Rozdzia I.

Przesanka ochrony
bezpieczestwa pastwa

1. Uwagi wstpne
Bezpieczestwo stanowio od pocztku jedn z podstawowych kategorii
antropocentrycznych1 jako pojcie atrybutywne, ktrego atrybutem jest czo-
wiek2. W zapocztkowanym atakami na World Trade Center XXI w. bez-
pieczestwo stao si centraln kwesti kadej racji stanu3 i podstawowym
tematem debaty publicznej z udziaem politykw i prawnikw. Co wicej,
uroso ono do roli centralnej kategorii nauk spoecznych4 i pojawia si coraz
czciej na gruncie rnych dyscyplin naukowych, w tym nowej dyscypliny
nauk o bezpieczestwie. Przedstawiciele tej ostatniej postrzegaj bezpiecze-
stwo w charakterze naczelnej potrzeby i wartoci czowieka i grup spoecznych,
a zarazem ich najwaniejszego celu aktywnoci5. Dobitnie uj to R. Kuniar,
podkrelajc, e fundamentem tego wszystkiego, co po pierwsze, jest bez-
pieczestwo. Jest ono pierwotn, egzystencjaln potrzeb jednostek, grup spo-
ecznych, wreszcie pastw6.

1 J. Kukuka, Bezpieczestwo a wsppraca europejska: wspzalenoci i sprzecznoci intere-

sw, SM 1982, Nr 7, s. 29.
2 K. Drabik, Paradygmat podmiotowoci w naukach o bezpieczestwie. Bezpieczestwo per-
sonalne i strukturalne, referat wygoszony na III Oglnopolskich warsztatach metodologiczno-dy-
daktycznych w naukach o bezpieczestwie i obronnoci na temat Bezpieczestwo i obronno
odkrywanie znacze. Ujcia foromalnoprawne, naukowo-badawcze i dydaktyczne, ktre odbyy
si w Siedlcach 2425.4.2014 r.
3 R. Kuniar (red.), Midzy polityk a strategi, Warszawa 1994, s. 176; cyt. za: J. Marczak,
Bezpieczestwo narodowe, w: R. Jakubczak, J. Marczak (red.), Bezpieczestwo Narodowe Polski
w XXI wieku. Wyzwania i strategie, Warszawa 2011, s. 21.
4 J. Gierszewski, Bezpieczestwo spoeczne. Studium z zakresu teorii bezpieczestwa narodo-
wego, Warszawa 2013, s. 83.
5 J. Czaputowicz, Bezpieczestwo midzynarodowe. Wspczesne koncepcje, Warszawa 2012,
s. 14 i n.
6 R. Kuniar, Po pierwsze bezpieczestwo, Rzeczposp. z 9.1.1996 r.

1
 Rozdzia I. Przesanka ochrony bezpieczestwa pastwa

Bezpieczestwo najczciej postrzegane jest jako stan i nadrzdna war-

to warunkujca realizacj zarwno celw indywidualnych i spoecznych (sa-
mej jednostki oraz zbiorowoci jednostek), jak i politycznych celw pastwa.
Pewno przetrwania, ktr mona okreli mianem bezpieczestwa egzy-
stencjonalnego, niewtpliwie stanowi warunek sine qua non dalszego rozwoju
jednostki. I dlatego tak rozumiane potrzeby bezpieczestwa stanowi podsta-
wowe potrzeby czowieka i znajduj si na dole tzw. piramidy Masowa, zaraz
za potrzebami fizjologicznymi7.
Ju pobieny przegld kontekstu uycia terminu bezpieczestwo wska-
zuje na jego niehomogeniczno. W literaturze przedmiotu podkrela si, e
wielo cech bezpieczestwa sprawia, e jego granice s rozmyte, nieostre i nie
oddaj dogbnej, znaczeniowej strony tego zjawiska8, a to z kolei utrudnia
obserwacj rzeczywistoci i jej prawidowy opis. W konsekwencji, szeroki za-
kres kategorii bezpieczestwa jest bardzo trudny, a chyba wrcz niemoliwy
do zwizego zdefiniowania9. Wstpna analiza definicji zaproponowanych na
gruncie nauk o bezpieczestwie zdaje si to w peni potwierdza. Jej doktryna
nie zdoaa bowiem wypracowa jednej powszechnie przyjtej definicji bez-
pieczestwa oraz jego podmiotu i przedmiotu referencyjnego, stale powtarza-
jc, e z uwagi na subiektywny, stopniowalny i dynamiczny charakter bez-
pieczestwa nie jest moliwe wypracowanie komplementarnej jego definicji.
Niewtpliwie bezpieczestwo to warto niezmiernie zoona10, dookrelono
jednak w nauce wiele jej elementw, ktre mog okaza si przydatne do prze-
prowadzenia analiz prawnych, bdcych przedmiotem dalszych rozwaa.
Formalnoprawna analiza pojcia bezpieczestwo pastwa, stanowicego
w naukach prawnych przesanki uprawniajce do skorzystania z moliwoci
ograniczenia praw i wolnoci jednostki powinna, zdaniem autorki, uwzgld-
nia niezbdne atrybuty bezpieczestwa zidentyfikowane na gruncie nauk
o bezpieczestwie. Odpowied na pytanie, jakie okolicznoci uzasadniaj pod-
jcie dziaa przez odpowiednie wadze z powoaniem si na interes bezpie-
czestwa pastwa wymaga zatem zrozumienia istoty samego pojcia bez-

7 Zob. A. Maslow, Motywacja i osobowo, Warszawa 2009.

8 J. Ziarko, Dylematy metodologiczne bezpieczestwa jako nauki, w: R. Kwieciski (red.), Bez-
pieczestwo. Wymiar wspczesny i perspektywy bada, Krakw 2010, s. 63.
9 J. Marczak, Wspczesny charakter, potrzeby i organizacja bezpieczestwa narodowego,
w: W. Kitler, A. Skrabacz (red.), Wojskowe wsparcie wadz cywilnych i spoeczestwa zaoenia,
przygotowania i uycie, Warszawa 2004, s. 20.
10 P. Tyraa, Zoono bezpieczestwa, Ochroniarz 2002, Nr 25, s. 30 i n.

2
 2. Problemy natury terminologicznej

pieczestwo (oraz bezpieczestwo pastwa jako szczeglnej kategorii), jak

rwnie jego antytezy, czyli kategorii zagroe i niebezpieczestwa.

2. Problemy natury terminologicznej

I. Pojcie bezpieczestwo
Jak ju zasygnalizowano, bezpieczestwo jest pojciem wieloznacznym.
Etymologicznie sowo bezpieczestwo wywodzone bywa z ac. sine cura (se-
curitas)11, czyli bez pieczy, bez wystarczajcej ochrony12, co oznacza stan
wolny od niepokoju dajcy poczucie pewnoci13. W konsekwencji, pierwotne
znaczenie pojcia bezpieczestwo obejmowao stan niezagroenia, spo-
koju, pewnoci14. Najoglniejsz definicj bezpieczestwa zawiera Sownik
nauk spoecznych sponsorowany przez UNESCO, w ktrym D. Lerner podaje,
e w najbardziej dosownym znaczeniu bezpieczestwo jest waciwie iden-
tyczne z pewnoci (safety) i oznacza brak zagroenia fizycznego albo ochron
przed nim15. Leksykalnie bezpieczestwo wspczenie jest rozumiane jako
stan psychiczny lub prawny, w ktrym jednostka ma poczucie pewnoci (...);
przeciwiestwo zagroenia16. Podobnie anglojzyczne definicje sownikowe
okrelaj bezpieczestwo jako stan pewnoci, spokoju, zabezpieczenia, brak
zagroenia, wolno od strachu oraz ochron przed niebezpieczestwem17.

11 R. Ziba, Instytucjonalizacja bezpieczestwa europejskiego koncepcje struktury funk-

cjonowanie, Warszawa 2004, s. 27.
12 W. Kopaliski, Sownik jzyka polskiego, t. I, Warszawa 1983, s. 147.
13 R. Ziba, Kategoria bezpieczestwa w nauce o stosunkach midzynarodowych, w: D.B. Bo-
brow, E. Haliak, R. Ziba (red.), Bezpieczestwo narodowe i midzynarodowe u schyku
XX wieku, Warszawa 1997, s. 33.
14 Por. np. S. Skorupka, H. Auderska (red.), Sownik jzyka polskiego, Warszawa 1968, s. 40;
M. Szymczak (red.), Sownik jzyka polskiego PWN, t. I, Warszawa 1978, s. 147; podobnie te
S. Dubisz (red.), Uniwersalny sownik jzyka polskiego PWN, t. I, Warszawa 2003, s. 234.
15 Definicja podana za: W. Pokruszyski, Teoretyczne aspekty bezpieczestwa, J-
zefw 2010, http://www.stara2.wsge.edu.pl/files/2010-pokruszynski-teoretyczne-aspekty-bezpie-
czenstwa.pdf, s. 8 (dostp 17.3.2015 r.).
16 B. Dunaj (red.), Sownik wspczesnego jzyka polskiego, t. I, Warszawa 2001, s. 50.
17 Zob. D. Lerner, A Dictionary of the Social Sciences, Londyn 1964, s. 629; Cas-
sells New English Dictionary, Londyn 1964, s. 972; The Oxford English Dictionary, t. 9,
Oxford 1978, s. 370; The Short Oxford English Dictionary on Historical Principles, Lon-
dyn 2002, s. 2374; wskazane za: P. Tyraa, Sekuritologia Bezpieczestwo kompleksowe,
Rzeszw 2011, s. 42 oraz A. Sekciski, Bezpieczestwo wewntrzne w ujciu teoretycz-

3
 Rozdzia I. Przesanka ochrony bezpieczestwa pastwa

W zwizku z powyszym, wspczenie utrzymuje si, e bezpieczestwo jest

naczeln potrzeb ludzi i oznacza stan spokoju, pewnoci, ktry daje brak po-
czucia zagroenia18, innymi sowy odnosi si do stanu i poczucia pewnoci,
wolnoci od zagroe19.
Tradycyjne rozumienie pojcia bezpieczestwo akcentowao przetrwanie
podmiotu bezpieczestwa (bezpieczestwo egzystencjonalne) i oznaczao
wolno od zagroe dla jego egzystencji (tzw. negatywne rozumienie bez-
pieczestwa). Jako warunkujce istnienie danego podmiotu bezpieczestwo
pierwotnie wykazywao charakter witalny20. Wraz z kocem tzw. zimnej wojny
w literaturze obcojzycznej opowiedziano si za zredefiniowaniem bezpiecze-
stwa w kierunku jego poszerzenia21. Nowe podejcie zaczo postrzega bez-
pieczestwo jako szersz kategori, okrelan mianem bezpieczestwa do,
obejmujc nie tylko moliwoci fizycznego istnienia podmiotu bezpiecze-
stwa, ale rwnie moliwoci jego rozwoju, a take ochrony jego interesw oraz
przeciwstawienia si wspczesnym wyzwaniom i zagroeniom22 (tzw. pozy-
tywne rozumienie bezpieczestwa).
W literaturze przedmiotu okrela si bezpieczestwo mianem stanu stop-
niowalnego, tzn. mona czu si bardziej lub mniej bezpiecznym. Ukad nie
moe by bowiem postrzegany w kategoriach zerojedynkowych, poniewa
bezpieczestwo jest nieosigalnym ideaem, absolutem, a rzeczywistym sta-
nem jest niebezpieczestwo, pytanie tylko czy jest to poziom niebezpiecze-
stwa, ktry zakca lub wrcz wycza moliwo sprawnego funkcjonowania
pastwa, jego organw i ycia czonkw spoecznoci, czy jego subiektywne
odczucie jest do zaakceptowania przez spoeczestwo i nie wywouje daleko

nym. Geneza i wspczesne rozumienie w naukach politycznych, e-Polit. 2013, Nr 6,

s. 43, przyp. 7, http://oapuw.pl/wp-content/uploads/2013/11/A.Sekscinski-bezpieczenstwo-we-
wnetrzne-w-ujeciu-teoretycznym.pdf (dostp 13.3.2015 r.).
18 J. Czaputowicz, Bezpieczestwo midzynarodowe. Wspczesne koncepcje, Warszawa 2012,
s. 22.
19 R. Ziba, Pojcie i istota bezpieczestwa pastwa w stosunkach midzynarodowych, SM
1989, Nr 10, s. 49.
20 J. Teska, Bezpieczestwo przedmiotem wymiany?, Log. 2013, Nr 6, s. 456.
21 Por. R.H. Ulman, Redefining security, IS 1983, Nr 8 (1), s. 130 i n.; J. Tuchman Mathews,
Redefining security, ForA 1989, Nr 68 (2), s. 162 i n.; por. te B. Buzan, O. Weaver, J. de Wilde,
Security: A New Framework for Analysis, Londyn 1998, s. 3 i n.
22 J. Staczyk, Wspczesne pojmowanie bezpieczestwa, Warszawa 1996, s. 19; por. te
P. Sienkiewicz, H. wieboda, Perspektywy bada nad bezpieczestwem, w: M. Kwieciski (red.),
Bezpieczestwo. Wymiar wspczesny i perspektywy bada, Krakw 2010, s. 12.

4
 2. Problemy natury terminologicznej

idcych perturbacji w yciu narodu i pastwa23. W konsekwencji, bezpiecze-

stwo nie jest stanem wolnym od zagroe (cakowitym brakiem zagroe), ale
stanem akceptowanego zagroenia. Mwic jednak o akceptowalnym progu
zagroenia, naley mie na uwadze to, na ile wypracowano prg reakcji na
dane zagroenie24.
Z uwagi na fakt, e taki stan jest niemierzalny decydujce znaczenie zdaje
si nabywa aspekt subiektywny bezpieczestwa, czyli postrzeganie przed-
miotowego stanu przez spoeczestwo i wadze pastwowe25. Dlatego te na
szczeglne podkrelenie zasuguje znaczenie wiadomoci spoecznej w odnie-
sieniu do moliwoci zapewnienia bezpieczestwa przez wadze pastwowe,
a w literaturze podkrela si, e istot (...) bezpieczestwa jest pewno26.
O ile poczucie bezpieczestwa okrelane jest zarwno przez czynniki subiek-
tywne i obiektywne, te pierwsze, cho trudno wymierne i nie zawsze racjo-
nalne s czasem wrcz najwaniejsze, skoro przewiadczenie o zagroeniu
jest impulsem do dziaania co najmniej rwnie silnym, jak zagroenie realne27.
Naley jednak pamita, e racjonalna analiza bezpieczestwa musi odwo-
ywa si do obiektywnie istniejcych czynnikw, zjawisk oraz procesw28.
I dlatego wskazuje si, e stan bezpieczestwa wystpuje jedynie wwczas,
kiedy brak jest rzeczywistego zagroenia (czynnik obiektywny) i brak poczu-
cia zagroenia (czynnik subiektywny)29, a wic wymagane jest zaistnienie obu
czynnikw jednoczenie.
Naley zatem uzna, e termin bezpieczestwo odnosi si do sfery wia-
domociowej danego podmiotu30 i do akceptowalnego poziomu zagroenia.
W zwizku z powyszym postrzegane jest ono jako stan wiadomoci czo-
wieka, w ktrych czuje si on wolny od jakichkolwiek zagroe, generowa-

23 J. Teska, Bezpieczestwo w kontekcie jego ontologicznej i ekonomicznej charakterystyki,

t. I, FB 2011, s. 199200.
24 K. Drabik, Paradygmat podmiotowoci.
25 J. Marczak, Bezpieczestwo narodowe, s. 14.
26 J. Staczyk, Wspczesne, s. 20.
27 Zob. tame, s. 28, ktry wskazuje, e do pewnego stopnia subiektywizm poczucia bezpie-
czestwo jest (...) zjawiskiem obiektywnym, nierozerwalnie zwizanym z postrzeganiem zagro-
e.
28 M. Piekarski, Bezpieczestwo wewntrzne Polski w latach 19892013. Wybrane aspekty,
Warszawa 2013, s. 29.
29 Definicja D. Frei przytoczona za: T. Jemioo, A. Dawidczyk, Wprowadzenie do metodologii
bada bezpieczestwa, Warszawa 2008, s. 36; identycznie zob. J. Staczyk, Wspczesne, s. 18.
30 B. Winiewski, System bezpieczestwa pastwa. Konteksty teoretyczne i praktyczne,
Szczytno 2013, s. 35.

5
 Rozdzia I. Przesanka ochrony bezpieczestwa pastwa

nych zarwno w bliszym, jak i w dalszym otoczeniu, to stan bez lku i nie-
pokoju o siebie i innych, pocigajcy za sob uczucie wewntrznego spokoju,
psychicznego komfortu, pewnoci jutra31. W konsekwencji, bezpieczestwo
pastwa naley rozumie jako stan wiadomoci spoecznej, w ktrym istnie-
jcy poziom zagroe, dziki posiadanym zdolnociom obronnym, nie budzi
obaw, lku o zachowanie (osignicie) uznanych wartoci32. Wymagany jest
zatem swoisty stan rwnowagi midzy zagroeniami (ich natur i nateniem)
a zdolnoci podmiotu bezpieczestwa do przeciwdziaania im33, dlatego te
w literaturze czsto okrela si bezpieczestwo w kategoriach stosunku poten-
cjau obronnego do skali zagroe34. Tym samym aspekt obiektywny (zdol-
no do obrony) uzupenia cile aspekt subiektywny (poczucia braku stra-
chu) i dlatego bezpieczestwo w syntetycznym ujciu mona (...) okreli jako
obiektywn pewno gwarancji nienaruszalnego przetrwania i swobd rozwo-
jowych35.

II. Kategoria zagroenie

Z uwagi na zbyt oglne definicje bezpieczestwa treci zdaje si je wype-
nia kategoria zagroenie, ktre jako negatywnie wartociowane zjawisko
stanowi swoist antytez pojcia bezpieczestwo i dlatego pozwala doprecy-
zowa jego zakres36. W doktrynie wskazuje si wrcz, e desygnatami zakre-
lajcymi zawarto pojcia bezpieczestwo jest zbir przeciwiestw zagro-
enia37. To z kolei pozwala na wykazanie zalenoci wielkoci bezpiecze-

31 J. Ziarko, Dylematy, s. 6162.

32 C. Rutkowski, Bezpieczestwo i obronno: strategie, koncepcje, doktryny, Warszawa 1995,
s. 30.
33 W. Stankiewicz, Bezpieczestwo narodowe a walki niezbrojne, Studium, Warszawa 1991,
s. 73.
34 Por. Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, s. 14; T. Haduch, M. Kali-
ski (red.), Leksykon poj z zakresu wiedzy obywatelskiej dla onierzy, Warszawa 2005, s. 15;
J. Zubek, Doktryny bezpieczestwa. Studium, Warszawa 1991, s. 9; K. Fico, Elementy potencjao-
wej teorii bezpieczestwa wielkich systemw prakseologicznych, ZNAMW 2011, Nr 3, s. 163 i n.;
J. Konieczny, Inyniera sposobw dziaania, Warszawa 1983, s. 175; C. Rutkowski, Bezpiecze-
stwo i obronno, s. 30; Sownik podstawowych terminw dotyczcych bezpieczestwa, Warszawa
1994, s. 6.
35 J. Staczyk, Wspczesne, s. 20.
36 M. Piekarski, Bezpieczestwo wewntrzne, s. 28.
37 M. Leszczyski, Bezpieczestwo spoeczne Polakw wobec wyzwa XXI wieku, Warszawa
2011, s. 19.

6
 2. Problemy natury terminologicznej

stwa od niebezpieczestwa i dobra niwelujcego bezpieczestwo38. Zgodnie

z argumentacj przedstawion przez J. Tesk, przy zaoeniu, e bezpiecze-
stwo jest stanem stopniowalnym jeli bezpieczestwo to b a niebezpiecze-
stwo ze wzgldu na swj destrukcyjny charakter to n wwczas b + |n| = 139.
W konsekwencji, jeeli mamy do czynienia z zagroeniem bezpieczestwa
wwczas jego warto jest rwna niebezpieczestwu, ktre o dan warto
obnia bezpieczestwo40. Tym samym powysze kategorie maj charakter
zmienny i s stopniowalne, co czyni koniecznym ich postrzeganie we wzajem-
nym powizaniu.
Z leksykalnego punktu widzenia zagroenie oznacza sytuacj, w ktrej po-
jawia si zwikszone prawdopodobiestwo powstania stanu niebezpiecznego
dla otoczenia41 albo co, co moe stanowi niebezpieczestwo (dla kogo lub
czego)42. Zagroenie jest wartoci destrukcyjn, potencjaln przyczyn nie-
podanego stanu43. Na gruncie nauk o bezpieczestwie zagroenie definiuje
si jako pewien stan psychiki lub wiadomoci wywoany postrzeganiem zja-
wisk, ktre oceniane s jako niekorzystne lub niebezpieczne44. W konsekwen-
cji rozstrzygajcego znaczenia nabiera percepcja i ocena podmiotu, ktre je
postrzega i wartociuje. Ocena poziomu zagroe ma bowiem charakter su-
biektywny45 i zdeterminowana jest przez szereg czynnikw. W tym kontekcie
bezpieczestwo oznacza nie tyle obiektywny stan braku zagroenia, co poczu-
cie braku zagroenia odczuwane przez czowieka. Tym samym mowa o su-
biektywnym przekonaniu o braku nieakceptowalnych zagroe, a nie o obiek-
tywnym stanie braku takowych.

38 Por. J. Teska, Bezpieczestwo w kontekcie jego ontologicznej, s. 201202.

39 J. Teska, Bezpieczestwo w kontekcie jego ontologicznej, s. 202.
40 Tame.
41 S. Skorupka, H. Auderska, Z. empicka (red.), May sownik jzyka polskiego, Warszawa
1989, s. 439.
42 Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, Warszawa 2002, s. 162.
43 L.F. Korzeniowski, Podstawy nauk o bezpieczestwie. Zarzdzanie bezpieczestwem, War-
szawa 2012, s. 88.
44 B. Winiewski, System bezpieczestwa pastwa, s. 35 na podstawie: W. Fehler, Zagroenie
kluczowa kategoria teorii bezpieczestwa, w: K. Jaoszyski, B. Winiewski, T. Wojtuszek, Wsp-
czesne postrzeganie bezpieczestwa, Bielsko-Biaa 2007, s. 10; R. Ziba, Kategoria bezpieczestwa,
s. 4; T. Szubrycht, Bezpieczestwo morskie pastwa. Zarys problemu, Gdynia 2011, s. 84; podobnie
por. te J. Czaputowicz, Bezpieczestwo midzynarodowe, s. 23.
45 T. Szubrycht, Bezpieczestwo morskie, s. 31.

7
 Rozdzia I. Przesanka ochrony bezpieczestwa pastwa

Drugi aspekt zagroenia stanowi czynniki wywoujce stan niepewnoci

i obawy46 i dlatego w literaturze wskazuje si, e zagroenie z jednej strony,
to pewien stan psychiczny lub wiadomociowy wywoany postrzeganiem
zjawisk, ktre subiektywnie ocenia si jako niekorzystne lub niebezpieczne,
a z drugiej, czynniki obiektywne powodujce stany niepewnoci i obaw47.

III. Podmiot i przedmiot referencyjny bezpieczestwa

Dla dalszych rozwaa warto take wyjani relacje midzy dwoma ter-
minami uywanymi na gruncie nauk spoecznych, tj. bezpieczestwo pa-
stwa i bezpieczestwo narodowe oraz sprbowa odpowiedzie na pyta-
nie, czy podmiotem i przedmiotem referencyjnym bezpieczestwa jest na-
rd czy pastwo. W literaturze przedmiotu najczciej wskazuje si, e
terminy nard i pastwo z uwagi na nieznaczne rnice pojciowe
w krajach monokulturowych (jednolitych etnicznie i jzykowo) i domina-
cj pastw narodowych mona utosamia i zamiennie uywa okrelenia
bezpieczestwo pastwa i bezpieczestwo narodowe48. rde powyszego
stanu rzeczy naley upatrywa w nieprecyzyjnym tumaczeniu anglojzycz-
nego terminu national security i zignorowaniu odmiennego rozumienia po-
jcia nard (ang. nation) w pastwach kontynentalnych i anglosaskich49.
Na gruncie nauk spoecznych w europejskich pastwach kontynentalnych
nard definiowany jest w kategoriach trwaej wsplnoty ludzi utworzonej
historycznie, powstaej na gruncie wsplnoty losw historycznych, kultury, j-
zyka, terytorium i ycia ekonomicznego, przejawiajcego si w wiadomoci
narodowej jej czonkw50 (tzw. kulturowa koncepcja narodu). Tymczasem

46 M. Jdrzejko, M. Paszkowski, Nowe wyzwania bezpieczestwa spoecznego zjawiska i za-

groenia, w: A. Gaecki, A. Kurkiewicz, S. Mikoajczyk (red.), Paradygmaty bada nad bezpiecze-
stwem, t. 3, Infrastruktura krytyczna w procesie zarzdzania w sytuacjach kryzysowych, Pozna
2014, s. 322.
47 S. Korycki, System bezpieczestwa Polski, Warszawa 1994, s. 54.
48 W literaturze przedmiotu zazwyczaj spotyka si utosamianie bezpieczestwa narodowego
z bezpieczestwem pastwa (P. Daniluk, Z. Ciekanowski, J. Staczyk) lub wskazanie, e te rne
pojcia w obecnym stanie rozwoju pastw umownie mona traktowa jako podobne (S. Koziej,
T. Szubrycht, B. Winiewski). Co do rnic znaczeniowych obu poj zob. M. Lutostaski, Pod-
stawy bezpieczestwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Studium problemw teoretycznych,
Toru 2015, s. 127 i n.
49 Por. J. Proko, Bezpieczestwo pastwa. Zarys teorii problemu i zada administracji pu-
blicznej, Bielsko-Biaa 2007, s. 20.
50 W. Makowski, Nauka o pastwie, Warszawa 1939, s. 2829; cyt. za: J. Marczak, Bezpiecze-
stwo narodowe, s. 17.

8
 2. Problemy natury terminologicznej

anglosaskie rozumienie narodu (nation) jest zrwnane z pastwem i oznacza

wsplnot wszystkich obywateli pastwa, niezalenie od ich przynalenoci
etnicznej i kulturowej (tzw. polityczna koncepcja narodu)51. W rezultacie, pod
terminem national security naley rozumie nie rozpowszechnione w pol-
skiej literaturze bezpieczestwo narodowe, ale bezpieczestwo pastwa52.
I to ostatnie bdzie uywane w niniejszej publikacji.
Niezalenie od rozbienoci natury definicyjnej przedstawiciele nauk
o bezpieczestwie s zgodni co do spoecznego wymiaru bezpieczestwa, co
z kolei stanowi punkt wyjcia dla podmiotowej koncepcji bezpieczestwa i su-
biektywnego jego ujcia. Bezpieczestwo powinno by postrzegane jako stan
wiadomoci i proces spoeczny, identyfikowany, wyznaczany i mierzony na
spoeczestwie i w moliwie najbardziej uspoeczniony sposb. Pastwo jest
wtedy bezpieczne, kiedy takie jest przekonanie jego uczestnikw, spoecze-
stwa, goci, a nie rzdu53. Rol tego ostatniego jest zapewnienie bezpiecze-
stwa czonkom spoecznoci tworzcej nard w ramach wykonywania podsta-
wowej funkcji wewntrznej pastwa, jak jest ochrona i obrona czonkw tej
grupy54.
W ramach za podmiotowego postrzegania bezpieczestwa to nard (jako
grupa zagregowanych jednostek) jest zarwno podmiotem, jak i przedmiotem
referencyjnym bezpieczestwa to jego poczucie zagroenia, poszanowanie
jego interesw i wartoci powinno by podstawowym punktem odniesienia
nie tylko w nauce o bezpieczestwie, ale i w naukach prawnych55. Na gruncie
tych ostatnich, o ile definicja G. Jellinka56, postrzegajca pastwo jako grup
osb zamieszkujcych okrelone terytorium i wyposaon we wadz, pozo-
staje w konwencji podmiotowego rozumienia bezpieczestwa57, to definicje
zawarte w ustawodawstwie krajowym wprowadzaj swoisty baagan termino-
logiczny i przekierowuj punkt cikoci w zakresie podmiotu i przedmiotu

51 M. Brzeziski, Kategoria bezpieczestwa, w: S. Sulowski, M. Brzeziski (red.), Bezpiecze-

stwo wewntrzne pastwa. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2009, s. 34.
52 Tame, s. 35.
53 C. Rutkowski, Bezpieczestwo wewntrzne. Tosamo kierowanie zarzdzanie, War-
szawa 2010, s. 32.
54 K. Wojtaszczyk, Kompendium wiedzy o pastwie, Warszawa 1998, s. 1011.
55 M. Szuniewicz, Niebezpieczestwo publiczne.
56 Zob. G. Jellinek, Oglna nauka o pastwie, tum. A. Peretiatkowicz, t. I, Warszawa 1921,
s. 77; cyt. za: K.P. Marczuk, Bezpieczestwo wewntrzne pastw czonkowskich Unii Europejskiej.
Od bezpieczestwa pastwa do bezpieczestwa ludzi, Warszawa 2012, s. 27.
57 Podobnie w przypadku definicji, w myl ktrych pastwo to najwysza forma organizacji
spoeczestwa (J. Marczak, Bezpieczestwo narodowe, s. 23).

9
 Rozdzia I. Przesanka ochrony bezpieczestwa pastwa

referencyjnego bezpieczestwa z jednostek tworzcych pastwo na pastwo

w jego instytucjonalnym wymiarze58.

3. Kategoria bezpieczestwo
pastwa w naukach o bezpieczestwie
I. Zakres przedmiotowy pojcia
bezpieczestwo pastwa
W tradycyjnym, negatywnym rozumieniu bezpieczestwo pastwa co do
zasady utosamiano z przetrwaniem pastwa (tzw. egzystencjonalne bezpie-
czestwo pastwa), gdzie silnie akcentowano wolno od zagroe zewntrz-
nych (przede wszystkim agresji zbrojnej). W konsekwencji, bezpieczestwo
definiowano jako wolno od zagroe stwarzajcych niebezpieczestwo dla
przetrwania pastwa59. W tradycyjnym ujciu bezpieczestwo oznaczao za-
tem wolno od zagroenia zewntrznego, osigan za pomoc konwencjonal-
nej obrony (obrony pastwa przed atakiem zewntrznym, podbojem czy wrcz
unicestwieniem, a w dobie tzw. zimnej wojny odstraszania nuklearnego)60.
Bezpieczestwo postrzegane byo w cile wojskowo-politycznym wymiarze
(bezpieczestwo militarne), a zagroenia co do zasady lokowano poza grani-
cami pastwa (zagroenia zewntrzne). Bezpieczestwo negatywne postrze-
gano jako wolno od zagroe dla podstawowych wartoci, [gdzie M.Sz.]
priorytetem jest identyfikacja i przeciwdziaanie zagroeniom dla egzystencji
pastwa za pomoc siy militarnej61. Ponadto, w ujciu tradycyjnym bezpie-
czestwo byo pastwocentryczne, co oznaczao, e pastwo byo jedynym
podmiotem, ktry zapewnia bezpieczestwo, oraz jedynym przedmiotem re-

58 Szerzejzob. M. Szuniewicz, Niebezpieczestwo publiczne (w druku).

59 J.
Czaputowicz, Bezpieczestwo midzynarodowe, s. 7.
60 Tame.
61 Tame, s. 2627. Tradycyjne rozumienie bezpieczestwa narodowego akcentowao wol-
no od szkodliwoci wojen czy wolno od agresji [zob. E.J. Moroz, w: Leksykon politolo-
gii wraz z aneksem: partie, parlament, wybory (19891997), A. Antoszewski, R. Herbut (red.),
Wrocaw 1997, s. 35] i definiowane byo jako zdolno narodu do ochrony jego wolnoci we-
wntrznych przed zagroeniami zewntrznymi, zob. M. Berkowitza, P.G. Brock (red.), American
National Security: A Reader in theory and policy, New York 1965, s. X; cyt. za: J. Marczak, Bez-
pieczestwo narodowe, s. 18.

10
 3. Kategoria bezpieczestwo pastwa w naukach...

ferencyjnym, ktremu bezpieczestwo miao by zapewnione62. Naley jed-

nak zauway, e obecnie zagroenia rzadko przybieraj posta zagroenia dla
fizycznego istnienia pastwa, jego suwerennoci czy integralnoci terytorial-
nej.
Po zakoczeniu tzw. zimnej wojny wraz z rozwojem pozytywnego podej-
cia do kategorii bezpieczestwa rwnie rozumienie terminu bezpiecze-
stwo pastwa doczekao si przewartociowania i wykroczyo poza tradycyjne
bezpieczestwo egzystencjonalne. W konsekwencji w latach 80. XX w. poja-
wia si koncepcja szeroko rozumianego bezpieczestwa pastwa (ang. com-
prehensive security), wzbogacona o takie elementy jak dobrobyt pastwa, roz-
wj cywilizacyjny spoeczestwa itd.63 (tzw. pozytywne rozumienie bezpie-
czestwa pastwa). Bezpieczestwo pozytywne wymaga zatem uwzgldnienia
poza bezpieczestwem militarnym bezpieczestwa politycznego, eko-
nomicznego, spoecznego czy ekologicznego64 i postrzegania bezpieczestwa
w kategoriach niezagroonego (...) trwaego i zrwnowaonego rozwoju65.
Coraz szersze rozumienie bezpieczestwa bdce implikacj zrnico-
wania wyzwa i zagroe, jakie wspczenie stoj przed pastwem skutko-
wao wyrnieniem wzajemnie ze sob powizanych sektorw bezpieczestwa
(tzw. wielosektorowo bezpieczestwa pastwa). B. Buzan wymieni pi
wymiarw bezpieczestwa (militarne, polityczne, ekonomiczne, spoeczne
i ekologiczne), podczas gdy W. Kitler wyrni a 9 sektorw bezpieczestwa
pastwa: ideologiczne, publiczne, powszechne, polityczne, militarne, kultu-
rowe, spoeczne, ekologiczne i ekonomiczne66. Kompleksowa teoria bezpie-
czestwa B. Buzana zakadaa, e bezpieczestwo naley ujmowa caociowo
(tzw. szkoa kopenhaska) i uznawaa je za kategori niepodzieln, twierdzc, e
caociowe bezpieczestwo podmiotu tworz jego zewntrzne (midzynaro-
dowe) i wewntrzne aspekty67. W zwizku z powyszym bezpieczestwo pa-
stwa i dziaania na rzecz jego ochrony stay si wielowymiarowym procesem

62 J. Czaputowicz, Bezpieczestwo midzynarodowe, s. 26.

63 Zob. Leksykon politologii, s. 35.
64 Tame.
65 P. Sienkiewicz, H. wieboda, Perspektywy bada nad bezpieczestwem, w: M. Kwieciski
(red.), Bezpieczestwo. Wymiar wspczesny i perspektywy bada, Krakw 2010, s. 12.
66 W. Kitler, Bezpieczestwo narodowe RP. Podstawowe kategorie. Uwarunkowania. System,
Warszawa 2011, s. 41.
67 B. Buzan, O. Weaver, J. de Wilde, Security; por. te K.P. Marczuk, Bezpieczestwo we-
wntrzne w poszerzonej agendzie studiw nad bezpieczestwem (szkoa kopenhaska i human se-
curity), w: S. Sulowski, M. Brzeziski (red.), Bezpieczestwo wewntrzne pastwa. Wybrane za-
gadnienia, Warszawa 2009, s. 75.

11
 Rozdzia I. Przesanka ochrony bezpieczestwa pastwa

wykraczajcym poza zapewnienie przetrwania narodu i obejmujcym tworze-

nie warunkw zapewnienia pomylnoci narodw oraz zapewnienia swobd
rozwojowych68. Zgodnie z t now perspektyw dziaalno pastwa nie po-
winna si ogranicza do zapewnienia bezpieczestwa militarnego, lecz rw-
nie musi uwzgldnia inne poziomy funkcjonowania pastwa oraz bra pod
uwag takie wartoci jak: pokj spoeczny, sprawiedliwo, dobro wsplne,
pomylno czy te rwnowag ekologiczn69. Dlatego w literaturze wska-
zuje si, e bezpieczestwo pastwa jest sum poszczeglnych rodzajw bez-
pieczestwa, czyli bezpieczestwo nie ma charakteru homogenicznego, a (...)
w przypadku pastwa jest stanem zbilansowanych i zbalansowanych relacji
midzy stosunkami polityczno-militarnymi i spoeczno-ekonomicznymi70.
W tym transsektorowym ujciu bezpieczestwa dwa wymiary naley uzna
za podstawowe: wymiar egzystencjalny zwizany z fizycznym istnieniem pa-
stwa i narodu oraz wymiar zwizany z ochron tosamoci pastwa i na-
rodu, czego najlepsz gwarancj jest rozwj gospodarczy i cywilizacyjny71.
W peni potwierdza to J. Marczak, wskazujc, e bezpieczestwo pastwa
w znaczeniu funkcjonalnym naley postrzega jako naczeln misj narodow
caego spoeczestwa i jego organizacji pastwowej polegajc na staej reali-
zacji dwch wspzalenych funkcji: (...) pierwotnej [polegajcej na M.Sz.]
ochronie i obronie wartoci i interesw narodowych przed istniejcymi oraz
potencjalnymi zagroeniami [oraz] (...) drugiej funkcji: tworzenia wewntrz-
nych i zewntrznych warunkw dla swobodnego rozwoju i sprostania wyzwa-
niom, jakie niesie dla narodu zmienno, nieprzewidywalno i postp cywi-
lizacyjny72.
Pozytywna koncepcja bezpieczestwa kadzie nacisk na wewntrzny wy-
miar bezpieczestwa a zagroenia maj charakter co do zasady niemilitarny
i zlokalizowane s w obrbie granic pastwowych (zagroenia wewntrzne).
Spord wyliczonych w literaturze wymiarw bezpieczestwa zdecydowana
wikszo odnosi si rwnie do sfery zagroe wewntrznych73.

68 J.Marczak, Bezpieczestwo narodowe, s. 19.

69S. Wojciechowski, A. Wejkszner (red.), Kluczowe determinanty bezpieczestwa Polski na
pocztku XXI wieku, Warszawa 2013.
70 J. Teska, Bezpieczestwo militarne pastwa a bezpieczestwo ekonomiczne, w: A. Zaremba,
B. Zapaa (red.), Wymiary bezpieczestwa na progu XXI wieku. Midzy teori a polityk, Toru
2010, s. 65.
71 R. Kuniar (red.), Midzy polityk a strategi, Warszawa 1994, s. 176; cyt. za: J. Marczak,
Bezpieczestwo narodowe, s. 21.
72 J. Marczak, Bezpieczestwo narodowe, s. 22.
73 Przytoczone za: K P. Marczuk, Bezpieczestwo wewntrzne w poszerzonej agendzie, s. 76.

12