ROMAN AZ

PARTNERSKIE WSPDZIAANIE OSB Z CUKRZYC

Z LEKARZEM I RODZIN ZWIKSZA SKUTECZNO
LECZENIA
PARTNERSHIP OF PERSON WITH DIABETES MELLITUS AND HIS MEDICAL
CARE-GIVERS AND FAMILY AUGMENTS THE EFFICACY OF THERAPY
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Poradnia Diabetologiczna, Warszawa

STRESZCZENIE. Cukrzyca w nieco odmienny ale zawsze obecny sposb w rnych jej typach zmienia wiele cech osobowoci pacjenta,
zmusza do odpowiednich zmian w stylu ycia i zachowaniach. Pacjent zawsze dysponuje wieloma wasnymi obserwacjami i dowiadczeniami
w zakresie leczenia i wpywu rnych okolicznoci yciowych na przebieg choroby. Prowadzi take obserwacje samokontrolne glikemii,
cinienia ttniczego, masy ciaa i inne.
Wynika std potrzeba i korzyci z partnerskiego udziau pacjenta w planie i realizacji leczenia. Dom pacjenta staje si podstawowym miejscem
opieki diabetologicznej, pacjent w oparciu o edukacj terapeutyczn jest pierwszym wykonawc tej opieki.

Sowa kluczowe cukrzyca, osobowo pacjenta, styl ycia, edukacja terapeutyczna, partnerstwo w leczeniu cukrzycy.

SUMMARY. Diabetes mellitus in a different way in its types but always is changing many components of the patient personality,
itenforces many adaptive characters in life style and behaviour. Patient always is acquiring many individual observations and personal
experience in the therapy and life. In addition patients is performing selfcare (self-control) of glycemia, arterial tension, BMI and many
other markers of therapy.
It should be emphasised therefore, that the participation of the patient in the state of the partner with the physician in the whole plan and
practice of therapy could be only beneficial. The patients house is the primary place of the diabetological care and patient himself-supported
by education the primary, own protector.

Key words diabetes mellitus, personality of patient, life style, therapeutic education, partnership in diabetes mellitus therapy.

WPROWADZENIE Wtym zakresie mona wyrni wiele, wduej mierze

Zachorowanie naprzewlek chorob, oznacza zawsze
wejcie chorego wtygiel zjawisk przystosowawczych, za-
wsze oduej intensywnoci. Psychoemocjonalna, spoecz-
na ibiologiczna wytrzymao chorego zostaje poddana
cikiej prbie nadzwyczajnego stresu. Lekarz moe ipo-
winien opanowa ten ywio zmian, nada im charakter,
ktry wbilansie kocowym bdzie korzystny dla pacjenta.
Musi spowodowa, eby pacjent wynis poytek zdo-
wiadcze choroby (tab. 1).
psychologicznie, socjologicznie uwarunkowanych, rodza-
jw relacji lekarza ipacjenta oraz odpowiednio behawio-
ralnych cech realizacji leczenia (1, 2).
Stonp.:
przestrzegalno compliance zgoda iulego, cz-
sto bierna, wobec zalece lekarza,
stao persistence wytrwao anawet uporczy-
wo wdziaaniach leczniczych,
przystosowalno adherence denie, czsto wia-
dome, dodokadnoci wleczeniu,

64 Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 3-4

www.medycyna-metaboliczna.pl
Tab. 1. Schemat interakcji sojologicznych i medycznych skadnikw leczenia cukrzycy.

Rola spoeczestwa
Polityczne i socjologiczne
skadniki systemu opieki
zdrowotnej zaufanie,
kompetencje,
Rola Pacjenta satysfakcja z leczenia,
jako ycia
wiedza, motywacja
wartoci ipostawy
yciowe, wyksztacenie,
tradycja kulturowa, Tworzenie skutecznej
zdrowie, emocjonalne komunikacji
dowiadczenie, styl ycia, ipartnerstwa
sytuacja ekonomiczna, stan emocjonalny,
wprocesie opieki
wsparcie zwrotne fizyczny, sprawno
zdrowotnej,
yciowa
aktywizacja
Stosunki rodzinne pacjentw,
ispoeczne empoverment
usuwanie dyskryminacji,
wsparcie systemu
pomocy spoecznej

Lekarze skuteczne leczenie

Styl komunikacji
zpacjentem, wraliwo
naproblemy pacjenta,
osobowo zawodowa,
poziom wiedzy,
mdro, autorytet,
moliwoci techniczne,
wyposaenie

zgodno concordance wiadoma zgodno wre-
alizacji leczenia midzy lekarzem apacjentem oparta
naracjonalnej motywacji,
wspdziaanie partnership wsppraca midzy le-
karzem apacjentem wynikajca zsamokontroli isamo-
refleksji oraz racjonalnych wasnych decyzji pacjenta
opartych naedukacji terapeutycznej ipozytywnej mo-
tywacji (3).
Zesp wypalenia burning out syndrome zaprze-
stanie realizacji zalece leczniczych, zwaszcza prewen-
cyjnych, utrzymanie tylko dziaa koniecznych dla za-
chowania ycia; osoby zdepresj, zespoem deprywacji,
zaburzeniami emocjonalnymi.
Choroba zreguy mobilizuje chorych, odsania spo-
eczne rezerwy ich moliwoci. Ten naturalny fakt naley
wanie wykorzysta. Odsamego pocztku izawsze p-
niej wcigu leczenia naley emocje irodzcesi znich
motywacje ukierunkowywa zgodnie zestrategicznymi
celami leczenia wcaoci, trzeba wic przebudowywa
osobowo pacjenta wkierunku prozdrowotnym iprospo-
ecznym. Tworzysi wten sposb lepsza, boleczniczo
skuteczniejsza, postawa wobec faktu chorowania.
Dziaania te mona okreli mianem edukacji terapeu-
tycznej ale jednoczenie isocjologicznej.
Podstawowym wymogiem partnerskiej wsppracy
zchorym jest przekazanie mu waciwego zasobu infor-
macji ochorobie, metodach jej leczenia, kontroli isamo-
kontroli, prowadzenia aktywnego ycia, dziaania wwielu
rolach spoecznych wrodzinie ipracy. Informacje te cho-
ry musi otrzyma wsposb waciwy imoliwie peny
od poszczeglnych czonkw zespou terapeutycznego
i od instytucji leczniczej jako caoci. W celu nadania
przepywowi informacji cech kompletnoci, tak, aby mg
on speni swoje zadanie, toznaczy umoliwi choremu
prowadzenie wzgldnie najbliszego normie stylu ycia,
musi by on dwukierunkowy: odlekarza lub innej osoby
zzespou leczcego dochorego iodchorego doczonkw
zespou (3, 4).
Wstpnym warunkiem takiego obiegu informacji jest
zaufanie iumiejtno wysuchania partnera pacjenta.
Wrodowisku medycznym panuje coraz wiksze zrozu-
mienie idei partnerstwa wleczeniu chorb przewlekych.
Partnerstwo zwiksza motywacj doleczenia iwten spo-
sb poprawia jego skuteczno.

Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 3-4 65

www.medycyna-metaboliczna.pl
 Rzeczywisto pokazuje jednak, ebardzo czsto prak-
tyka jest daleka odidei, tabowiem stawia wiele warunkw:
zakada zoony proces przeksztacenia nawykw i za-
chowa czowieka dla podtrzymania jego zdrowia, ogra-
niczenia skutkw choroby. Zesp zachowa jest czym,
coprecyzyjnie charakteryzuje osoby igrupy ludzkie, sta-
nowi oich integralnoci, pozwala bezbdnie rozpoznawa
osoby zzewntrz. Wzorzec zachowa jest przekazywany
z pokolenia na pokolenie, zgodnie z tradycj. Jest tym
trwalszy, im silniejsze autorytety go wspieraj. Formuje
go rodzina, szkoa, rodowisko, przywdcy grup. Trzeba
jednak zauway, ewspczenie wczasach masowych
wdrwek ludnoci, przyspieszonego dogranic wyobraal-
noci obiegu informacji sabnie wi grupowa, rodzinna,
maleje przywizanie dotradycji. Stwarza tonowe szanse
wmodelowaniu zachowa ludzkich, awmedycynie uatwia
wytwarzanie zachowa celowych zpunktu widzenia terapii.
Lekarz, pielgniarka, zesp leczcy ucz chorego ijed-
noczenie musz uwanie obserwowa reakcje pacjentw
z cukrzyc na ich dziaania. Powinni ocenia skutecz-
no przyswajania przekazu, poto, aby korelowa jego
tre do moliwoci i potrzeb chorego. Przekazywane
treci musz wywoywa dobr, racjonaln motywacj
dosamokontroli.
Dziaania podobne dopowyej opisanych naleaoby
organizowa w szpitalach, poradniach, w sanatoriach,
angaujc dotej pracy take wyspecjalizowanych wtym
zakresie pedagogw medycznych, pielgniarki, dietetycz-
ki, rodzin chorego iorganizacje spoeczne. Okazujesi
jednak, emotywacji dozorganizowania takiego systemu
edukacji pacjentw owiele bardziej wymaga personel me-
dyczny ni chory.
PRZYSTOSOWANIE PACJENTA DOFAKTU
ZACHOROWANIA NACUKRZYC
Rozpoznanie cukrzycy jest zawsze wstrzsem dla pa-
cjenta ijego rodziny. Zaamujsi nadzieje, powstaj nowe
koniecznoci yciowe. Pacjent dowiadcza dziaania no-
wych stresw, zalenych odetapu terapii (tab. 2).
Tab. 2. Cele wewntrzne izewntrzne wyciu jednostki ograniczane przez przewlek chorob.
Cele wewntrzne
Samoakceptacja/rozwj.
Osignicie rozwoju psychologicznego, autonomii iszacunku
dlasamego siebie
Afiliacja/zwizek zinnymi.
Posiadanie satysfakcjonujcych relacji zrodzin iprzyjacimi
Poczucie wsplnoty/ch bycia uytecznym.
Poprawienie wiata poprzez dziaalno spoeczn lub hojno
66 Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 3-4
www.medycyna-metaboliczna.pl
Pierwszy okres po rozpoznaniu choroby jest czsto
okresem buntu. Wtym czasie naley ogranicza infor-
macje ochorobie dominimum, gdy chorzy wdziaaniu
kierujsi wtym okresie gwnie emocjami. Musz take
rozwizywa nowe socjologicznie uwarunkowane zmiany
wcodziennym yciu.
Drugi etap toczas agresji iwalki, wktrym chorzy
obwiniaj swoje otoczenie zato, ezachorowali. Najwa-
niejsze swtedy dziaania majce nacelu redukcj napicia
ispoeczne wsparcie.
Trzy nastpne etapy stanowi okres, wktrym mona
rozpocz pen edukacj chorych, emocje ulegaj wyci-
szeniu, apacjenci swstanie przyj coraz wicej racjo-
nalnych zalece.
Etap trzeci czysi zryzykiem wypalenia terapeu-
tycznego powodujcego zaniedbania wwykonywaniu
zalece. Jest to etap najtrudniejszy. Wymaga ze strony
terapeuty nawizania emocjonalnego kontaktu zchorym,
uzyskania syntonii, gdy jedynie ona umoliwia budowa-
nie wtedy porozumienia midzy leczonym aleczcym.
Etap czwarty (wymiennie zetapem trzecim) toczas
wadzeniasi chorego zlekarzem; jego decyzje mog
by przyjmowane przez pacjenta zrezerw.
Etap pity jest okresem czynnej akceptacji. Pojawisi
moe sprawna wymiana informacji midzy lekarzem acho-
rym. Pacjent stajesi zdolny doanalizowania informacji
uzyskiwanych odterapeutw, adziki samokontroli take
samodzielnie tworzy informacje odnoszcesi dodalszej
terapii. Natym etapie znacznie poprawiasi skuteczno
leczenia.
PEDAGOGIKA SPECJALNA WOPIECE
MEDYCZNEJ
Wdobrej praktyce stosujesi formalny wzr programw
uczenia, ktre powinny by zindywidualizowane, ksztato-
wane wzalenoci odcharakteru pacjenta ijego choroby.
Podstawowym celem terapeuty jest nauczenie pacjenta
dziaa, ktre wjego leczeniu sniezbdne, ale okt-
rych dotychczassi nie uczy albo ktre niewystpoway
Cele zewntrzne
Sukces finansowy/pienidze.
Bycie bogatym iosignicie powodzenia materialnego
Uznanie spoeczne/sawa.
Bycie sawnym, znanym i podziwianym
Pocigajcy wygld/wizerunek.
Atrakcyjny wygld fizyczny, dobre ubranie, bycie modnym
wjego programie dnia. Ksztat programu leczenia cuk-
rzycy zaley rwnie oduwzgldnienia indywidualnoci
pacjenta. Podstaw dotego jest pilne suchanie pacjenta,
poznanie jego sytuacji yciowej ipogldw.
Przygotowujc plan nauki, trzeba wzi pod uwag na-
stpujce czynniki (6):
stosunki socjalne, rodzinne, poziom wyksztacenia cho-
rego ijego rodziny, warunki materialne imieszkaniowe,
sytuacj yciow atake oddziaywanie tych czynnikw
naproces leczenia,
warunki panujce wmiejscu pracy, wszkole, dzielnicy,
wprzypadku dzieci wwieku szkolnym potrzebne jest
zaplanowanie (wraz z nauczycielem) edukacyjnych
zaj zwizanych zleczeniem wgodzinach pozalek-
cyjnych, ewentualnie przygotowanie przedszkolanki
doprowadzenia takich zaj dla maluchw,
spowodowanie uczestnictwa czonkw rodziny chorego
wprocesie jego uczenia,
wytworzenie uchorego nawykw codoplanowania
programu dnia, ruchu, pracy, atake codorealizowania
tych planw iwykonywania wicze wwolnym czasie,
pokrzepienie chorego, polepszenie jego stanu ducho-
wego, zdolnoci dodostosowania, chci douczeniasi
kontroli nad swoj przewlek chorob,
ustalenie indywidualnych celw nauki izwizanych
znimi potrzeb, dokonanie oceny dotychczasowej wie-
dzy ochorobie.
Wszystko to naley omwi z chorym i czonkami
jego rodziny przed rozpoczciem edukacji terapeutycznej.
Pierwsze instrukcje zawsze maj charakter teoretyczny.
Trzeba ustali, czy plany leczenia sodpowiednie wod-
niesieniu dotrybu ycia; cownich naley albo mona
zmieni lub doda.
Warunki wsppracy zestrony leczonych.
Wyniki bada analizujcych zwizki midzy iloci ija-
koci wiedzy chorych ochorobie ajakoci kontroli tej
choroby nie sjednoznaczne. Stosujesi tutaj rne tech-
niki porwnawcze, badajc zarwno parametry klinicz-
ne, analityczne, jak ipsychologiczne oraz socjologiczne,
np.zjednej strony czsto idugo hospitalizacji, wyniki nia uprzedniego szkolenia itp.
obserwacji objaww, zdrugiej osignicia zawodowe,
spoeczne. Wykazywano istnienie zarwno dodatnich, jak
inegatywnych relacji (7, 8).
Wyliczy tutaj mona kilka okolicznoci wanych dla
wsppracy zchorymi.
1. Skuteczny program pedagogicznego dziaania dla tera-
pii wymaga przekonania ocelowoci programu: cho-
ry musi akceptowa metody dziaania proponowane
przez lekarza. Wasne spostrzeenia autora niniejszego
tekstu cigle wskazuj nazbyt ma wspprac cho-
rych wtym zakresie. Okoo jednej trzeciej badanych
chorych zrnych powodw nie wsppracuje wa-
ciwie zlekarzem ma nisk przestrzegalno zalece.
Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 3-4
www.medycyna-metaboliczna.pl
Tylko 20% chorych prawidowo stosuje zalecenia le-
karskie, przy czym wiadome lub niewiadome bdy
dotycz tak stylu ycia, jak przyjmowania lekw (9).
2. Brak waciwej wsppracy chorych wynika moe zich
niewiedzy lub otrzymania przez nich wiedzy szkodliwej
zpunktu widzenia leczenia. Poprzekonaniu chorych
codocelw terapii powinnosi im przekaza niezbd-
ny zasb waciwej wiedzy iumiejtnoci skutecznego
prowadzenia przepisanego leczenia. Wykazano, ena-
wet chorzy zbogat wiedz natemat choroby czsto nie
umiej wykorzysta tych wiadomoci dorozwizania
konkretnych problemw. To, epacjent mainformacje
oleczeniu, nie gwarantuje wcale, ebdzie jewaciwie
wykorzystywa. Naley zatem starasi gwnie oprze-
kazanie chorym praktycznych umiejtnoci.
3. Planujc nauczanie chorych, naley mie stale wpami-
ci, e: a) pacjenci nie maj wielkiej zdolnoci zapami-
tywania informacji, naog soni wstanie powtrzy
jedynie poow informacji otrzymanych odlekarza ju
pi minut powizycie, b) pacjenci dobrze zapamituj
jedynie jedn trzeci informacji medycznych otrzymy-
wanych wczasie pierwszej wizyty c) dostarczanie przez
lekarza informacji oglnych (np.okoncepcji choroby)
nie zwiksza zdolnoci chorego dowaciwego wsp-
dziaania zlekarzem, d) bardzo wielu pacjentw nie
rozumie niektrych wyrae medycznych (np.poda
pynw, porcja moczu, elektrolity itd.) powstaje zatem
problem nie tylko jakoci treci, ich zakresu, ale rw-
nie jzyka, jakim przekazywane streci.
Wykazano take, ewiadomoci, ktre chorzy otrzymu-
j podczas programowych zaj prowadzonych wklinice
iporadni, sprzez nich pamitane jeszcze po812 miesi-
cach. Szybciej jednak zanika pozytywny wpyw nabytych
informacji iumiejtnoci nazachowanie zdrowotne, szcze-
glnie jeli chodzi onawyki ywieniowe, techniki iniekcji
insuliny, pielgnacji stp iuzbienia. Pacjenci starajsi
tumaczy pogorszenie wyrwnania metabolicznego nie
tyle rozlunieniem samokontroli, ile okolicznociami ze-
wntrznymi, jak np.brak stabilizacji rodzinnej koniecznej
doprawidowego prowadzenia diety, zbyt krtki czas trwa-
Jak towynika zwasnych obserwacji, liczba przewlekle
chorych, ktrzy uzyskali waciw wiedz, umiejtnoci
inabyli podanych cech behawioralnych wsamokontroli
swojej choroby, nie przekracza 10%. Wynika ztego, eoko-
o 90% przewlekle chorych nie rozumie zasad leczenia.
Braki wedukacji sjeszcze wiksze wodniesieniu docho-
rych wstarszym wieku, ztrudnociami wsamoobsudze (6).
Chory nacukrzyc czsto separujesi odotoczenia.
Swymi zmartwieniami nie chcesi dzieli nawet znajbli-
sz rodzin. Utrudnia toprowadzenie odpowiedniej terapii
iwaciwie uniemoliwia regularn samokontrol. Warto
zatem uwiadomi domownikom, epowinni czusi odpo-
wiedzialni zatworzenie wsparcie dla chorego nacukrzyc.
67
 WZMACNIANIE SIY PACJENTW
EMPOWERMENT MOTYWACJA
DOPROZDROWOTNYCH ZACHOWA OSB
ZCUKRZYC
Ksztatowanie osobowoci pacjenta wsposb sprzyja-
jcy celom prewencji cukrzycy naleaoby okreli jako
stymulowanie cech imechanizmw psychicznych, ktre
warunkuj ukierunkowanie, kontrol ispjno ludzkiego
postpowania (tab. 3).
Tab. 3. Osiganie lepszej jakoci ycia iwikszej siy yciowej
Osoby zcukrzyc przez stosowanie indywidualnych programw
prewencji ileczenia obejmujcych cao wpyww cukrzycy
nacele iplany yciowe jednostki pacjenta, najej indywidualne
mierniki zdrowia biologicznego ipsychospoecznego, najej
funkcjonowanie spoeczne osigaj lepsz sprawno yciow.
Wzwikszeniu siy yciowej osb zcukrzyc konieczne jest Chorzy ci nie umiej samodzielnie idugotrwale dziaa,
wykorzystanie osigni wszystkich stref dziaa medycznych
iopiekuczych, atake innych nauk wsppracujcych
zopiek medyczn psychologii, socjologii, pedagogiki
specjalnej, nauki oorganizacji, prawa, ekonomii
Lekarze ipacjenci ujmujcy proces leczenia iwszystkie
aspekty realnego ycia jednostki, jej aspiracje ipotencja
osobisty jako cao, d dozharmonizowania celw
imetod klinicznych zpotrzeb ulepszania poziomu jakoci
ycia, uzyskania samorealizacji iosobistego szczcia,
doemancypacji spoecznej bardziej skutecznie zwikszaj
si yciow pacjentw
Redukcjonizm zmniejsza skuteczno opieki diabetologicznej,
ujcie caociowe (holizm) jzwiksza
Potrzebne jest:
przeciwdziaanie lkowi, znueniu, depresji, frustracji,
zagubieniu sensu ycia przez wyksztacenie twrczego
podejcia doproblemw zwizanych zcukrzyc,
zwikszenie psychicznej odpornoci pacjenta przez
uwiadomienie mu mechanizmw zjawisk zwizanych
zchorob, przysposobieniem doroli pacjenta, wyzwolenie
kreatywnoci wstosunku doswojej osoby,
zbudowanie iwzmocnienie kontaktu chorego zsob
samym izotoczeniem, nastawienia altruistycznego zamiast
egoistycznego,
umoliwienie podejmowania zada wanych zpunktu
widzenia spoecznej roli pacjenta, osigania poczucia dobrej
jakoci ycia, godnoci iautonomii, eliminacja dyskryminacji
spoecznej iautodyskryminacji.
Okrelenie wymiarw osobowoci nie stracio prak-
tycznego znaczenia wewspczesnej praktyce lekarskiej.
Szukajc si doopanowania iograniczenia cierpie, dole-
gliwoci, reakcji nachorob, pacjent zwracasi dowasnej
osobowoci. Moe ona mu pomc jeli jest wartociowa;
odmwi ochrony jeli saba iuboga (1, 9).
68 Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 3-4
www.medycyna-metaboliczna.pl
Osobowo tworz przekonania, awic osobiste, zabar-
wione emocjonalnie opinie, pogldy ipostawy, trwaa predys-
pozycja dookrelonych zachowa. Ulegaj one przemianom.
Osobowo jest struktur dynamiczn. Zmieniasi wwyni-
ku cigego scalania rnych poznawczych iemocjonalno-
-motywacyjnych mechanizmw idowiadcze, regulujcych
stosunek jednostki dosiebie, dochoroby, dozdrowia idooto-
czenia, oraz narzucajcych samokontrol wasnego dziaania.
Korzystne dla sprawnoci leczenia s: wysoki stopie
zaufania, umiejtno widzenia choroby wewaciwych
proporcjach, tendencja dowsppracy zlekarzem irodzi-
n, atake dopraktycznej adaptacji stylu ycia.
Wspomnie naley o nieprawidowych odmianach
osobowoci. Mona mie doczynienia naprzykad zoso-
bowoci niedojrza lub infantyln. Chory jest wtedy
emocjonalnie uzaleniony od osb drugich, np. rodzi-
cw, rwienikw, idoli. Rodzi topasywno, nieporad-
no, bezbronno, liczenie tylko napomoc, roszczenia.
aby osign bardziej odlegy cel, jakim czsto jest ich
zdrowie.
Tak wic osobowo chorego moe bardzo wpywa
naproces leczenia inajego wyniki.
Lekarz jest zawsze zainteresowany wprzemianie oso-
bowoci pacjenta, umoliwiajcej zwikszenie sprawnoci
prewencji, leczenia ipotencjau yciowego.
Diagnostyka zaburze osobowoci
Lekarz zawsze powinien dy do ustalenia wiod-
cych cech osobowoci pacjenta wcelu ich wykorzystania
wpraktyce leczniczej.
Naley wic zawsze ustali:
doczego pacjent dy,
czy umie okreli swoje podstawowe cele yciowe
ilecznicze,
czy umie zrezygnowa zdoranych przyjemnoci, aby
zrealizowa odlegy, ale gwny cel,
czy odczuwa motywy izna sposoby osignicia celu,
jaka jest rzeczywista sprawno jego dziaania,
czy potrafi kontrolowa swoje zwizane zchorob po-
budzenia emocjonalne,
jak zachowasi wsytuacjach dodatkowego stresu,
czy dy dopodejmowania zada trudnych, czy te a-
twosi wycofuje,
czy skupiasi nawykonywaniu istoty zadania czy tylko
nazewntrznym obrazie (jak wypadnie) wykonywa-
nia zada, powstajcym woczach innych ludzi,
czy ludzi, przedmioty iwydarzenia ocenia tylko zpo-
zycji wasnych interesw ikorzyci, czy te dostrzega
potrzeby innych ludzi iangaujesi wich realizacj,
czy sprawnie przystosowujesi dozmian zachodzcych
wjego bliszym idalszym rodowisku spoecznym, czy
zachowanie przed chorob iobecnie wpodobnych sy-
tuacjach byoby zblione?
 Mobilizacj si psychicznych doograniczenia skutkw
choroby, istniejcych wsilnej ibogatej osobowoci, ua-
twiaj lub utrudniaj uczucia, emocje, nastroje, napdy.
Istnieje kilkadziesit stanw emocjonalnych strach,
lk, przygnbienie, gniew, rado, rozpacz, wstyd, przerae-
nie, wdziczno, przyja, mio itd. Kartezjusz nazywa
jenamitnociami. Emocje ssilnym czynnikiem motywa-
cyjnym. Skaniaj donasilenia aktywnoci lub jporaaj.
Wynika tozazwyczaj ztreci emocji oraz ich dodatniego
lub ujemnego charakteru. Do dodatnich emocji nale
naprzykad te, ktre czsi zuczuciem przyjemnoci
lub celowoci, awic rado, satysfakcja zezrozumienia
sytuacji, uczucie wypenienia celu. Jednostka zazwyczaj
dy dopodtrzymania dopywu bodcw dotego rodzaju
emocji. Doujemnych emocji nale zkolei te, ktre wy-
wouj przykro lub depresj; stosmutek lub lk (2).
Silne emocje zreguy czsi zezmianami waktyw-
noci centralnego ukadu nerwowego, aszczeglnie auto-
nomicznego. Mog wywoywa zmiany wsprawnoci per-
cepcji bodcw, wruchliwoci, zmienia czynno serca
ittnic, pobudza katabolizm, np.sprzyja glikogenolizie.
ZACHOWANIA RODZINNE JAKO REAKCJA
NAPOJAWIENIESI CUKRZYCY
Wkadym prawie przypadku zachorowania czowiek
zwracasi myl iuczuciem dorodziny. Liczy nawzajem-
no, nasprawdzeniesi wizi rodzinnych wdziaaniu.
Choroba czonka rodziny stanowi moraln ietyczn, uczu-
ciow ipraktyczn prb dla tej szczeglnej grupy spo-
ecznej. Jeli zawiedzie, powstaje dodatkowy ujemny stres
rozczarowania, utraty zaufania. Iodwrotnie, jeli rodzina
egzamin zda, wnosi todoycia chorego nie tylko pomoc
ocharakterze obiektywnym, ale take nowe, pozytywne
uczucie, satysfakcj, spenienie nadziei. Ujawniajsi wte-
dy wyrazicie spoeczne funkcje rodziny.
Charakter sprawowanej przez rodzin opieki moe by
nadmierny, niedostateczny lub racjonalny.
Opieka nadmierna czy si z nadmiarem czuoci,
ajednoczenie zezbyt daleko posunit kontrol iogra-
niczaniem swobody. Opieka nadmierna moe prowadzi
dodeformacji osobowoci, dobraku odpowiednich reakcji
adaptacyjnych doleczenia przewlekej choroby cukrzycy.
Niekorzystna jest szczeglnie opieka niedostateczna. Wpy-
wa ujemnie naadaptacj dochoroby, ponia godno chore-
go, zwaszcza jeli nie zapewnia odpowiednich warunkw
materialnych oraz nie zaspokaja potrzeby bezpieczestwa.
Niektre maeskie ukady umacniajsi, funkcjonu-
j lepiej ni dotychczas, odkrywaj niewykorzystywane
dotychczas sposoby wzajemnych relacji. Czciej jednak
powstaj zmiany, naruszajce dotychczasow spjno.
Stosprawy, znane kademu lekarzowi klinicycie,
ktry w swej pracy zawodowej obserwuje przemiany
wukadach partnerskich swoich pacjentw. Widzi on, jak
Medycyna Metaboliczna, 2017, tom XXI, nr 3-4
www.medycyna-metaboliczna.pl
wiele wtych sytuacjach zaley odsfery osobowoci ikul-
tury, odwartoci reakcji emocjonalnej (8).
Tab. 4. Metody radzenia sobie zestresem chorowania nacukrzyc
Odpowiadajce rzeczywistoci oparte nawiedzy
izrozumieniu rozpoznanie ipraktyczna ocena wasnej,
indywidualnej sytuacji yciowej
Dokonywanie bilansu zagroe istrat oraz ustalanie planu
ich eliminacji zapomoc optymalnych decyzji dotyczcych
systemu leczenia, edukacji terapeutycznej, wznowienia
racjonalnej postawy, wyboru moliwych zharmonizowanych
celw leczenia iycia oraz praktycznej, etapowej ich
realizacji, odpowiadajcej planom yciowym iszansom
pozyskania waciwych sojusznikw oraz wsparcia
spoecznego wspenianiu szczeglnych praw pacjenta
Partnerska, oparta nazaufaniu relacja dolekarza izespou
leczcego, uwiadomienie sobie wasnej roli wsamokontroli,
samo opiece oraz wsztuce bycia pacjentem
Eliminacja bezradnoci, samotnoci, zaniedba, bdw
wopiece nad sob samym.
Edukacyjna regulacja osobowoci umoliwia psycho-
spoeczne przystosowanie jednostki, jej ja dobiologicz-
nych imetodycznych warunkw ipotrzeb, atake dooto-
czenia, dorodowiska zewntrznego.
PIMIENNICTWO
1. Snoek F.J., Skinner Chas T. (red.): Psychology in Dia-
betes Care, Chichester etc., John Wiley and Sons, 2005.
2. Formaski J.: Psychologia rodowiskowa, Warszawa,
PZWL, 2004.
3. Hessen-Klemens L.: Poznawcze uwarunkowania za-
chowania si wobec wasnej choroby, Ossoliineum,
Wrocaw, 1979.
4. Hebanowski M.: Komunikacja lekarz-pacjent. wyd.
A.M. wGdasku, 1991.
5. Tato J., Lekarz-pacjent razem ssilniejsi, rozdz. IV
tom Wyzwania, wyd. Federacja Pol. Tow. Medycz-
nych, wdruku.
6. Czech A., Zasady edukacji terapeutycznej wcukrzy-
cy, Warszawa, PZWL, 2004.
7. Pendleton D., Hasler J. (red.): Doctor patient com-
munication. Academic Press, Londyn, 1983.
8. Wallston K.A., Walston B.S.: Who is responsible for
your health? The construct of health locus of control.
W: Social Psychology of Health and Illness (G.S.
Sanders, J. Suls red.), Lawrence Erlbaum Associates,
Hillsdale, New Jersey, 1982.
9. Andersen B.J., Rubin R. (red.): Practical Psychology
for Diabetes Clinicians, wyd. American Diabetes As-
sociation 2002, Alexandria, Virginia, USA.
Adres autora: Roman az,
Klinika Chorb Wewntrznych, Diabetologii iEndokrynologii WUM,
ul.Kondratowicza 8, 03242 Warszawa
69