Gorlicki Przemysl Naftowy

Kinga Ruszaj
Recenzja prof. dr hab. Wodzimierz Bonusiak
,,Gorlicki Przemys naftowy od

powstania do wspczesnoci
1
Spis treci
Wstp .......................................................................................................................................... 3
1. Ropa naftowa waciwoci ............................................................................................... 4
2. O ropie naftowej na Ziemi Gorlickiej z perspektywy historii ............................................. 6
2.1. Kopalnie i rafinerie ropy naftowej na ziemi gorlickiej w ikonografii ........................... 51
3. Losy gorlickiego przemysu naftowego w czasie II wojny wiatowej i w okresie
powojennym ............................................................................................................................. 63
3.1. Rafineria w Gorlicach ................................................................................................... 69
3.2. ,,Fabryka Maszyn w Gorlicach ................................................................................... 71
4. Gorlicki przemys naftowy a wspczesna rzeczywisto ................................................ 76
4.1. Rozwj gazownictwa .................................................................................................... 76
4.2. Rafineria Nafty Glinik Mariampolski w latach 1980-2010 ....................................... 80
4.3. Fabryka Maszyn Wiertniczych i Grniczych ,,Glinik w latach 1990-2010 ............. 82
Bibliografia............................................................................................................................. 106
Archiwalia .......................................................................................................................... 106
rda ................................................................................................................................. 106
Opracowania....................................................................................................................... 106
Artykuy ............................................................................................................................. 108
Inne rda .......................................................................................................................... 108
Aneks ...................................................................................................................................... 108
Wykaz ilustracji .................................................................................................................. 108
2
Wstp
Inspiracj do napisania publikacji pt. ,,Gorlice zoty wiek nafty staa si potrzeba
kompletnego ujcia historii powstania rozwoju przemysu naftowego na Ziemi Gorlickiej od
II poowy XIX w. po wiek XX i jego konsekwencji, a po ostatnie lata pierwszej dekady
XXI w. Celem tej pracy jest zarwno opisanie samego czasu odkrywania ropy naftowej,
budowania przemysu, okresu jego wietnoci, a take prezentacja ludzi, ktrzy go tworzyli.
Staraam si ukaza, take liczne konsekwencje wynikajce z faktu rozwoju przemysu
naftowego dla Gorlic i caego regionu.
W trakcie poszukiwa materiaw rdowych spotkaam wiele fragmentarycznych
opracowa historii przemysu naftowego, dotyczcych rwnie Ziemi Gorlickiej. Niektre
z nich o charakterze pamitnikarskim nie speniaj podstawowych kryteriw. Stan ten wynika
gwnie ze zmieniajcego si ta historycznego. Do II wojny wiatowej przemys naftowy by
w posiadaniu wielu prywatnych wacicieli. Dwie wojny wiatowe dokonay spustosze nie
tylko w substancji technicznej przemysu naftowego. Zwaszcza w okresie okupacji
niemieckiej dokumenty zostay zniszczone, bd w wikszoci skradzione lub rozproszone.
Sytuacj t pogbia powojenna nacjonalizacja przemysu i nowy terytorialny podzia
Europy. Ludowa wadza chciaa jak najszybciej zatrze pami o byych wacicielach
kopal. Nowe polityczne realia (po pocztkowym okresie odbudowy) nie sprzyjay rozwojowi
gorlickiego przemysu naftowego. Radziecka ropa naftowa pynca zbudowanym w latach
szedziesitych rurocigiem ,,Przyja odebraa argumenty najbardziej wytrwaym
zwolennikom rozwoju rodzimego przemysu naftowego. Brak rentownoci kopal oraz
wyeksploatowanie miejscowych z spowodowao likwidacj wielu kopal i zakadw
przerbki nafty na Podkarpaciu. Pozostae w tym dwa gorlickie zakady (rafineria i fabryka)
wystawione zostay na prb przetrwania zwaszcza w okresie transformacji ustrojowej kraju
oraz wielu zmieniajcych si okolicznoci spoeczno-ekonomicznych.
Praca w zaoeniu ma charakter popularno-naukowy. Jej adresatem w zaoeniu jest
gwnie modzie poznajca histori lokaln, ale pragnabym take dotrze do turystw
odwiedzajcych nasz region oraz do wielu osb tworzcych gorlicki przemys naftowy i ich
rodzin, ktrych pomylno od efektw pracy tego przemysu zaleaa.
3
1. Ropa naftowa waciwoci
Ropa naftowa to substancja cieka zoona z naturalnej mieszaniny wglowodorw

gazowych, ciekych i staych wzajemnie w sobie rozpuszczonych, zalegajca w ziemi.
Towarzyszy jej gaz ziemny skadajcy si gwnie z metanu, azotu, helu lub zwizkw
siarki1. Rozrniamy trzy podstawowe typy ropy naftowej:
- parafinowa (zawierajca gwnie wglowodory parafinowe)
- naftenowa (bogata w wglowodory naftenowe)
- mieszana2
Istniej dwie grupy teorii dotyczcych pochodzenia ropy naftowej:
pierwsza teoria o pochodzeniu nieorganicznym rozwina si gwnie w XIX w.,
a jej twrcy zakadali, e ropa naftowa powstaje w wyniku reakcji chemicznych
zachodzcych w gbi Ziemi np. wskutek dziaania wody na wgliki metali cikich. Teorie te
opierali na dowiadczeniu, e wglik wapnia, czyli karbid z dodatkiem wody daje gaz palny
acetylen, bdcy wglowodorem, ktry pod wpywem temperatury i cinienia zamienia si
w ciao cieke rop naftow3.
wspczenie przyjta teoria organiczna, uksztatowana w cigu ostatnich
kilkudziesicioleci gosi, e ropa naftowa powstaje w wyniku przeobraenia substancji
organicznych zawartej w skale macierzystej (najczciej iowiec, muowiec, margiel, wap
lub dolomit) w rezultacie wspdziaania korzystnych warunkw termodynamicznych
(temperatury i cinienia) i geotermicznych4.
Ropa naftowa posiada nastpujce waciwoci fizyczne:
Barw; w naturze wystpuje dua gama rozpitoci barw od jasno tej
i zielonkawej do brzowej i czarnej, wyjtkowa bywa przeroczysta (np. w Klczanach
k. Gorlic).
Zapach; jest zaleny od zawartych skadnikw lotnych np. zapach benzyny, cedru,
siarkowodoru.
Lepko (cieko); lepko ropy zalena jest od temperatury: im zoe wystpuje
bliej powierzchni ziemi tym ropa cisza, im bardziej w gb ziemi tym lejsza.
Rop ze wzgldu na ciar waciwy (gsto); dzielimy na ropy lekkie ich ciar
1
A. Bolewski, W. Parachoniak, Petrografia, Warszawa 1982, s. 445.
2
J. Chodkowski, May sownik chemii, Warszaw 1975, s. 350.
3
K. Winiowski, Oley, ktry idzie z kamienia, Wrocaw 1948, s. 22.
4
B. Kaczorowski, Wielka Encyklopedia PWN, Warszawa 2004, s. 455.
4
waciwy jest mniejszy od 0,820 G/cm3, ropy rednie ciar waciwy zawiera si
w granicach 0,820- 0,860 G/cm3 i ropy cikie o ciarze waciwym wikszym od 0,860
g/cm3, ale mniejszym od 1,000 g/cm3. Ropy lejsze s janiejsze, bardziej ,,aromatyczne
i zawieraj wicej cennych skadnikw (np. benzyna).
Punkt wrzenia ropy zaley od jej skadu chemicznego i ciaru waciwego. Ropy
lekkie zaczynaj wrze, czyli destyluj ju w ok. + 43C, za cikie destyluj nawet w ok.
+230C.
Kaloryczno (warto opaowa ropy); zaley gwnie od skadu chemicznego
i ciaru waciwego. Ropy lekkie posiadaj wiksz warto opaow w porwnaniu z t
sama jednostk wagow rop cikich5.
Oglnie 75 % zasobw ropy naftowej znajduje si na Bliskim Wschodzie
i pozostaych obszarach Azji, w Ameryce aciskiej oraz na obszarze pacyficznym.
Karpackie zoa ropy naftowej wystpuj gwnie utworach zwanych oglnie fliszem
karpackim. Eksploatowane na przemysow skal od 1854 r. pochodz z piaskowcw kredy
dolnej (zoa Grabownica i Wglwka), piaskowcw wieku kreda grna-eocen (zoe Potok),
kreda grna - paleocen-eocen (zoe Osobnica) kreda grna-oligocen (Gorlice), piaskowcw
kreda grna paleocen-eocen zoe (Bobrka), piaskowcw eocesko-oligoceskich (zoa
Wakowej-odyny) oraz piaskowcw oligocen (zoa Tarnawa-Wielopole, Mokre, Czarna,
Lipie)6. Ropa naftowa uwaana jest za najwaniejszy surowiec energetyczny i chemiczny
doby wspczesnej. Znajduje zastosowanie, jako paliwo silnikw spalinowych oraz dostarcza
benzyny, nafty, olejw silnikowych, maszynowych, parafinowych, asfaltu oraz naftalenu 7.
5
E. Buhl, Skarb gorlickiej ziemi. Ocali od zapomnienia, Gorlice 2002, s. 5.
6
B. Kaczorowski, Wielka Encyklopedia PWN, Warszawa 2004, s. 456-457.
7
A. Bolewski, W. Parachoniak, Petrografia, Warszawa 1982, s. 452.
5
2. O ropie naftowej na Ziemi Gorlickiej z perspektywy
historii
Ropa naftowa znana bya czowiekowi od staroytnoci, a jej specyficzne waciwoci

sprawiy, e znalaza zastosowanie w codziennym yciu.
,,Nafta jest najstarszym okreleniem ropy naftowej i wywodzi si z terenw
staroiraskich. Jak podaje Wiesaw Stobiski w jzyku Medw wyraz ,,nafta oznacza
,,przesczajcy si lub ,,wyciekajcy, natomiast w jzyku perskim brzmienie to zmieniono
na ,,nieft. W czasach Imperium Rzymskiego na oznaczenie nafty przyjto grecki wyraz
,,petroleon (,,petros- skaa, oleon olej) czyli ,,olej skalny. Funkcjonoway rwnie inne
nazwy: w dosownym tumaczeniu; ,,mierdzca woda lub ,,palca si woda8.
Prowadzone badania archeologiczne dowodz, e ropa naftowa przez wieki miaa
uniwersalne zastosowania. W Mezopotamii uywano jej do zaprawy budowlanej, pokrywania
nawierzchni drg, a take w obrzdach religijnych. W Egipcie posugiwano si ni do
balsamowania cia zmarych, leczono choroby skrne, reumatyzm, a nawet grulic.
Z biegiem czasu staroytni Grecy i Rzymianie poznawali nowe zalety ropy naftowej,
wykorzystujc j w technice wojennej, jako ponce pociski. Staa si ona rwnie
podstawowym skadnikiem ,,greckiego ognia czyli mieszaniny siarki, ropy i wapna, ktra
zapalaa si przy zetkniciu z wod. Dziki tej broni zosta uratowany Konstantynopol przed
naporem armii arabskiej w VII w. Rop naftow impregnowano odzie, konserwowano posgi
oraz ogrzewano anie. W Chinach zasyna, jako materia owietleniowy paacw
monowadcw, do ktrych doprowadzana bya rurami bambusowymi. Zupenie inne
zastosowanie ropa znalaza na terenie Rumunii i Rosji, gdzie wykorzystywano jej cikie
frakcje, jako smary do wozw9.
Historia ropy naftowej na Podkarpaciu zacza si od niepozornych wyciekw gstej
mazi, znanej w pimiennictwie od tak dawna jak daleko sigaj pisane kroniki. Od ropy
wywodzi si wiele nazw miejscowoci (Ropa, Ropica Dolna, Ropica Grna), rzek, potokw
oraz nazwisk w powiecie gorlickim. Jedna z najstarszych informacji dotyczca wystpowania
ropy na Ziemi Gorlickiej pochodzi z 1530 r. Wwczas to Seweryn Boner, podskarbi krla
Zygmunta Starego, szukajc zota we wsi Ropa, natkn si na rop, ktra zalaa mu kopalni.
Jak mwiono wwczas: ,,ten co w Ropie zota szuka, rop si opuka10.
8
W. Stobiski, Tajemnice ropy naftowej, Warszawa 1972, s. 2.
9
Ibidem s. 2-5.
10
T. lawski, Pocztki i rozwj kopalnictwa naftowego na Podkarpaciu w historycznym zarysie, Biecz 1997, s.
6
W przeszoci wiedza o waciwociach ropy naftowej bya niewielka, a miejscowa
ludno w klechdach ludowych przekazywaa sobie rne informacje na temat jej
pochodzenia. Jak wynika ze spisanej legendy przez Jana Guba biegego sdowego
z Szymbarku: ,,to Bg, aby ukara ludzi za ze czyny i okruciestwa,.Wezwa do siebie
w. Michaa polecajc mu wytracenie zuchwaego plemienia. Wrd niebywaych ciemnoci,
przy piekielnym grzmocie piorunw i olepiajcych byskawicach posypaa si z nieba lawina
blokw skalnych, kamieni i piasku. Ziemia zbita i pokaleczona zomem skalnym jczaa z blu
i dugo leczya swoje rany ciecz, wydobywajc si z jej wntrza. Ta ciecz to wanie
ropa11.
W historiografii ropy naftowej na Podkarpaciu, naukowcy przyjmuj, e do roku 1854
kopalin t wykorzystywano przede wszystkim w medycynie ludowej. Dlatego pierwsze
wiadomoci na ten temat pochodz z XVI w. i zapisane s w dzieach lekarskich. Gwne
z nich wymieni Kazimierz Winiowski w ksice pt. ,,Oley, ktry idzie z kamienia: prac
Stefana Falimierza z 1534 r. w pn. ,,O zioach i o mocy ich, ktry pisa ,,jako oleyki
sprawowa ku leczeniu, zaliczajc do olei leczniczych ,,oley, ktry idzie z kamienia, zielnik
Hieronima Spiczyskiego wydany w 1556 r. ,,O zioach tutejszych i zamorskich oraz dzieo
Erazma Syxt ,,O cieplicach we Skle z roku 161712. Wwczas ropa naftowa zalecana bya,
jako lekarstwo na choroby skrne, przy przezibieniach i grulicy, a take motylicy u owiec
czy schorzeniach ng u koni. Stosowano j ponadto do zmikczania skr w warsztatach
szewskich czy te do smarowania drewnianych osi mechanizmw, oglnie rzecz biorc na
niewielka skal13.
Wzrastajce zapotrzebowanie w Galicji na produkty ropy naftowej zmuszao do jej
intensywnego wydobywania z naturalnych wyciekw. Zbieraniem ropy z wyciekw trudniy
si osoby, do ktrych w Galicji przywaro miano ,,ebacy (od ukr. ,,eba czyli ,,zbiera).
Posiadali charakterystyczny strj: wysokie buty z cholewami, kapelusz. Nosili na barkach
koromyso z dwoma wiadrami, a do zbierania ropy uywali ogona czyli ,,chwostu14. Praca
ich polegaa na wyszukiwaniu ropy nagromadzonej w zagbieniach terenu, ktr czerpali
zanurzajc koskie ogony lub wizki plecionych traw, a nastpnie wyymali je goymi rkami
do wiader15.
12.
11
Gazeta Krakowska, Ten, co w Ropie zota szuka smo si puka, nr 222: 15, 16, 1894 r., s. 3.
12
K. Winiowski, Oley, ktry idzie z kamienia, Wrocaw 1948, s. 12.
13
Nad rzek Rop. Szkice historyczne, red. Z. arneckiej, Krakw 1968, s. 515.
14
J. Malinowski, Galicja pachnca naft, Krosno 2005, s. 15.
15
wiato z Ziemi, red. R. towski, P. Dziadzio, Gorlice-Krosno-Jaso-Sanok 2002, s. 11.
7
Ilustracja 1, ,,ebacy z Borysawia
Muzeum Przemysu Naftowego i Gazowniczego im. I. ukasiewicza w Bbrce, zbiory archiwalne
Wedug T. lawskiego w Bieczu, na znajdujcych si na kracach miasta figurach-

supach umieszczone byy naczynia z palc si mazi, ktre rozjaniay drog kupcom
zbliajcym si do miasta. Fakt ten zapisano w ksice rachunkowej grodu bieckiego
w sierpniu 1584 r. Powszechnie panowao przekonanie, e w kadej postaci ropa naftowa jest
substancj atwo paln, niebezpieczn, skonn do eksplozji, charakteryzujc si
nieregularnym spalaniem w lampach16.
Jak podaje Adam Wjcik wypywajcy z ziemi olej skalny znany by w Polsce
rwnie poza regionem gorlickim. wiadczy o tym wzmianka Jarzbskiego (nadwornego
budowniczego i muzyka krla Wadysawa IV Wazy), ktry przy opisie Warszawy z 1643 r.
wyszczeglni paac Ossoliskich, ,,ktrego kamienie i dach byy przed deszczem i niegiem
smo ziemn dychtowane, ktra pochodzia z okolic Gorlic.
Za czasw Jana Sobieskiego wycieki ropy na Ziemi Gorlickiej traktowano jako tzw.
,,poytki. Grunty nadawano zasuonym w wojnach z Turkami i Tatarami onierzom
z prawem zbierania tuszczw ziemnych na powierzchni ziemi w Mcinie Wielkiej.
Na pograniczu wsi Siary i Skowa istniay ju w 1791 r. studnie ropne, dzierawione
i eksploatowane przez chopw paszczynianych (Macieja Halucha, Antoniego Bylin i Jana
Rybczyka) od waciciela pl Jana Wybranowskiego17.
16
15.
17
A. Wjcik, Gorlice i okolice, Warszawa 1962, s. 27.
8
W roku 1810 wadze austriackie ogosiy pierwszy akt prawny dotyczcy ropy
naftowej. Wydany dekret Izby Narodowej skierowany do Sdu Grniczego w Drohobyczu
postanawia, e na mineray zawierajce ,,olej skalny i wosk ziemny, winne by udzielane
grnicze nadania18. W myl tej uchway prawo do wydobywania ropy naftowej i gazu
ziemnego przypado wacicielom gruntu, pod ktrych powierzchni kryy si zoa.
W praktyce surowce te, stay si zastrzeone dla wadz austriackich, co byo sprzeczne
z interesami dbr galicyjskich19.
Jedn z pierwszych studni ropnych w tym rejonie oglda i opisa Stanisaw Staszic,
przedstawiajc na rozprawie Warszawskiego Towarzystwa Krlewskiego Przyjaci i Nauk
w 1814 r. sposb wydobywania ,,skalnego oleju: ,,Kopi w bliskoci rde przeszo trzy
snie majcy d. Ten wkrtce napenia si wod skaolejem zmieszan. Ta woda czsto
opatami bywa zmieszana, aby czci ziemiste spaday a prokura na wierzch spywaa20.
Pomimo tego, e historyczne wzmianki o wystpowaniu ropy naftowej na Ziemi

Gorlickiej sigaj XVI w., to przemysowe jej wykorzystanie rozpoczyna si w drugiej
poowie wieku XIX. Przeomow dat w historii przemysu naftowego w regionie gorlickim
jest rok 1852, kiedy to Stanisaw Jabonowski, waciciel Kobylanki wybudowa w Siarach
w tzw. ,,Pustym Lesie pierwszy szyb naftowy oraz sprowadzi grnikw z Grnego lska.
Rop naftow dla rafinerii w Kobylance dostarcza Jan Szymonowicz, waciciel dbr
Skowa, Siary i Sok, ze studzien lecych na tzw. ,,Pustym Polu21.
18
S. Bartoszewicz, Przemys naftowy w Polsce, zarys historii wraz z opisem techniki pracy w przemyle
naftowym, Lww 1929, s. 5.
19
Historia Polskiego Przemysu Naftowego, red. R. Wolwowicz, t. 1, Brzozw-Krakw 1994, s. 298-299.
20
Cyt. za: R. J. Dziubina, Z dziejw Gorlic, opowieci historyczne, Gorlice 2005, s. 68.
21
Nad rzek Rop. Szkice historyczne, red. Z arneckiej, Krakw 1968, s. 515.
9
Ilustracja 2, Wyciek ropy z ziemi
Muzeum PTTK w Gorlicach, zbiory archiwalne
Wyczerpywanie ropy na powierzchni skaniao zbieraczy do pogbiania otworw.

W tym celu kopano gbsze studnie zwane kopankami. Szyby pierwotnie miay ksztat
prostokta o wym. ok. 150 80 cm, pniej wykonywano otwory kwadratowe o wym. 120
120 cm. Ze wzgldu na bezpieczestwo, szyby te cembrowano drewnianymi okrglakami
o rednicy od 20-25 cm, ktre od strony ciany szybu byy ciasno ociosane. Cembrowiny
posiaday odstpy od siebie ok. 1 m., a przestrzenie te byy pionowo oszalowane drankami
upanymi z pni jodowych. Nad szybem budowano szop z desek dla ochrony przed deszczem
bd niegiem. Pocztkowo szyby kopano rcznie wykorzystujc opat, tzw. oskard (kilof),
wiadro i lin czy te dynamit, jeeli natrafiono na pokady kamienia. Rop wydobywano
wiadrami za pomoc koowrotkw lub rcznymi pompami. Wyjtkiem bya kopalnia Adama
Skrzyskiego w Libuszy, gdzie posugiwano si kieratem koskim.
Czstym problemem przy wykonywaniu kopanek bya woda, ktra moga przerwa
dalsze prace, jeeli nie udao si jej skutecznie odprowadzi. Niebezpieczestwem
zagraajcym yciu robotnikw by gaz ziemny. Z tego powodu wan czynnoci bya
wentylacja otworu. Pocztkowo uywano w tym celu pki jaowcw, gazi jodowych czy
miechw kowalskich. Gdy to nie przynosio efektw stosowano wwczas rczne wentylatory
zwane mynkami i drewniane rury zwane lutniami, ktre wtaczay powietrze do szybu.
Pewn ochron stanowiy tzw. lampy bezpieczestwa, ktre spuszczano do szybu przed
rozpoczciem prac przez kopacza. W przypadku, gdy lampa gasa trzeba byo tak dugo
10
doprowadza do szybu wiee powietrze (mynkowa), aby ponownie spuszczona lampa
palia si jasnym pomieniem. Dopiero wwczas robotnik mg zacz prac. W pracy
pomocny by rwnie dzwonek (motek sygnalizacyjny), zamontowany do krawdzi
cembrowiny, poczony za pomoc linki. W ten sposb majster pracujcy na dole mg za
pomoc umownych informacji porozumie si z pracownikami na grze szybu22.
Ilustracja 3, Kopanka cembrowana drewnem na ,,Pustym Lesie w Siarach

Du rol w propagowaniu bogactw naturalnych Ziemi Gorlickiej odegraa prasa,

ktra rozsawia ten region, jako centrum nowo powstaej gazi przemysu w caej monarchii
austro-wgierskiej. Krakowski dziennik ,,Czas bardzo czsto zamieszcza notatki na temat
wystpowania z ropy naftowej na Ziemi Gorlickiej: ,,Coraz wiksze bogactwa podw
ziemnych odsaniaj si w podgrskich stronach Galicji. Teraz nadesza wiadomo
o odkryciu niezmiernych pokadw asfaltu w obwodzie jasielskim, w Mcinach,
w Dominikowicach, Siarach i przedmieciu w. Magdaleny czy Gorlicach. Rozlego i moc
pokadw zapewnia tym kopalniom, zdaniem komisji grniczej cznie z polityczn, pierwsze
miejsce w caej monarchii i spodziewa si dozwala, osobicie w Mcinach i Dominikowicach
pod zarzdem J. O. Ks. St. Jabonowskiego, ktremu bezsprzecznie prawo kopalniane
22
27-33.
11
przysdzono, otwarcia nowej gazi przemysowej w Galicji23.
Wydobywany ziemny surowiec stanowi wielkie dobrodziejstwo ubogiej ludnoci,
ktra w cikich czasach przysowiowej ,,biedy galicyjskiej, nieurodzaju i klsk, szukaa
ratunku w handlu rop. Miejscowoci, ktra na przeomie XIX i XX w. syna na
Podkarpaciu z ,,maziarstwa bya wie osie. Trudnicy si tym zajciem jej mieszkacy
handlowali mazi na du skal, docierajc m. in. do Mszany, Krocienka, Warszawy,
Kalisza, omy oraz na tzw. ,,Grne Wgry, czyli dzisiejsz Sowacje i Morawy. Z czasem
handlujcy smarami ,,maziarze stali si bogat kast wiejskich przedsibiorcw24.
Ilustracja 4, Mapa przedstawiajca kierunki wdrwek handlowych maziarzy z osia przed 1914 r.
Zagroda Maziarska w osiu, materiay ikonograficzne
Piotr Szlanta, jeden z yjcych, nielicznych ju maziarzy, wspomina: ,,nie by to

atwy kawaek chleba. Pomimo cikiej, wielodniowej czy nawet kilkutygodniowej,
wyczerpujcej podry naleao zatroszczy si o nocleg i poywienie dla koni a nie byo to
takie proste w dawnych czasach. Z tego powodu bardzo du rol odgrywaa nienaganna
opinia, ktr trzeba byo sobie pozyska. ,,Sam fakt, (aby zosta wczesnym maziarzem)
zwizany by z wymogiem posiadania koni, wozu jak rwnie specjalnych pozwole na
prowadzenie handlu mazi25.
23
,,Czas nr 4, 4 I 1854 r.
24
Rzemielnicy Beskidu Niskiego, wyd. przez Zarzd Stowarzyszenia Pogranicza, Gorlice 2010, s. 6.
25
Wywiad z Piotrem Szlant, osie 20.10.2010 r.
12
Ilustracja 5, Rekonstrukcja stroju maziarza
Odwiedzajc dzisiejsz wie osie z pewnoci usyszymy opowiadan tu czsto

legend o pocztkach maziarstwa. Wedle ustnych przekazw z czasw potopu szwedzkiego to
wanie osiedli na owych terenach jecy szwedzcy nauczyli mieszkacw osia produkcji
i stosowania mazi pozyskiwanej z kopanek.
Maziarstwu jak kadej dziedzinie aktywnoci czowieka towarzyszyy przesdy np: za
bardzo z wrb uwaano, zawrcenie przez maziarza wozu na drodze przed domem
zamieszkaym przez pann. Z kolei zabranie przez dziewczyn tu przed zampjciem
opatki, ktr maziarz wydobywa ma wryo pomylne i szczliwe ycie po lubie.
Profesja maziarza zanika po II wojnie wiatowej, kiedy granice oddzieliy dawne
rynki zbytu, a wysiedlenia emkw w czasie ,,akcji Wisa, wyludniy tutejsze wsie. Rwnie
postp technologiczny, znacznie ograniczy zapotrzebowanie na maziarskie produkty.
W uycie weszy nowe rodki transportu, do ktrych ma nie bya ju stosowana. Powstaa,
take sie dystrybucji smarw technicznych i oleju silnikowego (stacje paliw). Ostatni
wdrowny maziarz Dmytro Kare zakoczy dziaalno w 1970 r.26.
26
Rzemielnicy Beskidu Niskiego, wyd. przez Zarzd Stowarzyszenia Pogranicza, Gorlice 2010, s. 15.
13
Przeom w szerszym wykorzystaniu ropy naftowej nastpi dopiero w II po. XIX w.
W tym czasie we Lwowie w aptece H. Mikolasza, Ignacy ukasiewicz we wsppracy
z Janem Zehem opracowali proces technologiczny destylacji ropy naftowej, uzyskujc naft
owietleniow tzw. paliwo pezajce27. Na wiosn 1853 r. I. ukasiewicz skonstruowa
pierwsz lamp naftow. ,,Bdziemy wieci okazuj mu lampjeszcze nie wierzy
sprawdzam zapalam: cudo nie wiato Mikolasch uwierzy!28
Sukces ukasiewicza i wsppracownikw sprawi, e ropa naftowa staa si cennym
i poszukiwanym w Europie surowcem przemysowym. Jak twierdzi sam ukasiewicz:
,,olej skalny to przysze bogactwo kraju,

to dobrobyt i pomylno dla jego mieszkacw,
to rdo zarobkw dla biednego ludu
i nowa ga przemysu,
ktra obfite zrodzi owoce
Ignacy ukasiewicz (1854) 29
Z entuzjazmem pioniera i odkrywcy w 1853 r. I. ukasiewicz przyby do Gorlic. Tutaj

na miejscu pragn zorganizowa wydobycie i przetwrstwo ropy naftowej na skal
przemysow. Wybr Gorlic by nieprzypadkowy, jako e w ssiedztwie miasta
funkcjonoway ju wczeniejsze przedsiwzicia ks. Jabonowskiego i jego nastpcw.
27
Karpacko-Galicyjski Szlak Naftowy, zbiory naftowe w Muzeum Regionalnym PTTK im. I. ukasiewicza
w Gorlicach, Gorlice 2009, s. 8.
28
Cyt. za: W. Bonusiak, Szejk z Galicji, I. ukasiewicz 1822-1882, Rzeszw 2007, s. 76.
29
Cyt. za: W. Bonusiak, Szejk z Galicji, I. ukasiewicz 1822-1882, Rzeszw 2007, s. 58.
14
Ilustracja 6, I. uksiewicz wspczesne wykonanie
Muzeum Podkarpackiego w Kronie, zbiory archiwalne
Przebywajc w Gorlicach ukasiewicz (dyplomowany farmaceuta) prowadzi

istniejc w budynku magistratu, aptek wdowy Ludwiki Bartkowskiej wsplnie z laborantem
aptecznym, Jakubem Kozikiem (1823-1896). Obaj pracowali nad udoskonaleniem lwowskich
wynalazkw i destylacj nafty30, a wykorzystywan w dowiadczeniach rop naftow,
ukasiewicz sprowadza od przemysowca Jana Szymonowicza z Siar, a take z pobliskich
miejscowoci: Skowej, Mciny, Szymbarku i Ropy31.
Ilustracja 7, Jakub Kozik, laborant w aptece I. ukasiewicza

30
T. Pabis, Ziemia Gorlicka, kolebk przemysu naftowego w Polsce i na wiecie, [w:] Kwartalnik Gorlicki nr
11/ 2000, s. 46.
31
15
Ilustracja 8, Pierwsza destylarnia ropy naftowej I. ukasiewicza w Gorlicach 1853-1858
Z okresu prac badawczych Ignacego ukasiewicza w Gorlicach pochodzi fragment

wspomnie kolegi ze studiw, magistra farmacji Walerego Rogawskiego: ,,W pokoju
frontowym domu, gdzie dzi si znajduje magistrat miasta Gorlic, znajdowaa si waciwa
izba ekspedycyjna apteki, za w ssiedniej nyy, w kcie sta kocioek metalowy z pokryw
z otworami i rubami, a od kocioka tego przeprowadza (ukasiewicz) rne rurki oowiane,
a czciowo szklane. Sprowadza w naczyniach rop z okolicznych wsi () wlewa j do tego
kocioka i gotowa (). Po pewnym czasie wytwarza si i wypywa z kocioka temi rurkami
jaki tawy pyn, () co si atwo i silnie pali () wybucha czsto, a rozlewajc si by
trudnym do ugaszenia ()
Razu pewnego, a byo to w niedziel, gdy ludzie szli do kocioa na ranne
naboestwo, co si tam w tym kocioku, w tych rurkach nie domkno czy zepsuo, pyn si
wyla na zewntrz, a zapaliwszy si od pobliskiego ogniska wybuchn. Kocioek wraz ze
wszystkimi przyrzdami stan w pomieniach, zagraajc aptece i caemu budynkowi.
Zaczto na gwat kocioek zalewa wod, ale ten dziwny pyn nie tylko nie przygas, lecz pod
wpywem wody jeszcze bardziej si pali. Wpadnito wreszcie na pomys i ostatecznie kocami,
kodrami i pierzynami zdoano poar stumi32.
32
Cyt. za: J. Z. Sozaski, Ignacy ukasiewicz, ycie dzieo i pami 1822-1882, Gorlice-Bbrka-Krosno 2004, s.
21-22.
16
Kontynuowane prace zaowocoway sukcesem, a pomie ulepszonej lampy naftowej
rozbysn na Zawodziu jesieni 1854 r.
Ilustracja 9, Kapliczka na Zawodziu - maj 1945 r.

Miejska Biblioteka Publiczna w Gorlicach, zbiory archiwalne
W nastpnych latach zapotrzebowanie na produkty uzyskiwane z destylacji ropy

naftowej w monarchii austro-wgierskiej roso w tempie geometrycznym. Na Ziemi
Gorlickiej powsta szereg pierwszych destylarni m. in. w Szymbarku, Ropicy Ruskiej czy
Gorlicach33. Wydarzenia te stay si przeomem i wywoay liczne dyskusje na temat
najbliszej przyszoci Gorlic i okolic. Mieszczanie przeczuwali, e koczy si pewna epoka
w yciu miasteczka, e ropa naftowa, ktr od wiekw znali i wykorzystywali, teraz moe
diametralnie odmieni ycie spoeczestwa gorlickiego34.
Okres piciu lat pobytu ukasiewicza w Gorlicach zaowocowa nie tylko sukcesem
naukowym. Jako farmaceuta przysuy si Gorlicom w walce z epidemi cholery w 1855 r.,
ktra panowaa w owym roku w miecie, leczc z powiceniem wszystkich chorych bez
rnicy stanu i wyznania35. ukasiewicz nigdy nie odmawia pomocy ludziom, ktrzy znaleli
si w trudnej sytuacji materialnej: ,,podczas kadorazowego pobytu we Lwowie drzwi pokoju,
w ktrym mieszka, nie zamykay si, tylu petentw go nachodzio z prob o wsparcie. A gdy
33
34
R.J. Dziubina, Z dziejw Gorlic, opowieci historyczne, Gorlice 2005, s. 67.
35
J.Z. Sozaski, Ignacy ukasiewicz, ycie dzieo i pami 1822-1882, Gorlice-Bbrka-Krosno 2004. s. 21.
17
Go reflektowali znajomi, aby tak nie sypa pienidzmi na wszystkie strony, bo ludzie Go
wyzyskuj, to ukasiewicz odpowiada: wol da 99-ciu niepotrzebujcym, jak jednego
potrzebujcego omin36. W kwietniu 1857 r. w gorlickiej farze po uzyskaniu zgody
papiea polubi ukasiewicz siostrzenic Honorat Stachersk. W nastpnym roku
I. ukasiewicz przenis si z Gorlic do Jasa37.
W latach 60-tych XIX w. rozpocz si w Gorlicach tzw. ,,zoty wiek nafty, ktry
zmieni praktycznie wszystkie dziedziny ycia spoeczno-gospodarczego ziemi gorlickiej.
Zmiany te zbiegy si z powanymi przeobraeniami polityczno-ustrojowymi w monarchii
habsburskiej. W 1867 r. przeksztacenie absolutystycznego cesarstwa austriackiego
w konstytucyjne Austro-Wgry, stao si impulsem do rozszerzenia autonomii i pewnych
ustpstw politycznych wobec narodw monarchii. Wedle zasad nowego podziau
administracyjnego Galicji, z czci zlikwidowanego cyrkuu jasielskiego utworzono w 1860 r.
powiat gorlicki. Tym samym Gorlice zostay podniesione do rangi miasta powiatowego
i w myl uchway z 1867 r. uzyskay wasny samorzd. W konsekwencji Gorlice z maego
lokacyjnego miasteczka przeksztaciy si w znaczcy orodek miejski, wchaniajcy duy
obszar ssiednich wsi. Oczywicie, w ,,awans Gorlic do roli powiatu nie byby moliwy bez
znaczcych osigni gospodarczych, zarwno miasta i regionu oraz bez ropy naftowej38.
Ilustracja 10, Widokwka, Gorlice - wyd. ok. 1898 r.

Zbiory prywatne Sawomira Dziadzio, kolekcja fotografii
36
Cyt. za: W. Bonusiak, ycie i dziaalno I. ukasiewicza, Rzeszw 1985, s. 118.
37
Karpacko-Galicyjski Szlak Naftowy, zbiory naftowe w Muzeum Regionalnym PTTK im. I. ukasiewicza
w Gorlicach, Gorlice 2009, s. 4.
38
Nad rzek Rop. Szkice historyczne, red. Z. arneckiej, Krakw 1968, s. 517-518.
18
Poszukiwania z ropy naftowej i ich eksploatacja gruntownie zmienia krajobraz
ziemi gorlickiej, z wiejskiego na przemysowy. W krtkim okresie czasu naftowe szyby
zapeniy okoliczne pola. Na Podkarpacie z caej Polski, a nawet ze wiata przybywali
przedsibiorcy i inwestorzy ( m. in. W. H. Mac Garvey), by zakada towarzystwa i spki
oraz podejmowa prac na polach naftowych. Sprzyjaa temu podjta 18 IV 1854 r. przez
parlament monarchii austro-wgierskiej uchwaa, ktra zezwalaa kademu, poszukiwa
ziemnego surowca, gdy nie objto go wasnoci gruntu39. Dalsza nowelizacja tej ustawy
w 1884 r. oddaa ostatecznie rop naftow i gaz ziemny, (z wyjtkiem wgla) do wycznej
dyspozycji wacicieli gruntw, pod ktrych powierzchni one wystpoway. Regulacja ta,
sprzyjaa tworzeniu si rnego rodzaju spek i towarzystw naftowych40.
Rozwj grnictwa w powiecie gorlickim przedstawia sporzdzony przez
E. Windakiewicza wykaz wizytacji kopal ropy naftowej w 1875 r. Podaje on, e w Siarach
zarejestrowanych byo 16 kopalni, liczcych cznie 155 szybw. Autor pisa: ,,S tu szyby,
ktre z 50 sni gbokoci wyjtkowo od jednego roku regularnie dziennie 15 garncy ropy
dostarczaj, gdy inne znowu, z mniejszej nawet gbokoci wydaway po 300-400 garncy
dziennie, a niektre i po 1000 garncy, przez kilka miesicy41. Windakiewicz wymieni
rwnie: Mcin Wielk z 281 szybami, twierdzc, e: ,,najwiksza grupa szybw ley
naprzeciw zakadu kpielowego pod nazw ,,Wapienna z parow machin spki
Biechoskiego i rozciga si ok. 250 sni w szerz a 400 sni wzdu, kolejnie: Skow z 60
szybami, Ropic Rusk z 74, Wjtow z 112 oraz Lipinki z 40 szybami42.
W kocu drugiej dekady XIX w. Gorlice stay si centralnym orodkiem przemysu
naftowego. Masowo powstaway kopalnie, rafinerie i zakady przemysowe. Najwicej
kopalni ropy naftowej posiadali hr. Jadwiga Straszewska w Lipinkach oraz hr. Adam
Skrzyski w Libuszy. Pomylne wyniki wydobycia sprawiy, e budowano kolejne szyby
w pobliskich miejscowociach m.in: w Krygu, Kobylance, Bieczu, Mcinie Wielkiej, Ropie,
Skowej, Siarach43. W 1873 r. w Wiedniu na Wystawie Powszechnej zaprezentowano
produkty naftowe z kopal Gorlickiego Zagbia Naftowego44.
Obok kopalni powstaway rafinerie w celu destylacji wydobywanej ropy naftowej.
Wikszo z nich naleaa do prywatnych wacicieli, niektre z czasem zaczy przechodzi
39
J. Orlewski, Kariera nafty, Warszawa 1965, s. 58-59.
40
Historia Polskiego Przemysu Naftowego, red. R. Wolwowicz, t. 2, Brzozw-Krakw 1995, s. 11.
41
E. Windakiewicz, Olej i wosk ziemny w Galicji, Lww 1875, s. 80-81.
42
Ibidem s. 86-101.
43
44
41.
19
pod zarzd spek. Na terenie powiatu gorlickiego w 1887 r. dziaao 15 rafinerii, z czego
4 w Gorlicach, i 3 w Ropicy Polskiej, a kolejne w Libuszy, Lipinkach, Ropie (M.
Federowicza i F. Skorochowskiego), Skowej, Siarach, Sokole, Sokole, Strwce. Benzyn
z rafinerii w Libuszy (hr. A. Skrzyskiego) oraz Lipinek (hr. J. Straszewskiej) eksportowano
do Anglii, Belgii, Holandii, Francji, Niemiec oraz Szwecji45.
W 1892 r. B. Limanowski pisa: ,,rda naftowe cign si od 3 do 4 mil wzdu
caego acucha Karpat, porosego borami sosnowymi, w odlegoci od ich grzbietu od 4 do
7 mil. Pasmo to naftowe od okolic ywca idzie na Tymbark, Nowy Scz, Grybw, Gorlice,
Krosno, Sanok, Borysaw, Bolechw, Dolin a do Jabonowca i abia. W pasmie tem
nafta czsto pokazuje si wodach i ziemia jest ni nasika, a niektre skay s tak ni
przesycone, e si rozpywaj; tu i owdzie wydobywaj si gazy z szumem i sykiem.
W powietrzu czu czsto odurzajcy zapach nafty46.
Dla przedsibiorcw poszukujcych z ropy naftowej bardzo wane byo posiadanie
wasnych kuni i zatrudnianie kowali, ktrzy wyrabiali nowe narzdzia i naprawiali
zniszczone. Dlatego poszukiwano dobrze znajcych ,,fach kowali. Jak mwiono ,,dobry
kowal to poowa sukcesu. ,,Swoich kowali zatrudniali znani przedsibiorcy naftowi m.in.:
M. Federowicz czy A. Skrzyski. W XVII w. Walery Rodzieski w dziele ,,Officina
Ferraria albo ,,Huta Warsztatz Kuniami szlachetnego dziea elaznego, zwrci si do
wszystkich pocztkujcych przedsibiorcw przemysu naftowego:
,,Do kowania elaza wiczonych kowali,

Ktorzby dobrze kowa elazo umieli.
Nabd-e ich sobie wczas, a nigdy lichoty
Nie chowaj do takowej kowalskiej roboty.
A jeeliby nie mg mie takowych kowali
Naprdce, coby dobrze naprawia umieli,
Zaniechaje kunic swoj dotd robi,
Aeby si mg na dobre kowala gdzie zdoby.
Bo prdko przez kowale ze wpadniesz do ndze,
Zgubisz marnie na nakad kunicze pienidze,
Zginiesz i zysk i bdziesz pracowa daremnie47
45
Nad rzek Rop. Szkice historyczne, red. Z arneckiej, Krakw 1968, s. 532-533.
46
B. Limanowski, Galicja przedstawiona sowem i owkiem, Lww 1892, s. 13-14.
47
Cyt. za: A. miech, Dzieje kuni ,,Glinik 1883-2008, Gorlice 2008, s. 12-13.
20
Transport ropy z kopal wymusza popraw stanu i budow nowych drg w rejonie,
ktry do lat 70-tych XIX w. by prawie pozbawiony bitych traktw. Stan ten stopniowo
zmieni si wraz z rozwojem przemysu naftowego, a take inwestycji rzdowych w budow
drg o znaczeniu strategicznym. Szczeglnie wane byy dla Gorlic poczenia kolejowe
umoliwiajce poczenia handlowe z krajami Europy. W poowie XIX w. powiat gorlicki by
pod tym wzgldem bardzo zacofany.
Ilustracja 11, Transport ropy naftowej

W ,,Odpisie szczegowym powiatu szacunkowego gorlickiego z 1874 r. moemy

przeczyta: ,,Przyczyna zego stanu drg gminnych ley po najwikszej czci w ksztacie
terenu niekorzystnym wpywie klimatu, czci w niedbalstwie i ubstwie mieszkacw, ktrzy
albo niechtnie ponosz lub w stanie nie s ponie nie tylko kosztw szutrowania, lecz take
dalszego utrzymania w dobrym stanie, do czego tylko rodkami przymusowymi ostatecznie
bywaj zniewoleni. Najblisza tutejszemu powiatowi stacja kolei elaznej jest Tarnw48.
Wadze samorzdowe Gorlic kontynuoway intensywne zabiegi o objcie miasta
projektem rozbudowy linii Galicyjskiej Kolei Transwersalskiej, ktra miaa posuy do
transportu drewna i ropy naftowej. W tym celu zoono postulat do parlamentu austriackiego.
Niestety nie zosta on uwzgldniony w projekcie budowy teje kolei49. Najblisz stacj
48
A. Tomaszewski, c. k. referent ekonomiczny, rodki komunikacyjne, [w:] Odpis szczegowy powiatu
szacunkowego gorlickiego z 1874 r., maszynopis oprawny, zbiory Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gorlicach, s.
16.
49
A. miech, W tym roku mamy jubileusz -125 lat kolei na ziemi gorlickiej, [w:] Gazeta Gorlicka 18 VI 2010, s.
8.
21
kolejow do 1876 r. by Tarnw. Dopiero w 1884 r. wybudowano lini kolejow Stre
Zagrzany Biecz Jaso, a rok pniej dziki staraniom spki Bergheim and Mac Garvey
udao si utworzy poczenie Zagrzany Gorlice. W ten sposb Gorlice, jako centrum
handlowe i przemysowe regionu otrzymao bezporedni kontakt z rynkami handlowymi
monarchii i Europy50.
Ilustracja 12, Przewodnik kolejowy po Galicji, zeszyt nr 30 (autor Oswald Obogi, wyd. ok. 1900 r.)
Przewodnik w j. niemieckim. Opisana trasa kolejowa Zagrzany-Gorlice - Stre Nowy Zagrz
Zbiory osobiste Sawomira Dziadzio, kolekcja wydawnictw
Dynamiczny rozwj przemysu naftowego da nowy, gospodarczy impuls

mieszkacom przeludnionych i biednych wsi galicyjskich. Ch szybkiego i atwego
wzbogacenia si rodzia tzw. ,,gorczk naftow, ktra obja niemal wszystkie warstwy
spoeczestwa. Dewiz byo zarabia jak najwicej i najszybciej. Wrd angaujcych si
w poszukiwania ,,pynnego zota byli przedstawiciele ziemiastwa, duchowiestwa,
urzdnicy a take mieszczanie i chopi. Nowe moliwoci zarobkowania przy transporcie
ropy, przy wyrobie smarw, praca w kopalniach i rafineriach dawaa nie tylko chleb, lecz
pozwalaa na odoenie niewielkiego kapitau. Jednak nie zawsze kariera naftowa rozwijaa
si w oczekiwany sposb i przynosia zysk, wielu utracio swj yciowy dorobek51.
W kopalniach znalazo zatrudnienie wielu okolicznych chopw. W 1888 r. zatrudnionych
50
51
J. Orlewski, Kariera nafty, Warszawa 1965, s. 64.
22
w gorlickim przemyle naftowym byo 972 robotnikw, a liczba ta z roku na rok rosa. Dla
przykadu w 1889 r. pracowao 1014 osb, a w 1897 r. liczba ta powikszya si do 1168 52.
Wanym wydarzeniem dla rozwoju grnictwa naftowego ziemi gorlickiej byo powstanie
w 1885 r. w Krygu Szkoy Wiertaczy i Kierownikw Kopal. Z biegiem czasu nowo
wyksztaceni absolwenci szkoy stali si doskonaymi fachowcami naftowymi
53
poszukiwanymi w caym wiecie .
Ilustracja 13, Skala produkcji ropy naftowej na Podkarpaciu w latach 1895-1904

Muzeum Podkarpackiego w Kronie, zbiory archiwalne
Postpujcy proces uprzemysowienia zmieni cakowicie wygld miasta i regionu.

Stosunkowo szybka odbudowa Gorlic po poarze w 1874 r. moga by moliwa tylko dziki
powanym dochodom z ropy naftowej. Powstao wwczas w cigu zaledwie kilku lat,
nowoczesne murowane centrum miasta54, a take nowo wybudowane budynki uytecznoci
publicznej: szpital (1898 r.), przedszkole dla dzieci ,,ochronka (1898 r.), orodek Powiatowej
Rady i Sdu Powiatowego. Prnie rozwijajce si miasto ttnio yciem i prac. Dziaalno
prowadziy tu m.in.: odlewnia elaza i metali, tartak parowy, cegielnie, myny, zakady
52
53
Ibidem s. 534.
54
Ibidem s. 79.
23
stolarskie, blacharskie, tapeciarskie czy krawieckie55.
Ilustracja 14, Gorlice po poarze 3 X 1874 r. Widok od strony Zawodzia

Ilustracja 15, Gorlice po odbudowie z poaru w 1874 r.

Gorlice stopniowo staway si znaczc stolic zagbia naftowego, w ktrym

znajdoway miejsce liczne organizacje i towarzystwa zwizane z przemysem naftowym.
W latach 1877-1893 miasto stao si siedzib Galicyjskiego Towarzystwa Karpackiego.
Organizacja ta posiadajca rafineri i kopalnie w Krygu, Siarach i Kobylance zarzdzaa nimi
z Gorlic56. Rwnie przez szesnacie lat w miecie dziaao Krajowe Towarzystwo Naftowe
55
Ibidem s. 82-84.
56
24
dla Opieki i Rozwoju Przemysu i Grnictwa Naftowego w Galicji, zaoone w 1877 r. na
Kongresie Naftowym w Lwowie. W 1883 r. siedziba towarzystwa zostaa przeniesiona do
Lwowa, ale sam fakt, e jego wiceprezesem by W. H. Mac Garvey, pozwala sdzi, e
interesy gorlickiego zagbia naftowego byy dobrze reprezentowane.
Towarzystwo postawio sobie za cel opiek i rozwj, jak rwnie promocj grnictwa
i przemysu naftowego, wydajc w Gorlicach pierwsze w wiecie czasopismo naftowe
,,Grnik57. Gazeta ukazywaa si dwa razy w miesicu w latach 1882-1886. Drukowano j
w Tarnowie w zakadzie Jzefa Pisza, poniewa Gorlice nie posiaday wasnej drukarni.
Redaktorami ,,Grnika byli: dr St. Olszewski (inynier grniczy w Gorlicach) i J. Schnborn
(chemik i technolog z Libuszy)58. Na jego amach publikowano najnowsze artykuy naukowe,
omawiano nowinki techniczne jak rwnie relacjonowano problemy dyskutowane na
posiedzeniach Krajowego Towarzystwa Naftowego. Pierwszy numer tego czasopisma ukaza
si w Gorlicach 4 I 1882 r. i zawiera artykuy dotyczce zwalczania naduy i spekulacji
w kopalniach naftowych59. Czsto ukazyway si w nim opracowania W. Biechoskiego pn.
,,Cembrowanie szybw, ,,Chemiczno-techniczny rozbir olejw skalnych60. Nieznane s
przyczyny, dlaczego zaprzestano redagowania tego czasopisma w 1886 r. tj. w okresie,
w ktrym gorlickie kopalnictwo naftowe byo w penym rozwoju61.
57
J. Warcha, Ziemia gorlicka, Krakw 1965, s. 40.
58
Kartoteka wycinkw ,,Przemys naftowy, zbiory MBP w Gorlicach
59
70-73.
60
Kartoteka wycinkw ,,Przemys naftowy, zbiory MBP w Gorlicach
61
73.
25
Ilustracja 16, Strona tytuowa Gazety ,,Grnik
W wykorzystaniu efektw gospodarczego wzrostu w powiecie gorlickim w II po.

XIX w. du rol odegra ruch spdzielczy. Zwizany by on cile z osob Wojciecha
Biechoskiego (burmistrz Gorlic 1887-1902), ktry w 1870 r. zaoy w Gorlicach
Towarzystwo Zaliczkowe, jedn z najstarszych spek kredytowych w Galicji. W statucie
Towarzystwa moemy przeczyta, e celem jego byo ,,dostarczenie jej czonkom kapitau
obrotowego do podniesienia ich zarobkw lub gospodarstwa na umiarkowany procent.
Kierujc t instytucj W. Biechoski przez 32 lata, wnis niezaprzeczalny wkad
w rozwj ycia gospodarczego powiatu. Z czasem Towarzystwo przeksztacono w Bank
Spdzielczy funkcjonujcy po dzie dzisiejszy. Dziaalno finansowa i kredytowa
Towarzystwa Zaliczkowego w Galicji bya zapleczem dla organizujcego si ruchu kek
rolniczych, ktre po roku 1882 zaczy powstawa na wsi galicyjskiej. Pierwsze dziaania w
tym kierunku podjo zaoone we Lwowie, Towarzystwo Kek Rolniczych, ukierunkowane
na podnoszenie owiaty rolniczej, a take rozwj spdzielczoci poprzez zakadanie spek
mlecznych i budowlanych 62.
Gorlice stay si siedzib licznych instytucji i stowarzysze o charakterze
gospodarczym. Od 1892 r. rozpocz funkcjonowanie Bank dla handlu i przemysu
udzielajcy polskim przemysowcom naftowym dugoterminowych kredytw pieninych
62
J. Warcha, Ziemia gorlicka, Krakw 1965, s. 40-41.
26
bd towarowych. W 1901 r. zaoono Powszechn Kas Oszczdnoci, dla ktrej wzniesiono
budynek banku. Rok pniej w miecie powoano towarzystwo ,,O wasnych siach, ktre na
celu miao wspieranie miejscowej wytwrczoci. Rwnoczenie dziaalno sw rozpoczy:
,,Towarzystwo Oszczdnoci i Kredytu, ,,Kupieckie Stowarzyszenie Oszczdnoci
i Zaliczek, ,,emkiwskaja Kasa63.
Z rozwojem gospodarczym powiatu gorlickiego w II po. XIX w., a take uzyskaniem
przez Galicj praw autonomicznych zwizana jest rwnie reforma szkolnictwa. W 1867 r.
powoano w sejmie galicyjskim Rad Szkoln Krajow, ktra wprowadzia powszechny
obowizek nauczania64. W Gorlicach w latach 70-tych XIX w. rozpoczy dziaalno liczne
stowarzyszenia o charakterze owiatowo-patriotycznym. Jedn z pierwszych organizacji,
ktrej celem stao si wspieranie zdolnej, lecz ubogiej modziey byo Towarzystwo
Przyjaci Owiaty. W dniu 20 VII 1892 r. rozpoczo sw dziaalno w Gorlicach
Towarzystwo Gimnastyczne ,,Sok, ktre odnioso spore sukcesy na polu szerzenia owiaty
i czytelnictwa. Zaoono bibliotek wraz z czytelni, w ktrej zgromadzono bogaty
ksigozbir. Staraniem czonkw Towarzystwa powsta w Gorlicach oddzia Uniwersytetu
Ludowego im. Adama Mickiewicza. Wszelkiego rodzaju wykady, posiedzenia suchaczy
Uniwersytetu miay miejsce si w sali Sokoa. W miecie funkcjonowa, take amatorski
zesp teatralny i Chr Sokoli65.
Gorlice, jako czoowy orodek przemysu naftowego w Galicji, potrzeboway coraz
wicej ludzi wyksztaconych i przygotowanych do wykonywania specjalistycznych prac.
Potrzeby rozrastajcej si administracji pastwowej i gospodarczej, napyw urzdnikw,
inteligencji technicznej a przede wszystkim wzrost wiadomoci bogaccego si
mieszczastwa spowodowa, e popyt na ksztacenie wzrs w Gorlicach na, tyle, e
wieloletnie starania o budow szkoy redniej zaowocoway z pocztkiem roku szkolnego
1906/1907 powoaniem Pastwowego Gimnazjum66. Rozwj cywilizacyjny i kulturalny
miasta przerway wydarzenia I wojny wiatowej, a w szczeglnoci dzie 2 V 1915, ktry
sta si dat zagady miasta. Podczas wielkiej ofensywy wojska austriacko-niemieckie
zdobyy Gorlice. W wyniku dziaa wojennych miasto zostao niemal cakowicie zniszczone,
ponoszc ogromne straty ludnociowe i materialne67.
63
64
J. Warcha, Ziemia gorlicka, Krakw 1965, s. 41.
65
66
Ibidem s. 585.
67
S. Kos, Gorlice i okolice, Warszawa 1976, s. 11.
27
Od czasu, kiedy wydobycie i przetwrstwo ropy naftowej stao si najwaniejszym
celem przemysu podkarpackiego, nastpi szybki rozwj metod wiercenia szybw
i mechanicznego wydobycia ropy. Od roku 1862 zastosowano w kopalniach stalowy wider
poruszany obrotowo si mini ludzkich, co pozwolio na pogbienie kopanek. Sposb ten
by jednak uciliwy i wymagajcy ogromnego nakadu pracy. Z tego te wzgldu zaczto
powszechnie wykorzystywa do napdu kieraty konne68, a od 1866 r. zastosowano maszyn
parow Alberta Faucka do napdu wiertnic udarowych69.
Ilustracja 17, Model urzdzenia do rcznego wiercenia udarowego w 1862 r.

W 1874 r. w Mcinie jedna maszyna parowa o sile 30 K.M. pracowaa ,,bez przerwy,
zatrudniajc 5 ludzi dziennie70. Wiercenia szybw naftowych wykonywano metod udarow
polegajc na uderzeniach w zoa dut i klinw oraz obrotow, ktra cechowaa si
wprowadzeniem widrw w ruch obrotowy.
Wiercenia udarowe dzielono na dwa rodzaje: erdziowe (system kanadyjski) przy
pomocy wahacza uderzano stalow erdzi z umocowanymi na jej zakoczeniu dutami
w zoe oraz linowe (system pensylwaski) polegajcy na wykonywaniu tej samej czynnoci
przy pomocy dut zawieszonych na linach z obcinikami (do 1200 kg) i opuszczaniu na
zoe przy pomocy wahacza. Ze wzgldu na to, e urzdzenia erdziowe ulegay szybkiemu
68
W. Boczo, Przemys gorlicki, Gorlice 2000, s. 14.
69
70
28
zuyciu, wprowadzono urzdzenia linowe.
Ilustracja 18, Urzdzenie do wiercenia udarowego na przewodzie erdziowym z napdem mechanicznym

(wg A. Jaboskiego)
rdo: J. J. Czstka, Wiertnictwo nafta, gaz, zeszyt 5. Krakw 1989 r.
Ilustracja 19, Urzdzenie do wiercenia liniowego stosowane przez A. Faucka w Klczanach i w Bbrce
29
Ilustracja 20, Urzdzenie do rcznego wiercenia udarowego (wg M. Malanki)
Do wierce obrotowych przy wprowadzaniu w ruch widra stosowano silnik lub

maszyn parow71.
Ilustracja 21, Maszyna parowa do napdu urzdze wiertniczych kanadyjskich (typ J.S. Bergheim
i W. MacGarvey
71
30
Ilustracja 22, Pompa parowa dwucylindrowa do przetaczania ropy rurocigiem
Szybki postp techniki wierce wpyn na znaczne zwikszenie wydobycia ropy

naftowej w regionie gorlickim w latach 1875-1885. rda podaj, e w roku 1881 wydobyto:
w Libuszy ok. 1200 ctn, w Siarach 19250 ctn, w Skowej 6274 ctn, w Ropicy Ruskiej 3600
ctn. Po 1889 r., zanotowano spadek w eksploatacji ropy, co wizao si z odkryciem nowych
terenw ropononych72 w Borysawiu i przeniesieniu si w ten region czci przedsibiorcw.
W 1893 r. Wadysaw Dugosz wykona w Borysawiu pierwsze gbokie, udane wiercenia na
zlecenie Karpackiego Towarzystwa Naftowego73. Przyjmuje si, e produkcja ropy wnosia
tam dziennie do 800 ton z jednego szybu, a w 1908 r. w jednym tylko szybie ,,Oil City
wzrosa do 300 wagonw. Nadmiar ropy sprawi, e samoczynnie rozlewaa si ona po
okolicznych polach, spywajc do potokw. Okres wielkiej produkcji w zagbiu
Borysawskim koczy si od 1910 r.74.
Stagnacja gorlickiego przemysu naftowego utrzymaa si do wybuchu I wojny
wiatowej. W okresie tym za granic wyjechao wielu wykwalifikowanych naftowcw
z okolic Gorlic. Podejmowali oni prac m.in. w Borysawiu, na Zakaukaziu oraz
w Indonezji. Opracowania podaj takie nazwiska jak: Haluchw, Wilczakw, Dylgw,
Wilczkiewiczw i innych75. Przykadem moe by Stanisaw Haluch, ktry we wrzeniu 1920
r. wyjecha do Holenderskich Indii Wschodnich, gdzie pracowa w Batawskim Towarzystwie
72
73
S. Bartoszewicz, Przemys naftowy w Polsce, zarys historii wraz z opisem techniki pracy w przemyle
naftowym, Lww 1929, s. 8.
74
L. Tomaszkiewicz, Wiek nafty, Warszawa 1956, s. 151-152.
75
J. Pelczar, Przemys, [w:] A. Potocki, Gorlickie w PRL, s. 118.
31
Naftowym na Borneo i na wyspie Jawie w charakterze wiertacza i budowniczego rygw
wiertniczych, a take specjalisty do instrumentacji zagwodonych szybw naftowych. Po
omiu latach pobytu za granic w 1928 r. Stanisaw powrci do rodzinnych Siar, a za
zarobione pienidze zaoy prywatn kopalni ropy naftowej ,,Halina76.
Ilustracja 23, wiadectwo Przemysowe Stanisawa Halucha z 1929 r.

Zbiory osobiste Bogdana Halucha, kolekcja dokumentw
76
Wywiad z synem Stanisawa Haluch, Bogdanem Haluchem, 30 X 2010 r.
32
Ilustracja 24, Zawiadczenie wydane przez Okrgowy Urzd w Drohobyczu 16.09.1905 r. dla St. Halucha
Ilustracja 25, Ksieczka robotnicza Stanislawa Halucha

33
Ilustracja 26, Strona z ksieczki robotniczej Stanislawa Halucha
Ilustracja 27, Strona z ksieczki robotniczej Stanislawa Halucha

34
Ilustracja 28, Paszport Stanisawa Halucha
Ilustracja 29, Druga strona z paszportu Stanisawa Halucha

35
Ilustracja 30, Stanisaw Haluch (pierwszy od prawej strony) na wyspie Borneo
Zbiory osobiste Bogdana Halucha, kolekcja fotografii
Ilustracja 31, Stanisaw Haluch (w rodku) z kolegami i sub bornajsk

36
Ilustracja 32, Pogrzeb Europejczyka na wyspie Borneo (czwarty od lewej strony Stanisaw Haluch)
Ilustracja 33, Gorliccy nafciarze w Indiach

37
Ilustracja 34, Konstanty Sajduk, mistrz wierce naftowych, pracownik kopalni w Krygu w latach 90- tych
XIX w., nastpnie na Sumatrze
Due zasugi w rozwoju przemysu naftowego w Gorlicach pooy kanadyjski

inynier William Mac Garvey, inwestujcy w poszukiwania pl ropononych, a take
w budow gorlickiej rafinerii. Jako fachowiec od wierce udarowych systemem kanadyjskim,
wprowadzi je w swoich kopalniach w zagbiu gorlickim i borysawskim. Wsplnie
z austriackim finansist, Simeonem Bergheimem, wybudowa w latach 1883-1885 Rafineri
Nafty w Gliniku Mariampolskim77.
Ilustracja 35, Mac Garvey, zaoyciel Rafinerii i Warsztatw ,,Glinik

77
W. Boczo, Przemys gorlicki, Gorlice 2000, s. 39-40.
38
Ilustracja 36, J. S. Bergheim
Z powstaych przy niej warsztatw mechanicznych rozwina si pniej, dziaajca

do dzi Fabryka Maszyn Wiertniczych i Grniczych ,,Glinik. Podjto tam produkcj
urzdze dla rafinerii ropy naftowej oraz maszyn i urzdze dla kopalnictwa naftowego.
Z czasem gorlickie warsztaty mechaniczne zaczy eksportowa swoje urzdzenia poza
granice monarchii m.in. do Rosji, Rumunii, Meksyku. Produkowano wwczas rne typy
maszyn parowych, koty, wiertnice, pompy i widry. Warsztaty przeksztacone w 1890 r.
w Fabryk Maszyn i Narzdzi Wiertniczych posiaday na przeomie wiekw kilka wydziaw,
a w 1909 r. wybudowano tu ,,Odlewarni elaza znacznie poszerzajc moliwoci
produkcyjne78.
Ilustracja 37, Tablica firmowa Bergheim and M. Garvey Glinik Mariampolski

78
Ibidem s. 53-54.
39
Ilustracja 38, Pracownicy Rafinerii i warsztatw ,,Glinik 1890 r.
(w pierwszym rzdzie trzeci z prawej Mac Garvey)
Biblioteka Naukowo-Techniczna Filii MBP w Gorlicach, kolekcja fotografii
Ilustracja 39, Pracownicy Glinika 1905 r.

40
Ilustracja 40, Zaoga Fabryki po pochodzie pierwszomajowym 1922 r.
Ilustracja 41, Pracownicy Fabryki w latach 1925-1926

41
Ilustracja 42, Dozr techniczny Fabryki Maszyn i Narzdzi Wiertniczych w 1932 r.
Ilustracja 43, Pracownicy Fabryki 1934 r.

42
Ilustracja 44, Glinik Mariampolski - Folder Galicyjskiego Karpackiego Naftowego Towarzystwa
Akcyjnego
Zbiory osobiste Sawomira Dziadzio, kolekcja wydawnictw
Ilustracja 45, Glinik Mariampolski. Rafineria i Warsztaty Galicyjskiego Karpackiego Naftowego

Towarzystwa Akcyjnego - wyd. 1910 r.
Zbiory osobiste Sawomira Dziadzio, kolekcja fotografii
43
Ilustracja 46, Glinik Mariampolski - widok oglny warsztatw ok. 1914 r.
Ilustracja 47, Glinik Mariampolski Rafineria wyd. 1902 r.

44
Ilustracja 48, Glinik Mariampolski - Rafineria Nafty i Odlewnia elaza
Ilustracja 49, Glinik Mariampolski - widok oglny ok. 1915 r.

Rwnie pomylnie prosperowaa gorlicka rafineria (wasno Spki Mac Garvey

Bergheim). W latach 1900-1939 moc przerobowa rafinerii, wynosia 42 000 do 60 000 ton
ropy naftowej rocznie. Tak wielka produkcja bya moliwa dziki odkryciu duych z ropy
w zagbiu borysawskim, ktr w zwizku ze spadkiem poziomu wydobycia w zagbiu
gorlickim, dowoono do Gorlic kolej.
Na przeomie wieku XIX i XX zbudowano w Gliniku destylarni olejow, koksowni,
bednarni, kotowni parow, destylarni prniow, rektyfikacj benzyny oraz bocznice
kolejowe. W latach 1911-1920 dziaalno rozpocza rafineria nafty, olejw, rafineria
parafiny i kwasw siarkowych.
45
W okresie midzywojennym wytwarzano w gorlickiej rafinerii stosunkowo szeroki
asortyment wyrobw: benzyn, naft, rnego rodzaju oleje i smary, parafin i asfalt. W 1890
r. zawizano spk akcyjn dla eksploatacji galicyjskich z naftowych pod nazw
,,Galicyjskie Karpackie Naftowe Towarzystwo Akcyjnie w skrcie ,,GALKAR z siedzib
w Wiedniu. W skad ,,Galkaru wesza rwnie rafineria glinicka. Wieloletnim jej dyrektorem
i prezesem rady nadzorczej towarzystwa by W. H. M. Garvey, a po jego mierci w 1914 r.
stanowisko to obj dr. Fred Mac Garvey syn zaoyciela79. Charakter produkcji i brak
odpowiednich zabezpiecze przeciwpoarowych by przyczyn gronych poarw w rafinerii
gorlickiej. Do najgroniejszych z nich moemy zaliczy: spalenie si parafinarni przed
rokiem 1900, poar destylarni w 1902 r. czy poar ziemnego zbiornika ropy o zawartoci 10
ton ropy naftowej w 1911 r.80.
Rozwj gorlickiego przemysu naftowego na kilka lat ograniczyy dziaania frontowe
pierwszej wojny wiatowej. Rzd monarchii Austro-Wgierskiej przej zakady,
a kierownictwo powierzy wadzom wojskowym, ktre rozpoczy rabunkow eksploatacj.
Przemieszczajcy si front, powodowa dodatkowe zniszczenia infrastruktury naziemnej
przemysu naftowego. Najwiksze straty wojenne poniosa rafineria w Gliniku w wyniku
licznych poarw od grudnia 1914 r. do maja 1915 r. w okresie bitwy gorlickiej. Spony
wwczas najwiksze zbiorniki ropy, a rafineria zostaa prawie w caoci zniszczona81.
Ilustracja 50, Poar Rafinerii w Gliniku - 1915 r.

79
Ibidem s. 40-41.
80
W. Jawczak, Kolebka kamfiny. Zarys historii Rafinerii Glinik 1885-1965, Gorlice 1965, s. 7.
81
wiato z Ziemi, red. R. towski, P. Dziadzio, Gorlice-Krosno-Jaso-Sanok 2002, s. 17-18.
46
Ilustracja 51, Gorlice - ponca Rafineria wyd. 1915 r.
Zbory osobiste Sawomira Dziadzio, kolekcja fotografii
Ilustracja 52, Poar zbiornika ropy w Gliniku Mariampolskim

Wojna po raz pierwszy ukazaa now rol ropy naftowej, jako surowca decydujcego
o losach dziaa wojennych. Bitwa gorlicka i kontrofensywa pastw centralnych na froncie
wschodnim, a nastpnie walki polsko-ukraiskie (1918-1919) i wojna polsko-sowiecka
(1920) sprawiy, e po zakoczeniu dziaa wojennych polski przemys naftowy znalaz si
w stanie zupenego upadku. Przerwano prace przy eksploatacji szybw, zniszczeniu ulegy
materiay techniczne, a pracownicy naftowi zostali w wikszoci rozproszeni. Rozpad
47
monarchii austro-wgierskiej sprawi, e podkarpacki produkt utraci dotychczasowe rynki
zbytu. W trakcie wojny zmniejszya si rwnie liczba zagranicznych firm dziaajcych na
terenie Gorlic. Jednak miejsce dawnych austro-wgierskich i niemieckich spek zajmoway
nowe przedsibiorstwa francuskie, amerykaskie i mieszane82.
Po pierwszej wojnie wiatowej polski obszar naftowy, pod wzgldem
administracyjnym podzielony zosta na 4 okrgi grnicze z okrgowymi urzdami grniczymi
w Krakowie, Jale, Drohobyczu i Stanisawowie. Urzdy te podlegay Wyszemu Urzdowi
Grniczemu w Krakowie. Gorlice podlegay Urzdowi Grniczemu w Jale83. Akcje
,,GALKARU przej kapita francuski, ktry utworzy w 1919 r. Koncern Naftowy
,,Dbrowa. W 1928 r. przedsibiorstwo to przeksztacio si w ,,Grup Francuskich
Towarzystw Naftowych i Przemysowych w Polsce Maopolska, w ktrego skad wesza
glinicka rafineria84.
Dla ssiadujcej z Rafineri, Fabryki Maszyn Wiertniczych los okaza si askawy.
Wielka bitwa w maju 1915 r. nie przyniosa Fabryce szczeglnych zniszcze i dziki temu,
przetrwaa ona pomylnie kryzys ekonomiczny lat 1929-1933. Jednak w zniszczonym kraju
spad drastycznie popyt na produkowane, dotd we fabryce specjalistyczne urzdzenia.
Dlatego te przez pewien czas produkowano w Gliniku pociski i modzierze typu Stokes,
a nawet wypuszczono seri prbn kilku samochodw osobowych85.
Regres w gorlickim przemyle naftowym rozpoczty przed pierwsz wojn wiatow
utrzyma si w okresie midzywojennym. Przykadem moe by zlikwidowana w 1937 r.
rafineria nafty w Libuszy, pomimo licznych strajkw pracownikw86.
82
J. Orlewski, Kariera nafty, Warszawa 1965, s. 140-144.
83
J. Pietrusza, Gorlickie zagbie naftowe w zarysie, Technika Poszukiwa Geologicznych Geosynoptyka
i Geotermia, nr 4-5/94, cz. II, s. 65.
84
85
Ibidem s. 56.
86
48
Ilustracja 53, Rafineria Nafty w Libuszy - brama wejciowa, grupa strajkujcych robotnikw
Gwnym problemem sta si zbyt produkcji, spowodowany ograniczeniem rynku

wewntrznego. Stagnacja przemysu naftowego wizaa si rwnie z rabunkow gospodark
zoami, prowadzon przez kapita zagraniczny. W okresie kryzysu gospodarczego zuycie
produktw naftowych w Polsce na jednego mieszkaca wynosio zaledwie 12, 9 kilograma
rocznie. W rzdzie 23 krajw europejskich Polska w 1931 r. znajdowaa si pod wzgldem
zuycia produktw naftowych na 22 miejscu. Zasadniczo zmniejszy si take, polski eksport
nafty za granic87.
W okresie midzywojennym na ziemi gorlickiej kontynuowano poszukiwania z
ropy naftowej. Oywienie gospodarcze przyniosy lata 30-te XX w. Powstao wiele nowych
przedsibiorstw, kopal ropy naftowej, a take rozbudowywano ju istniejce. Tworzono
liczne kka rolnicze i spdzielnie handlowe88. W roku 1927 w Mcinie Wielkiej
wybudowano kopalni ,,Felnerwka, na ktrej odwiercono pi otworw, uzyskujc roczn
produkcj ponad 100 cystern ropy. W pobliu niej, Jakub Smera zbudowa w 1930 r. kopalni
,,Premier Skrzyski. Rwnoczenie prace wiertnicze trway w kopalni ,,lsk w Szymbarku
oraz kopalni ,,Gwarectwa Naftowego w Harklowej. W rejonie gorlickiej ,,Magdaleny prace
poszukiwawcze prowadzono z ramienia Towarzystwa Naftowego z o.o ,,Minerwa w Jale.
W roku 1932 r. odwiercono dwa szyby, ktre przyniosy pokane iloci ropy i gazu. Z szybu
Nr 1 uzyskano od marca 1932 r. do sierpnia 1933 r. cznie 45 000 kg ropy. Z kolei szyb Nr 2
dawa produkcj gazu ziemnego. W roku 1936 firma ,,cibor rozpocza wiercenia szybu
87
L. Tomaszkiewicz, Wiek nafty, Warszawa 1956, s. 153-155.
88
J. Michalak, Gorlice, Biecz, Wysowa Zdrj i okolice, Krosno 2002, s. 22.
49
gazu ziemnego Heddy we wsi Bienik w gminie Szalowa89. Pod koniec dwudziestolecia
midzywojennego, w Borysawiu i okrgu stanisawowskim odnotowano obnienie
eksploatacji ropy naftowej w porwnaniu do lat poprzednich. Natomiast a w rejonie
drohobyckim w Schodnicy pozytywne wyniki uzyskano z piaskowca jamieskiego 90.
W zwizku z wyczerpywaniem si z borysawskich ponownie uwaga przedsibiorcw
naftowych zwrcona zostaa na tereny roponone ziemi gorlickiej (Skowa-Szymbark,
Gorlice-Ropica Polska, Gorlice-Lipinki, a take na nowy obszar Rzepiennik). Dziaalno
naftow wznowiono take w Mcinie Wielkiej. Z kadym rokiem wzrastaa ilo szybw
w rejonie Lipinek (w 1938 r. wynosia 172 szybw)91. W roku 1938 r. tu przed wybuchem
II wojny wiatowej odwiercano w Polsce 151, 2 metrw biecych otworw szybowych,
z czego najwicej (84, 3 metrw biecych) w Krygu i Dominikowicach 92. Rozwj polskiego
kopalnictwa naftowego przerwany zosta nagle z dniem 1 wrzenia 1939 r.
Ilustracja 54, Instrukcja pracy w wiertnictwie

rdo: Przemys naftowy dwutygodnik, zeszyt 19, VI 1930, s. 431
89
J. Pietrusza, Gorlickie zagbie naftowe, s. 65-67.
90
Historia Polskiego Przemysu Naftowego, red. R. Wolwowicz, t. 1, Brzozw-Krakw 1994, s. 71-73.
91
J. Pietrusza, Gorlickie zagbie naftowe, s. 67.
92
50
2.1. Kopalnie i rafinerie ropy naftowej na ziemi gorlickiej w ikonografii
Ilustracja 55, Tereny naftowe w powiecie gorlickim

Ilustracja 56, Pracownicy kopalni w Krygu

51
Ilustracja 57, Pracownicy kopalni ropy naftowej w Skowej, pocz. XX w.
Ilustracja 58, Szyby w Skowej

52
Ilustracja 59, Pracownicy kopalni ropy naftowej w Skowej
Ilustracja 60, Rafineria nafty w Skowej w latach 20- tych XX w.

Zbiory osobiste Aleksandra Gucwy, kolekcja fotografii
53
Ilustracja 61, Wiea wiertnicza na polu Kretowicz w Skowej
Skansen Grnictwa Naftowego ,,Na Magdalenie w Gorlicach K. Dudek, kolekcja fotografii
Ilustracja 62, Szyb naftowy w Siarach

54
Ilustracja 63, Krajobraz naftowy Siar
Ilustracja 64, Pracownicy kopalni w Siarach - czerwiec 1931 r.

55
Ilustracja 65, Widok oglny Rafinerii w Libuszy
Ilustracja 66, Szyby w Ropicy Grnej (Ruskiej)

56
Ilustracja 67, Pracownicy kopalni w Ropicy Grnej (Ruskiej) w 1935 r.
Ilustracja 68, wydobycie ropy naftowej w Ropica Grnej (Ruskiej) - 07.06. 1937 r.
57
Ilustracja 69, Szyb wiertniczy ,,Halina w Siarach
Ilustracja 70, Szyby w Dominikowicach

58
Ilustracja 71, Robotnicy naftowi w Kobylance
Ilustracja 72, kopalnie ropy naftowej - Kryg Kobylanka

59
Ilustracja 73, Kryg urzdzenie do wiercenia liniowego 1935 r.
Ilustracja 74, Kopalnia ropy naftowej w Ropicy Grnej (Ruskiej)

60
Ilustracja 75, Szyby naftowe w Lipinkach ok. 1914 r.
Muzeum Przemysu Naftowego i Etnografii w Libuszy, zbir fotografii
Ilustracja 76, Szyb wiertniczy ,,Barbara w Ropicy Grnej (Ruskiej)

61
Ilustracja 77, Szyb wiertniczy na polu ,,Magdalena w Gorlicach
Ilustracja 78, Rafineria Nafty w Libuszy - widok oglny z 1930 r.

62
3. Losy gorlickiego przemysu naftowego w czasie II wojny
wiatowej i w okresie powojennym
W wyniku dziaa wojennych, w cigu kilku pierwszych tygodni wrzenia 1939 r.,
wiksza cz Maopolski, a po San przesza pod okupacje niemieck, a 17 wrzenia wojska
sowieckie zajy Kresy Wschodnie. Po wkroczeniu na teren powiatu gorlickiego Niemcy
przejli wszystkie kopalnie ropy naftowej w regionie. Dokonujc po raz pierwszy
koncentracji przemysu naftowego w jednym rku okupant niemiecki utworzy Beskiden-
Erdol-Gewinnungs-Aktiengesellschaft in Jaso, czyli Beskidzkie Towarzystwo Akcyjne
Wydobycia Ropy Naftowej w Jale93. Wedug artykuu J. Pietruszy w Libuszy umieszczono
central rafinerii naftowych, ktrej podlegay rafinerie w Jedliczu, Niegowicach (Jaso),
Gliniku Mariampolskim i Limanowej. W padzierniku 1942 r. powoano now firm
,,Karpathen il A.G., ktr zarzdzay dwie dyrekcje: zachodni (okrg jasielski)
i wschodni (okrg drohobycki i stanisawowski). Do okrgu gorlickiego, Niemcy wczyli
kopalnie naftowe na terenie powiatu nowosdeckiego94.
Ilustracja 79, onierze niemieccy przejedajcy przez pola naftowe w Krygu - 1939 r.
93
94
J. Pietrusza, Gorlickie zagbie naftowe w zarysie, Technika Poszukiwa Geologicznych Geosynoptyka
i Geotermia, nr 6/94, cz. III, s. 52.
63
Ilustracja 80, Libusza - Rafineria i budynek zarzdu we wrzeniu 1939 r.
Zaprowadzony nadzr grniczy pogbi proces zniewolenia pracy robotnikw

w przemyle naftowym. Kopalnie zobowizane zostay do natychmiastowego przedoenia
planu sytuacyjnego z opisem projektowanych prac oraz imiennym wykazem wykonawcw
tych robt. Kada miejscowo na terenie, ktrej byy kopalnie miaa zaoon ewidencj
(kartotek). Dodatkowo wprowadzono zakaz uywania jzyka polskiego, ktry zastpiono
jzykiem niemieckim95. Priorytetem okupanta byo zwikszenie wydobycia ropy naftowej,
ktra miaa strategiczne znaczenie. Prowadzono intensywne poszukiwania eksploatujc
rabunkowo udokumentowane zasoby ropy naftowej. Czsto pogbiano istniejce dotd
odwierty wbrew zasadom racjonalnej eksploatacji. Pracom tym towarzyszy wzmoony
przymus pracy oraz cigy nadzr wojskowy i policyjny96. Przeciw tym dziaaniom,
pracownicy kopal prowadzili akcj ,,cichego sabotau, ktra zakcaa funkcjonowanie
przedsibiorstw. Jej efektem byy ,,przypadkowe awarie sprztu, a take wypadki
wstrzymujce produkcj. Prace wiertnicze starano si prowadzi w miejscach, gdzie nie byo
ropy, omijajc faktyczne pokady. Dziaania te, Niemcy pilnie ledzili, przez co wielu ludzi
przepacio wojenny sabota wasnym yciem i zsyk do obozw mierci97.
95
M. Wieliczko, Polski przemys naftowy pod niemieck okupacj w latach 1939-1945, Lublin 2001, s. 133-134.
96
97
J. Zuzak, J. Bielaski, J. Sp, J. Pudo, Kronieskie kopalnictwo naftowe, Krosno 2005, s. 23.
64
Picioletni rabunkowy okres gospodarki niemieckiej spowodowa po zakoczeniu
dziaa wojennych znaczny spadek poziomu wydobycia ropy naftowej w regionie gorlickim
w stosunku do lat przedwojennych. Pola naftowe zostay wyeksploatowane do ostatnich
rezerw. W 1945 r. produkcja ropy naftowej na ziemi gorlickiej wyniosa ok. 29, 5 tys. ton
ropy, czyli o 10% mniej ni w ostatnim roku okupacji98. Wpyw na zmniejszenie produkcji
zalea gwnie od wiadomej dziaalnoci pracownikw przemysu naftowego,
organizowanie przez nich ukrytego sabotau oraz akcje zbrojnego ruch oporu99. W cigu
ostatnich czterech miesicy okupacji z gorlickich kopalni i rafinerii nafty wywieziono do
Rzeszy ponad 110 wagonw maszyn produkcyjnych oraz sprztu do eksploatacji ropy
naftowej. W roku 1945 gorlicki przemys naftowy rozpocz kolejn odbudow, zaczynajc
praktycznie od zera100.
Ilustracja 81, Gorlice - szyby naftowe w okolicy, ok., 1940 r.

98
99
M. Wieliczko, Jasielskie w latach drugiej wojny wiatowej, Warszawa 1974, s. 106.
100
65
Ilustracja 82, Kryg- kopalnia ropy naftowej wyd. 1943 r.
Ilustracja 83, Kryg - kopalnia ropy naftowej wyd. 1943 r.

Wedug relacji Bogdana Halucha (syna Stanisawa waciciela kopalni nafty

w Siarach): ,,w 1939 r. wraz z wkroczeniem do Polski wojsk niemieckich, nasza kopalnia
ropy naftowej ,,Halina w Siarach znalaza si pod zarzdem okupanta Ropa naftowa jako
surowiec strategiczny, nieodzowny dla armii, bya dla Niemcw ,,oczkiem w gowie,
powiadano wwczas ,,kropla ropy rwna si kropli krwi. ,, Po zakoczeniu wojny,
wrcilimy do kompletnie okradzionego domu, by wszystko zaczyna od nowa. Ojciec przez
pewien czas pracowa na kopalni i prowadzi gospodarstwo rolne, a po nacjonalizacji
przemysu dekretem Bolesawa Bieruta 1946 r. pozostaa ju tylko praca w gospodarstwie
rolnym101.
101
Wywiad z Bogusawem Haluchem, Siary 10.03. 2011 r.
66
Ilustracja 84, Zarzdzenie Starosty powiatowego w Jale z dnia 19.01. 1942 r. o konfiskacie pl naftowych
w Siarach
Po wkroczeniu na ziemi gorlick jednostek Armii Czerwonej kopalnie naftowe wraz

z caym sprztem technicznym zostay upastwowione. W posiadaniu dawnych wacicieli
pozostay tylko te kopalnie, ktre funkcjonoway na obszarze gospodarstw o areale do 50 ha.
W miejsce niemieckiego ,,Sektora utworzono przedsibiorstwo pod nazw ,,Kopalnictwo
Naftowe Gorlice102, ktre weszo od 17 I 1948 r. w skad Centralnego Zarzdu Przemysu
Naftowego103. Kopalnictwo Naftowe Gorlice wznowio eksploatacj kopalni, lecz odmwio
wypacania wacicielom czynszu dzierawczego i odszkodowa za grunty104.
W pierwszych latach po wojnie, ropa naftowa znalaza si w krajach zachodnich na
licie surowcw strategicznych, ktrych eksport do krajw Europy Wschodniej by zakazany.
Niski poziom wydobycia ropy w kraju, a take w ZSRR powodowa znaczny niedobr tego
surowca. Powojenna Polska z odzyskanym lskiem ,,jako kraj wgla traktowana bya
wrd krajw Europy Wschodniej, jako partner, ktry posiada podstawow baz paliwowo-
energetyczn. Dlatego te po zakoczeniu dziaa wojennych, musielimy zniszczony
przemys naftowy odbudowa, liczc na wasne skromne moliwoci. Mimo stosunkowo
102
103
104
67
niewielkich rodkw inwestycyjnych odbudowano w ten sposb wszystkie przedwojenne
rafinerie, inicjujc rwnie wielk akcj poszukiwa nowych z ropy naftowej w Polsce105.
Kopalnictwo Naftowe Gorlice przejo zoa ropy naftowej o najduszej tradycji
produkcyjnej: w Siarach, Skowej, Ropicy Ruskiej, Mcinie Wielkiej, Dominikowicach,
Krygu, Lipinkach, Bieczu, na Magdalenie w Gorlicach (odkryte w roku 1931),
w Harklowej106. Gwnym wyzwaniem nowych zakadw staa si modernizacja kopal,
ktra wizaa si z przebudow starych i budow nowych rurocigw oraz urzdze
pompowych. Z uycia wycofywano kosztowne napdy pasowe i spalinowe zastpujc je
windami obrbczymi i urzdzeniami wiertniczymi. W celu zwikszenia wydobycia ropy
i gazu podjto nowe wiercenia. W kilkanacie lat po wojnie odwiercono w rejonie Gorlic ok.
500 otworw przeznaczajc na ten cel 360 milionw zotych. Najwiksza intensyfikacja
wydobycia ropy naftowej przypada na lata 1950-1960. W okresie tym odkryto nowe pola
naftowe na Foluszu, Pielgrzymce, wierchowej i Osobnicy oraz gazowe w Szalowej.
Przyjmuje si, e wzrost produkcji ropy w stosunku do 1945 r. wynis w rejonie gorlickim
75 % oraz 143 % wydobycia gazu107.
W roku 1953 utworzono przedsibiorstwo Geologiczne Przemysu Naftowego w Jale,
ktre podlegao Centralnemu Zarzdowi Przemysu Naftowego w Krakowie108. Kontynuacja
wydobycia ropy naftowej w rejonie gorlickim nadal przynosia dobre efekty, jednak
eksploatacja na tak du skal powodowaa stopniowe wyczerpywanie si miejscowych z,
szczeglnie w pocztku lat szedziesitych. Wysoki poziom wydobycia starano si
podtrzymywa stosujc coraz to nowsze metody109. Jednak niezadowalajce wyniki
produkcyjne, a take nowa sytuacja na rynku paliw stay si powodem reorganizacji
gorlickiego przemysu naftowego. W 1970 r. Kopalnictwo Naftowe Gorlice utracio
samodzielno. Nadzr i administracj w gorlickim kopalnictwie przej Kronieski Zakad
Grnictwa Nafty i Gazu w Kronie110.
105
106
107
108
109
110
68
3.1. Rafineria w Gorlicach
W czasie hitlerowskiej okupacji szczeglnie dotkliwe straty wojenne poniosa

Rafineria w Gorlicach. Czciowemu zniszczeniu ulegy budynki: warsztatw
mechanicznych, prasowni, parafiniarni, magazyny (materiaw, olejw) oraz poowa bloku
mieszkalnego (starego kasyna)111.
Ilustracja 85, Podwrze ul. Krasiskiego - w oddali dymy poncej Rafinerii podczas II wojny wiatowej
W latach 1945-1948 dziki entuzjazmowi zaogi straty te udao si odbudowa. Na

podstawie dekretu o nacjonalizacji przemysu z dnia 28 IV 1949 r. rafineria w Gliniku
Mariampolskim przesza na wasno Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej112. Zasady
rozbudowy i modernizacji zakadu okrelone zostay w planie 6- letnim. Realizujc zawarte
tam zaoenia oddano do uytku w rafinerii kilka nowych obiektw m.in: gazoliniarni
(1949), ,,Barisol (1952) stacj oprniania cystern (1953), dekarbonizacj
i zmikczalni wody technicznej (1953). W latach pniejszych kontynuowano rozbudow
zakadu powikszajc go o: krezolowni (1956), kotowni parow (1957), destylarni
rurowo-wieow (1958), oksydacj asfaltu z rozlewem i fabrykacj bbnw asfaltowych
(1961), instalacj do produkcji petrolatum (1963), instalacj do ugowania benzyn (1963),
111
112
69
elektrodehydratory przy destylacji rurowo-wieowej (1964), mechaniczn oczyszczalnie
ciekw (1964), chemiczn oczyszczalni ciekw (1965), ujcie wody przemysowej (1965),
skadowisko wgla z suwnic (1960), wraz ze zmodernizowanym oddziaem produkcji
parafin i rafinacji kwasowej113.
W latach 60-tych XX w. rafineria bya zakadem w miar nowoczesnym. Wytwarzano
tu bogaty asortyment produktw naftowych: benzyny ekstrakcyjnej, nafty KB, paliwa P2 i P3,
nafty kosmetycznej, oleju silnikowego Lux 10, Lux 13 i Lux 13U, 7 gatunkw
wysokojakociowych olejw typu ,,Superol przeznaczonych do silnikw okrtowych
i trakcji kolejowych. W wyniku intensywnej dziaalnoci inwestycyjnej, przedsibiorstwo
zwikszyo kilkakrotnie swoj moc przerobow i produkcyjn. Uruchomiono pioniersk
produkcj parafiny ciekej, smaru T i TDM, smaru konserwacyjnego TG, smaru UNW,
parafiny bezwonnej, petrolatum, cerezyny o rnych zawartociach olejw, asfaltu
poekstrakcyjnego, plastyfikatorw, wazeliny aptecznej biaej, myde naftenowych, gaczu
barisolowego i rafinowanego, wazeliny kondensatorowej114.
W latach 70-tych Rafineria Mariampolska specjalizowaa si w produkcji
niskotowarowych, wysokojakociowych specyfikw naftowych, olejw silnikowych oraz
specjalnych, co pozwolio jej utrzyma mocn pozycj na rynku przemysu rafineryjnego 115.
Postpujce zuycie techniczne czsto kilkudziesicioletnich instalacji rafinerii, brak
kolejnych inwestycji oraz wzrastajce wymogi odnonie ochrony rodowiska, wymuszay
decyzje o rezygnacji z produkcji poszczeglnych asortymentw116.
Ilustracja 86, Urzdzenie wiertnicze na terenie Rafinerii

113
W. Jawczak, Kolebka kamfiny. Zarys historii Rafinerii Glinik 1885-1965, Gorlice 1965, s. 17.
114
Ibidem s. 19.
115
Ibidem s. 23.
116
T. Ginalska, Podkarpacie pachnie naft, Krosno 1999, s. 170.
70
3.2. ,,Fabryka Maszyn w Gorlicach
W latach II wojny wiatowej Fabryka zostaa przejta przez niemiecki koncern

Karpathen Oil AG117 i otrzymaa nazw ,,Bohrgeratefabrik Glinik Mariampolski (Fabryka
Maszyn Sprztu Wiertniczego Glinik Mariampolski)118. W 1944 r. w wyniku zarzdzonej
przez okupanta ewakuacji z Glinika wywieziono wikszo majtku i wyposaenia.
W okresie powojennym przystpiono w Fabryce do odtwarzania dokumentacji
technicznej, kompletowania kadry pracowniczej i wyposaenia. Po odbudowaniu zdolnoci
produkcyjnych Fabryka Maszyn i Sprztu Wiertniczego w Gliniku Mariampolskim staa si
zapleczem produkcyjno-montaowo-remontowym polskiego przemysu naftowego
i rafineryjnego. W 1950 r. przeksztacona zostaa w specjalistyczne przedsibiorstwo
zabezpieczajce potrzeby rozwojowe wiertnictwa naftowego i geologicznego w zakresie
maszyn i sprztu wiertniczego. Produkowano tu m.in. wiertnice udarowe UP-200, OUP-3,
due wiertnice obrotowe OP-800 oraz acuchy tulejkowo-rolkowe. Od 1950 r. w firmie
rozpoczto rwnie produkcj szerokiego asortymentu narzdzi wiertniczych tzw. widrw
gryzowych.
Ilustracja 87, wiertnica przewona typ SM-3 produkcji Fabryki Maszyn ,,Glinik (rok produkcji 1947)
117
M. Brudniak, Rola duej firmy w maym miecie [w]: Szanse i kierunki rozwoju gospodarczego Ziemi
Gorlickiej, materiay pokonferencyjne IV Oglnopolskiego Zjazdu Gorliczan, Gorlice 2006, s. 25.
118
71
Ilustracja 88, Zapuszczanie przewodu wiertniczego na wiertni N-30
Ilustracja 89, Fragment wiertni z widocznymi acuchami napdowymi

W ramach programu 6-letniego wybudowano dwie hale produkcyjne, magazyn,

zakupiono wyposaenie, laboratorium oraz powstay pierwsze osiedla mieszkaniowe dla
pracownikw.
72
Ilustracja 90, Glinik - dzielnica fabryczna Gorlic
Ilustracja 91, Portiernia Fabryki Maszyn Wiertniczych i Grniczych ,,Glinik

Decydujce znaczenie dla dalszego rozwoju Fabryki miaa Uchwaa Rady Ministrw
PRL z lutego 1962 r., (obejmujca okres a do 1980 r.) asygnujca powane pastwowe
fundusze inwestycyjne na koszty uruchomienia produkcji nowoczesnych maszyn, narzdzi
i sprztu wiertniczego w Gliniku. Zwikszony program poszukiwa ropy naftowej nie
73
przynis oczekiwanych rezultatw119. W duym stopniu na t sytuacj wpyn system
centralnego zarzdzania gospodark, w ktrym wszystkie decyzje uzalenione byy od
pastwowego aparatu partyjnego. Pastwowe rodki inwestycyjne kierowane byy gwnie na
rozwj przemysu cikiego, maszynowego i elektrotechnicznego (kosztem lekkiego
i spoywczego). W celu ekonomicznego uzalenienia krajw tzw. Bloku Wschodniego
Zwizek Radziecki, powoa w 1949 r. Rad Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG).
Organizacja ta obejmowaa Albani, Bugari, Rumuni, Wgry, Czechosowacj, Polsk
i Niemcy Wschodnie. W rzeczywistoci RWPG bya wyrazem hegemonii ZSRR nad
pastwami satanicznymi (w tym Polska) i stanowi miaa gospodarcz przeciwwag
wczesnej wsplnoty wgla i stali, przeksztaconej pniej w Uni Europejsk120. W wyniku
wsppracy pastw czonkowskich RWPG wybudowano w 1964 r. jeden z najduszych na
wiecie rurocigw naftowych ,,Przyja. Inwestycja ta miaa na celu usprawnienie
i obnienie kosztw transportu ropy naftowej i gazu ziemnego121. Rurocig ,,Przyja
poczy rosyjski Almietiewsk koo Samary (Zagbie Woasko-Uralskie tzw. Drugie Baku)
z Polsk, Niemcami, Wgrami, Czechami i Sowacj. Jego czna dugo wynosi obecnie
5327 km, a Polski odcinek liczy 674 km122. Na trasie rurocigu zbudowano wielkie zakady
rafineryjno-petrochemiczne m.in. w Pocku, Schwedt, Bratysawie, Budapeszcie,
Szzhalombatta123.
W czasach istnienia PRL podstawowym partnerem handlowym Polski pozostaway
kraje RWPG, gwarantujce zbyt wyrobw przemysowych za sprzt inwestycyjny
i surowce. Jednak zwikszenie dostaw radzieckiej ropy uzaleniono, od zwikszenia
polskiego eksportu wgla i statkw. Wobec tego w planie perspektywicznym do 1985 r.
zaplanowano w Polsce wielkie inwestycje surowcowe zwizane z pozyskiwaniem cynku,
oowiu, siarki i miedzi oraz wydobyciem wgla. Dziki wysokiej dynamice rozwojowej
przemysu chemicznego, zamierzano poprawi relacje przemysu przetwrczego
i wydobywczego124. Gwnie z tego powodu wprowadzano w gorlickiej fabryce zmian
profilu produkcji na narzdzia do mechanizacji prac wydobywczych w kopalniach wgla
kamiennego. W jej wyniku konieczna staa si reorganizacja parku maszynowego, nowe
inwestycje i adaptacje. Decyzja ta wymagaa od kierownictwa i kadry ogromnego wysiku
119
M. Brudniak, Rola duej firmy w maym miecie [w]: Szanse i kierunki rozwoju gospodarczego Ziemi
Gorlickiej, materiay pokonferencyjne IV Oglnopolskiego Zjazdu Gorliczan, Gorlice 2006, s. 25-26.
120
J. Szpak, Historia gospodarcza powszechna, Warszawa 2007, s. 374-375.
121
Zarys dziejw ZSRR, red. J. Ochmaski, Warszawa 1984, s. 235.
122
Geografia gospodarcza wiata, red. I. Fierli, Warszawa 1998, s. 404.
123
Nowa encyklopedia powszechna PWN, red. J. Kofman, t. 5, Warszawa 1996, s. 381.
124
Z. Landau, J. Kaliski, Gospodarka Polski w latach 1944-1989, Warszawa 1995, s. 269-271.
74
w uzupenieniu kwalifikacji i opanowaniu nowych specjalnoci. W 1973 r. zmianie ulega
nazwa przedsibiorstwa na: Fabryk Maszyn Wiertniczych i Grniczych ,,Glinik.
Pierwszymi nowymi wyrobami ,,Glinika dla grnictwa wglowego byy: stojaki
hydrauliczne centralnie zasilane, stojaki SHC, specjalistyczne obrabiarki.
W 1971 r. ,,Glinik dostarczy kopalniom pierwsze komplety cianowych obudw
podporowych typu OK.-1/R, a od 1972 r. typu Karb, ktre naleay do podstawowego
asortymentu produkcyjnego Fabryki po 1978 r. Urzdzenia dla grnictwa wglowego,
a w szczeglnoci kompletne obudowy cian wglowych eksportowane byy do Zwizku
Radzieckiego, Indii, Nigerii i Chin.
Ilustracja 92, Produkcja FMW i G ,,Glinik

Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gorlicach, zbiory archiwalne
W latach 1976-1980 zrealizowano powane kapitaowe inwestycje: budow

nowoczesnej kuni i elektrociepowni, przydatnej take dla budowanych nowych osiedli
Gorlic. Dalszy wzrost wydobycia wgla w Polsce w II po. lat 70-tych przynis wzrost
zapotrzebowania na specjalistyczne maszyny i wzrost zatrudnienia w fabryce 125. Czci
,,boomu wglowego w Polsce bya budowa nowych kopal w Grnolskim i Rybnickim
Okrgu Wglowym oraz w okolicach Konina. Zbudowano rwnie dwa nowe zagbia: wgla
125
M. Brudniak, Rola duej firmy w maym miecie, s. 26-27.
75
brunatnego koo Bechatowa i wgla kamiennego koo Lublina. Gwarantowany rozwj
przemysowy (zwaszcza przemysu cikiego) zwielokrotni zapotrzebowanie na surowce
energetyczne, szczeglnie rop naftow. W tej sytuacji zdecydowano o zakupie wikszych
iloci ropy z Zachodu i podjto decyzj o budowie Rafinerii w Gdasku126.
4. Gorlicki przemys naftowy a wspczesna rzeczywisto
4.1. Rozwj gazownictwa
W 1989 r. po obradach Okrgego Stou rozpocz si w Polsce proces transformacji

ustrojowej kraju. Rozpoczto budow spoeczestwa demokratycznego i przestawienia
gospodarki centralnie zarzdzanej na gospodark rynkow. Proces ten wymaga stopniowej
redukcji przemysu cikiego, a take rolnictwa na rzecz zwikszenia roli usug.
W transformacji i modernizacji przemysu kluczowe znaczenie mia rozwj nowoczesnej
infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej oraz szkolenie wykwalifikowanej kadry.
Zaoenia te, zostay okrelone w ,,programie Balcerowicza. Zakada on szybkie osignicie
rwnowagi gospodarczej, wspomagajc rozwj mechanizmw rynkowych poprzez
prywatyzacj ok. 1128 przedsibiorstw pastwowych. Program Powszechnej Prywatyzacji
(PPP) J. Lewandowskiego ruszy w 1991 r. Przemiany te, wywoay w kraju pozytywne
i negatywne skutki. Z jednej strony zahamowano inflacj i nastpia stabilizacja finansw
publicznych, z drugiej jednak nastpowaa recesja, ktra bya m.in. wynikiem zaamania si
handlu z ZSRR i przejcia z tym krajem na rozliczenia w walucie wymienialnej. Te
,,rewolucyjne zmiany skutkoway w Polsce wzrostem bezrobocia, spadkiem produkcji
przemysowej oraz produktu krajowego brutto127. Pojawiay si liczne patologie, zwizane
z przestpczoci gospodarcz. W 1993 r. rozpocz si okres stopniowego wzrostu
gospodarczego. Jednak w latach 1999-2002 miao miejsce w kraju kolejne spowolnienie
gospodarcze, ktrego przyczyn byy m.in. opnione efekty kryzysw w Azji i Rosji128.
Kondycja polskiej gospodarki wyranie si poprawia po przystpieniu Polski do Unii
Europejskiej. Napywajce fundusze unijne, inwestycje zagranicznego kapitau pozwoliy,
126
Z. Landau, J. Kaliski, Gospodarka Polski w latach 1944-1989, Warszawa 1995, s. 297.
127
W. Bonusiak, Trzecia Rzeczpospolita (1989-2007), Rzeszw 2008, s. 47-48.
128
A. Makiewicz, Kryzys. Polityczne, ekologiczne i ekonomiczne uwarunkowania, Warszawa 2010, s. 69-70.
76
take polskim firmom podj gospodarcz rywalizacj129. W padzierniku 2001 r. resztki
gorlickiego przemysu naftowego przej Sanocki Zakad Grnictwa Nafty i Gazu w Sanoku.
Wyczerpanie dostpnych pokadw ropy naftowej na ziemi gorlickiej, a tym samym
spadek rentownoci kopal byy powodem dalszej likwidacji szybw i rezygnacji
z prowadzonych prac poszukiwawczych. Zlikwidowano kopalnie ropy m.in. w Siarach,
Skowej, Ropicy Grnej, Szymbarku, Mcinie Wielkiej oraz szyby kopalni m.in. Magdalena,
Kobylanka, Krlwka, Lipa czy Folusz. Jednoczenie firmy zagraniczne rozpoczy
poszukiwania gbszych pokadw z ropy naftowej w rejonie Karpat. W okolicach Gorlic
koncesje poszukiwawcze wykupia firma Medusa Oil and Gas Poland, a nastpnie niemieckie
przedsibiorstwo RWE-DEA, wprowadzajc nowe metody poszukiwawcze i technologie prac
wiertniczych130. W trakcie rozwoju przemysu naftowego stopniowo w czasie zyskuje na
znaczeniu gazownictwo gazu ziemnego, ktrego jubileusz 90-lecia obchodzony by na ziemi
jasielsko-gorlickiej w 2010 r.131.
Historia gazu ziemnego zwizana jest, poprzez wsplne wystpowanie
z najwczeniejszymi tradycjami wydobywania ropy naftowej. Jednak z braku wiedzy na temat
praktycznego zastosowania, uznawano gaz ziemny, za czynnik utrudniajcy prawidow
eksploatacj ropy. Z tego powodu wentylowano szyby usuwajc gaz stanowicy zagroenie
dla ludzi132. Pierwsze prby zastosowania gazu ziemnego, jako surowca energetycznego
podjte zostay na pocztku XX w. na terenie wczesnej Galicji Wschodniej w Borysawiu
i Drohobyczu. 20 V 1912 r. in. Marian Wieleyski rozpocz budow pierwszego gazocigu
z kopalni ,,Klaudiusz w Borysawiu do mostu na rzece Tymienica o d. 700 m, a w lipcu
zaoy spk Zakad Gazu Ziemnego. W 1914 r. w Borysawiu wybudowana zostaa
pierwsza w Europie gazoliniarnia, ktra pracowaa do 1930 r.133. W latach 1920-1924
zbudowano trzy nowe gazoliniarnie. Produktem otrzymywanym z gazoliny by ,,gazol (gaz
pynny LPG), ktry obecnie stanowi znaczcy sektor w wiatowym handlu wglowodorami.
Przeomow dat w historii polskiego gazownictwa ziemnego jest rozpoczcie
budowy w 1919 r. pierwszego gazocigu przesyowego z kopalni Roztoki Niegowice (koo
Jasa) do Rafinerii Libusza Glinik Mariampolski (koo Gorlic). Inwestycja ta, daa pocztek
przemysowemu zastosowaniu gazu ziemnego i szybki rozwj gazownictwa ziemnego
129
Ibidem s. 184.
130
131
A. Data, Gazownictwo ziemne pocztki i rozwj w ponad 90-letniej historii [w]: Reminiscencje przeszoci
wyznacznikiem przyszoci. Karpacki Trakt Naftowy potrzeba czy konieczno? 16-18 wrzenia 2010 r. Paac
Dugoszw w Siarach k/Gorlic, materiay konferencyjne, s. 25.
132
Historia Polskiego Przemysu Naftowego, R. Wolwowicz, t. 2, Brzozw-Krakw 1995, s. 10.
133
Ibidem s. 18.
77
w kraju. W sierpniu 1920 r. powoany zosta pierwszy w Polsce Zarzd Gazocigw
Pastwowych z siedzib w Jale, zajmujcy si przesyem, dystrybucj i sprzeda gazu
ziemnego. Pierwszymi miastami, w ktrych budowano sieci dystrybucyjne zasilane gazem
ziemnym byy Jaso i Krosno. W roku 1927 Zarzd Gazocigw Pastwowych w Jale
wczony zosta w skad lwowskiego przedsibiorstwa Pastwowej Fabryki Olejw
Mineralnych ,,Polmin. W 1933 r. wybudowany zosta wany odcinek gazocigu
wysokoprnego o dugoci 76 km, relacji: Winnica Roztoki Mocice. Dziki niemu gaz
ziemny doprowadzono do Zakadw Azotowych w Mocicach (koo Tarnowa).
W okresie midzywojennym wraz z powstaniem Centralnego Okrgu Przemysowego
gaz ziemny dotar do nastpnych miast m.in. do Rzeszowa, Pustkowa, Mielca, Stalowej Woli,
Sandomierza, Ostrowca witokrzyskiego134. Dostawa gazu ziemnego ze z jasielsko-
kronieskich do zakadw Centralnego Okrgu Przemysowego bya moliwa po
wybudowaniu w latach 1937-1938 przez ,,Polmin Zarzd Gazocigw Pastwowych
w Jale gazocigu wysokoprnego relacji: Roztoki koo Jasa Skarysko Kamienna.
W okresie od 1927 r. do 1939 r. ,,Polmin by jedynym w kraju dystrybutorem gazu ziemnego
dla przemysu oraz miejskich i wiejskich osiedli135.
Dynamiczny rozwj gazownictwa ziemnego zosta przerwany wraz z wybuchem
II wojny wiatowej. Po zakoczeniu dziaa wojennych pierwszymi gazocigami, w ktrych
wznowiono ruch gazu byy magistrale: Roztoki Krosno Targowiska, Roztoki
Niegowice Gorlice, Targowice Miejsce Piastowe Iwonicz Zdrj, a nastpnie Roztoki
Mocice. W grudniu 1944 r. powoano pierwsz po wyzwoleniu jednostk dla transportu gazu
ziemnego, ktr zosta Oddzia Gazocigw w Kronie. W lutym 1945 r. utworzono Zarzd
Gazowy z siedzib w Jale, przeksztacony pniej w Sektor Gazowy. Wobec braku zaplecza
technicznego i administracyjnego przeniesiono go, z dniem 1 VIII 1945 r. do Tarnowa136.
W okresie powojennym czsto zmieniaa si struktura i nazwy jasielskich jednostek
gazowniczych. W rnych formach organizacyjnych, ponad 90 lat dziaa w Jale zakad
zajmujcy si budow, eksploatacj i dostarczaniem gazu ziemnego do odbiorcw. Zakad
Gazowniczy w Jale sta si pionierem nowych rozwiza technologicznych, w szczeglnoci
urzdze gazowniczych: reduktorw, filtrw, zaworw bezpieczestwa i stacji gazowych.
W Jale ksztacili si pierwsi specjalici gazownictwa ziemnego, ktrzy pniej wyjedali do
pracy na teren caego kraju. Rosnce zapotrzebowanie na gaz ziemny byo powodem
134
A. Data, Gazownictwo ziemne pocztki i rozwj, s. 25.
135
Ibidem s. 25-26.
136
Ibidem s. 26.
78
dynamicznego rozwoju gazocigw przesyowych w latach powojennych. Do lat 60-tych XX
w. wybudowano m. in. nastpujce gazocigi: ze Strachociny do Targowisk, Gliniczka
i Gorlic, ze Strachociny i Zabociec (koo Sanoka), ze Strachociny do Krosna i dalej do
Warzyc pod Jasem. W 1961 r. do Wydziau w Jale wczono sieci gazowe miejskich
przedsibiorstw gospodarki komunalnej w Jale, Dbicy, Brzozowie, Bieczu i Gorlicach.
W roku 1963 gaz ziemny dotar do Zakadw Elektrod Wglowych Biegonicach (koo
Nowego Scza), co dao pocztek gazyfikacji Ziemi Sdeckiej137. Proces intensywnych
przeksztace Zakadu Gazowniczego rozpocz si w roku 2000, dokadnie w 80. rocznic
powstania jasielskiego gazownictwa ziemnego. Z dniem 1 I 2000 r. nastpio wyczenie ze
struktur Zakadu Gazowniczego dziaalnoci przesyu gazu ziemnego i wczenie tych sub
w do Regionalnego Oddziau Przesyu w Tarnowie, ktry wraz z pozostaymi picioma
oddziaami w Polsce przeksztacony zosta w Spk Gaz-System. W Jale utworzono
Terenow Jednostk Obsugi. Kolejna reorganizacja obszaru dystrybucji i obrotu gazem
z Polskiego Grnictwa Naftowego i Gazownictwa nastpia z dniem 1 I 2003 r. Wydzielono
wwczas sze Spek Gazownictwa, w tym m.in. Karpack Spk Gazownictwa Sp. z o.o.,
w jej skad wchodzi m.in. Zakad Gazowniczy w Jale.
Karpacki Oddzia Obrotem Gazem w Tarnowie jest jedynym z 14 oddziaw
Polskiego Grnictwa Naftowego i Gazowego S.A. w Warszawie. KOOG rozpocz
funkcjonowanie od 1 IX 1008 r. i zajmuje si dziaalnoci obrotu gazem (m.in. sprzeda,
marketingiem, obsug klientw oraz bilansowaniem handlowym gazu)138. Obejmuje on
obszar czterech wojewdztw Polski poudniowo-wschodniej: maopolskiego, podkarpackiego,
witokrzyskiego i lubelskiego139.
Przemys gazu ziemnego, dopiero po roku 90-tym zyska due znaczenie
w gospodarce, dostarczajc surowiec energetyczny niezbdny w wielu gaziach przemysu
przetwrczego, a take gospodarstwach domowych140. Zuycie gazu cigle si zwiksza,
take, dlatego e jest on uwaany za przyjazny dla rodowiska nonik energii.
W cigu 30 lat (1966-1996) zuycie to zwikszyo si czterokrotnie obecnie gaz pokrywa ok.
22% wiatowego zapotrzebowania na energi. Najwiksze zasoby gazu ziemnego znajduj si
na terenach krajw byego ZSRR (ok. 40% rezerw wiatowych) oraz na Bliskim Wschodzie
(ok. 18% rezerw wiatowych, w tym 15% w Iranie). Gwnymi potgami, ktre dostarczaj
137
Ibidem s. 27.
138
Ibidem s. 28.
139
Ibidem s. 29.
140
79
ok. 57% caego gazu ziemnego s kraje byego ZSRR oraz Stany Zjednoczone. Obecnie gaz
ziemny zaspokaja globalne potrzeby energetyczne w ok. 22%, podczas gdy wgiel w 26%,
ropa w 37%, a energia jdrowa i wodna w 7% i 3%.
Polska dysponuje wasnymi zasobami gazu ziemnego, ale nie naley do krajw,
w ktrych zoa tego surowca s bogate. Pokady gazu ziemnego w naszym kraju s
zlokalizowane gwnie w Karpatach, na Przedgrzu Karpat i na Niu Polskim. W Polsce
wydobywa si gaz ziemny wysokometanowy (w Karpatach i na ich Przedgrzu) oraz
zaazotowany. Prowadzone w latach 1991-1998 poszukiwania umoliwiy udokumentowanie
zasobw gazu ziemnego o cznej objtoci 58, 3 mld m. Obecnie dociera on do ponad 4000
miejscowoci, w tym do 590 miast, zaopatrujc 6, 73 mln gospodarstw domowych. Jednak
twierdzi si, e mimo rozwoju gazownictwa, udzia gazu w krajowym zuyciu energii jest
nadal do may141. Wynika to z utrzymujcej si nadal w Polsce dominujcej pozycji wgla.
Zuywa si u nas rocznie ok. 1500 kg wgla i tylko 350 m gazu ziemnego na osob, podczas
np. na Wgrzech jest to tylko 300 kg wgla i 1500 m gazu, a we Francji 200 kg wgla i 800
m gazu. Z tego wzgldu w przyjtym przez rzd RP dokumencie programowym Polityka
energetyczna Polski do 2025 r. za priorytety uznano: zapewnienie bezpieczestwa
energetycznego kraju, czyli pokrycie zapotrzebowania odbiorcw na paliwa i energi, wzrost
efektywnoci gospodarki energetycznej oraz ochrona rodowiska przed negatywnymi jej
skutkami142.
4.2. Rafineria Nafty Glinik Mariampolski w latach 1980-2010
W latach 1976-1980 r. Rafineria Nafty Glinik Mariampolski wraz z Rafineri Nafty

Jaso oraz Rafineri Nafty Jedlicze wesza w skad Podkarpackich Zakadw Rafineryjnych
im. I. ukasiewicza. Utworzone 1 I 1981 r. Przedsibiorstwo Pastwowe Rafineria Nafty
,,Glinik, zmienio sw nazw na Rafineria Nafty ,,Glimar w Gorlicach w roku 1984.
Pod koniec lat 80-tych w Rafinerii gorlickiej podjto szereg dziaa remontowo-
inwestycyjnych, w celu odtworzenia i unowoczenienia infrastruktury zakadu. W ramach
tego programu wybudowano nowe zbiorniki na rop i produkty jej destylacji. Wsplnie
z Fabryk Maszyn zbudowano nowe ujcie wody do celw przemysowych. Rozbudowano
oczyszczalni ciekw oraz wykonano remonty wielu budynkw, placw i drg wewntrz
141
J. Molenda, K. Steczko, Ochrona rodowiska w gazownictwie i wykorzystaniu gazu, Warszawa 2000, s. 15-23.
142
P. Frczek, Rola brany gazowniczej w modernizacji sektora energii w Polsce, Rzeszw 2008, s. 65-67.
80
rafinerii. Zmodernizowano szereg instalacji technologicznych, w tym take instalacj
destylacji rurowo-wieowej, co umoliwio zastosowanie komputerowego sterowania jej
procesami.
Sformuowane na nowo cele dziaalnoci ,,Glimaru odpowiaday nowym realiom
gospodarowania i sprzeday w warunkach - transformacji ustrojowej kraju na pocztku lat
90-tych. Priorytetem stao si zdobycie staych odbiorcw jak i ugruntowanie pozycji
gorlickiej rafinerii, jako producenta dobrych oraz poszukiwanych wyrobw, w tym
specyfikw naftowych.
W 1996 r. w Rafinerii Nafty ,,Glimar S.A. zbudowano instalacj zeoformingu.
Przedsiwzicie to pozwolio na uzyskanie wysokooktanowych, niskosiarkowych
komponentw benzynowych oraz gazu pynnego i miao stanowi fundament dalekosinych
projektw produkcyjnych zarzdu143.
Pod koniec lat dziewidziesitych rafineria w Gliniku staa si liderem (w Polsce
poudniowo-wschodniej) w zakresie produkcji paliw silnikowych: etyliny 94, benzyny
bezoowiowej Eurosuper 95, olejw napdowych, opaowych oraz gazu propan-butan (LPG).
Penia rol najwikszego w kraju producenta asortymentu naft i olejw silnikowych
(mineralnych, psyntetycznych i syntetycznych), olejw przekadniowych, olejw
przemysowych i specjalnych, parafin, woskw i wiele innych144.
W latach 1997-2000 zarzd Rafinerii Nafty ,,Glimar S.A., opracowa program dalszej
przebudowy przedsibiorstwa, ktry obejmowa: modernizacj technologii, restrukturyzacj
zasobw rzeczowych i ludzkich, ochron rodowiska, umacnianie pozycji na rynku paliw
i specyfikw naftowych. W 1998 r. Rafineria otrzymaa certyfikat systemu jakoci wedug
normy ISO 9002145. Sprywatyzowana Rafineria Nafty ,,Glimar S.A. dziaajca pod
patronatem grupy Lotos S.A, w styczniu 2005 r. ogosia upado. Gwnym powodem bya
trwaa niewypacalno zakadu. Jedynym ratunkiem w opinii wczesnego zarzdu dla
gorlickiego przedsibiorstwa miaa by wymagajca olbrzymich nakadw finansowych
budowa instalacji hydrokompleksu, ktra jak czas pokaza nie doprowadzona zostaa do
zdolnoci produkcyjnej. ,,Hydrokompleks specjalistyczna instalacja do produkcji
rozpuszczalnikw benzynowych, naftowych i tzw. olejw bazowych, mia szybko
przycign inwestorw, ktrzy postawi upad spk na nogi146.
143
T. Ginalska, Podkarpacie pachnie naft, Krosno 1999, s. 170-174.
144
,,Glimar S.A. Rafineria Nafty, Certyfikat ISO 9002 Jakoci
145
T. Ginalska, Podkarpacie pachnie naft, Krosno 1999, s. 177-178.
146
Gazeta Gorlicka, Hydrokompleks mia da Glimarowi pewn przyszo, 17 VIII 2010.
81
Okrgowa prokuratura nowosdecka przygotowaa akt oskarenia wobec byych
szefw rafinerii. Ustalenia prokuratury dowiody, e dziaania zarzdu nie byy potwierdzone
ekonomicznie, dlatego nakady na hydrokompleks powikszyy si o 366, 8 milionw
zotych. Brak rde finansowych wstrzyma realizacj inwestycji, a w konsekwencji
ogoszono upado gorlickiego Glimaru147. W 2009 r. Podkarpacki Holding Budowy Drg
,,Drogbud ze Strzyowa odkupi od grupy Lotos, Rafineri Nafty ,,Glimar w Gorlicach
z zamiarem uruchomienia produkcji asfaltw i ukoczenia rozpocztych inwestycji.
4.3. Fabryka Maszyn Wiertniczych i Grniczych ,,Glinik w latach

1990-2010
Rozbudowa Fabryki w latach 50. i 60. ubiegego stulecia spowodowaa, e Glinik

sta si dziki temu najwikszym przedsibiorstwem w brany maszyn wiertniczych
i jedynym producentem w Polsce narzdzi do wierce obrotowych. Po roku 1970 nastpia
zasadnicza zmiana asortymentu produkcji, gdy wczono do produkcji maszyny dla
grnictwa wglowego. Obydwa te kierunki s rozwijane po dzie dzisiejszy, jednak
produkcja w zakresie grnictwa przynalena jest do Spki Zakad Maszyn Grniczych
Glinik Sp. z o. o. Prowadzona w latach 90-tych zmiana ustroju gospodarczego Polski
spowodowaa konieczno pilnego wdroenia nowego programu reform i dostosowania
gorlickiego przedsibiorstwa do wspczesnych standardw. Z dniem 2 I 1992 r. Fabryka
Maszyn ,,Glinik S.A. zostaa przeksztacona w jednoosobow Spk Akcyjn Skarbu
Pastwa przeznaczon do prywatyzacji w ramach Powszechnego Programu Prywatyzacji 148.
Gazeta Gorlicka w artykule pn. ,,Kocowe dni 92 r. w najwikszych zakadach Gorlic
informuje, e ,,Glinik liczcy 5,5 tys. pracownikw, ogosi 270 osb do zwolnienia.
Fabryka produkujca urzdzenia grnicze znalaza si w dramatycznej sytuacji149. Jak
specyficzna bya to sytuacja, relacjonuje wczesny prezes zarzdu fabryki Tadeusz Lewiski
w zamieszczonym przez Gazet Gorlick artykule ,,Glinik nauczy si y z problemami,
dugami, kredytami. ,,Podstawowym problemem jest jeszcze brak patnoci finansowej,
jeszcze nie ma zdecydowanej poprawy Z tym trzeba nauczy si y. Spacamy kredyty
w bankach BPH i BDK, na bieco pacimy nalenoci za gaz, prd, ZUS, zobowizania
147
Gazeta Gorlicka, Byy zarzd Glimaru pod sd, 17 VIII 2010.
148
M. Brudniak, Rola duej firmy w maym miecie, s. 28.
149
Gazeta Gorlicka, Kocowe dni 92 r. w najwikszych zakadach Gorlic, nr 1, stycze 1993.
82
wobec miasta. Z tym, e znaczn ich cz w kompensatach np. rurami, kostk brukow,
ceg, blach, wglem, krgami betonowymi, stolark okienn, ktrymi to materiaami
miasto jest zainteresowane150
Od 1995 r. Fabryka funkcjonuje, jako spka akcyjn, ktrej pracownicy uzyskali

prawa do 15% akcji. Wprowadzony w kolejnych latach plan ,,restrukturyzacyjny mia
przygotowa gorlickie przedsibiorstwo do przyszych zmian. Wydzielono zorganizowane
czci przedsibiorstwa, jako zakady produkcyjne i usugowe, aby w efekcie uzyska
mozaik firm w skadzie:151
Kunia GLINIK Spka z o.o. - 1993.09.04
Zakad Transportu GLINIK Spka z o.o. - 1995.02.01
Przedsibiorstwo Usug Socjalnych i Sanatoryjno - Wypoczynkowych GLINIK
Spka z o.o.-1995.09.01
Narzdzia i Urzdzenia Wiertnicze GLINIK Spka z o.o. 1996. 06.30
Zakad Maszyn Grniczych GLINIK Spka z o.o. - 1997.04.01
Grupa Kapitaowa GLINIK Fabryka Maszyn GLINIK Spka Akcyjna. -
1997.01.01152
Powstaa w 1997 r. Grupa Kapitaowa ,,Glinik SA zostaa wacicielem 5 spek
z rol wydziau kierujcego oraz zarzdzajcego kapitaami i udziaami w spkach153.
,,Spka Zakad Maszyn Grniczych bya ostatnim, ogniwem w restrukturyzacji wewntrznej.
Dawny ,,Glinik to teraz pi Spek ze 100 (w dniu dzisiejszym) procentowym udziaem
Fabryki, pi z czciowym, pi firm prawnych, razem ok. 4400 osb zatrudnionych w tych
wszystkich podmiotach gospodarczych. Teraz kolejne etapy restrukturyzacji bd polega na
wprowadzeniu inwestorw oraz na ulepszeniu systemw ekonomicznych, ulepszeniu
sprawnoci produkcyjnych poszczeglnych Spek. W Spce ,,matce tzw. centrum pozostay
suby strategiczne pracujce dla ,,crek. Midzy innymi eksport, suby ekonomiczno-
finansowe, biuro rozwoju, nadzr wacicielski154.
Przedmiotem dziaalnoci GK Glinik S.A. jest: produkcja maszyn, urzdze i czci
zapasowych dla grnictwa, kopalnictwa, budownictwa, rolnictwa, lenictwa oraz szerokiego
asortymentu metalowych elementw konstrukcyjnych oraz produkcja kuziennicza.
W ,,Gliniku wykonuj przegldy oraz konserwacje maszyn i urzdze, prowadz
150
Gazeta Gorlicka, ,,Glinik nauczy si y z problemami, dugami, kredytami, lipiec 1995.
151
M. Brudniak, Rola duej firmy w maym miecie, s. 28-29.
152
Informator gospodarczy, Powiat Gorlicki, Krakw 2001, s. 14.
153
M. Brudniak, Rola duej firmy w maym miecie, s. 29.
154
Gazeta Gorlicka,W Fabryce Maszyn ,,Glinik: restrukturyzacja zakoczona, ale trwa, maj 1997.
83
samodzielne badania i analizy techniczne155. Eksport maszyn i urzdze dociera m.in. do:
Hiszpanii, Niemiec, Rosji, Ukrainy, Turcji czy Tunezji156.
Kryzys na rynku grniczym w latach 1996-1997, spowodowa znaczny spadek
zamwie co doprowadzio do postawienia gorlickiego ,,Glinika w stan likwidacji z dniem
1 IV 1999 r. Konsekwencj tej decyzji byy zwolnienia grupowe, (ogem umow o prac
rozwizano z 570 osobami).
23 III 2001 r. utworzono menedersko-pracownicz Spk Inwest ,,Glinik Sp.
z o.o, ktra odkupia akcje Fabryki Maszyn ,,Glinik S.A. Poprawia si rwnie sytuacja na
polskim rynku grniczym, ktry od paru lat znajdowa si w stanie stagnacji. Zmiany te
korzystnie wpyny na dalszy rozwj firmy. W latach 2002-2003 zwikszono produkcj
zakadw realizujc nowe kontrakty i inwestycje oraz poszerzajc szeregi kadry
pracowniczej. Wprowadzano nowe produkty np. mobiln zgniatark zomu karoserii
samochodowych, rozszerzono ofert o narzdzia wiertnicze do wiercenia gbokich otworw
oraz obrbk elementw maszyn ze stali trudnoobrabialnej. Duym osigniciem ,,Glinika
sta si wznowiony eksport urzdze do Rosji.
Dzisiaj najwiksz Spk w obrbie Grupy Kapitaowej Glinik jest Zakad Maszyn
Grniczych, ktry mimo dzisiejszych problemw odgrywa nadal wiodca rol. Nowoczesna
produkcja ZMG ,,Glinik Sp. z o.o. zyskiwaa du popularno, np. na Midzynarodowych
Targach Grnictwa, Energetyki, Metalurgii i Chemii organizowanych 12-13 IX 2003 r.
w Katowicach. Szczeglnym zainteresowaniem cieszya si przedstawiona kruszarka do
wgla ,,Glinik 1200.
W roku 2004 r. Zakad Maszyn Grniczych ,,Glinik Sp. z o.o. wzi udzia
w najwaniejszych na wiecie targach brany grniczej ,,Ugol i Mining Rosji
w Nowokuniecku. Zaprezentowana obudowa Glinik 22/47 POz wzbudzia spore
zainteresowanie i pomimo licznej konkurencji z caego wiata uzyskaa I miejsce.
Ju w lutym 2005 r. firma otrzymaa kolejn prestiow nagrod ,,Gazele Biznesu
2004 przyznan przez czasopismo ,,Puls Biznesu. Rwnie w tym miesicu zakad
otrzyma wyrnienie ,,Teraz Polska za produkcje obudowy 22/47 POz od Fundacji
Polskiego Goda Promocyjnego pod patronatem prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej. Pasmo
sukcesw produkcyjnych i handlowych ,,Glinika zostao powikszone w nastpnych
miesicach. W 2005 r. ,,Glinik nalea do jednych z najwikszych firm w Maopolsce. Na
przeomie lat 2005-2006 przedsibiorstwo gorlickie podpisao nowe kontrakty eksportowe
155
Kronika 10 lat Zakadu Maszyn Grniczych ,,GLINIK Sp. Z o.o., Gorlice 2007.
156
M. Brudniak, Rola duej firmy w maym miecie..., s. 29.
84
z Turcj i Rosj. W 2006 r. Zakad Maszyn Grniczych ,,Glinik uczestniczc w targach
,,Ugol i Mining Rosji wyrniony zosta Srebrnym Medalem za prezentacj obudowy
chodnikowej Glinik 21/45 POz, a take ponownie w tym roku otrzyma prestiow nagrod
,,Gazele Biznesu 2006157.
Ilustracja 93, Obudowa Glinik 05/15-Oz

Ilustracja 94, Obudowa Glinik 12/26 Ozk ze spgnic jednolit

157
85
Utworzona na gruncie przemian prywatyzacyjnych Spka: Narzdzia i Urzdzenie
Wiertnicze "Glinik" Sp. z o.o. jest organizacj bezporednio kontynuujc, ponad 125-letni
tradycj produkcji wyrobw dla potrzeb wiertnictwa jest bezporednim spadkobiercom
produkcji dla przemysu naftowego, jaka daa pocztek Glinika.
Przez pierwsze kilkadziesit lat dzisiejsza Spka NiUW "Glinik" funkcjonowaa, jako
wydzia produkcyjny o profilu urzdzenia i narzdzia wiertnicze w Fabryce Maszyn
Wiertniczych i Grniczych "Glinik" w Gorlicach.
W latach pidziesitych XX w., w firmie rozpoczto w oparciu o wasne
dowiadczenie i rozwizania techniczne produkcj widrw trjgryzowych i innego
asortymentu narzdzi wiertniczych, ktra to produkcja jest kontynuowana po dzie dzisiejszy.
Realizujc te cele Spka uzyskaa w 1998 roku licencj, na oznaczanie swoich wyrobw
monogramem API, produkowanych zgodnie z API, wydan przez American Petroleum
Institute. Natomiast zgodno wprowadzonego systemu jakoci z norm ISO 9001:1994
potwierdzi uzyskany w 2001 roku certyfikat wydany rwnie przez API, udoskonalony
w roku 2003 na zgodno z norm ISO 9001:2000 (w 2010 uzyskaa ISO 9001:2008).
Obecnie przedmiotem dziaalnoci Spki jest szeroka dziaalno w zakresie
produkcji: narzdzi i urzdze wiertniczych, pomocniczych i ratunkowych dla wiertnictwa,
grnictwa i skalnictwa. Wykonuje opracowania konstrukcyjne, technologiczne, projekty
techniczne, wiadczy usugi obrbki cieplnej i cieplno-chemicznej, badania i analizy
techniczne, ekspertyzy oraz prowadzi dziaalno handlow, w tym eksport import. Spka
w swojej najnowszej historii uzyskaa wiele wyrnie i certyfikatw. Ostatnio w latach
2006, 2007, 2008 Dziennik Puls Biznesu przyznawa Spce Gazele Biznesu.
Dzisiaj Spka prowadzi szerok dziaalno na rynku krajowym, kilkudziesiciu
rynkach zagranicznych, gdzie jest ceniona, jako dostawca widrw wiertniczych szerokiego
spectrum rednic i typw.
86
Zakoczenie
Oglnowiatowy kryzys finansowy rozpocz si od upadku (15 IX 2008) r. banku

Lehman Brothers Holding, ktrego przyczyn byy zbyt wielkie inwestycje tej instytucji
w kredyty hipoteczne. Zobowizania z tytuu tzw. ,,zotych kredytw wyniosy 639 mld
dolarw. Kreatywna ksigowo spowodowaa wiatowy kryzys zaufania do bankw
i funduszy, a jego konsekwencj by znaczny spadek liczby udzielanych kredytw. Kryzys
zrodzony w USA, rozszerzy si na powizane z gospodark Stanw Zjednoczonych systemy
bankowe Europy i Azji. Doszo do spektakularnych krachw na giedach, spadkw produkcji,
grupowych zwolnie pracownikw oraz osabienia wartoci walut. Kryzys sta si
przewodnim tematem mediw wywoujc panik wrd opinii publicznej158. Na sytuacj
zoyy si m.in.: bdne zarzdzanie gospodark i jej finansowaniem, zwaszcza zanik
nadzoru wacicielskiego nad dziaalnoci przedsibiorstw, nadmierny dopyw ,,atwego
pienidza do gospodarki, (zwaszcza w USA, Rosji i czci pastw Europy Zachodniej).
atwo pozyskania kredytw (gwnie hipotecznych) udzielanych przez banki, skutkowaa
nadmiernym wzrostem konsumpcji (zwaszcza w USA). Rozrost wiatowych korporacji
bankowych, ktre stay si zbyt wielkie, by nimi skutecznie zarzdza sprzyja ukrywaniu
draliwych danych o stanie gospodarki. Administracja Stanw Zjednoczonych za
prezydentury G.W. Busha zlekcewaya pocztkowe objawy kryzysu. Prowadzona przez kraj
wojna z terroryzmem, zaostrzona po 11 IX 2001 r. skupia na sobie gwn uwag
amerykaskich politykw. W rezultacie zaniedbano polityk gospodarcz kraju. Kryzys
finansowy w najostrzejszej formie dotkn USA, znacznie agodniej przejawi si w Europie,
a jeszcze w mniejszym stopniu w krajach arabskich oraz w Indiach159. Jesieni 2009 r.
sytuacja w Polsce staa si bardzo trudna: spada warto zotwki, polskie przedsibiorstwa
poniosy straty wskutek stosowanych ,,opcji walutowych, spad eksport, zmniejszya si
produkcja, roso bezrobocie. Z drugiej strony banki w Polsce utrzymay stabiln pozycj, lecz
ograniczyy udzielanie kredytw160. Oglnowiatowy kryzys finansowy by przyczyn
problemw zwizanych utrzymaniem i finansowaniem produkcji w Zakadzie Maszyn
Grniczych najwikszej Spki ,,Glinika. Na z sytuacj przedsibiorstwa wpyny take:
bdne decyzje zarzdu w obrocie walut, opnienia w realizacji kontraktw i nieterminowe
wywizywanie si z wypat ze strony zamawiajcych z Rosji i Kazachstanu. Kryzys dotkn
158
A. Makiewicz, Kryzys. Polityczne, ekologiczne i ekonomiczne uwarunkowania, Warszawa 2010, s. 95-96.
159
Ibidem s. 80-82.
160
Ibidem s. 195.
87
rwnie Kuni Glinik Sp. z o.o. i mniejsze Spki Grupy Kapitaowej. W najmniejszym
stopniu odczua go tylko Spka Narzdzia i Urzdzenia Wiertnicze Glinik Sp. z o.o.
w zakresie obnienia produkcji. Studwudziestopicioletnia gorlicka Fabryka Maszyn znalaza
si w najgorszej w swej historii sytuacji gospodarczej. Jej dzisiejsza sytuacja jest nadal
trudna mimo, e po kryzysie pozostay jedynie wspomnienia Grupa Glinik nadal boryka si
z duymi kopotami finansowymi i poszukuje inwestora, ktry pomg by rozwiza t
sytuacj, jak rwnie utrzyma kontynuacj dziaalnoci Glinika.
Dyrektorzy Fabryki:
In. Wiliam Henry Mac Garvey 1883-1914
Dr Fred Mac Garvey 1914-1915
In. Berlie Taylor 1915-1917
In. Jan Czerwiski 1918-1924
In. Jan Kowalski 1924-1939
In. Tadeusz abno 1945-1947
In. Stanisaw Psarski 1947-1948
In. Tadeusz Staszkiewicz 1948-1949
In. Ryszard Strukowski 1950-1950
Mgr in. Jzef Weryski 1950-1956
Mgr in. Stanisaw Karlic 1956-1956
In. Wacaw Rzewuski 1956-1959
In. Wadysaw Sdek 1959-1963
Dr in. Kazimierz Kotwica 1963-1981
Mgr in. Jzef Zuzak 1981-1982
Mgr in. Micha Waszczuk 1982-1982
Mgr in. Czesaw Chmura 1982-1991
Mgr in. Jzef Zuzak 1991-1993
Mgr in. Adam Maniak 1993
Mgr in. Tadeusz Lewiski 1993-1998
Mgr in. Mieczysaw Brudniak 1998-2010
Mgr in. Edward Dugaj 2010-2010
Mgr Krzysztof Gubaa od 2011
88
Dyrektorzy gorlickiej rafinerii:
William Henry Mac Garvey 1885-1895

Dr Fred Mac Garvey (syn Williama) 1895-1914
Dr Dawid Lichtenstern 1914-1918 (dyrektor Rafinerii w czasie I wojny wiatowej)
Dr Jerzy Kozicki 1918-1920
In. Stanisaw Mitsch 1920-1922
Dr Zygmunt achociski 1922-1923
In. Henryk Marczak 1924-1939
Egon Pullmann 1939-1944 (niemiecki dyrektor Rafinerii w czasie II wojny wiatowej)
Hochamann 1939-1944 (niemiecki dyrektor Rafinerii w czasie II wojny wiatowej)
Aleksy Pruszkow oficer Armii Czerwonej Komendant Wojskowy Rafinerii 17.01.1945
(po wyzwoleniu)
In. Henryk Wgrzyn 1945
Dr Stefan Niementowski 1945
In. Stanisaw Reutt 1945-1950
In. Piotr Biega 1951-1959
Mgr in. Zbigniew Giela 1959-1970
Mgr Bronisaw Niemaszyk 1971-1975
Mgr in. Zbigniew Balik 1976-1981
Mgr Bronisaw Niemaszyk 1981-1989
Mgr Tadeusz Kopczyski II. 1990-X. 1990
Mgr Adam Marmuniak XI. 1990-XII 1990
Mgr in. Zenon Maachowski I. 1991-VI.1991
Mgr in. Zbigniew Moso VII.1991-X.1996
Od 1 padziernika 1996 r. Spka Akcyjna
Indeks Zarzdw Rafinerii Nafty w Gorlicach ,,Glimar S.A. w Gorlicach

Mgr in. Zbigniew Moso Prezes Zarzdu X.1996-V.2002
Mgr in. Waldemar Parasiewicz Prezes Zarzdu V. 2002-III.2004
Mgr in. Bogdan Janicki Prezes Zarzdu III.2004-I. 2005
Mgr in. Henryk Malesa Prezes Zarzdu I.2005-V. 2007
Mgr in. ukasz Jagodziski Prezes Zarzdu V. 2007-XII.2008
89
Mgr in. Robert Hanusek Prezes Zarzdu XII.2008-III. 2009
Mgr in. Piotr migielski Prezes Zarzdu III.2009-XI2010
Mgr in. Mariusz Berdel Prezes Zarzdu od XI.2010
Ilustracja 95, ,,Gorlice zoty wiek nafty wystawa muzealna autorstwa Kingi Ruszaj, maj 2011 r.
90
91
May poemat o naftowej lampie
Ona ju jest nie potrzebna nikomu.

Czasem znajdziesz j gdzie w zakamarku domu,
w rupieciarni gdzie na pce najgbiej,
lub na strychu gdzie pi dzikie gobie.
Ona ju jest nie potrzebna nikomu.
Kiedy miaa swoje dni chway:

i knot pon
i mosidze byszczay
i abaur by zielony we wzorki,
lambrekiny, z organdmy,
paciorki.
A gdy noc si za oknami rozsnua

zapalana si zaczyna rytua:
babka z lamp do kuchni sza,
zdejmowaa cienie ze szka,
lampie brzuch napeniaa od nowa,
knot rwnaa, eby nie filowa,
wreszcie wziwszy zapaki do rki
pomie lampie dawaa maleki.
Potem sza z ni przez korytarz pomau,
a dokoa to si stawao.
O lampo, lampo zapomniana,

ile swym skromnym wiatem uczynia dla nas,
ile dni przeduya, a skrcia nocy,
ile dobra ci ludzie zawdziczaj oczy,
my to dzisiaj dopiero ceni prawo mamy,
gdy w blasku elektrycznym ciaa swe nurzamy.
Ludwik Jerzy Kern
92
Wybrane yciorysy gorlickich naftowcw
Ksi Jabonowski Stanisaw ( 1799-1878)
Urodzi si 10 III 1799 r. w Annopolu na Woyniu, jako syn Stanisawa Pawa i Teodory
Walewskiej. Pochodzi z ksicej linii jabonowskich. W dziecistwie przebywa w Paryu. W 1818 r.
Jabonowski wrci do Warszawy i wstpi do Armii Krlestwa Polskiego. W 1824 r. polubi Mari
Wielopolsk, wacicielk Kobylanki. Wzi udzia w powstaniu listopadowym, za co odznaczony
zosta Krzyem Virtuti Militari i stopniem kapitana. Po klsce powstania uda si na emigracj do
Awignon. Po powrocie do kraju zamieszka na stae w Kobylance i zaj si dziaalnoci gospodarcz.
W 1852 r. uzyska pozwolenie na wydobywanie ropy naftowej na terenie Siar tzw. ,,Pustym Lesie
i Skowej. W tym te roku w Siarach wybudowa pierwszy w Galicji Zachodniej szyb naftowy, a kilka
lat pniej Fabryk Asfaltu i Nafty. Ksi Jabonowski po sprzeday swoich majtnoci ok. 1860 r.
osiad w Pazach koo Chrzanowa. Zmar 16 VIII 1878 r. (Oprac. wg Gorlickiego Informatora
Biograficznego, Stowarzyszenie ,,Klub Gorliczan, Gorlice 2009)
ukasiewicz Ignacy (1822- 1882)
Urodzi si 8 III 1822 r. w Zadusznikach k. Mielca w ormiaskiej rodzinie. Syn Jzefa i Apolonii
z wietlikw. Od 27 VI 1836 r. Ignacy zatrudniony by w aptekach w acucie
(u Antoniego Svobody) i w Rzeszowie (u Edwarda Hbala). 19 II 1846 r. zosta aresztowany za
93
dziaalno konspiracyjn. W latach 1848-1850 pracowa w aptece Piotra Mikulascha (Mikolascha)
we Lwowie. Nastpnie rozpocz dwuletnie studia farmaceutyczne w Krakowie i Wiedniu, po ktrych
powrci do pracy w aptece Mikolascha z tytuem magistra farmacji. W 1853 r. ukasiewicz wraz
z Janem Zehem w procesie destylacji ropy uzyskali naft, ktr w dniu 31 VII 1853 r. owietlili
lwowski szpital.
Jesieni 1853 r. I. ukasiewicz przenis si do Gorlic, gdzie pracowa w aptece Ludwiki
Bartkowej na etacie prowizora. Wraz z Jakubem Kozikiem prowadzi dowiadczenia nad ulepszon
destylacj nafty. Potrzebn rop naftow sprowadza z ,,Pustego Lasu z Siar od przemysowca Jana
Szymonowicza. Wedug tradycji pomie pierwszej ulicznej lampy naftowej rozbysn w Gorlicach
na Zawodziu jesieni 1854 r. ukasiewicz poza dziaalnoci aptekarska nawizywa liczne kontakty
z osobami zajmujcymi si wydobywaniem i przetwrstwem ropy naftowej w rejonie gorlickim.
Dziaa z Marcelim Groblewskim (wacicielem kopal w Szymbarku i Bystrej), Eugeniuszem
Zieliskim oraz pomaga zorganizowa kopalnie w Krygu. Posiada kopalni ropy naftowej w Mcinie
Wielkiej, ktr pniej odkupi Wojciech Biechoski. Bra udzia w pracach Komisji Lasw
Gorlickich. Due zasugi pooy rwnie w walce z epidemi cholery, ktra grasowaa w 1855 r.
w Gorlicach. 20 IV 1857 r., za zgod papiea ukasiewicz poj za on, siostrzenic Honorat
Stachersk, crk siostry Emilii. Z maestwa z Honorat mia jedn crk Mariann, ktra zmara po
22 miesicach i zostaa pochowana w Jale. Z kocem 1858 r. przenis si do Jasa i wynaj aptek
w Rynku. Nastpnie odkupi i wyposay aptek w Brzostku. Znany budowniczy pierwszych
destylarni ropy w Ulaszowicach, Klczanach i Chorkwce oraz rafinerii ropy w Polance k. Krosna.
By wsporganizatorem pierwszej na wiecie kopalni ropy naftowej w Bbrce. W 1865 r. osiedli si
w Chorkwce. Zaoyciel kas brackich oraz Krajowego Towarzystwa Naftowego. Prowadzi
dziaalno charytatywn, wspiera materialnie emigrantw i powstacw styczniowych. Zmar na
zapalenie puc 7 I 1882 r. i zosta pochowany w Chorkwce. (Oprac. wg Gorlickiego Informatora
Biograficznego, Stowarzyszenie ,,Klub Gorliczan, Gorlice 2009, J. Szura, 120 lat Fabryki Maszyn
Glinik w Gorlicach 1883-200. Katalog wystawowy)
94
Hr. Straszewska Jadwiga (1826-1903)
Urodzia si 14 X 1826 r., jako crka Teofila towskiego i Karoliny z domu Zaklika.
Synna dziedziczka Lipinek, wysza za m za Franciszka Straszewskiego, waciciela
Staromiecia (obecnie dzielnicy Rzeszowa), ktry wkrtce zmar. Przypadkowe odkrycie
ropy naftowej w Lipinkach zapocztkowao naftow karier Jadwigi. W 1854 r. wybudowaa
w tej miejscowoci pierwsz kopank ropn ,,Anna. Nie majc zbytu na surow rop
wybudowaa w latach 1858-1860 rafineri nafty w Lipinkach, w ktrej jako pierwszej
w Galicji rozpoczto produkcj wyrobw parafinowych, eksportowanych m.in. do Anglii,
Belgii, Holandii, Niemiec, Szwecji i Francji. Hr. Jadwiga Straszewska zmara 14 VII 1903 r.
Pochowana zostaa w podziemiach kaplicy cmentarnej w Lipinkach. (Oprac. wg Gorlickiego
Informatora Biograficznego, Stowarzyszenie ,,Klub Gorliczan, Gorlice 2009)
Federowicz Mikoaj (1837-1909)
Urodzi si w 1837 r., najprawdopodobniej we Lwowie, jako syn Bazylego i Julianny

Petlikowskiej. Ukoczy studia prawnicze, a nastpnie pracowa w kancelarii adwokackiej Franciszka
Smolki we Lwowie. Wsplnie z krewnym swej ony, Feliksem Skrochowskim wybudowa w 1856 r.
kopalni ropy naftowej oraz destylarni w Ropie, (ktra dziaaa do 1896 r.). By take wacicielem
95
kopalni w Siarach, gdzie wybudowa kolejn destylarni. W 1877 r. wsplnie z I. ukasiewiczem
zaoy Krajowe Towarzystwo Naftowe w Gorlicach. Wsptwrca pierwszej na wiecie krajowej
ustawy naftowej oraz czasopisma technicznego ,,Grnik (1882-1886). W latach 80-tych XX
pracowa w przemyle naftowym we Wschodniej Galicji. Zmar nagle 29 VI 1909 r. w Schodnicy
i tam zosta pochowany. (Oprac. wg Gorlickiego Informatora Biograficznego, Stowarzyszenie ,,Klub
Gorliczan, Gorlice 2009)
Biechoski Wojciech (1839- 1926)
Urodzi si 4 II 1839 r. w Piczowie w rodzinie ziemiaskiej. Ukoczy Wysz Szko

Realn w Kielcach. Studiowa ekonomi na Uniwersytetach: w Heidelbergu, Lipsku i Wiedniu.
W 1868 r. przenis si do Gorlic, gdzie obj stanowisko naczelnika miejscowego banku
wociaskiego. W latach 1887-1902 sprawowa urzd burmistrza Gorlic. W trakcie 5-letniej kadencji
realizowa wiele przedsiwzi i inwestycji rozbudowujc miasto. Wspiera rozwj gorlickiego
przemysu naftowego. Posiada kopalni ropy w Mcinie Wielkiej. Kierownik Polskiego
Przedsibiorstwa Hurtowo-Zaopatrzeniowego obsugujcego cay przemys naftowy w Galicji. Prezes
Towarzystwa Zaliczkowego w Gorlicach i Zwizku Stowarzysze Zarobkowych i Gospodarczych we
Lwowie. Redaktor kilku artykuw gorlickiego ,,Grnika pt. ,,Cembrowanie szybw,
,,Chemiczno-techniczny rozbir olejw skalnych. Inicjator budowy Liceum Oglnoksztaccego
w Gorlicach. Zmar we Lwowie 31 XII 1926 r., pochowany na Cmentarzu yczakowskim. (Oprac. wg
Gorlickiego Informatora Biograficznego, Stowarzyszenie ,,Klub Gorliczan, Gorlice 2009 oraz
kartoteki wycinkw zbiorw MBP w Gorlicach)
96
In. Fauck Albert (1842-1919)
Urodzi si 2 I 1842 r. w Supsku. Studia i praktyk inyniersk odby w USA. Po wojnie

secesyjnej pracowa wiertnictwie w stanie Pensylwania i Wirginia. W 1863 r. przyby do Klczan,
gdzie zaoy spk naftow. Prowadzi intensywne wiercenia poszukiwawcze z ropy naftowej
w rejonie Klczan oraz Szymbarku. W 1877 r. odwierci systemem liniowym, przy uyciu napdu
maszynowego szyb o gbokoci 250 m. Znany wiertacz szybw naftowych w rejonie Klczan,
Szymbarku, Krosna, Borysawia. Aktywny dziaacz zjazdw i konferencji polskich inynierw
i technikw naftowych. Zmar 8 II 1919 r. w Marcinkowicach. (Oprac. wg Tadeusza Pabisa)
Mac Garvey William Henry (1843-1914)
Urodzi si 27 II 1843 r. w Hutingtom w Stanie Qubec (Kanada) w rodzinie

irlandzkich emigrantw. Do Gorlic przyby ok. 1882-1884 r. na zaproszenie odkrywcy
bogatych z ropy naftowej Stanisawa Szczepanowskiego. Rozpowszechni nowoczesny
kanadyjski systemu wiercenia szybw naftowych. W latach 80-tych XIX w. Mac Garvey
wybudowa w Gliniku Mariampolskim Rafineri Nafty. Kilka lat pniej Garvey wsplnie
z finansist i bankierem austriackim J. Berheimem zaoy ,,Warsztaty Mechaniczne
(obecnie Fabryka Maszyn ,,Glinik), ktre byy najwiksz tego typu wytwrni na terenie
Galicji do 1914 r. W latach 1898-1914 peni funkcj wiceprezesa Krajowego Towarzystwa
Naftowego. Wynalazca ekscentrycznego widra, umoliwiajcego wiercenia do gbokoci
97
1000 m. By bardzo szanowany przez przemysowcw i pracownikw naftowych, ,,nie byo
nafciarza, ktry by nie prowadzi z Mac Garveyem choby jednego interesu, albo
przynajmniej nie zasign jego rady. Fundator wielu gorlickich przedsiwzi spoecznych
m. in. szkoy, ochronki. Interesy Karpackiego Towarzystwa Naftowego zmusiy go, na stae
do wyjazdu do Wiednia, gdzie zmar 15 lub 23 XI 1914 r. (Oprac. wg Gorlickiego Informatora
Biograficznego, Stowarzyszenie ,,Klub Gorliczan, Gorlice 2009)
Bergheim Johan Simeon
Austriacki bankier i finansista. Wsplnie z Williamem Henrym Mac Garveyem w latach 80-
tych XIX w. wybudowa ,,Warsztaty mechaniczne w Gliniku Mariampolskim, ktre rozwiny si
w Spk Akcyjn. Specjalizowaa si ona w produkcji narzdzi i urzdze stosowanych do wierce
w poszukiwaniach ropy naftowej. 12 VIII 1895 r. J. Bergheim i W.H. Mac Garvey otrzymali koncesj
na zaoenie Galicyjskiego Naftowego Towarzystwa Akcyjnego. Zmar w 1910 r. (Oprac. wg
Gorlickiego Informatora Biograficznego, Stowarzyszenie ,,Klub Gorliczan, Gorlice 2009)
Skrzyski Adam Zaremba (1853-1905)
Urodzi si 1 I 1853 r. w Libuszy. Po mierci ojca odziedziczy Libusz, Kobylank, Kryg oraz
dom w Krakowie. Ok. 1885 r. odkupi od Swolkenowa Zagrzany i przenis si z rodzin do paacu
98
wybudowanego przez jego stryja Tadeusza Skrzyskiego. Jako waciciel kopalni naftowych w Krygu,
Kobylance i Libuszy przyczyni si do rozwoju przemysu naftowego w regionie gorlickim. Nie majc
zbytu na surowiec, w 1872 r. wybudowa rafineri w Libuszy. Specjalizowaa si ona w produkcji
benzyny aptecznej, eksportowanej poza teren Galicji do wielu krajw Europy. Od 1882 r. przez dwie
kolejne kadencje do 1901 r. peni funkcj posa do Sejmu Krajowego w okrgu Biecz-Gorlice.
W okresie 1891-1897 wybrany zosta posem do parlamentu w Wiedniu. Hrabia Skrzyski by nie
tylko przedsibiorc naftowym, ale od 1881 r. aktywnym czonkiem zarzdu Towarzystwa Naftowego
w Gorlicach. Peni wiele funkcji spoecznych m.in.: prezesa Towarzystwa Rolniczego w Gorlicach
(1886-1892), zastpca prezesa Wydziau Galicyjskiego Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, od
1880 r. do mierci by czonkiem Rady Powiatowej w Gorlicach. Zmar 26 II 1905 r. w Marienbadzie
i zosta pochowany w rodzinnym grobowcu w Zagrzanach. (Oprac. wg Gorlickiego Informatora
Biograficznego, Stowarzyszenie ,,Klub Gorliczan)
Mrazek Mieczysaw (1863-1938) - przedsibiorca, ziemianin. Pochodzi ze Skole nad

Stryjem. Do Libuszy przyby, jako kierownik rafinerii hr. Adama Skrzyskiego. Waciciel kopal
w Mcinie Wielkiej, Ropicy Ruskiej, Harklowej i Skowej. Aktywny dziaacz spoeczny. (Oprac. wg
Gorlickiego Informatora Biograficznego, Stowarzyszenie ,,Klub Gorliczan, Gorlice 2009)
Dugosz Wadysaw (1864-1937)
Urodzi si 24 VII 1864 r. w Krakowie w rodzinie sdziego. Po ukoczeniu studiw

technicznych w Pradze zamieszka na stae w Siarach. Pracowa w pobliskich kopalniach w Siarach,
Skowej i Ropicy Ruskiej, przechodzc wszystkie stanowiska w przemyle naftowym od pomocnika
kowala po kierownika kopalni. W latach 1888-1889 odby praktyk wiertnicz w kopalni barona
Brunickiego w Klczanach oraz dodatkowe szkolenia w Krygu i Kobylance. ,,Pierwsze pienidze,
jako samodzielny przedsibiorca zainwestowa w Siarach w 1890 r., niestety bez powodzenia, tracc
posiadany majtek. W 1893 r. obj kierownicze stanowisko w firmie Bergheim i Mac Garvey
99
i wyruszy do Borysawia wraz z asystentem Janem Rczkowskim, gdzie prowadzi wiercenie szybu
,,Na Potoku. W 1896 r. dotar do pokadw ropy naftowej na gbokoci 900 m, ktrych wydajno
wynosia 40 ton ropy na dob. W. Dugosz awansowa na dyrektora kilku kopal w Borysawiu.
W 1896 r. zawar zwizek maeski z Kamil Dembowsk, crk waciciela Siar, Wadysawa
Dembowskiego. Sukcesy borysawskie przyniosy Dugoszowi w krtkim okresie czasu bogactwo
i saw. Okupi od swego tecia wie Siary, gdzie wybudowa okazay paac. W 1908 r. zosta posem
do Sejmu Krajowego we Lwowie. Od 1909 r. piastowa urzd marszaka Rady Powiatowej
w Gorlicach. W trakcie kadencji dba o rozwj ekonomiczny i kulturalny powiatu gorlickiego. Z jego
inicjatywy powstao Okrgowe Towarzystwo Rolnicze, spka handlowa ,,Sierp, zwizki
mleczarskie, domy ludowe. By fundatorem ,,Domu Sokoa oraz boiska sportowego ,,Karpatia
w Gliniku Mariampolskim. W 1911 r. Wadysaw Dugosz zosta posem do parlamentu w Wiedniu
oraz namiestnikiem cesarskim w Galicji. Od 1917 r. doywotnio sprawowa funkcj prezesa
Krajowego Towarzystwa Naftowego. W 1918 r. naby folwark w Bieczu Zaawiu wraz z przylegymi
polami naftowymi, z ktrych wydobywa rop naftow. W 1921 r. Wadysaw Dugosz otrzyma od
rzdu polskiego prezesur Pastwowej Rady Naftowej, a rok pniej zosta Senatorem R.P. W 1931 r.
odznaczony zosta Krzyem Komandorskim Orderu Polonia Restituta.
Zmar 24 VI 1937 r. i zosta pochowany w rodzinnym mauzoleum w Skowej. Pozostawi
troje dzieci; Mari (wysza za gen. Zawadzkiego), Tadeusza (zosta wacicielem posiadoci
w Siarach) i Jana (otrzyma w spadku folwark oraz kopalni ,,Biecz Zaawie w Bieczu). Lwowski
,,Przemys naftowy nr 13 z 1937 r. donosi : ,,Dnia 24 czerwca br. rozesza si aobna wie, e
Prezes Krajowego Towarzystwa Naftowego, Senator Wadysaw Dugosz nie yje. Wiadomo ta
wywoaa w caym naszym naftowym wiecie gbokie wraenie. Posta Prezesa Dugosza od tylu lat
tak bya niejako zronita z przemysem naftowym, a jego ywotno, energia, ruchliwo i praca do
dni ostatnich rzecz powszechnie znan, i trudno byo uwierzy, e czowiek ten opuci ju nas na
zawsze. (Oprac. wg Gorlickiego Informatora Biograficznego, Stowarzyszenie ,,Klub Gorliczan,
Gorlice 2009 oraz Gaz. Gorlickiej nr 4 z 1990 r. s. 7)
Prof. in. Petit Wiktor (1872-1946)
Urodzi si 17 VIII 1872 r. w miejscowoci Chlin w Belgii. Absolwent, a nastpnie profesor
100
Akademii Grniczej w Mons w Belgii. W 1901 r. po mierci ojca (waciciela kopalni
w Kobylance i Dominikowicach) przej jego obowizki. Prowadzc dziaalno wiertnicz
i wydobywcz pod patronatem spek naftowych wprowadza w swych kopalniach wiercenia
systemem ,,pensylwaskim oraz nowoczesne urzdzenia techniczne. Oglnie w latach 1895-1946
wykonano w Kobylance ok. 30 odwiertw szybw ropy naftowej. W 1928 r. W. Petit sprzeda
kopalnie naftowe i zamieszka wraz z rodzin w Brukseli. Zmar 2 V 1946 r. w Schaerbek (dzielnica
Brukseli). (Oprac. wg Gorlickiego Informatora Biograficznego, Stowarzyszenie ,,Klub Gorliczan,
Gorlice 2009)
Skrzyski Aleksander Zaremba (1882-1931)

Urodzi si 19 III 1882 r. w Zagrzanach, jako syn Adama i Oktawii z Tarnowskich. Studiowa
prawo na uniwersytecie w Wiedniu i Krakowie. Po rodzicach odziedziczy majtek ziemski oraz
przedsibiorstwa naftowe w Libuszy i Zagrzanach. Po wybuchu I wojny wiatowej wstpi do armii
austriacko-wgierskiej. W trakcie suby u boku gen. Tadeusza Rozwadowskiego awansowa do
stopnia podporucznika. Bra udzia w przeamaniu frontu pod Gorlicami w maju 1915 r. Poniewa
gwnym zainteresowaniem Skrzyskiego bya polityka, w 1918 r. sprzeda rafineri nafty
w Libuszy braciom Nobel (w 1937 r. rafineria ulega likwidacji). Po odzyskaniu przez Polsk
niepodlegoci, jako pose RP obj w 1919 r. placwk w Bukareszcie. W grudniu 1922 r. Aleksander
Skrzyski zosta powoany przez premiera W. Sikorskiego na stanowisko ministra spraw
zagranicznych RP. Po ustpieniu z urzdu (16 V 1923) spdzi kilka miesicy w Anglii. 27 VII 1924 r.
ponownie obj stanowisko ministra spraw zagranicznych RP w rzdzie W. Grabskiego. W okresie od
20 XI 1925 do 5 V 1926 piastowa urzd premiera RP, rwnoczenie zachowujc tek ministra spraw
zagranicznych. W roku 1928 zaoy firm Przemys Drzewny Dr Al. Hr. Skrzyski w Gorlicach
(obecny GPPD ,,Forest). Posiada wiele odznacze krajowych i zagranicznych. Zmar tragicznie
25 IX 1931 w Ostrowie Wielkopolskim, a pochowany zosta 1 X 1931 r. w kaplicy w Kobylance. Po
ukoczeniu budowy mauzoleum w Zagrzanach ciao Aleksandra Skrzyskiego, jak i jego ojca zostao
do niego przeniesione. (Oprac. wg Gorlickiego Informatora Biograficznego, Stowarzyszenie ,,Klub
Gorliczan)
101
Rziha Franciszek (1885-1969)
Urodzi si 27 X 1885 r. we wsi Pszowlki (na terenie obecnych Czech), w zamonej rodzinie
chopskiej. Pracowa w zagbiu borysawsko-drohobyckim przy wydobyciu ropy naftowej. Po
wybuchu I wojny wiatowej zosta powoany do wojska austriackiego. Trafi do niewoli rosyjskiej.
Zatrudnony by w kopalni wgla na Syberii. Po odzyskaniu przez Polsk niepodlegoci przyby do
Gorlickiego Zagbia Naftowego. Zaoyciel kopalni ropy naftowej ,,lskw Szymbarku, w 1919 r.
kopalni ,,Tadeusz w Dominikowicach oraz kopalni ,,Zawisza w rejonie gorlickiej Magdaleny.
Prowadzi dziaalno charytatywn. Po II wojnie wiatowej cay majtek Rzihw zosta
upastwowiony, a Franciszek obj posad pomocnika magazyniera w szkole podstawowej. Zmar 21
II 1969 r. w wieku 83 lat. (Oprac. wg Gorlickiego Informatora Biograficznego, Stowarzyszenie ,,Klub
Gorliczan, Gorlice 2009)
In. odziski Felicjan (1855-1941)

Urodzi si 16 X 1855 r. w Lubomierzu k. Mszany Grnej. Z zawodu lusarz. W 1877 r.
rozpocz prace w przemyle naftowym. Pracowa jako maszynista na kopalniach Mikoaja
Federowicza w Siarach i Ropie. Kierownik kopalni w Mcinie Wielkiej. Nastpnie wyjecha do
Stanw Zjednoczonych, a po powrocie do kraju wraz z bratem wybudowa kopalni ropy naftowej
w Ropie. Kopalnia jednak, nie przynosia oczekiwanych zyskw, przez co zbankrutowaa. W 1883 r.
F. odziski opuci Ziemie Gorlick i wyjecha do Borysawia, gdzie podj prac w miejscowych
kopalniach. (Oprac. wg Tadeusza Pabisa)
102
Drader Frank
Urodzi si w 1857 r. w Kanadzie. W 1881 r. przyby do Polski wraz z przedsibiorc
naftowym Mac Garveym. W latach 1884-1898 prowadzi w Kobylance, Krygu, i Libuszy prace
poszukiwawcze ropy naftowej za pomoc kanadyjskiej wiertnicy udarowo-erdziowej. Dziki
wprowadzaniu w kopalniach nowoczesnych metod przyczyni si do rozwoju kopalnictwa na Ziemi
Gorlickiej. Ok. 1916 r. wyjecha do Rumuni, gdzie zaoy wasne przedsibiorstwo naftowe.
(Oprac. wg Tadeusza Pabisa)
Rczkowski Jan (1861-1947)
Urodzi si 6 VIII 1861 r. w Siarach, w rodzinie chopskiej. Od 15 roku ycia zatrudniany by

w kopalniach ropy naftowej. W latach 1876-1888 pracowa w kopalniach Wadysawa Dbowskiego,
uzyskujc kwalifikacje majstra wiertniczego. Od 1 IX 1888 r. do 15 I 1892 r. pracowa
w przedsiebiorstwie wiertniczym Wadysawa Dugosza w Skowej i Galicyjsko Karpackim
Towarzystwie Naftowym Wiliama Mac Garveya. W 1892 r. wraz z Dugoszem zosta skierowany do
Borysawia na wiercenia poszukiwawcze pokadw ropy naftowej. Po odkryciu zoa ropy w 1896 r.
Jan Rczkowski awansowa na kierownika kopalni m.in. na sekcji ,,Banko, potem ,,Glinik,
,,cigalski. By znakomitym fachowcem przy pogbianiu odwiertw o skomplikowanej strukturze
geologicznej oraz usuwaniu awarii wiertniczych. Nalea do Zwizku Technikw Wiertniczych
i Naftowych w Borysawiu. W 1927 r. przeszed na emerytur i osiad w Trzcinicy. Zmar 16 VI 1947
r. (Oprac. wg Tadeusza lawskiego)
103
Modecki Jan (1874-1952)
- przemysowiec naftowiec
W latach 1912-1922 pracowa w Indonezji (na Jawie, Sumatrze i Borneo). Po powrocie, za
zarobione pienidze kupi 20 ha ziemi korzystajc z parcelacji dbr Mikowskich. Znany i szanowany
obywatel miasta Gorlic, a take inwestor poszukiwa ropy naftowej w rejonie gorlickim.
(Oprac. wg Gorlickiego Informatora Biograficznego, Stowarzyszenie ,,Klub Gorliczan,
Gorlice 2009)
Stanisaw Haluch (1876-1956)
Wedug wspomnie syna Stanisawa Halucha, Bogdana, ojciec urodzi si w 1876 r.

w Siarach, jako sme dziecko w rodzinie Jzefa i Katarzyny z domu Miarecki. Po ukoczeniu szkoy
ludowej, od 1 IX 1893 r. rozpocz prac, jako robotnik w kopalnictwie naftowym w Siarach.
Nastpnie w 1894 r. wyjecha do Borysawia, gdzie by zatrudniony w rnych przedsibiorstwach
naftowych na etacie pomocnika wiertacza. W 1903 r. otrzyma dyplom majstra wiertniczego. Wybuch
I wojny wiatowej na pewien okres przerywa dalszy rozwj naftowej kariery Stanisawa. Do pracy
w kopalnictwie naftowym powrci 18 II 1917 r., podejmujc zatrudnienie, jako starszy wiertacz na
kopalni Exe. Wadysawa Dugosza (,,Zaawie k. Biecza), a nastpnie na kopalni ,,Silva Plana
w Borysawiu. Z pocztkiem wrzenia 1920 r. wyjecha do Holenderskich Indii Wschodnich, gdzie
pracowa w Batawskim Towarzystwie Naftowym na Borneo i na wyspie Jawie w charakterze
wiertacza i budowniczego rygw wiertniczych, a take specjalisty do instrumentacji zagwodonych
szybw naftowych. Swoje uwagi na temat Indonezji i pracy w tropiku publikowa w kraju w tut.
prasie, tj. ,,Piacie i ,,Ogniwie. Po omiu latach pobytu za granic w 1928 r. Stanisaw powrci do
rodzinnych Siar, a za zarobione pienidze zaoy prywatn kopalni ropy naftowej ,,Halina. We
wrzeniu 1939 r. po wkroczeniu wojsk niemieckich zosta mianowany kierownikiem kopalni
naftowych w Siarach. W 1943 r. osdzony o sabota, zosta aresztowany i osadzony w wizieniu
w Jale. 5 VIII 1943 r. wzi udzia w akcji uwolnienia winiw politycznych z jasielskiego
104
wizienia, przez co pniej caa rodzina musiaa si ukrywa. Po wojnie Stanisaw Haluch, prbowa
wznowi dziaalno kopalnictwa naftowego w Siarach, lecz prby te przerwa wydany dekret
o nacjonalizacji 3 I 1946 r. Wiosn 1953 r. zosta aresztowany przez Gorlicki Urzd Bezpieczestwa
i wiziony bez wyroku sdu przez ponad p roku. Niedugo potem zmar w Siarach w dniu -
3 III 1956 r.
Krl Ignacy (1892-1960)

Urodzi si 25 I 1892 r. w Krygu w rodzinie chopskiej. W 1922 r. wyjecha do Borysawia,
gdzie pracowa fizycznie, jako pomocnik kowala. Po ukoczeniu szkoy wiertniczej przenis si do
kopal w Tustanowicach. 8 X 1933 r. na jego posiadoci w Krygu spka Morgensteina rozpocza
wiercenia poszukiwawcze z ropy naftowej. Odkryty 25 XI 1934 r. silny strumie ropy i gazu
przynis bogactwo i saw I. Krlowi. Jako waciciel kopalni w Krygu, co roku organizowa dla
grnikw naftowych synne ,,Barbrki. W 1938 r. z jego inicjatywy wybudowana zostaa willa,
przeznaczona na hotel, przy ul. Bieckiej 14, nazwana pniej od jego imienia ,,Krlwk. W czasie
okupacji Niemcy przeksztacili hotel w szko ,,Hitler Jungen. Po wojnie majtek Krla zosta
upastwowiony. I. Krl zmar nagle 10 V 1960 r. (Oprac. wg Gorlickiego Informatora Biograficznego,
Stowarzyszenie ,,Klub Gorliczan, Gorlice 2009)
Zieliski Eugeniusz (ok. 1922)

Urodzi si ok. 1822 r., absolwent Politechniki w Pradze. W 1856 r. Eugeniusz Zieliski
rozpocz wraz z bratem Apolinarym dziaalno wiertnicz w Klczanach, odkrywajc w 1858 r.
znaczne pokady ropy bezparafinowej. Z ich inicjatywy w 1859 r. wybudowana zostaa nowoczesna
rafineria nafty. (Oprac. wg Tadeusza Pabisa)
105
Bibliografia
Archiwalia
Biblioteka Naukowo Techniczna Filii MBP w Gorlicach, kolekcja fotografii
Miejska Biblioteka Publiczna w Gorlicach, zbiory archiwalne, kartoteka wycinkw ,,Przemys naftowy
Muzeum Podkarpackie w Kronie, zbiory archiwalne
Muzeum Przemysu Naftowego i Etnografii w Libuszy, zbir fotografii
Skansen Grnictwa Naftowego ,,Na Magdalenie w Gorlicach Kazimierza Dudka, kolekcja fotografii
Zbiory osobiste Bogdana Halucha, kolekcja dokumentw i fotografii
Zbiory osobiste Sawomira Dziadzio, kolekcja fotografii oraz kolekcji wydawnictw
rda
Kartoteka wycinkw ,,Przemys naftowy, zbiory MBP w Gorlicach.
Tomaszewski A., c. k. referent ekonomiczny, rodki komunikacyjne, [w:] Odpis szczegowy powiatu
szacunkowego gorlickiego z 1874 r., maszynopis oprawny, zbiory Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gorlicach.
Windakiewicz E., Olej i wosk ziemny w Galicji, Lww 1875.
Opracowania
Bartoszewicz S., Przemys naftowy w Polsce, zarys historii wraz z opisem techniki pracy
w przemyle naftowym, Lww 1929.
Boczo W., Przemys gorlicki, Gorlice 2000.
Bolewski A., Parachoniak W., Petrografia, Warszawa 1982.
Bonusiak W., Szejk z Galicji, I. ukasiewicz 1822-1882, Rzeszw 2007.
Bonusiak W., ycie i dziaalno I. ukasiewicza, Rzeszw 1985.
Brudniak M., ,,Rola duej firmy w maym miecie [w]: ,,Szanse i kierunki rozwoju gospodarczego Ziemi
Gorlickiej, materiay pokonferencyjne IV Oglnopolskiego Zjazdu Gorliczan, Gorlice 2006.
Buhl E., Skarb gorlickiej ziemi. Ocali od zapomnienia, Gorlice 2002.
Chodkowski J., May sownik chemii, Warszawa 1975.
Czstka J. J., Wiertnictwo nafta, gaz, zeszyt 5. Krakw 1989.
miech A., Dzieje kuni ,,Glinik 1883-2008, Gorlice 2008.
Data A., Gazownictwo ziemne pocztki i rozwj w ponad 90-letniej historii [w]: Reminiscencje przeszoci
wyznacznikiem przyszoci. Karpacki Trakt Naftowy potrzeba czy konieczno? 16-18 wrzenia 2010 r. Paac
Dugoszw w Siarach k/Gorlic, materiay konferencyjne.
Dziubina R. J., Z dziejw Gorlic, opowieci historyczne, Gorlice 2005.
Frczek P., Rola brany gazowniczej w modernizacji sektora energii w Polsce, Rzeszw 2008.
106
Geografia gospodarcza wiata, red. I. Fierli, Warszawa 1998.
Ginalska T., Podkarpacie pachnie naft, Krosno 1999.
,,Glimar S.A. Rafineria Nafty, Certyfikat ISO 9002 Jakoci
Gorlicki Informator Biograficzny, Stowarzyszenie ,,Klub Gorliczan, Gorlice 2009.
Historia Polskiego Przemysu Naftowego, red. R. Wolwowicz R, t. 1, Brzozw-Krakw 1994.
Historia Polskiego Przemysu Naftowego, red. R. Wolwowicz R, t. 2, Brzozw-Krakw 1995.
Informator gospodarczy, Powiat Gorlicki, Krakw 2001.
Jawczak W., Kolebka kamfiny. Zarys historii Rafinerii Glinik 1885-1965, Gorlice 1965.
Kaczorowski B., Wielka Encyklopedia PWN, Warszawa 2004.
Karnkowski P., Konarski E., Katalog z ropy naftowej i gazu ziemnego w Polsce ,,Karpaty, Warszawa 1973.
Karpacko-Galicyjski Szlak Naftowy, wyd. Muzeum Regionalne PTTK im. I. ukasiewicza
w Gorlicach, Gorlice 2009.
Kos S., Gorlice i okolice, Warszawa 1976.
Landau Z., Kaliski J., Gospodarka Polski w latach 1944-1989, Warszawa 1995.
Limanowski B., Galicja przedstawiona sowem i owkiem, Lww 1892.
towski R., Dziadzio P., red., wiato z Ziemi, Gorlice-Krosno-Jaso-Sanok 2002.
Malinowski J., Galicja pachnca naft, Krosno 2005.
Makiewicz A., Kryzys. Polityczne, ekologiczne i ekonomiczne uwarunkowania, Warszawa 2010.
Michalak J., Gorlice, Biecz, Wysowa Zdrj i okolice, Krosno 2002.
Molenda J., Steczko K., Ochrona rodowiska w gazownictwie i wykorzystaniu gazu, Warszawa 2000.
Nad rzek Rop. Szkice historyczne, red. Z. arneckiej, Krakw 1968.
Nad rzek Rop. Z dziejw Biecza, Gorlic i okolicy, red. Z. arneckiej, Krakw 1962.
Nowa encyklopedia powszechna PWN, red. J. Kofman, t. 5, Warszawa 1996.
Orlewski J., Kariera nafty, Warszawa 1965.
Pabis T., Ziemia Gorlicka, kolebk przemysu naftowego w Polsce i na wiecie, [w:] Kwartalnik Gorlicki nr 11/
2000.
Pelczar J., Przemys, [w:] Potocki A., Gorlickie w PRL.
Pietrusza J., Gorlickie zagbie naftowe w zarysie, Technika Poszukiwa Geologicznych Geosynoptyka i
Geotermia nr 4-5/94, cz. II.
Pietrusza J., Gorlickie zagbie naftowe w zarysie, Technika Poszukiwa Geologicznych Geosynoptyka i
Geotermia nr 6/94, cz. III.
Rzemielnicy Beskidu Niskiego, wyd. przez Zarzd Stowarzyszenia Pogranicza, Gorlice 2010.
Sozaski J.Z., Ignacy ukasiewicz, ycie dzieo i pami 1822-1882, Gorlice-Bbrka-Krosno 2004.
Stobiski W., Tajemnice ropy naftowej, Warszawa 1972.
Szpak J., Historia gospodarcza powszechna, Warszawa 2007.
lawski T., Pocztki i rozwj kopalnictwa naftowego na Podkarpaciu w historycznym zarysie, Biecz 1997.
Tomaszkiewicz L., Wiek nafty, Warszawa 1956.
Warcha J., Ziemia gorlicka, Krakw 1965.
Wieliczko M., Polski przemys naftowy pod niemieck okupacj w latach 1939-1945, Lublin 2001.
107
Wieliczko M., Jasielskie w latach drugiej wojny wiatowej, Warszawa 1974.
Winiowski W., Oley, ktry idzie z kamienia, Wrocaw 1948.
Wjcik A., Gorlice i okolice, Warszawa 1962.
Zarys dziejw ZSRR, red. J. Ochmaski, Warszawa 1984.
Zuzak J., Bielaski J., Sp J., Pudo J., Kronieskie kopalnictwo naftowe, Krosno 2005.
Artykuy
,,Czas nr 4, 4 I 1854 r.
Gazeta Gorlicka, Hydrokompleks mia da Glimarowi pewn przyszo, 17 VIII 2010.
Gazeta Gorlicka, Byy zarzd Glimaru pod sd, 17 VIII 2010.
Gazeta Gorlicka, Kocowe dni 92 r. w najwikszych zakadach Gorlic, nr 1, stycze 1993.
Gazeta Gorlicka, ,,Glinik nauczy si y z problemami, dugami, kredytami, lipiec 1995.
Gazeta Gorlicka,W Fabryce Maszyn ,,Glinik: restrukturyzacja zakoczona, ale trwa, maj 1997.
Gazeta Krakowska, Ten, co w Ropie zota szuka smo si puka, nr 222: 15, 16, 1894 r.
Inne rda
Wywiad z Piotrem Szlant, osie 20.10. 2010 r.
Wywiad z Bogusawem Haluchem, Siary 10.03.2010 r.
Aneks
Wykaz ilustracji
Ilustracja 1, ,,ebacy z Borysawia ....................................................................................................................... 8

Ilustracja 2, Wyciek ropy z ziemi ...........................................................................................................................10
Ilustracja 3, Kopanka cembrowana drewnem na ,,Pustym Lesie w Siarach .......................................................... 11
Ilustracja 4, Mapa przedstawiajca kierunki wdrwek handlowych maziarzy z osia przed 1914 r. ..................12
Ilustracja 5, Rekonstrukcja stroju maziarza ...........................................................................................................13
Ilustracja 6, I. uksiewicz wspczesne wykonanie ............................................................................................15
Ilustracja 7, Jakub Kozik, laborant w aptece I. ukasiewicza ................................................................................15
Ilustracja 8, Pierwsza destylarnia ropy naftowej I. ukasiewicza w Gorlicach 1853-1858 ...................................16
Ilustracja 9, Kapliczka na Zawodziu - maj 1945 r. .................................................................................................17
Ilustracja 10, Widokwka, Gorlice - wyd. ok. 1898 r.............................................................................................18
Ilustracja 11, Transport ropy naftowej....................................................................................................................21
Ilustracja 12, Przewodnik kolejowy po Galicji, zeszyt nr 30 (autor Oswald Obogi, wyd. ok. 1900 r.)..................22
Ilustracja 13, Skala produkcji ropy naftowej na Podkarpaciu w latach 1895-1904 ...............................................23
Ilustracja 14, Gorlice po poarze 3 X 1874 r. Widok od strony Zawodzia .............................................................24
Ilustracja 15, Gorlice po odbudowie z poaru w 1874 r. ........................................................................................24
Ilustracja 16, Strona tytuowa Gazety ,,Grnik ....................................................................................................26
Ilustracja 17, Model urzdzenia do rcznego wiercenia udarowego w 1862 r. ......................................................28
Ilustracja 18, Urzdzenie do wiercenia udarowego na przewodzie erdziowym z napdem mechanicznym (wg
A. Jaboskiego).....................................................................................................................................................29
Ilustracja 19, Urzdzenie do wiercenia liniowego stosowane przez A. Faucka w Klczanach i w Bbrce ...........29
Ilustracja 20, Urzdzenie do rcznego wiercenia udarowego (wg M. Malanki) ...................................................30
Ilustracja 21, Maszyna parowa do napdu urzdze wiertniczych kanadyjskich (typ J.S. Bergheim i W.
MacGarvey .............................................................................................................................................................30
108
Ilustracja 22, Pompa parowa dwucylindrowa do przetaczania ropy rurocigiem .................................................31
Ilustracja 23, wiadectwo Przemysowe Stanisawa Halucha z 1929 r. .................................................................32
Ilustracja 24, Zawiadczenie wydane przez Okrgowy Urzd w Drohobyczu 16.09.1905 r. dla St. Halucha .......33
Ilustracja 25, Ksieczka robotnicza Stanislawa Halucha ......................................................................................33
Ilustracja 26, Strona z ksieczki robotniczej Stanislawa Halucha ........................................................................34
Ilustracja 27, Strona z ksieczki robotniczej Stanislawa Halucha ........................................................................34
Ilustracja 28, Paszport Stanisawa Halucha ............................................................................................................35
Ilustracja 29, Druga strona z paszportu Stanisawa Halucha ..................................................................................35
Ilustracja 30, Stanisaw Haluch (pierwszy od prawej strony) na wyspie Borneo ...................................................36
Ilustracja 31, Stanisaw Haluch (w rodku) z kolegami i sub bornajsk ...........................................................36
Ilustracja 32, Pogrzeb Europejczyka na wyspie Borneo (czwarty od lewej strony Stanisaw Haluch) ...............37
Ilustracja 33, Gorliccy nafciarze w Indiach............................................................................................................37
Ilustracja 34, Konstanty Sajduk, mistrz wierce naftowych, pracownik kopalni w Krygu w latach 90- tych XIX
w., nastpnie na Sumatrze ......................................................................................................................................38
Ilustracja 35, Mac Garvey, zaoyciel Rafinerii i Warsztatw ,,Glinik .................................................................38
Ilustracja 36, J. S. Bergheim ..................................................................................................................................39
Ilustracja 37, Tablica firmowa Bergheim and M. Garvey Glinik Mariampolski ....................................................39
Ilustracja 38, Pracownicy Rafinerii i warsztatw ,,Glinik 1890 r. .....................................................................40
Ilustracja 39, Pracownicy Glinika 1905 r. ...........................................................................................................40
Ilustracja 40, Zaoga Fabryki po pochodzie pierwszomajowym 1922 r. .............................................................41
Ilustracja 41, Pracownicy Fabryki w latach 1925-1926 .........................................................................................41
Ilustracja 42, Dozr techniczny Fabryki Maszyn i Narzdzi Wiertniczych w 1932 r. ...........................................42
Ilustracja 43, Pracownicy Fabryki 1934 r. ...........................................................................................................42
Ilustracja 44, Glinik Mariampolski - Folder Galicyjskiego Karpackiego Naftowego Towarzystwa Akcyjnego....43
Ilustracja 45, Glinik Mariampolski. Rafineria i Warsztaty Galicyjskiego Karpackiego Naftowego Towarzystwa
Akcyjnego - wyd. 1910 r. .......................................................................................................................................43
Ilustracja 46, Glinik Mariampolski - widok oglny warsztatw ok. 1914 r. ..........................................................44
Ilustracja 47, Glinik Mariampolski Rafineria wyd. 1902 r. ....................................................................................44
Ilustracja 48, Glinik Mariampolski - Rafineria Nafty i Odlewnia elaza ..............................................................45
Ilustracja 49, Glinik Mariampolski - widok oglny ok. 1915 r. .............................................................................45
Ilustracja 50, Poar Rafinerii w Gliniku - 1915 r. ..................................................................................................46
Ilustracja 51, Gorlice - ponca Rafineria wyd. 1915 r. ..........................................................................................47
Ilustracja 52, Poar zbiornika ropy w Gliniku Mariampolskim .............................................................................47
Ilustracja 53, Rafineria Nafty w Libuszy - brama wejciowa, grupa strajkujcych robotnikw ............................49
Ilustracja 54, Instrukcja pracy w wiertnictwie .......................................................................................................50
Ilustracja 55, Tereny naftowe w powiecie gorlickim .............................................................................................51
Ilustracja 56, Pracownicy kopalni w Krygu ...........................................................................................................51
Ilustracja 57, Pracownicy kopalni ropy naftowej w Skowej, pocz. XX w. ...........................................................52
Ilustracja 58, Szyby w Skowej .............................................................................................................................52
Ilustracja 59, Pracownicy kopalni ropy naftowej w Skowej ................................................................................53
Ilustracja 60, Rafineria nafty w Skowej w latach 20- tych XX w.........................................................................53
Ilustracja 61, Wiea wiertnicza na polu Kretowicz w Skowej .............................................................................54
Ilustracja 62, Szyb naftowy w Siarach ...................................................................................................................54
Ilustracja 63, Krajobraz naftowy Siar ....................................................................................................................55
Ilustracja 64, Pracownicy kopalni w Siarach - czerwiec 1931 r. ............................................................................55
Ilustracja 65, Widok oglny Rafinerii w Libuszy ..................................................................................................56
Ilustracja 66, Szyby w Ropicy Grnej (Ruskiej) ....................................................................................................56
Ilustracja 67, Pracownicy kopalni w Ropicy Grnej (Ruskiej) w 1935 r. ..............................................................57
Ilustracja 68, wydobycie ropy naftowej w Ropica Grnej (Ruskiej) - 07.06. 1937 r. ............................................57
Ilustracja 69, Szyb wiertniczy ,,Halina w Siarach ................................................................................................58
Ilustracja 70, Szyby w Dominikowicach ................................................................................................................58
Ilustracja 71, Robotnicy naftowi w Kobylance ......................................................................................................59
Ilustracja 72, kopalnie ropy naftowej - Kryg Kobylanka ....................................................................................59
Ilustracja 73, Kryg urzdzenie do wiercenia liniowego 1935 r. .......................................................................60
Ilustracja 74, Kopalnia ropy naftowej w Ropicy Grnej (Ruskiej) ........................................................................60
Ilustracja 75, Szyby naftowe w Lipinkach ok. 1914 r. ...........................................................................................61
Ilustracja 76, Szyb wiertniczy ,,Barbara w Ropicy Grnej (Ruskiej) ...................................................................61
Ilustracja 77, Szyb wiertniczy na polu ,,Magdalena w Gorlicach ........................................................................62
Ilustracja 78, Rafineria Nafty w Libuszy - widok oglny z 1930 r. .......................................................................62
Ilustracja 79, onierze niemieccy przejedajcy przez pola naftowe w Krygu - 1939 r. ....................................63
109
Ilustracja 80, Libusza - Rafineria i budynek zarzdu we wrzeniu 1939 r. ............................................................64
Ilustracja 81, Gorlice - szyby naftowe w okolicy, ok., 1940 r. ...............................................................................65
Ilustracja 82, Kryg- kopalnia ropy naftowej wyd. 1943 r. ......................................................................................66
Ilustracja 83, Kryg - kopalnia ropy naftowej wyd. 1943 r. .....................................................................................66
Ilustracja 84, Zarzdzenie Starosty powiatowego w Jale z dnia 19.01. 1942 r. o konfiskacie pl naftowych w
Siarach....................................................................................................................................................................67
Ilustracja 85, Podwrze ul. Krasiskiego - w oddali dymy poncej Rafinerii podczas II wojny wiatowej .........69
Ilustracja 86, Urzdzenie wiertnicze na terenie Rafinerii.......................................................................................70
Ilustracja 87, wiertnica przewona typ SM-3 produkcji Fabryki Maszyn ,,Glinik (rok produkcji 1947) ..........71
Ilustracja 88, Zapuszczanie przewodu wiertniczego na wiertni N-30 ....................................................................72
Ilustracja 89, Fragment wiertni z widocznymi acuchami napdowymi ..............................................................72
Ilustracja 90, Glinik - dzielnica fabryczna Gorlic ..................................................................................................73
Ilustracja 91, Portiernia Fabryki Maszyn Wiertniczych i Grniczych ,,Glinik.....................................................73
Ilustracja 92, Produkcja FMW i G ,,Glinik ..........................................................................................................75
Ilustracja 93, Obudowa Glinik 05/15-Oz ...............................................................................................................85
Ilustracja 94, Obudowa Glinik 12/26 Ozk ze spgnic jednolit .........................................................................85
Ilustracja 95, ,,Gorlice zoty wiek nafty wystawa muzealna autorstwa Kingi Ruszaj, maj 2011 r. ...................90
110
Muzeum Dwory Karwacjanw i Gadyszw skada podzikowania za
udostpnienie dokumentw i drukw nastpujcym instytucjom
i osobom prywatnym:
Muzeum Regionalnemu PTTK Gorlice im. I. ukasiewicza w Gorlicach,

Muzeum Podkarpackiemu w Kronie, Muzeum Przemysu Naftowego i Gazowniczego
im. I. ukasiewicza w Bbrce, Muzeum Przemysu Naftowego i Etnografii w Libuszy,
Skansenowi Grnictwa Naftowego ,,Magdalena, Zagrodzie Maziarskiej w osiu,
Miejskiej Bibliotece Publicznej w Gorlicach, Bibliotece Naukowo-Technicznej
w Gliniku, Spce Narzdzia i Urzdzenia Wiertnicze ,,Glinik, Fabryce Maszyn
,,Glinik S.A., Rafinerii Nafty, osobom prywatnym: Bogdanowi Haluchowi,
Aleksandrowi Gucwie oraz Sawomirowi Dziadzio.
111

Gorlicki Przemysl Naftowy

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gorlicki Przemysl Naftowy

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kinga Ruszaj

Recenzja prof. dr hab. Wodzimierz Bonusiak

,,Gorlicki Przemys naftowy od

Ropa naftowa to substancja cieka zoona z naturalnej mieszaniny wglowodorw

Ropa naftowa znana bya czowiekowi od staroytnoci, a jej specyficzne waciwoci

Wedug T. lawskiego w Bieczu, na znajdujcych si na kracach miasta figurach-

Pomimo tego, e historyczne wzmianki o wystpowaniu ropy naftowej na Ziemi

Wyczerpywanie ropy na powierzchni skaniao zbieraczy do pogbiania otworw.

Ilustracja 3, Kopanka cembrowana drewnem na ,,Pustym Lesie w Siarach

Du rol w propagowaniu bogactw naturalnych Ziemi Gorlickiej odegraa prasa,

Piotr Szlanta, jeden z yjcych, nielicznych ju maziarzy, wspomina: ,,nie by to

Odwiedzajc dzisiejsz wie osie z pewnoci usyszymy opowiadan tu czsto

,,olej skalny to przysze bogactwo kraju,

Z entuzjazmem pioniera i odkrywcy w 1853 r. I. ukasiewicz przyby do Gorlic. Tutaj

Przebywajc w Gorlicach ukasiewicz (dyplomowany farmaceuta) prowadzi

Ilustracja 7, Jakub Kozik, laborant w aptece I. ukasiewicza

Z okresu prac badawczych Ignacego ukasiewicza w Gorlicach pochodzi fragment

Ilustracja 9, Kapliczka na Zawodziu - maj 1945 r.

W nastpnych latach zapotrzebowanie na produkty uzyskiwane z destylacji ropy

Ilustracja 10, Widokwka, Gorlice - wyd. ok. 1898 r.

,,Do kowania elaza wiczonych kowali,

Ilustracja 11, Transport ropy naftowej

W ,,Odpisie szczegowym powiatu szacunkowego gorlickiego z 1874 r. moemy

Dynamiczny rozwj przemysu naftowego da nowy, gospodarczy impuls

Ilustracja 13, Skala produkcji ropy naftowej na Podkarpaciu w latach 1895-1904

Postpujcy proces uprzemysowienia zmieni cakowicie wygld miasta i regionu.

Ilustracja 14, Gorlice po poarze 3 X 1874 r. Widok od strony Zawodzia

Ilustracja 15, Gorlice po odbudowie z poaru w 1874 r.

Gorlice stopniowo staway si znaczc stolic zagbia naftowego, w ktrym

W wykorzystaniu efektw gospodarczego wzrostu w powiecie gorlickim w II po.

Ilustracja 17, Model urzdzenia do rcznego wiercenia udarowego w 1862 r.

Ilustracja 18, Urzdzenie do wiercenia udarowego na przewodzie erdziowym z napdem mechanicznym

Do wierce obrotowych przy wprowadzaniu w ruch widra stosowano silnik lub

Szybki postp techniki wierce wpyn na znaczne zwikszenie wydobycia ropy

Ilustracja 23, wiadectwo Przemysowe Stanisawa Halucha z 1929 r.

Ilustracja 25, Ksieczka robotnicza Stanislawa Halucha

Ilustracja 27, Strona z ksieczki robotniczej Stanislawa Halucha

Ilustracja 29, Druga strona z paszportu Stanisawa Halucha

Ilustracja 31, Stanisaw Haluch (w rodku) z kolegami i sub bornajsk

Ilustracja 33, Gorliccy nafciarze w Indiach

Due zasugi w rozwoju przemysu naftowego w Gorlicach pooy kanadyjski

Ilustracja 35, Mac Garvey, zaoyciel Rafinerii i Warsztatw ,,Glinik

Z powstaych przy niej warsztatw mechanicznych rozwina si pniej, dziaajca

Ilustracja 37, Tablica firmowa Bergheim and M. Garvey Glinik Mariampolski

Ilustracja 39, Pracownicy Glinika 1905 r.

Ilustracja 41, Pracownicy Fabryki w latach 1925-1926

Ilustracja 43, Pracownicy Fabryki 1934 r.

Ilustracja 45, Glinik Mariampolski. Rafineria i Warsztaty Galicyjskiego Karpackiego Naftowego

Ilustracja 47, Glinik Mariampolski Rafineria wyd. 1902 r.

Ilustracja 49, Glinik Mariampolski - widok oglny ok. 1915 r.

Rwnie pomylnie prosperowaa gorlicka rafineria (wasno Spki Mac Garvey

Ilustracja 50, Poar Rafinerii w Gliniku - 1915 r.

Ilustracja 52, Poar zbiornika ropy w Gliniku Mariampolskim

Gwnym problemem sta si zbyt produkcji, spowodowany ograniczeniem rynku

Ilustracja 54, Instrukcja pracy w wiertnictwie

Ilustracja 55, Tereny naftowe w powiecie gorlickim

Ilustracja 56, Pracownicy kopalni w Krygu

Ilustracja 58, Szyby w Skowej

Ilustracja 60, Rafineria nafty w Skowej w latach 20- tych XX w.

Ilustracja 62, Szyb naftowy w Siarach

Ilustracja 64, Pracownicy kopalni w Siarach - czerwiec 1931 r.

Ilustracja 66, Szyby w Ropicy Grnej (Ruskiej)

Ilustracja 70, Szyby w Dominikowicach

Ilustracja 72, kopalnie ropy naftowej - Kryg Kobylanka