkowego spowo-

dowao, e jego rozwj sta si celem dla wielu instytucji finansowych
dziaajcych na terenie Polski. Przyszo bankowoci zaley od tempa
jego zmian. Nowoczesna gospodarka rynkowa sprawnie rozwijajca si
wPolsce wymaga zwikszenia nie tylko zakresu tego obrotu, ale take
zdecydowanego wzrostu jego intensywnoci.
Celem tego opracowania jest zwrcenie uwagi na swoiste marketin-
gowe uwarunkowania obrotu bezgotwkowego. Zakres z koniecznoci
ograniczono do wybranych zmian zachodzcych wjego ksztacie na te-
rytorium naszego kraju, po przyczeniu Polski do UE. W opracowa-
niu wykorzystano metod analizy porwnawczej i opisowej wspartej
studiami literaturowymi. Konieczne byo take signicie do metody
analizy przyczynowo-skutkowej, dziki ktrej moliwe jest zrozumie-
nie mechanizmu wielu rwnolegle przebiegajcych procesw ksztatu-
jcych obrt bezgotwkowy w naszym kraju. Uwarunkowania te de-
terminuj szanse zwikszania jego powszechnoci i popularyzowania
poszczeglnych instrumentw patniczych.
1
Grzegorz Kotliski, dr nauk ekonomicznych, pracownik Katedry Bankowoci
Uniwersytetu Ekonomicznego wPoznaniu, starszy wykadowca, mail: grzegorz.kotlin-
ski@ue.poznan.pl
308 Grzegorz Kotliski
1. Rynkowa istota patnoci iobrotu bezgotwkowego
Obrt bezgotwkowy jest zjawiskiem nieodcznie powizanym

z rozwojem usug bankowych. W praktyce stanowi ich podstaw. Po-
lega na gromadzeniu iprzekazywaniu zasobw pienidza bezgotwko-
wego pomidzy stronami zainteresowanymi przeprowadzeniem takich
transakcji. Zreguy s to kontrahenci, czyli sprzedajcy ikupujcy, ale
mog to by osoby czy podmioty, ktrych nie cz relacje tego rodza-
ju. Dochodzi midzy nimi do rozliczenia (patnoci), czyli przekazania
rodkw. Kady zuczestnikw takiego aktu ma swoje jasno okrelone
cele (interesy).
Istota obrotu bezgotwkowego wymaga przepyww pienidza bez-
gotwkowego. Aby do nich mogo dochodzi, konieczne jest spenienie
kilku warunkw uznawanych za minimalne:
zainteresowane strony musz posiada rachunki bankowe;
konieczne jest porednictwo zaufanych, wsppracujcych przy
realizacji zlece instytucji, ktre prowadz rachunki ibd zaj-
moway si przekazywaniem istotnych informacji;
jedna ze stron musi wykaza si inicjatyw irozpocz procedury,
w efekcie ktrych dojdzie do przepywu rodkw; przynajmniej
inicjator powinien zatem dysponowa minimum wiedzy na temat
metod przekazywania pienidza bezgotwkowego;
strona bdca dunikiem bd tylko zlecajca realizacj przele-
wu musi posiada rodki wystarczajce do zrealizowania dyspo-
zycji przekazania.
Obrt bezgotwkowy jest, w uproszczeniu, domen konfrontacji
odmiennych interesw trzech grup interesariuszy. S to wierzyciele
(beneficjenci), patnicy (dunicy) iporednicy. Porednikw mona po-
traktowa jako grup jednolit, cho wrzeczywistoci tak nie jest, po-
niewa s to instytucje, ktre zajmuj si organizacj technicznej stro-
ny obrotu, ibanki. Ich cele s czsto przeciwstawne lub przynajmniej
konfrontacyjne. Najwaniejsze znich zestawiono wTabeli 1.
Marketingowe uwarunkowania obrotu bezgotwkowego wPolsce 309
Tabela 1. Konfrontacja odmiennych interesw stron tworzcych

ipodtrzymujcych obrt bezgotwkowy
Interesy porednikw
Interesy wierzycieli Interesy patnikw
(instytucje oraz
(beneficjentw) (dunikw)
organizacje ibanki)
Zapewnienie cigoci obrotu bezgotwkowego
Jak najsprawniejsze
Przeprowadzenie
Jak najszybsze otrzymanie realizowanie dyspozycji,
transakcji najpniej, jak
rodkw. aby nie traci klientw
to jest moliwe.
zpowodu opieszaoci.
Oferowanie takich metod
Wybr najpewniejszej Jak najtasze
iinstrumentw rozlicze,
metody czy instrumentu przeprowadzenie
ktre bd gwarantoway
przekazu rodkw. transakcji.
optymaln skuteczno.
Im bardziej jednostkowo Nadanie transakcjom cech
Metody iinstrumenty
transakcja jest standardowych po to, aby
popularne, stosowane
realizowana, tym ich masowa realizacja
masowo, powinny by
pewniejsze otrzymanie pozwolia osiganie
tasze.
podanych sum. korzyci skali.
Rozliczanie saldami
Rozliczenie brutto ma Rozliczanie saldami
netto, poniewa takie
cechy ideau. netto (cho wymaga czasu).
powinno by najtasze.
Jak mona wywnioskowa zTabeli 1, rnorodno interesw ice-

lw, jakie przywiecaj stronom inicjujcym i podtrzymujcym obrt
bezgotwkowy, jest dua, ana dodatek wiele znich si wyklucza. Taka
sytuacja powoduje, e rzeczywisty ksztat obrotu bezgotwkowego jest
rezultatem rwnolegle zachodzcych procesw dochodzenia do wci
na nowo uzgadnianych (albo wymuszanych) kompromisw. Najwa-
niejszy jest tu jeden cel nadrzdny. czy on wszystkich uczestnikw
obrotu bezgotwkowego, a jest nim zapewnienie cigoci. Istnienie
celu nadrzdnego jest moliwe, poniewa okazuje si, e wprzypadku
kadego z jego uczestnikw bilans korzyci jest dodatni. Oznacza to,
e wszystkie strony zaangaowane wjego podtrzymywanie otrzymuj
nadwyk korzyci nad niedogodnociami. Zestawienie korzyci inie-
dogodnoci wynikajcych zfunkcjonowania obrotu bezgotwkowego za-
wiera Tabela 2.
Tabela 2. Zestawienie korzyci iniedogodnoci wynikajcych

zobrotu bezgotwkowego dla wszystkich stron zainteresowanych
jego podtrzymywaniem
Wyszczeglnienie Korzyci Niedogodnoci

oszczdnoci (relatywne)
konieczno biurokratyzowania
wstosunku do obsugi obrotu
procesw przyjmowania patnoci
gotwkowego
tworzenie dokumentw
potwierdzajcych dokonanie opnienia (wrelacji do obrotu
Wierzyciele patnoci (wystawianie faktur gotwkowego) wpywu nalenoci
iparagonw)
moliwy wzrost obrotw
utrudnienia wprzyjmowaniu
wpowszechnym przekonaniu
patnoci opiewajcych na
wten sposb atwiej wydaje si
niewielkie sumy
wicej pienidzy
realizacja zlece patniczych realizacja transakcji
jest traktowana jako dodatkowa rozliczeniowych wymaga
korzy warto dodana, co podtrzymywania systemw
przyciga klientw, ktrzy informacyjnych, co wymaga duych
korzystaj take zinnych usug nakadw
prowadzenie operacji
transakcje rozliczeniowe s rozliczeniowych powoduje
patne izwikszaj przychody, konieczno nieustannego
Porednicy dodatkowo wbankach pozwalaj kontrolowania pozycji banku
na osiganie korzyci zoperacji wzgldem innych uczestnikw
przeprowadzanych na rynku rynku pieninego, po to, aby
pieninym zapewni bankowi pynno
patnicz
transakcje obrotu bezgotwkowego
realizacja rozlicze wymaga
zawaj drogi obrt gotwkowy,
utrzymywania izb rozliczeniowych
dziki czemu powstaj
poredniczcych wich realizacji
oszczdnoci
realizacja patnoci konieczne jest posiadanie
bezgotwkowych uwalnia od rachunkw bankowych oraz
niebezpiecznych transakcji instrumentw patniczych, co wie
gotwkowych si zopatami
zasobami pienidza
pojedyncze transakcje
bezgotwkowego atwiej si
bezgotwkowe mog wiza si
Patnicy zarzdza iracjonalniej je
zdodatkowymi opatami, co
wykorzystuje ni pienidze
podwysza koszty zakupw
wformie gotwki
obrt bezgotwkowy jest
obsuga rachunkw itransakcji
wygodniejszy od gotwkowego,
wymaga wyszej kultury bankowej
szczeglnie wwarunkach zdalnego
iwymusza zachowanie dyscypliny
dostpu do rachunkw bankowych
Oprcz korzyci iniedogodnoci, jakie obrt bezgotwkowy przyno-

si wierzycielom, porednikom i patnikom, istotne s take korzyci,
ktre daje on caemu systemowi finansowemu. S one istotne zpunk-
tu widzenia pastwa ispoeczestwa. Przede wszystkim obrt bezgo-
twkowy pogbia podzia pracy, co we wspczesnych spoeczestwach
postindustrialnych jest wane, poniewa dziki temu zjawisku moliwe
jest tworzenie nowych miejsc pracy, nie tylko po stronie porednikw
iwrd bankw, ale take po stronie wierzycieli ipatnikw.
Korzyci maj charakter makro- i mikroekonomiczny. Ich znajo-
mo jednake cigle nie moe si wPolsce przeoy na przekonuj-
ce argumenty. Jak wskazuj wyniki bada, wnaszym spoeczestwie
istotn rol odgrywa swoicie rozumiany kult gotwki. Socjolodzy
w ten sposb nazywaj bezwarunkowe i wynikajce z tradycji (irra-
cjonalne) przywizanie do gotwki2. Jest to najpowaniejsza bariera
rozwoju obrotu bezgotwkowego wnaszym kraju, poniewa pokonanie
kultu nie jest ani kwesti nakadw, ani inwestycji winfrastruktur.
Konieczna jest radykalna zmiana mentalnoci wielu grup spoecznych.
Prawd jednak jest ito, e trudno jest dokona takich zmian, jeeli jako
kontrargumentu nie przedstawi si sprawnie dziaajcych ibezpiecz-
nych systemw patnoci. Konieczne jest zatem rwnolege podejmowa-
nie zarwno dziaa stricte technicznych, ktrych celem jest rozbudowa
ipodnoszenie sprawnoci systemw patnoci, jak te dziaa, ktrych
efektem powinny by zmiany mentalnoci. Jako sposb na przezwyci-
enie logiki zamknitego koa czsto syszy si gosy opotrzebie admi-
nistracyjnego wymuszania rozwoju obrotu bezgotwkowego. Wgospo-
darce rynkowej (onastawieniu liberalnym) tego rodzaju postpowanie
musi zaskakiwa brakiem zaufania do racjonalnych decyzji pojedyn-
czych obywateli.
Dziaania administracyjne mog by (i czsto s) podejmowane
wodniesieniu do przedsibiorcw. Wich przypadku cieka admini-
stracyjna jest uargumentowana potrzebami organw nadzorczych
ikontrolnych (gwnie skarbowych). Wodniesieniu do osb fizycznych
takie dziaania musz by inicjowane bardzo ostronie. Dotykaj one
bardzo delikatnej granicy pomidzy przymusem awolnoci jednostki.
Ludzi naley do obrotu bezgotwkowego przekonywa, anie do niego
D.Maison, Polak wwiecie finansw, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

2
2013, str. 85.

przymusza. Przymuszanie moe przynie skutek odwrotny od zamie-

rzonego, poniewa rozaleni za niezrealizowanie wczeniej deklarowa-
nych obietnic klienci mog ograniczy relacje z bankiem do niezbd-
nego minimum. Przedsibiorcy tego rodzaju administracyjne dziaania
odbieraj inaczej, poniewa z reguy zaley im na formalizacji prze-
pyww pieninych, gdy stwarza to szanse na odwracanie transakcji
albo korekt ich przedmiotu.
Obrt bezgotwkowy towarzyszy gospodarkom rynkowym od kilku-
set lat. Obrs wtym czasie swoistymi zwyczajami ireguami, ktre s
silnie zdeterminowane przez uwarunkowania, wjakich funkcjonuj sy-
stemy bankowe poszczeglnych pastw. Zakres obrotu bezgotwkowe-
go ipopularno poszczeglnych instrumentw rozliczeniowych zale
od wielu czynnikw i s to wielkoci silnie zwizane z konkretnymi
zwyczajami przyjtymi w danych spoecznociach lokalnych. Do tych
najwaniejszych czynnikw nale takie: jak:
poziom ubankowienia spoeczestwa,
poziom przecitnej zasobnoci finansowej przedstawicieli kon-
kretnych warstw igrup spoecznych,
przywizanie do gotwki (nazywane kultem gotwki, por. Sche-
mat 1),
dominujce wdanych spoecznociach formy handlu iwiadcze-
nia usug,
struktura spoeczestwa (wedug wieku i poziomu wyksztace-
nia),
poziom rozwoju rynku usug bankowych,
inne, np.: popularno elektronicznych kanaw komunikacji
midzy ludmi, poziom odczuwanej satysfakcji zycia etc.
Ewidentna przewaga korzyci nad niedogodnociami wynikaj-
cymi zfunkcjonowania obrotu bezgotwkowego sprawiaj, e na po-
zr wydaje si, i nie wymaga on propagatorskiego wsparcia. Wrze-
czywistoci wszystkie strony zaangaowane w przebieg transakcji
bezgotwkowych powinny by zainteresowane jego rozwojem. Tak
si jednak nie dzieje. Dlaczego? Okazuje si, e rol swoistych ha-
mulcw odgrywaj te aspekty spoeczne, ekonomiczne i zwizane
ztradycjami, wrd ktrych na pierwszy plan wysuwa si kult go-
twki.
Kult gotwki
Wyksztacenie
= 0,288
= -0,290 Samoocena
Przecitny poziom poziomu wiedzy
finansowej
= - 0,095
= 0,114
Wiek
Zaufanie wobec
Czynniki o korelacji ujemnej bankw
Dochd = 0,092
Czynniki o korelacji
Czynnik dalece mniej istotny dodatniej
Schemat 1. Wpyw czynnikw demograficznych ipostaw finansowych

na poziom
rdo: opracowano ubankowienia
na podstawie D. Maison, polskiego spoeczestwa
Polak w wiecie finansw, Wydawnictwo Naukowe
rdo: opracowano na podstawie D.Maison, Polak wwiecie finansw, Wydawnictwo
PWN, Warszawa 2013, s. 98.
Naukowe PWN, Warszawa 2013, s. 98.
Ewidentna przewaga korzyci nad niedogodnociami wynikajcymi z funkcjonowania obrotu
bezgotwkowego sprawiaj, e na pozr wydaje si, i nie wymaga on propagatorskiego wsparcia. W
rzeczywistoci wszystkie strony zaangaowane w przebieg transakcji bezgotwkowych powinny by
2. Adresaci
zainteresowane dziaaTak
jego rozwojem. marketingowych
si jednak nie dzieje. ipodmioty
Dlaczego? Okazuje si, e rol swoistych
hamulcwzainteresowane
odgrywaj te aspekty ich prowadzeniem
spoeczne, ekonomiczne i zwizane z tradycjami, wrd ktrych na
pierwszy plan wysuwa si kult gotwki.
Marketing
2. Adresaci to dziedzina,
dziaa marketingowych ktra jak
i podmioty adna inna
zainteresowane nakazuje kierowanie
ich prowadzeniem
podejmowanych
Marketing dziaa
to dziedzina, ktra jak adnado
innakonkretnych adresatw.
nakazuje kierowanie Naley
podejmowanych postawi
dziaa do konkretnych
pytania,
adresatw. Naleyna ktrepytania,
postawi udzielenie
na ktre odpowiedzi ma kluczowe
udzielenie odpowiedzi znaczenie
ma kluczowe znaczenie dladla
rozwoju
rozwoju
obrotu obrotuwbezgotwkowego
bezgotwkowego wPolsce.
Polsce. S to tak proste S to tak proste pytania, jak:
pytania, jak:
1) Jaka jest popularno obrotu bezgotwkowego wpolskiej gospo-
darce
1) Jaka jest ispoeczestwie?
popularno obrotu bezgotwkowego w polskiej gospodarce i spoeczestwie?
2) Jakie
2) Jakie s obecnego
s przyczyny przyczyny obecnego
stanu obrotu stanu obrotu
bezgotwkowego w naszymbezgotwkowego
kraju?
wnaszym
3) Czy przyczyny kraju?
obecnego stanu nie le po stronie zaniecha lub dziaa podejmowanych przez
3) Czy
osoby przyczyny
zajmujce obecnego
si marketingiem stanu nie le po stronie zaniecha lub
w przeszoci?
dziaa podejmowanych przez osoby zajmujce si marketin-
4) Kto konkretnie powinien by adresatem podejmowanych dziaa?
giem wprzeszoci?
4) Kto konkretnie powinien by adresatem podejmowanych dzia-
5) Jakie podmioty s zainteresowane ich podejmowaniem?
a?
6) Jakie dziaania naley przedsiwzi, aby propagowa obrt bezgotwkowy?
7) Jakie naley sformuowa zasady ksztatowania harmonogramu, budetu i planu realizacji
zamierze w przyszoci?
Pena odpowied na wszystkie tak postawione pytania przekracza ramy niniejszego opracowania.
Odpowiedzi na pierwsze dwa pytania zostan zapewne wyczerpujco przedstawione w innych
5) Jakie podmioty s zainteresowane ich podejmowaniem?

6) Jakie dziaania naley przedsiwzi, aby propagowa obrt bez-
gotwkowy?
7) Jakie naley sformuowa zasady ksztatowania harmonogra-
mu, budetu iplanu realizacji zamierze wprzyszoci?
Pena odpowied na wszystkie tak postawione pytania przekracza
ramy niniejszego opracowania. Odpowiedzi na pierwsze dwa pytania
zostan zapewne wyczerpujco przedstawione w innych opracowa-
niach skadajcych si na cao publikacji. Zpunktu widzenia marke-
tingu warto jednak podkreli, e wci niezadowalajca popularno
obrotu bezgotwkowego wpolskim spoeczestwie ma nie tylko podo-
e ekonomiczne, lecz take socjologiczne ipsychologiczne, aprzyczyny
obecnego stanu tkwi wdowiadczeniach, jakie byy udziaem naszego
spoeczestwa wprzeszoci, itej bardzo odlegej3, itej bliszej pokole-
niu wyu demograficznego4.
Odpowied na pytanie trzecie mieci si wramach niniejszego opra-
cowania. Marketing wpolskiej bankowoci rozwija si niezwykle dy-
namicznie wostatnich dwudziestu kilku latach (od momentu rozpocz-
cia zmian ustrojowych). W poprzednim systemie gospodarczym, cho
podejmowano dziaania, ktre zalicza si do marketingowych, to czy-
niono to wsposb sporadyczny, bez wiadomoci wzajemnego oddzia-
ywania podejmowanych dziaa isiy ich wpywu na opini publiczn.
Marketing w polskiej bankowoci rozwija si waciwie od pocztku
wsposb zdecentralizowany. Oznacza to, e omawiane dziaania su-
yy pocztkowo tylko promocji marki podejmujcych je bankw albo
promocji konkretnych ich usug. Marketing rodzi si wczasie prywa-
tyzacji kolejnych bankw (Banku lskiego S.A., WBK S.A.iinnych).
Dziaania marketingowe byy podejmowane oddolnie, bez wiadomoci
3
Takim bolesnym przeyciem bya denominacja przeprowadzona w 1950 r., ktra
podwaya zaufanie do zotwki, odbierajc jej funkcje, ktre powinna peni jako pie-
nidz (denominacja w1950 roku). Wydaje si jednak, e nie bez znaczenia byy take
kolejne wojny, ktre przetoczyy si przez Polsk, za kadym razem rujnujc obywa-
teli. Nic dziwnego, e w latach 80. ubiegego wieku miernikiem wartoci i rodkiem
tezauryzacji stay si waluty obce przede wszystkim dolar amerykaski czy marka
niemiecka. Dopiero po zmianie ustroju, na skutek reform systemu finansowego, udao
si stopniowo spenianie tych funkcji zotwce przywrci.
4
Osoby z tego pokolenia pamitaj okres hiperinflacji, w trakcie ktrej polskie
spoeczestwo dotkliwie dowiadczyo konsekwencji utraty wartoci waluty krajowej.
Bya to jedna zprzyczyn zawieszenia obrotu bezgotwkowego pod koniec lat 80. ubie-
gego wieku.
dobra wsplnego, wyrastajcego ponad partykularne interesy tej czy

innej grupy kapitaowej ikojarzonych znimi przedstawicieli kapitau
zagranicznego. Ten wstpny okres rozwoju marketingu zamkn ko-
niec wieku. Rok 2000 ito, co dziao si wpolskich finansach pniej,
zmienio postrzeganie samej bankowoci iusug przez ni oferowanych
spoeczestwu. Rol bodca, ktry przypieszy rozwj marketingu ban-
kowego, odegray usugi bankowoci elektronicznej. Wcigu kilku lat
zrewolucjonizoway one pojcie powszechnoci wiadczenia usug ban-
kowych. Marketing skupia wsi wowym okresie (2000-2005) na pro-
mowaniu usug nowo wprowadzanych serwisw usug e-bankowoci.
Radykalnie rosa liczba klientw, co powodowao, e na usugi bankowe
przestano patrze jak na usugi elitarne (wiadczone zaufanym kr-
gom klientw), azaczto je traktowa jako usugi masowe. Pod koniec
dekady doprowadzio to do radykalnej zmiany poziomu ubankowienia
polskiego spoeczestwa: wzrs on wgospodarstwach domowych zpo-
ziomu okoo 40% do ponad 81%5. By to i jest niewtpliwie sukces
marketingu bankowego wspierajcego ekspansywn promocj usug
bankowoci elektronicznej.
Podwojenie znawizk poziomu ubankowienia przyzwyczaio pra-
cownikw bankw do radykalnego wzrostu liczby obsugiwanych klien-
tw. Niewtpliwie dwie ostatnie dekady przejd do historii polskiej
bankowoci jako okres lawinowego przyrostu liczby klientw. Osigni-
cie poziomu ponad 80% ubankowienia gospodarstw domowych oznacza
jednak stan bliski poziomowi nasycenia. Wikszo osb, ktre chciay
mie rachunek bankowy, ju go zaoya iwykorzystuje, przynajmniej
wminimalnym wymiarze. Udao si to osign bez specjalnej troski
o podwyszanie poziomu ubankowienia spoeczestwa. Wystarczyo
wprowadzanie nowych usug, tworzenie serwisw usug bankowoci
elektronicznej oraz rozbudowa sieci placwek operacyjnych ioddziaw.
Dalsze podnoszenie poziomu ubankowienia nie bdzie ju tak atwe jak
do tej pory. Zca pewnoci wwielu bankach nie uda si kontynuowa
dotychczasowego tempa przyrostu liczby klientw. Bdzie to osigane
raczej poprzez podbieranie ich konkurencyjnym instytucjom. Roz-
szerzanie zakresu obrotu bezgotwkowego nie moe jednak przebiega
tylko ekstensywnie. Konieczne jest zintensyfikowanie tego procesu.
5
Por.: T.Koliski, Co wynika zbada zwyczajw patniczych Polakw? Depar-
tament Systemu Patniczego, Narodowy Bank Polski; VII Kongres Gospodarki Elek-
tronicznej Warszawa, 16 padziernika 2012 r., slajd 5.
Oznacza to skupienie si nie tyle na zwikszaniu liczby osb posiada-

jcych rachunki, co raczej na zwikszaniu liczby rachunkw prowadzo-
nych dla pojedynczych osb. Jak wynika zbada, okoo 90% klientw
bankw posiada tylko jeden rachunek, azatem tylko 10% posiada ich
wicej (8% ma dwa rachunki, a2% trzy iwicej)6. Niezbdne bdzie
take mnoenie liczby instrumentw patniczych pozostajcych wpo-
siadaniu wacicieli poszczeglnych rachunkw.
Dotychczasowe sukcesy wpozyskiwaniu klientw miay it cech,
e dotyczyy gwnie nowych klientw. Etap zdobywania rynku jednak
si koczy. Wyczerpywanie liczby osb, ktre jeszcze rachunkw nie
posiadaj, zmusza pracownikw bankw do rewizji stosowanych do-
tychczas instrumentw marketingu. Oznacza to take koniec marke-
tingu skupionego na promocji wizerunkowej bankw. Punkt cikoci
dziaa marketingowych zostanie przesunity na wyjanianie izach-
canie do intensywniejszego korzystania zusug imoliwoci oferowa-
nych klientom. Znawcy teorii ipraktyki marketingu s jednak wyjt-
kowo zgodni utrzymanie klienta jest trudniejsze od jego pozyskania.
Sukces bankw wokresie pozyskiwania klientw by efektem umie-
jtnego ksztatowania wizerunkowych kampanii promocyjnych oraz
udanego wdraania innowacji technologicznych. Banki nastawione na
wzrost liczby klientw rozwijay si, rozbudowyway sieci placwek
i oddziaw i tworzyy serwisy usug bankowoci elektronicznej. Sto-
sowano proste instrumenty marketingu nastawione na wyrnienie
si spord konkurencji. Owa prostota bywaa wrcz agresywna, std
wiele zarzutw pod adresem pracownikw szczeglnie aktywnych na
polu marketingu bankw onadmiern eskalacj rywalizacji oklienta
i stosowanie zbyt nachalnych form promocji i reklamy7. Bankowo
dziki temu staa si zwykym elementem codziennego ycie polskiego
spoeczestwa i znacznie je zmienia. Szeroka dostpno usug zni-
welowaa choby rnice pomidzy miastami iwsi, choby wzakresie
posiadania konta osobistego przedstawia to Wykres 1.
6
Ibidem, slajd 4; warto doda, e posiadanie wicej ni trzech rachunkw wyma-
ga wysokiej dyscypliny ewidencyjnej ifinansowej istaje si nieracjonalne ze wzgldu
na koszty prowadzenia rachunkw.
7
Kady klient potrafi wskaza nadmiernie nachalne w swojej opinii kampanie
marketingowe. Jest to kwestia bardzo subiektywna. Zca pewnoci jednak za przy-
kad moe suy kampania jednego zduych bankw, wktrej zatrudniono francuskie-
go aktora Gerarda Depardieu rozdajcego klientom po 100 z za zaoenie rachunku.
Wykres 1. Posiadanie konta osobistego wzalenoci od miejsca zamieszkania

rdo: T.Koliski, Co wynika zbada zwyczajw patniczych Polakw? Departament
Systemu Patniczego, Narodowy Bank Polski; VII Kongres Gospodarki Elektronicznej
Warszawa, 16 padziernika 2012 r., slajd 7.
Nadrzdnym celem dziaa marketingowych podejmowanych przez

banki stao si maksymalizowanie sprzeday, awaciwie jej wymiar
ilociowy. Dopiero wmomencie, kiedy liczba klientw przestaa przy-
rasta lawinowo, zdano sobie spraw zwartoci relacji znimi nawi-
zywanych. Doskonale temu sprzyjaj rnorodne formy edukacji. Przy-
pomniano sobie take, e dziki innowacjom technologicznym moliwe
jest aktywne wykorzystywanie rozbudowanych moliwoci komunika-
cyjnych8. Cech dziaa marketingowych stao si tworzenie ipodtrzy-
mywanie relacji z klientami, a nie tylko pozyskiwanie ich. Wie si
to ze zmian kierunku dziaa marketingowych: dawniej kierowano je
zdecydowanie ku klientom potencjalnym, obecnie skupia si je na dzia-
aniach kierowanych ku klientom ju pozyskanym iobsugiwanym.
Odpowied na pytanie czwarte jest otyle utrudniona, e rozwj ob-
rotu bezgotwkowego to przedsiwzicie przekraczajce skal moli-
8
Kolejna generacja stron web przyniosa prawdziw eksplozj innowacji komu-
nikacyjnych ich przejawem s moliwoci Facebooka, Twittera iinnych portali spo-
ecznociowych. Pracownicy bankw staraj si wykorzysta te innowacje jako nowe
kanay komunikacji zklientami.
woci pojedyncze banki czy nawet ich grupy. Jest to wyzwanie dla ca-
ego systemu finansowego pastwa. Nie bez przyczyny tak wiele uwagi
zagadnieniom obrotu bezgotwkowego powica Komisja Europejska.
Wiele wtym zakresie zaley od dziaa podejmowanych wskali mi-
dzynarodowej, zarwno przez rzdy pastw, banki centralne, jak ior-
ganizacje zajmujce si wiadczeniem usug rozliczeniowych w skali
globalnej (Visa International, MasterCard). Dziaalno tego rodzaju
instytucji wymyka si kontroli regulatorw krajowych oraz pozostaje
zdecydowanie poza decyzjami zarzdw pojedynczych bankw. Ogra-
niczajc rozwaania do naszego kraju, konieczne wydaje si wskazanie
nastpujcych podmiotw, jako bezporednio zainteresowanych podej-
mowaniem dziaa marketingowych wwyznaczonym zakresie. S to:
1) Bank centralny jako instytucja organizujca obrt bezgotwko-
wy irozliczenia pienine wcaej gospodarce.
2) Nadzorcy czyli KNF nadzorujcy przebieg dziaalnoci insty-
tucji i przedsibiorcw zaangaowanych w realizacj rozlicze
bezgotwkowych.
3) Izby rozliczeniowe, czyli przedsibiorcy zajmujcy si nie tylko
techniczn realizacj rozlicze, ale take zaangaowani wreali-
zacj rozrachunkw finansowych pomidzy bankami ibankiem
centralnym9.
4) Banki jako instytucje prowadzce rachunki i realizujce rozli-
czenia.
5) Agenci rozliczeniowi przedsibiorcy zajmujcy si realizacj
informacyjnej strony rozlicze, co wpraktyce sprowadza si do
autoryzacji transakcji iautentykacji uytkownikw kart.
6) Przedsibiorcy zajmujcy si zawodowo wiadczeniem usug roz-
liczeniowych (biura patnicze porednicy przyjmujcy dyspozy-
cje zapaty od klientw)10.
7) Przedsibiorcy rozliczajcy si bezgotwkowo midzy sob oraz
zklientami.
8) Uytkownicy instrumentw patniczych iwaciciele rachunkw
inicjujcy rozliczenia.
9
M. ukowski, Instytucje tworzce infrastruktur system bankowego, w: Banko-
wo, pod red. M.Zaleskiej, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2013, s. 57.
10
Ustawa ousugach patniczych zdnia 19 sierpnia 2011 r., Dz. U.2011, nr 199,
poz. 1175, art. 4.1.
Wsumie zatem zbir ten liczy a osiem kategorii instytucji ipod-

miotw. Pierwsze dwie to pojedyncze instytucje reprezentujce utyli-
tarny interes pastwa. Podejmowanie dziaa zmierzajcych do roz-
szerzania zakresu obrotu bezgotwkowego jest ich zadaniem statuto-
wym. Zich strony naley spodziewa si poparcia, ale nie dla promocji
konkretnych usug oferowanych przez banki, tylko dla podejmowania
dziaa prowadzcych do rozwoju ipromocji caego obrotu bezgotwko-
wego. Naley je rozumie jako gotowo do wspfinansowania dziaa
marketingowych tego rodzaju podejmowanych wcaym kraju11.
Grup trzeci stanowi wpraktyce jeden podmiot KIR S.A., cho
nie ma przeszkd, aby izb rozliczeniowych byo wprzyszoci wicej.
Izba rozliczeniowa pod wzgldem dziaalnoci marketingowej ma
ciekaw, cho niejasn sytuacj. Zjednej strony, jej usugi stanowi
podstaw funkcjonowania wikszoci (wujciu wartociowym) trans-
akcji rozliczeniowych, jej zarzd jest zainteresowany zwikszaniem
zakresu obrotu bezgotwkowego w caym kraju. Jednake sam KIR
S.A.nie prowadzi transakcji bezporednio zklientami bankw, ajego
dziaania marketingowe s skierowane przede wszystkim na pozy-
skiwanie bankw jako usugobiorcw. Strategia marketingowa KIR
S.A. jest dwuelementowa. Pierwszy jej element stanowi dziaania
zmierzajce do popularyzacji obrotu bezgotwkowego iwtej dziaal-
noci pracownicy izby powinni wspiera dziaania podejmowane przez
NBP i KNF, poniewa czy je wsplnota interesw. Drugi element
strategii marketingowej stanowi natomiast pozyskiwanie do wsp-
pracy bankw i odpowiednie ukadanie z nimi relacji biznesowych.
Brakuje jednak trzeciego elementu strategii oddziaywania bezpo-
rednio na podmioty bdce uytkownikami usug rozliczeniowych.
Szans na jego pojawienie si s dziaania podejmowane przez pra-
cownikw KIR S.A. w zakresie usug polegajcych na wystawianiu
i przedstawianiu do zapaty faktur elektronicznych. Tego rodzaju
usug, a waciwie ich grup s usugi invooclip iinvoobill12. Na
ich przykadzie mona zaobserwowa problemy, z jakimi w swoich
dziaaniach marketingowych spotykaj si pracownicy Izby. Usug
11
Za przykad mog suy liczne akcje edukacyjne podejmowane coraz mielej
przez pracownikw NBP, czsto we wsppracy zpracownikami KNF (np. wielki test
wiedzy ekonomicznej wTVP etc.).
12
Por.: http://www.kir.com.pl/main.php?p=invoobill, informacje zaczerpnite
zoficjalnej witryny KIR SA; dostp wdniu 20 lutego 2013 r.
invoobill wdroono wrd 11 bankw, a dostpna jest dla klientw

8 usugodawcw13. Usuga zwizana jest z wieloma korzyciami dla
kocowych odbiorcw faktur, jednake niezmiernie trudno jest tego
rodzaju informacje waciwie rozpropagowa, po to, aby mc aktywnie
ksztatowa popyt na tak cile wyspecjalizowane usugi. Wydaje si,
e adresatem dziaa marketingowych podejmowanych przez Izb po-
winni by przede wszystkim duzi iredni usugodawcy, ktrym maso-
wo obrotu fakturami przysparza wiele problemw.
Grup czwart stanowi banki, do ktrych w przyszoci doczy
mog instytucje pienidza elektronicznego. Jest to grupa liczna, bo
obejmujca ponad 40 bankw komercyjnych oraz ponad 570 bankw
spdzielczych. Ta grupa, cho niejednolita, wykazuje jedn cech
wspln. S to podmioty zainteresowane podejmowaniem dziaa mar-
ketingowych, ale interesuje je raczej promocja wasnych usug, azde-
cydowanie trudniej zaangaowa je woglne akcje promocyjne obrotu
bezgotwkowego. Grupie tej przypada jednak w odbiorze spoecznym
rola szczeglna. Wpowszechnej opinii to wanie banki odpowiedzialne
s za kreowanie strategii marketingowych dotyczcych ksztatowania
obrotu bezgotwkowego14.
Grupa pita to wPolsce zaledwie kilkanacie przedsiwzi gwnie
powizanych kapitaowo zbankami. S to instytucje realizujce usu-
gi rozliczeniowe dla bankw, inicjowane przez posiadaczy kart pat-
niczych. Co istotne, zajmuj si take aspektem bardzo praktycznym
obrotu bezgotwkowego instaluj terminale patnicze w siedzibach
(placwkach) kontrahentw zainteresowanych przyjmowaniem zapa-
ty poprzez transakcje kartowe. Wnieodlegej przeszoci przedsiwzi-
cia te zajmoway si take skupowaniem czekw od sklepw przyjmu-
jcych wtej formie zapat. Mimo niewielkiej liczby s to instytucje od-
grywajce wan rol wpopularyzacji obrotu bezgotwkowego, gwnie
wwymiarze detalicznym.
13
http://www.kir.com.pl/p/lista-dostawcow-uslug, informacje zaczerpnite z ofi-
cjalnej witryny KIR SA; dostp wdniu 27 lutego 2013 r.
14
Por.: A. Iwaczuk. G. Kotliski, Banking system in Poland in the process of
popularization of non cash turnover in Poland, w: SERVICE MANAGEMENT vol. 3,
No. 499, Uniwersytet Szczeciski, Szczecin 2008, s. 44.
3. Dziaania marketingowe suce popularyzacji obrotu

bezgotwkowego
W2007 r. Zwizek Bankw Polskich podj prb zinstytucjonali-

zowania rozwoju obrotu bezgotwkowego. Powstaa Koalicja na Rzecz
Obrotu Bezgotwkowego iMikropatnoci. Wwyniku jej prac stworzono
Strategi rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce na lata 2009-201315.
By to dokument, ktry jako pierwszy zwrci uwag na marketingowe
aspekty rozwoju obrotu bezgotwkowego16. Zgodnie zjego zaoeniami,
promocja obrotu bezgotwkowego powinna uwzgldnia cechy operacyj-
ne wykonywania czynnoci zwizanych zjego obsug iwiadczeniem
usug rozliczeniowych. Podstaw obrotu bezgotwkowego s uatwie-
nia w zakadaniu i prowadzeniu rachunkw. Usugi tego rodzaju po-
winny oferowa wszelkie udogodnienia, ktrych rdem s innowacje
wzakresieIT. Do najbardziej podanych nale: moliwo zdalnego
zakadania rachunkw, odmiejscowienie ich obsugi, minimalizacja for-
malnoci wymuszajcych kontakty zpracownikami bankw, moliwo
dostpu do rachunku przy wykorzystaniu wszystkich kanaw dostpu,
jak najobszerniejsza oferta usug rozliczeniowych uwzgldniajca da-
leko idce udogodnienia dla staych izaufanych klientw, dodatkowe
usugi informacyjne wpostaci alertw iprzypomnie, ksiki adreso-
wej, moliwoci analizy struktury wpyww iwydatkw. Wane jest za-
chowanie odpowiedniej elastycznoci zarwno na etapie pocztkowego
konfigurowania ustawie rachunku, jak ina etapie jego wykorzysty-
wania. Konieczne jest to, by przekona klientw, e oile zechc podj
trud restrukturyzacji ustawie limitw i uprawnie, wprowadzenie
wielu usprawnie jest moliwe po to, aby doprowadzi do daleko idcej
indywidualizacji rachunku. Im bardziej rachunek uda si zindywidua-
lizowa, tym trudniej bdzie klientowi przenosi go do innych bankw,
a satysfakcja z korzystania z usug konkretnego banku bdzie wik-
sza. Taka strategia ukadania relacji zklientami wymaga czasu, std
15
Por.: Strategia rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2009-2013,
(projekt), Koalicja na Rzecz Obrotu Bezgotwkowego iMikropatnoci, ZBP, 2008.
16
Kotliski G., Sektor bankw spdzielczych astrategia rozwoju obrotu bezgotw-
kowego wPolsce na lata 2010-2013, w: Roczniki Ekonomiczne Kujawsko-Pomorskiej
Szkoy Wyszej wBydgoszczy, 2011, nr 4, Bydgoszcz, Wydawnictwo Kujawsko-Pomor-
skiej Szkoy Wyszej, s. 75-85.
tak bardzo istotne jest, aby rachunki byy prowadzone dugotermino-

wo. Wtym wzgldzie konieczna jest zmiana mentalnoci pracownikw
bankw, ktrzy czsto skupiaj si na tzw. szybkiej sprzeday, zapomi-
najc, e bardziej istotne jest budowanie jak najtrwalszych (dugoter-
minowych) relacji zklientami17.
Aby okreli swoiste metody i instrumenty marketingu, ktrych
stosowanie naley rozwaa przy promowaniu obrotu bezgotwkowego
oraz konkretnych usug zwizanych zrealizacj rozlicze, jako godne
polecenia trzeba wskaza te, ktre polegaj na tworzeniu scenariuszy
nawizywania relacji z klientami i skupiaj si na stopniowym zdo-
bywaniu ich uwagi i dugotrwaym podtrzymywaniu przejrzystej ko-
munikacji. Waciwe zatem bd inteligentnie tworzone programy
lojalnociowe, programy zachcajce do mnoenia liczby transakcji,
plany kojarzce usugi prowadzenia rachunkw zrealizacj transakcji
rozliczeniowych iwszelkie metody polegajce na grywalizacji relacji
z klientami. Metody tego rodzaju s ju z powodzeniem wykorzysty-
wane wakcjach promocyjnych szczeglnie mniejszych bankw, prbu-
jcych walczy orynek iutrzymanie swojej na nim pozycji. Promocja
wich przypadku polega na tym, e po dokonaniu transakcji bezgotw-
kowych, po zapaceniu odpowiednich prowizji oraz opat bankowych,
posiadacze konkretnych instrumentw otrzymuj zwrot okrelonych
kwot na konto. Taka forma promocji propagowana jest wrd klientw
icieszy si duym zainteresowaniem. Wyrabia przekonanie okorzyst-
noci obrotu bezgotwkowego. Zwracane kwoty stanowi niewielki
uamek caej kwoty transakcji. Odwoanie si do argumentw stricte
finansowych jest jednak ostatecznoci. Wane jest, aby przy okazji nie
naraa klientw na zupenie niespodziewane zagroenia. Ich przyczy-
n moe by fiskalna nadgorliwo pracownikw Ministerstwa Fi-
nansw, ustalajcych zasady naliczania ipobierania podatkw18.
17
Wiele dziaa inicjowanych przez Urzd KNF ipracownikw NBP ma ten wa-
nie cel: przekonanie pracownikw bankw do koniecznej zmiany struktury zobowiza
wobec klientw poprzez wyduanie terminw wiadczenia usug, polegajcych na
przyjmowaniu wkadw, najlepiej dugoterminowych.
18
Pracownicy Ministerstwa Finansw w lutym 2013 r. potraktowali zwracane
przez banki kwoty jako dodatkowe przychody, ktre powinny by take dodatkowo
opodatkowane. W praktyce oznacza to konieczno zaczenia do rocznego zeznania
dotyczcego podatku dochodowego, dokumentw zawierajcych obliczenia dotyczce
cznej sumy zwracanych kwot. Wystawienie tych dokumentw to obowizek bankw.
Okazuje si jednak, e niektre znich nie chc ich wystawia, pozostawiajc to klien-
Uywanie takich swoicie rozumianych nagrd o charakterze fi-

nansowym nie suy najlepiej rozwojowi obrotu bezgotwkowego, ponie-
wa przyzwyczaja klientw do uzyskiwania gratyfikacji pieninych,
ktre z koniecznoci maj charakter przejciowy. Zlikwidowanie tego
rodzaju zacht zostanie przez klientw odebrane negatywnie. O wie-
le bardziej bezpieczne jest rozwijanie programw lojalnociowych. Ich
gwn zalet jest udowadnianie lojalnoci wobec klienta19. Odbywa
si to na zasadzie: im wicej korzystasz z kart naszego banku, tym
bardziej ci nagradzamy. Najwaniejsz zalet takich systemw jest
konieczno zapewnienia odpowiednio atrakcyjnych nagrd. Ich mocn
stron jest dugoterminowy charakter programw oraz cecha grywa-
lizacji, czyli wymuszania rywalizacji i systematycznego wcigania
klientw na kolejne, coraz wysze poziomy gry.
Poprawa wskanikw dotyczcych obrotu bezgotwkowego w Pol-
sce musi by nakierowana na nastpujce dziaania:
1) Tworzenie nowych rodzajw usug, podnoszcych bezpiecze-
stwo iwygod wykorzystywania obrotu bezgotwkowego:
wykorzystywanie idei i pomysw pracownikw KIR S.A. do
tworzenia nowych usug,
rozwj konkurencyjnych wobec KIR S.A.izb rozliczeniowych.
2) Odpowiedni promocj usug:
konstruowanie oglnokrajowych, wsplnych dla wszystkich
zainteresowanych instytucji finansowych, kampanii promo-
cyjnych, ktrych celem powinno by tworzenie ponadsektoro-
wego frontu zwolennikw obrotu bezgotwkowego;
konsultowanie kampanii poszczeglnych usug i instrumen-
tw patniczych midzy bankami, wramach organizacji mi-
tom. Pracownicy ministerstwa twierdz, e obowizek zaczenia wskazanego doku-

mentu spoczywa na klientach bez wzgldu na to, czy bank takie dokumenty wystawia,
czy nie. Korzy finansowa oferowana przez banki moe na skutek tych dziaa wp-
dzi ich klientw wpowane tarapaty iwdugie spory zorganami administracji po-
datkowej. Gdyby sprawy potoczyy si wprzyszoci wtak niekorzystny sposb, zca
pewnoci zniechci to wielu klientw do rezygnacji zobrotu bezgotwkowego.
19
Lojalno to cecha, ktrej pracownicy bankw oczekuj od klientw, mylc j
zwiernoci. Jest to ipowinna by cecha relacji nawizywanych przez banki zklienta-
mi. Lojalni musz by pracownicy bankw wobec klientw. Wtym znaczeniu oznacza
to wartociowanie poszczeglnych zdarze i odpowiednie nagradzanie klientw za
kolejne lata wsppracy.
dzybankowych, np. Koalicji na Rzecz Rozwoju Obrotu Bezgo-

twkowego;
przemylane wykorzystywanie instrumentw PR.
3) Podnoszenie atrakcyjnoci instrumentw patniczych dla uyt-
kownikw, czyli:
dbanie obezpieczestwo uytkownikw iich pienidzy;
poprawa wygody korzystania z usug i uytkowania instru-
mentw (szczeglnie wdziaalnoci sieci handlowych20);
uzyskanie kompromisu zdeniem do zwikszania dostpno-
ci;
tworzenie pakietw izestaww usug.
4) Umiejtne ksztatowanie polityki cenowej w odniesieniu do
usug zwizanych zobrotem bezgotwkowym, wtym denie do
obnienia pobieranych opat iprowizji.
5) wspdziaanie wzakresie podnoszenia poziomu wiedzy iumie-
jtnoci wzakresie wykorzystywania instrumentw obrotu bez-
gotwkowego.
Obrt bezgotwkowy jest bezpieczniejszy ni obrt gotwkowy. Ka-
da transakcja moe jednak wywoa potencjalne zagroenia. Mog one
zosta wykorzystane do podwaenia ztrudem rodzcego si zaufania
do instrumentw patniczych icaego obrotu bezgotwkowego. Dlatego
bardzo wana jest oglnosektorowa wsppraca w celu jego podtrzy-
mywania i przekonywania tych, ktrzy cigle maj wtpliwoci. Ko-
nieczne jest tworzenie wsplnej platformy, ktra bdzie moga suy
wymianie pomysw oraz wzajemnemu kontrolowaniu podejmowanych
dziaa. Nadzr ze strony pracownikw KNF take jest wtym zakre-
sie cenny. Platforma taka powinna by moliwie szeroka iobejmowa
przedstawicieli wszystkich interesariuszy obrotu bezgotwkowego.
Wszystkie z wymienionych dziaa powinny by nakierowane na
tworzenie atmosfery wsppracy i wyrabianie przekonania o realiza-
cji celu wyszego rzdu. Pierwszym krokiem byo stworzenie Strategii
20
Jak wynika zobserwacji ipotwierdzaj to wyniki bada, Polska jest wcisej
czowce krajw europejskich pod wzgldem otwierania nowych powierzchni handlo-
wych. Dynamiczny rozwj dziaalnoci wielkich sieci handlowych sprzyja popularyzacji
obrotu bezgotwkowego; por.: Rozwj rynku centrw handlowych w Europie, raport
Cushman & Wakefield, Wrzesie 2011; rdo: www.cushmanwakefield.com; dostp
10 marca 2013 oraz w: Whats in Store for European Retail in 2012? raport Cushman &
Wakefield, 2011; rdo: www.cushmanwakefield.com; dostp 12 marca 2013.
rozwoju obrotu bezgotwkowego. Poniewa nie udao si osign zao-

onych celw, awpyw niekorzystnych zjawisk ekonomicznych utrud-
ni upowszechnianie obrotu, konieczne jest kontynuowanie wsppracy
i tworzenie kolejnych dokumentw tego rodzaju. Tylko w ten sposb
moliwe jest skoordynowanie dziaa marketingowych i osignicie
efektw synergii.
Podsumowanie
Denie do upowszechnienia obrotu bezgotwkowego musi uwzgld-

nia przemiany zachodzce w polskim spoeczestwie. Duy problem
stanowi kult gotwki. Postawy Polakw wobec obrotu bezgotwkowe-
go zmieniaj si. Zmniejszenie zatrudnienia czy niepewno przyszo-
ci zmniejszaj zaufanie do systemu finansowego. Marketing pozwala
na dobr odpowiednich instrumentw i metod sucych wyrabianiu
postaw, ktre su upowszechnianiu obrotu bezgotwkowego. Bez
wsparcia marketingu proces ten bdzie przebiega w sposb trudny
do przewidzenia. Aby zwikszy skuteczno podejmowanych dziaa,
konieczna jest wsppraca wszystkich zainteresowanych instytucji.
Inaczej nie mona koordynowa wyznaczanych celw, stosowanych
rodkw iplanowanych dziaa. Traci si take zoczu najwaniejsz
korzy funkcjonowania obrotu bezgotwkowego przekonanie oreali-
zacji wsplnego celu. Naley dooy stara, aby dziaania marketingo-
we podejmowane winteresie obrotu bezgotwkowego wPolsce stay si
paszczyzn wsppracy, anie nieuzasadnionej rywalizacji.
Bibliografia
Maison D., Polak wwiecie finansw, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-

szawa 2013.
Iwaczuk A., Kotliski G., Banking system in Poland in the process of po-
pularization of non cash turnover in Poland, w: SERVICE MANA-
GEMENT vol. 3, Nr 499, Uniwersytet Szczeciski, Szczecin 2008.
Kotliski G., Sektor bankw spdzielczych astrategia rozwoju obrotu bez-

gotwkowego w Polsce na lata 2010-2013, w: Roczniki Ekonomiczne
Kujawsko-Pomorskiej Szkoy Wyszej wBydgoszczy, 2011, nr 4, Byd-
goszcz, Wydawnictwo Kujawsko-Pomorskiej Szkoy Wyszej, s. 75-96.
Koliski T., Co wynika zbada zwyczajw patniczych Polakw? Depar-
tament Systemu Patniczego, Narodowy Bank Polski; VII Kongres Go-
spodarki Elektronicznej Warszawa, 16 padziernika 2012.
Rozwj rynku centrw handlowych w Europie, raport Cushman & Wa-
kefield, Wrzesie 2011; rdo: www.cushmanwakefield.com; dostp
10 marzec 2013.
Strategia Rozwoju Obrotu Bezgotwkowego w Polsce na lata 2009-2013,
(projekt), Koalicja na Rzecz Obrotu Bezgotwkowego iMikropatnoci,
ZBP, 2008.
Whats in Store for European Retail in 2012? raport Cushman & Wakefield,
2011; rdo: www.cushmanwakefield.com; dostp 12 marca 2013.
Ustawa ousugach patniczych zdnia 19 sierpnia 2011 r., Dz. U.2011, nr
199, poz. 1175.
ukowski M ., Instytucje tworzce infrastruktur system bankowego, w:
Bankowo, pod red. M.Zaleskiej, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa
2013, str. 57-71.
Marketing conditions non cash turnover in Poland

Summary
The goal is to draw attention to specific marketing considerations, non-

cash turnover. In the development of comparative analysis method and the
descriptive studies supported by literature research. The generalization of
non cash turnover must take into account the transformation taking place in
the Polish society. Abig problem is the cult of cash. Attitude of the Poles, how-
ever, is slowly changing. Reducing employment, uncertain future, reduce con-
fidence in the financial system. Marketing allows for selection of appropriate
instruments and methods for preparing attitudes that serve the dissemina-
tion marketing of cashless. Without the support of the marketing, this process
will difficult to predict. To increase the effectiveness of marketing actions, it
is necessary to cooperate all the institutions concerned. Otherwise, you can
coordinate the designated objectives, planned activities and measures. Loses
sight of the benefit most important are also the functioning of the marketing
of cashless-belief in the realization of acommon goal. Care should be taken to
marketing activities undertaken in the interest of cashless turnover in Poland
have become cooperation plane and not undue competition
Key words: Marketing, non cash turnover,promotion and advertising

Magorzata Iwanicz-Drozdowska1
Redukcja wykluczenia finansowego azwyky

rachunek patniczy
Wstp
Liberalizacja iwzrost konkurencji pomidzy instytucjami finan-

sowymi oraz presja na osiganie wysokich stp zwrotu spowodoway,
e strategia wielu instytucji finansowych zostaa ukierunkowana na
bardziej zamony segment klientw (wdomyle: pozwalajcy osig-
n wysze zyski). Take standaryzacja pewnych procesw i prak-
tyk (m.in. credit scoring) utrudnia niektrym czonkom spoecznoci
dostp do usug finansowych, w tym osobom, ktre wczeniej taki
dostp posiaday2. Wykluczenie finansowe jest rnie definiowane
w literaturze. W celu uniknicia niejednoznacznoci przyjto defi-
nicj zraportu Komisji Europejskiej. Wraporcie tym3 zdefiniowano
wykluczenie finansowe jako proces, w ktrym obywatele dowiad-
czaj problemw wdostpie do produktw iusug finansowych i/lub
korzystaniu z nich na gwnym rynku (ang. mainstream market)4.
1
Magorzata Iwanicz-Drozdowska, prof. dr hab., Szkoa Gwna Handlowa wWar-
szawie, Kolegium Zarzdzania iFinansw, profesor zwyczajny, miwani@sgh.waw.pl .
2
S.Carbo, E.P.M.Gardener, P.Molyneux, Financial Exclusion in Europe, Public
Money and Management, vol. 27, no. 1, February 2007, s. 21, 23.
3
European Commission, Financial Services Provision and Prevention of Finan-
cial Exclusion, Brussels, May 2008 (www.fininc.eu), s. 10.
4
Alternatyw wzgldem rynku gwnego (ang. mainstream market) jest rynek
alternatywny (ang. alternative). Przez pojcie rynku gwnego naley rozumie usu-
godawcw finansowych iusugi, zktrych korzystanie nie jest traktowane jako dowd
328 Magorzata Iwanicz-Drozdowska
Chodzi tu oprodukty iusugi odpowiednie do ich potrzeb iumoli-

wiajce im prowadzenie normalnego ycia wspoeczestwie, do kt-
rego nale. Wniniejszym opracowaniu przedstawiono iprzeanali-
zowano dziaania Komisji Europejskiej wzakresie zwykego rachun-
ku patniczego, ktry wydaje si dobrym narzdziem do zwikszenia
skali ubankowienia.
1. Status quo
Komisja Europejska zlecaa badania w zakresie wykluczenia fi-

nansowego wlatach 2006-2009, aby uzyska m.in. obraz skali, przy-
czyn oraz konsekwencji wykluczenia finansowego (ang. financial
exclusion), atake moliwych dziaa wcelu wczenia finansowego
(ang. financial inclusion). Po zdiagnozowaniu skali problemu (m.in.
wiksza skala wykluczenia w nowych krajach UE, a take wrd
obywateli o niskim poziomie dochodw), rozpoczto dyskusj na te-
mat metod imoliwoci ograniczenia wykluczenia finansowego. Poza
wtkiem zwizanym z relacj pomidzy wykluczeniem spoecznym
a wykluczeniem finansowym, istotne z perspektywy gospodarki UE
okazay si koszty prowadzenia obrotu gotwkowego w porwnaniu
zobrotem bezgotwkowym. Obrt bezgotwkowy jest bezpieczniejszy
i taszy, m.in. na skutek niszych kosztw transferw spoecznych,
ograniczenia szarej strefy itp. 5
Wg badania CSES, wykonywanego na zlecenie DG Internal Market
and Services, wkrajach UE istniej bardzo zrnicowane rozwizania
dotyczce zapewnienia obywatelom dostpu do rachunkw bankowych.
Przedstawiono to syntetycznie wTabeli 1.
na z pozycj spoeczn czy z sytuacj finansow. Wraporcie KE uyto okrelenia

non stigmatizing.
5
Na bieco mona ledzi dziaania w zakresie przeciwdziaania wykluczeniu
finansowemu na stronie: http://ec.europa.eu/internal_market/finservices-retail/inclu-
sion_en.htm .
Redukcja wykluczenia finansowego azwyky rachunek patniczy 329
Tabela 1. Dostp do podstawowego rachunku bankowego

wkrajach UE
rednia
penetracja rednia
Liczba
Wyszczeglnienie UE-12 UE-15 rynku wykluczonych Kraje
krajw
rachunkami finansowo (%)
bankowymi (%)
BE, DK,
Wymogi wice
6 0 6 99,3 2,2 FI,FR, NL,
(prawne)
SE
Specyficzna
3 1 2 98,7 5,0 UK, DE, SI
samoregulacja rynku
Oglna samoregulacja
3 1 2 87,7 20,7 HU, IE, IT
rynku
AT, BG,
CY, CZ,
EE, EL,
87,1 (przy czym LT, LV,
Brak uregulowa 15 10 5 21,8
BG iRO 51) LU, MT,
PL, PT,
RO, SK,
ES
rdo: DG Internal Market and Services and Services, Study on the Costs and Benefits
of Policy Actions in the Field of ensuring access to aBasic Bank Account Final report,
CSES, July 2010, s. 20.
Wgrupie 15 krajw, wktrych nie wypracowano adnych uregulo-

wa wtym zakresie, znajduje si 10 nowych krajw unijnych, wtym
Polska. Jak pokazuj wczeniejsze badania, poziom wykluczenia finan-
sowego jest wyszy wkrajach UE-12 (wczeniej UE-10) ni wkrajach
UE-15. Wynika to nie tylko zniszego poziomu zamonoci mieszka-
cw, ale take braku odpowiednich nawykw, co zkolei jest warunko-
wane przyzwyczajeniami z okresu gospodarki centralnie planowanej.
Jeli chodzi o zakres (rodzaj) wymogw wicych banki, to sytuacja
przedstawiaa si jak wTabeli 2.
Tabela 2. Uregulowania wice zestawienie porwnawcze
Prawo do Prawo do rachunku

Umowa
podstawowego Prawo do depozytowego
pomidzy
Wyszczeglnienie rachunku typowego (bez moliwoci
rzdem
bankowego rachunku dokonywania
abran
(wg przepisw) patnoci)
Belgia x
Dania x
Finlandia x
Francja x
Holandia x
Szwecja x
CSES, July 2010, s. 20.
W innym opracowaniu6 wskazywano, e wice uregulowania

przyjto take w Portugalii, ktra w raporcie KE zostaa pominita.
Uregulowania prawne wzakresie obowizku prowadzenia rachunkw
obywatelom nie maj jednolitego charakteru. Wtrzech krajach (Dania,
Finlandia iHolandia) zostay skierowane do ogu obywateli (typowy
rachunek bankowy). Wdwch kolejnych do tych obywateli, ktrzy nie
posiadaj rachunku bankowego (Belgia iFrancja), przy czym we Fran-
cji dotyczy to osb, ktrym bank odmwi otwarcia typowego rachunku.
Przypadek szwedzki zakada wycznie otwarcie rachunku depozyto-
wego bez moliwoci dokonywania patnoci.
We wszystkich krajach, gdzie wprowadzono wice uregulowa-
nia, stopie ubankowienia wynosi 99%, przy redniej unijnej 93%7. Nie
mona jednak interpretowa tego jako dowodu na skuteczno regula-
cji. Po pierwsze, brakuje porwnywalnych statystyk, ukazujcych, jak
zmieni si odsetek ubankowionych na skutek wprowadzenia regulacji.
Po drugie, regulacje takie wprowadzono wkrajach dosy zamonych,
6
Patrz: S.Carbo, E.P.M.Gardener, P.Molyneux, Financial Exclusion in Europe,
op.cit.
7
DG Internal Market and Services and Services, Study on the Costs and Benefits
CSES, July 2010, s. 10.
orozwinitych systemach bankowych, tym samym majcych natural-

ne predyspozycje do wysokiego ubankowienia.
Na pytanie, ktre z rozwiza: regulacyjne czy dobrowolnie wy-
pracowane przez sektor bankowy (samoregulacja), jest lepsze, trud-
no znale odpowied. Jak przedstawimy w ujciu chronologicz-
nym, z jednej strony prbowano nie tworzy dodatkowych regulacji
wzwizku zich znaczcymi zmianami wkluczowych obszarach po do-
wiadczeniach globalnego kryzysu finansowego (m.in. nowe wymogi
dotyczce wypacalnoci ipynnoci bankw, podwyszone gwarancje
depozytowe, nowe europejskie ciaa nadzorcze), ale zdrugiej podej-
cie takie okazao si nieskuteczne. Zabrako swoistego bata, ktry
wymusiby na krajach UE podjcie stosownych dziaa. Poniej za-
prezentowano dziaania podejmowane na szczeblu Unii Europejskiej
wujciu chronologicznym.
2. Dziaania Komisji Europejskiej wzakresie wprowadzenia

zwykego rachunku patniczego
Wtzw. Zielonej ksidze wsprawie detalicznych usug finansowych

na jednolitym rynku, opublikowanej wkwietniu 2007 r., znalaza si
wzmianka odnoszca si do podstawowego (nastpnie nazywanego
zwykym) rachunku bankowego8. Mia to by rachunek uproszczony
iznormalizowany, atwy do zaoferowania na rynku midzynarodowym.
Wodpowiedzi na konsultacj (wrzesie 2007 r.) wzakresie zagadnie
poruszonych w Zielonej ksidze, brana finansowa bya przeciwna
wprowadzeniu wystandaryzowanych produktw finansowych. Dodat-
kowo podkrelono niejasno intencji KE czy chodzi o popraw do-
stpnoci rachunku, prostsze informacje przekazywane klientowi czy
te wprowadzenie 28. systemu prawnego (ang. 28th regime)9. Wrd
pozostaych interesariuszy pojawiy si zrnicowane stanowiska,
8
Komisja Europejska, Zielona ksiga wsprawie detalicznych usug finansowych
na jednolitym rynku, KOM(2007) 226 wersja ostateczna, 4.2007, s. 12.
9
S to regulacje unijne, ktre nie zastpuj regulacji krajowych, ale s dla nich
alternatywn, np. spka europejska.
z ktrych wyeksponowano moliwo zwikszenia dziki prostszym

rachunkom dostpnoci dla mniej zamonych i bardziej wraliwych
grup spoecznych, przy czym wymagaoby to doprecyzowania zamiarw
KE10. Wczerwcu 2008 r. Parlament Europejski popar stanowisko KE
wsprawie koniecznoci zapewnienia dostpu do podstawowych usug
finansowych11.
Wlistopadzie 2007 r. w dokumencie KE pt. Jednolity rynek dla
Europy XXI w. (ang. Asingle market for 21st century Europe) poja-
wia si inicjatywa, aby wzmocni pozycj konsumentw oraz MSP,
wtym zapewni dostp do usug finansowych oodpowiedniej jakoci.
Wrd nich wyszczeglniono: rachunek biecy, instrumenty patnicze,
produkty inwestycyjne iubezpieczeniowe, kredyty hipoteczne, instru-
menty umoliwiajce oszczdzanie, oszczdzanie na emerytur, zaci-
ganie kredytw, atake ubezpieczenie pojazdw12. Wskazano take na
potrzeb wzmocnienia wiadomoci finansowej oraz uatwienie prze-
noszenia rachunkw bankowych. Wzmianka otym znalaza si take
w Odnowionej agendzie spoecznej, gdzie wskazano, e planowane
s dziaania wzakresie integracji finansowej, aby kady obywatel UE
mia dostp do podstawowych usug bankowych13. Dokumenty te byy
sygnaem zainteresowania decydentw unijnych popraw dostpnoci
usug finansowych, atym samym zredukowania skali ikonsekwencji
wykluczenia finansowego. Nieco ponad 2 miesice od opublikowania
dokumentu przez rynki finansowe przetoczya si druga fala wiato-
wego kryzysu finansowego, ktrego zarzewiem bya upado Lehman
Brothers. To si rzeczy spowodowao skoncentrowanie uwagi de-
cydentw unijnych na problemach zwizanych z agodzeniem kon-
sekwencji kryzysu, jednak ju w lutym 2009 r. Komisja Europejska
rozpocza konsultacje w sprawie zapewnienia dostpu do zwykego
10
European Commission, Summary of the Written Contributions Received on the
Green Paper on Retail Financial Services, 9.2007, s. 14-15
11
European Parliament resolution on the Green Paper on retail financial services
in the Single Market, 5 June 2008, s. 7.
12
European Commission, Communication from the Commission to the European
Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Com-
mittee of the Regions. Asingle market for 21st century Europe, COM(2007) 724 final,
11.2007, s. 6.
13
Komisja Europejska, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady,
Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego oraz Komitetu Regionw. Od-
nowiona agenda spoeczna: Moliwoci, dostp i solidarno w Europie XXI wieku,
KOM(2008) 412 wersja ostateczna, 7.2008, s. 15.
rachunku bankowego ogowi obywateli lub osb zamieszkujcych UE

(ang. Financial inclusion: Ensuring access to abasic bank account)14.
W dokumencie konsultacyjnym zadano zainteresowanym 12 pyta.
Mona je podzieli na trzy grupy. Pierwsza znich dotyczy zagadnie
oglnych zwizanych zwykluczeniem finansowym (celowo powszech-
nej dostpnoci do rachunkw bankowych oraz przyczyny wyklucze-
nia finansowego). Druga obejmuje zagadnienia zwizane z rol, jak
mona inaleaoby przypisa porednikom finansowym woferowaniu
podstawowych rachunkw bankowych. Trzecia grupa za dotyczy spo-
sobu uregulowania kwestii dostpu do zwykego rachunku bankowego
oraz roli, jak powinna wtym peni Komisja Europejska. Odpowiedzi
od zainteresowanych stron zbierano do kwietnia 2009 r., za zbiorcza
publikacja odpowiedzi nastpia we wrzeniu 2009 r.15 W konsultacji
wzio udzia 97 interesariuszy, wtym 29 zbrany finansowej. Odpo-
wiedzi prezentowano w podziale na te uzyskane od organw wadzy
publicznej, konsumentw, sektora finansowego, organizacji pozarzdo-
wych, rodowiska akademickiego/think tankw oraz innych. WTabeli
3. zawarto gwne konkluzje obejmujce rne grupy interesariuszy.
Tabela 3. Efekty konsultacji wzakresie zwykego rachunku bankowego
Pytanie zdokumentu konsultacyjnego Wnioski zodpowiedzi interesariuszy

Czy zgadzasz si zoglnym celem KE, Wikszo interesariuszy jest za tym,
aby do okrelonej daty kady obywatel lub aby kady mia prawo (anie obowizek)
mieszkaniec UE mia dostp do zwykego posiadania zwykego rachunku bankowego,
rachunku bankowego? Jakie mog by przy czym brana finansowa jest za
najwiksze wyzwania zwizane zrealizacj utrzymaniem swobody zawierania umw.
tego celu? Jako najwiksze wyzwania mona wskaza
opr przed wprowadzaniem zunifikowanych
rozwiza, wymogi prawne, brak woli
politycznej, brak zainteresowania ze strony
porednikw finansowych.
Czy zgadzasz si zopisem przyczyn Rne grupy interesariuszy zgodziy si
ikonsekwencji wykluczenia finansowego? zposzczeglnymi przyczynami wykluczenia
Przeka dodatkowe informacje, jeeli je finansowego, wskazujc take, e jest to
posiadasz. problem wielowtkowy.
14
European Commission, Financial Inclusion: Ensuring Access to a Basic Bank
Account. Consultation Document, Internal Market and Services DG, MARKT/H3/MI
D(2009).
15
European Commission, Summary of Responses to the Public Consultation on
Financial Inclusion: Ensuring Access to aBasic Bank Account, Internal Market and
Services DG, September 2009.
Czy sdzisz, e mona pogodzi cel Zdecydowana wikszo interesariuszy

porednikw finansowych, jakim jest zgodzia si ze stwierdzeniem, e mona
tworzenie zysku, ze zobowizaniem wzgldem pogodzi tworzenie zysku zdziaaniami na
spoeczestwa wzakresie grup wykluczonych? rzecz spoeczestwa. Wskazano, e instytucje
Czy instytucje finansowe powinny odgrywa finansowe mog to osign dziki przyjciu
wiksz rol socjaln wspoeczestwie, zasad CSR.
wszczeglnoci wzwalczaniu wykluczenia
finansowego?
Czy wedug Twojego dowiadczenia tam, Przedstawiciele brany finansowej oraz cz
gdzie istnieje samoregulacja wtym zakresie przedstawicieli wadzy publicznej wskazaa
przygotowana przez instytucje finansowe, jestna dobre dowiadczenia iefektywno
ona waciwie stosowana? wstosowaniu samoregulacji. Pozostae grupy
interesariuszy wskazay na niewielki poytek
ze stosowania samoregulacji, m.in. ze wzgldu
na brak sankcji za ich nieprzestrzeganie.
Czy wszyscy porednicy finansowi powinni Przedstawiciele wadzy publicznej oraz
by zobligowani do oferowania zwykego konta brany finansowej opowiedzieli si za swobod
bankowego wszystkim obywatelom UE? zawierania umwi ibrakiem zobowizania
porednikw finansowych do otwierania
rachunkw kademu. Pozostali biorcy udzia
wkonsultacji opowiedzieli si za istnieniem
takiego zobowizania.
Czy zwyke konto bankowe powinno by Wikszo grup interesariuszy opowiedziaa
oferowane na zasadach komercyjnych, czy si za tym, aby konto byo odpatne, przy
non-profit, tzn. powinno by bezpatne? czym opata powinna by niska/rozsdna. Za
Wprzypadku tej drugiej odpowiedzi, kto tym, aby konto byo bezpatne, opowiedziaa
powinien ponosi koszty? si cz konsumentw oraz organizacje
pozarzdowe. Wprzypadku, gdyby konto byo
bezpatne, to pastwo powinno pokrywa jego
koszty.
Czy rola alternatywnych porednikw Wszyscy interesariusze wskazali, e rola
finansowych komercyjnych inon-profit tych porednikw finansowych moe/
powinna zosta zwikszona wzajmowaniu powinna by zwikszona. Wskazano jednak
si wykluczeniem finansowym? Co mona wwielu przypadkach, e nie powinno
by zrobi, aby zachci takich porednikw tworzy si dychotomicznego (ang. 2-tier)
do pomocy wdostpie do zwykego rachunku systemu finansowego, aby korzystanie
bankowego? zusug porednikw alternatywnych nie
stanowio stygmatu. Wedug biorcych
udzia wkonsultacji, porednikom tym
potrzebne byoby wsparcie pastwa bd te
porednikw finansowych ztzw. gwnego
rynku. Oferowanie zwykego konta bankowego
nie powinno ogranicza si tylko do
porednikw alternatywnych inon-profit.
Czy regulatorzy powinni rozway wpyw Wikszo interesariuszy opowiedziaa
regulacji na grup osb wykluczonych si za badaniem wpywu regulacji, jednak
finansowo? wrnicowanym zakresie.
Jaka jest najbardziej efektywna rola, Najbardziej efektywn rol wadzy publicznej
jak wadza publiczna moe odegra mona okreli jako wspierajc, rzadziej
wzwalczaniu wykluczenia finansowego, np. pojawiay si wskazania na potrzeb dziaa
przyczynianie si do zrozumienia problemu, legislacyjnych. Interesariusze wskazywali
ocena efektywnoci podejmowanych dziaa najczciej na potrzeb wspierania dziaa
iich wpywu na wykluczenie finansowe, wzakresie podnoszenia wiadomoci
promowanie iwspieranie inicjatyw iedukacji, oceny skali wykluczenia
rynkowych, dostarczanie usug finansowych, finansowego, bezstronnego doradztwa
podnoszenie wiadomoci, interweniowanie wzakresie finansw osobistych, oferty
wprzypadku wykluczenia, wprowadzanie produktowej.
rozwiza legislacyjnych?
Czy problem wykluczenia finansowego Dla wikszoci grup interesariuszy rola
powinien by rozwizany (zaadresowany) na UE powinna sprowadza si do wydania
szczeblu UE? Jak powinien wyglda podzia rekomendacji (awprzypadku, gdyby to
odpowiedzialnoci ikompetencji pomidzy zawiodo regulacji prawnej), rnorodnej
szczebel krajowy iUE? Jaka mogaby/powinna wsppracy zpastwami czonkowskimi,
by rola KE? gwnie ocharakterze wspierajcym.
Wskazano rwnie na potrzeb uwzgldnienia
rnic wystpujcych wposzczeglnych
krajach.
Co moe zrobi KE, aby zaradzi potencjalnym Odpowiedzi na to pytanie byy zrnicowane,
problemom wotwieraniu podstawowego ale wielu interesariuszy podkrelao, i
rachunku bankowego winnym kraju (ang. dla osb wykluczonych finansowo kwestia
cross-border)? otwierania rachunku bankowego winnym
kraju ma niewielkie znaczenie. Brana
finansowa wskazaa, e korzystanie
zbankowoci internetowej, SEPA oraz
dyrektywa wsprawie usug patniczych (PSD)
znaczco redukuj konieczno otwierania
rachunkw bankowych winnym kraju.
Czy koncepcja przeciwdziaania wykluczeniu Wikszo interesariuszy wskazaa na
finansowemu powinna dotyczy innych ni potrzeb rozszerzania oferty okredyty
zwyke konto bankowe usug finansowych? orozsdnym poziomie oprocentowania,
doradztwo, mikrofinansowanie, instrumenty
oszczdnociowe iubezpieczenia. Wskazano
jednak, e przyczyny niekorzystania zinnych
ni rachunek bankowy usug mog by
znaczco odmienne, co wymaga pogbionych
analiz. Brana finansowa nie widziaa
potrzeby rozszerzania spektrum usug.
rdo: opracowanie wasne na podstawie dokumentw KE.
Konsultacje wykazay, e rne grupy interesariuszy zajy dosy

silnie zrnicowane stanowisko, jakie instytucje ina jakich zasadach
powinny oferowa zwyke rachunki bankowe. Co do idei ich prowadze-
nia jako prawa (anie obowizku) obywateli UE, mona stwierdzi wy-
stpowanie konsensusu. Problemy pojawiaj si jednak wodniesieniu
do szczegw zwizanych zoferowaniem takiego produktu/usugi. Za
kluczowe kwestie naley uzna rol wadzy publicznej oraz pokrywanie
kosztw zwizanych z prowadzeniem rachunku oraz wykonywanymi

zjego wykorzystaniem operacjami. Gdyby wadza publiczna zdecydo-
waa si na regulacj prawn zobowizujc instytucje finansowe do
prowadzenia zwykych rachunkw bankowych kademu obywatelowi,
ktry zgosi si zdaniem jego zaoenia, wtedy logiczn konsekwencj
byoby wspieranie finansowe tego rozwizania ze rodkw publicznych.
Na skutek kryzysu wsektorach bankowych kilku krajw UE (apotem
kryzysu zadueniowego), trudno oczekiwa, aby wadza publiczna ak-
tywnie wczya si wfinansowanie takiego rozwizania. Same insty-
tucje finansowe, majce wwikszoci charakter komercyjny, wczasach
sabej lub pogarszajcej si koniunktury, nie bd skonne ponosi do-
datkowych kosztw zwizanych zprowadzeniem bezpatnych rachun-
kw bd rachunkw o niskim poziomie opat. Z perspektywy insty-
tucji finansowych prowadzone operacje z klientem (nazywane take
relacj zklientem) powinny przynosi wymierne korzyci. Tym samym
nierozwizany pozosta problem, kto bdzie paci za prawo obywateli
UE do korzystania ze zwykego rachunku bankowego. Warto mie na
wzgldzie take to, e na rynku bankowym istniej bezpatne rachun-
ki internetowe, umoliwiajce dokonywanie operacji patniczych bez
dodatkowych kosztw bd za niewielk odpatnoci. Jest to szansa
dla osb nieubankowionych, jednak wymaga od nich przynajmniej pod-
stawowej znajomoci obsugi komputera oraz Internetu. Jak wskazuj
cechy spoeczno-demograficzne, wiele osb nieubankowionych to osoby
starsze lub/ioniskim poziomie wyksztacenia. Stanowi to zatem barie-
r wkorzystaniu zju dostpnych bezpatnych rachunkw bankowych.
Naley take wskaza na wiele problemw szczegowych. Jednym
znich jest funkcjonalno zwykego rachunku bankowego. Wiele wt-
pliwoci moe budzi dostpno moliwoci zaduania si (debetu).
Moliwo taka powinna wynika zoceny kondycji finansowej klienta,
a nie by dana z urzdu, jako element zwykego rachunku bankowe-
go. Byaby to jedna ze znaczcych rnic pomidzy tym rachunkiem,
a typowym rachunkiem oferowanym przez banki. Ponadto, jeeli ze
zwykym rachunkiem bankowym miayby by powizane okrelone
operacje patnicze, wtedy konieczne byoby cise okrelenie ich rodza-
ju imaksymalnej liczby. Wprzypadku przekroczenia tej liczby powin-
na zwikszy si odpatno. Liczba operacji powinna by ustalona na
podstawie typowej liczby operacji wykonywanych przez gospodarstwa
domowe. Intencj takiego rozwizania byoby ograniczenie potencjal-
nych patologii zwizanych zcelowym, ponadmiarowym korzystaniem

ztakiego rachunku, tylko dlatego e jest tani lub bezpatny.
Warto doda, e dziaania rzdu ocharakterze legislacyjnym wyst-
piy m.in. we Francji (1998 r.), Portugalii (2000 r.) iSzwecji (1987 r.).
Wdwch pierwszych krajach okrelono podstawowy zestaw transakcji,
jakie powinny by zaoferowane klientowi. WSzwecji regulacje odnosz
si wycznie do otwarcia rachunku irozwizanie takie nie sprawdza
si wpraktyce, bowiem wikszo bankw odmawia klientom korzysta-
nia zoperacji patniczych. To dodatkowo potwierdza konieczno precy-
zyjnego okrelenia funkcjonalnoci rachunku, aby spenia on zaoon
rol, ale jednoczenie nie stymulowa niewaciwych zachowa.
Ze wzgldu na kryzys zadueniowy, ktry wpierwszym rzdzie do-
tkn Grecj, a take potrzeb uporzdkowania regulacji zwizanych
z funkcjonowaniem sektora bankowego, sprawa zwykego rachunku
bankowego nie bya przedmiotem szybkich prac. Wczerwcu 2010 r. KE
opublikowaa dokument dotyczcy regulowania sektora finansowego
wcelu zapewnienia zrwnowaonego wzrostu16. Zapisano wnim list
inicjatyw, nad ktrymi ma pracowa KE, wraz zkluczowymi datami.
Na licie tej znalaza si kwestia dostpu do minimum usug banko-
wych. Jako dat osignicia zgody politycznej wskazano koniec 2011 r.
Wzwizku ztym 6 padziernika 2010 r. opublikowano kolejny doku-
ment konsultacyjny, wktrym podjto dyskusj na temat zwykego ra-
chunku patniczego17, czyli doprecyzowano cel takiego rachunku. Staa
si nim wycznie moliwo korzystania zusug patniczych. Intere-
sariusze mogli wyraa swoje opinie do 17 listopada 2010 r. Wdoku-
mencie przedstawiono sze gwnych wtkw zwizanych zwprowa-
dzeniem zwykego rachunku patniczego (oglne zasady, cechy podsta-
wowego rachunku patniczego, dostp do tego rachunku, koszty, ogl-
ne informacje dotyczce rachunku oraz monitorowanie i pozasdowe
rozpatrywanie sporw). Istotn rnic wporwnaniu zwczeniejszym
dokumentem konsultacyjnym byo jasne wskazanie, e rachunek taki
powinien mie cile okrelon funkcjonalno, tzn. suy do wykony-
wania transakcji patniczych, bez moliwoci zacigania debetu. Ogra-
16
Communication from the Commission to the European Parliament, the Council,
the European Economic and Social Committee and the European Central Bank. Regu-
lating Financial Services For Sustainable Growth, COM(2010) 301 final, 6.2010.
17
European Commission, Consultation on Access to aBasic Payment Account,
Internal Market and Services DG, 10.2010.
niczono tym samym zastrzeenia i wtpliwoci zwizane z tym, czy

zwyke rachunki patnicze powinny by oferowane osobom nadmiernie
zaduonym. Zapewnienie wycznie dostpu do systemu patniczego,
wwietle rosncego znaczenia operacji bezgotwkowych ihandlu elek-
tronicznego, naley uzna za w peni uzasadnione. W preambule do
dokumentu wskazano, e zwyky rachunek patniczy jest powizany
zrozwojem SEPA.
Zbiorcze zestawienie odpowiedzi opublikowano wstyczniu 2011 r18.
Wkonsultacji wzio udzia 76 interesariuszy, wtym 28 zbrany finan-
sowej (11 porednikw i17 zwizkw/federacji). Odpowiedzi prezento-
wano wpodziale na te uzyskane od organw wadzy publicznej, konsu-
mentw, sektora finansowego oraz od innych podmiotw (mediatorzy,
zwizku zawodowe porednikw finansowych, pozostae). WTabeli 4.
zawarto gwne konkluzje, obejmujce rne grupy interesariuszy.
Przeprowadzone konsultacje stay si podstaw do wydania wdniu
18 lipca 2011 r. zalecenia Komisji Europejskiej wsprawie dostpu do
zwykego rachunku patniczego (2011/442/UE) . Gwne ustalenia po-
dano wtabeli 4.
Tabela 4. Efekty konsultacji wzakresie zwykego rachunku patniczego
Kwestia zdokumentu Wnioski zodpowiedzi Rekomendacja KE

konsultacyjnego interesariuszy
Stworzenie rozwiza Wikszo interesariuszy Pastwa czonkowskie powinny
dajcych prawo do opowiedziaa si za dopilnowa, aby kady konsument
dostpu do zwykego dostpem konsumentw przebywajcy legalnie wUE
rachunku patniczego do zwykego rachunku mia prawo do otwarcia zwykego
kademu konsumentowi, patniczego, wskazujc rachunku patniczego, pod
zzastrzeeniem na potrzeb dopasowania warunkiem, e nie posiada
przestrzegania innych rozwiza do warunkw ju rachunku patniczego,
regulacji unijnych, wtym krajowych. Brana umoliwiajcego mu korzystanie
przeciwdziaania praniu finansowania nie popieraa zusug patniczych. Wpreambule
pienidzy. wprowadzenia cisych odniesiono si do przeciwdziaania
regulacji na szczeblu UE, praniu pienidzy. Przynajmniej
idc bardziej wstron jeden porednik finansowy
rekomendacji lub (dostawca usug patniczych)
samoregulacji. powinien wdanym kraju by
odpowiedzialny za oferowanie
zwykych rachunkw patniczych.
18
European Commission, Summary of Responses to the Public Consultation on
Access to aBasic Payment Account, Internal Market and Services DG, 01.2011.
Funkcjonalno zwykego Zdania na temat Wrekomendacji podano nastpujce

rachunku patniczego zamknitej listy funkcjonalnoci:
powinna obejmowa: funkcjonalnoci - usugi umoliwiajce wszelkie
otwarcie izamknicie byy podzielone, dziaania niezbdne do otwarcia,
rachunku, dokonywanie przy najwikszym prowadzenia izamknicia rachunku
wpat, wypat iinnych zainteresowaniu patniczego;
transakcji (fizycznych konsumentw okreleniem - usugi umoliwiajce zoenie na
ielektronicznych), kart szerszej listy. Cz nim pienidzy;
debetow, bez moliwoci interesariuszy wskazaa - usugi umoliwiajce wypaty
debetu. na konieczno gotwkowe ztego rachunku;
Lista minimalnych dopasowania listy do - wykonywanie transakcji
funkcjonalnoci powinna uwarunkowa krajowych patniczych, wtym transfer rodkw
stanowi gwarancj oraz uwzgldnienia na rachunki uinnego dostawcy
minimalnego standardu, kosztw usug. Nie usug patniczych (polecenie zapaty,
ktry moe by wniesiono zastrzee do transakcje kart patnicz, bez
modyfikowany przez kraje braku dostpu do debetu moliwoci zacigania debetu,
czonkowskie iporednikw na rachunku. przelewy bankowe). Dostp do
finansowych, przy zwykego rachunku patniczego
zaoeniu, e konsument nie moe by warunkowany
nie jest zobligowany do zakupem innych usug. Dostawca
zakupu dodatkowych usug. nie powinien oferowa kredytw
wrachunku.
Kady konsument moe Wikszo interesariuszy, Odniesienia do kwestii

mie prawo do otwarcia zwyczeniem nieutrudniania dostpu zostay
zwykego rachunku przedstawicieli brany okrelone wpreambule.
patniczego niezalenie od finansowej, opowiedziaa Wprzypadku odmowy otwarcia
narodowoci czy miejsca si za prawem do rachunku, dostawca usug
zamieszkania na terenie zwykego rachunku patniczych powinien niezwocznie,
UE. Przy otwieraniu patniczego. Wiele na pimie inieodpatnie
rachunku bankowego wtpliwoci dotyczyo poinformowa oprzyczynach
nie powinny by brane szczegw zwizanych odmowy ipoda uzasadnienie,
pod uwag takie kryteria z: kryteriami branymi zwyjtkiem sytuacji, ktre s
jak poziom iregularno pod uwag, moliwoci zwizane zbezpieczestwem
dochodw, zatrudnienie, weryfikacji np. miejsca narodowym lub porzdkiem
historia kredytowa, poziom zamieszkania, kwestii publicznym.
zaduenia, upado transgranicznych, wtym
konsumencka czy te sprawdzania, czy obywatel
przysza dziaalno. nie ma zwykego rachunku
Dostp do zwykego patniczego winnym
rachunku patniczego kraju, moliwoci penego
moe by ograniczony przestrzegania zasad
wprzypadku, gdy przeciwdziaania praniu
konsument posiada pienidzy wprzypadku
ju taki rachunek zobowizania do otwarcia
wdanym pastwie rachunku (gwnie
czonkowskim. Naley procedura KYC ang.
przy tym przestrzega know your customer).
regulacji dotyczcych
przeciwdziaania praniu
pienidzy ifinansowaniu
terroryzmu, wtym bada
tosamo klienta.
Zwyky rachunek patniczy Wikszo interesariuszy Dostp do zwykych rachunkw

powinien by dostpny po zgodzia si zpotrzeb patniczych powinien by
rozsdnych kosztach. oferowania rachunku nieodpatny lub za racjonaln opat
po rozsdnych kosztach, (dotyczy wszystkich powizanych
wnoszc jednak znim kosztw). Pastwa
rnorodne zastrzeenia co czonkowskie powinny ustali, jakie
do precyzji tego okrelenia. opaty mona uzna za racjonalne,
Podkrelono celowo biorc pod uwag m.in. krajowy
ustalenia, jaki koszt jest poziom dochodw, rednie opaty
rozsdny na szczeblu wdanym kraju, koszty zwizane
krajowym. Dodatkowo zprowadzeniem takiego rachunku,
wtpliwoci budzia poziom cen.
sytuacja, kiedy wdanym
kraju konta osobiste s
oferowane bezpatnie.
Wymagane s dziaania Wikszo interesariuszy Pastwa czonkowskie powinny
prowadzce do zwikszenia nie wniosa zastrzee prowadzi kampanie zwikszajce
wiadomoci wzakresie do udostpniania wiadomo spoeczestwa
zwykego rachunku konsumentom informacji wzakresie zwykych rachunkw
patniczego wcelu dotyczcych zwykego patniczych. Dostawcy usug
zwikszenia efektywnoci rachunku patniczego, patniczych powinni udostpnia
jego wykorzystania. wskazujc jednoczenie, konsumentom informacje dotyczce
Konsument dokonujc e obowizki informacyjne zwykych rachunkw patniczych,
wyboru podstawowego zostay ju okrelone wtym ich cech ikosztw.
rachunku patniczego winnych przepisach,
powinien uzyska od wtym PSD3. Podkrelano
porednika finansowego take, e informacje te
zrozumiae informacje powinny by atwe do
przynajmniej odnoszce zrozumienia iproste.
si do: dostpnoci icech
rachunku, zawartoci
iwarunkw korzystania,
kosztw, zakup
dodatkowych usug nie jest
wymagany.
Powinny by wyznaczone Interesariusze zgodzili si Pastwa czonkowskie powinny
kompetentne wadze propozycjami dokumentu wyznaczy waciwe organy do
dokonujce monitoringu bd te nie zgosili zapewnienia imonitorowania
oraz kary na szczeblu komentarzy. Wskazano skutecznego przestrzegania zasad.
krajowym. m.in. na istnienie Organy te powinny by niezalene
Zzachowaniem ochrony ju mechanizmw od dostawcw usug patniczych.
oferowanej przez prawo pozasdowego Pastwa czonkowskie zostay
krajowe, powinien by rozwizywania sporw zobligowane do zbierania danych
dostpny transparentny, ipotrzeb unikania dotyczcych liczby otwartych
niedyskryminujcy, ich dublowania. rachunkw, liczby odmw iich
prosty iniedrogi Monitorowanie powinno przyczyn, liczby zamknitych
system pozasdowego odbywa si na szczeblu rachunkw oraz opat znimi
rozwizywania sporw na pastw czonkowskich. powizanych.
linii konsument-dostawca Pastwa czonkowskie powinny
usug finansowych. Nie take zapewni, aby funkcjonoway
powinno to utrudnia odpowiednie iskuteczne
dostpu konsumentw procedury wnoszenia skarg
do biur zajmujcych si idochodzenia roszcze na drodze
rozpatrywaniem skarg. pozasdowej. Wprzypadku sporw
transgranicznych pastwa powinny
ze sob wsppracowa.
rdo: opracowanie wasne na podstawie dokumentw KE.
Istotn czci prowadzonych wczeniej bada19, atake ujt wto-

warzyszcym zaleceniu studium wpywu (ang. impact assessment)20,
byy koszty ikorzyci zwizane zwprowadzeniem zwykego rachunku
patniczego. Rozpatrywano je wodniesieniu do konsumentw, dostaw-
cw usug patniczych, pastw czonkowskich oraz dostawcw usug
masowych (np. woda, gaz). Rozwaano take rne opcje (por. Tabela 5)
dotyczce podstawowego rachunku patniczego od zaprzestania dzia-
a, po prawne uregulowanie obowizku jego wprowadzenia, cznie
zmoliwoci zaduania si.
Tabela 5. Rozwaane opcje amoliwo osignicia celw
Efektywno wosigniciu poniszych celw

Cel
Cel operacyjny Cel oglny
specyficzny
Zapewnienie Efektywno
Promowanie wosigniciu
Opcje dostpnoci
Poprawi penego wszystkich
produktu
dostp do uczestnictwa celw
dla klientw
rachunkw obywateli
nieatrakcyjnych
patniczych UE wrynku
wsensie
wewntrznym
komercyjnym
Bez zmian (doing nothing) 0 0 0 0
Zapewnienie, e podstawowe konto
patnicze jest oferowane przez ppp ppp pp p-pp
dostawcw usug patniczych
patnicze ikarta patnicza s
ppp ppp ppp pp
oferowane przez dostawcw usug
patniczych.
Zapewnienie, e podstawowe
konto patnicze, karta patnicza
n n n n
imoliwo zaduania si na
rachunku s oferowane.
of Policy Actions in the Field of , op.cit. s. 32.
Objanienia:
o wpyw neutralny
p wpyw saby pozytywny, pp wpyw umiarkowanie pozytywny, ppp wpyw silnie
pozytywny
n wpyw saby negatywny, nn wpyw umiarkowanie negatywny, nnn wpyw silnie
negatywny
19
DG Internal Market and Services and Services, Study on the Costs and Benefits
CSES, July 2010.
20
European Commission, Commission Staff Working Paper, Annexes 1-17 to the Im-
pact Assessment, accompanying the document Commission Recommendation on access
to abasic payment account, (Text with EEA relevance) {C(2011) 4977} {SEC(2011) 907}.
Z rozwizaniem o najszerszym charakterze, ktre dawaoby mo-

liwo zaduania si na rachunku, wiza si negatywny wpyw nie
tylko na realizacj celw, ale take i na rne grupy interesariuszy.
Wynika to zfaktu, e osoby ozej historii kredytowej musiayby paci
wysok cen za uzyskanie moliwoci zacigania debetu, za ze strony
instytucji finansowych wizaoby si to zwysokim ryzykiem. Rozwi-
zaniem, ktre dawao najwiksze szanse osigania celw, atake byo
najbardziej korzystne zperspektywy rnych grup interesariuszy (por.
Tabela 6.), byo prawo do zwykego rachunku patniczego wraz zkart
patnicz. Takie rozwizanie zawarto wrekomendacji.
Tabela 6. Rozwaane opcje awpyw na interesariuszy
Konsumenci Dostawcy usug Pastwa

Opcje
ispoeczestwo patniczych czonkowskie
Bez zmian (doing nothing) o o o
patnicze jest oferowane przez pp n-p p
dostawcw usug patniczych.
patnicze ikarta patnicza s
ppp nn-p 0-p
oferowane przez dostawcw usug
patniczych.
Zapewnienie, e podstawowe
konto patnicze ikarta patnicza
n nnn-p 0-n
imoliwo zaduania si na
rachunku s oferowane.
of Policy Actions in the Field of , op.cit. s. 32.
Objanienia: jak wTabeli 5.
Zgodnie zraportem, najwicej korzyci odnios konsumenci ispo-

eczestwo, natomiast najmniej dostawcy usug patniczych. Naley
mie jednak na uwadze to, e wprzypadku reintegracji finansowej,
instytucje finansowe mog odnie korzyci zpozyskania nowych klien-
tw wdugim terminie.
Zapisy zalecenia mona uzna za precyzyjne istanowice swoisty
kompromis pomidzy potrzebami konsumentw apodejciem bizneso-
wym instytucji finansowych. Najwikszym problemem wydaje si zapis
mwicy, e wdanym kraju przynajmniej jeden dostawca usug pat-
niczych powinien by odpowiedzialny za oferowanie zwykych rachun-
kw patniczych. Problemem dla wikszoci krajw moe by dokona-

nie wyboru takiego dostawcy. Jeeli Skarb Pastwa jest wacicielem
bankw, wtedy mgby wskaza bank, ktry speniaby tak funkcj.
Wprzypadku, gdy sektor bankowy jest wpeni wasnoci prywatn,
wybr przynajmniej jednego dostawcy musi wynika z porozumienia
uczestnikw rynku iwadzy publicznej. Przy wyborze dostawcy musi
by uwzgldniona posiadana przez niego sie dystrybucji, zarwno
placwek (punktw) bankowych (bd patniczych), jak i e-kanaw.
Wybrany dostawca powinien mie szerok sie dystrybucji, aby kady
zobywateli mia szans skorzystania zjego usug.
Pastwa czonkowskie uzyskay take swobod wustaleniu odpat-
noci za zwyky rachunek patniczy. Powinna by ona dopasowana do
realiw lokalnych. Dotyczy to nie tylko zamonoci spoeczestwa, ale
powinno take odnosi si do praktyk rynkowych ipolityki bankw.
Dbajc obezpieczestwo konsumentw, nie zapomniano okluczo-
wej kwestii przeciwdziaania praniu brudnych pienidzy oraz o bez-
pieczestwie narodowym. W relacjach dostawca usug patniczych
konsument zapewniono wymagan przejrzysto w zakresie otwiera-
nia rachunkw (bd odmowy), zestawu powizanych znim operacji,
atake informacji na temat tych rachunkw isposobw rozwizywania
sporw.
Pastwa czonkowskie zachcono do podjcia stosownych dziaa
wcigu 6 miesicy od opublikowania zalecenia. Wiele krajw nie pod-
jo adnych konkretnych dziaa wtym zakresie (take Polska). Sta-
nowio to bodziec do zajcia si spraw przez Parlament Europejski, ze
wskazaniem, e potrzebna jest dyrektywa zapewniajca dostp do pod-
stawowego rachunku patniczego. Zobowizano Komisj Europejsk do
przedstawienia raportu zwizanego zrealizacj zalecenia we wrzeniu
2012 r., za na stycze 2013 r. zobowizano KE do przedstawienia pro-
jektu dyrektywy zwizanej zdostpem do zwykego rachunku banko-
wego (brak informacji na temat wywizania si ztego obowizku).
Wsierpniu 2012 r. Komisja Europejska przedstawia wyniki prze-
gldu dziaa podjtych przez poszczeglne kraje unijne w zwizku
zzaleceniem z2011 r.21 Jak wskazywano powyej, adnych uregulowa
21
European Commission, National measures and practices as regards access to
basic payment accounts. Follow-up to the Recommendation of 18 July 2011 on access to
abasic payment account, Commission Staff Working Document, Brussels, 22.8.2012,
SWD(2012) 249 final.
prawnych ani samoregulacji nie byo w 15 krajach UE, w tym w 10

nowych. Dziaania podjto w trzech przypadkach (tylko kraje nowe:
Cypr, Litwa iSowacja). Raport potwierdzi take, e w2000 r. Portu-
galia wprowadzia rozwizania wtym zakresie. Dziaania ocharakte-
rze regulacyjnym podjto na Litwie, za wtoku byo ono wprzypadku
Sowacji. Na Cyprze bank centralny oraz nadzorca nad spdzielczymi
instytucjami finansowymi nawoywali do dziaa zgodnych z zalece-
niem KE. Spord pozostaych krajw na uwag zasuguje aktualiza-
cja rozwiza, ktra dokonaa si wczterech krajach (Dania, Irlandia,
Wgry, Wochy). Zalecenie KE w niewielkim stopniu przynioso wic
pozytywny skutek.
Podsumowanie
Trwajcy kryzys finansowy stanowi pewn barier w zajciu si

problemem wykluczenia finansowego w sposb szerszy przez kraje
czonkowskie UE. Wiele z nich boryka si z powanymi problemami
fiskalnymi, ktre spychaj na dalszy plan dziaania spoecznie wane,
ale whierarchii potrzeb biecych nie najwaniejsze. Dziaania majce
na celu redukcj wykluczenia finansowego stay si swoist ofiar kry-
zysu, akonkretnie koniecznoci redukcji kosztw zarwno na szczeblu
UE, jak iwposzczeglnych krajach oraz instytucjach finansowych, co
bdzie miao negatywny wpyw zperspektywy rozwoju rynku usug fi-
nansowych.
Bibliografia:
Carbo S., Gardener E.P.M., Molyneux P., Financial Exclusion in Europe,

Public Money and Management, vol. 27, no. 1, February 2007
Communication from the Commission to the European Parliament, the Co-
uncil, the European Economic and Social Committee and the European
Central Bank. Regulating Financial Services For Sustainable Growth,
COM(2010) 301 final, 6.2010.
DG Internal Market and Services and Services, Study on the Costs and
Benefits of Policy Actions in the Field of ensuring access to aBasic Bank
Account Final report, CSES, July 2010, s. 10.
DG Internal Market and Services and Services, Study on the Costs and
Benefits of Policy Actions in the Field of ensuring access to aBasic Bank
Account Final report, CSES, July 2010.
European Commission, Commission Staff Working Paper, Annexes 1-17 to
the Impact Assessment, accompanying the document Commission Rec-
ommendation on access to abasic payment account, (Text with EEA
relevance) {C(2011) 4977} {SEC(2011) 907}.
European Commission, Communication from the Commission to the Eu-
ropean Parliament, the Council, the European Economic and Social
Committee and the Committee of the Regions. Asingle market for 21st
century Europe, COM(2007) 724 final, 11.2007
European Commission, Consultation on Access to aBasic Payment Ac-
count, Internal Market and Services DG, 10.2010.
European Commission, Financial Inclusion: Ensuring Access to a Basic
Bank Account. Consultation Document, Internal Market and Services
DG, MARKT/H3/MI D(2009).
European Commission, Financial Services Provision and Prevention of Fi-
nancial Exclusion, Brussels, May 2008 (www.fininc.eu)
European Commission, National measures and practices as regards ac-
cess to basic payment accounts. Follow-up to the Recommendation of
18 July 2011 on access to abasic payment account, Commission Staff
Working Document, Brussels, 22.8.2012, SWD(2012) 249 final.
European Commission, Summary of Responses to the Public Consultation
on Financial Inclusion: Ensuring Access to aBasic Bank Account, In-
ternal Market and Services DG, September 2009.
European Commission, Summary of Responses to the Public Consultation
on Access to aBasic Payment Account, Internal Market and Services
DG, 01.2011.
European Commission, Summary of the Written Contributions Received on
the Green Paper on Retail Financial Services, 9.2007
European Parliament resolution on the Green Paper on retail financial ser-
vices in the Single Market, 5 June 2008
Komisja Europejska, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego,
Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego oraz Komi-
tetu Regionw. Odnowiona agenda spoeczna: Moliwoci, dostp iso-
lidarno w Europie XXI wieku, KOM(2008) 412 wersja ostateczna,
7.2008
Komisja Europejska, Zielona Ksiga wsprawie detalicznych usug finanso-
wych na jednolitym rynku, KOM(2007) 226 wersja ostateczna, 4.2007
Reduction of financial exclusion and basic payment account

Summary
The paper is dedicated to the analysis and assessment of the activities of

the European Commission to introduce basic payment account. The initia-
tive to develop the tool that could reduce the scale of financial exclusion and
at the same time increase of non-cash payments which are important to
the economy, was issued prior to the outbreak of the global financial crisis.
The financial crisis that hit many EU countries limited the willingness of
implementation of regulations and generally weakened their role. In the
new EU countries (EU-12) the situation is much worse in relation to both
the scale of financial exclusion, and measures to reduce it.
Key words: financial exclusion, basic payment account

Magorzata Solarz1
Problem wykluczenia osb starszych zobrotu

Wstp
Kady czowiek, bez wzgldu na wiek, pe, sytuacj majtkow,

poziom wyksztacenia czy miejsce zamieszkania, jest czci spoe-
czestwa. Ta kategoria socjologiczna oznacza wszelkie formy ycia
zbiorowego wramach danego narodu lub pastwa, oparte na zasadzie
odrbnoci, posiadajce wspln kultur, tosamo oraz sie wza-
jemnych stosunkw spoecznych. W procesie rozwoju cywilizacyjne-
go, w celu zaspokojenia swoich potrzeb, spoeczestwa wykreoway
szereg dziedzin dziaalnoci, ktre tworz wzajemnie zazbiajce si
podukady, takie jak system ekonomiczny, wtym finansowy, atake
prawny, polityczny itd.2 Podukady te wrcz nakadaj si na siebie,
bo odzwierciedlaj rne przekroje aktywnoci tego samego spoecze-
stwa. Jednak wraz zpostpem irozwojem gospodarek, coraz wyra-
niejsze stay si rne rozwarstwienia spoeczne, u podoa ktrych
le gwnie nierwnoci dochodowe, bdce przyczyn wykluczenia
spoecznego. WNarodowej strategii integracji spoecznej dla Polski za-
znaczono, e wykluczenie spoeczne to sytuacja uniemoliwiajca lub
1
Dr Magorzata Solarz, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocawiu, Wydzia Ekono-
mii, Zarzdzania iTurystyki, Katedra Finansw iRachunkowoci, adiunkt, m_solarz@
op.pl.
2
System finansowy wPolsce, red. B.Pietrzak, Z.Polaski, B.Woniak, Wydawni-
ctwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 15-16.
348 Magorzata Solarz
znacznie utrudniajca jednostce lub grupie zgodne zprawem penie-

nie rl spoecznych, korzystanie zdbr publicznych iinfrastruktury
spoecznej, gromadzenie zasobw oraz zdobywanie dochodw wgodny
sposb.3 Jeli te nierwnoci przejawiaj si cakowitym brakiem do-
stpu do rynku usug finansowych, atake sytuacj, wktrej osoba
fizyczna moe korzysta zoferty produktw iusug finansowych, ale
na gorszych warunkach ni pozostali, mona mwi o wykluczeniu
finansowym. Wrd grup spoecznych zagroonych wykluczeniem fi-
nansowym, obok osb ubogich, bezrobotnych, sabo wyksztaconych,
niepenosprawnych, mieszkacw wsi, kobiet i modziey, s take
ludzie starsi4.
Celem artykuu jest ukazanie problemu wykluczenia osb starszych
zobrotu bezgotwkowego przez zidentyfikowanie przyczyn tego stanu
oraz dokonanie analizy ioceny kont osobistych szytych na miar ich
potrzeb, oferowanych przez polskie banki wramach dziaa inkluzyj-
nych wpisanych wkoncepcj odpowiedzialnych finansw. Wykorzysta-
ne metody badawcze to analiza opisowa iwielokryterialna analiza po-
rwnawcza.
1. Istota iobszary wykluczenia bankowego
Wykluczenie finansowe jest zjawiskiem spoeczno-ekonomicznym

towarzyszcym ludziom, odkd uksztatowa si system finansowy,
w ktrym zabrako miejsca dla pewnych grup spoecznych. Eksperci
Unii Europejskiej wopublikowanym w2008 r. raporcie wyjaniaj, e
wykluczenie finansowe to proces, w ktrym obywatele dowiadczaj
problemw wdostpie do i/lub korzystaniu zproduktw iusug finan-
sowych na gwnym rynku (mainstream market), ktre s odpowiednie
do ich potrzeb iumoliwiaj im prowadzenie normalnego ycia wspoe-
czestwie.5 Wzalenoci od podmiotu oferujcego poszczeglne rodzaje
3
Narodowa strategia integracji spoecznej dla Polski, Ministerstwo Gospodarki,
Pracy iPolityki Spoecznej, Warszawa 2003, s. 22-23.
4
Financial services provision and prevention of financial exclusion, red. L. An-
derloni, European Commission, Brussels 2008, s. 30.
5
Ibidem, s. 9.
Problem wykluczenia osb starszych zobrotu bezgotwkowego wPolsce 349
produktw iusug finansowych, analizowane zjawisko moe wystpo-

wa wpostaci wykluczenia bankowego, ubezpieczeniowego oraz inwe-
stycyjnego.
Wrd usug bankowych potrzebnych przecitnemu gospodarstwu
domowemu naley wskaza przede wszystkim na konto osobiste wraz
z podstawowymi bezgotwkowymi instrumentami rozliczeniowymi.
Osoby fizyczne powinny mie rwnie dostp do depozytw ikredytw
oadekwatnym do ich moliwoci poziomie oprocentowania. Wyklucze-
nie zobrotu bezgotwkowego moe przybiera rne stopnie nasilenia
(Rys. 1).
Rys. 1. Kluczowe obszary istopnie wykluczenia bankowego

rdo: opracowanie wasne na podstawie Finance for All? Policies and Pitfalls in Ex-
panding Access, red. A.Demirg-Kunt, The World Bank, Washington 2008, s. 3 oraz
Financial services provision and prevention of financial exclusion, red. L.Anderloni,
op. cit., s. 11.
Pewna cz spoeczestwa dotknita jest rzeczywistym wyklucze-

niem bankowym. Sytuacja ta ma miejsce wtedy, gdy poszczeglne oso-
by chc skorzysta zoferty instytucji finansowych, ale nie mog tego
zrobi, bo maj np. za duo lat, aby zosta posiadaczem kredytu hipo-
tecznego lub brak wich miejscowoci placwki bankowej czy bankoma-
tu. W odniesieniu do drugiej czci spoeczestwa mwi si o wyklu-
czeniu nieuwiadomionym. Nale do niej osoby, ktre nie uczestnicz
wcale wrynku finansowym lub ich aktywno jest bardzo ograniczona,
bowiem nie odczuwaj takiej potrzeby, poddaj si one samowyklucze-
niu. Na przykad mona posiada konto osobiste iwypaca co miesic
gotwk w oddziale bankowym, albo posiada kart patnicz, jedno-
czenie jej nie uywajc, albo mie rachunek bankowy zdostpem do
usug bankowoci elektronicznej inie korzysta znich.
2. Diagnoza problemu wykluczenia bankowego

osb starszych skala, przyczyny
Jednym ze wskanikw obrazujcych skal wykluczenia bankowe-

go ludnoci jest odsetek populacji nie posiadajcej konta osobistego,
co mona wyrazi wzorem: 100% wskanik ubankowienia. Wedug
danych Banku wiatowego, tylko poowa dorosych mieszkacw Ziemi
dysponuje rachunkiem bankowym, natomiast wgrupie wiekowej 60+
jest 54% ubankowionych.6 W Afryce wskanik ten wynosi tylko 20%,
podczas gdy wkrajach wysoko rozwinitych siga 89% (por. rys. 2).
Rys. 2. Wskanik ubankowienia mieszkacw Ziemi wpodziale

na grupy wiekowe
rdo: A. Demirg-Kunt, L. Klapper, Measuring Financial Inclusion: The Glo-
bal Findex Database, Policy Research Working Paper 6025, World Bank, Washington
2012, s. 17.
Zopracowania Narodowego Banku Polskiego wynika, e a57% Po-

lakw powyej 65. roku ycia niema rachunku oszczdnociowo-rozli-
czeniowego, zkolei wgrupie wiekowej 55-64 stanowi oni tylko 32%.7
6
A.Demirg-Kunt, L.Klapper, Measuring Financial, op. cit., s. 55.
7
A. Tochmaski, Czy warto korzysta z rachunkw bankowych i patnoci bez-
gotwkowych? Finanse dla seniora. Dostpne finanse, Narodowy Bank Polski, Szcze-
cin 2012, s. 12, (dostp przez http:// www.nbp.pl/adf/adf_prezentacja.pdf, pobrano
31.01.2013).
Wielu polskich seniorw odbiera swoje renty i emerytury w gotwce

zaporednictwem listonosza. Zakad Ubezpiecze Spoecznych wolaby
jednak wpaca im emerytury nakonta, bokoszty wysyania pienidzy
poczt swysokie sigaj rocznie 300 mln z. Podobnie jestwKRUS
(Kasa Rozlicznego Ubezpieczenia Spoecznego), gdy, jak informuje ta
instytucja, jedynie 30% rolnikw posiada konta bankowe.8
Diagnoza problemu wykluczenia bankowego osb starszych wyma-
ga okrelenia tego, kto jest zaliczany do wspomnianej grupy spoecznej.
Niestety, nie jest to kategoria precyzyjnie zdefiniowana, gdy granica
midzy wiekiem rednim czowieka ajego staroci jest bardzo pyn-
na iuzaleniona od kryterium, wedug ktrego jest ustalana. Zdaniem
A.Zycha, spoeczna kategoria ludzi starych obejmuje osoby, ktre:
osigny wiek emerytalny istay si nieaktywne zawodowo (kry-
terium ekonomiczne isocjalne najbardziej jednoznaczne iwy-
mierne, funkcjonujce powszechnie wpraktyce spoecznej);
osigny okrelony wiek metrykalny liczony od daty urodzin
(kryterium demograficzne);
cechuje je obniona kondycja fizyczna ipsychiczna (kryteria bio-
logiczne ipsychologiczne)9.
Powszechnie wspoecznym odbiorze za czowieka starego jest zwy-
kle uwaana osoba wwieku 65-70 lat iwyej. Jednak naley mie na
wzgldzie, e populacja ludzi w starszym wieku jest zrnicowana,
zarwno pod wzgldem stanu zdrowia, stopnia sprawnoci psychofi-
zycznej, poziomu wyksztacenia, jak isytuacji yciowej, spoecznej czy
ekonomicznej. Taki stan rzeczy nie pozostaje bez znaczenia dla analizy
zjawiska wykluczenia finansowego, bowiem, jak wynika zbada ankie-
towych przeprowadzanych wkraju iza granic, to nie wiek metrykalny
sam wsobie jest gwn determinant ekskluzji osb starszych zrynku
produktw iusug bankowych.
Ankietowane przez ekspertw Banku wiatowego osoby powyej
65. roku ycia nieposiadajce konta osobistego najczciej jako powd
tego stanu podaj brak wystarczajcych rodkw pieninych (60%
wskaza). Inni tumacz to tym, e czonek ich rodziny posiada rachu-
8
P.Kucharczak, Wtpliwy urok dziurawej skarpety, Go Niedzielny 2012 nr 2,
(dostp przez http://gosc.pl/doc/1050201.Watpliwy-urok-dziurawej-skarpety, pobrano
21.01.2013).
9
A. Nowicka, Wybrane problemy osb starszych, [w]: Spoeczna kategoria ludzi
starszych, red. A.Nowicka, Oficyna Wydawnicza Implus, Krakw 2006, s. 19.
nek bankowy, wic oni nie potrzebuj wasnego (24%), dla wielu powo-
dem rezygnacji staj si zbyt wysokie koszty utrzymania konta (21%),
utrudnieniem okazuje si te dua odlego od placwki bankowej
(19%), natomiast dla 13% respondentw barier sta si brak zaufania
do instytucji finansowej.10
Jedn zprzyczyn niskiego ubankowienia ludnoci jest utrudniony
fizyczny dostp do infrastruktury bankowej. Wystpuje wyrana ujem-
na korelacja midzy takimi wskanikami, jak liczba placwek banko-
wych przypadajcych na 100 tys. mieszkacw, czy na 1000 km2, apo-
ziomem wykluczenia bankowego. Banki s zainteresowane obszarami
gsto zaludnionymi, gdzie mieszka wicej ich potencjalnych klientw,
std ekskluzja bardziej dotyka osoby pochodzce z terenw wiejskich
ni miejskich.11 Prawdziwe jest stwierdzenie, e aby skorzysta zoferty
bankowej, nie trzeba przychodzi do oddziau, wystarczy mie dostp
do Internetu, a tym samym do systemu bankowoci elektronicznej.
WPolsce zInternetu korzysta 27% osb zgrupy wiekowej 60-64 itylko
9% osb wwieku 65 lat iwicej12, co dowodzi, e ten alternatywny ka-
na dystrybucji produktw iusug bankowych nie cieszy si uznaniem
wrd seniorw, awrcz potguje wykluczenie finansowe tej grupy spo-
ecznej.
Warunkiem aktywnego uczestnictwa w obrocie bezgotwkowym
jest posiadanie i uywanie karty patniczej. Na przeszkodzie temu
staje niedostatecznie rozwinita sie bankomatw, ktrych liczba na
1 milion mieszkacw w2011 r. wynosia 458 iuplasowaa Polsk na
22. miejscu wrd 27 pastw Unii Europejskiej. Poza tym karty pat-
nicze mog okaza si nieprzydatne wmaych miejscowociach, gdzie
nie ma urzdze do akceptacji patnoci kartowych. Niestety, wPolsce
infrastruktura suca rozliczeniom bezgotwkowym jest jeszcze sabo
rozwinita. Liczba urzdze akceptujcych elektroniczne instrumenty
patnicze (tj. terminali EFTPOS oraz imprinterw) na milion miesz-
10
A.Demirg-Kunt, L.Klapper, Measuring Financial op. cit., s.56.
11
Consumer Finance for the Rest: Opportunities and Strategies for the Unbanked,
Euromonitor International, 2010, s. 6.
12
D.Czerniawska, Wykluczenie cyfrowe. Strukturalne uwarunkowania korzysta-
nia z Internetu w Polsce i wojewdztwie mazowieckim, MGG Conferences Sp. z o.o.,
Warszawa 2012, s. 12.
kacw w2011 r. wynosia 7005, co dao Polsce 25. miejsce wrd kra-
jw UE13.
Fizyczne trudnoci w dostpie do oferty instytucji finansowych s
wan determinant wykluczenia bankowego, jednak okazuje si, e
znacznie istotniejsze bariery maj swoje rdo w mentalnoci wielu
osb starszych. Przejawia si to wbraku zaufania do bankw czy te
niekorzystnym bilansie korzyci ikosztw zwizanych zposiadaniem
konta bankowego. Niski stan wiedzy iumiejtnoci finansowych tylko
utrwala takie postawy i przyczynia si do samowykluczenia dobro-
wolnej rezygnacji z posiadania rachunku bankowego. A 33% ankie-
towanych Polakw w wieku 60+ przyznao, e ich wiedza w zakresie
zagadnie finansowych jest bardzo maa, atylko 5% seniorw ocenio
j jako du lub bardzo du.14
3. Kierunki dziaa inkluzyjnych wpisanych wkoncepcj

odpowiedzialnych finansw
Prawidowo zdiagnozowane przyczyny wykluczenia bankowego

osb starszych pozwalaj wskaza na waciwe kierunki dziaa in-
kluzyjnych, majcych na celu ograniczanie tego problemu. Zdaniem
U. Thorat, inkluzja finansowa (financial inclusion) sprowadza si
do dostarczania przystpnego produktu lub usugi finansowej przez
formalny system finansowy tym osobom, ktre maj skonnoci do
zostania wykluczonymi,15 a zatem podejmowane dziaania musz
uwzgldnia jako, adekwatno oferty przedstawianej klientom
przez instytucje finansowe oraz wypracowanie odpowiednich przepi-
sw ochrony konsumenta, ktrego niska wiedza iumiejtnoci sta-
13
innych krajw Unii Europejskiej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2012, s. 45.
14
D.Maison, Badanie postaw Polakw powyej 60. roku ycia wobec obrotu bezgo-
twkowego, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2012, s. 248.
15
U. Thorat, Financial inclusion and millennium development goals, Bank for
International Settlements Review 2006, nr 2, s. 1 (dostp przez http://www.bis.org/
review/r060126f.pdf, pobrano 10.01.2013).
wiaj wniekorzystnej sytuacji. Inicjatywy suce inkluzji finanso-

wej powinny wpisywa si wkoncepcj odpowiedzialnych finansw
(responsible finance).
Pocztki idei odpowiedzialnych finansw wi si zkoncepcj od-
powiedzialnego poyczania (responsible lending)16, jednak obecnie od-
nosi si ona te do wiadczenia innych usug finansowych przez insty-
tucje sektora finansowego. Wraporcie Banku wiatowego stwierdzo-
no, e nadrzdnym celem koncepcji odpowiedzialnych finansw jest
przyczynianie si do promowania idei zrwnowaonego rozwoju, std
dziaania realizowane wjej ramach powinny suy gospodarce, spoe-
czestwu irodowisku naturalnemu, zarwno wskali poszczeglnych
pastw, jak i w ujciu midzynarodowym.17 R. Kyte z International
Finance Corporation dodaje, e dostp do szerokiej gamy usug finanso-
wych oferowanych gospodarstwom domowym wsposb odpowiedzialny jest
jednym znajwaniejszych elementw skadowych zrwnowaonego wzrostu
i rozwoju.18 Zdaniem autorw cytowanego opracowania, odpowiedzialne
finanse przejawiaj si wskoordynowanych dziaaniach podejmowa-
nych przez wszystkie zainteresowane strony (interesariuszy), tj.: in-
stytucje sektora usug finansowych, instytucje pastwowe ipozarz-
dowe oraz konsumentw iich organizacje. Dziaania tych podmiotw
maj na celu stworzenie inkluzyjnego, sprawiedliwego rynku finanso-
wego. Na Rys. 3 przedstawiono role, jakie mona przypisa poszcze-
glnym uczestnikom odpowiedzialnych finansw wrealizacji dziaa
inkluzyjnych skierowanych do osb starszych wykluczonych zobrotu
bezgotwkowego.
16
I.Ramsay, From Truth in Lending to Responsible Lending Information rights
and obligations: achallenge for party autonomy and Transactional Fairness, Market
and Law 2005, s. 48.
17
Advancing Responsible Finance for Greater Development Impact. AStock-Tak-
ing of Strategies and Approaches among Development Agencies and Development Fi-
nance Institutions. The German Federal Ministry for Economic Cooperation and De-
velopment (BMZ), The International Finance Corporation (IFC) and The Consultative
Group to Assist the Poor (CGAP), Berlin, January 2011, s. 1.
18
Ibidem, s. 1.
Rys. 3. Interesariusze koncepcji odpowiedzialnych finansw iich rola

wrealizacji dziaa inkluzyjnych skierowanych do osb starszych
wykluczonych zobrotu bezgotwkowego
rdo: opracowanie wasne na podstawie Advancing Responsible op. cit., s. 27-28.
Podstawowe dziaania inkluzyjne, ktre maj pozwala osobom

starszym na pene, wiadome uczestnictwo w systemie patniczym,
koncentruj si wok trzech obszarw. Pierwszy znich to wprowadza-
nie przepisw prawa zwizanego np. zobnieniem stawek opat inter-
change, co przyczyni si do rozwoju infrastruktury sucej patnociom
bezgotwkowym, czy zwdroeniem koncepcji rachunku bankowego dla
kadego (basic payment account), tj. powszechnie dostpnego konta
osobistego bez moliwoci debetu (non-borrowing current account)19.
Chocia te ostatnie przepisy tworzone s gwnie zmyl ogospodar-
stwach domowych oniskich dochodach, to skorzystaj na nich rwnie
osoby starsze, gdy wrd nich ubogich nie brakuje. W drugi kieru-
nek dziaa inkluzyjnych, dotyczcy edukacji iksztatowania zdolno-
ci finansowych, s zaangaowani wszyscy interesariusze, od pastwa
poczwszy, przez organizacje pozarzdowe, banki, na rodzinie iznajo-
mych osb starszych skoczywszy. Wreszcie trzeci kierunek dziaa
inkluzyjnych, bdcy przedmiotem rozwaa wdalszej czci opraco-
wania, realizowany jest przez banki isprowadza si do oferowania kont
osobistych szytych na miar potrzeb osb starszych.
Commission Recommendation of 18 July 2011 on access to a basic payment

19
account. Official Journal of the EU L 190, 21.7.2011.

4. Konta osobiste ukierunkowane skrojone na miar

potrzeb osb starszych
Odpowiedzialne finanse interpretowane zpunktu widzenia bankw

sprowadzaj si do realizacji koncepcji spoecznej odpowiedzialnoci
w zarzdzaniu przedsibiorstwem (CSR corporate social responsi-
bility). W 2001 r. Komisja Europejska opublikowaa Green Paper on
CSR, gdzie spoeczn odpowiedzialno biznesu zdefiniowano jako kon-
cepcj, wedug ktrej przedsibiorstwa dobrowolnie prowadz strate-
gie uwzgldniajce interesy spoeczne i ochron rodowiska, a take
relacje z interesariuszami, w tym z klientami.20 Bycie odpowiedzial-
n firm przejawia si nie tylko w spenianiu wymogw formalnych
wynikajcych zzasad prawa iekonomii, ale rwnie wpodejmowaniu
dziaa oczekiwanych ipodanych przez spoeczestwo. Jak nadmie-
niono wtreci artykuu, jedn zpodstawowych przyczyn wykluczenia
bankowego jest brak zapotrzebowania na rachunek oszczdnociowo-
-rozliczeniowy. Osoby starsze deklaruj, e ich zdaniem posiadanie
konta osobistego generuje wicej kosztw ni korzyci. Wobec tego rola
instytucji systemu bankowego winkluzji finansowej bdzie polegaa tu
na zaoferowaniu tzw. produktw skrojonych na miar.
Kilka bankw wPolsce wprowadzio do swojej oferty konta osobiste
przeznaczone dla osb starszych. Wzwizku ztym, e polscy seniorzy
s grup spoeczn obardzo zrnicowanych oczekiwaniach wzgldem
podstawowego produktu bankowego i bardzo trudno jest oceni, czy
iwjakim stopniu odpowiada ona ich potrzebom, do oceny oferty kont
osobistych adresowanych do osb starszych zostanie wykorzystana
wielokryterialna analiza porwnawcza. Procedura ta odbywa si zgod-
nie znastpujcymi krokami:
1. dobr kryteriw porwnawczych;
2. zgromadzenie niezbdnych danych empirycznych;
3. okrelenie istotnoci (nadanie wagi) grup kryteriw iposzczegl-
nych parametrw wchodzcych wich skad;
4. ocena poszczeglnych parametrw porwnywanych produktw;
20
Green Paper. Promoting aEuropean framework for Corporate Social Responsi-
bility, Commission of the European Communities, Brussels, 18 July 2001, s. 6.
5. ustalenie ocen kocowych dla wszystkich produktw na podsta-

wie ocen parametrw iich istotnoci;
6. wnioski kocowe.
Preferencje klientw wzgldem konta osobistego i powizanych
z nim produktw bankowych zostay okrelone na podstawie wywia-
du osobistego przeprowadzonego ztrzema emerytami wwieku 62-75,
zamieszkaymi w 80-tysicznym miecie pooonym na poudniowym
zachodzie Polski (na prob rozmwcw nie zostan podane ich praw-
dziwe nazwiska).
Klientka X ma 75 lat, nie ma konta bankowego idefinitywnie nie
chce tego zmienia. Emerytur w wysokoci ok. 1200 z przynosi jej
listonosz. Klientka X co miesic udaje si do kasy spdzielni miesz-
kaniowej, gdzie za darmo uiszcza czynsz. Pozostae zobowizania
wzgldem gazowni, dostawcy energii, przedsibiorstwa wodocigowego
realizuje wprywatnej instytucji patniczej, ponoszc przecitnie mie-
sicznie koszty wwysokoci 10 z. Codzienne zakupy robi na targu lub
wmaym sklepie osiedlowym, gdzie nie ma moliwoci pacenia kart.
Klientka Y ma 62 lata, posiada konto bankowe, ktre otworzya
15 lat temu, kiedy pracodawca zaprzesta wypacania wynagrodze
w kasie zakadu. Uwaa, e oferty bankowe s bardzo podobne, cho
nigdy ich nie porwnywaa, ale jeli zaoferowano by jej korzystniejsze
warunki, przeniosaby rachunek do innego banku. rodki pienine
zemerytury wwysokoci 1650 z wpywaj na jej konto inajczciej po-
bierane s wpobliskim oddziale bankowym lub wypacane wbankoma-
cie. Klientka Y bardzo rzadko paci kart debetow za zakupy, gwnie
dlatego, e najczciej robi je wdyskoncie, gdzie nie ma terminali pat-
niczych, rednio wmiesicu wykonuje 1-2 transakcje, raczej posuguje
si gotwk. Comiesiczne rachunki opaca na poczcie lub wplacwce
bankowej. Nie korzysta zInternetu.
Klient Zma 66 lat, posiada rachunek oszczdnociowo-rozliczenio-
wy, na ktry wpywa emerytura wwysokoci 2100 z. Cz przeleww
skada wplacwce bankowej, acz przez system bankowoci interne-
towej, czynsz reguluje zwykorzystaniem zlecenia staego, tylko czasa-
mi pobiera pienidze wbankomacie. Wzwizku ztym, e udaje mu si
niewielkie kwoty zaoszczdzi, zainteresowany jest moliwoci otwie-
rania rachunku lokat terminowych. Przychylnym okiem patrzy te na
dodatkowe usugi doczane do konta pod warunkiem, e nie kosztuj
zbyt duo. Kart patnicz posuguje si raczej sporadycznie, bo zakupy
robi jego ona. Pomimo tego, e Klient Zposiada ROR, byby skonny
zmieni bank, jeli zaproponowany rachunek bankowy okazaby si dla
niego korzystniejszy.
Kryteria porwnawcze zostay dobrane na podstawie informacji
uzyskanych podczas wywiadu ipodzielone na warunki graniczne, czyli
wymagania, ktre musz by spenione bezwarunkowo, oraz warunki
preferencyjne cechy, ktre znaczco podnosz atrakcyjno oferty dla
klienta. Klientka X zdecydowanie odmwia wskazania parametrw,
jakimi powinien cechowa si rachunek oszczdnociowo-rozliczenio-
wy, eby chciaa wogle zniego skorzysta. Warunki graniczne okre-
lone przez Klientk Y to lokalizacja oddziau bankowego blisko miej-
sca zamieszkania idarmowa wypata rodkw woddziale bankowym.
Klient Zrwnie chce, aby bank posiada oddzia wmiejscowoci jego
zamieszkania oraz udostpnia usugi bankowoci internetowej. Wten
sposb do dalszej analizy zostay wybrane oferty: Banku BG Konto
osobiste Plan Senior, Banku Pekao Konto pomocne, Banku Pocz-
towego Pocztowe Konto Nestor, Banku Zachodniego WBK Konto
Aktywni 50+, PKO Banku Polskiego Konto pogodne, oraz Deutsche
Banku Konto osobiste db Koneser.
Po dobraniu kryteriw porwnawczych izgromadzeniu gwnie za
porednictwem stron internetowych bankw niezbdnych informacji
dotyczcych kont osobistych adresowanych do osb starszych, naley
okreli istotno poszczeglnych kryteriw (Tab. 1).
Tab. 1. Grupy kryteriw porwnawczych kont osobistych dla osb starszych

oraz ich poziomy istotnoci
Poziom istotnoci (w%)

Grupy kryteriw
Klientka Y Klient Z
Aspekt finansowy 75 60
Jako obsugi idostpno 15 25
Dodatkowe walory (zalety) 10 15
SUMA 100 100
Najistotniejszym kryterium okaza si aspekt finansowy, wicy

si m.in. z opatami pobieranymi za prowadzenie konta bankowego
czy prowizjami od dokonywanych za jego porednictwem transakcji.

Dla obojga klientw istotny czynnik stanowia obsuga i dostpno
na terenie miejscowoci zamieszkania, astosunkowo mao wane byy
dodatkowe walory. W toku dalszych bada do gwnych grup kryte-
riw zostay przypisane szczegowe parametry wane dla klienta, lecz
ornym poziomie istotnoci (Tab. 2).
Tab. 2. Szczegowe parametry porwnawcze konta osobistego oraz poziomy

ich istotnoci
Poziom istotnoci
Parametr (w%)
Klientka Y Klient Z
ASPEKT FINANSOWY:
opata miesiczna za prowadzenie konta 25 10
oprocentowanie rodkw na koncie (p.a.) 15 10
wypata pienidzy wbankomacie 20 9
realizacja przelewu zkonta woddziale na rachunek 5 8
winnym banku
realizacja przelewu przez Internet na rachunek winnym 0 7
banku
realizacja zlecenia staego 0 5
miesiczna opata za korzystanie zdebetowej karty 10 6
patniczej
miesiczna opata za korzystanie zbankowoci 0 5
internetowej
JAKO OBSUGI ORAZ DOSTPNO:
utworzenie rachunku lokaty przez Internet 0 10
dostpno bankomatw 10 10
dostpno oddziaw 5 5
DODATKOWE WALORY (ZALETY):
darmowa usuga dostarczania przez listonosza gotwki 5 0
do domu
darmowy pakiet ubezpiecze 0 10
premia za posugiwanie si kart patnicz 0 5
nagrody rzeczowe 5 0
SUMA 100 100
Na wstpie czwartego etapu wielokryterialnej analizy porwnaw-

czej naley okreli zasady punktacji poszczeglnych parametrw kont
osobistych, ktre bd potrzebne do ich oceny. Skala tych ocen zostaa
ustalona w przedziale od 1 do 3 punktw i im lepiej produkt spenia
wymogi okrelone przez klienta, tym wicej punktw otrzymuje (Tab.

3). Oceny punktowe przyznawane s zgodnie ze schematem: 1) oferta
banku mao atrakcyjna, mao korzystna; 2) oferta banku atrakcyjna,
korzystna; 3) oferta banku najatrakcyjniejsza, najkorzystniejsza dla
klienta.
Tab. 3. Zasady punktacji dla szczegowych parametrw porwnawczych
Parametr Skala ocen

ASPEKT FINANSOWY
opata miesiczna za prowadzenie
0,00 z 1,99 z 2,00 z 3 ,99 z 4,00 z 5,99 z
konta
liczba punktw 3 2 1
oprocentowanie rodkw na koncie
0,00-0,99% 1,00-1,99% 2,00-2,99%
(p.a.)
liczba punktw 1 2 3
0,00 z
0,00 z
0,00 z ze zwasnych
zwasnych
wypata pienidzy wbankomacie wszystkich bankomatw
bankomatw ido
bankomatw iponad 5,00 z
5,00 z zobcych
zobcych
liczba punktw 3 2 1
realizacja przelewu zkonta
woddziale na rachunek winnym 0,00 z 1,99 z 2,00 z 4,99 z 5,00 z 7,99 z
banku
liczba punktw 3 2 1
realizacja przelewu przez Internet
0,00 0,49 z 0,50 0,99 z 1,00 1,49 z
na rachunek winnym banku
liczba punktw 3 2 1
realizacja zlecenia staego 0,00 0,49 z 0,50 0,99 z 1,00 1,49 z
liczba punktw 3 2 1
miesiczna opata za korzystanie
0,00 z 2,00 z 2,01 z 4,00 z 4,01 z 6,00 z
zdebetowej karty patniczej
liczba punktw 3 2 1
miesiczna opata za korzystanie
0,00 z 0,49 z 0,50 z 0,99 z 1,00 z 1,49 z
zbankowoci internetowej
liczba punktw 3 2 1
JAKO OBSUGI ORAZ DOSTPNO
utworzenie rachunku lokaty przez
Nie Tak
Internet
liczba punktw 1 3
dostpno liczba darmowych Wysoka ponad 5
Niska do 5 bankomatw
bankomatw wmiecie bankomatw
liczba punktw 1 3
dostpno odlego do Wysoka do 20
Niska powyej 20 minut drogi
najbliszego oddziau minut drogi
liczba punktw 1 3
DODATKOWE WALORY (ZALETY)

darmowa usuga dostarczania przez
Nie Tak
listonosza gotwki do domu
liczba punktw 1 3
darmowy pakiet ubezpiecze Nie Tak
liczba punktw 1 3
premia za posugiwanie si kart
Nie Tak
patnicz
liczba punktw 1 3
nagrody rzeczowe Nie Tak
liczba punktw 1 3
Waciwa ocena poszczeglnych parametrw rachunkw oszczd-

nociowo-rozliczeniowych oferowanych osobom starszym przez banki
przedstawiona zostaa wTabeli 4.
Tabela. 4. Ocena poszczeglnych parametrw porwnywanych

kont osobistych oferowanych przez wybrane banki
Bank
Bank Deutsche
Bank ikonto Bank BG Bank Pekao Pocztowy
Zachodni PKO BP
Bank
osobiste dla WBK
seniora
Konto Pocztowe Konto
Konto Konto Konto
Parametr osobiste Konto osobiste
pomocne Aktywni 50+ pogodne
Plan Senior Nestor db Koneser
5,00 z 3,00 z
(0,00 z jeli (0,00 z jeli
5,99 z (0,00
opata miesiczna rednie rednie
z promocja
za prowadzenie saldo na 0,00 z miesiczne 5,90 z 3,00 z
przez 2 lata
konta koncie wpywy
od otwarcia)
wynosi 2 wynosz min.
tys. z) 1 tys. z)
Ocena 1 1 3 2 1 2
oprocentowanie
rodkw na koncie 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,01% 2,00%
(p.a.)
Ocena 1 1 1 1 1 3
0,00 z 0,00 z 0,00 z
0,00 z
bankomaty bankomaty bankomaty
pierwsza
wasne wasne 0,00 z ze 0,00 z ze wasne,
idruga
wypata pienidzy iEuronet; iEuronet; wszystkich wszystkich Euronet,
wypata
wbankomacie 3% min. 4% min. bankomatw bankomatw placwki
wmiesicu;
5,00 z 6,00 z wkraju wkraju pocztowe;
4,00 z za
bankomaty bankomaty 2% min.
kolejne
obce obce 6,00 z
Ocena 2 1 3 3 3 1
realizacja przelewu
zkonta woddziale
2,00 z 1,99 z 0,00 z 7,00 z 5,00 zl 0,00 z
na rachunek
winnym banku
Ocena 2 3 3 1 1 3
realizacja przelewu
zkonta przez
Internet na 0,00 z 0,00 z 0,00 z 0,50 z 0,00 zl 0,00 zl
rachunek winnym
banku
Ocena 3 3 3 2 3 3
realizacja zlecenia
0,00 z 0,00 z 0,00 z 0,50 z 0,00 z 0,00 z
staego
Ocena 3 3 3 2 3 3
3,98 z;
4,00 z;
1,99 z 5,00 z; 5,00 z;
0,00 z jeli
przy 4 1,00 z jeli rabat 4,00
miesiczna opata wmiesicu
transakcjach wpoprzednim z jeli
za korzystanie dokonano
kart 4,00 z miesicu 4,50 z wmiesicu
zdebetowej karty patnoci
wmiesicu; dokonano 1 dokonano 1
patniczej kart
(0,00 z transakcj transakcj
owartoci
przez 2 lata kart kart
min. 300 z
od otwarcia)
Ocena 2 2 2 3 1 2
miesiczna opata
za korzystanie
0,00 z 0,00 z 0,00 z 0,00 z 0,00 zl 0,00 z
zbankowoci
internetowej
Ocena 3 3 3 3 3 3
utworzenie
rachunku lokaty Tak Tak Tak Tak Tak Tak
przez Internet
Ocena 3 3 3 3 3 3
dostpno
Niska Niska Wysoka Wysoka Wysoka Wysoka
bankomatw
Ocena 1 1 3 3 3 3
dostpno
Niska Niska Wysoka Wysoka Niska Niska
oddziaw
Ocena 1 1 3 3 1 1
darmowa usuga
dostarczania przez
Nie Nie Tak Nie Nie Nie
listonosza gotwki
do domu
Ocena 1 1 3 1 1 1
darmowy pakiet
Nie Tak Nie Tak Tak Tak
ubezpiecze
Ocena 1 3 1 3 3 3
Premia 1%
Rabaty wok.
wartoci
200 sklepach
kwot
premia za internetowych Rabaty na
wydanych
posugiwanie si Nie Nie i15% rabatu zakupy Nie
kart
kart patnicz na zakupione waptekach
waptekach
kursy
isklepach
jzykowe
zywnoci
Ocena 3 1 1 3 3 1
Kijki Nordic
nagrody rzeczowe Nie Nie Nie Nie Nie
Walking
Ocena 1 1 1 3 1 1
rdo: opracowanie wasne na podstawie oferty Banku BG, Banku Pekao, Banku
Pocztowego, Banku Zachodniego WBK, PKO Banku Polskiego, Deutsche Banku (stan
na luty 2013 r.).
Biorc pod uwag oceny nadane poszczeglnym parametrom kont

osobistych, mona przej do waciwego etapu analizy porwnawczej,
ktre bdzie wymagao obliczenia iloczynu oceny iprzypisanej danemu
parametrowi wagi. To pozwoli najpierw ustali stopie dopasowania
oferty do oczekiwa klienta wposzczeglnych kategoriach (Tab. 5, Tab.
6, Tab. 7), apotem poda wynik kocowy (Tab. 8).
Po przeanalizowaniu oferty rachunkw oszczdnociowo-rozli-
czeniowych adresowanych do seniorw, najlepszym produktem dla
Klientki Y okazuje si Konto osobiste Nestor proponowane przez
Bank Pocztowy. Dzieje si tak gwnie za spraw braku miesicz-
nych opat za prowadzenie rachunku, moliwoci darmowego wypa-
cania rodkw we wszystkich placwkach na terenie miasta atake
w bankomatach, pod warunkiem, e rodki nie bd podejmowane
wicej ni dwa razy w miesicu. Pomimo odmiennych preferencji
i stylu korzystania z rachunku oszczdnociowo-rozliczeniowego
rwnie dla Klienta Zoferta Banku Pocztowego okazaa si bezkon-
kurencyjna. Niewtpliwym walorem jest to, e nie musi on paci
prowizji za zlecenia stae iprzelewy skadane wsystemie bankowo-
ci internetowej.
Tabela. 5. Stopie dopasowania ofert kont osobistych aspekt finansowy
Klientka Y Klient Z
Bank Zachodni WBK
Bank Zachodni WBK

PARAMETR
Bank Pocztowy
Deutsche Bank
Bank Pocztowy
Deutsche Bank
SZCZEGOWY Bank Pekao
Bank Pekao
Bank BG
Bank BG
PKO BP
PKO BP
opata miesiczna 1x 1x 3x 2x 1x 2x 1x 1x 3x 2x 1x 2x
za prowadzenie 0,25 = 0,25 = 0,25 = 0,25 = 0,25 = 0,25 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 =
konta 0,25 0,25 0,75 0,50 0,25 0,50 0,10 0,10 0,30 0,20 0,10 0,20
oprocentowanie 1x 1x 1x 1x 1x 3x 1x 1x 1x 1x 1x 3x
rodkw na koncie 0,15 = 0,15 = 0,15 = 0,15 = 0,15 = 0,15 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 =
(p.a.) 0,15 0,15 0,15 0,15 0,15 0,45 0,10 0,10 0,10 0,10 0,10 0,30
2x 1x 3x 3x 3x 1x 2x 1x 3x 3x 3x 1x
wypata pienidzy
0,20 = 0,20 = 0,20 = 0,20 = 0,20 = 0,20 = 0,09 = 0,09 = 0,09 = 0,09 = 0,09 = 0,09 =
wbankomacie
0,40 0,20 0,60 0,60 0,60 0,20 0,18 0,09 0,27 0,27 0,27 0,09
realizacja przelewu
2x 3x 3x 1x 1x 3x 2x 3x 3x 1x 1x 3x
zkonta woddziale
0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,08 = 0,08 = 0,08 = 0,08 = 0,08 = 0,08 =
na rachunek
0,10 0,15 0,15 0,05 0,05 0,15 0,16 0,24 0,24 0,08 0,08 0,24
winnym banku
realizacja przelewu
zkonta przez 3x 3x 3x 2x 3x 3x 3x 3x 3x 2x 3x 3x
Internet na 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,07 = 0,07 = 0,07 = 0,07 = 0,07 = 0,07 =
rachunek winnym 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,21 0,21 0,21 0,14 0,21 0,21
banku
3x 3x 3x 2x 3x 3x 3x 3x 3x 2x 3x 3x
realizacja zlecenia
0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 =
staego
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,15 0,15 0,15 0,10 0,15 0,15
miesiczna opata
2x 2x 2x 3x 1x 2x 2x 2x 2x 3x 1x 2x
za korzystanie
0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,06 = 0,06 = 0,06 = 0,06 = 0,06 = 0,06 =
zdebetowej karty
0,20 0,20 0,20 0,30 0,10 0,20 0,12 0,12 0,12 0,18 0,06 0,12
patniczej
miesiczna opata
3x 3x 3x 3x 3x 3x 3x 3x 3x 3x 3x 3x
za korzystanie
0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 =
zbankowoci
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,15 0,15 0,15 0,15 0,15 0,15
internetowej
Suma 1,10 0,95 1,85 1,60 1,15 1,50 1,17 1,16 1,54 1,22 1,12 1,46

Najdrosz ofert przygotowa dla klientw opreferencjach takich

jak Klientka Y Bank Pekao i cho prowizja za realizacj przelewu
zkonta woddziale na rachunek winnym banku nie jest wysoka wpo-
rwnaniu z konkurencj (wynosi 1,99 z), to prawie 6 z miesicznie
za prowadzenie rachunku dyskwalifikuje t ofert. Zkolei dla Klienta
Znajmniej korzystn finansowo ofert przedstawi PKO Bank Polski.
Przesdziy o tym wysokie miesiczne opaty za prowadzenie konta
iposiadanie karty patniczej wsumie ok. 10,50 z.
Tabela. 6. Stopie dopasowania ofert kont osobistych jako obsugi

oraz dostpno
Klientka Y Klient Z
Bank Pocztowy
Deutsche Bank
Bank Pocztowy
Deutsche Bank
Bank Zachodni
Bank Zachodni
PARAMETR
Bank Pekao
Bank Pekao
SZCZEGOWY
Bank BG
Bank BG
PKO BP
PKO BP
WBK
WBK
utworzenie 3x 3x 3x 3x 3x 3x 3x 3x 3x 3x 3x 3x
rachunku lokaty 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 =
przez Internet 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,30 0,30 0,30 0,30 0,30 0,30
1x 1x 3x 3x 3x 3x 1x 1x 3x 3x 3x 3x
dostpno
0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 =
bankomatw
0,10 0,10 0,30 0,30 0,30 0,30 0,10 0,10 0,30 0,30 0,30 0,30
1x 1x 3x 3x 1x 1x 1x 1x 3x 3x 1x 1x
dostpno
0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 =
oddziaw
0,05 0,05 0,15 0,15 0,05 0,05 0,05 0,05 0,15 0,15 0,05 0,05
Suma 0,15 0,15 0,45 0,45 0,35 0.35 0,45 0,45 0,75 0,75 0,65 0,65
Pod wzgldem jakoci obsugi oraz dostpnoci na uwag Klientki Y

zasuguj konta Banku Pocztowego iBanku Zachodniego WBK. Wobu
przypadkach Klientka Y miaaby wysok dostpno do oddziaw ban-
kowych mierzon ich dogodn lokalizacj. Te same produkty naley
wskaza dla klienta opreferencjach Klienta Z.Zarwno Konto osobiste
Nestor, jak iKonto Aktywni 50+ uzyskay maksymaln liczb punktw
do zdobycia wtej kategorii.
Tabela 7. Stopie dopasowania ofert kont osobistych dodatkowe walory

(zalety)
Klientka Y Klient Z
Bank Pocztowy
Deutsche Bank
Bank Pocztowy
Deutsche Bank
Bank Zachodni
Bank Zachodni
PARAMETR Bank Pekao
Bank Pekao
SZCZEGOWY
Bank BG
Bank BG
PKO BP
PKO BP
WBK
WBK
darmowa usuga
1x 1x 3x 1x 1x 1x 1x 1x 3x 1x 1x 1x
dostarczania
0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 =
przez listonosza
0,05 0,05 0,15 0,05 0,05 0,05 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
gotwki do domu
1x 3x 1x 3x 3x 3x 1x 3x 1x 3x 3x 3x
darmowy pakiet
0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 = 0,10 =
ubezpiecze
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,10 0,30 0,10 0,30 0,30 0,30
premia za 3x 1x 1x 3x 3x 1x 3x 1x 1x 3x 3x 1x
posugiwanie si 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 =
kart patnicz 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,15 0,05 0,05 0,15 0,15 0,05
1x 1x 1x 3x 1x 1x 1x 1x 1x 3x 1x 1x
nagrody
0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,05 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 = 0,00 =
rzeczowe
0,05 0,05 0,05 0,15 0,05 0,05 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
Suma 0,10 0,10 0,20 0,20 0,10 0,10 0,25 0,35 0,15 0,45 0,45 0,35
Wostatniej kategorii, do ktrej oboje respondenci przywizuj naj-

mniejsz wag, najwicej punktw zdobyy oferty Banku Pocztowego
iBanku Zachodniego WBK wprzypadku Klientki Y oraz ex aequo PKO
BP iBanku Zachodniego WBK wprzypadku Klienta Z.Pierwsza zin-
stytucji bankowych za darmo dostarcza gotwk do domu klienta, co
odpowiada potrzebom Klientki Y, a pozostae dwie dodaj do konta
darmowy pakiet ubezpiecze ipremiuj rnymi znikami posugiwa-
nie si kartami patniczymi, co z kolei interesuje Klienta Z. Finalne
etapy postpowania przy wielokryterialnej analizie porwnawczej to
ostateczne ujcie wynikw uzyskanych na poprzednim poziomie bada,
zsumowanie ich oraz interpretacja uzyskanych wartoci (Tab. 8).
Tabela 8. Ocena kocowa kont osobistych oferowanych osobom starszym

przez wybrane banki wPolsce
Klientka Y Klient Z
Bank Pocztowy
Deutsche Bank
Bank Pocztowy
Deutsche Bank
Bank Zachodni
Bank Zachodni
Grupy kryteriw Bank Pekao
Bank Pekao
Bank BG
Bank BG
PKO BP
PKO BP
WBK
WBK
Aspekt finansowy 1,10 0,95 1,85 1,60 1,15 1,50 1,17 1,16 1,54 1,22 1,12 1,46
Jako obsugi
0,15 0,15 0,45 0,45 0,35 0,35 0,45 0,45 0,75 0,75 0,65 0,65
oraz dostpno
Dodatkowe walory
0,10 0,10 0,20 0,20 0,10 0,10 0,25 0,35 0,15 0,45 0,45 0,35
(zalety)
Suma kocowa 1,35 1,20 2,50 2,25 1,60 1,95 1,87 1,96 2,44 2,42 2,22 2,46
Pozycja V VI I II IV III VI V II III IV I
Wsumie wic optymalnym rachunkiem bankowym dla Klientki Y

okazao si Konto osobiste Nestor Banku Pocztowego, natomiast dla
Klienta Z Konto osobiste db Koneser Deutsche Banku. Dobrze wy-
pada rwnie oferta rachunku oszczdnociowo-rozliczeniowego Ban-
ku Zachodniego WBK Konto aktywni 50+, ktre uzyskao odpowied-
nio 2,25 pkt. i2,42 pkt. na 3,00 moliwe do uzyskania.
Podsumowanie
Kierunek dziaa inkluzyjnych podejmowanych przez banki wra-

mach realizowanej koncepcji odpowiedzialnych finansw, ktry polega
na wprowadzeniu do oferty bankowej kont osobistych skrojonych na
miar potrzeb osb starszych, jest suszny. Tani rachunek bankowy
zopcj dostarczenia gotwki do domu klienta, darmowymi ubezpiecze-
niami czy premiami za posugiwanie si kart patnicz np. waptekach
to dobra propozycja, ktr powinni zainteresowa si polscy seniorzy.
Oczywicie nie ma moliwoci skonstruowania takiego produktu, ktry
wpenym stopniu speniaby oczekiwania danej grupy klientw, czego

dowodem jest przeprowadzona wniniejszym artykule wielokryterialna
analiza porwnawcza. Wjej wyniku wskazano na dwa rne konta oso-
biste jako optymalnie dopasowane do potrzeb klientw ookrelonych
preferencjach. Poza tym nawet najlepsze rozwizania nie trafi do osb
starszych obawiajcych si kontaktu zinstytucjami bankowymi. Std
pynie wniosek, e analizowany wartykule instrument inkluzji finan-
sowej powinien by stosowany wesp zinnymi dziaaniami, majcymi
pozwala osobom starszym na pene, wiadome uczestnictwo wsyste-
mie patniczym.
Bibliografia
Advancing Responsible Finance for Greater Development Impact. AStock-

-Taking of Strategies and Approaches among Development Agencies
and Development Finance Institutions. The German Federal Ministry
for Economic Cooperation and Development (BMZ), The International
Finance Corporation (IFC) and The Consultative Group to Assist the
Poor (CGAP), Berlin, January 2011.
Commission Recommendation of 18 July 2011 on access to a basic pay-
ment account. Official Journal of the EU L 190, 21.7.2011.
Consumer Finance for the Rest: Opportunities and Strategies for the Un-
banked, Euromonitor, 2010.
Czerniawska D., Wykluczenie cyfrowe. Strukturalne uwarunkowania ko-
rzystania z Internetu w Polsce i wojewdztwie mazowieckim, MGG
Conferences Sp. zo.o., Warszawa 2012.
Demirg-Kunt A., Klapper L., Measuring Financial Inclusion: The Global
Findex Database, Policy Research Working Paper 6025, World Bank,
Washington 2012.
Finance for All? Policies and Pitfalls in Expanding Access, red. A.Demirg-
Kunt, The World Bank, Washington 2008.
Financial services provision and prevention of financial exclusion, red.
L.Anderloni, European Commission, Brussels 2008.
Green Paper. Promoting aEuropean framework for Corporate Social Re-
sponsibility, Commission of the European Communities, Brussels, 18
July 2001.
Kucharczak P., Wtpliwy urok dziurawej skarpety, Go Niedzielny 2012
nr 2, (dostp przez http://gosc.pl/doc/1050201.Watpliwy-urok-dziura-
wej-skarpety, pobrano 21.01.2013).
Maison D., Badanie postaw Polakw powyej 60. roku ycia wobec obrotu
bezgotwkowego, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2012.
Narodowa Strategia Integracji Spoecznej dla Polski, Ministerstwo Gospo-
darki, Pracy iPolityki Spoecznej, Warszawa 2003.
Nowicka A., Wybrane problemy osb starszych, [w]: Spoeczna kategoria
ludzi starszych, red. A.Nowicka, Oficyna Wydawnicza Implus, Krakw
2006.
mami innych krajw Unii Europejskiej, Narodowy Bank Polski, War-
szawa 2012.
Ramsay I., From Truth in Lending to Responsible Lending Information
rights and obligations: achallenge for party autonomy and Transac-
tional Fairness, Market and Law 2005.
System finansowy w Polsce, red. B. Pietrzak, Z. Polaski, B. Woniak,
PWN, Warszawa 2008.
Thorat U., Financial inclusion and millennium development goals, Bank
for International Settlements Review 2006, nr 2, (dostp przez http://
www.bis.org/review/r060126f.pdf, pobrano 10.01.2013).
Tochmaski A., Czy warto korzysta zrachunkw bankowych ipatnoci
bezgotwkowych? Finanse dla seniora. Dostpne finanse, Narodowy
Bank Polski, Szczecin 2012, (dostp przez http:// www.nbp.pl/adf/adf_
prezentacja.pdf, pobrano 31.01.2013).
The problem of senior citizens exclusion from

non-cash turnover in Poland
Summary
Senior citizens are sensitive to bank exclusion, which means that they
can experience problems in accessing bank products and services in the form
appropriate for them. The objective of the paper is to present the exclusion
of senior citizens from non-cash turnover by identifying reasons underly-
ing this situation as well as providing the assessment of personal accounts
tailor-made for their particular needs, offered by Polish banks within the
framework of inclusion oriented activities ingrained in the concept of re-
sponsible finance. Both descriptive analysis and multi-criteria comparative
analysis are used in the study.
According to The World Bank 54% of population in the 60+ age group
have personal accounts and, for comparison, in Poland 43% of population
over 65 years of age have their bank accounts. Among the main reasons
underlying bank exclusion of senior citizens the following are listed: diffi-
cult physical access to banking infrastructure, digital exclusion, insufficient

knowledge and the absence of financial awareness.
Among the inclusion oriented activities, aimed at senior citizens, person-
al accounts tailor-made for their needs are offered. Acheap bank account
with an option of delivering cash to clients house, free insurance or bonuses
for using debit cards represent good proposals of possible interest for Polish
senior citizens, however, still far from ideal, since even the best solutions
will not persuade these who are afraid of contacts with banks.
Key words: financial exclusion, non-cash turnover, senior citizens, bank

account
Judyta Przyuska1
Przyszo wirtualnego pienidza
Wstp
Bitcoin (BTC) zadebiutowa wsieci w2009 r., pocztkowo nie zysku-

jc na popularnoci. Celem autorw projektu byo stworzenie wirtual-
nej waluty dziaajcej wsposb zdecentralizowany. Kiedy projekt zosta
wprowadzony do sieci, nie traktowano go jako powanego iznaczcego
przedsiwzicia, ale raczej jako elektroniczn ciekawostk, zabaw po-
dobn do gier internetowych. Zadawano sobie pytanie, po co komu nie-
pewne, skomplikowane wirtualne waluty, za ktrymi nikt inic nie stoi,
ani nie gwarantuje ich kursu? Wrzeczywistym wiecie wszyscy posu-
guj si przecie zwykymi, tradycyjnymi walutami, bdcymi od dawna
wpowszechnym uyciu. Od tego czasu wiele si istotnie zmienio. Dzi
obitcoinie rozpisuj si media, stanowiska zajmuj eksperci ekonomicz-
ni, politycy i instytucje finansowe, poszukujce dla siebie odpowiednio
dobrego miejsca na wypadek powodzenia wirtualnej waluty.
Bitcoiny przechowuje si na komputerze osobistym wformie pliku
portfela lub mog by przetrzymywane w zewntrznym serwisie pro-
wadzonym przez osoby trzecie. Wobu przypadkach posiadacz bitmonet
moe je przesa przez Internet do dowolnego posiadacza adresu bitco-
in, zapisanego wpostaci algorytmu. Wymiana odbywa si za pomoc
1
Judyta Przyuska, dr nauk ekonomicznych. Adiunkt w Katedrze Instytucji i Ryn-
kw Finansowych, judytap@kul.pl.
372 Judyta Przyuska
tysicy komputerw, ktre cz si ze sob przy uyciu darmowego

oprogramowania (open source) iktre wtym przypadku zastpuj bazy
danych utrzymywane przez banki oraz firmy obsugujce karty kredy-
towe.
Mimo e bitcoiny fizycznie nie s tradycyjnymi monetami, jakich
uywa si na co dzie, to mog one by doskonale podzielne, cakowicie
odporne na faszerstwa, anonimowe inie do przeledzenia. Odkd po-
wsta ten system, to jednych on fascynuje izachwyca, adrugich skania
do dyskredytowania iumniejszania jego zalet.
System ten zosta zaprojektowany jako cyfrowa analogia do wy-
dobywania zota i srebra. (Std generowanie bitmonet jest nazywane
wydobywaniem lub grnictwem). System zosta zaprojektowany na
wygenerowanie do 2034 r. nie wicej ni 21 milionw monet2, ktre s
podzielne do smego miejsca po przecinku. Szybko generowania bit-
monet jest znormalizowana wtaki sposb, eby uzyska niezaleno
posiadaczy bitcoinw wobec liczby uytkownikw pracujcych przy
komputerach.
1. Obrt giedowy wirtualnym pienidzem
Bitcoin zadebiutowa na portalu MtGox 17 sierpnia 2010 r. zcen

0,063 USD/BTC. Do padziernika cena pozostawaa waciwie bez
zmian, ale wkrtce zacza rosn iwkwietniu 2011 r. ustabilizowaa
si na poziomie 1 USD/BTC, po czym ponownie nastpi wzrost, ktry
sta si jeszcze bardziej dynamiczny i8 czerwca 2011 r. cena osigna
31,91 USD/BTC. Wkrtce jednak nastpi spadek trwajcy do 19 pa-
dziernika 2011 r.z cen na poziomie 2,04 USD/BTC. Jeli kto przy-
czy si do systemu wroku 2011, kupi bitcoiny isprzeda je w2012
r., to swj wkad (udzia) wwczas zwikszy przynajmniej dwudziesto-
krotnie3. Warto bitcoina wcaym 2012 r. utrzymywaa si wtenden-
cji wzrostowej.
2
http://www.wired.com/magazine/2011/11/mf_bitcoin/all/1
3
http://www.spiegel.de/netzwelt/netzpolitik/0,1518,765382,00.html
Przyszo wirtualnego
przynajmniej dwudziestokrotnie 389
pienidza bitcoina w caym 2012
. Warto 373 r. utrzymywa
przynajmniej dwudziestokrotnie389. Warto bitcoina w caym 2012 r. utrzymyw
wzrostowej.
wzrostowej.
Wykres 1. Kurs bitcoin wEuro wujciu rocznym

Wykres 1. Kurs bitcoin w Euro w ujciu rocznym
rdo: bitcoin.de (kwiecie 2012 kwiecie

Wykresbitcoin.de
rdo: 1. Kurs bitcoin w Euro
(kwiecie 2012w2013)
-ujciu rocznym
kwiecie 2013)
rdo: bitcoin.de (kwiecie 2012 - kwiecie 2013)
Wykres 2. Kurs bitcoin w USD w ujciu rocznym

Wykresbitcoin.de
rdo: 2. Kurs bitcoin w USD
(kwiecie w -ujciu
2012 rocznym
kwiecie 2013)
Wykres 2. Kurs bitcoin wUSD wujciu rocznym
rdo: bitcoin.de (kwiecie 2012 - kwiecie 2013)
rdo: bitcoin.de (kwiecie 2012 kwiecie 2013)
Z powyszych wykresw wynika, e na kontynencie europejskim w 2013
Z powyszych
stabilny do wykresw
Z powyszych
lutego, po czym wynika,
nastpie
wykresw nagwatowny
wynika,
jego kontynencie europejskim
e na kontynencie
wzrost. europejskim
Wykres notowanyww2013
USD
w 2013 r. kurs bitcoina by stabilny do lutego, po czym nastpi jego
gwatowny wzrost. Wykres notowany wUSD wskazuje, e ju wkwiet-
stabilny do
kwietniu lutego, po
ubiegego czym
roku nastpi
(2012) jego gwatowny
nastpi wzrost.
znaczny spadek Wykresbitcoina,
wartoci notowanyz w USD
warto
niu ubiegego
kwietniuroku
poziomu (2012)
ubiegego
zaledwie nastpi
roku
kilku (2012)znaczny
dolarw,nastpi
po czymspadek
kurs wartoci
znaczny spadek sibitcoina,
niemal wartoci
ustabilizowa z warto
bitcoina, na okr
z wartoci ok. 90
poziomu
miesicy. UDS do
zaledwie
Analogicznie poziomu
kilku zaledwie
jak dolarw, kilku
po notowa
w przypadku czym wdolarw,
kurs niemal
euro, po ustabilizowa
si
bitcoin czym
poszybowa na ok
gwatow
kurs niemal si ustabilizowa na okres okoo dziesiciu miesicy. Ana-
imiesicy. Analogicznie
kwietniu 2013 r. jak w przypadku notowa w euro, bitcoin poszybowa gwatow
i kwietniu
Na 2013 r.
obu wykresach w sierpniu 2012 r. zauwaalny jest wzrost kursu bitcoina, n
w USD, Na
jak obu wykresach
i euro, w sierpniu
co zwizane byo z2012 r. zauwaalny
sankcjami jest wzrost
naoonymi na Irankursu
w zwizku z ron
bitcoina,
w USD,
broni jak i euro,
jdrow. co zwizane
Jednak gwatownybyo z sankcjami
wzrost wartoci naoonymi na Irannastpi
wirtualnej waluty w zwizku zr
na poc
374 Judyta Przyuska
logicznie jak wprzypadku notowa weuro, bitcoin poszybowa gwa-

townie wgr wmarcu ikwietniu 2013 r.
Na obu wykresach w sierpniu 2012 r. zauwaalny jest wzrost
kursu bitcoina, notowanego zarwno wUSD, jak ieuro, co zwizane
byo zsankcjami naoonymi na Iran wzwizku zrozwijaniem prac
nad broni jdrow. Jednak gwatowny wzrost wartoci wirtualnej
waluty nastpi na pocztku kwietnia 2013 r., kiedy kurs przekro-
czy 235 USD/BTC. Zainteresowanie cyfrow walut ze strony ty-
sicy uytkownikw na caym wiecie wzrasta, awpyw na nie maj
biece wydarzenia polityczne i gospodarcze, co obrazuj kolejne
wykresy.
Na wykresach przedstawiono notowania kursu bitcoina w uj-
ciu jednodniowym, tygodniowym imiesicznym wUSD zkwietnia
2013 r.
Wykres 3. Notowania dzienne bitcoin wUSD zdnia 13.04.2013 r.

Wykres 3. Notowania dzienne Bitcoin w USD z dnia 13.04.2013 r.
rdo: MtGox (pobrano 13.04.2013)
13 kwietnia 2013 r. kurs BTC na wykresie wiecowym wskazywa

warto ok. 115 USD/BTC. Ostatnia cena zdnia poprzedniego wynosia
111,31 USD, najwysza w analizowanym dniu przyjmowaa warto
130 USD, a najnisza 75,65USD (wolumen obrotw wynosi 316119
BTC, kurs redni 106,53 USD). Jeszcze kilka dni wczeniej, 10 kwiet-
nia 2013 r., kurs BTC wynis prawie 270 USD, co pokazano na wykre-
sie 2-tygodniowym. Wujciu tygodniowym, BTC przyjmowa najwy-
sze notowania 130 USD inajnisze 77 USD. redni kurs tygodniowy
wynosi 107,69 USD, awolumen obrotu 304680 BTC.
Wykres 4. Tygodniowy kurs bitcoin w USD, w kwietniu 2013 r.

rdo: MtGoxLive graph (pobrano 13.04.2013)
Wykres 3. Notowania dzienne
Przyszo
Bitcoinwirtualnego pienidza
w USD z dnia
13.04.2013 r. 375
Wykres 3. Notowania dzienne Bitcoin w USD z dnia 13.04.2013 r.
WykresWykres 4. Tygodniowy
4. Tygodniowy kurs
kurs bitcoin w USD, wUSD,2013
w kwietniu
bitcoin wkwietniu
r. 2013 r.
Wykres 4. Tygodniowy kurs bitcoin w USD,
w kwietniu 2013 r.
Wykres 5. Miesiczny kurs bitcoin w USD

Wykres 5. Miesiczny kurs13.04.2013)
Wykresbitcoin
rdo: MtGox graph (pobrano
w USD
5. Miesiczny kurs bitcoin wUSD
rdo: MtGox graph (pobrano 13.04.2013)
Przyczyn zjawiska zmiennoci kursu bitcoina jest co najmniej kilka.

Jedn znich, oktrej wspomniano wyej, byo obejcie przez Iran sank-
cji naoonych ze strony USA iinnych krajw wzwizku zzapowiedzi
intensyfikacji dziaa dotyczcych wzbogacania uranu. Sankcje finan-
sowe wprowadziy du zmienno iniepewno wirask gospodark,
co dotkno wielu Iraczykw, dokonujcych inwestycji w zagranicz-
nej walucie (gwnie dolarach amerykaskich) iuywajcych jej jako
zabezpieczenia. Wyjciem dla wielu Iraczykw okaza si wirtualny
bitcoin, ktrego zaczto uywa wtransakcjach handlowych.
Skoro bitcoin nie podlega jakiejkolwiek wadzy centralnej, to organy
cigania maj trudnoci zwykryciem iidentyfikacj dziaa uytkow-
nikw oraz uzyskaniem wynikw dotyczcych kwestii transakcyjnych,
376 Judyta Przyuska
rwnie tych ocharakterze nielegalnym ipodejrzanym. To powoduje,

e uytkownikw bitcoinw cigle przybywa iobrt handlowy za ich po-
moc przybiera coraz wiksze rozmiary4. Na rosnc popularno bitco-
ina wpywaj nieograniczone moliwoci wykonywania anonimowych
transakcji bdcych poza obecnym systemem bankowym. Idotyczy to
take ludzi zwykych, uczciwych, cenicych swoj wolno i prywat-
no. Bowiem ingerencja w ograniczenie swobody przepywu kapita-
u iprawo do ujawniania poufnych informacji wdzisiejszych bankach
wyzwala nowe ruchy wolnociowcw wkierunku akceptacji irozwoju
alternatywnych systemw patniczych. Zainteresowanie projektem tak
wielu ludzi wskazuje, jak bardzo s oni nieufni wobec realnych, trady-
cyjnych walut.
Wiadomoci oalternatywnej, niepodatnej na inflacj walucie szcze-
glnie szybko rozchodz si w rodowiskach zwolennikw szkoy Mi-
sesa, libertarian iinformatykw. Jedni s urzeczeni wizj powrotu do
twardego pienidza zakotwiczonego wzocie, inni do uwolnienia kre-
acji pienidza spod wadzy rzdw, ajeszcze inni wygod, anonimo-
woci ibezpieczestwem systemu5.
Wyraniejszym potwierdzeniem takiego podejcia byy ostatnie
wydarzenia sprzyjajce gwatownemu wzrostowi kursu bitcoina, kt-
re zbiegy si zobawami posiadaczy rachunkw oszczdnociowych na
Cyprze, i tamtejszy rzd zajmie ich rodki finansowe weuro zgroma-
dzone na prywatnych rachunkach oszczdnociowych. W przypadku
bitcoina takie ryzyko nie wystpuje. Std coraz czciej jest on postrze-
gany jako alternatywa dla tradycyjnych walut, jako bezpieczne ipouf-
ne lokowanie rodkw.
Cypryjski wzrost kursu bitcoina sprawi, e owirtualnej walucie
stao si gono. Pojawiy si tezy, e bitcoin, na ktrego warto ipoda
nie maj wpywu ani rzdy ibanki centralne, ani sytuacja gospodarcza
w jakimkolwiek kraju, moe by ostatni bezpieczn przystani wa-
lutow. Tezy zapewne przesadzone, ale dobrze oddajce obserwowany
wzrost niepewnoci idramatyczny spadek zaufania do systemu banko-
wego ido realnego pienidza6.
4
Bitcoins eine populr gewordene Iranische Whrung, Posted by Brianna Pan-
zica Freitag, 30. November 2012
5
K.Ndzyski, Dolar ma now konkurencyjn walut, www.obserwatorfinanso-
wy.pl, 13.04.2013
6
T.widerek, Druga baka bitcoina, www.obserwatorfinansowy.pl, 11.04.2013
Przyszo wirtualnego pienidza 377
Krg uytkownikw bitcoina cigle si powiksza. Ju na pocztku

stycznia 2013 r. gazeta.pl podaa, e bitcoinami mona paci w2 ty-
sicach sklepw internetowych. Natomiast wedug danych The Bitcoin
Trader (serwisu, ktry na bieco monitoruje rozwj rynku wirtualnej
waluty), pod koniec 2012 r. uytkownicy Internetu cigali (wtempie
70 tys./mies.) jeden zbardziej znanych programw Bitcoin-qt, sucy
do dokonywania tego typu patnoci7.
Nadeszy czasy spoeczestwa informacyjnego i alternatywnych
patnoci, ktre szybko si rozwijaj. Nastpuje to zarwno na skutek
protestu wobec wadz pastwowych iinstytucji finansowych, zwaszcza
bankw, ktre wostatnim czasie tak licznie upaday, jak te na skutek
anonimowoci dokonywanych transakcji, ktre gwarantuj serwisy za-
pewniajce za ich pomoc patnoci. Nie ulega wtpliwoci, e wykad-
niczo rosncy dug wiatowy jest na dusz met nie do utrzymania.
Niezrozumiae s te i niczym nieuzasadnione ogromne dysproporcje
w poziomie bogactwa wspczesnego spoeczestwa. wiadcz one
o niesprawiedliwoci i nieuczciwoci na niebywa skal. Przytacza-
jce dugi, upadajce banki, katastrofa spoeczna iekologiczna to za-
groenia wynikajce zprowadzenia polityki eksploatacyjnej gospodar-
ki iobecnego systemu monetarnego. Uytkowanie wirtualnej monety
irosnca jej popularno wskazuj na potrzeb radykalnych zmian dla
dobra ogu, anie wycznie zmian wkontroli izysku dla nielicznych.
Zwizany zt kwesti jest kryzys, ktry spowodowa spadek zaufa-
nia do instytucji finansowych. Rosnca liczba osb przekonujcych si,
e posugiwanie si bitmonetami nie jest takie trudne (mona je zaku-
pi za zwyk walut na specjalnych serwisach internetowych), wiad-
czy, i prysy obawy dotyczce nagego zniknicia waluty lub utraty jej
wartoci (w2010 r. 1 BTC kosztowa niecae 10 centw amerykaskich,
pod koniec 2012 r., zniewielkimi po drodze zmianami, zaledwie kilka
dolarw).
Wymiany bitcoin mona dokonywa na platformie Mt.Gox, take
wpolskich zotych. Bitomat polski kantor wymiany zdecentralizowa-
nej wirtualnej waluty internetowej przej bowiem Tibanne Co. Ltd.,
waciciel kantoru Mt.Gox. Platforma umoliwia polskim uytkow-
Wirtualna waluta pewniejsza ni dolar zainteresowaa FBI, www.gazeta.pl,

7
03.01.2013
378 Judyta Przyuska
nikom proste deponowanie iwycofywanie rodkw zkantoru Mt.Gox

oraz handel na najwikszym na wiecie rynku bitcoinw8.
Wostatniej kolumnie Tabeli 1. Pokazano, jak ksztatowaa si red-
nia cena bitcoina wpolskich zotych, wujciu godzinnym, dziennym,
miesicznym, procznym irocznym, jeszcze wczasie, kiedy wmediach
trudno byo znale informacje na temat wirtualnej waluty ijej funk-
cjonowania.
Tabela 1. Kurs bitcoina zdnia 18.12.2011 r. wPLN
Interval Volume (BTC) Volume (PLN) Weighted Price
15min
1h 0.30 3.26 10.8500
4h 0.70 7.62 10.8786
12h 8.24 89.82 10.8982
1d 262.13 2,880.59 10.9893
2d 362.27 3,987.02 11.0057
7d 2,374.15 26,211.53 11.0404
30d 12,615.77 122,516.24 9.7114
6m 37,990.93 453,667.25 11.9415
1y 37,990.93 453,667.25 11.9415
rdo: http://bitcoincharts.com/markets/mtgoxPLN_depth.html
Chyba najbardziej wyranym znakiem, wiadczcym o potencjale

rozwoju patnoci przy uyciu bitcoinw, jest zainteresowanie cyberwa-
lut przez Federalne Biuro ledcze (FBI)9. FBI przygotowao obszerny
raport dotyczcy tej wirtualnej waluty, wktrym przedstawiono rne
unikatowe cechy bitcoina oraz wezwanie do powstrzymania za jego po-
moc rozwoju nielegalnych dziaalnoci.
Zinnego raportu, opublikowanego wpadzierniku 2012 r. przez Eu-
ropejski Bank Centralny (EBC) zsiedzib we Frankfurcie, wynika, e
zwikszone zapotrzebowanie na wirtualne waluty wpynie negatywnie
8
J.Przyuska, Wirtualny pienidz, Gazeta Bankowa, nr 5/1133, maj 2012
9
(U) Bitcoin Virtual Currency: Unique Features Present Distinct Challenges for
Deterring Illicit Activity, Unclassified/For Official Use Only, FBI, 24 April 2012.
na reputacj bankw centralnych. Wraporcie sugeruje si, e prawdo-

podobiestwo to powinno by uwzgldnione przy ocenie oglnej sytuacji
ryzyka bankw. Gdy tylko w raport zosta wydany, warto bitcoina
wzrosa ponad 55% wobec USD i zwikszyo si zapotrzebowanie na
korzystanie zcyfrowej waluty10.
W wielu alternatywnych walutach wida byo prby powizania
ich wartoci ze zotem. Zoto jest bowiem jedynym prawdziwym pie-
nidzem wybranym przez wolny rynek wtoku tysicy lat konkurencji
midzy rnymi towarami i metalami. Jego gwna zaleta polega na
tym, e jest go ograniczona ilo (rocznie wydobywa si tylko ok. 2 proc.
caego uzyskanego do tej pory zota). Stanowi to naturalne zabezpiecze-
nie przed inflacj11.
Najlepiej prawd o zocie skomentowa Alan Greenspan, pniej-
szy szef amerykaskiego banku centralnego. W1967 r. wartykule Zo-
to i wolno ekonomiczna napisa: Zoto stoi na drodze politykom do
konfiskaty majtku obywateli za porednictwem inflacji. Idlatego tak
bardzo si broni przed pienidzem opartym na zocie. To ciemny se-
kret politykw pastwa opiekuczego, ktre po to, by istnie, potrzebu-
je zbyt wiele pienidzy. Kiedy pienidz nie jest zabezpieczony zotem,
nie ma moliwoci uchronienia oszczdnoci przed ich konfiskat przez
inflacj. Teori t potwierdza historia. Zwolennicy centralizacji wa-
dzy od dawna dyli do jak najszybszego ujednolicenia waluty iczer-
pania ztego faktu maksymalnych korzyci. Wywiza si wtej kwestii
nawet spr, sformuowany wtraktacie zwanym dzi prawem Gresha-
ma-Kopernika. Prawo to wci aktualne gosi, e gorszy pienidz
wypiera lepszy. Pienidz lepszy bdzie gromadzony jako skarb lub
przejmowany do ponownego przetopienia przez inne rzdy12. Z histo-
rii wiadomo, e procedery dotyczce oszustw finansowych nasilay si
wraz zpostpujc centralizacj wadzy oraz wzrostem potgi pastw.
Ale jakoci pienidza nie jest wstanie uratowa samo zoto, lecz tylko
uniezalenienie go od wszelkiej wadzy ipowierzenie procesom rynko-
wym13.
10
J.Przyuska, Burzliwe losy cyfrowej waluty, Gazeta Bankowa (materia wdruku)
11
A.Piski, Ronie wolna konkurencja na rynku walut, www.obserwatoroinanso-
wy.pl, 28.09.2012 (pobrano 13.04.2013)
12
J.Woziski, Historia pisana pienidzem, czyli jak rzdzcy Polsk na przestrze-
ni wiekw manipulowali polsk walut, Prohibita, Warszawa 2012, s. 52-53.
13
Tame, s.66
380 Judyta Przyuska
Decentralizacja systemu bitcoina sprawia, e tego rodzaju transak-

cje s moliwe. Odpowiedni program przekazuje informacje innym
komputerom w sieci, e z adresu X na konto Y przelano pienidze.
Wten sposb dokonywana jest weryfikacja, czy kto nielegalnie nie po-
wikszy stanu swojego konta. Podrobienie pienidzy nie jest moliwe.
eby tego dokona, naleaoby dokona ingerencji we wszystkie kom-
putery wsieci. Nikt jednak nie wie, do kogo naley adres X, poniewa
kady uytkownik w prosty sposb moe wygenerowa kolejny adres
izwiza go ze swoim elektronicznym portfelem. Takich adresw mo-
na mie dowolnie duo, np. inny do kadej transakcji14.
Wikszo uytkownikw, podobnie jak niegdy poszukiwacze zota,
nigdy nie wydobywaa inie bdzie wydobywa bitcoinw, ale bdzie
je nabywa poprzez handel oraz wymian towarw iusug. Bitcoin jest
dzisiaj twardym pienidzem. Jego poda jest nieelastyczna inie pod-
lega kontroli adnego organu emisyjnego. Nikt nie moe powstrzyma
wymiany irozwoju tej waluty, tak jak nikt nie jest wstanie wyczy
wszystkich komputerw na wiecie. Mona spekulowa, e bitcoin ma
szanse sta si midzynarodowym idemokratycznym pienidzem, za-
kadajc, e spoeczestwo
bdzie skonne uywa go jako pienidza.
Naley jeszcze poruszy kwestie natury technicznej. Wielu bowiem,
zwaszcza laikw wdziedzinie systemw informatycznych, stawia so-
bie szereg pyta dotyczcych uytkowania bitcoina: Czy na pewno jest
to bezpieczne? Czy algorytm moe by zmieniony lub uszkodzony? Czy
wirtualne portfele, w ktrych bitcoiny s przechowywane, s bez-
pieczne? Pytania te jednak,powinny by kierowane do ekspertw ds.
bezpieczestwa komputerowego iszyfrantw. Zadaniem ekonomistw
natomiast jest koncentracja na argumentacji koncepcyjnej cyberwalu-
ty. Celem wic nie jest analizowanie bitcoina jako takiego, ale spekulo-
wanie na temat konsekwencji posugiwania si wirtualn walut jako
towarem (co w zasadzie ju jest moliwe) oraz przyjciem, dla dobra
argumentacji, e bitcoin jest ju dzi pewnym rozwizaniem. Czy tak
jest rzeczywicie, jeszcze nie czas przesdza (zwaszcza wodniesieniu
do opisanych wydarze wiatowych)15. Wszystko na razie wskazuje na
to, e rynek ijego prawa otym zadecyduj. Ekonomistom naley posta-
14
tame
15
D.S. Schlichter, The death of banks and the future of money
wia pytanie: czy bitcoin upowszechni si iczy zostanie zaakceptowany

przez spoeczestwo jako pienidz?
Za udzieleniem pozytywnej odpowiedzi na postawione pytania prze-
mawia fakt, e bitcoin ma wszystkie cechy twardego pienidza. Zwo-
lennicy szkoy austriackiej mog zastanawia si, czy to jednak nie jest
sprzeczne ztwierdzeniem Misesa oregresji, wktrym dowodzi on, e
adna forma pienidza nie moe powsta jako gotowy rodek wymiany,
e jakakolwiek monetarna substancja (lub nie-substancja) musi posia-
da jaki inny towar w obrocie, zanim wejdzie do pierwszego uycia
jako pienidz. Przeciwargumentem jest tu analogia do banknotu, kt-
ry rozpocz swj ywot jako urzdzenie do dokonywania patnoci, tj.
roszczenie ozwrot rzeczywistych pienidzy wpostaci zota lub srebra,
anie jako towar sam wsobie. Mimo i zczasem pokrycie wzocie zosta-
o usunite banknot pozosta wobiegu, stajc si pienidzem samym
wsobie. Podobnie moe by zbitcoinem. Pomijajc technologi patni-
cz, ktra eby si przyja musi by prosta wcodziennym uyciu,
bitcoin ju dzi staje si tanim iwygodnym urzdzeniem sucym do
przenoszenia prawa wasnoci papierowego pienidza pastwowego.
Kolejnym warunkiem spenionym przez bitcoin jako tward walut,
jest jego ograniczona poda. Podczas gdy poda pastwowego pienidza
papierowego stale si zwiksza iwywouje inflacj, warto wymienna
bitcoinw wie si z ich ograniczon iloci, wpywajc na wzrost
ich wartoci. Na pewnym etapie rozwoju bitcoin ma szans znale si
whandlu jako pienidz waciwy. System monetarny oparty na twardej
walucie, zpienidzem midzynarodowym i apolitycznym, niezalenie
od formy prywatnego systemu zota czy bitcoinw, byby prawdziwym
systemem kapitalistycznym, ktry uatwia bezpatn idobrowoln wy-
mian midzy osobami fizycznymi i korporacjami w krajach i ponad
ich granicami. To system, ktry jest stabilny ipoza polityczn kontrol
byby systemem sprawiedliwym, nioscym wiele zalet uytkownikom
pienidzy. Trzeba jednak pamita, e rola wspczesnych bankw
staaby si niewielka. Bowiem dzisiejsze banki i wydarzenia z nimi
zwizane pokazuj, wjakim stopniu stay si one istotnym narzdziem
obecnego, pastwowego systemu pieninego fiat money i wszystkich
jego niespjnoci16.
16
tame
382 Judyta Przyuska
W obecnie uksztatowanym systemie bank centralny posiada mo-

nopol na emitowanie banknotw, ktre s identyczne z rzdowymi
pienidzmi papierowymi idlatego s standardem monetarnym kraju.
Emisja pienidza papierowego przez banki centralne umoliwia wsy-
stemie bankowym opartym na rezerwie czstkowej dalsz kreacj
pienidza bezgotwkowego. Dodatkowo, rzd kreuje dug, tworzc zo-
bowizania, ktre musz by tym pienidzem spacone. W istocie to
nie rozwizuje problemu, bowiem s to tylko inne drogi tworzenia tego
samego pienidza fiat money17. Ponadto, jak po kadym kryzysie fi-
nansowym (kryzysie zaduenia), uwaga ekonomistw ipolitykw sku-
pia si na poszukiwaniu nowych, lepszych rozwiza. Problem jednak
tkwi wtym, e nie ma prostego ibezbolesnego wyjcia ztakiej sytuacji.
Wgr wchodz koszty ekonomiczne, polityczne ispoeczne, za ktre
przy obecnym podziale dbr wwiecie zapac najubosi.
Podsumowanie
Dopiero wtedy, gdy decydujce znaczenie zyskay substytuty pie-

nine, pastwowa kontrola nad pienidzem moga zapanowa nie-
podzielnie, a faszowania pienidzy przez rzd nic ju nie ogranicza-
o18. Napywajce ze wiata informacje wskazuj jasno, i tym razem,
niezalenie od tego, jak bardzo pragniemy jeszcze si udzi, nadszed
czas, w ktrym warto uwiadomi sobie, e nie da si unikn trud-
nych zmian. Wszystko wskazuje na to, i w najbliszym czasie mo-
na spodziewa si zaamania ekonomicznego najwaniejszych rynkw
wiatowych, co wkonsekwencji doprowadzi do hiperinflacji iodgrnych
decyzji, prbujcych ratowa to, co jedynie wopinii rzdzcych mo-
na jeszcze uratowa. Obserwujc uwanie, co si na wiecie dzieje, ido-
strzegajc, e wymienione dziaania ju si rozpoczy, przekonamy si,
i skutkiem majstrowania rzdw przy pienidzu jest tyrania ichaos
na wiecie. Pastwowa kontrola nad pienidzem zmienia wiat pokojo-
17
T. Gruszecki, Pienidz bez gwarancji, Gazeta Bankowa, kwiecie 2012,
nr 4/1132 s. 45
18
M.N.Rothbard, Zoto, banki, ludzie krtka historia pienidza, Fijor, Wydanie
I, Warszawa 2003, s.85
wych stosunkw wzwalczajce si obozy walutowe iprzyczynia si do

wojen.
Nowatorskie koncepcje z pewnoci nie s wolne od wad i trudno
dzi prorokowa. ktra znich wygra iwejdzie wycie. Sama idea de-
centralizacji pienidza byaby suszna, sprawiedliwa, podana iwrcz
przez wielu oczekiwana. Powstaa bowiem wprotecie przeciw niemo-
ralnemu systemowi finansowemu. Pewne jest, e nasze ycie bdzie si
toczy przy coraz wikszym udziale narzdzi elektronicznych. Aww-
czas pomys wirtualnej waluty jako alternatywy wobec tradycyjnego
dolara czy euro lub te waluty pomocniczej w rozliczeniach midzy-
narodowych miaby szanse powodzenia. Icho mno si pytania oraz
wtpliwoci dotyczce zalet i wad bitcoina, to w duszym okresie
prawdziwym sprawdzianem powodzenia kryptowaluty stanie si jej
rzeczywista uyteczno.
Bibliografia:
Gruszecki T., Pienidz bez gwarancji, Gazeta Bankowa, kwiecie 2012, nr

4/1132
Ndzyski K., Dolar ma now konkurencyjn walut, www.obserwatorfi-
nansowy.pl, (30.05.2011)
Panzica B., Bitcoins Become Popular Iranian Currency, (30. November
2012), http://www.wealthwire.com/news/global/4234
Piski A., Ronie wolna konkurencja na rynku walut, www.obserwatoroi-
nansowy.pl, (28.09.2012)
Przyuska J. Wirtualny pienidz, Gazeta Bankowa, nr 5/1133, maj 2012
Przyuska J. Burzliwe losy cyfrowej waluty, Gazeta Bankowa (materia
wdruku)
Rothbard M. N., Zoto, banki, ludzie krtka historia pienidza, Fijor,
Wydanie I, Warszawa 2003.
Schlichter D.S., The death of banks and the future of money, 20 Juni
2012 (wersja elektroniczna)
Stcker Ch., Hacker-Whrung Bitcoin: Geld aus der Steckdose, (31. May
2011) www.spiegel.de/netzwelt/netzpolitik/0,1518,765382,00.html
widerek T., Druga baka bitcoina, www.obserwatorfinansowy.pl,
11.04.2013
384 Judyta Przyuska
(U) Bitcoin Virtual Currency: Unique Features Present Distinct Challenges

for Deterring Illicit Activity, Unclassified/For Official Use Only, FBI,
24 April 2012. (wersja elektroniczna)
The Economist: Even If It Crashes, Bitcoin May Make ADent In The Fi-
nancial World (13. April 2013)
Wallace B., The Rise and Fall of Bitcoin, (23. November 2011) Magazine,
www.wired.com/magazine/2011/11/mf_bitcoin/all/1
Wirtualna waluta pewniejsza ni dolar zainteresowaa FBI, www.gazeta.
pl, (03.01.2013)
Woziski J., Historia pisana pienidzem, czyli jak rzdzcy Polsk na
przestrzeni wiekw manipulowali polsk walut, Prohibita, Warszawa
2012.
Streszczenie
Wostatnim czasie coraz czciej analizie poddaje si wirtualn walut,

ktra bazuje na nowoczesnych technologiach. Rozwaa si zagadnienia do-
tyczce regulacji obrotu wirtualnym pienidzem, ktry mgby zastpi
wspczesne waluty i rozwiza wiele problemw dzisiejszego systemu fi-
nansowego. Opracowanie zawiera analizy szans powodzenia wirualnego pi-
enidza.
Ilona Skibiska-Fabrowska1
Ewolucja pienidza. Czy pienidz cyfrowy

moe sta si walut przyszoci?
Wstp
Znaczca cz historii gospodarczej ludzkoci to historia prowadze-

nia wymian handlowych. Wdeniu do ich uatwienia iusprawnienia
dokonany zosta niezwyky wynalazek pienidza. Wraz zrozwojem cy-
wilizacyjnym pienidz ewoluowa ipodlega zmianom, przechodzc od
formy pienidza towarowego a do wspczesnego pienidza wirtual-
nego. Mimo odmiennych cech fizycznych, wzasadzie wszystkie posta-
cie pienidza podstawowe funkcje wypeniay wjednakowym stopniu,
przyczyniajc si do rozwoju gospodarczego spoecznoci. Kada zform
pienidza miaa liczne zalety, ale te nie pozbawiona bya wad. Iwa-
nie deniem do ograniczania tych ostatnich spowodowane byy zmia-
ny fizycznych postaci pienidza. Najnowszym owocem tych przemian
jest pienidz cyfrowy, wirtualny. W artykule przedstawiona zostanie
w najwikszym skrcie (ze wzgldu na ograniczone rozmiary opraco-
wania) historia przemian pienidza ze zwrceniem uwagi na zalety
iwady kolejno pojawiajcych si jego form. Podjta take zostanie pr-
ba odpowiedzi na pytanie, czy pienidz wirtualny ma szans zastpi
wprzyszoci realne waluty, czy te pozostanie tylko trwaym elemen-
tem rzeczywistoci cyfrowej
1
mgr Ilona Skibiska-Fabrowska, i.fabrowska@wp.pl
386 Ilona Skibiska-Fabrowska
1. Od pienidza towarowego do pienidza elektronicznego
Pocztek historii gospodarczej ludzkoci to gospodarka naturalna,

wznacznej mierze prowadzona przez ludy koczownicze, niezwizane na
stae zokrelonym miejscem. Ludno bdca wcigym ruchu nie pro-
dukowaa (czy raczej nie zdobywaa) ywnoci wnadmiarze. Nie bya
te wstanie transportowa ze sob ewentualnych znacznych zapasw
ywnoci. Wobec tego wpraktyce problem nadwyek inadprodukcji nie
wystpowa. Dopiero przejcie od wdrownego do osiadego trybu ycia
spowodowao pojawienie si moliwoci gromadzenia i przechowywa-
nia produktw wilociach przekraczajcych biece potrzeby spoecz-
noci. Ale rwnoczenie pojawiy si niedobory pewnych produktw.
Wduym uproszczeniu mona stwierdzi, e pierwsi rolnicy poszuki-
wali artykuw pochodzenia zwierzcego, apierwsi pasterze byli zain-
teresowani podami rolnymi. Taka sytuacja doprowadzia do rozwoju
handlu wymiennego, najprostszego, opartego o wymian barterow
towar za towar. Dalszy rozwj handlu zwizany by zzagszczaniem
si ssiedztwa istopniowym pojawieniem si wielu stron transakcji,
dodatkowo zainteresowanych zawieraniem tyche w rnym czasie.
Naturalnie pojawia si potrzeba odkrycia czy te wynalezienia
czego, co pozwolioby rozwiza problemy niedopasowa rynkowych.
Taki produkt powinien by przede wszystkim peni rol porednika
wymiany, aprzy tym by powszechnie akceptowalny, trway, podziel-
ny iatwy wtransporcie2. Pierwsze pienidze towarowe (wystpowao
wtej roli zboe, bydo czy chusteczki lniane) nie posiaday jednoczenie
wszystkich wymienionych powyej cech. Poszukiwano wic dalej, eks-
perymentujc zpienidzem towarowym wpostaci broni (std obole
dugie dzidy idrachmy sze dzid dajcych si obj garci)3. Dopiero
jednak zastosowanie kruszcu (pocztkowo wpostaci bryek isamorod-
kw, apotem, od VII wp.n.e., wpostaci monet, rozwizao wznacznej
mierze problemy, zktrymi borykano si wczasach pienidza towaro-
wego. Pienidz kruszcowy by trway, podzielny, okorzystnym stosun-
2
A.Borcuch, Ewolucyjne uwarunkowania pienidza cyfrowego, CeDeWu, Warsza-
wa, 2013, s. 16.
3
W. Morawski, Zarys powszechnej historii pienidza i bankowoci, Wydawni-
ctwo TRIO, Warszawa, 2002, s. 18.
Ewolucja pienidza 387
ku masy do wartoci. Niewielki kawaek kruszcu opatrzony stemplem

wadcy (czyli emitenta) gwarantujcym nie tylko warto, ale te da-
jcym pewno przyjcia go zpowrotem, uzyska nazw monety4. Po-
nadto jego emisj atwo mona byo obj monopolem wadcy. Stao si
to rdem dodatkowych (iniemaych) dochodw wadcw, ale rwnie
polem rywalizacji midzy nimi. Kady suweren chcia emitowa wasny
pienidz. wiadczy on ozamonoci, potdze iniezalenoci monarchy
ijego kraju. Waciwie a do czasw wspczesnych (chocia wnajwik-
szej mierze wredniowieczu) pienidz sta si take graficznym noni-
kiem idei, ktre panujcy chcia przekaza swoim poddanym. Wszed
wrol swoistej Biblii pauperum5. Emisja pienidza kruszcowego bya
wyczn domen wadcy, co nie oznacza, e nie mg on dalej wyposa-
a szczeglnie zasuonych poddanych wprzywilej emisyjny. Wred-
niowieczu stao si to powszechn praktyk iform wynagradzania za
szczeglne zasugi. Nie zmieniao to jednak faktu, e gros dochodw
zrenty emisyjnej, czyli senioratu, spywao do kasy wadcy. Silna bya
pokusa zwikszania dochodw z tego tytuu. Napotykaa ona jednak
na barier wpostaci dostpnych zasobw kruszcu. Najkorzystniejszym
rozwizaniem byo oczywicie posiadanie wasnych kopal std sytu-
acja polskich Piastw znacznie si poprawia wraz zodkryciem irozpo-
czciem eksploatacji kopal wOlkuszu wXIII wieku. Jeeli jednak z
na terenie pastwa nie byo, mona byo zdoby kruszec tylko przez
rabunek. Mg on by dokonywany na ssiadach drog wojen lub na
wasnych poddanych. Ten drugi sposb znacznie taszy ipraktycz-
niejszy, sprowadza si do obniania, wmajestacie prawa, zawartoci
kruszcu wmonecie. Aby zmusi ludno do przyjmowania nowego gor-
szego pienidza, stosowano rne zabiegi. Zgodnie jednak znienazwa-
nym jeszcze wwczas prawem Kopernika- Greshama, pienidz gorszy
wypiera zobiegu pienidz lepszy idobre, niesfaszowane przez wadc
monety podlegay tezauryzacji itym samym byy wycofywane zobiegu.
Powodowao to skutek przeciwny do zamierze ilo dostpnego dla
emisji monet kruszcu malaa.
Wraz zpojawieniem si monet kruszcowych zarysoway si wyra-
nie funkcje, jakie pienidz peni. Nie ulegy one waciwie zmianie do
4
M. Mielczarek, Mennictwo staroytnej Grecji, Polskie Towarzystwo Numizma-
tyczne, Warszawa, 2006, s. 19.
5
R.Kiersnowski, Moneta wiadek historii, Polskie Towarzystwo Numizmatycz-
na, Warszawa, 2006, s. 4-5.
czasw wspczesnych. W pocztkach gospodarki wymiennej opartej

opienidz definioway one towar wroli pienidza (bez ich spenienia
co nie moe by pienidzem). S to6:
funkcja miernika wartoci,
funkcja rodka przechowywania wartoci (tezauryzacji),
funkcja rodka przekazywania wartoci,
lub wszerszym ujciu funkcje:
rodka wymiany,
miernika wartoci,
rodka tezauryzacji,
pienidza wiatowego,
rodka patniczego.
Zupenie wspczesne podejcie do funkcji pienidza wskazuje na
znacznie szerszy zestaw obejmujcy funkcje7:
medialn, czyli medium (rodka wymiany),
rodka patniczego,
specyficznej spoecznej jednostki obrachunkowej, czyli miernika
wartoci,
wwarunkach stabilnoci rynkowej optymalnego rodka przecho-
wywania wartoci,
pynnoci, czyli zdolnoci zamiany na inne dobra, mobilnoci,
motywacyjn, jako narzdzie wynagradzania stymulujce do pra-
cy,
udostpniania dbr iusug,
dania moliwoci ksztatowania wasnego ycia przez osoby po-
siadajce pienidz.
System pienidza kruszcowego sprawdza si wpraktyce, ale ogra-
niczenie wielkoci emisji rozmiarami dostpnych zasobw kruszcu oka-
zao si istotnym ograniczeniem. Wzwizku ztym ju wredniowieczu
wobiegu gospodarczym zaczy pojawia si pierwsze nowe niby- pie-
nidze. Byy nimi weksle kupieckie stanowice form kredytu udziela-
nego przez producenta nabywcy. Szczeglnie System ten rozwin si
szczeglnie wredniowiecznych Woszech, wktrych gwnymi dawca-
mi kredytu byli zotnicy8. Pierwsze prawdziwe pienidze papierowe
6
D.Duwendag, K.Kettere, W.Ksters, R.Pohl, D.B.Simmert, Teoria pienidza
ipolityka pienina, Poltext, Warszawa, 1996, s. 40-41.
7
A.Borcuch, Ewolucyjne uwarunkowania pienidza cyfrowego, s. 27-28.
8
W.Morawski, Zarys powszechnej historii pienidza ibankowoci, s. 49.
pojawiy si wXVII wieku ibyy wynikiem ogranicze, jakie pocigno

za sob uycie przez Szwecj miedzi jako surowca do produkcji pieni-
dza9. Relatywnie niewielka warto wstosunku do masy spowodowaa,
e pienidz miedziany, ciki iduy, by bardzo niewygodny wuyciu.
Powoano wic instytucj bankow Riksbank, ktra przyjmowaa na
przechowanie miedziane platmynty, wystawiajc wzamian noty ban-
kowe potwierdzajce prawo wasnoci do zoonych wskarbcach banku
walorw. Bank gwarantowa pen i nieograniczon w czasie wymie-
nialno wyemitowanych przez siebie banknotw na kruszec. W1694 r.
rozpocz dziaalno emisyjn Bank Anglii, gromadzc zasoby krusz-
cw srebra izota iwydajc wzamian za zoone depozyty potwier-
dzenia. Z czasem zaczy one samodzielnie funkcjonowa w obiegu.
Wymienialno nowego pienidza papierowego na kruszec bya co do
zasady pena, ale moga decyzj rzdu zosta zawieszona (np. w An-
glii w dobie wojen napoleoskich w obawie przed odpywem kruszcu
za granic system nieograniczonej wymienialnoci takie zagroenie ro-
dzi). Oczywicie zpunktu widzenia wadz emisyjnych koszty produkcji
pienidza papierowego byy nieporwnanie nisze ni koszty produkcji
monet kruszcowych (chocia, jak si wydaje, nie od pocztku wprowa-
dzenia wynalazku). Wzrosa take wygoda obiegu, chocia niekoniecz-
nie jego bezpieczestwo. Papier jest bardziej naraony na zniszczenie
ni kruszec.
Ju wczasach redniowiecza zauwaono, e emisja weksli handlo-
wych, azczasem pienidza papierowego nie musi mie penego pokry-
cia wzocie czy srebrze. Mao prawdopodobne byo, aby wszyscy posia-
dacze banknotw wjednym czasie zjawili si wkasach banku emisyj-
nego, dajc wymiany papieru na kruszec. Naleao tylko w drodze
przepisw prawa ustali minimaln wielko pokrycia, tak aby zapew-
ni bezpieczestwo caego systemu. Takie rozwizanie sprawio rw-
nie, e pocztkowo przywilej emisyjny nie musia by domen tylko
jednego banku10. Dopiero z czasem (w Stanach Zjednoczonych w XX
wieku) tak si stao. Okazao si, e takie rozwizanie jest znacznie
praktyczniejsze daje bowiem rzdowi wiksz kontrol nad emisj
idochodami zni zwizanymi. Poza tym, jak wykazay dowiadczenia
gospodarcze wczasie Iwojny wiatowej, istnienie tylko jednego banku
9
Ibidem, s. 61-62.
10
Ibidem, s. 79-80.
zuprawnieniami do emisji pozwalao watwy itani sposb finansowa

wydatki wojenne.
System pienidza papierowego wymienialnego na kruszec domino-
wa przez cay wiek XIX iznaczn cz wieku XX . Wtym okresie go-
spodarka rozwijaa si do stabilnie ibezinflacyjnie. Nie oznacza to, e
system taki jest idealny iuodparnia stosujce go kraje na niekorzystne
zjawiska ekonomiczne. W ocenie historykw gospodarki, zawdzicza
to naley raczej szczliwemu zbiegowi okolicznoci wzrost produkcji
kruszcw (XIX wiek to era gorczek zota midzy innymi w Stanach
Zjednoczonych i Australii) odpowiada tempu wzrostu gospodarki.
Wzrastajca poda pienidza odpowiadaa wzrostowi zapotrzebowania
na pienidz idziki temu nie wystpowaa ani inflacja, ani deflacja.
Naley zauway, e w sprawnie dziaajcym systemie waluty
kruszcowej (taka nazwa przyja si dla systemu obiegu pieninego
obejmujcego wymienialne na kruszce banknoty, monety kruszcowe
ibilon wpostaci monet zdawkowych) wwarunkach rwnowagi istabil-
noci gospodarczej ipolitycznej wadze nie miay wpywu na wielko
emisji pienidza. Zaleaa ona bowiem tylko od zasobnoci skarbca
banku centralnego. Oczywicie nadzwyczajne wydatki (np. wojenne)
byy finansowane pienidzem fiducjarnym, ale byo to odstpstwo od
powszechnie obowizujcych regu. Po ustpieniu wyjtkowych oko-
licznoci wszyscy (irzdy, ibankierzy centralni) chcieli jak najszybsze-
go powrotu do stabilnego systemu waluty kruszcowej. Przykadem tego
s poczynania wikszoci pastw europejskich po zakoczeniu Iwojny
wiatowej11. Wanym zaoeniem dotyczcym sprawnoci systemu pie-
ninego byo przekonanie osamoistnej zdolnoci gospodarki do powra-
cania do stanu rwnowagi. Po kryzysie (o przyczynach tego zjawiska
toczono dugie dyskusje, ale panowaa zgodno do jego okresowego po-
jawiania si wkadym pastwie) gospodarka sama wracaa do stanu
penego wykorzystania czynnikw produkcji, azwaszcza do stanu pe-
nego zatrudnienia. Jednak po Wielkim Kryzysie lat 30. XX wieku go-
spodarka, zwaszcza Stanw Zjednoczonych, wykazaa si du inercj
inie chciaa (czy te zjakich powodw nie moga) powrci samoistnie
do stanu rwnowagi. Problemem byo szczeglnie wysokie bezrobocie,
a w lad za nim postpujca pauperyzacja spoeczestwa. W reakcji
11
W.Morawski, Od marki do zotego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa,
2008, s. 46-53.
na niekorzystne zjawiska gospodarcze uksztatowaa si ostatecznie

doktryna ekonomiczna Johna Maynarda Keynesa. Zpunktu widzenia
prowadzonych tu rozwaa jest ona otyle istotna, e zmienia wspo-
sb diametralny pogldy na zasady emisji pienidza i powizania jej
rozmiaru zkruszcem, aprzede wszystkim na rol banku centralnego
i prowadzonej polityki pieninej12. Rzd, pobudzajc gospodark na
drodze kreowania inwestycji, powinien korzysta zkredytu, emitowa
obligacje, ktre z kolei powinien kupowa bank centralny, stajc si
wten sposb wpewnym sensie maszyn drukarsk dla rzdu. Opar-
cie emisji ozgromadzone zasoby kruszcu stawao si coraz trudniejsze.
Emisja fiducjarna zaczynaa wgospodarce dominowa.
Po zakoczeniu II wojny wiatowej powrt do systemu waluty
kruszcowej okaza si nie tylko niemoliwy, ale take przez nikogo nie-
podany13. Gwarantem nowego adu monetarnego na wiecie stay
si Stany Zjednoczone (wktrych zgromadzono 75% bdcych wdys-
pozycji rzdw ibankw centralnych wiatowych zasobw zota). Tylko
dolar amerykaski pozosta walut wymienialn na zoto (w ograni-
czonym zakresie, midzy innymi wtransakcjach zbankami centralny-
mi innych krajw). Nie oznaczao to jednak, e wielko emisji waluty
Stanw Zjednoczonych pozostawaa w jakimkolwiek zwizku z zaso-
bami kruszcu. Pozostae kraje take uwolniy si zreimu ograniczo-
nej emisji waluty kruszcowej. Powszechnie natomiast zaakceptowano
doktryn Keynesa. Zgodnie zni, niska inflacja dawaa gwarancj pe-
nego zatrudnienia. Problemy wielkoci poday pienidza nie byy dla
polityki gospodarczej spraw kluczow. Dopiero wlatach 70. XX wieku
nastpia zmiana w podejciu do zarzdzania gospodark. Wwczas
to okazao si, e dodatkowa emisja iwzrost inflacji mog i wparze
zwysokim bezrobociem.
W drugiej poowie XX wieku rozwj bankowoci komercyjnej,
azwaszcza bankowoci inwestycyjnej spowodowa pojawienie si no-
wego rodzaju pienidza pienidza bezgotwkowego. Jest on pozba-
wiony fizycznego desygnatu (jeeli pomin zapis cyfr na koncie ban-
kowym). nie ma postaci materialnej, ale jest bezpieczniejszy od monet
kruszcowych czy banknotw. Jest tak tylko wsytuacji stabilnej gospo-
darki. Pojawiy si jednak zupenie nowe ryzyka zwizane z pieni-
12
R. Kokoszczyski, Wspczesna polityka pienina w Polsce. PWE, Warszawa,
2004, s. 89-90.
13
W.Morawski, Zarys powszechnej historii pienidza ibankowoci, s. 173-175.
dzem bezgotwkowym. Instytucja emisyjna wcoraz wikszym stopniu

tracia wpyw na ilo pienidza krcego wgospodarce. To instytucje
finansowe kreuj nowy pienidz. Na marginesie warto podkreli, jak
wielkiej komplikacji podlega przez ostatnie lata dziaalno bankw
centralnych. Wzdecydowanej wikszoci krajw rozwinitych zmieniy
one swoj strategi zkontroli wielkoci poday pienidza na tzw. stra-
tegi bezporedniego celu inflacyjnego14. Na pewno jest ona bardziej
odpowiednia dla nowoczesnej polityki gospodarczej, ale nie zawsze a-
twiejsza do prowadzenia.
Skomplikowaa si take znacznie sytuacja uytkownika pienidza.
Kiedy warto pienidza zwizana bya bezporednio zsamym pieni-
dzem (wprzypadku pienidza towarowego imonet kruszcowych) lub za-
gwarantowana bya jego wymienialnoci na kruszec (pienidz papiero-
wy wsystemie waluty kruszcowej). Obecnie znacznie trudniejsza staa
si odpowied na pytanie, od czego zaley warto pienidza, ajeszcze
trudniejsza na pytanie, od kogo zaley ilo pienidza wobiegu.
2. Pienidz cyfrowy zalety izagroenia znim zwizane
WXXI wieku zrnych powodw spoecznych, psychologicznych,

socjologicznych ludzie z coraz wikszym nateniem zaczli szuka
moliwoci alternatywnego przeycia wasnego ycia15. Nowe technolo-
gie pozwoliy na wykreowanie rzeczywistoci (ocoraz wikszej rozdziel-
czoci ijakoci grafiki idwiku) rwnolegej do istniejcej, aprzy tym
lepszej. Rzeczywistoci bdcej pod wpywem jej uczestnika, wktrej
sam uytkownik decyduje oczasie, miejscu iakcji. wiat wirtualny do
zudzenia przypomina nasz, ze wszystkimi szczegami, rwnie mone-
tarnymi. Ale istnieje take wiele rnic pomidzy rzeczywistoci cy-
frow inamacaln. Pienidz wirtualny pozwala na pene uczestnicze-
nie wwirtualnym rynku finansowym idaje kontrol nad elementami
wirtualnego wiata16.
14
M. Musielak-Linkowska, Strategie polityki pieninej [w] W.Przybylska-
-Kapuciska,(red), Wspczesna polityka pienina, Difin, Warszawa 2008, ,s. 57.
15
16
Virtual Currency Schemes October 2012, EBC, Frankfurt, 2012, s. 5.
Pienidz wirtualny, tak jak pienidz rzeczywisty, ewoluowa wswo-

jej krtkiej historii. Od najprostszego, uywanego wgrach odbijajcych
rzeczywisto, po najnowoczeniejsze jego formy. Pocztkowo pienidz
wirtualny zarabiany iwydawany by tylko wwiecie wirtualnym. Na-
bywane dobra iusugi miay take charakter wirtualny, nierzeczywi-
sty. Mimo nazwy pienidz by to tylko elektroniczny gadet, dodatek
urealniajcy wiat gier. Jednak stopniowo moliwo wykorzystania
pienidza wirtualnego zacza si przenosi do wiata realnego. Jest to
zdecydowanie atwiejsze ni migrowanie rnych rodzajw pienidza
wirtualnego midzy rnymi wiatami wirtualnymi17, bowiem kontro-
la przepyww kapitaowych ipieninych na granicach wiatw wirtu-
alnych jest bardzo cisa.
O skali gospodarki wirtualnej wiadcz dane Banku wiatowego.
Wedug prowadzonych bada, w Chinach i Wietnamie 100 tys. osb
zawodowo gra w wirtualne gry, zarabiajc w nich wirtualne pieni-
dze ikupujc za te pienidze wirtualne towary, ktre potem sprzeda-
j w wiecie realnym. Nabywcami s gracze, ktrzy nie maj czasu
iumiejtnoci, aby gr osiga wirtualny majtek, maj za to realne
pienidze pozwalajce im ten majtek kupowa. Skala transakcji jest
imponujca. Ju pi lat temu warto rynku dbr, usug (i postaci)
wirtualnych bya szacowana na ponad 2 do 3 mld dolarw18.
Wnowoczesnych wiatach komputerowych kreowane s take wir-
tualne rynki finansowe, zgied ikantorami umoliwiajcymi zamian
walut realnych na wirtualne. Pojawiaj si te oszustwa, niestety nie
wirtualne, ale jak najbardziej rzeczywiste. Na przykad wwiecie Se-
cond Life dziaa wirtualny bank Ginko. Jego twrca zbudowa sie wir-
tualnych wpatomatw, gromadzc wten sposb wirtualne rodki na
wirtualnych, ale wysoko oprocentowanych kontach bankowych. Bank
wkrtce znikn, astraty zostay szacowane na 700 tys. dolarw (rze-
czywistych). Mimo to skala obrotw pieninych na wirtualnym rynku
Second Life signa w2008 r. a 350 mln dolarw. Rekordowego dnia
zawarto transakcje na kwot ponad 1,9 mln dolarw19.
Jednym z najwikszych fenomenw i najciekawszych zjawisk pie-
ninych wspczesnego wiata jest bitcoin pienidz wirtualny ist-
17
A.Borcuch, Ewolucyjne uwarunkowania pienidza cyfrowego, s. 198.
18
V. Lehdonvirta, M. Ernkvist, Knowledge Map of the Virtual Economy, The
World Bank, Washington, 2011, s. 10-14.
19
niejcy samoistnie, nie zwizany z adn gr ani z adnym wiatem

wirtualnym. Czsto jego powstanie jest interpretowane jako sprzeciw
wobec rzdzcych wspczesnym wiatem finansw przeciw bankie-
rom, instytucjom finansowym i bankom centralnym20. Nowej waluty
nikt nie kontroluje i nie nadzoruje. To jej zaleta, ale i podstawowa
wada. Bitcoin nie ma za sob kilkusetletniej historii (tak jak wik-
szo walut na wiecie), na stray jego stabilnoci nie stoi aden bank
centralny o ugruntowanej reputacji i wreszcie nie jest on prawnie
usankcjonowanym rodkiem patniczym. Nie ma mocy zwalniania ze
zobowiza na jakim terytorium21. Twrc nowej waluty jest infor-
matyk iprogramista posugujcy si pseudonimem Satoshi Nakamoto.
Nowy pienidz powsta na pocztku 2009 r., azasady jego obiegu (emi-
sji) zostay opisane wartykule Bitcoin; APeer-to-Peer Electronic Cash
System.22 Bitcoin jest to 32-znakowy kod informatyczny (wniektrych
artykuach mona spotka rwnie informacje o34-znakowym kodzie),
ktry moe by swobodnie przesyany pomidzy uytkownikami wsieci
typu peer-to-peer. Do posugiwania si nim konieczne jest uycie infra-
struktury kluczy kryptograficznych.
Zasadniczym pytaniem pojawiajcym si przy analizowaniu waluty
jest pytanie ojej emitenta. Skd si bior bitcoiny? Wwiecie cyfrowym
s one wykopywane (mining) przez uytkownikw. Sie tworzy iroz-
dysponowuje nowe porcje monet mniej wicej sze razy w cigu go-
dziny. Rozdzielane s one midzy uytkownikw woparciu ostosunek
mocy obliczeniowych ich komputera do mocy obliczeniowej caej sieci.
Samo wykopywanie pienidza, czyli jego emisja, polega na rozwi-
zywaniu zada kryptograficznych o rosncej skali trudnoci. Stopie
skomplikowania zada jest dynamicznie kontrolowany imodyfikowa-
ny. Jeeli wydobywanie trwa rednio w cigu tygodnia duej ni 12
minut, to poziom trudnoci spada, ajeeli krcej to wzrasta. Posia-
dacz bitcoinw przechowuje je w wirtualnych portfelach odpowiednio
zabezpieczonych.
20
J. Marczuk, Wolny pienidz internetowy, Bloomberg Businessweek nr 6
(31)/2013, 11-17 lutego 2013.
21
M. Bitner, Bitcoin nowe zagroenie dla systemu finansowego?, www.pb.pl,
data dostpu 27.03.2013.
22
S.Nakamoto, Bitcoin: APeer-to-Peer Electronic Cash System, http://bitcoin.org/
bitcoin.pdf, dostp dnia 11.04.2013.
Bitcoin moe by wydawany na zakup wirtualnych irealnych towa-

rw iusug, wymieniany na realne waluty oraz moe by przedmiotem
gry na giedzie. Protokoy klucza publicznego oraz oparcie transferu
pienidza oacuch blokw daj gwarancj, e mona wkadej chwili
zweryfikowa, kto jest wacicielem konkretnego bitcoina. Dziki temu
mechanizmowi mona rwnie swobodnie i nieodwracalnie dokony-
wa przekazania pienidza, jednoznacznie zmieniajc jego waciciela
(nie tak jak wprzypadku innego rodzaju dbr cyfrowych, ktre mona
wnieskoczono kopiowa, przekazywa idalej posiada). Ta nieod-
wracalno przeprowadzanych transakcji jest chyba jedn znajczciej
podnoszonych wad nowego systemu (utrudnia wycofanie si zzawiera-
nych transakcji). Innym wskazywanym zagroeniem jest brak instytu-
cjonalnego nadzoru nad bitcoinowym rynkiem pieninym, co czyni go
potencjaln pralni pienidzy23. Jest on naraony rwnie na wyst-
powanie baniek spekulacyjnych .(Co stao si w2009 r., kiedy warto
bitcoinw najpierw wzrosa do 33 dolarw, by potem raptownie spa
do 3 dolarw. Podobnie na pocztku 2013 r. cena bitcoinw wzrosa z15
dolarw wstyczniu do 250 wkwietniu, by wcigu jednego dnia spa
do 150 dolarw24). Obrocy nowej waluty podnosz, e pytko rynku
czyni go nieatrakcyjnym dla duych inwestorw idziki temu odpor-
nym na spekulacje, ale pojawiaj si ju informacje oprbach instytucji
finansowych umieszczania wswoich portfelach pienidza wirtualnego.
Brak kontroli nad tym, co dzieje si na rynku, moe te rodzi obawy
owystpienie inflacji. Jednak wsamej zasadzie generowania nowych
porcji bitcoinw zaszyty jest mechanizm antyinflacyjny. Generowane
pakiety s coraz mniejsze, amaksymalna liczba moliwych do wykopa-
nia monet wynosi 21 milionw. W2013 roku zostanie wygenerowana
poowa tej wielkoci, aw2017 ju 75%. Emisja zakoczy si okoo 2033
roku. Ograniczona wielko emisji nie oznacza zagroenia deflacj.
Pojedynczy bitcoin moe by dzielony a do omiu miejsc po przecin-
ku. Oznacza to moliwo istnienia wobiegu 2,1 * 1015 jednostek pie-
ninych. Oprzewidywanym wzrocie wartoci wirtualnego pienidza
wiadczy fakt, e w praktyce ju blisko polowa bitcoinw przechowy-
wana jest wwirtualnych portfelach wnadziei na wzrost ich wartoci25.
23
K.Urbaski, Krach wirtualnej waluty, Rzeczpospolita, 13.04.2013.
24
Bitcoinowa baka pka?, www.wp.pl/ businessinsider.com 11.04.2013, dostp
dnia 11.04.2013.
25
S.Ogrek, Waluta lepsza od zota, www.wp.pl, dostp dnia 27.03.2013.
Wocenie jego uytkownikw nowy pienidz ma liczne zalety26. Jest

pienidzem wolnym, co dla internautw iprogramistw ma ogromna
warto. Transakcje zawierane przy jego udziale dokonuj si wsposb
natychmiastowy ibez koniecznoci istnienia porednikw, aco za tym
idzie ponoszenia dodatkowych kosztw transakcyjnych. Koszty emi-
sji w stosunku do wartoci monety s znikome (ale jednak s) i nikt
(przynajmniej tak si wydaje) nie czerpie zyskw zsamej emisji. Nikt
te wramach akcji ratowania bankw nie moe wykopa troch wicej
bitcoinw. Ryzyka zwizane z posugiwaniem si ienidzem wirtual-
nym, oczym bya mowa wczeniej take istniej. Przede wszystkim do-
tycz one moliwoci wzrostu baki spekulacyjnej, ktra na skutek po-
wiza pomidzy wiatem wirtualnym irealnym moe atwo przenie
si do tego ostatniego. Kolejne ograniczenie zwizane jest zpytkoci
rynku bitcoinowego. Jest wswoich rozmiarach ograniczony inie moe
zaspokoi zapotrzebowani na porednika wymiany nawet ograniczonej
tylko do wirtualnego wiata. Ponad to wykopywanie iposugiwanie si
bitcoinami jest jak na razie do skomplikowane isi rzeczy ograni-
czone do wskiego grona wtajemniczonych. Oniewielkiej skali wpy-
wu bitcoina na wiatowy system finansowy wiadczy opinia ekspertw
Europejskiego Banku Centralnego27. Wskazuj oni na brak zagroe
ze strony walut wirtualnych dla stabilnoci systemu finansowego. Rw-
noczenie podkrelaj istotne zagroenia dla uytkownikw bitcoinw
wynikajce zbraku nadzoru nad tym segmentem rynku finansowego
ipotencjalnym zagroeniem przestpczoci.
Podsumowanie
Pienidz wraz zrozwojem gospodarki przechodzi przemiany swo-

jej formy od pienidza towarowego a po najnowoczeniejszy pienidz
wirtualny bitcoin. Jak na razie, wydaje si, e pienidz wirtualny nie
zdominuje wiatowego systemu monetarnego i pozostanie raczej ga-
detem wwiecie wirtualnym. Wzwizku ztym pozycja bankw cen-
26
M. Bitner, Bitcoin nowe zagroenie dla systemu finansowego?, www.pb.pl,
data dostpu 27.03.2013.
27
Virtual Currency Schemes October 2012, EBC, Frankfurt, 2012, s. 6-7.
tralnych, jako emitentw i stranikw wartoci pienidza jest nieza-

groona. Obowizek czuwania nad stabilnoci systemw finansowych
spoczywajcy na wadzach monetarnych sprawia jednak, e s one
zainteresowane rozwojem rynku pienidza wirtualnego. Jest to szcze-
glnie istotne zpunktu widzenia uczestnikw rynkw finansowych, za-
rwno rynkw wirtualnych, jak irzeczywistych. Nowy pienidz oprcz
wielu zalet rodzi te nowe ryzyka. Brak specjalnie powoanej instytu-
cji czuwajcej nad sytuacj na wirtualnym rynku pieninym sprzyja
powstawaniu spekulacji igwatownym spadkom kursu cyfrowego pie-
nidza, co zwiksza ryzyko posugiwanie si nim28. Rodzi to rwnie
zagroenie przeniesienia kryzysu wirtualnego do wiata rzeczywiste-
go. Dlatego rola bankw centralnych iinnych instytucji powoanych do
nadzorowania rynkw finansowych powinna by wstosunkw do walut
wirtualnych dua.
Bibliografia
Application of FinCENs Regulations to Persons Administering, Ex-

changing, or Using Virtual Currencies, 18 marzec 2013, dostp dnia
27.03.2013
Bitcoinowa baka pka?, www.wp.pl/ businessinsider.com 11.04.2013, do-
stp dnia 11.04.2013
Bitner M., Bitcoin nowe zagroenie dla systemu finansowego?, www.
pb.pl, data dostpu 27.03.2013
Borcuch A., Ewolucyjne uwarunkowania pienidza cyfrowego, CeDeWu,
Warszawa, 2013
Duwendag D., Kettere K., Ksters W., Pohl R., Simmert D.B., Teoria pie-
nidza ipolityka pienina, Poltext, Warszawa, 1996
Lehdonvirta V., Ernkvist M., Knowledge Map of the Virtual Economy, The
World Bank, Washington, 2011
Kiersnowski R., Moneta wiadek historii, Polskie Towarzystwo Numiz-
matyczna, Warszawa, 2006
Kokoszczyski R., Wspczesna polityka pienina wPolsce. PWE, Warsza-
wa, 2004
28
K.Urbaski, Krach wirtualnej waluty, Rzeczpospolita, 13.04.2013.
Marczuk J., Wolny pienidz internetowy, Bloomberg Businessweek, Nr 6

(31)/2013, 11-17 lutego 2013
Mielczarek M., Mennictwo staroytnej Grecji, Polskie Towarzystwo Nu-
mizmatyczne, Warszawa, 2006
Morawski W., Zarys powszechnej historii pienidza ibankowoci, Wydaw-
nictwo TRIO, Warszawa, 2002
Morawski W., Od marki do zotego, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-
szawa, 2008
Nakamoto S., Bitcoin: APeer-to-Peer Electronic Cash System, http://bitco-
in.org/bitcoin.pdf, dostp dnia 11.04.2013
Przybylska-Kapuciska W.,(red), Wspczesna polityka pienina, Difin,
Warszawa 2008
Ogrek S., Waluta lepsza od zota, www.wp.pl, dostp dnia 27.03.2013
Virtual Currency Schemes October 2012, EBC, Frankfurt, 2012
Urbaski K., Krach wirtualnej waluty, Rzeczpospolita, 13.04.2013
Evolution of Currency. Is Digital Money May Become

the Currency of the Future?
Summary
Describing the development of money from goods money up to virtual

money is apurpose of the article. The particular attention was devoted to
the most modern, universally used form of virtual money bitcoin. In the first
part of the article transformations of forms of money were discussed. Cir-
cumstances were presented entering goods money into the trade, passages
to money in the form of bullion coins. Circumstances of the appearance of the
paper money were described, and then of e-money. Principles of operation of
the fiat money were shown. The second part of the work was devoted to ex-
pressing premises of the appearance of virtual money. Circumstances were
described leading into the virtual circulation bitcoin. Principles of operation
of new money and his virtues were indicated. The particular attention was
devoted to threats to virtual and real markets resulting oneself from the
appearance of virtual money. In the summary the attention was attracted
to the need to establish the close supervision above the market of bitcoin.
Key words: currency, virtual currency, bitcoin

Beata wiecka1
Analiza stanu iperspektyw rozwoju patnoci

bezgotwkowych wPolsce
Wstp
W dobie postpujcej globalizacji usug finansowych i zmiany po-

trzeb gospodarstw domowych mona zaobserwowa powolne, aczkol-
wiek widoczne, zastpowanie gotwkowego sposobu dokonywania pat-
noci bezgotwkowymi instrumentami patniczymi. Zwikszajca si
liczba aktywnych rachunkw bankowych wyzwala zapotrzebowanie
na korzystanie zkart patniczych, instrumentw bankowoci elektro-
nicznej, patnoci poprzez Internet, jak rwnie patnoci mobilnych.
Zwikszanie powszechnoci obrotu bezgotwkowego jest szczeglnie
wyrane wkrajach wysoko rozwinitych. Widoczna jest silna zaleno
midzy rozwojem gospodarczym a rozwojem obrotu bezgotwkowego.
Dlatego te (i nie tylko z tego powodu) wiele instytucji w Polsce za-
biega o wiksze upowszechnienie obrotu bezgotwkowego. Nasz kraj
coraz bardziej intensywnie dziaa na tym polu, czego dowodem s licz-
ne dziaania Narodowego Banku Polskiego suce upowszechnianiu
obrotu bezgotwkowego, jak rwnie Zakadu Ubezpiecze Spoecz-
nych czy te bankw detalicznych. WPolsce nadal dominuje gotwka,
a obrt bez jej uycia upowszechnia si powoli, na co wskazuj dane
Europejskiego Banku Centralnego, z ktrych wynika, e w ostatnich
1
Beata wiecka, dr hab., Uniwersytet Szczeciski, Wydzia Zarzdzania iEkono-
miki Usug, prof. US, beata.swiecka@wzieu.pl
400 Beata wiecka
latach Polska zajmuje jedno zostatnich pozycji, awielokrotnie zajmo-

waa ostatni lokat wrd krajw czonkowskich UE pod wzgldem
rozwoju usug patniczych i wykorzystania podstawowych bezgotw-
kowych instrumentw patniczych. Fakt odstawania naszego kraju od
pozostaych krajw czonkowskich UE wskazuje na potrzeb zmiany
wtym zakresie, wtym nastawienia spoeczestwa do bezgotwkowych
form patnoci. Celem opracowania jest analiza stanu rynku patnoci
bezgotwkowych, kierunku i perspektyw rozwoju z wykorzystaniem
narzdzia analizy opisowej.
1. Obrt ipatnoci bezgotwkowe wPolsce
Obrt bezgotwkowy2 jest jednym ze wskanikw poziomu rozwoju

gospodarczego danego kraju. Kraje wysoko rozwinite s jednoczenie
liderami na rynku kart patniczych, patnoci internetowych, czy liczby
rachunkw bankowych, na co ma wpyw wiele rnorodnych czynni-
kw, wtym wszczeglnoci poziom zamonoci spoeczestwa, zaufa-
nie do instytucji finansowych orazczynniki kulturowe. Okorzyciach
z rozwoju obrotu bezgotwkowego przekonywa nie trzeba, o czym
wiadcz m.in. statystyki Europejskiego Banku Centralnego, szacujce
ograniczenie kosztw emisji iobsugi pienidza gotwkowego, co ozna-
cza wymierne korzyci dla budetu pastwa. Wprowadzenie obrotu
2
Wstrategii rozwoju obrotu bezgotwkowego obrt bezgotwkowy jest definiowa-
ny jako rozliczenia pienine, wktrych na kadym etapie cyklu rozliczeniowego doko-
nywany jest transfer rodkw pieninych zina rachunki bankowe (lub konta wasne
bankw), awic zarwno po stronie dunika (patnika), jak ipo stronie wierzyciela (be-
neficjenta) oraz wrozrachunkach pomidzy bankami rozliczenie przybiera wycznie
form zapisw na rachunkach bankowych rozliczajcych si podmiotw (zwyjtkiem
zapaty instrumentem pienidza elektronicznego, gdzie ma miejsce transfer rodkw
pieninych zinstrumentu pienidza elektronicznego na urzdzenie go akceptujce).
Inaczej mwic, transakcje bezgotwkowe dotycz rozlicze pieninych, w ktrych
obie strony rozliczenia (dunik iwierzyciel) posiadaj rachunek bankowy ina adnym
etapie rozlicze nie dochodzi do uycia gotwki. Charakter transakcji bezgotwkowej
ma rwnie transakcja patnicza z wykorzystaniem instrumentu pienidza elektro-
nicznego; w: Strategia rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2009-2013,
Narodowy Bank Polski, Zwizek Bankw Polskich, Koalicja na Rzecz Obrotu Bezgo-
twkowego iMikropatnoci, Warszawa, luty 2009, s. 9.
Analiza stanu iperspektyw rozwoju patnoci bezgotwkowych wPolsce 401
bezgotwkowego dziki zwikszeniu jawnoci dokonywanych operacji

wpynie na zmniejszenie szarej strefy i wzrost dochodw do budetu
pastwa. Wprowadzenie rozlicze bezgotwkowych w wiadczeniach
emerytalno-rentowych oraz urzdach skarbowych moe przyczynia
si do kolejnych korzyci dla organw publicznych. Podmiotem zain-
teresowanym wprowadzeniem obrotu bezgotwkowego jest rwnie
sektor bankowy, ktry czerpie korzyci zobnienia kosztw obsugi go-
twki, ograniczenia strat zwizanych zprzestpstwami gotwkowymi,
atake upowszechnianie rnorodnych usug bankowych, aco za tym
idzie wzrost przychodw bankw. Dla przedsibiorcw, atake osb fi-
zycznych upowszechnianie obrotu bezgotwkowego przynosi wymierne
korzyci zwizane z ograniczaniem kosztw gotwki (w tym z utrzy-
mywaniu wasnych punktw kasowych), oraz wygoda w dostpie do
rodkw3.
Patnoci bezgotwkowe w ostatnich kilkunastu latach zyskay
znaczc aprobat spoeczn, ajednoczenie intensywnie si rozwijaj.
Wygoda, bezpieczestwo, obnienie kosztw obsugi biznesu iklienta
indywidualnego to podstawowe powody, dla ktrych rynek patnoci bez-
gotwkowych przeywa gwatowny rozwj. Stale zwikszajca si oferta
instytucji patniczych ibankw korzystnie wpywa na ogln struktur
patnoci masowych. Klient sta si wymagajcy, ale i bardziej otwar-
ty na innowacyjne rozwizania. Wcelu zwikszenia obrotu bezgotw-
kowego zosta przygotowany Program rozwoju obrotu bezgotwkowego
wPolsce na lata 20142020. Ma posuy zmniejszeniu kosztw obrotu
gotwkowego, ale te ograniczy zjawisko wykluczenia finansowego.
Zraportu Narodowego Banku Polskiego, opublikowanego wiosn
2012 roku, wynika, e wci okoo dwch trzecich staych patnoci
jest realizowane przy uyciu gotwki. Wrd bezgotwkowych spo-
sobw regulowania rachunkw dominuje przelew za porednictwem
bankowoci internetowej. Szczegln grup, ktrej dotyczy program,
s osoby starsze. A do instytucji zaangaowanych w jego realizacj
nale te Zakad Ubezpiecze Spoecznych iKasa Rolniczego Ubez-
pieczenia Spoecznego. ZUS wypaca wiadczenia dla 7,5 mln osb,
zczego 47 proc. tej grupy odbiera emerytur za porednictwem listo-
3
Obrt bezgotwkowy zalety ikorzyci wynikajce zjego upowszechnienia, Na-
rodowy Bank Polski, Departament Systemu Patniczego, Grupa Robocza ds. Programu
Obrotu Bezgotwkowego przy Koalicji na Rzecz Obrotu Bezgotwkowego iMikropat-
noci, Warszawa 2008, s. 2.
402 Beata wiecka
nosza. Taka forma wypaty kosztuje ok. 300 mln z rocznie. Forma
bezgotwkowa jest prawie dziesiciokrotnie tasza. Co roku liczba
emerytw korzystajcych zkonta bankowego ronie, ale tylko okilka
punktw procentowych. Ministerstwo Finansw szacuje, e jeli za
dwa lata rachunki bankowe bdzie miao 70 proc. emerytw irenci-
stw, ktrym wiadczenia wypaca ZUS, to oszczdnoci wynios oko-
o 130 mln z. Wprzypadku KRUS, przy zaoeniu, e udzia procento-
wy liczby wypat na rachunki bankowe wzronie podobnie jak wZUS
(dzi konta ma ok. 30 proc. rolnikw), koszty obsugi uda si zmniej-
szy o ok. 47 mln z. Organizacje pozarzdowe, konsumenckie oraz
przedsibiorcy zwracaj uwag, e jeli obrt bezgotwkowy ma si
upowszechni, powinny ulec obnieniu opaty za uywanie kart ipro-
wizje transakcyjne. Opaty od transakcji bezgotwkowych kartami s
niewidoczne dla klienta, ale bolesne dla przedsibiorcw. Opaty za
posugiwanie si kartami patniczymi s wPolsce ponad dwukrotnie
wysze ni rednio wUnii Europejskiej4.
2. Patnoci kartami patniczymi jako element obrotu

bezgotwkowego
W sferze patnoci detalicznych Polska jest krajem o przewadze

obrotu gotwkowego. Wedug Raportu McKinsey Payment Profit
Pool Model z2005 roku ok. 98 % transakcji wPolsce realizowanych
byo w formie gotwkowej5. Od tamtego czasu wiele ulego zmianie
wtym zakresie. Znacznie upowszechni si obrt kartami patniczy-
mi, atake innymi instrumentami obrotu bezgotwkowego, stay si
naturalnym elementem w transakcjach kupna i sprzeday. Wedug
bada z wrzenia 2007 roku SMG KRC na zlecenie NBP, gotwka
zdecydowanie dominuje przy dokonywaniu zakupw w mniejszych
sklepach spoywczych oraz za drobne usugi (ok. 97,8% transakcji
opacanych jest w formie gotwkowej). Jedynie w przypadku zaku-
pw wsupermarketach ina stacjach benzynowych czstotliwo sto-
4
rynku polskim, Raport NBP, Departament Systemu Patniczego, Warszawa 2012.
5
Payment Profitability Model Poland, McKinsey, Warszawa 2005.
sowania kart bya wiksza iwynosia ok. 30% (kartami debetowymi

pacio ok. 20% klientw, kartami kredytowymi ok. 10%)6. Niemniej
jednak nastpuje stopniowy rozwj patnoci instrumentami bezgo-
twkowymi przy czym dynamika wzrostu jest rna wzalenoci od
konkretnych form patnoci (polecenia przelewu, polecenia zapaty
ikart patniczych).
Na wiecie, jak rwnie iwPolsce, bezgotwkowe transakcje re-
alizowane s wduej mierze przy uyciu kart patniczych. WPolsce
w kocu 2000 r. na rynku funkcjonowao ponad jedenacie tysicy
kart patniczych, za ju w 2012 roku liczba zwikszya si do po-
nad trzydziestu trzech milionw sztuk, za w2016 roku planowana
jest na trzydzieci pi milionw. To, e Polacy rozkochali si wkar-
tach patniczych potwierdzaj statystyki. Rozkochali si jest pojciem
by moe na wyrost, na pewno zaakceptowali. Sigajc pamiciom do
pocztkw kart patniczych w Polsce, kiedy to w 1993 roku, po raz
pierwszy zostay wydane karty dla osb fizycznych, a rokiem 2013,
naley stwierdzi, e dwudziestoletni okres rozwoju tego instrumentu
by dynamiczny i wielokierunkowy. Obecnie dominuj karty hybry-
dowe, zawierajce zarwno pasek jak i mikroprocesor, ktre z ko-
cem 2012 roku stanowiy ok. 82% wszystkich kart patniczych, za
magnetyczne 18%, mikroprocesorowe 0,1 % iwirtualne 0,5 %. Na
pocztku rynku patnoci kartami patniczymi dominoway transak-
cje gotwkowe, charakteryzujce si tym, e klienci posiadajcy kart
patnicz, chcc dokona patnoci wybierali pienidze zbankomatu
i pacili gotwk. Z uwagi na brak odpowiedniej wiedzy, wiadomo-
ci, a zarazem i infrastruktury tendencja ta utrzymywaa si przez
wiele lat. Zkocem 2012 roku ponad 60% transakcji kartami patni-
czymi stanowiy transakcje bezgotwkowe, realizowane w punktach
akceptujcych karty, za niecae 40% to transakcje gotwkowe. Jak
na dwudziestoletni rynek poziom transakcji gotwkowych jest nadal
duy, co jest wynikiem braku odpowiedniej infrastruktury ito gw-
nie wmaych miejscowociach. Zwikszenie liczby punktw akceptu-
jcych karty moe wniedugim czasie ulec zwikszeniu, na co moe
mie wpyw obnienie opat interchange, ktr ponosz sprzedawcy
dbr iusug. Obnika kosztw ponoszonych przez sprzedawcw dbr
M.Polasik, K.Maciejewski, Innowacyjne usugi patnicze wPolsce ina wiecie,

6
Raport NBP, czerwiec 2008, s. 99-100.

404 Beata wiecka
iusug moe znaczco wpyn na zwikszenie punktw honorujcych

karty, atym samym ina zwikszenie bezgotwkowych patnoci kar-
tami patniczymi.
Dywersyfikacj w zakresie patnoci bezgotwkowych stanowi
wprowadzone w2001 roku karty wirtualne, ktre mog funkcjonowa
wpostaci karty plastikowej lub te wydruku papierowego, zaopatrzone-
go wspecjalny numer identyfikacyjny umoliwiajcy realizacj trans-
akcji. Karty wirtualne, umoliwiajce dokonywanie patnoci wsieci,
mog korzystnie wpyn na rozwj handlu elektronicznego wPolsce,
ktry mimo wzrostu zainteresowania Internetem i niewtpliwej wy-
gody wdokonywaniu zakupw nie osiga zbyt duych rozmiarw. Ma
to zwizek z obaw o bezpieczestwo patnoci. Karty te wypeniaj
luk wtransakcjach bezgotwkowych. Ich liczba nie jest dua, gdy na
koniec 2012 roku to zaledwie 0,4% wszystkich kart wPolsce osigajc
wielko 122,4 tysica sztuk.
3. Analiza patnoci zblieniowych imobilnych wPolsce
Pytanie, czy plastik nadal bdzie potrzebny, gdy do gosu doszy

patnoci mobilne, zarwno zdalne (ang. remote) jak i zblieniowe
(ang. proximity). Patnoci remote to alternatywa dla gotwki, kt-
re mog by wszdzie realizowane i w kadym czasie, a uytkow-
nik kojarzy rdo pienidza (rachunek bankowy, karta patnicza)
znumerem telefonu komrkowego. Patnoci te realizowane s dzi-
ki technologiom SMS, WAP, USSD. Patnoci proximity dziki tech-
nologii NFC imikroprocesorowi pozwalaj na uzyskanie informacji
o stanie rachunku poprzez odczytanie jej przez terminal z czytni-
kiem kart zblieniowych. Rodzi si pytanie, czy patnoci mobilne
zrewolucjonizuj obrt bezgotwkowy i zastpi karty? Chyba,
jeszcze za wczenie rokowa. Telefon komrkowy moe ju wkrtce
zastpi drobne w portfelu i w pewnym zakresie karty patnicze.
wiat opanowuje moda na patno mobiln. Organizacja Visa Eu-
rope prognozuje, e do 2020 roku poowa transakcji patniczych na
kontynencie bdzie odbywaa si za pomoc urzdze mobilnych.
Prognozy maj to do siebie, e sprawdzaj si lub nie. Niewtpliwie
jest to kierunek, oktrym nie byo mowy wmomencie wprowadze-

nia kart patniczych. Pewne jest to, e obrt bezgotwkowy iformy
patnoci bezgotwkowych bd coraz czciej gociy na rynku. Jest
on na tyle dynamiczny ielastyczny, aprzy tym Polacy otwarci na
nowoci, e zblieniowe karty imobilne aplikacje patnicze wtelefo-
nie stanowi alternatyw dla gotwki idaj wiksze pole wyboru dla
ich posiadaczy. To ju nie jest nuta przyszoci, ale rzeczywisto,
ktr determinuj sprawy finansowe zwizane zinwestycj wnowy
projekt, dojrzao finansowa uytkownikw i ich zapotrzebowania
na tego typu przedsiwzicie. Obawy jak zawsze wtej sytuacji bu-
dz sprawy zwizane bezpieczestwem nowych rozwiza w pat-
nociach bezgotwkowych.
Patnoci zblieniowe s dostpne w 41 krajach i niemal 500 tys.
punktw akceptujcych patnoci przy uyciu technologii PayPass na
caym wiecie. WPolsce ponad 40% kart MasterCard iMaestro to karty
wyposaone wtechnologi PayPass, ponad 10% wszystkich transakcji
kartami MasterCard wPolsce jest dokonywanych za pomoc PayPass,
a technologia ta dostpna jest w 20% punktw akceptujcych karty.
Sie ta stale si powiksza, gdy zdecydowana wikszo nowo instalo-
wanych lub wymienianych terminali jest przystosowana do technologii
bezstykowej.
Patnoci mobilne funkcjonuj na rynku do krtko. Jako jeden
zpierwszych pojawi si wlipcu 2007 roku system mPay, wktrym
numer telefonu powizany by zelektroniczn portmonetk. Wczerw-
cu 2011 roku byo 250 tys. uytkownikw, po czym mPay przystpi
do MasterCard Mobile, podobnie jak SkyCash, ktry wprowadzony
zosta na rynek wlipcu 2009 roku igdzie numer telefonu powiza-
ny zosta z elektroniczn portmonetk. W 2011 roku uruchomiony
zosta system MasterCard Mobile Polska, pozwalajc na powizanie
numeru telefonu z kartami patniczymi, gdzie transakcja patnicza
dokonywana za pomoc aplikacji zainstalowanej i aktywowanej na
karcie SIM. Partnerami wtworzeniu platformy mobilnej MasterCard
Mobile Polska byli: CallPay, Upad, CardMobile, mPay, SkyCash, In-
Post, mobiParking, iplay.pl. Wpadzierniku 2012 roku T-Mobile we
wsppracy wMasterCard wprowadzili MyWallet, bdc tym samym
pierwszym w Europie wdraanym komercyjnie tak zaawan-
sowanym rozwizaniem, pozwalajcym zintegrowa w te-
lefonie komrkowym w peni funkcjonalne karty patnicze,
406 Beata wiecka
atake inne usugi. Wprowadzenie usug wtechnologii NFC do te-

lefonu komrkowego otwiera dla ich uytkownikw szeroki wachlarz
nowych moliwoci, wtym cyfrowe klucze, bilety, karty lojalnociowe
ipartnerskie, anawet dokumenty tosamoci. Pytanie, czy uytkow-
nicy tego wanie oczekuj. Wmomencie wprowadzenia kart na rynek
polski, mwio si okartach uniwersalnych, ktre miay spenia nie
tylko rol patnicz, ale rwnie dokumentw tosamoci, ksieczki
zdrowia, indeksu, kart bibliotecznych itp. Prognozy byy, ale niestety
nie spenione. Pytanie, czy obecnie jest czas na poczenie transakcji
finansowych zniefinansowymi iczy to wanie telefon wpoczeniu
zkart patnicz ma t luk wypeni. Wchwili obecnej dy si do
tego, by smartfon wprzyszoci integrowa usugi telekomunikacyjne
i finansowe. Bierze si rwnie pod uwag moliwoci zarzdzania
zakupami czy patnociami, proponowania najbliszego, najkorzyst-
niejszego miejsca gdzie klient moe dokona zakupw. Na polskim
rynku dziaa coraz wicej firm oferujcych patnoci mobilne. Mo-
tywacj do powstawania kolejnych firm s wysokie koszty obsugi
transakcji kartami patniczymi. Prowizje, jakie musz paci punkty
akceptujce patnoci kartami bankowymi s wysokie, co wicej naj-
wysze w Europie. Niestety dua liczba systemw mobilnych, tym
samym due rozdrobnienie w zakresie patnoci mobilnych zadzia-
a zapewne na ich niekorzy. W chwili obecnej nie ma miejsca na
rynku dla tylu nowych podmiotw. Du przewag w tym zakresie
ma Visa i MasterCard, ktre jako dugoletni gracze na rynku kart
patniczych maj dowiadczenie ibaz klientw. Promujc patnoci
mobilne z wykorzystaniem bankowej karty patniczej zintegrowa-
nej zkart SIM wsmartfonach zform zblieniow maj olbrzymi
przewag w stosunku do duo mniejszych i mniej dowiadczonych
firm rynku patnoci mobilnych. Jesieni 2012 roku mBank iRaiffe-
isen Polbank, apniej Getin Noble udostpniy klientom moliwo
zintegrowania kart MasterCard zsmartfonem wsieciach Orange iT-
-Mobile. Nie ma wtpliwoci, e jest miejsce, a nawet potrzeba dla
kolejnego gracza na rynku kartowym.7 Realn alternatyw dla Visy
i MasterCarda stanowi Bank PKO BP z wprowadzonym wasnym
systemem patnoci mobilnych onazwie IKO, ktry dziki szerokiej
7
Karty znikaj w smartfonach. Trwa walka o standard patnoci mobilnych,
Gazeta Prawna 25.03.2013.
bazie klientw oraz sieci akceptacji, ktrej Bank nie musi budowa
od zera ma due szanse konkurowa zVis iMasterCardem. Aplika-
cja IKO, ktr PKO BP nazywa mobiln rewolucj, to poczenie
wjednym rozwizaniu funkcji bankowych zpatniczymi. Pozwala ona
midzy innymi na patno telefonem za zakupy w sklepie poprzez
wpisanie kodu wygenerowanego w aplikacji IKO, wypat gotwki
z bankomatu (t sam metod) czy na dokonanie przelewu znajc
jedynie numer telefonu odbiorcy. Inn nowoci jest moliwo two-
rzenia czekw, ktre pozwalaj na pacenie wsklepach lub wypat
pienidzy z bankomatu nawet bez posiadania przy sobie telefonu
transakcj potwierdza si dziewiciocyfrowym numerem czeku.8 Na
zdobycie znaczcej pozycji bdzie mia szans tylko taki system, kt-
ry przy wysokiej jakoci zapewni atrakcyjn cen. Obecnie akcep-
tanci szukaj rozwiza taszych ni karty patnicze. Standardowa
stawka interchange wPolsce wynosi 1,1 1,5% od transakcji karta-
mi patniczymi, za wEuropie to okoo 0,5 proc. IKO wraz zeServi-
ce, ktry jest najwikszym wPolsce dostawc usug patnoci elek-
tronicznych, zamierzaj zaproponowa stawki radykalnie nisze
od tych, ktre teraz oferuj MasterCard i Visa. Jeli IKO odniesie
nawet niewielki sukces na rynku, to obie organizacje bd zmuszone
w podobnym wymiarze obniy swoje opaty, aby mc rywalizowa
zsystemem polskiego banku. Ponadto poczynione zostay prace nad
uregulowaniem prawnym prowizji kartowych, ktrych wprowadze-
nie znacznie przyczynioby si do obnienia opat interchange. Rodzi
si jednak pytanie, czy takie uregulowanie jest konieczne, czy wy-
starczy wprowadzi trzeciego duego gracza na rynku transakcji mo-
bilnych stanowicego konkurencje dla Visa iMasterCard. Towarzy-
stwa te rozpoczy dziaania wkierunku obnienia opat interchange
do redniego poziomu wUnii Europejskiej, czyli 0,5-0,6%, chcc tym
samym doprowadzi do rynkowego porozumienia wsprawie prowizji
kartowych, eby unikn uregulowania tej kwestii ustaw, ktra by-
aby prawdopodobnie niekorzystna dla operatora.
D.Rzsa, Aplikacja patnoci mobilnych IKO rzuci wyzwanie Visie iMasterCar-

8
dowi, forsal.pl (7.03.2013).

408 Beata wiecka
Podsumowanie
Konkludujc, mona stwierdzi, e zmiany w zakresie form

patnoci bezgotwkowych postpuj tak szybko, e dzi trudno
przewidzie, ktra z form zrewolucjonizuje rynek. Jednake mona
dokona prby okrelenia jego modelu wbliskiej przyszoci. Gotwka
w obecnej, fizycznej formie cho dzisiaj dominuje na rynku polskim,
zostanie stopniowo (na ile to bdzie moliwe ikonieczne) wyeliminowa-
na i zastpiona bezgotwkowymi instrumentami patniczymi. Wyda-
waoby si jeszcze kilka lat temu, e form dominujc bd stanowi
karty patnicze, jednake wprowadzenie patnoci zuyciem telefonu
komrkowego nasuwa pewn wtpliwo. Faktem jest, e karty pat-
nicze s instrumentem bazowym i to na nich opiera si gwnie ob-
rt i patnoci bezgotwkowe, za wybr formy wiodcej jest kwesti
technologii iodpowiedzi na zapotrzebowanie rynku. Okoo dziesiciu
lat temu piszc artyku na temat modelu patnoci detalicznych, nie
uwzgldniaam patnoci mobilnych, gdy wtamtym czasie wogle nie
byy znane ioktrych nie myla ani wiat praktyki, ani nauki. Cho
nie wiadomo ile czasu to potrwa, to nie ulega jednak wtpliwoci, e
gotwka bdzie eliminowana zobiegu izastpowana przez bezgotw-
kowe formy patnoci. Ju od wielu lat zwikszaj swoj si rynko-
w ipozycj wspoeczestwie karty patnicze, najpierw magnetyczne,
teraz hybrydowe, a przy tym rwnie wirtualne i przedpacone. R-
norodno bezgotwkowych instrumentw patniczych jest dua i ma
zastosowanie wrodowisku wirtualnym jak irzeczywistym. Rodzi si
pytanie, czy transakcje mobilne, bd tylko transakcjami niskokwo-
towymi, czy to jest tylko preludium do wielozadaniowoci, ktr pla-
nowano dla kart patniczych, ktre miay swojego czasu by kartami
uniwersalnymi, czyli z jednej strony rodkami patniczymi, z drugiej
dowodami osobistymi, prawami jazdy, ksieczkami zdrowia itp. Przy-
szociowym rozwizaniem w patnociach bezgotwkowych, troch
odmiennym i kontrowersyjnym, cho bazujcym na bezgotwkowych
patnociach, jest nadawanie ludziom osobistego numeru identyfika-
cyjnego umieszczonego na ciele. Przy tak szybkim rozwoju technologii
za kilka kilkanacie lat moe to by czym normalnym. Wszczepianie
drobnych mikroprocesorw wciao ludzkie budzi ipowinno budzi wt-
pliwoci iniepokj. Wiele zwierzt ma obecnie wciele mikroprocesor,
umoliwiajc ich identyfikacj itym samym zawierajc m.in. informa-

cje owacicielu iprzebytych szczepieniach. Co do czowieka, to warto
przywoa wypowied Buta Willarda, wydawcy World Future Societys
Futurista, dla Marin Independent Journal z2 kwietnia 1989 r. (rd-
o? numer strony?): Technologia mikroprocesorw jest cakiem prosta
ipo maym doszlifowaniu moe by zastosowana uczowieka. Mona
sobie wyobrazi, e numer byby nadawany danej osobie przy narodzi-
nach imgby jej towarzyszy przez cae ycie. Prawdopodobnie moe
on by umieszczany na zewntrznej stronie doni. Mona go uywa
jako uniwersalnej karty identyfikacyjnej, zamiast kart kredytowych,
paszportu itym podobnych (...). Naley doda, e rozwj bezgotwko-
wych instrumentw patniczych nie zosta zakoczony imog pojawi
si cakiem nowe, dzi jeszcze nieznane, ktre uzupeni funkcjonujcy
model patnoci bezgotwkowych.
Bibliografia

wych na rynku polskim, Raport NBP, Departament Systemu Patni-
czego, Warszawa 2012.
Grka J.Synteza bada kosztw gotwki ibezgotwkowych instrumentw
patniczych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Warszawskiego, Proble-
my Zarzdzania, vol. 10, nr 4 (39).
Grka J., Synteza bada kosztw gotwki ibezgotwkowych instrumentw
patniczych. Problemy Zarzdzania 2012, vol. 10, nr 4 (39).
Karty znikaj w smartfonach. Trwa walka o standard patnoci mobil-
nych, Gazeta Prawna 25.03.2013.
Materiay Narodowego Banku Polskiego
Obrt bezgotwkowy zalety ikorzyci wynikajce zjego upowszechnienia,
Narodowy Bank Polski, Departament Systemu Patniczego, Grupa Ro-
bocza ds. Programu Obrotu Bezgotwkowego przy Koalicji na Rzecz
Obrotu Bezgotwkowego iMikropatnoci, Warszawa 2008.
Payment Profitability Model Poland, McKinsey, Warszawa 2005.
Patnoci mobilne zrewolucjonizuj wiat jak wynalezienie samochodu,
forsal.pl (24.10.2012).
Polasik M., Maciejewski K,. Innowacyjne usugi patnicze w Polsce i na
wiecie, Raport NBP, czerwiec 2008.
410 Beata wiecka
Polasik M., Marzec J., Fiszeder P., Grka J., Modelowanie wykorzystania
metod patnoci detalicznych na rynku polskim, Materiay iStudia Ze-
szyt nr 265, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2012.
Rzsa D., Aplikacja patnoci mobilnych IKO rzuci wyzwanie Visie iMa-
stercardowi, forsal.pl (7.03.2013)
Strategia rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce na lata 2009-2013, Na-
rodowy Bank Polski, Zwizek Bankw Polskich, Koalicja na Rzecz Ob-
rotu Bezgotwkowego iMikropatnoci, Warszawa, luty 2009.
World Payments Report 2011, Capgemini, The Royal Bank of Scotland,
Efrma 2011.
Analysis of Current State and Development Perspectives

of Non-Cash Transactions in Poland
Summary
In the era of ever-increasing globalization in the financial services and

changes of needs of households, slow but clearly visible replacement of the
cash method to non-cash payment instruments for payment can be observed.
The increasing number of active accounts triggers the need for the use of
payment cards, electronic banking instruments, payments via the Internet,
as well as mobile payments. Increasing prevalence of non-cash transactions
is particularly evident in developed countries, where astrong correlation be-
tween economic development and the development of cashless transactions
is visible. In Poland, still dominated by cash transactions, non-cash ones
spread slowly. Poland holds one of the last positions in the development of
payment services and use of basic non-cash payment instruments. The fact
that our country differs from others European Union member states indi-
cates the need for achange of attitude of financial institutions and attitudes
of people to non-cash forms of payment. The purpose of this article is to
analyze the state of cashless payments market, the direction and prospects
of its development, using descriptive analysis tool.
Key words: non-cash turnover, non-cash payments, credit cards, contact-

less payments, mobile payment
Tomasz Koliski1
Zwyczaje patnicze Polakw

wedug dzienniczkw patnoci
Wstp
Celem artykuu jest przedstawienie wybranych wynikw badania

zwyczajw patniczych Polakw zuyciem dzienniczkw patnoci2.
Jest to pierwsze tego typu badanie wykonane wPolsce. Dotychczas
badania mieszkacw zuyciem dzienniczkw patnoci przeprowa-
dzili ekonomici z nastpujcych bankw centralnych3: Oesterrei-
1
Tomasz Koliski, ekspert w Narodowym Banku Polskim, Departament Sys-
temu Patniczego, tomasz.kozlinski@nbp.pl, tomek.kozlinski@gmail.com.
Opinii przedstawionych w artykule nie naley utosamia z oficjalnym stanow-
iskiem NBP.
2
Wybrane wyniki badania zostay przedstawione wT.Koliski, Zwyczaje pat-
nicze Polakw, Narodowy Bank Polski, Departament Systemu Patniczego, Warszawa
grudzie 2012, s. 1-201, oraz zaprezentowane m.in. na posiedzeniu Rady ds. Systemu
Patniczego przy NBP wdniach 20 kwietnia i14 grudnia 2012 r. Raport zbadania jest
dostpny na stronie internetowej NBP:
http://www.nbp.pl/systemplatniczy/obrot_bezgotowkowy/zwyczaje_platnicze_Pola-
kow.pdf
3
T. Koliski, Porwnanie wynikw bada dzienniczkowych zwyczajw pat-
niczych przeprowadzonych na wiecie, Narodowy Bank Polski, Departament Systemu
Patniczego, Warszawa grudzie 2012, s. 1-69. Materia zaprezentowany na posiedze-
niu Rady ds. Systemu Patniczego przy NBP wdniu 14 grudnia 2012 r.
412 Tomasz Koliski
chische Nationalbank4, Deutsche Bundesbank5, Bank of Canada6,

Magyar Nemzeti Bank7, De Nederlandsche Bank8 i Reserve Bank
of Australia9.
Wyjtkowo dzienniczkw patnoci polega na tym, e umoli-
wiaj one bardzo dokadny iszczegowy sposb pomiaru zwyczajw
patniczych respondentw. Metoda ta polega na zapisywaniu przez
respondentw kadego dnia szczegowych informacji o wykonywa-
nych wszelkiego typu patnociach, bez wzgldu na warto imiejsce
patnoci.
Badanie skadao si z dwch powizanych bada na tej samej
1000-osobowej reprezentatywnej grupie Polakw w wieku od 18 lat.
Pierwsze badanie to wywiady osobiste wspomagane komputerowo
przez CAPI. Druga cz to 3-dniowe papierowe dzienniczki patnoci
wypeniane kadego dnia przez respondentw. Dni wywiadw iwype-
niania patnoci wdzienniczkach byy wmiar rwnomiernie rozoone
w czasie przeprowadzania badania, bez ich koncentracji na okrelo-
ne dni tygodnia lub czci miesica. Badanie zostao przeprowadzone
wterenie wpadzierniku ilistopadzie 2011 r. oraz wstyczniu 2012 r.,
pomijajc dni witeczne.
4
P. Mooslechner, H. Stix, K. Wagner, How Are Payments Made in Austria? Re-
sults of aSurvey on the structure of Austrian Households Use of Payment Means in the
context of Monetary Policy Analysis, Oesterreichische Nationalbank, Monetary Policy
& the Economy. Quarterly Review of Economic Policy Q2/06, Vienna, s. 111-134.
5
A. Hoffmann, H. Wrlen, A. Friedrich, N. Knaust, U. von Kalckreuth,
T.Schmidt, Payment behaviour in Germany. An empirical study of the selection and
utilisation of payment instruments in the Federal Republic of Germany, Deutsche Bun-
desbank, Frankfurt am Main, 30 June 2009, s. 1-84.
6
C. Arango, K. P. Huynh, L. Sabetti, How do You Pay? The Role of Incentives
at the Point-of-sale, European Central Bank, Working Paper Series October 2011,
No 1386, s. 1-42; C. Arango, K.P. Huynh, L. Sabetti, How Do You Pay? The Role of
Incentives at the Point-of-Sale, Bank of Canada/Banque du Canada, Working Paper
2011-23, , Ottawa October 2011, s. 1-37.
7
A. Turjn, . Divki, . Keszy-Harmath, G. Kczn, K. Takcs, Nothing is
free: Asurvey of the social cost of the main payment instruments in Hungary, Magyar
Nemzeti Bank, MNB Occasional Papers 2011, 93, Budapest, s. 21-24.
8
N.Jonker, A.Kosse, L.Hernandez, Cash usage in the Netherlands: How much,
where, when, who and whenever one wants?, DNB Occasional Studies 2012, Vol. 10
No. 2, Amsterdam, s. 1-49.
9
J.Bagnall, S.Chong, K.Smith, Strategic Review of Innovation in the Payments
System: Results of Reserve Bank of Australias 2010 Consumer Payments Use Study,
Reserve Bank of Australia, June 2011, s. 1-40.
Zwyczaje patnicze Polakw wedug dzienniczkw patnoci 413
1. Posiadanie rachunku oszczdnociowo-rozliczeniowego

wbanku lub SKOK
Oglnie 77% dorosych Polakw ma rachunek oszczdnociowo-roz-

liczeniowy w banku lub SKOK. Konto osobiste najczciej posiadaj
osoby wwieku 35-44 lata (96%). Niewiele mniejszy wskanik ubanko-
wienia jest wrd osb wwieku 25-34 lata (93%) oraz 45-54 lata (88%).
Spord wszystkich osb posiadajcych konto osobiste, indywidualne
konto osobiste miao 77% Polakw, natomiast wasne wsplne konto
osobiste 23% osb.
Wykres 1
100% 7% 4% 12%
30% 23%
80% 32%
57%
60%
93% 96% 88%
40% 77%
70% 68%
20% 43%
0%
18-24 lata 25-34 lata 35-44 lata 45-54 lata 55-64 lata od 65 lat wszyscy
Posiada konto osobiste Nie posiada konta osobistego
Wykres 1. Posiadanie konta osobistego/ ROR wbanku lub SKOK

przez Polakw wzalenoci od wieku
rdo: badanie iobliczenia wasne, n=1000.
Badania empiryczne potwierdzaj, e do 2009-2010 r. rosa liczba

Polakw posiadajcych rachunek oszczdnociowo-rozliczeniowy. Od
2010 r. wskanik ubankowienia Polakw w Polsce utrzymuje si na
podobnym poziomie i wynosi okoo 75-78%. Podobnie wskazuj dane
statystyczne: w latach 2011-2012 liczba rachunkw rozliczeniowych
osb fizycznych wzrosa nieznacznie.
414 Tomasz Koliski
Wykres 2. Wystandaryzowane wskaniki posiadania rachunkw

oszczdnociowo-rozliczeniowych/ kont osobistych/ ROR wPolsce wlatach
2007-2012 wedug rnych bada empirycznych (w%)
rdo: opracowanie iobliczenia wasne. Badania przeprowadzone przez NBP, rne
firmy badawcze, instytucje i banki. Niektre wskaniki zostay wystandaryzowane
dla respondentw od 18 lat oraz zuwzgldnieniem rachunkw oszczdnociowo-roz-
liczeniowych prowadzonych przez SKOK-i. Badanie ze wskanikiem ubankowienia
66% nie uwzgldnia wszystkich kont osobistych, ktrych respondent jest wspwa-
cicielem.
2. Warto gotwki trzymanej wportfelu oraz sposoby

otrzymywania gotwki przez Polakw
W badaniu zauway mona znaczne rozbienoci pomidzy prze-

citn wartoci gotwki posiadanej przez respondentw wzalenoci
od wieku iposiadania konta osobistego. Polacy majcy konto osobiste
nie trzymaj mniej gotwki wportfelu iwdomu ni osoby nieubanko-
wione. Podobna sytuacja dotyczy kart patniczych.
wykres 3
500 456 435

378 358
400 326 320 326300
280 301 284
300 232 249
200 170
100
0
18-24 lata 25-34 lata 35-44 lata 45-54 lata 55-64 lata 65 lat i Przecitnie
wicej
ma konto osobiste brak konta osobistego
Wykres 3. Przecitna warto gotwki trzymanej przez Polakw wportfelu

iwdomu wzalenoci od wieku iposiadania konta osobistego (wz)
rdo: badanie iobliczenia wasne, n=978. 22 respondentw nie ujawnio, ile posiada
gotwki wdomu iportfelu.
Polacy posiadajcy konto osobiste najczciej wypacali gotwk

z bankomatw (71%) i z kas oddziaw bankowych/SKOK. Natomiast
wrd osb nieposiadajcych konta osobistego najpopularniejsze jest wy-
pacanie
Wykres 4 gotwki na poczcie lub otrzymywanie jej od listonosza (60%).
z bankomatu 71%
z kasy oddziau bank./SKOK-u 19%
od rodziny/ znajomych 20%
9%
z kasy pracodawcy/ do rki 13%
5%
z wasnej dziaal. gospod./ sprzeday 2%
4%
na poczcie/ od listonosza 60%
2%
nie pobieraem/am gotwki 5%
2%
z kasy urzdu 2%
1%
0% 20% 40% 60% 80%
nie posiada konta posiada konto osobiste
Wykres 4. Sposoby pobierania lub otrzymywania gotwki przez Polakw

wostatnim miesicu wzalenoci od posiadania inieposiadania konta
osobistego/ROR
rdo: badanie iobliczenia wasne, n=1000, wielokrotny wybr.
416 Tomasz Koliski
3. Karty patnicze
4.1. Posiadanie kart patniczych ikorzystanie znich
Oglnie 66% dorosych Polakw posiada jakkolwiek kart pat-

nicz. Wraz zwiekiem, powyej 44 lat, znacznie spada poziom ukar-
towienia wrd uytkownikw kont osobistych. Jeli 84-88% ogu
Polakw w wieku 25-44 lat posiada kart patnicz, to wrd osb
wwieku 65 lat iwicej lat kart patnicz ma zaledwie 29% osb. Po-
ziom ukartowienia jest wwielu przypadkach powizany zpoziomem
ubankowienia.
Wykres 5
100%
7% 12%
30% 8%
80% 13% 32%
57%
60% 17%
40% 82% 86%

65% 69% 13%
20% 46%
28%
0%
18-24 lata 25-34 lata 35-44 lata 45-54 lata 55-64 lata od 65 lat
mam i korzystam z karty mam i nie korzystam z karty
nie mam karty, mam konto osobiste brak konta
Wykres 5. Posiadanie ikorzytanie zkart patniczych przez Polakw

wzalenoci od wieku
4.2. Zainteresowanie kartami zblieniowymi
Wikszo osb posiadajcych konto osobiste raczej nie jest zainte-

resowana paceniem kart zblieniow za drobne zakupy. Zadeklaro-
wanymi przeciwnikami jest a 26% takich osb. Zdecydowani zwolen-
nicy to 9% osb posiadajcych ROR. Pozytywne nastawienie do kart
zblieniowych ronie wraz ze wzrostem znajomoci kart patniczych
ikart zblieniowych.
Wikszo Polakw, bo 64%, uwaa, e karty zblieniowe to przy-
szociowy sposb patnoci. Zdecydowanie nie zgadza si ztym stwier-
dzeniem zaledwie 7% Polakw.
Wykres 6 Zwyczaje patnicze Polakw wedug dzienniczkw patnoci 417
7% 9% zdecydowanie tak
raczej tak
26% 20%
ani tak, ani nie
raczej nie
12% zdecydowanie nie
26% trudno powiedzie
Wykres 6. Zainteresowanie paceniem kart zblieniow za drobne zakupy

wrd Polakw posiadajcych konto osobiste
rdo: badanie iobliczenia wasne, n=771. Polacy posiadajcy rachunek oszczdno-
ciowo-rozliczeniowy.
Wykres 7
7% 14% zdecydowanie zgadzam si
raczej zgadam si
29%
raczej nie zgadzam si
50% zdecydowanie nie zgadzam si
Wykres 7. Opinia Polakw, posiadajcych konto osobiste, e karty zblieniowe

to przyszociowy sposb patnoci
rdo: badanie iobliczenia wasne, n=771. Polacy posiadajcy rachunek oszczdno-
ciowo-rozliczeniowy.
4. Dostp do bankowoci internetowej ikorzystanie zniej
Poowa dorosych Polakw ma konto osobiste z dostpem do ban-

kowoci internetowej. 26% dorosych Polakw ma konto osobiste, ale
nie ma dostpu do bankowoci internetowej. Bankowo internetow
418 Tomasz Koliski
ma 66% posiadaczy kont osobistych/ROR. Wrd osb majcych kon-

to osobiste dostp do bankowoci internetowej najczciej miay osoby
wwieku
Wykres 8 od 18 do 34 lat (84-86%).
100%
14% 16% 24%
80% 45% 50%
60% 76% 66%
40% 86% 84% 76%

55% 50%
20% 33%
24%
0%
18-24 lata 25-34 lata 35-44 lata 45-54 lata 55-64 lata 65 lat i wszyscy
wicej
dostp do bankowoci internetowej nie mam dostpu do bankowoci internetowej
Wykres 8. Dostp do bankowoci internetowej przez posiadaczy kont

osobistych/ ROR wzalenoci od wieku
Generalnie 62% Polakw posiadajcych bankowo internetow ko-

rzysta
Wykres 9zniej bardzo czsto lub czsto. Zbankowoci internetowej wog-
le nie korzysta 18% Polakw, posiadajcych do niej dostp.
3% wszystko wykonuj w bankowoci internetowej

18% czciej korzystam z bankow. intern. ni z oddziaw
35%
tak samo czsto korzystam z bankow. intern. jak z oddziaw
8%
czciej korzystam z oddziaw ni z bankow. int.
9%
wszystko wykonuj w oddziaach bankowych
27% nie wiem, trudno powiedzie
Wykres 9. Czsto korzystania zbankowoci internetowej wporwnaniu

do oddziaw bankowych wrd posiadaczy bankowoci internetowej
rdo: badanie iobliczenia wasne, n=512. Polacy posiadajcy dostp do bankowoci
internetowej.
Najwaniejsz przyczyn niekorzystania z bankowoci interneto-

wej jest brak komputera, brak dostpu do Internetu lub brak umie-
jtnoci korzystania zInternetu, na co wskazao 35% osb, ktre maj
konto osobiste, a nie korzystaj z bankowoci internetowej. Kolejn
przyczyn jest brak umiejtnoci korzystania zbankowoci interneto-

wej (24%). Obawy przed korzystaniem zbankowoci internetowej byy
wskazane na kolejnym miejscu (20%).
5. Struktura sposobw patnoci Polakw
5.1. Oglna struktura sposobw patnoci
W 81,9% przypadkw Polacy dokonywali patnoci gotwk za

wszelkie patnoci detaliczne. Ponadto, 16,5% transakcji wykonywa-
nych byo kartami patniczymi, natomiast 1,6% poleceniem przele-
wu10. W ujciu wartociowym udzia gotwki spad, w stosunku do
struktury ilociowej, do prawie 64%, wzrs natomiast udzia patno-
ci kartami do 30,6% i polecenia przelewu do 5,5%. Udzia pozosta-
ych instrumentw patniczych, podobnie jak wpodejciu ilociowym,
by marginalny.
W badaniu uwzgldniane jest te polecenie przelewu, poniewa
jest to najczstszy sposb patnoci w sklepach internetowych i na
aukcjach internetowych. Przelewy akceptowane s take przez tra-
dycyjne sklepy, ktre prowadz jednoczenie sprzeda przez Internet.
Przelewy s rwnie uywane w patnociach pomidzy osobami fi-
zycznymi.
10
Wedug szacunkw ekspertw ECB, udzia patnoci gotwkowych w Polsce
w2009 r. wynosi 79,9%, co jest wynikiem niedoszacowanym. Jeli zaoy si kontynu-
acj wzrostu udziau liczby patnoci kartami wstosunku do patnoci gotwkowych,
to na podstawie danych EBC szacowa mona, e udzia patnoci bezgotwkowych
wPolsce w2011 r. wynosi okoo 23-24%, aw2012 r. 24-26%. S to udziay patnoci
bezgotwkowych znacznie wiksze od tych zdzienniczkw patnoci. Zob. H.Schmie-
del, G.Kostova, W.Ruttenberg, The Social and Private Costs of Retail Payment Instru-
ments. AEuropean Perspective, European Central Bank, Occasional Paper Series
September 2012, No 137, s. 22.
420 Tomasz Koliski
Tabela 1. Szczegowa ilociowa iwartociowa struktura sposobw patnoci

Polakw (w%)
Patnoci
Sposb patnoci Ilociowo Wartociowo Ilociowo Wartociowo
kartami
Patno/ k.
Gotwka 81,8% 63,7% 3% 1%
zbli.
Patno/ karta Karta

0,5% 0,2% 91% 91%
zbli. debetowa
Karta
Karta debetowa 15,0% 28,0% 6% 8%
kredytowa
Karta
1,0% 2,5% Razem 100% 100%
kredytowa
Przelew 1,6% 5,5%
Telefon
0,0% 0,0%
komrkowy
Kredyt ratalny 0,0% 0,1%
Razem 100% 100%
rdo: badanie i obliczenia wasne, n=5060 transakcji. W badaniu, jeli respondent

dokadnie nie wiedzia, jakiego typu ma kart patnicz, to zazwyczaj deklarowa, e
jest to karta debetowa do rachunku bankowego.
5.2. Szczegowa struktura sposobw patnoci

dla mikropatnoci ipozostaych patnoci detalicznych
95% liczby patnoci detalicznych Polakw do 20 z jest dokonywana

gotwk, natomiast wstrukturze patnoci powyej 20 z gotwk jest
regulowane 72% patnoci. Karty patnicze uywane s wzaledwie 5%
transakcji do 20 z oraz w25% patnoci powyej 20 z.
Mikropatnoci, czyli patnoci do 20 z, stanowi 42% liczby wszyst-
kich patnoci detalicznych Polakw. Wprzypadku gotwki niemal po-
owa patnoci detalicznych ma wartoci do 20 z. Tylko 13% transakcji
kartami patniczymi jest owartoci do 20 z. Prawie wszystkie patno-
ci poleceniem przelewu maj warto wiksz ni 20 z.

Wykres 10 Zwyczaje patnicze Polakw wedug dzienniczkw patnoci 421
razem 82% 16% 2%
powyej 20 z 72% 25% 3%
do 20 z 95% 5%
0% 20% 40% 60% 80% 100%

Gotwka Karty patnicze Przelew
Wykres 10. Struktura ilociowa sposobw patnoci Polakw wzalenoci

od wartoci patnoci do 20 z lub powyej 20 z
Wykres 11
rdo: badanie iobliczenia wasne, n=5060 patnoci wykonanych przez 1000-osobow
reprezentatywn grup dorosych Polakw.
Razem 42% 58%
Przelew 98%
Karty patnicze 13% 87%
Gotwka 49% 51%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
do 20 z powyej 20 z
Wykres 11. Struktura ilociowa sposobw patnoci Polakw wzalenoci

od sposobu patnoci iwartoci patnoci do 20 z lub powyej 20 z
5.3. Oglna struktura sposobw patnoci wedug miejsc patnoci
Poow patnoci Polacy wykonuj wmaych sklepach spoywczych,

sklepach osiedlowych, kioskach, na bazarach itargowiskach. Ponadto
18% transakcji przypada na supermarkety ihipermarkety spoywcze,
422 Tomasz Koliski
12% na pozostae sklepy, a8% na wszelkiego typu usugi irekreacj.

6% patnoci Polacy dokonywali na stacjach benzynowych. Patnoci
wsklepach internetowych stanowiy 1% wszystkich patnoci detalicz-
nych12wPolsce.
Wykres
May sklep spoywczy, sklep osiedlowy, kiosk,

4%1% targowisko, bazar
6%
Supermarket, hipermarket spoywczy
8%
Pozostae sklepy
12% 50% Usugi, rekreacja, parking
Stacja benzynowa
Patno innej osobie i inne

18%
Zakupy w internecie
Wykres 12. Struktura miejsc patnoci detalicznych Polakw

6. Wpyw akceptacji kart patniczych iprzeleww wsklepach

na struktur sposobw patnoci wedug miejsc patnoci
Stopie akceptacji kart znacznie si rni w zalenoci od wielkoci

irodzaju sklepu. W96% patnoci na stacjach benzynowych moliwa jest
patno kart. Wsupermarketach ihipermarketach spoywczych kart
mona paci w 87% przypadkw, a w zakupach internetowych w 86%
transakcji. Najrzadziej kart mona paci na rzecz innej osoby iwinne-
go typu patnociach (21%). Wynika to zzasad dziaania kart, poniewa
obecnie nie mona nimi paci innej osobie fizycznej, ktra nie posiada ter-
minala POS. Niski poziom akceptacji kart wystpuje rwnie wmaych
sklepach spoywczych iosiedlowych (33%). Moliwo korzystania zkart
patniczych wdanym miejscu wpywa na ogln struktur patnoci.
Polacy w 95% przypadkw patnoci w maych sklepach spoyw-
czych isklepach osiedlowych pac gotwk, areszt kartami patni-
czymi. Wujciu wartociowym udzia gotwki wynosi 93%. Jeli we-

miemy pod uwag patnoci, wktrych karty s akceptowane, to udzia
patnoci kartami ronie do 15%. Wsupermarketach ihipermarketach
spoywczych Polacy w66% pac gotwk. Wartociowo udzia patno-
ci kartami prawie zrwna si zudziaem gotwki. Wsupermarketach
i hipermarketach spoywczych akceptujcych karty udzia patnoci
kartami patniczymi wynosi 39%.
Tabela 2. Struktura sposobw patnoci Polakw wzalenoci od miejsca

patnoci imoliwoci akceptacji kart
Struktura sposobw patnoci wposzczeglnych miejscach

akceptacja patnoci
Karty
bezgot. wpatnociach Gotwka Przelew Razem
patnicze
wdanym miejscu w%
May sklep spo., kiosk, bazar 33% 95% 5% 0% 100%
Supermarket, hipermarket
spo. 87% 66% 34% 0% 100%
Pozostae sklepy 79% 69% 31% 0% 100%
Usugi, rekreacja, parking 44% 83% 16% 0% 100%
Stacja benzynowa 96% 53% 47% 0% 100%
Patno innej osobie iinne 21% 84% 0% 15% 100%
Zakupy winternecie 86% 11% 9% 80% 100%
Razem 53% 82% 16% 2% 100%
Struktura sposobw patnoci wmiejscach akceptujcych patnoci bezgotwkowe
akceptacja patnoci
bezgot. wpatnociach Karty
Gotwka Przelew Razem
wmiejscach patnicze
akceptujcych karty w%
May sklep spo., kiosk, bazar 100% 85% 15% 0% 100%
Supermarket, hipermarket
spo. 100% 61% 39% 0% 100%
Pozostae sklepy 100% 61% 39% 0% 100%
Usugi, rekreacja, parking 100% 63% 37% 0% 100%
Stacja benzynowa 100% 51% 49% 0% 100%
Patno innej osobie iinne 100% 26% 2% 72% 100%
Zakupy winternecie 100% 6% 10% 83% 100%
Razem 100% 66% 31% 3% 100%
424 Tomasz Koliski
W47% (19%+28%) wszystkich patnoci nie mona byo zapaci kar-

t patnicz lub przelewem wpunktach handlowo-usugowych. W19%
patnoci dana osoba nie miaa karty, ale te sklepy nie przyjmoway
patnoci kartami. Wspomnian grup transakcji najtrudniej zmieni
na bezgotwkowe, poniewa wymagane s aktywne zmiany po stronie
konsumentw i akceptantw. W 28% przypadkw respondenci korzy-
stali zkart, ale nie byy one akceptowane wdanych miejscach. Wynika
ztego, e ju wprowadzenie moliwoci przyjmowania patnoci kartami
znacznie zwikszyoby liczb patnoci bezgotwkowych. W 13% pat-
noci mona byo paci kart, ale zapaty dokonyway osoby, ktre nie
korzystay zkart patniczych. W21% patnoci karty byy akceptowane
wpunktach handlowo-usugowych iwykonyway je osoby korzystajce
zkart patniczych, ale nimi nie paciy. Istniej zatem ogromne moli-
woci wzrostu obrotu bezgotwkowego wPolsce, jeeli znikn istniejce
bariery dla dokonania patnoci bezgotwkowej. Potencjalnie najatwiej
zaktywizowa ostatni grup Polakw (21%), ktra korzysta zkart iku-
puje wmiejscach, gdzie s one akceptowane, ale paci tam gotwk.
Wykres 13
1a - patnoci gotwk w miejscach nieakceptujcych

2 kart, dokonane przez osoby niekorzystajce z kart
16 19
1b - patnoci gotwk w miejscach nieakceptujcych
kart, dokonane przez osoby korzystajce z kart
2a - patnoci gotwk w miejscach akceptujcych
karty, dokonane przez osoby niekorzystajce z kart
2b - patnoci gotwk w miejscach akceptujcych
21 karty, dokonane przez osoby korzystajce z kart
28 3 - patnoci kart patnicz
13 4 - patnoci poleceniem przelewu
Wykres 13. Struktura sposobw patnoci Polakw zwyszczeglnieniem

osb korzystajcych zkart patniczych oraz patnoci,
wktrych akceptowane s karty lub przelewy
7. Rozkad liczby patnoci gotwkowych ikartami
Zbadano rwnie, jak czsto Polacy wykonuj patnoci gotwk

w cigu tygodnia. Wedug wywiadw osobistych 47% Polakw wyko-
nuje wtygodniu do 5 patnoci gotwk, za 11% osb paci tygodniowo

Wykres 14
gotwk wicej ni 10 razy.
11%
24% do 3 razy
4 lub 5 razy
20%
6 lub 7 razy
od 8 do 10 razy
23%
wicej ni 10 razy
22%
Wykres 14. Rozkad liczby patnoci gotwk wtygodniu

rdo: badanie iobliczenia wasne, n=944. 56 respondentw z1000 odmwio odpo-
wiedzi na te pytanie.
Jedna czwarta Polakw posiadajcych kart patnicz nie pacia

ni w punkcie handlowo-usugowym w cigu miesica. 19% Polakw
Wykres 15
paci kart od 1 do 3 razy. Troch wicej dorosych Polakw (21%) wy-
konuje miesicznie 10 lub wicej patnoci kart.
21% brak patnoci kart

25%
1-3 razy
4-5 razy
18%
19% 6-9 razy
10 i wicej patnoci
16%
Wykres 15. Liczba patnoci kartami wmiesicu przez posiadaczy

kart patniczych
rdo: badanie iobliczenia wasne, n=659, posiadacze kart patniczych.
Wrd osb, ktre posiadaj kart patnicz, ale ni nie pac, pi

najczstszych przyczyn niepacenia kart to: patno gotwk jest
wygodniejsza (38% wskaza), lepsza kontrola iszacowanie wydatkw
przy zapacie gotwk (20%), brak zaufania do patnoci kart, obawa
426 Tomasz Koliski
klienta, e zgubi kart lub kto pozna kod PIN (20%), twierdzenie, e
patno gotwk daje wiksz anonimowo (11%) i preferencja dla
gotwki (9%). Zaledwie 7% Polakw, ktrzy maj karty patnicze, ale
nimi
Wykresnie
16 pac, wskazaa, e dzieje si tak zpowodu braku akceptacji
kart patniczych wsklepach.

patno gotwk jest wygodniejsza 38%
lepiej kontroluj i szacuj wydatki, kiedy pac gotwk 20%
nie mam zaufania do patnoci kart, boj si, e zgubi kart,

20%
boj si, e kto zobaczy mj kod PIN
patno gotwk daje mi wiksz anonimowo 11%
wol gotwk, mam przy sobie gotwk, pac gotwk,

9%
wypacam gotwk z bankomatu, maonek wypaca pienidze
uwaam, e pac za niskie kwoty, aby korzysta z karty 7%
patno kart trwa zdecydowanie duej ni gotwk 7%
sklep nie akceptuje kart/ brak moliwoci pacenia kart w

7%
sklepie, w Biedronce nie mona paci kart
sklepy nie przyjmuj patnoci kartami przy niskich kwotach 5%
nie ufam sprzedawcom w sklepach 4%
0% 10% 20% 30% 40% 50%
Wykres 16. Najwaniejsze przyczyny niepacenia kart przez posiadaczy

kart patniczych, ktrzy nie pac kartami
rdo: badanie iobliczenia wasne, n=207, wielokrotny wybr. Odpowiedzi osb posia-
dajcych karty patnicze, ktre nimi nie pac.
8. Cakowita liczba bezgotwkowych igotwkowych

patnoci detalicznych wPolsce
Na podstawie badania oraz danych statystycznych mona oszaco-

wa cakowit liczb patnoci detalicznych wykonywanych przez Pola-
kw, szczeglnie patnoci gotwkowych.
Ogln liczb patnoci detalicznych Polakw w2011 r. mona szaco-
wa na 6,21 mld patnoci detalicznych, zczego 1,026 mld przypadao na
patnoci kartami, 102 mln na patnoci poleceniem przelewu, a5,08 mld
na patnoci gotwkowe. W maych sklepach spoywczych, osiedlo-
wych, kioskach ina bazarach Polacy wykonali okoo 3,1 mld patnoci,
zczego 95% to patnoci gotwkowe. Na supermarkety ihipermarkety
spoywcze przypadao okoo 1,12 mld transakcji.
Do wylicze doliczy mona patnoci masowe za energi, wod,

gaz, telefon, Internet itd. W obliczeniach wykorzystano szacunki na
2012 r. na podstawie danych z2009 r.11 Uwzgldnienie patnoci ma-
sowych zwiksza roczn liczb patnoci bezgotwkowych ookoo 600
mln, a liczb patnoci gotwkowych o 760 mln. W takim wariancie
liczba patnoci wzrasta do 7,57 mld.
W2012 r. Polacy wykonali 7,38 mld patnoci detalicznych, zczego
1,216 mld patnoci kartami, 120 mln poleceniem przelewu i6,044 mld
gotwk. Na mae sklepy spoywcze, sklepy osiedlowe, kioski itargo-
wiska przypadao 3,69 mld patnoci. Po uwzgldnieniu patnoci ma-
sowych liczba patnoci Polakw ronie do 8,74 mld.
W 2012 r. dorosy Polak przecitnie wykona prawie 238 patno-
ci detalicznych, z czego 195 gotwk, 39 kartami i 4 przelewem. Po
uwzgldnieniu patnoci masowych przecitna roczna liczba patnoci
wykonywanych przez dorosego Polaka wynosia okoo 281, zczego oko-
o 220 to patnoci gotwkowe, 39 kartami a23 przelewem.
Tabela 3 Liczba detalicznych patnoci gotwk, kartami iprzelewem

w2011 i2012 r.
Szacunek na Karty Razem

Wariant Przelewy Gotwka
rok patnicze patnoci
Roczna liczba patnoci detalicznych wykonanych przez dorosych Polakw (wmln)
I 2011 1026 102 5082 6210
I+ patnoci masowe 2011 1026 702 5842 7570
II 2012 1216 120 6044 7380
II + patnoci masowe 2012 1216 720 6804 8740
Patnoci masowe 2012 bardzo mao 600 760 1360
Roczna przecitna liczba patnoci wykonanych przez dorosego Polaka
I 2011 33 3 164 200
I+ patnoci masowe 2011 33 22 189 244
II 2012 39 4 195 238
II + patnoci masowe 2012 39 23 220 281
Patnoci masowe 2012 bardzo mao 19 25 44
rdo: obliczenia wasne. Liczba patnoci masowych zostaa oszacowana na 2012 r.

iuyta rwnie w2011 r.
11
T. Koliski, Patnoci masowe w Polsce wyniki oglnopolskiego badania
reprezentatywnego przeprowadzonego w2009 r. iich porwnanie zwynikami analog-
icznego badania przeprowadzonego w2006 r., Narodowy Bank Polski, Warszawa czer-
wiec 2010 r., s. 52-53.
428 Tomasz Koliski
9. Przecitna warto patnoci instrumentami patniczymi
Przecitna warto patnoci detalicznych wykonanych przez Po-

lakw wynosi 48 z. Polacy pac gotwk rednio za 38 z, kart de-
betow za 89 z, kart kredytow za 132 z, poleceniem przelewu za
164 z. Patno kart zblieniow jest wykonywana rednio na 25 z,
amediana wartoci wynosi 18 z, czyli mniej ni wprzypadku gotwki.
Mediana wartoci patnoci dla rnych sposobw patnoci zawsze jest
znacznie nisza ni rednia arytmetyczna, co wynika zprawostronnej
asymetrii
Wykres 17 rozkadu.
200 z 164 z
150 z 132 z
110 z 100 z
89 z
100 z
38 z 50 z 48 z
50 z 22 z 18 z25 z 27 z
- z
gotwka patno/ k. karta karta przelew rednia
zblieniowa debetowa kredytowa
mediana rednia arytmetyczna
Wykres 17. rednia arytmetyczna imediana wartoci patnoci wzalenoci

od sposobw patnoci (wz)
10. Postawa Polakw wobec wprowadzenia opaty

dodatkowej za patno kart wsklepie
Wrd instytucji zwizanych z rynkiem patnoci w Polsce trwa

dyskusja na temat wprowadzenia opat dodatkowych za pacenie kar-
tami wsklepach iwypacanie gotwki zbankomatw (tzw. surcharge).
Po wprowadzeniu dodatkowej opaty za patno kart w wysokoci
1,5% wartoci patnoci 43% Polakw zacznie wypaca gotwk zban-
komatw lub oddziaw bankowych, aby zapaci ni w sklepie. Na-
tomiast 20% Polakw bdzie szukao sklepu bez takich opat, a 13%
Polakw zrezygnuje wogle zkarty patniczej. Wprowadzenie opaty

dodatkowej za patno kart wsklepie nie bdzie miao wpywu na 6%
Polakw, a8% Polakw bdzie rzadziej kupowao wdanym sklepie, ale
bdzie nadal pacio kart.
Tabela 4. Postawy Polakw paccych kart patnicz wobec wprowadzenia

opaty dodatkowej wwysokoci 1,5% wartoci zakupw za patno kart
pomimo dodatkowej opaty tak samo czsto bd paci/akart wtym sklepie,

6%
jak dotychczas
znacznie rzadziej bd kupowa/awtym sklepie, ale nadal bd paci/akart 9%
nie bd paci/akart wtym sklepie, wypac gotwk wbankomacie ibd

27%
paci/agotwk wtym sklepie
nie bd paci/a kart w tym sklepie, wypac gotwk w oddziale i bd

16%
paci/agotwk wtym sklepie
zrezygnuj zzakupw wtym sklepie iposzukam sklepu, gdzie nie ma takiej

20%
dodatkowej opaty
zrezygnuj zkarty patniczej ibd paci/atylko gotwk 13%
nie wiem 8%
rdo: badanie i obliczenia wasne, n=486. Respondenci, ktrzy wykonali przynaj-

mniej jedn patno kart wostatnim miesicu.
11. Sposoby otrzymywania wynagrodze przez Polakw
Prawie wszyscy Polacy (87%) otrzymuj wynagrodzenie za pra-

c sta lub tymczasow przelewem na rachunek oszczdnociowo-
-rozliczeniowy12. Spord osb, ktre maj konto osobiste, procent ten
ronie do 93%. Reszta wypat wynagrodze najczciej odbywa si go-
twk do rki.
T. Koliski, Raport z oglnopolskiego badania reprezentatywnego nt. uban-

12
kowienia Polakw, form otrzymywania dochodw izasikw oraz sposobw patnoci za

podatki iopaty w2009 roku, Narodowy Bank Polski, Departament Systemu Patnicze-
go, Warszawa wrzesie 2009 r., s. 28-32. W2009 r. oglnie 78% Polakw otrzymywao
wynagrodzenie za prac przelewem na konto osobiste. Wrd osb posiadajcych konto
osobiste iwykonujcych sta prac wskanik ten wynosi 90%.
430
Wykres 18
Tomasz Koliski
100% 6% 18% 10% Gotwk w kasie firmy/ instytucji

80% pastwowej/ samorzdowej
60%
40% 93% 79% 87% Gotwk do rki od pracodawcy,
20% np. szefa/ksigowej
0% 3%
posiada konto brak konta wszyscy Przelewem na konto osobiste/
osobiste/ROR ROR w banku lub SKOK
Wykres 18. Sposoby otrzymywania wynagrodze przez Polakw

rdo: badanie iobliczenia wasne, n=617. Nie obejmuje rent, emerytur izasikw.
Dotyczy pracy staej itymczasowej. Wprzypadku osb nieposiadajcych konta oso-
bistego przelew wnielicznych przypadkach jest wykonywany na konto osobiste innej
osoby.
12. Poziomy rozwoju obrotu bezgotwkowego
Rozpatrujc wszystkie detaliczne patnoci gotwkowe i kartami

Polakw, rozrni mona 7 przykadowych poziomw rozwoju obrotu
bezgotwkowego. Poziom 0 to patnoci wykonywane przez Polakw,
ktrzy nie maj konta osobistego (20% ogu patnoci, wszystkie go-
twkowe). Poziom 1 to patnoci osb majcych konto osobiste, ale nie-
posiadajcych karty (10% wszystkich patnoci). Poziom 2 to transak-
cje Polakw posiadajcych kart, ale niekorzystajcy zniej (3% ogu
patnoci). Poziom 3 to patnoci wykonane przez osoby majce konto,
korzystajce zkart, ale niepacce kart wostatnim miesicu iniema-
jce bankowoci internetowej (10% wszystkich patnoci). Poziom 4 jest
podobny do poziomu 3, ale respondenci maj bankowo internetow
(12% wszystkich patnoci). Poziom 5 to patnoci wykonywane przez
Polakw majcych konto ikart, paccych kart wostatnim miesi-
cu, ale nieposiadajcych bankowoci internetowej. Poziom 6 odnosi si
do patnoci Polakw majcych konto ikart, paccych kart patni-
cz wostatnim miesicu iposiadajcych bankowo internetow (38%
wszystkich patnoci, z czego 25 punktw procentowych to patnoci
gotwk). Sytuacja wzakresie pacenia kartami wsklepach jest zr-
nicowana na poszczeglnych poziomach, dlatego wymaga odmiennego
podejcia.
Wykres 19
Wykres 19. Poziomy rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce

wedug patnoci
rdo: badanie iobliczenia wasne, n=4975 patnoci gotwk ikartami wykonanych
przez 1000-osobow reprezentatywn grup dorosych Polakw. Poziomy 1 i2 zostay
uproszczone.
Wybrane wnioski zbadania
Wyniki badania mog zosta wykorzystane w biecych i strate-

gicznych dziaaniach Narodowego Banku Polskiego w zakresie syste-
mu patniczego, w szczeglnoci w zakresie dalszego programowania
rozwoju obrotu bezgotwkowego, oraz przez podmioty, ktre dziaaj
wzakresie usug patniczych oraz innych podmiotw zaangaowanych
wobszarze systemu patniczego. Wrd wielu wnioskw naley wspo-
mnie onastpujcych:
1. Polacy w 82% patnoci pac gotwk, na karty przypada 16,5%,
a na polecenie przelewu 1,6%. Gotwka jest zatem stale dominu-
jcym sposobem patnoci w Polsce. Badanie z wykorzystaniem
dzienniczkw patnoci uwzgldnia wszelkiego typu miejsca pat-
noci oraz rzeczywist czstotliwo patnoci Polakw wsklepach.
432 Tomasz Koliski
Struktura patnoci w Polsce z przeomu 2011 i 2012 r. bya po-

dobna do tej, jaka bya w2008 roku wNiemczech (82,5% patnoci
gotwk).
2. 77% Polakw ma rachunek oszczdnociowo-rozliczeniowy iudzia
ten nie rs przez ostatnich par lat.
3. W53% patnoci Polacy mogli paci kartami, poniewa akceptowa-
y je punkty handlowo-usugowe. 21% patnoci jest wykonywana
przez osoby korzystajce zkart patniczych, ktre mog paci kar-
tami wsklepach, bo s one akceptowane, ale nimi nie pac. Wtym
przypadku naley podj dziaania edukacyjno-promocyjne oraz
zwikszy atrakcyjno bodcw ekonomicznych dla klientw, ktre
zachciyby posiadaczy kart patniczych do aktywniejszego z nich
korzystania. Wokoo 47% patnoci nie mona byo paci kartami
patniczymi wpunktach handlowo-usugowych, nawet jeli konsu-
ment posiada kart patnicz i chcia si ni posugiwa. W rze-
czywistoci zatem w wielu punktach handlowo-usugowych karty
patnicze nie s akceptowane. Aby zwikszy udzia patnoci bez-
gotwkowych, naley podj dziaania majce na celu zachcenie
nowych akceptantw do przyjmowania kart patniczych, wtym od-
powiednio zmniejszy opaty akceptanta, ktrych gwnym elemen-
tem jest opata interchange.
4. Problemy z przyjmowaniem kart s najwiksze w najmniejszych
sklepach. W maych sklepach spoywczych i osiedlowych jedynie
w33% wszystkich patnoci mona byo paci kartami. Wprzypad-
ku supermarketw ihipermarketw spoywczych procent ten ro-
nie do 87%.
5. Najwicej patnoci gotwkowych i kartami dokonuj Polacy, kt-
rzy maj konto osobiste, bankowo internetow oraz pac karta-
mi. Prawdopodobnie tej grupie osb najszybciej inajatwiej bdzie
przej z gotwki do patnoci kartowych (po wzrocie akceptacji
wmaych sklepach spoywczych, osiedlowych, kioskach ibazarach
oraz po zwikszeniu wygody pacenia kartami). Zmiana struktu-
ry sposobw patnoci w tej grupie osb bdzie miaa najwikszy
wpyw na ogln struktur sposobw patnoci Polakw.
6. Powszechne wprowadzenie opat dodatkowych za patno kar-
t w punktach handlowo-usugowych zwikszy obrt gotwkowy
wPolsce.
7. W 87% przypadkw Polacy otrzymuj wynagrodzenie przelewem

na rachunek oszczdnociowo-rozliczeniowy. Wrd osb posiada-
jcych konto osobiste procent ten ronie do a 93%. Do dalszych po-
zytywnych zmian wtym zakresie nie jest konieczne wprowadzenie
regulacji nakazujcych otrzymywanie wynagrodzenia na rachunek
bankowy, ale wskazane byoby zrwnanie pod wzgldem prawnym
gotwkowego i bezgotwkowego sposobu otrzymywania wynagro-
dzenia, poniewa w obecnym stanie prawnym domylnie prefero-
wane jest gotwkowe wypacanie wynagrodze.
8. Wyniki badania mog by szczegowym punktem odniesienia dla
innych bada.
Payment habits of Poles by payment diaries

Summary
The paper presents selected findings of the research on the payment

habits of Poles. Astudy was carried out on a1000-people representative
sample of adult Poles using payment diaries. Overall, 77% of Poles have
a current bank account in a bank or credit union, and 66% have a pay-
ment card. Cash is used for 82% of the total volume of the retail payments,
whereas cards account for 16,5% and credit transfers for 1.6%. 50% of the
Poles payments are made in small grocery stores, local shops, kiosks and
street markets. 18% of total payments are effected in food supermarkets
and hypermarkets. Payments up to 20 z account for 42% of total pay-
ments. The average value of acash payment in Poland is 38 z, for contact-
less cards it amounts to 25 z, for debit cards 89 z, for credit cards 132
z, and for credit transfers 164 z. In 53% of all payment situations Poles
could pay by payment card. In 33% of payments in small grocery stores,
local stores, kiosks and bazaars, the payment could be made by cards. In
food supermarkets and hypermarkets this percentage increases to 87%.
25% of Poles who have apayment card, do not pay with them due to their
opinion that cash is more convenient. In 2011 adult Poles made about 6210
million retail payments by cash, cards or credit transfers (219 payments
annually per adult person), and in 2012 about 7380 million retail pay-
ments (238 payments annually per adult person). 87% of salaries in Poland
was paid by credit transfer to abank account.
Key words: payment habits, payment diary, non-cash payments, card

payments, payment cards, bank account, retail payments, cards acceptance,
cash, contactless payments, surcharge
Pawe Widawski1
Ingerencja pastwa wobrt bezgotwkowy
Wstp
Celem niniejszego artykuu jest wskazanie roli pastwa wprocesie

rozwoju obrotu bezgotwkowego. Autor dy do zidentyfikowania ob-
szarw, gdzie ingerencja ustawodawcy jest wskazana, oraz tych, gdzie
dla aktywizacji mechanizmu rynkowego powinien on powstrzyma si
od ingerencji.
Obrt bezgotwkowy, zracji swojego znaczenia dla gospodarki, ale
take generowanego ryzyka, stanowi obszar aktywnej ingerencji pa-
stwa. Zainteresowanie organw wadzy pastwowej mechanizmami
transferu pienidza spowodowane jest nie tylko koniecznoci zapew-
nienia bezpieczestwa rodkw pieninych powierzanych dostawcom
przez konsumentw i przedsibiorcw. Wynika take z potrzeby roz-
woju obrotu bezgotwkowego bdcego elementem rozwoju spoeczno-
-ekonomicznego pastwa i determinantem rozwoju innych gazi go-
spodarki, wszczeglnoci handlu elektronicznego.
Bezpieczne, efektywne, konkurencyjne i innowacyjne usugi pat-
nicze stanowi warunek wykorzystania przez konsumentw i przed-
sibiorcw korzyci wynikajcych ze Wsplnego Rynku2. Wydajnie
1
Pawe Widawski, Uniwersytet Warszawski, pawel.widawski@zbp.pl.
2
Zielona Ksiga, wkierunku zintegrowanego europejskiego rynku patnoci rea-
lizowanych przy pomocy kart patniczych, przez Internet iza porednictwem urzdze
przenonych Komisja Europejska, Bruksela 01.11.2011 (Green Paper Towards an
integrated European market for card, internet and mobile payments) str. 1.
436 Pawe Widawski
dziaajce usugi patnicz s za fundamentem rozwoju obrotu bezgo-

twkowego. Kluczowym warunkiem osignicia tego celu jest waciwe
uksztatowaniu ram prawnych wiadczenia usug patniczych irozwo-
ju obrotu bezgotwkowego, ktre powinny gwarantowa zarwno bez-
pieczestwo uytkownikw3 jak ibezpieczestwo caego systemu pat-
niczego4. Rola pastwa wzakresie obrotu bezgotwkowego powinna nie
tylko ogranicza si do zapewnienia bezpieczestwa obrotu. Powinna
stymulowa rozwj obrotu bezgotwkowego i radykalnie ogranicza
patnoci gotwkowe.
Wspczenie mechanizmy patnoci to struktury oduej zoonoci,
wktrych uczestniczy wiele podmiotw. Pomimo tego sama istot pat-
noci, jak jest transfer rodkw pieninych pomidzy dwoma pod-
miotami, nie zmienia si od pocztku obrotu pieninego. Historycznie
mechanizmy patnoci rozwijay si wsposb ewolucyjny aich pocztki
mona odnale ju na pocztku rozwoju cywilizacji. Systemy patno-
ci naley podzieli na dwie grupy: systemy patnoci bezporednich
(barter, gotwka) i patnoci porednich (patnoci bezgotwkowe)5.
Pierwszym systemem patnoci bezporednich by barter czyli handel
wymienny6. Jego efektywno bya jednak ograniczona. Rozwj han-
dlu wymusi wytworzenie alternatywnych mechanizmw patnoci po-
rednich polegajcych na stosowaniu kruszca jako dobra wymiennego,
ktry peni rol nonika wartoci. System ten przeobrazi si wsystem
patnoci gotwkowych (patno o charakterze bezporednim). Mo-
na uzna, i system patnoci gotwkowych okaza si systemem pat-
noci, ktry odnis najwikszy sukces whistorii wymiany pieninej.
Pomimo dynamicznego rozwj patnoci bezgotwkowych wostatnich
dziesicioleciach, wszczeglnoci systemw patnoci kart patnicz,
wwielu krajach wiata, wtym Polsce, udzia transakcji gotwkowych
jest wci bardzo wysoki. Przyczyny takiego stanu rzeczy s zoone.
Nale do nich zjednej strony kwestie mentalne ikulturowe, na ktre
pastwo nie ma bezporedniego wpywu. Istniej jednak obszary, kt-
3
W szczeglnoci bezpieczestwa rodkw pieninych powierzonych dostawcy
usug patniczych wcelu realizacji usug patniczych.
4
Na system patniczy skadaj si wszystkie systemy patno na danym tery-
torium.
5
Rhys Bollen, The Development and Legal Nature of Payment Facilities, Jour-
nal of Banking and Finance Law and Practice, Vol. 16, p. 130, 2005 (http://ssrn.com/
abstract=1756066).
6
Ibidem, s. 3.
Ingerencja pastwa wobrt bezgotwkowy 437
re na skutek aktywnego oddziaywania pastwa mog przyczyni si

do redukcji obrotu gotwkowego. Przed ich wskazaniem (jako postula-
ty de lege ferenda) warto zada pytanie dotyczce czynnikw sukcesu
danego systemu patnoci funkcjonujcego na danym rynku. Wopinii
autora kryterium przesdzajcym jest bazowanie danego systemu na
modelu ekonomicznym, ktry generuje korzyci dla wszystkich zaan-
gaowanych stron (dostawcw usug patniczych oraz uytkownikw
usug patniczych, wtym akceptantw). Systemem patnoci bezgotw-
kowych, ktry odnis najwikszy sukces i od kilkudziesiciu lat jest
motorem rozwoju obrotu bezgotwkowego jest system patnoci kart
dziaajcy wmodelu czterostronnym. System taki oparty jest na mo-
delu ekonomicznym bazujcym na wielostronnej opacie interchange
(MIF). Opata ta jest mechanizmem rwnowaenia kosztw dostawcy
usug patniczych akceptanta (zwanego agentem rozliczeniowym) ido-
stawc usug patniczych posiadacza karty (zwanego wydawc), ktry
ponosi istotnie wysze koszty w ramach funkcjonowania caego syte-
mu. Dodatkowo MIF suy finansowaniu pakietu korzyci wzgldem
akceptanta i konsumenta, nalez do nich m.in. gwarancja patnoci
dajca bezpieczestwo akceptantom. Dziki MIF finansowane s tak-
e dziaania majce na celu utrzymywanie wysokiego poziomu bezpie-
czestwa systemu oraz innowacji. Dziki kosztownym mechanizmom
przeciwdziaania oszustwom wdraanymi przez banki patnoci kar-
tami nale do najbezpieczniejszych metod patnoci. Korzyci genero-
wane przez system czterostronny to moliwo dokonywania patnoci
przez konsumenta bez wzgldu na to w jakim banku wydana zosta-
a karta iuktrego akceptanta odbywa si patno. Akceptant przy
wykorzystaniu tej samej infrastruktury moe akceptowa karty r-
nych systemw wydane przez banki na caym wiecie. Zestaw powyej
opisanych cech, wszczeglnoci istnienie waciwie zaprojektowanego
modelu ekonomicznego powoduje, i systemy czterostronne stay si
najwiksz konkurencj dla transakcji gotwkowych. Bez istnienia ta-
kiego modelu, ktry pozwala na finansowanie systemu nie byby on
tak atrakcyjny dla uczestnikw, bowiem alokacja kosztw musiaaby
odbywa si odmiennie.
Wsystemie patnoci gotwkowych, ktrych operatorem jest bank
centralny nie istnieje model ekonomiczny ktry pozwala na pokrywa-
nie kosztw jego funkcjonowania. Dlaczego wic system ten wci jest
atrakcyjny dla jego uytkownikw, wszczeglnoci akceptantw? Brak
438 Pawe Widawski
wyej wymienionego modelu bilansujcego koszty nie oznacza, i sy-

stem ten ich nie generuje. Przeciwnie, koszty funkcjonowania takiego
systemu s relatywnie wysokie, lecz wduej mierze s one pokrywane
przez pastwo. Uzna wic naley i funkcjonowanie tego systemu jest
subsydiowane i nie pozwala akceptantom na poznanie jego realnych
kosztw. Co prawda, obrt gotwkowy nie jest subsydiowany tylko
przez pastwo bowiem koszty przetwarzania gotwwki spoczywaj
take na przedsibiorcach, jednak czsto usugi cash processingu ofero-
wane przez dostawcw usug patniczych take s subsydiowane przy-
chodami generowanymi z funkcjonowania alternatywnych systemw
patnoci, wszczeglnoci systemw patnoci kart.
Jak wskazano wyej, wprzypadku systemw patnoci niesubsydio-
wanych przez pastwo koszty ich funkcjonowania musz by wodpo-
wiednich proporcjach pokrywane przez ich uczestnikw apartycypacja
w systemie powinna generowa bezporednie lub porednie korzyci
dla wszystkich. Dlatego te pastwo powinno wspiera, awwyjtko-
wych sytuacjach optymalizowa, funkcjonowanie takich modeli ekono-
micznych, nie za negowa ich legalno jak ma to miejsce wobecnie
wwielu systemach prawnych.
Eliminacja bowiem sprawdzonego modelu ekonomicznego na kt-
rym bazuje system kart patniczych istotnie wpynaby na jego funk-
cjonowanie. W sposb niemal automatyczny spowodowaoby to brak
uzasadnienia biznesowego dla funkcjonowania systemu czterostronne-
go i zaowocowaoby migracj bankw na systemy trjstronne, w tym
systemy indywidualne poszczeglnych dostawcw usug patniczych,
ktre z punktu widzenia konsumenta i akceptanta maj nisz war-
to zuwagi na brak jednolitego standardu wjakim dziaaj iniewielki
zasig. Dlatego te ingerencja regulatora majca na celu pobudzanie
obrotu bezgotwkowego powinna wspiera powstawanie nowych syste-
mw czterostronnych nie za ich marginalizacj. Wsparcie takie po-
winno polega na powstrzymaniu si od regulacji ipozostawieniu ich
optymalizacji mechanizmom rynkowym.
Regulacja prawna powinna pobudza obrt bezgotwkowy poprzez
tworzenie warunkw sprzyjajcych rozwojowi postpu technologiczne-
go iproduktowego winnych sektorach gospodarki (takich jak handel
czy usugi) gdzie obrt bezgotwkowy odgrywa role katalizatora zmian.
Wtym celu bariery wejcia na rynek nowych dostawcw usug patni-
czych a take wymogi nadzorcze stosowane wzgldem nich powinien
by proporcjonalne do ryzyka generowanego przez tych przedsibior-

cw. Zachowana powinna zosta jednak rwnowaga miedzy bezpie-
czestwem afunkcjonowaniem mechanizmu rynkowego, ktry sprzyja
innowacji, konkurencji a take zwikszeniu efektywnoci z korzyci
dla konsumentw. Tym samy pozytywna ingerencja pastwa wmecha-
nizm rynkowy nie powinna godzi w podstawow wolno konstytu-
cyjn odnoszc si do gospodarki. Jest ni swoboda dziaalnoci go-
spodarczej wyraajca si midzy innymi wswobodzie ustalania cen.
Aograniczenie tej wolnoci mie moe miejsce wycznie wprzypadku,
gdy jest to niezbdne dla osignicia innego celu stanowicego dobro
ocharakterze publicznym. Dlatego te uzna naley, i wcelu rozwoju
obrotu bezgotwkowego powstrzymanie si od ingerencji przynie moe
znaczco lepsze efekty ni administracyjna ingerencja w mechanizm
rynkowy.
Warto wskaza, i podejcie wronych systemach prawnych do re-
gulacji obrotu bezgotwkowego bywa odmienne. Podyktowane jest to
zarwno zrnicowanymi celami pastwa, a take jest pochodn ge-
nezy historycznej rozwoju poszczeglnych instrumentw patniczych
wposzczeglnych krajach oraz kultury patniczej.
Nie bez znaczenia dla rozwoju obrotu bezgotwkowego ma harmoni-
zacji sposobu realizacji usug patniczych ito nie tylko wwymiarze Unii
Europejskiej, ale take globalnym. Stanowi to konsekwencj procesw
globalizacji wyraajcej si presj uczestnikw rynku dcych do ob-
niania kosztw izwikszania pewnoci prawnej wramach transgra-
nicznego obrotu bezgotwkowego. Wynika take zpotrzeby zagwaran-
towania zarwno konsumentom jak iprzedsibiorcom podobnych oile
nie takich samych praw iobowizkw wzakresie korzystania zusug
patniczych. Wtym kontekcie na szczegln uwag zasuguje realizo-
wany przez Komisj Europejsk cel jakim jest wykreowanie wUnii Eu-
ropejskiej najnowoczeniejszych ram prawnych dla usug patniczych
na wiecie, ktre sprzyja bd rozwojowi obrotu bezgotwkowego. Pra-
wodawca wsplnotowy, susznie bowiem uznaje zharmonizowane ramy
prawne dla usug patniczych jako warunek realizacji podstawowego
celu ekonomicznego Unii Europejskej, jakim jest budowa wpeni zin-
tegrowanego Wsplnego Rynku w ktrym patnoci gotwkowe bd
zmarginalizowane. Wsplny Rynek Patnoci posiadajcy zharmonizo-
wane ramy prawne stanowi ma narzdzie wspierajce modernizacj
gospodarki unijnej. Patnoci traktowane s przez Komisj Europejsk
440 Pawe Widawski
jako stymulator gospodarki elektronicznej, wszczeglnoci sektora e-

-commerce.
Wprowadzenie zbyt radykalnych regulacji moe negatywnie skutko-
wa poziomem innowacji na rynku awduszej perspektywie doprowa-
dzi moe do zjawiska arbitrau regulacyjnego, nawet wramach Unii
Europejskiej, gdzie przepisy prawa wtym obszarze s wduej mierze
zharmonizowane. Zdrugiej strony zbyt liberalne podejcie mogoby ne-
gatywnie wpyn na poziom ochrony uytkownikw usug patniczych
icaego systemu, ktrego zachwianie mogoby mie negatywne skutki
take dla caego sektora bankowego awkonsekwencji dla bezpiecze-
stwa pastwa. Dlatego te wybr odpowiedniego modelu regulacji ma-
jcej na celu rozwj obrotu bezgotwkowego jest wyzwaniem zoonym.
Obrt bezgotwkowy jako zjawisko ekonomiczne funkcjonuje tak
samo bez wzgldu na jurysdykcj, w ktrej zlokalizowany jest do-
stawca czy te uytkownik usug patniczych. Dodatkowo, wzwizku
zrozwojem handlu transgranicznego, pojawia si coraz wiksza presja
(wszczeglnoci ze strony dostawcw ozasigu globalnym) na harmo-
nizacj przepisw regulujcych wiadczenie usug patniczych. Wdzia-
alnoci patniczej bowiem w przeciwiestwie do tradycyjnej, depozy-
towo-kredytowej dziaalnoci bankw lokalizacja dostawcy awszcze-
glnoci faktyczna jego obecno na rynku lokalnym poprzez oddzia
lub wydzielon spk crk ma znaczenie drugorzdne. Patno ma
charakter sieciowy, gdzie odpowiednia skala dziaalnoci przesdza
nie tylko orentownoci dostawcy ale te omotywacji uytkownika do
korzystania zdanej usugi. Wszystkie te elementy przesdzajce ospe-
cyfice dziaalnoci patniczej powinny znale odzwierciedlenie wodpo-
wiednio zaprojektowanych regulacjach pobudzajcych obrt bezgotw-
kowy. Celem pastwa, wkontekcie rozwoju obrotu bezgotwkowego,
powinno by stworzenie takich warunkw dziaania dla dostawcw aby
uatwi im budow innowacyjnych produktw uwzgldniajcych po-
trzeby rynku.
Pozytywn rola regulatora wyraa si powinna wzachcaniu do-
stawcw usug patniczych do stosowania przez nich okrelonych stan-
dardw technicznych pozwalajcych na szybsze osignicie masy kry-
tycznej i zwikszenie efektywnoci caego systemu patniczego. Przy-
kadem takiego, pozytywnego dziaania regulatora jest po pierwsze
zachcenie sektora bankowego do dziaa samoregulacyjnych w celu
wykreowania standardw SEPA anastpnie uznanie standardw jako
obowizkowych dla caego sektora bankowego wodniesieniu do instru-

mentw polecenia przelewu i polecenia zapaty SEPA i wyznaczenie
terminw migracji na te instrumenty7.
Jak wskazano wczeniej, geneza ingerencji pastwa w obrt bez-
gotwkowy moe by wieloraka. Z jednej strony wynika z potrzeby
zagwarantowania bezpieczestwa obrotu z drugiej za z chci pobu-
dzania rozwoju patnoci elektronicznych. Drugi ztych elementw ma
charakter wielowarstwowy. Pobudzanie rozwoju bezgotwkowych form
patnoci to z jednej strony regulacje prawne sprzyjajce budowaniu
nowych usug isystemw. Do nich zaliczy naley przepisy prawa, kt-
re okrelaj sposb prowadzenia dziaalnoci przez dostawcw usug
patniczych iwymogi nadzorcze. Regulacje takie powinny sprzyja lo-
kowaniu nowych dostawcw usug patniczych (zarwno bankowych
jak iniebankowych) na danym terytorium wcelu budowy nowoczesne-
go ekosystemu patniczego wdanym pastwie.
Z drugiej strony wskaza naley regulacje stymulujce lub nawet
wymuszajce na przedsibiorcach ikonsumentach korzystanie zbez-
gotwkowych form patnoci. Ta grupa regulacji odnosi si bardziej do
sposobu regulowania zobowiza pieninych ni do samych dostaw-
cw, lecz odgrywa moe niebagatelne znaczenie dla rozwoju obrotu
bezgotwkowego.
Wrd nich kluczowe znaczenie odgrywaj regulacje obligujce lub
zachcajce pracodawcw do przekazywania wynagrodzenia na rachun-
ki patnicze, wszczeglnoci rachunki bankowe pracownikw. Obowi-
zek wypaty wynagrodze na rachunki patnicze byby jednoczenie nie-
zwykle silnym stymulatorem wzrostu ubankowienia wPolsce.
Kolejnym obszarem pozwalajcym na pobudzenie obrotu bezgotw-
kowego powinna by zmiana maksymalnej wartoci transakcji, ktra
moe by przeprowadzona wsposb gotwkowy. Dotyczy to powinno
zarwno obrotu midzy przedsibiorcami (b2b), jak imidzy konsumen-
tem aprzedsibiorc (c2b). Limit dla transakcji gotwkowych ustalo-
ny w ustawie o swobodzie prowadzenia dziaalnoci gospodarczej8 na
7
REGULATION (EU) No 260/2012 OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND
OF THE COUNCIL of 14 March 2012 establishing technical and business require-
ments for credit transfers and direct debits in euro and amending Regulation (EC) No
924/2009.
8
Ustawa zdnia 2 lipca 2004 r. oswobodzie dziaalnoci gospodarczej, Dz.U.2004
nr 173 poz. 1807.
442 Pawe Widawski
kwot rwnowartoci 15 tys. EUR w wietle analogicznych regulacji

winnych pastwach czonkowskich UE jest zdecydowanie zbyt wysoki.
Warto podnie, i kady przedsibiorca zobowizany jest obecnie do
posiadania rachunku bankowego wic brak jest przyczyn ocharakterze
technicznym aby limit ten zosta istotnie obniony np. do kwoty 1 ty
EUR. Obnienie tego progu automatycznie przyczynioby si do ograni-
czenia szarej strefy iwzrostu przychodw budetu pastwa.
Bardziej kontrowersyjne wydawa si moe wprowadzenie analo-
gicznego wymogu wzgldem transakcji pomidzy osobami fizycznymi
nieprowadzcymi dziaalnoci gospodarczej a przedsibiorcami. O ile
trudno wyobrazi sobie wymuszenie dokonywania wszystkich trans-
akcji wsposb bezgotwkowy to wodniesieniu do zakupw wwyszej
wartoci np. przekraczajcej poziom 1 tys EURO wprowadzenie takie-
go wymogu wydaje si by racjonalne. Taki wymg dotyczyby nie tylko
patnoci w punkcie usugowo handlowym ale take wykonywania
innych zobowiza o charakterze pieninym, takich jak zapata za
usugi telekomunikacyjne.
Inna natur powinny mie transakcje patnicze realizowane na rzecz
administracji publicznej. Obowizek patnoci wsposb bezgotwkowy
wszelkich transakcji na rzecz administracji publicznej, zarwno przez
przedsibiorcw jak ikonsumentw, wyraaby wol pastwa do pro-
mowania tego rodzaju transakcji ale take zwikszyby efektywno
caej gospodarki. Wyeliminowanie obrotu gotwkowego w relacjach
zadministracj publiczn spowodowaoby istotn redukcj kosztw jej
funkcjonowania np. dziki ograniczeniu liczby punktw obsugi kaso-
wej przyjmujcych opaty gotwkowe.
Kolejnym przykadem pozytywnej ingerencji pastwa wrozwj ob-
rotu bezgotwkowego jest jego stymulacja poprzez regulacje prawno
podatkowe. Przykadem takiego dziaania moe by stymulacja budowy
infrastruktury akceptacji kart patniczych poprzez zachty podatkowe
wzakresie instalacji urzdze akceptujcych patnoci bezgotwkowy-
mi instrumentami patniczymi, podobnie jak ma to miejsce przy urz-
dzeniach fiskalnych (kasach idrukarkach). Zachta podatkowa polega
mogaby na refundacji kosztw terminala.
Przepisy prawa skutkujce ingerencj pastwa w procesy gospo-
darcze kadorazowo wymagaj analizy ich zgodnoci z chroniony-
miwkonstytucji prawami iwolnociami. Wszczeglnoci zasad swo-
body prowadzenia dziaalnoci gospodarczej (tzw. konstytucyjno).
W zwizku z powyszym pojawia si pytanie czy ingerencja pastwa

wsposb regulowania zobowiza pieninych (wsposb bezgotwko-
wy) mieci si w okrelonych przez przepisy Konstytucji RP ramach
ogranicze konstytucyjnie chronionych praw lub wolnoci? Zuwagi na
szeroki zakres przepisw odnoszcych si bezporednio lub porednio
do obrotu bezgotwkowego kady znich potencjalnie powinien by obj-
ty tak analiz na etapie jego tworzenia. Oile jednak przepisy ingeru-
jce wsposb ewidentny wsposb funkcjonowania okrelonych modeli
ekonomicznych wsystemach patnoci wydaj si by przekroczeniem
tych ram z uwagi na naruszenie zasady swobody dziaalnoci gospo-
darczej i w tym kontekcie nieproporcjonalno ingerencji pastwa.
Otyle wprowadzenie obowizku obrotu bezgotwkowego uzasadnione
by moe wanym interesem spoecznym jakim jest rozwj obrotu bez-
gotwkowego. Zpunktu widzenia Pastwa obrt bezgotwkowy powo-
duje ograniczenie szarej strefy iwzrost efektywnoci pastwa. Wpywa
take na pobudzenie innych sektorw gospodarki (np. handel elektro-
niczny).
Podsumowanie
Ingerencja pastwa w proces rozwoju obrotu bezgotwkowego ma

charakter wielopaszczyznowy. Odbywa si wsposb zarwno poredni
jak ibezporedni. Zjednej strony obejmuje przepisy odnoszce si do
dostawcw usug patniczych regulujc sposb prowadzenia przez nich
dziaalnoci gospodarczej. Przepisy te wsposb poredni oddziaywaj
na obrt bezgotwkowy. Waciwe uksztatowanie tej grupy przepisw
skutkuje stworzeniem dla dostawcw warunkw stymulujcych do in-
nowacji patniczej. To w efekcie sprzyja zachcaniu konsumentw do
odchodzenia od gotwki na rzecz patnoci elektronicznych. Pobudza
take inne sektory gospodarki, wtym handel elektroniczny. Przepisy
dotyczce dziaalnoci dostawcw nie mog jednak ingerowa zbyt g-
boko, wrelacje pomidzy samymi dostawcami, atake modele ekono-
miczne na bazie ktrych funkcjonuj systemy patnoci. Tego rodzaju
ingerencja skutkowa moe zakceniem dziaania systemu a konse-
kwencji odchodzeniem konsumentw od patnoci gotwkowych. Opty-
444 Pawe Widawski
malizacja funkcjonowania wybranych systemw powinna odbywa si

poprzez stymulowanie konkurencji i budow wsplnych standardw.
Do tej grupy przepisw nale regulacje prawno-podatkowe, ktrych
celem jest stymulacja obrotu bezgotwkowego.
Druga grupa przepisw, to regulacje wprost odnoszce si do sposobu
realizacji zobowiza pieninych wsposb bezgotwkowy wrnych
konfiguracjach. Przepisy te, cho wydaj si by radykalne to przynie
mog dugofalowo nieocenione korzyci poprzez szybki wzrost ubanko-
wienia oraz wzrost obrotu bezgotwkowego. Przepisom takim towarzy-
szy jednak powinna dziaania majce na celu wsparcie dla osb dotd
niekorzystajcych zelektronicznych patnoci tak aby ich migracja na
obrt bezgotwkowy odbya si wsposb moliwie pynny.
Wioletta Barwicka, Adam Tochmaski1
Bariery, dylematy iwyzwania rozwoju obrotu

Wstp
Niniejszy artyku powicony jest rozwaaniom na temat barier

rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce oraz istniejcych dylema-
tw iwyzwa wpowyszym zakresie, atake propozycjom moliwych
rozwiza eliminujcych lub znaczco zmniejszajcych te bariery oraz
bdcych odpowiedzi na te dylematy i wyzwania. Rozdzia ten jest
analiz opisow, powsta przede wszystkim woparciu o: (1) dowiad-
czenia wynikajce zopracowanego wlatach 2008-2011 Programu Roz-
woju Obrotu Bezgotwkowego na lata 2011 2013, zzaoenia doku-
mentu rzdowego, ale ostatecznie nieprzyjtego przez Rad Ministrw,
(2) prace podjte wlatach 2012-2013 wcelu opracowania nowego Pro-
gramu Rozwoju Obrotu Bezgotwkowego okrelonego na lata 2014
2020 oraz (3) wyniki powstaych w ostatnich latach bada i analiz
przeprowadzonych przez NBP lub przy jego wsppracy.
Wdobie powszechnego korzystania zusug bankowych iinstrumen-
tw bezgotwkowych, widocznego szczeglnie wkrajach zdugoletni
tradycj bankowoci komercyjnej, obecny poziom ubankowienia pol-
skiego spoeczestwa oraz wykorzystywania bezgotwkowych instru-
mentw patniczych jest zbyt niski. Najczciej wskazywan przesan-
1
Wioletta Barwicka, Narodowy Bank Polski, Doradca wDepartamencie Systemu
Patniczego, wioletta.barwicka@nbp.pl; Adam Tochmaski, Narodowy Bank Polski,
Dyrektor Departamentu Systemu Patniczego, adam.tochmaski@nbp.pl.
446 Wioletta Barwicka, Adam Tochmaski
k niskiego stopnia zaawansowania obrotu bezgotwkowego wPolsce

jest czynnik historyczny. Historia polskiej bankowoci komercyjnej
jest, wporwnaniu zkrajami Europy Zachodniej, stosunkowo krtka
iliczy nieco ponad 20 lat. Polski system bankowy zwiksz liczb typo-
wych bankw komercyjnych zacz rozwija si dopiero pod koniec lat
80., azwaszcza na pocztku lat 90. XX wieku. Czynnik ten widoczny
jest m.in. wduej dysproporcji wposzczeglnych grupach wiekowych
Polakw pod wzgldem zaawansowania wkorzystaniu zusug banko-
wych. Wedug bada NBP z2012 roku, wskanik ubankowienia wPol-
sce wynosi 77%, ale wrd osb powyej 65 lat, ktre przez wikszo
ycia nie korzystay zbankw iusug bankowych, udzia ten by znacz-
nie niszy iwynosi 43%2. Biorc pod uwag powszechno obrotu bez-
gotwkowego, charakterystyczn dla m.in. krajw Europy Zachodniej,
rozwijan od kilku pokole w sposb naturalny, nasuwa si pytanie,
czy rozwj obrotu bezgotwkowego iuzyskanie wysokiego stopnia za-
awansowania bezgotwkowego w Polsce musi wymaga rwnie kil-
kudziesiciu lat idowiadcze kilku pokole wwykorzystywaniu pie-
nidza bankowego i bezgotwkowych instrumentw patniczych, czy
bdzie to moliwe do osignicia wkrtszym czasie? Zdaniem autorw,
jest to moliwe wkrtszym czasie, ale dziaania na rzecz rozwoju obro-
tu bezgotwkowego powinny by aktywnie podjte zarwno przez pod-
mioty pozarzdowe, jak iprzez rzd, imusz one uwzgldnia skutki
ww. czynnika historycznego oraz inne, wane uwarunkowania, dalej
szerzej omwione.
1. Bariery rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce
Bariery rozwoju obrotu bezgotwkowego warto przeanalizowa

wpodziale na gwne typy patnoci wykonywanych wPolsce, gdy dla
poszczeglnych rodzajw patnoci maj znaczenie nieco inne grupy
czynnikw.
2
T.Koliski, Zwyczaje patnicze Polakw, NBP, Departament Systemu Patni-
czego, Warszawa, maj 2013, s. 22-24.
Bariery, dylematy iwyzwania rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce 447
W wietle bada empirycznych i analiz przeprowadzonych przez

NBP lub przy wsppracy zNBP wostatnich latach, do takich najwa-
niejszych barier nale:
1) dla patnoci dokonywanych przez osoby fizyczne:
a) brak posiadania rachunku lub karty patniczej,
b) niedostatecznie rozwinita sie akceptacji kart patniczych,
c) bariery mentalnociowe, wtym przyzwyczajenia do korzysta-
nia gownie zgotwki oraz brak zaufania do bankw iusug
bankowych,
2) dla patnoci dokonywanych przez podmioty gospodarcze:
a) brak posiadania rachunku bankowego przez beneficjentw,
b) niech do korzystania z bankw i usug bankowych, wyni-
kajca czciowo zkorzyci uzyskiwanych zfunkcjonowania
wtzw. szarej strefie,
c) bariery mentalnociowe,
3) dla patnoci dokonywanych przez instytucje publiczne (rzdowe):
a) brak posiadania rachunku bankowego przez beneficjentw,
b) bariery mentalnociowe po stronie urzdnikw.
Poniewa niektre ztych barier wystpuj wkilku przypadkach dla
dwch lub trzech rodzajw patnoci, poniej przedstawiono bardziej
szczegowy wsplny dla rnych rodzajw patnoci opis najwaniej-
szych ztych barier.
1.1. Brak posiadania rachunku bankowego lub karty patniczej
Jak wczeniej wspomniano, jedynie okoo trzech na czterech doro-

sych Polakw (77%) posiada konto osobiste. Wedug wynikw bada
opublikowanych w 2012 r. przez Bank wiatowy, Polska (ze wska-
nikiem ubankowienia wyliczonym dla tego badania na poziomie 70%)
znaczco odstawaa od pozostaych krajw Unii Europejskiej (red-
nia dla Unii to 86%), wyprzedzajc jedynie Bugari (53%) iRumuni
(45%)3.
3
A.Demirguc-Kunt, L.Klapper, Measuring Financial Inclusion, The Global Fin-
dex Database, World Bank, April 2012, s. 50-52. http://www-wds.worldbank.org/serv-
let/WDSContentServer/WDSP/IB/2012/04/19/000158349_20120419083611/Rendered/
PDF/WPS6025.pdf
Na posiadanie rachunku wPolsce wpywaj m.in. nastpujce czyn-

niki:
1) wiek im starsze s osoby wwieku powyej 34 lat, tym niszy
jest wskanik ubankowienia: 96% dla osb od 35 do 44 lat, 88%
dla osb wwieku od 45 do 54 lat, 68% dla osb wwieku od 55 do
64 lat i43% dla osb powyej 65 roku ycia,
2) wyksztacenie im wysze wyksztacenie maj Polacy, tym
wskanik ubankowienia ronie: od 32% dla osb z wyksztace-
niem podstawowym przez 68% z wyksztaceniem zasadniczym
zawodowym, 90% zwyksztaceniem rednim do 99% zwykszta-
ceniem wyszym,
3) dochd netto w gospodarstwie domowym im wyszy dochd,
tym ubankowienie wysze: od 59% dla osb zgospodarstw domo-
wych zdochodem poniej 1.300 z do 91% dla osb zgospodarstw
domowych zdochodem powyej 3.800 z4.
Czynniki te maj charakter demograficzny inie jest moliwe popra-
wienie ich wdanym spoeczestwie wkrtkim czasie, ale mog one, np.
rnice wdochodach, wyjania, obok innych znanych uwarunkowa,
rnice, jakie wtym zakresie istniej pomidzy rnymi krajami.
Polacy, ktrzy nie posiadaj rachunku, jako powd takiej sytua-
cji wskazuj gwnie brak takiej potrzeby (50%), preferowanie trzy-
mania pienidzy wgotwce (25%), atake brak posiadania pienidzy
ioszczdnoci (22%)5.
Zpunktu widzenia dokonywania patnoci sam rachunek jednak nie
wystarcza, arealn alternatyw dla banknotw imonet, pomimo poja-
wienia si nowych innowacyjnych metod patnoci, np. patnoci mobil-
nych, jest obecnie nadal gwnie karta patnicza. Karty patnicze posiada
66% dorosych Polakw, co oznacza, e rwnie cz posiadaczy rachun-
kw bankowych (co sidmy) nie ma karty. Podobnie jak wprzypadku ra-
chunku, rwnie iwprzypadku karty patniczej na jej posiadanie maj
wpyw takie czynniki, jak wiek, wyksztacenie idochd wgospodarstwie
domowym. Wrd przyczyn nieposiadania karty patniczej Polacy posia-
dajcy konto wskazuj takie przyczyny jak: szybsze pacenie gotwk
(17%), brak potrzeby (17%), za wysokie opaty (11%) izbytnie skompliko-
wanie przy patnoci kart (9%)6. Naley jednak doda, e samo posiada-
4
T.Koliski, Zwyczaje patnicze Polakw, s. 24-26.
5
Ibidem, s. 49.
6
Ibidem, s. 114.
nie karty patniczej nie oznacza jej aktywnego wykorzystywania. Wyniki

badania NBP z2012 r. pokazuj, e 17% dorosych Polakw ma kart,
ale nie korzysta zniej do realizowania patnoci. Wrd przyczyn takiego
stanu rzeczy wskazuj gwnie: wygod pacenia gotwk (38%), lepsz
kontrol iszacowanie wydatkw przy paceniu gotwk (20%) ibrak za-
ufania do patnoci kart (20%)7.
Brak posiadania rachunku po stronie beneficjenta jest barier dla
dokonywania patnoci bezgotwkowych przez wszystkie grupy osb
ipodmiotw, gdy wtakim przypadku nie jest moliwe ani dokona-
nie zapaty przelewem, ani kart patnicz lub innym instrumentem
bezgotwkowym. Jest to duym utrudnieniem, a tym samym kosz-
tem, wszczeglnoci dla instytucji wypacajcych wsposb masowy
wiadczenia, takich jak Zakad Ubezpiecze Spoecznych (wypaty
gotwk stanowi 40% wszystkich wiadcze) czy Kasa Rolniczego
Ubezpieczenia Spoecznego (wypaty wgotwce stanowi 56% wszyst-
kich wiadcze).
Brak posiadania karty jest zkolei barier dla realizowania patno-
ci konsumentw gwnie wpunktach handlowo-usugowych. Wyniki
badania NBP z2012 r. wskazuj, e okoo 32% wszystkich patnoci
detalicznych Polakw byo realizowanych wsposb gotwkowy przez
Polakw niekorzystajcych z kart patniczych, co stanowio blisko
40% udzia w strukturze patnoci gotwkowych, bdc najwiksz
z trzech gwnych barier dla wykonywania tych patnoci w sposb
bezgotwkowy8.
Bariera braku posiadania konta bankowego i tym samym dost-
pu do usug bankowych zostaa zauwaona rwnie na szczeblu euro-
pejskim m.in. przez Komisj Europejsk, ktra w2012 r. opracowaa
iprzekazaa do szerokich konsultacji spoecznych dokument Konsul-
tacje w sprawie rachunkw bankowych9. Dokument ten w szczegl-
noci odnosi si do zagadnie dotyczcych zwikszenia przejrzystoci
opat zwizanych z rachunkiem bankowym, zmiany dostawcy usugi
(banku) oraz uatwieniem dostpu do podstawowych rachunkw ban-
kowych. W dokumencie podsumowujcym przeprowadzone konsul-
7
Ibidem, s. 245 i116.
8
Ibidem, s. 163-164.
9
Komisja Europejska, Konsultacje wsprawie rachunkw bankowych, marzec 2012,
http://ec.europa.eu/internal_market/consultations/docs/2012/bank_accounts/bank_acco-
unts_consultation_pl.pdf
tacje10 zwrcono uwag na potrzeb zainicjowania dziaa w ww. za-

kresie, w szczeglnoci na szczeblu poszczeglnych krajw. Zwrcono
uwag na brak przejrzystoci ibrak atwej moliwoci porwnywania
ofert iopat bankowych oraz na problem wdostpie do podstawowych
rachunkw bankowych, spowodowanych gwnie niespenianiem przez
klientw, wymaganych przez bank kryteriw, takich jak odpowiednia
kondycja finansowa klienta czy brak udokumentowanego miejsca za-
mieszkania. Zalecenie wsprawie umoliwienia obywatelom UE atwe-
go dostpu do podstawowego rachunku bankowego zostao sformuowa-
ne przez Komisj Europejsk wroku 2011 iskierowane do wszystkich
pastw czonkowskich Unii Europejskiej. Zgodnie zwydan wdniu 4
lipca 2012 r. Rezolucj Parlamentu Europejskiego, Komisja przygoto-
waa projekt stosownej dyrektywy w tym zakresie i rozpocza prace
konsultacyjne nad nim.11 Projekt zakada moliwo otwarcia podsta-
wowego rachunku bankowego dla kadego konsumenta na terenie caej
Unii Europejskiej, ktry z jednej strony byby rachunkiem pozwala-
jcym na podstawowy zakres usug zwizanych zrachunkiem, wtym
korzystanie z karty patniczej, a z drugiej strony byby rachunkiem
nieobarczonym nadmiernymi kosztami.
Poza wymienion moliw ingerencj regulacyjn, rozwizaniem
bariery braku posiadania i wykorzystywania karty patniczej w og-
le lub przez posiadaczy rachunku bankowego, spowodowanej gwnie
dostrzeganiem przez takie osoby wicej zalet po stronie gotwki (m.in.
wiksza wygoda, szybko, lepsza kontrola), mgby by rozwj bezgo-
twkowych instrumentw patniczych co najmniej tak szybkich i wy-
godnych jak gotwka. Cechy takie powinny spenia takie instrumenty
jak karta zblieniowa czy instrument pienidza elektronicznego, pod
warunkiem jednak zapewnienia odpowiednio wysokiego poziomu bez-
pieczestwa ich posiadania i wykorzystywania przez konsumentw
oraz rwnolegego przekonania konsumentw otakim bezpieczestwie.
10
European Commission, Summary of responses to the public consultation on
bank accounts, Brussels, July 2012, http://ec.europa.eu/internal_market/finservic-
es-retail/docs/policy/ba_summary-2012_07_25_en.pdf
11
European Commission, Proposal for a Directive of the European Parliament
and of the Council on the comparability of fees related to payment accounts, payment
account switching and access to payment accounts with basic features, http://eur-lex.
europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52013PC0266:EN:NOT
1.2. Niedostatecznie rozwinita sie akceptacji
Sie akceptacji bezgotwkowych instrumentw patniczych jest ko-

lejnym niezbdnym czynnikiem dla zrealizowania patnoci wpunkcie
handlowo-usugowym wdrodze bezgotwkowej. Na sie t skadaj si
urzdzenia akceptujce elektroniczne instrumenty patnicze (termina-
le POS oraz imprintery). Wyniki badania NBP z2012 r. wskazuj, e
okoo 28% wszystkich patnoci detalicznych Polakw byo realizowa-
nych gotwkowo przez Polakw co prawda korzystajcych zkarty pat-
niczej, ale dokonujcych zakupu w punktach nieakceptujcych kart
patniczych. Patnoci takie stanowiy 34% udzia wstrukturze patno-
ci gotwkowych, bdc drug najwiksz, obok braku posiadania iko-
rzystania zkarty patniczej, ztrzech gwnych barier dla wykonywania
tych patnoci wsposb bezgotwkowy12.
Polska wporwnaniu zinnymi krajami Unii Europejskiej posiadaa
w 2011 r. 7.005 takich urzdze na jeden milion mieszkacw, zaj-
mujc tym samym przedostatnie miejsce wrankingu krajw iwyprze-
dzajcy jedynie Rumuni (5.852 urzdzenia na 1 mln mieszkacw).
rednia Unii Europejskiej wtym zakresie wynosia 17.584 urzdzenia,
awic dwa ip razy wicej ni wPolsce. Niski wynik Polski jest za-
skakujcy nawet wporwnaniu do naszego regionu, wktrym liczba
urzdze POS jest znacznie wysza (Czechy 9.732, Bugaria 8.490).
Wyniki analiz NBP ibadania przeprowadzonego przy wsppracy NBP
pokazuj, e jedynie 19% wszystkich polskich akceptantw przyjmuje
patnoci kart patnicz13,14.
Na taki stan rozwoju sieci akceptacji elektronicznych instrumentw
bezgotwkowych wpyw miay wszczeglnoci nastpujce czynniki:
1) wysoki poziom kosztw prowizyjnych zalenych od kadej trans-
akcji, tzw. opat akceptanta, na ktry najwikszy wpyw maj
tzw. opaty interchange,
2) wysokie koszty stae zwizane zakceptacj kart patniczych,
3) korzyci z przyjmowania wycznie patnoci gotwkowych
zuwagi na funkcjonowanie tzw. szarej strefy,
12
13
rynku polskim, NBP, Departament Systemu Patniczego, Warszawa, stycze 2012.
14
J.Grka, Badanie akceptacji gotwki ikart patniczych wrd polskich przed-
sibiorcw, Warszawa, grudzie 2012.
4) przyzwyczajenia iinne bariery mentalnociowe.

Najwaniejszymi z tych czynnikw wydaj si dwa pierwsze, tj.
czynniki o charakterze kosztowym, a w szczeglnoci czynnik zwi-
zany zwysokoci opat interchange, stanowicych dominujc cz
opaty akceptanta i bdcych kosztem akceptanta oraz przychodem
wydawcy karty patniczej. Do 2012 r. stawki opat interchange wPol-
sce byy najwysze wUnii Europejskiej, za po obnieniu ich od stycz-
nia 2013 r. jedne znajwyszych wUnii. Opaty te stay si w2011 r.
przedmiotem szczegowej analizy NBP15, atake tematem kilkumie-
sicznych prac specjalnie dedykowanego zespou roboczego, zako-
czonych wypracowaniem projektu rozwizania samoregulacyjnego,
zmierzajcego w kierunku obnienia opat interchange do rednich
poziomw w Unii Europejskiej do 2017 r.16 Wypracowane wwczas
rozwizanie samoregulacyjne, cho ostatecznie niewdroone przez
rynek w rekomendowanej postaci, stao si podstaw do stworzenia
kilku projektw regulacji prawnych, atake wpyno na bezpored-
nie decyzje oobnikach opaty interchange, wprowadzone przez orga-
nizacje kartowe: VISA iMasterCard czciowo w2012 r., aczciowo
w2013 r. Wysoko opaty interchange jest, zgodnie zwynikami bada-
nia kosztw akceptacji kart patniczych17, wraliwym czynnikiem de-
terminujcym decyzj akceptanta oprzyjmowaniu patnoci wformie
bezgotwkowej. Badanie to wykazao, e kada obnika opat akcep-
tanta moe przekona okrelon grup przedsibiorcw do rozpocz-
cia akceptacji kart patniczych, przy czym najwikszy wzrost liczby
akceptantw teoretycznie mgby nastpi przy jak najwikszej ob-
nice tych opat. Prowadzone obecnie prace nad obnieniem wysoko-
ci opaty interchange, obok koniecznych do przeprowadzenia dziaa
wspierajcych na rzecz aktywizacji akceptantw18, znajd, zdaniem
autorw, wnajbliszych latach odzwierciedlenie wpowikszonej sieci
akceptacji instrumentw bezgotwkowych.
15
Analiza funkcjonowania.
16
Program redukcji opat kartowych, NBP, Warszawa, marzec 2012.
17
J.Grka, Badanie akceptacji gotwki ikart patniczych.
18
Przykadem takich dziaa moe by prowadzony przez organizacj VISA pro-
gram Kart VISA zapacisz wszdzie, majcy na celu dofinansowanie dziaa wspie-
rajcych rozpoczcie akceptacji kart patniczych przez nowych akceptantw, poprzez
ograniczenie kosztw staych akceptacji, bdcych drugim najwaniejszym czynnikiem
kosztowym, wpywajcym zwaszcza na mniejsze punkty handlowo-usugowe.
1.3. Bariery mentalnociowe
Wyniki badania NBP z2012 r. wskazuj, e okoo 21% wszystkich

patnoci detalicznych Polakw byo realizowanych gotwkowo przez
Polakw pomimo korzystania przez nich zkart patniczych idokony-
wania zakupu wpunktach akceptujcych karty patnicze, co stanowio
26% udzia wstrukturze patnoci gotwkowych19. Powysze pokazuje,
e s jeszcze inne, ni wczeniej wspomniano, czynniki, ktre skaniaj
osoby mogce faktycznie uy kart patniczych wpatnociach do wy-
korzystywania wtym celu jednak gotwki. Czynniki te s trzeci, obok
braku posiadania ikorzystania zkarty patniczej oraz nieakceptowa-
nia karty patniczej, zgwnych barier dla wykonywania tych patnoci
wsposb bezgotwkowy. Zdaniem autorw, gwnymi czynnikami s tu
bariery mentalnociowe, wtym wczeniej wskazane przesanki nieko-
rzystania przez posiadaczy rachunkw bankowych zkart patniczych
(vide pkt 1.1) oraz bariery wynikajce m.in. zuwarunkowa historycz-
nych (wspomnianych na wstpie artykuu), wtym przyzwyczajenie do
uywania wycznie gotwki, zwaszcza wpatnociach oniskich kwo-
tach, oraz brak zaufania do bankw iusug bankowych, wtym bezgo-
twkowych instrumentw patniczych.
Bariery te dostrzegane s niemal we wszystkich grupach wieko-
wych, ale najbardziej w grupie osb najstarszych, ktre przez wik-
szo swojego ycia nie korzystay zusug bankowych idla normalnego
funkcjonowania nie potrzeboway ani bankw, ani bezgotwkowych
instrumentw patniczych. Przyzwyczajenie iobawa przed skorzysta-
niem z usug bankowych wynika czsto z braku wiedzy, zarwno tej
finansowej, jak i zwizanej z funkcjonowaniem instytucji bankowych
oraz podmiotw gwarantujcych bezpieczestwo depozytw w nich
ulokowanych, jak rwnie z obaw technologicznych, tj. z niechci do
korzystania ze zbyt skomplikowanych, zdaniem tych osb, pod wzgl-
dem technicznym bezgotwkowych instrumentw patniczych i usug
bankowych.
Istotnym czynnikiem korzystania przez spoeczestwo zusug ban-
kowych jest zaufanie do bankw iusug bankowych. Zbada firm ba-
dawczych20 wynika, e w2012 r. zaufanie do bankw deklarowao dwie
19
Centrum Badania Opinii Spoecznej, Zaufanie do bankw, BS/145/2012, War-

20
szawa, padziernik 2012.

trzecie respondentw. Wynik ten by korzystniejszy okilka punktw pro-

centowych wporwnaniu zwynikami zlat 2008-2009, jednake niszy
okilkanacie punktw procentowych zokresu sprzed kryzysu, tj. wsto-
sunku do roku 2006. Czas odbudowywania zaufania wiadczy oistocie
tego czynnika ijego wpywie na oglny poziom ubankowienia irozwj
obrotu bezgotwkowego. Jedn znajwaniejszych przyczyn braku zaufa-
nia do bankw, jako instytucji wyspecjalizowanych wprzechowywaniu
oszczdnoci, jak rwnie do ich gwnych produktw, tj. rachunkw ban-
kowych i kart patniczych, jest przekonanie o nieuczciwoci bankw21.
Powodw takiego podejcia czci spoeczestwa mona upatrywa bd
wrzeczywistych indywidualnych dowiadczeniach, bd wbraku eduka-
cji wzakresie finansw ibankowoci, szczeglnie wzakresie wiedzy na
temat gwarancji depozytw bankowych, atake wposugiwaniu si ste-
reotypami, takimi jak przekonanie, e przechowywanie rodkw na ra-
chunkach bankowych musi kosztowa duo. Rwnie polityka informa-
cyjna bankw, zazwyczaj rozbudowane iniejasne regulaminy, nieczytel-
ne tabele opat iprowizji odstraszaj potencjalnego klienta ipogbiaj
bariery psychologiczne hamujce otwarto na nowoczesne rozwizania.
Zastanawiajc si, jak zwikszy zaufanie do bankw, produktw ban-
kowych, wszczeglnoci do rachunku bankowego, oraz patnoci bezgo-
twkowych, naley stwierdzi, e zmiana tej sytuacji wspoeczestwie
wymaga skonsolidowanych dziaa zarwno po stronie samych bankw,
ich organizacji zrzeszajcych, oraz innych podmiotw rynkowych, jak
idziaa po stronie rzdu, jednostek samorzdu Terytorialnego, Komisji
Nadzoru Finansowego, jako organu nadzoru nad bankami, NBP oraz in-
nych instytucji publicznych. Banki powinny zastanowi si nad uprosz-
czeniem jzyka komunikacji zklientem, zwikszeniem transparentnoci
iprzejrzystoci opat zwizanych zkorzystaniem zusug bankowych oraz
rozszerzeniem czy nawet dedykowaniem specjalnych ofert do wybranych
grup spoeczestwa.
Doda naley, e jakkolwiek bariery mentalnociowe zostay powy-
ej opisane wodniesieniu do konsumentw iich patnoci, to wystpuj
one rwnie po stronie przedsibiorcw iurzdnikw, azatem maj one
wpyw rwnie na ograniczony rozwj obrotu bezgotwkowego po stro-
nie podmiotw gospodarczych iinstytucji publicznych.
Trzy czwarte badanych (75%, od 2009 roku wzrost o 3 punkty procentowe)
21
twierdzi, e instytucje te stosuj za wysokie mare i lichwiarskie procenty.(s. 2),

CBOS, Zaufanie do bankw, padziernik 2012 r.
1.4. Problem szarej strefy wPolsce
W przypadku patnoci realizowanych przez przedsibiorcw do

czynnikw decydujcych o wyborze zastosowanego instrumentu pat-
niczego dochodzi jeszcze, poza posiadaniem rachunku przez beneficjen-
ta ibarierami mentalnociowymi przedsibiorcw, dodatkowy czynnik,
niewystpujcy w przypadku patnoci dokonywanych przez osoby
fizyczne. Czynnikiem tym s korzyci z realizowania iotrzymywania
patnoci gwnie w drodze gotwkowej, wynikajce z uczestnictwa
wtzw. szarej strefie (tj. obszarze gospodarki, wktrym uczestniczce
podmioty unikaj opodatkowania). Przyjmowanie irealizowanie pat-
noci wdrodze gotwkowej sprzyja anonimowoci dokonanej lecz nie-
zarejestrowanej transakcji, co zmniejsza obcienia podatkowe przed-
sibiorcy, tym samym zuboajc budet pastwa.
redni udzia szarej strefy wPolsce na przestrzeni kilkunastu lat
wzrs z 27,9% do 29,1% PKB w 2007 r.22, nastpnie spad do 25,3%
w2008 r., po czym wzrs do 25,9% w2009 r. i25,4% w2010 r., aby
spa do 25,0% w2011 r. i24,4% w2012 r.23 Nadal jednak skala szarej
strefy wPolsce bya znacznie wysza ni rednia wUE (19,2% w2011 r.
i18,9% w2012 r.). Wrankingu krajw UE wtym zakresie Polska bya
na 8. miejscu od koca, wyprzedzajc Bugari, Rumuni, Litw, Esto-
ni, Malt, Cypr i otw). Wyniki raportu nt. szarej strefy z 2013 r.
wskazuj, e jednym z gwnych czynnikw mogcych wpyn na
zmniejszenie szarej strefy jest rozwj patnoci elektronicznych, bo-
wiem wskali UE wystpuje silna negatywna korelacja pomidzy skal
szarej strefy a liczb patnoci elektronicznych na mieszkaca w da-
nym kraju24. Jednego zwaniejszych powodw wysokiego poziomu sza-
rej strefy wPolsce mona upatrywa rwnie m.in. wwysokoci dozwo-
lonego limitu kwotowego na transakcje dokonywane wdrodze gotw-
kowej pomidzy przedsibiorcami. W Polsce, zgodnie z wprowadzon
w ycie z dniem 21 sierpnia 2004 r. ustaw o swobodzie dziaalnoci
gospodarczej (Dz. U.z2010 r., Nr 220, poz. 1447, zpn. zm.), prg dla
22
F. Schneider, A. Buehn i C.E. Montenegro, Shadow Economies All over the
World, New Estimates for 162 Countries from 1999 to 2007. Policy Research Working
Paper, The World Bank, July 2010.
23
The Shadow Economy in Europe, 2013, ATKearney, VISA, F.Schneider, 2013,
s. 22-23.
24
The Shadow Economy , ibidem, s. 15.
obowizku realizowania transakcji przez podmioty gospodarcze wdro-

dze bezgotwkowej wynosi 15.000 euro. Naley przypomnie, e ww.
ustawa podniosa piciokrotnie obowizujcy do 2004 roku limit, ktry
wynosi 3.000 EUR. Argumentem, jaki by podnoszony za tak znacz-
nym podwyszeniem progu, bya rzekoma potrzeba dostosowania do
przepisw ustawy zdnia 16 listopada 2000 r. oprzeciwdziaaniu pra-
niu pienidzy oraz finansowaniu terroryzmu, ktra to ustawa kwot
15.000 euro wie zobowizkiem rejestracji transakcji www. wysoko-
ci25. Zanalizy przeprowadzonej przez Narodowy Bank Polski, wopar-
ciu ooficjalne publikacje zawarte na stronie internetowej EBC atake
odpowiedzi zkilkunastu bankw centralnych UE do ankiety przepro-
wadzonej na pocztku 2013 r. przez Narodowy Bank Polski, wynika, e
wPolsce wystpuje najwyszy limit spord krajw objtych ww. ana-
liz. Poniszy wykres 1 obrazuje gwne limity dla transakcji pomidzy
podmiotami gospodarczymi, wtzw. patnociach typu B2B.
Wykres nr 1. Wysoko limitw ustalonych dla transakcji gotwkowych

midzy przedsibiorcami (weuro)
rdo: opracowanie wasne na podstawie informacji ze strony internetowej Europej-
skiego Banku Centralnego oraz informacji otrzymanych bezporednio zbankw cen-
tralnych poszczeglnych krajw Unii Europejskiej.
25
Szerzej w: Analiza zasadnoci zmniejszenia progw kwotowych dla transakcji
gotwkowych pomidzy podmiotami prowadzcymi dziaalno gospodarcz wPolsce,
Narodowy Bank Polski, Warszawa, marzec 2013 r.
Ponadto, wniektrych zanalizowanych krajw wprowadzono limi-

ty rwnie na transakcje gotwkowe realizowane pomidzy osobami fi-
zycznymi oraz na transakcje gotwkowe pomidzy osob fizyczn aoso-
b prawn, prowadzc dziaalno gospodarcz.
Jednym z najczstszych argumentw za wprowadzeniem takich
ogranicze, podawanych przez poszczeglne kraje, bya konieczno
ograniczenia rozmiarw szarej strefy oraz wyeliminowanie oszustw po-
datkowych. Niewtpliwie, wysoki limit na realizacj transakcji wfor-
mie gotwkowej, nie tylko nie sprzyja rozwojowi obrotu bezgotwkowe-
go, ale te prowadzi do patologii wgospodarce. Pojawia si zatem pyta-
nie, wjaki sposb ograniczy szar stref wPolsce iczy mona tego do-
kona poprzez dziaania na rzecz rozwoju patnoci bezgotwkowych?
Obserwujc dziaania rzdw innych krajw, ktre opracowuj pro-
jekty zmian legislacyjnych bd ju wprowadziy nowe uregulowania
w zakresie obnienia limitu na transakcje przeprowadzane w formie
gotwkowej26,27 wydaje si suszne stwierdzenie, e krok w kierunku
powrotu do poziomu limitu wPolsce sprzed ustawy oswobodzie dzia-
alnoci gospodarczej a przynajmniej znaczce jego obnienie, byoby
spjne zprowadzonymi aktualnie pracami nad rozwojem obrotu bezgo-
twkowego wPolsce, atake zdziaaniami rzdw innych krajw UE.
2. Podstawowe wyzwania idylematy zwizane zrozwojem

Zdaniem autorw, najwaniejszymi wyzwaniami, przed ktrymi

obecnie stoi Polska w zakresie rozwoju obrotu bezgotwkowego, s
poza wspomnianym we wprowadzeniu wyzwaniem osignicia wyso-
kiego poziomu rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce w krtszym
czasie ni wynikaoby to znaturalnej wymiany pokoleniowej wyzwa-
nia nastpujce:
26
http://www.ecb.int/ecb/legal/1004/1351/html/index.en.html
27
The Shadow Economy , s. 19.
1) istotny wzrost poziomu wczenia finansowego, wtym ubanko-

wienia iukartowienia polskiego spoeczestwa,
2) znaczce zwikszenie sieci akceptacji kart patniczych iinnych
bezgotwkowych instrumentw patniczych,
3) zwikszenie wiadomoci ipowszechnoci wykorzystywania bez-
gotwkowych instrumentw patniczych,
4) rozwj bezpiecznych i efektywnych innowacyjnych instrumen-
tw patniczych,
5) upowszechnienie infrastruktury bankowej ipatniczej,
6) zmiana zwyczajw patniczych Polakw na rzecz dokonywania
wsposb bezgotwkowy kadego rodzaju patnoci ,
7) zapewnienie funkcjonowania obrotu bezgotwkowego w sposb
bezpieczny iodpowiednio efektywny dla wszystkich jego uczest-
nikw,
8) likwidacja lub znaczce ograniczenie istniejcych barier zwiza-
nych zobrotem bezgotwkowym.
Po to, aby te wyzwania zrealizowa, istotne jest rozstrzygnicie na-
stpujcych gwnych dylematw zwizanych zrozwojem obrotu bez-
gotwkowego wPolsce:
1) Czy dziaania instytucji zaangaowanych w rozwj obrotu bez-
gotwkowego powinny koncentrowa si na osobach nieubanko-
wionych, czy te dotyczy kadego zpoziomw zaawansowania
obrotu bezgotwkowego?
2) Wjaki sposb przekona osoby nieposiadajce rachunku banko-
wego do jego zaoenia iwykorzystywania?
3) Wjaki sposb przekona osoby posiadajce rachunek bankowy,
ale nieposiadajce karty patniczej, do jej otrzymania iwykorzy-
stywania?
4) Jakie dziaania powinny by podjte, aby zachci punkty han-
dlowo-usugowe iurzdy do szerszego akceptowania kart patni-
czych iinnych bezgotwkowych instrumentw patniczych?
5) Jakie dziaania naley podj, aby zachci osoby posiadajce
karty patnicze do ich aktywnego wykorzystywania?
6) Jakie nowe instrumenty patnicze mogyby pozwoli na dokony-
wanie patnoci pomidzy osobami fizycznymi (patnoci typu
P2P), ktre obecnie realizowane s wycznie albo gotwk, albo
przelewem?
7) Jak rozwija ipromowa szybkie, wygodne itanie bezgotwkowe

instrumenty patnicze, ktre mogyby by realn alternatyw
dla gotwki?
8) Jakie dziaania powinny podj banki, aby zapewni swoim
klientom co najmniej podobny poziom kontroli iszacowania wy-
datkw jak przy paceniu gotwk?
9) Czy jest moliwe zwikszenie ubankowienia bez upowszechnie-
nia infrastruktury bankowej i patniczej, zwaszcza w maych
miejscowociach?
10) Czy rzeczywist alternatyw dla wypaty gotwki wkasie banku
lub wbankomacie moe by usuga cash back, pozwalajca na
wypat gotwki przy okazji dokonywania patnoci kart?
11) Wjaki sposb zachca osoby do przechodzenia zjednego pozio-
mu zaawansowania obrotu bezgotwkowego do wyszego?
12) Czy ewentualne dziaania zachcajce do upowszechnienia obro-
tu bezgotwkowego powinny by prowadzone generalnie wobec
caego spoeczestwa, czy powinny to by dziaania dedykowane
okrelonym grupom spoecznym?
13) Wjaki sposb zapewni rwnowag pomidzy spoecznymi ocze-
kiwaniami bezpatnego wiadczenia szeregu usug (prowadze-
nia rachunku, wypaty gotwki zbankomatu, wydania karty do
rachunku) a komercyjnym charakterem dostawcw tych usug
patniczych?
14) Jakie dziaania powinny by podjte, aby przekona klientw
bankw obezpieczestwie bezgotwkowych instrumentw pat-
niczych?
15) W jaki sposb zwikszy zaufanie konsumentw do bankw
i usug bankowych, pienidza bezgotwkowego i bezgotwko-
wych instrumentw patniczych?
16) Czy naley promowa jeden rodzaj bezgotwkowego instrumen-
tu patniczego, np. karty patnicze lub patnoci mobilne, czy
rwnolegle rozwija kady rodzaj instrumentu?
17) Jakie dziaania naley podj, aby zwikszy poziom konkuren-
cji na rynku kartowym oraz rynku usug patniczych?
18) Czy wPolsce powinna powsta krajowa organizacja kartowa?
19) Czy w Polsce powinna powsta krajowa instytucja pienidza
elektronicznego?
20) Czy naley promowa bezgotwkowe instrumenty patnicze, kt-

re nie zwikszaj obrotu bezgotwkowego, a jedynie zastpuj
inne bezgotwkowe instrumenty?
21) Czy powinny si rozwija wPolsce rne liczne schematy patni-
cze, zwaszcza ograniczone do klientw jednego banku, czy dla
powstania masy krytycznej powinien by wypracowany jeden
krajowy standard?
22) W jaki sposb upowszechni bankowo internetow, jako ta-
szy iwygodniejszy sposb dostpu do rachunku?
23) Jakie dziaania dla rozwoju obrotu bezgotwkowego powinny
podj podmioty pozarzdowe, ajakie rzd isamorzdy?
3. Program Rozwoju Obrotu Bezgotwkowego

na lata 2014 2020
Dziaania na rzecz Programu Rozwoju Obrotu Bezgotwkowego na

lata 2014 2020, po niepowodzeniu zwizanym znieprzyjciem w2011 r.
przez Rad Ministrw przygotowanego Programu Rozwoju Obrotu
Bezgotwkowego na lata 2011-2013, zostay ponownie zainicjowane
wczerwcu 2012 r. na posiedzeniu Koalicji na rzecz Obrotu Bezgotwko-
wego iMikropatnoci. Przedstawiono wwczas moliwe warianty dzia-
ania, ktre nastpnie zostay zaprezentowane na posiedzeniu Rady ds.
Systemu Patniczego, organu opiniodawczo-doradczego przy Zarzdzie
NBP, rwnie w czerwcu 2012 r. Rada przyja rekomendowane roz-
wizanie polegajce na publikacji czci teoretyczno-diagnostycznej
oraz przyjciu Programu jako dwch dokumentw: programu rzdowe-
go oraz dokumentu wspierajcego, wpostaci zada moliwych do rea-
lizacji przez pozostae instytucje wskazane w Programie (NBP, ZBP,
sektor bankowy). Stanowisko to nastpnie zostao zaprezentowane Mi-
nisterstwu Finansw, ktre negatywnie odnioso si do tej propozycji,
zgadzajc si jedynie na publikacj czci teoretyczno-diagnostycznej
oraz przyjcie Programu wycznie wtej czci, ktry jest moliwy do
realizacji przez pozostae instytucje pozarzdowe wskazane wProgra-
mie (NBP, ZBP, sektor bankowy), z wyczeniem zada rzdowych.
Wwyniku takiego stanowiska Ministerstwa Finansw rozpoczto ana-

liz moliwych scenariuszy realizacji zaproponowanej opcji. Wwyniku
tych analiz, powstaa koncepcja, ktra zostaa ponownie zaprezento-
wana Koalicji na rzecz Obrotu Bezgotwkowego i Mikropatnoci na
jej X posiedzeniu wdniu 22 listopada 2012 r. Koncepcja ta zakadaa
nastpujcy scenariusz dziaa:
1) wyodrbnienie zProgramu czci analitycznej, jej uaktualnienie
ipublikacja na stronie Koalicji iNBP do realizacji przez NBP,
ZBP iKoalicj,
2) podzia pozostaej czci Programu na cele idziaania po stronie
rzdowej idziaania po stronie pozostaych instytucji do reali-
zacji przez NBP, ZBP iKoalicj,
3) weryfikacja aktualnoci poszczeglnych dziaa izaproponowa-
nych terminw dziaania po stronie pozarzdowej, ich zaktuali-
zowanie iuzupenienie do realizacji przez NBP, ZBP iKoalicj,
4) formalne przyjcie Programu w zakresie dziaa moliwych po
stronie podmiotw pozarzdowych do realizacji przez gwne
instytucje odpowiedzialne za te dziaania (Koalicja na Rzecz Ob-
rotu Bezgotwkowego iMikropatnoci, ZBP, NBP),
5) weryfikacja aktualnoci poszczeglnych dziaa po stronie rz-
dowej oraz przygotowanie i zatwierdzenie dokumentu z reko-
mendacjami wobec strony rzdowej do realizacji przez NBP,
ZBP iKoalicj,
6) przekazanie do Ministerstwa Finansw przyjtego przez Koali-
cj dokumentu z rekomendacjami wobec strony rzdowej do
realizacji przez Koalicj na Rzecz Obrotu Bezgotwkowego iMi-
kropatnoci,
7) monitorowanie stopnia realizacji czci pozarzdowej Programu
do realizacji przez Koalicj na Rzecz Obrotu Bezgotwkowego
iMikropatnoci.
Wzakresie rozwiza organizacyjnych zwizanych zopracowaniem
ww. dokumentw, przyjto, wzorem prac nad pierwotnym Programem
Rozwoju Obrotu Bezgotwkowego wPolsce, rozwizanie polegajce na
powoaniu midzyinstytucjonalnej grupy roboczej w ramach Koalicji,
ktra byaby odpowiedzialna za przygotowanie (wyodrbnienie zPro-
gramu, weryfikacj iaktualizacj terminw) czci pozarzdowej Pro-
gramu oraz opracowanie dokumentu zrekomendacjami dla strony rz-
dowej.
Grupa Robocza reprezentujca kluczowe zpunktu widzenia rozwo-

ju obrotu bezgotwkowego instytucje ipodmioty28, pracowaa wokresie
grudzie 2012 r. czerwiec 2013 r. Wwyniku prac Grupy zosta przy-
gotowany Program rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce na lata
2014 2020, skadajcy si ztrzech dokumentw: dokumentu strate-
gicznego oraz towarzyszcych mu 3-letnich programw operacyjnych
i rekomendacji dla Rzdu29. Dokumentem komplementarnym wobec
nich bdzie uaktualniona diagnoza stanu rozwoju obrotu bezgotw-
kowego wPolsce, przygotowana przez NBP30. Dokument strategiczny
Programu rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2014
2020 koncentruje si na wizji, celu gwnym i szczegowych celach
strategicznych oraz wskanikach pomiaru stopnia ich realizacji, atak-
e przedstawia sposb ich realizacji poprzez 3letnie plany operacyjne
oraz rekomendowane dziaania po stronie rzdu. Trzyletnie plany ope-
racyjne opisuj szczegowe cele strategiczne oraz zadania niezbdne
do ich realizacji www. okresie przez podmioty rynkowe i inne insty-
tucje (zwyczeniem zada dla rzdu), atake wskazuj ich mierniki,
harmonogram realizacji zada oraz podmioty odpowiedzialne. Plany
operacyjne przygotowywane byyby wlatach: wroku 2013 plan na lata
2014 2016, wroku 2015 plan na lata 2016 2018 iwroku 2017 plan
na lata 2018 2020. Rekomendacje dla Rzdu byyby dokumentem
przedstawiajcym propozycj dziaa po stronie rzdowej, koniecznych
do penej realizacji celw strategicznych Programu.
Majc na wzgldzie docelowy termin ustalony dla Programu, tj.
2020 rok, Grupa Robocza ds. PROB wypracowaa nastpujce brzmie-
nie wizji:
W2020 roku Polska jest pastwem, wktrym:
1) spoeczestwo, przedsibiorcy i instytucje publiczne wiadomie
ipowszechnie korzystaj zbezgotwkowych, wtym innowacyj-
28
Wskad Grupy weszli przedstawiciele: Narodowego Banku Polskiego, Minister-
stwa Finansw, Zwizku Bankw Polskich, Zakadu Ubezpiecze Spoecznych, Fun-
dacji Rozwoju Obrotu Bezgotwkowego, Krajowej Izby Rozliczeniowej, Banku Gospo-
darstwa Krajowego, Urzdu m.st. Warszawy, Medien Service S.A., First Data Polska
S.A.oraz dwch bankw komercyjnych: PKO BP S.A.oraz Banku Pekao S.A.
29
Program rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce na lata 2014 2020 (projekt),
Koalicja na Rzecz Obrotu Bezgotwkowego iMikropatnoci, Warszawa, czerwiec 2013.
30
Diagnoza stanu rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce, Narodowy Bank Pol-
ski, Departament Systemu Patniczego, Warszawa, czerwiec 2013.
nych, instrumentw patniczych, majc na wzgldzie efektyw-

no ibezpieczestwo realizacji patnoci,
2) zapewnione s sprzyjajce warunki dla funkcjonowania bez-
piecznego iracjonalnego kosztowo obrotu bezgotwkowego oraz
nowoczesnego ikonkurencyjnego systemu patniczego wPolsce,
3) nie istniej bariery wdostpie ikorzystaniu zusug patniczych
zwizanych zobrotem bezgotwkowym..
Cel gwny zosta okrelony podobnie jak dla Programu Rozwoju
Obrotu Bezgotwkowego w Polsce na lata 2011 2013 w brzmieniu:
Upowszechnienie obrotu bezgotwkowego wPolsce.
W zakresie sformuowania celw szczegowych skoncentrowano
si na najwaniejszych filarach ideterminantach rozwoju obrotu bez-
gotwkowego, formuujc pi celw szczegowych:
1) Cel nr 1 Ograniczenie wykluczenia finansowego,
2) Cel nr 2 Przeamanie barier mentalnociowych oraz zmiana
przyzwyczaje patniczych konsumentw, przedsibiorstw iin-
stytucji publicznych wkierunku wikszego korzystania zobrotu
bezgotwkowego,
3) Cel nr 3 Upowszechnienie infrastruktury patniczej oraz sieci
akceptacji bezgotwkowych instrumentw patniczych,
4) Cel nr 4 Zapewnienie bezpieczestwa iefektywnoci elektro-
nicznych instrumentw patniczych, poszerzenie ich oferty oraz
rozwj innowacyjnych instrumentw patniczych,
5) Cel nr 5 Zwikszenie konkurencyjnoci iefektywnoci koszto-
wej na rynku usug patniczych irozliczeniowych.
Grupa Robocza, po przyjciu brzmienia wizji, celu gwnego oraz
celw szczegowych, przystpia do identyfikacji dziaa, majcych do-
prowadzi do realizacji poszczeglnych celw, oraz okrelenia wska-
nikw pomiaru stopnia realizacji celu gwnego icelw szczegowych.
Jednoczenie Grupa sformuowaa, wramach kadego zzaproponowa-
nych dziaa, list czynnoci do realizacji po stronie podmiotw poza-
rzdowych i po stronie rzdowej, jako niezbdnych do ziszczenia si
w2020 roku przedstawionej powyej wizji.
Program rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce na lata 2014
2020 zosta przedstawiony Radzie ds. Systemu Patniczego wczerwcu
2013 r. i Koalicji na Rzecz Obrotu Bezgotwkowego i Mikropatnoci
wlipcu 2013 r.
Zdaniem autorw, program ten obejmuje wszystkie zprzedstawio-

nych wyej wyzwa i odpowiada na niemal wszystkie przedstawione
wczeniej dylematy (pkt 2), przedstawia wnioski ze szczegowej anali-
zy zidentyfikowanych barier rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce,
zawartej w Diagnozie stanu rozwoju obrotu bezgotwkowego w Pol-
sce, oraz stanowi kompleksowy, wielokierunkowy dokument, ktrego
realizacja powinna doprowadzi do spenienia wnajbliszych 7 latach
wskazanego we wprowadzeniu wyzwania osignicia wysokiego pozio-
mu rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce w krtszym czasie ni
wynikaoby to znaturalnej wymiany pokoleniowej.
Podsumowanie
WPolsce istnieje szereg barier dla rozwoju obrotu bezgotwkowego.

Cz znich wynika zczynnika historycznego, cz zinnych uwarun-
kowa ocharakterze ekonomicznym ipsychologicznym. Zdaniem auto-
rw, szczegowa ich diagnoza pokazuje, e wiele ztych barier mona
przeama i podj dziaania, ktre zrealizuj najwaniejsze dla Pol-
ski wyzwania wzakresie rozwoju obrotu bezgotwkowego. Niezbdne
w tym celu jest prowadzenie w Polsce kompleksowych wieloaspekto-
wych dziaa wkierunku m.in. budowania wiadomoci spoeczestwa
wzakresie obrotu bezgotwkowego, zmiany nawykw patniczych, roz-
woju bezgotwkowych instrumentw patniczych isieci ich akceptacji,
upowszechnienia niezbdnej dla obrotu bezgotwkowego infrastruktu-
ry czy wczenia finansowego. Bez rwnolegego podjcia takich wielo-
kierunkowych dziaa Polska mogaby liczy wkolejnych latach tylko
na naturalny wzrost ubankowienia i wykorzystywania obrotu bezgo-
twkowego, wynikajcy ze zmiany pokole, co jednak nie zmniejszy-
oby dystansu do pozostaych krajw Unii Europejskiej. Jakiekolwiek
zblienie si poziomem rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce do
redniego poziomu wUnii Europejskiej wymaga szerokich dziaa pro-
wadzonych zarwno przez podmioty rynkowe, jak iodpowiedzialne za
rozwj obrotu bezgotwkowego podmioty publiczne.
Wymienione wyej oczekiwania spenia nowy Program rozwoju
obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2014 2020. Program ten
stawia przed instytucjami odpowiedzialnymi za wdroenie zawartych

w nich dziaa i szczegowych czynnoci ambitne plany, ktre maj
wrezultacie doprowadzi do zniwelowania bd znaczcego ogranicze-
nia, zdiagnozowanych dzi barier, ktre w znaczcej mierze hamuj
obecnie rozwj obrotu bezgotwkowego w Polsce. Najwiksze wyzwa-
nia zwizane s zrozbudowaniem spoecznej wiadomoci wzakresie
finansw ibankowoci, poprzez prowadzenie kampanii idziaa edu-
kacyjnych, jak irozwiniciem sieci akceptacji bezgotwkowych instru-
mentw patniczych, ktrej dzisiejszy poziom stanowi powan barier
dla obrotu bezgotwkowego.
Czy mona oczekiwa cakowitego wyeliminowania gotwki za 7
lat? Nie wydaje si to, wopinii autorw, moliwe ani za 7 lat, ani za
ycia obecnej generacji, wykorzystujcej wbardzo duym stopniu pie-
nidz gotwkowy. Udzia pienidza gotwkowego wobrocie patniczym
bdzie jednak mala, a pienidza bezgotwkowego wzrasta. Dopki
spoeczestwo nie zostanie przekonane, za spraw skonsolidowanych
dziaa instytucji odpowiedzialnych za rozwj obrotu bezgotwkowego
wPolsce, do korzyci wynikajcych zkorzystania zinstrumentw bez-
gotwkowych wzgldem gotwki, gwarantujcych wygod, bezpiecze-
stwo ioszczdnoci, dopty oba te wiaty pienidza bd istnie obok
siebie.
Bibliografia
Analiza funkcjonowania opaty interchange w transakcjach bezgotw-

kowych na rynku polskim, NBP, Departament Systemu Patniczego,
Warszawa, stycze 2012.
Analiza zasadnoci zmniejszenia progw kwotowych dla transakcji doko-
nywanych pomidzy podmiotami prowadzcymi dziaalno gospodar-
cz wPolsce, Narodowy Bank Polski, marzec 2013
CBOS, Komunikat zbada, Zaufanie do bankw, Korzystanie izadowole-
nie zusug bankowych, Warszawa, padziernik 2012.
Demirguc-Kunt A., Klapper L, Measuring Financial Inclusion, The Global
Findex Database, World Bank, April 2012 http://www-wds.worldbank.
org/servlet/WDSContentServer/WDSP/IB/2012/04/19/000158349_2012
0419083611/Rendered/PDF/WPS6025.pdf
Diagnoza stanu rozwoju obrotu bezgotwkowego wPolsce, Narodowy Bank

Polski, Departament Systemu Patniczego, Warszawa, czerwiec 2013.
European Central Bank, Legal framework, Banknotes and coins, means
of payment and currency matters, Related ECB opinion, (www.ecb.int/
ecb/legal/1004/1351/html/index.en.html)
European Commission, Summary of responses to the public consultation
on bank accounts, Brussels, July 2012, (http://ec.europa.eu/internal_
market/finservices-retail/docs/policy/ba_summary-2012_07_25_en.pdf)
European Commission, Proposal for a Directive of the European Parlia-
ment and of the Council on the comparability of fees related to payment
accounts, payment account switching and access to payment accounts
with basic features, (http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.
do?uri=CELEX:52013PC0266:EN:NOT)
przedsibiorcw, Warszawa, grudzie 2012.
Komisja Europejska, Konsultacje w sprawie rachunkw bankowych,
marzec 2012, (http://ec.europa.eu/internal_market/consultations/
docs/2012/bank_accounts/bank_accounts_consultation_pl.pdf)
Komunikat zIX Plenarnego posiedzenia Koalicji na Rzecz Rozwoju Obrotu
Bezgotwkowego iMikropatnoci zdnia 22 czerwca 2012 r.
Komunikat zX Plenarnego posiedzenia Koalicji na Rzecz Rozwoju Obrotu
Bezgotwkowego iMikropatnoci zdnia 28 listopada 2012 r.
Koliski T., Zwyczaje patnicze Polakw, Narodowy Bank Polski, Warsza-
wa 2012 r.
Maison D, Postawy Polakw wobec obrotu bezgotwkowego, Warszawa,
marzec 2010.
mami innych krajw Unii Europejskiej za rok 2011, Narodowy Bank
Polski, grudzie 2012 r.
Program rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2014 2020
(projekt), Koalicja na Rzecz Obrotu Bezgotwkowego iMikropatnoci,
Warszawa, czerwiec 2013.
F.Schneider, A.Buehn iC.E.Montenegro, Shadow Economies All over the
World, New Estimates for 162 Countries from 1999 to 2007. Policy Re-
search Working Paper, The World Bank, July 2010.
The Shadow Economy in Europe, 2013, ATKearney, VISA, F.Schneider,
2013,
Ustawa zdnia 2 lipca 2004 r. oswobodzie dziaalnoci gospodarczej (Dz.
U.z2010 r., Nr 220, poz. 1447, ze zm.)
Barriers, challenges and dilemmas of the development of

non-cash payments in Poland
Summary
The objective of this paper is to indicate the main barriers of the non-cash
payments development in Poland, and the key challenges and dilemmas of
this development, as well. The thorough diagnosis of these barriers shows
that many of these barriers can be overcome and the activities realising the
most important challenges for the development of cashless payments in Po-
land can be undertaken. However, to meet this purpose there are necessery
not individual one-sided actions of few institutions but coordinated multi-
directional activities of all possible non-governmental instututions and or-
ganisations and also actions of the central and local governments. Above
mentioned needs should be met by new Programme for the development
of cashless payments in Poland for 2014-2020 which was prepaired under
auspices of the the Coalition for Non-cash Payments and Micropayments. In
authors opinion, the full removal of cash is not expected, neither in 7 years
after the fulfilment of the Programme, nor during the live of current gener-
ation which is accostumed to paying in cash. However, the share of cash in
total volume and value of payments will be decreasing in long time whilst
the share of cashless money will be increasing.
Key words: non-cash turnover, barriers of the development of cashless

payments, programme of the development of non-cash payments

Obrot

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Obrot

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

OBRT

Patnoci zblieniowe wPolsce stan obecny iperspektywy rozwoju

Obrt bezgotwkowy nie jest wPolsce zjawiskiem nowym, bowiem

le nierozwinite, waciwie do momentu reformy polskiej bankowoci

piero przeksztacony zwymienionej strategii Program rozwoju obrotu

rnych instytucji zaangaowanych wrozwj obrotu bezgotwkowego,

bardzo szybkich przemianach wzakresie systemu patniczego sprawia,

zrozumiay, a tym samym akceptowany, stajc si coraz powszech-

Miejsce obrotu bezgotwkowego wsystemie

Celem niniejszego opracowania jest oglne umiejscowienie zagad-

1. System patniczy ijego elementy

Definicja systemu patniczego iokrelenie jego skadnikw ewoluo-

kowania izharmonizowania rozwiza rynkowych na terenie danego

nia oparte na umowie lub przepisach prawa pomidzy wieloma (naj-

The Payment system, op. cit. , s. 353.

Rnice te faktycznie wynikaj zprawodawstwa europejskiego, gdy obie wska-

zane ustawy implementuj do polskiego prawa przepisy dwch rnych dyrektyw,

3. Zpunktu widzenia czasu iczstotliwoci dokonywania rozrachun-

Schemat 1. Systemy patnicze asystemy patnoci.

Szczeglnymi systemami patnoci mog by systemy rozlicze,

prowadzone np. przez izby rozliczeniowe, oraz systemy rozrachunku,

1. Uczestnicy systemu patniczego i fazy cyklu rozliczeniowego

Uczestnikw systemu patniczego mona podzieli na:

patniczego i (4) instrumenty patnicze wykorzystywane w ramach

2. Uczestnicy systemu patniczego ifazy cyklu rozliczeniowego

Uczestnikw systemu patniczego mona podzieli na:

zlece uczestnikw trzeciego poziomu, tj. w wyniku rozrachunku

3. etap rozliczenia7, tj. okrelenia wzajemnych zobowiza inalenoci

midzy rachunkami bankw;

polecenia przelewu przedstawia Schemat 2.

Uczestnicy System Etap

rdo: opracowanie wasne

Cykl rozliczeniowy dla innych instrumentw patniczych moe

bankw), rol nadzorcy systemowego (sprawowanie nadzoru typu

3. Patnoci dokonywane wsystemie patniczym

Przedmiotem zarwno obrotu gotwkowego, jak ibezgotwkowego

Rad ds. Systemu Patniczego, organ opiniodawczo-doradczy przy Zarzdzie NBP.

patnoci is zwolnieniem zzobowizania strony zobowizanej (duni-

na tym instrumencie (pienidz elektroniczny) lub wprzypadku

Tabela 1. Rodzaje patnoci wedug stron rozliczenia

B 2 B (np. zapata B 2 G (np.

G2C G 2 B (np. zwroty G 2 G (np.

2. Podzia patnoci wedug charakteru operacji z punktu widzenia

b) patnoci midzybankowe, jeeli patno dotyczy operacji was-

Za mikropatnoci wPolsce uwaa si przewanie patnoci do kwoty 20 z.

Za wysokokwotowe patnoci klientowskie uwaa si wPolsce wszczeglnoci

patnoci powyej 1 mln z.

4. Pienidz transferowany wramach systemu patniczego

Kluczowym elementem kadej patnoci jest pienidz transferowa-

skie, prowadzce rachunki pienine przy rachunkach papie-

Tabela 2. Podzia rodzajw pienidza

5. Instrumenty patnicze wykorzystywane wramach

Kolejnym wanym elementem systemu patniczego s instrumen-

Przeanalizowanie czterech podstawowych elementw systemu pat-

Bezporednie patnoci gotwkowe lub wpeni gotwkowe patnoci

Ministerstwo Finansw, 2010.

dza bezgotwkowego, np. posiadaczy rachunkw bankowych, uycie

Przedstawiono tu gwne pojcia dotyczce systemu patniczego, b-

opracowa analizujcych zagadnienia teoretyczne wtym zakresie), nie

Leinonen H., Payment habits and trends in the changing e-landscape

Aplace of cashless payments in apayment system

The objective of this paper is to place anon-cash turnover in the frame

Key words: non-cash turnover, payment system, funds transfer system,