Podrcznik Poezji Dwikowej

Piotr Szreniawski Wydanie 0 Lublin 16 r.O.

Konkretno............................................................................................................................................ 2
Literatura ................................................................................................................................................ 2
Formy ...................................................................................................................................................... 3
Warunki .................................................................................................................................................. 3
Czytanie i mwienie .............................................................................................................................. 4
piew ....................................................................................................................................................... 4
Sprechgesang .......................................................................................................................................... 5
Doskonalenie warsztatu ......................................................................................................................... 5
Improwizacja .......................................................................................................................................... 5
Notacja .................................................................................................................................................... 6
Tworzenie dziea .................................................................................................................................... 7
Wypracowywanie stylu ......................................................................................................................... 7
Zaangaowanie spoeczne ...................................................................................................................... 8
Zasady ..................................................................................................................................................... 8
rodowisko ............................................................................................................................................. 9
Li Bai ....................................................................................................................................................... 9
Christian Morgenstern ......................................................................................................................... 10
Julian Tuwim ........................................................................................................................................ 10
Miron Biaoszewski .............................................................................................................................. 10
Jaap Blonk ............................................................................................................................................. 11
Rni Autorzy ...................................................................................................................................... 12
Wstp .................................................................................................................................................... 12
Efekty dwikowe ................................................................................................................................ 13
Generatory mowy ................................................................................................................................ 13
Generatory sekwencji znakw ............................................................................................................ 14
Sprzt i programy komputerowe ......................................................................................................... 15
Sonety ................................................................................................................................................... 16
Wielogosowo .................................................................................................................................... 16
Gwizdanie ............................................................................................................................................. 17
Krzyk ..................................................................................................................................................... 17
Onomatopeja ........................................................................................................................................ 17
Beatbox ................................................................................................................................................. 17
Jak nagraem pyt ................................................................................................................................ 18
dpk ....................................................................................................................................................... 19
Midzynarodowy alfabet fonetyczny .................................................................................................. 20
Pentatonika ........................................................................................................................................... 20
Reakcja na sugestie odbiorcw ............................................................................................................ 20
Sucha a si spodoba.......................................................................................................................... 21
Dwikowe wiersze jednosowne ....................................................................................................... 21
Recenzowanie poezji ............................................................................................................................ 21
Teatr ciszy ............................................................................................................................................. 22
Odezwa (czyli pierwszy wpis na moim blogu o poezji dwikowej) ................................................ 22
Konkretno

Dwikowa poezja konkretna skupia si na brzmieniu, mniej na treci sw. Nawet

jeli jest to uproszczenie, to uatwia zrozumienie istoty rzeczy. Ja dwikow poezj
konkretn rozumiem na dwa sposoby jako wykorzystywanie brzmie otoczenia (czyli
nie brzmie rzeczy przewidzianych jako instrumenty muzyczne, tylko raczej brzmie
powstajcych przy okazji innych zdarze np. dwik jadcej karetki, odgosy gry
w koszykwk, dwiki fal rozbijajcych si o pla) i jako skupienie na brzmieniu gosek
(np. moje ulubione brtp czy te mnstwo innych, A | O | I | U/a o i u/a-o-i-u/aeju).
Nie doszukuj si tu precyzyjnych kryteriw czy te nie szukaj dziury w caym.
Wedug mnie, KADA poezja jest konkretna, ale tu chodzi bardziej o komunikacj czyli
jak mwimy o dwikowej poezji konkretnej, to zwykle mamy na myli co innego, ni
rymowank o kwiatach tak, da si to obali: osty maki chabry/pod kos pady ale
kieruj si dobr wol, a nie zoliwoci.
Wiele z moich dawnych wierszy konkretnych byo przeznaczonych do wykonania
na gos, ale odbiorcy czsto tego nie wiedzieli, i po prostu patrzyli. Zwykle uznawali moje
wiersze konkretne za co ciekawego, zatem nie ma problemu.
Moesz poszuka te informacji o dzieach Henri Chopina czy wielu innych
dwikowych poetw konkretnych. Z konkretyzmem kojarzy si Pierrea Schaefera
(pamitam, e puszczali jego dziea jako muzyk konkretn, ale i tak znajdowaem tam
poezj i to nie podkrelabym zanadto tego konkretyzmu, przecie tam byy piknie
uyte sowa, zreszt to wszystko w ogle nie powinno mie znaczenia). Doceniaj
brzmienie i tre, form dziea i form wykonawcy a zreszt, doceniaj co chcesz, ale
uwaaj, eby nie tworzy kolejnych godzin podobnych nagra (chyba e akurat taka jest
potrzeba), tylko poszukiwa i doskonali.

Literatura

Generalnie, ksiki mog si przyda. Jednak zamiast siga poniej, moe lepiej
jak poszukasz samodzielnie publikacji zwizanych z poezj dwikow w dobrej
bibliotece? A zreszt, szukaj nie tylko ksiek bezporednio dotyczcych poezji, ale te
takich, ktre da si poytecznie wykorzysta w zakresie poezji dwikowej. Czytaj od
czasu do czasu rzeczy z jzykoznawstwa, ale take wszystko, co moe Ci zadziwi.

A z tych ksiek korzystaem ostatnio:

Ball J. [et al.], Filmowanie lustrzank cyfrow, Galaktyka, d 2011.

Cielak R. (red.), Instrumentarium teatru. Brzmienie sceny, Teatr Lalek Pleciuga,
Szczecin 2012.
Gardziska J., Maciejewska A. (red.), Wyraz w jzyku i tekcie, Uniwersytet
Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Instytut Filologii Polskiej i Lingwistyki
Stosowanej, Siedlce 2012.
Kostelanetz R., Text-Sound Texts, William Morrow and Company, Inc., New York 1980.

2
Melanowicz M, Literatura japoska, T. 3 Poezja XX wieku, teatr XX wieku,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996.
Myszka A. (red.), Gos Jzyk Komunikacja, Wydawnictwo Uniwersytetu
Rzeszowskiego, Rzeszw 2014.
Przedpeska-Bieniek M., Dwik w filmie, Wydawnictwo Sonoria, Warszawa 2009.
Rybka P., Midzynarodowy alfabet fonetyczny w slawistyce, Wydawnictwo U, Katowice
2015.
Skorek E.M., Reranie Profilaktyka, diagnoza, korekcja, Oficyna Wydawnicza Impuls,
Krakw 2003.
Wasilewska-Chmura M., Przestrze intermedialna literatury i muzyki muzyka jako
model i tworzywo w szwedzkiej poezji pnego modernizmu i neoawangardy,
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2011.
uawska-Umeda A., Poetyka szkoy Matsuo Bash (lata 1684-1694), Wydawnictwo
Neriton, Warszawa 2007.

Formy

Formy muzyczne, formy poetyckie. Due i mae, okrelone z wiksz lub mniejsz
precyzj. Formy ograniczajce i zinternalizowane a do braku ich dostrzegania. Formy
archaiczne i eksperymentalne, klasyczne i kojarzone z rnymi obszarami kultury.
Forma mnie zachwyca, ale lubi dostrzega jej istot czyli kiedy dzieo jest
doskonae, wolno mu przeamywa form (to si nazywa rozwj). Nie myl tego z brakiem
warsztatu czy z brakiem szacunku. Doskonao formalna rozumiana jako bezbdno
moe by bardzo szlachetnym celem.
Czy w poezji dwikowej istniej jakie typowe formy? Wiersz dwikowy moe
trwa minut, ale take duo krcej czy duej. Wykorzystuj formy pieni (np. joiku) czy
choby form dwikowego wiersza jednosownego, ale take szeroko korzystaj z wielu
innych form poetyckich i muzycznych. Moe stworzysz wasne formy? Albo osigniesz
wysoki poziom w wybranej formie? Wane, eby Twoje dziea byy wspaniae.
Pamitaj, e s take rne formy prezentacji poezji dwikowej wieczorek
autorski, slam czy open mic (ale te shigin poszukaj o tym wicej), suchanie nagra,
druk (chodzi o pniejsze czytanie na gos czy te w gowie), umieszczenie wiersza
dwikowego w filmiku i take w tych wariantach warto doskonali form.

Warunki

Jeli jeste uczniem, studentem, emerytem, bezrobotnym, moe masz czas wolny?
Wiele osb bdzie chciao Ci zabra ten czas, narzuci jakie gupie zajcia czy
uniemoliwi samodzielne decydowanie, co robisz, a nawet co chcesz robi! Musisz
wywalczy sobie warunki do tworzenia.
Czasem da si tworzy w nocy, czasem przemyca si godzink czy dwie twrczoci
pomidzy innymi zajciami. Nie chodzi o to, eby zaniedbywa inne sfery swojej
dziaalnoci, ale o to, eby nie zaniedba tego, co chcesz robi.

3
 Niekiedy po prostu nie ma warunkw do tworzenia. Nie ma czasu, wok jest
mnstwo czynnikw niesprzyjajcych. Czasem nie ma na to rady, ale czasem da si
obrci pewne elementy przeszkadzajce na swoj korzy (a przynajmniej udawa, e tak
si robi).
Jest haas? Nie daj mu si rozproszy, a raczej go nagraj (przecie to poezja
dwikowa). Kto gada do Ciebie gupoty? Nagraj to rwnie (najwyej si wkurzy,
ewentualnie tak przerb, eby sprawa bya nie do udowodnienia).
Czasem serio da si popracowa nad organizacj. Zaplanuj, e jutro nagrasz dzi
zanotowany kawaek, i zrb to. Kroczek po kroczku, osigaj cele.
Pamitaj, e zbyt dobre warunki (rozumiesz o co chodzi, brak bodcw, nuda)
rozleniwiaj. Jeli masz taki luksus, to zadbaj o dostp do rnych inspiracji, popracuj,
zmcz si, podruj.
Oczywicie czasami brakuje np. sprztu, albo wsparcia rodowiska. Musisz w tym
zakresie znale jakie minimum. Poezja dwikowa to te czytanie w myli, ale moe
dasz rad zdoby si na co wicej. Czytaj na gos, nagrywaj nawet na prosty sprzt.
Oczywicie nie ograniczaj si jak masz moliwo zorganizowania studia, albo dostp do
studia, to z tego korzystaj. Natomiast jeli chodzi o rodowisko, to moe jednak jakie
istnieje nie wymdrzaj si, tylko znajd ciekawych ludzi.

Czytanie i mwienie

Oczywicie dla rozwoju poezji dwikowej potrzebne jest take czytanie ksiek
i mwienie o tej poezji ludziom, ale tu chodzi bardziej o takie zjawiska, jak mwienie
z pamici, deklamowanie, czytanie na gos, o umiejtno interpretacji, ale te o zdolno
wywoywania emocji u suchaczy, czy te o poczenie bycia lektorem i aktorem.
Wykonywanie poezji dwikowej moe odbywa si na ywo, ale te czytanie na
gos i mwienie mog by czci nagrywania wiersza. Zdolno wystpowania przed
publicznoci bardzo pomaga w zdobyciu popularnoci, naley si z tym oswaja i umie
reagowa na nastroje odbiorcw. Poczytaj co o tym, jak wystpowa Vachel Lindsay,
zainteresuj si sztuk performance.
Poznaj swj gos, wsuchaj si w szczegy brzmienia. Nie naley lekceway
doskonalenia si w czytaniu i w mwieniu czyli wicz to, w szczeglnoci jeli chodzi
o rzeczy trudne do wykonania. Manipuluj wyranoci, gonoci, szybkoci i innymi
elementami, nie zaniedbuj te strony aktorskiej, mimiki i kontaktu wzrokowego. Gos
czytany do nagrania take mona wygadza, i eliminowa niedoskonaoci albo
postawi na autentyczno, i pozostawi szum, oddechy czy nawet bdy.
Rozwijaj ciekawe sposoby czytania i mwienia, a kiedy notujesz poezj,
z odpowiedni precyzj zaznaczaj sposoby wykonania.

piew

Zajcia z emisji gosu miaem u Prof. Hamaluka, wystpujcego w Teatrze

Muzycznym w Lublinie. Byem te na kilkudniowych warsztatach ze piewu u Olgi
Szwajgier, a w Ameryce na dwudniowych warsztatach z Metody Kodlya. piewu mona

4
i naley si uczy, ale wana te jest sama ekspresja. W poezji dwikowej rne sposoby
piewania (scat, piew alikwotowy, piewanie improwizowane w jakiej skali muzycznej,
operowy, chralny, growl, mormorando, z instrumentem, czy jeszcze mnstwo innych)
daj wielkie moliwoci, ale jeli chcesz pozosta na obszarze poezji dwikowej, wplataj
je w sposb ograniczony inaczej zostanie to zaliczone tylko do muzyki.
Dbaj o swj gos. Przed piewaniem zaleca si rozgrzewk, nie piewaj na mrozie,
nie zdzieraj garda. Poszukaj moliwoci doskonalenia swojego piewu u dobrego i
posiadajcego szerokie horyzonty nauczyciela, ale pracuj te samodzielnie. W razie czego
zachcam do korzystania z vocodera.

Sprechgesang

Co pomidzy mow a piewem? Zmiana wysokoci dwiku w trakcie

wypowiadania sowa? Technika podobno po raz pierwszy wykorzystana przez Engelberta
Humperdincka, a potem rozwinita m.in. przez Schoenberga.
Zamiast zagbia si w teorii, czasem lepiej po prostu znale przykady
zastosowania Sprechgesangu, podobnie jak warto posucha operowych recytatyww,
spoken bluesa, rapu i przykadw innych zjawiskach czcych elementy mwienia
i piewu.
Ja po prostu obok tekstu pisz sobie [sprechgesang] i wiem, e naley
pimprowizujc i w stron atonalnego piewu. Oczywicie najlepiej, jakby sama
rozwijaa technik Sprechgesangu moe wymylisz jak ciekaw, charakterystyczn
jego odmian? Chocia samo mistrzowskie stosowanie tej techniki to ju bardzo duo.

Doskonalenie warsztatu

Chodzi zarwno o doskonalenie warsztatu poetyckiego i warsztatu

kompozytorskiego, jak te o prac nad emisj gosu. Znajd wasne cele i sposoby ich
osignicia, ale moesz te korzysta z podrcznikw, czy uczestniczy w zajciach
prowadzonych przez inne osoby. Technika jest bardzo wana, pamitaj, e mistrz to
przede wszystkim majster, biegy w sprawach warsztatowych (a przynajmniej tak
powinno by).

Improwizacja

Spotkaem si z tym nie raz, jak improwizacja poetycka bya utosamiana

z umiejtnoci tworzenia na ywo tekstw rymowanych czyli rym by tutaj jakby
kluczowym czynnikiem, magicznym symbolem poezji. Umiejtno rymowania to te
ciekawa rzecz sam si dawno temu tym popisywaem ale tu chodzi o zdolno
tworzenia poezji na ywo, niekiedy poczon ze zdolnoci wystpowania w trakcie
takiej twrczoci.
Czasem mona po prostu wczy sprzt do nagrywania (np. w tle sycha ciekawe
dwiki) i do tego zaimprowizowa zainspirowany zdarzeniem tekst. Albo nawet bez
inspiracji, sam technik improwizuj, wicz takie tworzenie poezji na ywo, eby

5
odznaczaa si jakoci, ciekaw treci, oryginalnoci. A jeli umiesz trzyma si
dodatkowo w ramach jakiej w miar cisej formy, to te super.
Rne s teorie na temat improwizacji, czy twrczoci w ogle (poczytaj rne
staroytne inwokacje rozpoczynajce poematy), ale moim zdaniem warto mie sprawny
mzg, mona te (byle nie zniszczy sobie w ten sposb zdrowia) si na rne sposoby
doadowywa np. czekolad czy kaw. Aktualnie jem ser z demem. A co tam dla
przykadu co zaimpruj (cukier z demu dziaa).

Zabilimy, zamordowalimy
Mlecznego potwora
Dem mu pogrzebem
Ja stosem cmentarnym

Ocenzurowaem jedno sowo, bo troch grafomanii si tu wkrado (dobrze, e nie

dodaem rymw), mimo to zachcam do zabawy z improwizacj. Acha czasem
opowiadam jakie bajki grajc przy tym na pianinie, no i w ogle, jeli chcesz
improwizowa, to sporo mona wykorzysta technik muzycznych wraca do tematu,
wykorzystywa jak skal czy trzyma si przyjtego rytmu.

Notacja

Notowa mona sowa, stosowa notacj graficzn, w didaskaliach jak te dziki

wersyfikacji i przez interpunkcj czy wygld liter zaznacza jak wykonywa dany
wiersz, czerpa z notacji muzycznej czy zapoznawa si z wybranym systemem (Jaap
Blonk ma swj bardzo dokadny system notacji poezji dwikowej). Take moesz
tworzy wasny system notacji, albo po prostu uywa metod stosowanych wok Ciebie.
Pamitaj, Schoenberg podobno nie by zadowolony, jak jego Sprechgesang
odczytywano tylko z notatek (czyli eby Go zadowoli, potrzebne byy jeszcze dodatkowe
tumaczenia). Jaki pewien poziom nieprzewidywalnoci, aleatoryzmu czy braku precyzji
pojawia si przy rnych notacjach, i moesz to akceptowa, czy te np. doskonali
notacj albo nie notowa.
Nagranie jest specyficznym sposobem notacji. Nagrany wiersz dwikowy moe
by dzieem sam w sobie, albo mona go traktowa tylko jako wykonanie idealnie
istniejcego wiersza. Sama zdecyduj.
W niektrych alfabetach s tylko spgoski, bardzo dugo pismo nie znao znakw
interpunkcyjnych. Pami jest bardzo wanym sposobem notacji, najczciej melodii
jzyka, stylu mwienia czy innych jeszcze rzeczy uczymy si suchajc i naladujc.
Wracajc do didaskaliw reyser w teatrze czasem tumaczc swoj wizj
zachca aktora eby gra jakby ... (poezj moesz mwi choby np. jakby sza po
wysoko zawieszonej linie, albo jakby bya ranna). Takie wskazwki s nie tylko
ciekawymi wiczeniami, ale mog by wanymi elementami dziea poetyckiego.
Notacja ma Ci suy, ale szanuj j, i pozwl innym osobom take z niej korzysta,
przynajmniej wtedy, kiedy s w porzdku, albo kiedy magia notacji pomoe im by
w porzdku.

6
 Kiedy notuj wiersze dwikowe, czsto daj bardzo rne oznaczenia, np. [coraz
goniej] [staccato] [zasaniajc usta], albo bardziej skrtowo, np. [robo] oznacza
wykonanie jakby to mwi robot, albo dodanie odpowiedniego efektu na etapie obrbki
nagranego wiersza; [mix] to bardzo oglne oznaczenie, co jakby sugestia e dany tekst
to dopiero materia wyjciowy, i e naley go wedle uznania pociacha, doda efekty,
zmieni szybko, wysoko czy co jeszcze uznamy za odpowiednie. W sumie mgbym
da osobny podrozdzialik z list i opisem stosowanych przeze mnie oznacze, ale moe
lepiej, jak sama stworzysz swj zestaw oznacze albo raczej, eby nie ograniczaa si do
jakiego zestawu, tylko znajdowaa coraz to inne sposoby wykonania i stosowaa
odpowiednie dla nich oznaczenia.

Tworzenie dziea

Obejmij to po swojemu. Zajmij si notowaniem pomysw i szkicw, bd gotowa,

kiedy przyjdzie inspiracja, ale te dostrzegaj interesujce tematy wok (ale take gdzie
bardzo daleko).
Jeli chodzi o sam proces tworzenia, to moesz wyznaczy jaki cel, gromadzi
rodki potrzebne do jego osignicia, a potem tworzy i szlifowa, ale moesz take
stworzy wasn metod tworzenia (to ju jest poziom meta). Lubisz jak form czy te
jaki typ twrczoci jest Ci bliski? Dziaaj tam miao! Chcesz sprbowa czego nowego,
poszerzy horyzonty? Prbuj!
Dla mnie dzieo jest bardzo wane, waniejsze ni proces tworzenia (mimo, e
wanie ten proces moe by mistyczny). Intuicyjnie wyczuwaj kierunek prowadzcy do
arcydziea. Kiedy trzeba, krel i twrz od nowa, kiedy trzeba, naladuj albo twrz inaczej
ni klasycy.
Twrz szybko albo bardzo powoli, skup si na momencie i stwrz miniatur, albo
komponuj monumentaln struktur. Oce swoje siy, ale te je powikszaj. Realistycznie
oce warunki, umiejtnoci i warsztat, i korzystaj z tego, co masz i umiesz. Bd dumna ze
swojego dziea, jednoczenie potrafic zdoby si na obiektywizm w jego ocenie (c za
slogan, wrcz podchodzcy pod bekot).
Odpowiednio dokadnie przestrzegaj formy, albo nie zajmuj si form w ogle,
tylko po prostu twrz. Moesz te dugo gromadzi jakie materiay, a potem nad nimi
pracowa. Wykorzystaj swj czas, mierz wysoko. wicz i pracuj, poznaj jak dziedzin i
przeno j do poezji dwikowej. Twrz wasny styl, ale nie naladuj siebie, tylko
doskonal.
No i pamitaj, e przed promocj jest selekcja byle nie napdzana tchrzostwem
czy wstydem (chocia oba te czynniki te trzeba uwzgldnia, eby nadmiernie si nie
naraa).

Wypracowywanie stylu

Czasem warto spojrze z dystansu na to, co si tworzy, ale styl zwykle

wypracowuje si na podstawie dowiadczenia. Nie chodzi mi o to, e trzeba wielu lat, by
stworzy indywidualny styl, a raczej o to, e twoje dowiadczenie (kontakt z jakimi

7
dzieami, udzia w warsztatach, reakcja na krytyk czy na pochway) podpowiada Ci, jak
tworzy.
Bardzo dobrze wida to u rysownikw: widzisz kilka kresek, i ju wiesz, ktry
znajomy to rysowa. Oczywicie, mona mwi o jakich stylach rysowania, o szkoach
czy epokach, ale w ramach danej szkoy jednostka czsto wytwarza indywidualny styl.
Niektrzy, mniej utalentowani, staraj si wypracowa swj styl przez dodawanie
charakterystycznych elementw czasem zreszt taka taktyka przynosi sukcesy. Jednak
zachcam bardziej do gromadzenia ciekawych i wartociowych dowiadcze, i kiedy
znajdziesz co ciekawego, i bdziesz dy w wybranym kierunku, to inni uznaj to za
Twj indywidualny styl.
A czasem po prostu bardziej liczy si dzieo.

Zaangaowanie spoeczne

Mwi si, e tematyka spoeczna jest niewyczerpana. Zawsze co da si

skrytykowa, znale ciekawe zjawiska czy zdarzenia godne analizy. Oczywicie, wiele
rzeczy mona te chwali, chocia struny liry jako same prowadz palce w kierunku
wybranej jednostki.
Czy poezj mona oddziaywa? By moe! Albo raczej spokojniej: by moe. Jeli
znany i szanowany poeta poprze dan parti, moe faktycznie kogo to do niej przekona.
Samo poruszenie tematu to ju co, chocia na trwa zmian zachowa ludzi pod
wpywem wiersza trudno liczy. Dlatego warto pisa kolejne wiersze, i kolejne!
W wierszu Tato podnie mnie krytykowaem ludzi przeszkadzajcych w
udzielaniu pomocy ofiarom wojny; w wierszu Stulecie, inspirowanym rocznic
wybuchu Rewolucji Padziernikowej, porwnywaem rne ustroje; w wierszu
papierosy krytykowaem palaczy trujcych osoby wok i rzucajce na ziemi
niedopaki. Caa pyta odbudova w jaki sposb mwi o czowieczestwie, w sumie jest
to wyobraenie przyszego spoeczestwa. Utwr ZAGAUDA NUUKKI WEY KARYU
RULLA BUBBU to krytyka niszczenia nauki w Polsce.
Kiedy sysz, jak minister gada bez sensu, to dadaistycznie rwnie dobrze mog
mwi blablabla czy to te naley uzna za form zaangaowania spoecznego?
Zdecyduj sama.

Zasady

Moesz tworzy czy znajdowa zasady, ktrymi bdziesz si kierowa tworzc

dane dzieo wiersz, album, zbir nagra z okrelonego okresu w swojej twrczoci. Np.
zasada jak najmniej ingerencji by oznaczaa (zreszt rozumiesz) wicej konkretyzmu,
nagrywania dwikw wok siebie, i skupienia si wanie na tym, a zasada cige
mwienie moe posuy zarwno przy nagrywaniu strumienia wiadomoci, jak i przy
montau (zestawienie nagra tak, eby fragmenty z nagranym mwieniem nastpoway
po sobie).
Inne przykadowe zasady: zrozumiaoci, przyjemnoci w suchaniu, zmiennoci
(co moe by rozumiane bardzo rnie np. jako narastanie i zmniejszanie jakiego

8
elementu, choby gonoci, ale te uywanie naprzemian elementw zrozumiaych i
niezrozumiaych).
Mona take budowa systemy zasad, tworzce jak technik kompozytorsk, np.
co w rodzaju kontrapunktu czy dodekafonii. Oczywicie zarwno wymienione dwa
pojcia mog by rnie rozumiane i zasady z nimi zwizane mog by rne, jednak takie
techniki mog by oparte o konkretne zasady podstawowe, e tak powiem :). Poza tym
najbardziej zachcam do tworzenia jednej czy wielu wasnych zasad, czy te do
znajdowania ciekawych sposobw zastosowania zasad ju znanych.

rodowisko

Pienidze? Dosy wane. Sfera organizacyjna? Take. Czyli dla rozwoju poezji
dwikowej przydaje si nie tylko jej tworzenie, ale wane s take kwestie takie, jak
organizacja warsztatw (i konkursw?), festiwali i wystpw indywidualnych,
nagrywanie albumw, pogbianie teorii, czy te budowanie tradycji. Pamitaj, e sawa to
take kwestia rodowiska. Kontaktuj si z osobami, ktre lubi Twoj poezj, utrzymuj
kontakty z innymi osobami zainteresowanymi poezj dwikow. Niech Twoja sie
znajomoci skada si z godnych zaufania osb!
Super, jakby rodowisko osb zwizanych z poezj dwikow (m.in. odbiorcy,
autorzy, krytycy, animatorzy) byo zgodne, ale zrnicowane.

Li Bai

Zapraszany przed oblicze cesarza, przychodzi pijany, i wietnie deklamowa

(improwizowa?) wiersze. By zdolnym kaligrafem i urzdnikiem. W Jego odznaczajcych
si wirtuozeri techniczn utworach pojawiaj si wtki fantastyczne i pierwiastki
nostalgiczne. Poniej wiersz .

i literami aciskimi:

Chungqin mngyu gung

Y sh dshng shung
Jtu wng mngyu
Dtu s gxing

Jest to jeden z najpopularniejszych wierszy na wiecie. Znasz go?

9
Christian Morgenstern

Poeta, aforysta, pisarz, tumacz, humorysta. Zainteresowany antropozofi,

uznawany za znawc absurdu i autora bawicego si sowem.

A poniej wiersz Das groe Lalula z 1905 roku.

Kroklokwafzi? Semmememmi!
Seiokrontro prafriplo:
Bifzi, bafzi; hulalemmi:
quasti basti bo...
Lalu lalu lalu lalu la!

Hontraruru miromente
zasku zes r r?
Entepente, leiolente
klekwapufzi l?
Lalu lalu lalu lala la!

Simarar kos malzipempu

silzuzankunkrei (;)!
Marjomar dos: Quempu Lempu
Siri Suri Sei []!
Lalu lalu lalu lalu la!

Julian Tuwim

Wielkie wyczucie jzykowe. Syszaa Ptasie radio? wietne teksty piosenek (i

nie mwi tylko o Sopiewniu z muzyk Karola Szymanowskiego), napisa take m.in.
ksik Pegaz dba ktr polecam poetom dwikowym.
O samym tytule wiersza Lokomotywa napisaem kiedy wypracowanie
dostaem dwj, ale kserwka wypracowania krya po szkole.

Miron Biaoszewski

Nagrywa swoje wiersze na magnetofon, docenia jzyk mwiony, podkrela, e

poezj naley wykonywa na gos. Wykorzystywa mwienie specjalne zbliajce mow
do piewu, podpiewywa swoje teksty, czasem mwi wiersze bardzo niewyranie.
Onomatopeje, rytm i wyduanie brzmienia gosek w wyrazach, czasem wrcz dwikowa
poezja konkretna (nie musisz si z tym zgodzi). Inspirujcy, czasem artobliwy, czasem
brutalnie codzienny. Posuchaj nagra!
Dostaem kiedy pytanie jakby mia wskaza dwch twrcw, pomidzy ktrymi
znajduje si twoja twrczo, i co jest dla ciebie charakterystyczne, to wskazaem na

10
Mirona Biaoszewskiego i na Sokratesa a jako cech charakterystyczn mojej twrczoci
okreliem poziom meta, czyli korzystanie z rnych sztuk.

Jaap Blonk

Wielki artysta, twrca i wykonawca, popularyzator poezji dwikowej. Najbardziej

znane jest Jego wykonanie Ursonate Kurta Schwittersa, ale oczywicie prezentuje przede
wszystkim wasne utwory i improwizuje. Rozwin (w oparciu o midzynarodowy alfabet
fonetyczny) notacj poezji dwikowej, objania wiele zagadnie zwizanych z poezj
dwikow, dotyczcych jej historii, sposobw wykonywania czy po prostu jej istoty.
Nagra wiele pyt. Jedzi po caym wiecie. Koniecznie poszukaj wicej informacji i
przykadw Jego wykona.

Zdjcie by Studio FilmLOVE for Cricoteka.

11
Rni Autorzy

Jakbym mia wskaza przykadowych twrcw, z ktrych poezj dwikow warto

si zapozna, to z gowy wymieniam na szybko tak list: Adam Mickiewicz
(improwizujcy wietne rzeczy ach, co za brzmienia!), Safona (klasyka, piewanie
poezji), Ernst Jandl (neologizmy), Marinetti (szkodnik, faszysta zatem tylko rzeczy
zwizane z notacj dwikw, np. wybuchw), Basho (erudycja, ale take tworzenie
nowej formy oni sobie deklamowali napisane szybciutko wiersze), Sten Hanson... Mam
tu sporo notatek, ale miaem nie zaglda, zatem to co napisaem, to zostawiam. Zdajesz
sobie spraw, e nie jest to pena lista, ani nawet cie penej listy czyli poszukaj
samodzielnie, i szukaj, i szukaj, kontaktuj si i utrzymuj kontakty. Moesz oczywicie
take promowa twrczo wielu Autorw w zakresie poezji dwikowej to byoby
super!

Wstp

Czym jest poezja dwikowa? By moe to poezja po prostu? A moe jest to cz

muzyki, w ktrej szczegln rol odgrywa ludzki gos? Nie wiem czy wane jest
definiowanie pojcia poezji dwikowej, czy wyznaczanie granic tej dziedziny w kocu
czowiek tworzy w bardzo rnych dziedzinach, nie zawsze precyzyjnie je okrelajc,
a w dodatku czsto dziaania czce elementy rnych dziedzin daj wartociowe
rezultaty. By moe poezja dwikowa jest dziedzin na granicy poezji i muzyki, czy te
sfer czc te dwie formy ekspresji. Prosz, zachowaj wasne pogldy, ale uszanuj take
pogldy inne. Wane, eby tworzy ciekaw poezj dwikow znajd wasn drog, ale
poznaj rwnie smak wielu innych rde.
Jeli jednak podzieli poezj na poezj wizualn i poezj dwikow, to poezj
dwikow jest cay szereg zjawisk, od poezji czytanej (w mylach i na gos), poprzez
deklamacj, recytacj i piew, a do generowania i obrbki dwikw, i jeszcze dalej.
Najpierw chciaem pisa ten podrcznik wanie eby propagowa poezj
dwikow. Potem zrozumiaem, e bardziej chodzi mi o dbanie o poziom poezji. Troch
pisz to dla siebie bardzo rzadko mam czas na refleksj, i zwykle wiersze pisz, kiedy po
prostu mam chwil. Najczciej chwili po prostu nie ma. Ju dawno nauczyem si, e
warunki trzeba sobie wywalczy. Poezj mog tworzy kosztem innych rzeczy, czyli
kiedy nie zajmuj si pisaniem spraw zwizanych z prac, czy te zamiast po prostu
cieszenia si yciem i np. uprawiania sportu czy skupiania si na muzyce. Z drugiej strony,
tworzenie poezji jest nie tylko form ekspresji, ale take jak radoci, zatem skoro mam
w sobie potrzeb bycia poet i odczuwania poezji i poetyckoci wiata, to wanie poprzez
tworzenie poezji jestem sob. Nie wiem czy to jasne. Podrcznik jest po to, by mc lepiej
powica si lepszej sztuce. Wok jest mnstwo sabej poezji, do tego dochodzi sabo
prezentacji. Moim zdaniem poezja dwikowa to po prostu poezja, ale w tym podrczniku
zajmujemy si tym zaniedbanym obszarem brzmienia poezji. Zatem drukujcie sobie
tomiki, ale traktujcie to jako notacj, a potem odtwrzcie poezj czy to w gowie, czy
gono. A jeli wydobdziecie z moliwoci brzmieniowych poezji troszk wicej ni

12
monotonne mamrotanie, zupenie nie pasujce do miejsca, do potrzeb odbiorcw, ani do
potencjau wiersza, to super.
Ten podrcznik nie ma Ci ogranicza, ani nawet nie gwarantuje solidnych
podstaw dla Twojej twrczoci. Czerpa naley z rnych tradycji poetyckich i
muzycznych, inspirowa si i uczy, a take zdobywa jak najwiksze dowiadczenie
twrcze. Widz spore zaniedbania w zakresie rozumienia, a nawet zauwaania poezji
dwikowej w Polsce. Podrcznik ten moe by zatem okrelonym odniesieniem dla
poetw dwikowych i osb chccych pozna poezj dwikow, ale nie mam nic
przeciwko, eby by take rodkiem promowania poezji dwikowej. Pamitaj, eby w
miar zainteresowania szuka dodatkowych informacji dotyczcych wybranych
tematw (np. w bibliotekach, w sieci, w gowach osb znajcych si na danym
zagadnieniu), a take eksperymentowa, pracowa, bawi si i tworzy arcydziea.

Efekty dwikowe

Wybuchy, bulgotanie, piski, stukanie warto umiejtnie korzysta z takich rzeczy.

Muzyka ta zwykle traktowana jest jako odrbne zagadnienie, mi raczej tu chodzi
o wykorzystywanie efektw dwikowych w wierszu. Zarwno onomatopeje, jak
i nagrywanie odgosw mog by przydatne, ale te atwo przekroczy granice pikna.
Niektrzy zwracaj szczegln uwag na mniej wykorzystywane zasoby nalece
jednak do mowy czy te na dwiki wydawane przez czowieka, inni wol dwiki
maszyn czy przyrody. Poszukiwanie nowych efektw dwikowych? Odruchy w stylu psa
Pawowa? Prosz bardzo!
Poznaj take efekty dwikowe (np. pogos, paulstretch) dodawane przy pomocy
programw komputerowych.

Generatory mowy

Programy komputerowe, ktre zmieniaj zapisany tekst na dwiki mowy, czyli

czytaj, co si im wpisze w okienko :). W internecie jest sporo dostpnych generatorw
mowy, mwicych w rnych jzykach (pierwsze z brzegu: http://www.text2speech.org
czy http://vozme.com lubi sucha efektw wrzucenia tekstu w jednym jzyku do
generatora czytajcego w innym. Oczywicie generatory daj szereg innych moliwoci
przede wszystkim szybko mona stworzy plik dwikowy z przeczytanym tekstem z
kilka czy kilkanacie takich wykona (mskich, eskich, brzmicych mniej lub bardziej
robotycznie, w rnych szybkociach) efekt moe by ciekawy.
Pamitajmy, e zmuszenie generatora do czytania tekstu w innym jzyku (w taki
sposb, eby efekt by zbliony do czytania tekstu przez obcokrajowca) wymaga niekiedy
pewnych korekt w zakresie zapisu, czyli np. w zachcajcym do rozsdku wierszu
tvoyrozoom, czy w antywojennym wierszu navoy mamy jzyk polski czytany
z amerykaskim akcentem. W wierszu ronron wykorzystaem sowa okrelajce
miauczenie, zaczerpnite z rnych jzykw notacj literow take dostosowaem do
moliwoci anglojzycznego generatora.

13
 W wielu innych wierszach wykorzystaem rne akcenty generatorw do czytania
takich tekstw, jak gdzie jest Arystoteles ale te do rytmicznego wykonywania sylab pa
ta da ba czy fa fi fu. W ktrym wierszu na jednej z pyt, powtarzanie tekstu prosz
powiedzie mowi, e miesiczka sama wrcia przez rne gosy moim zdaniem tworzy
specyficzny klimat.
A kiedy nawet napisaem artobliw pseudorecenzj trzech wersji wiersza 123.

Nerwowo. Rwanie. Atmosfera jakiej wojny, a chciaoby si doda jakie odgosy bomb
lub strzaw. Jednak automatyczna lektorka nieubaganie posuwa do przodu te (moe
pozornie?) przypadkowo dobrane cyfry. Momentami powtarzajce si cyfry zdaj si
przyspiesza, zwykle czu powtarzalno rozumian w inny sposb jako pewno
nastpowania kolejnych cyfr, i kolejnych. Jaki jest sens tego wiersza? Czy jest to szyfr? Za
t opcj zdaje si opowiada fakt, e Autor siga ju wielokrotnie do tematyki czy te
formy szyfru. Z drugiej strony domylam si, e suchacz nie ma obowizku znajdowa
klucza rozszyfrowujcego te cigi cyfr, raczej chodzi tu o atmosfer, jakbymy byli
wiadkami wycinka pracy wielkiej (by moe wojennej) maszyny.

Sucham innego wykonania tego wiersza, mylaam, e tym razem zadanie czytania
zostanie postawione prawdziwemu czowiekowi (jakkolwiek to interpretowa), jednak
znowu w suchawkach pojawi si gos automatycznego lektora, tym razem mczyzny,
czytajcego duo wolniej. Ciekawe, w tej interpretacji atmosfera napicia znika, odczucie
jakbym suchaa gocia opowiadajcego o smarowaniu masa. W trzecim wykonaniu
natomiast generatorowi gosu uyczy mczyzna z lekkim hinduskim akcentem. Jako
nagrania jakby troszk gorsza, czyby to celowy zabieg, majcy sugerowa archiwaln
tre lub trudno zrozumienia?

Wiersz 123 oceniam jako dobry, pozwalajcy odbiorcy na znajdowanie wasnych

interpretacji, ale take po prostu na relaks.

Julia Taczka

Generatory sekwencji znakw

Mona oczywicie zastanowi si oglniej, skd bra teksty. Jeli zaczniesz od

inspiracji, oczytasz si i osuchasz, bdziesz poszerza sownictwo, pisanie stanie si dla
Ciebie atwe i w kocu dojdziesz w okolice grafomanii, to sama staniesz si generatorem
tekstw, jednak tutaj mwimy bardziej o programach komputerowych czy stronkach,
gdzie wrzuca si sekwencj znakw, i otrzymuje podan ilo jej przetworze.
Znane s ju za naszych czasw programy i strony, gdzie po prostu (np. korzystajc
z posiadanego sownika) programik sam generuje tekst, zreszt arcyutalentowany
Elektrybat Lemowski nie takie rzeczy wyprawia. Ale mi chodzi przede wszystkim o
generatory sekwencji znakw, czyli wrzuca si kilka liter czy cyfr, i generator tworzy z
tego okrelon ilo sekwencji. Wiem, e zbyt wielu odbiorcw takie dzieo nie
przycignie, ale jako lubi ten klimat zmiennej powtarzalnoci.

14
 Np. teraz wrzucam do generatora sekwencj brtpkwh, okrelam ilo sekwencji na
7 (dugo sekwencji 7, czyli taka sama jak ilo wrzuconych liter), i wychodzi mi:
trrtbbw phtrkrk wkhrkpr hphpwwt pkbkpkt hpwhwrw rthhkkb. Albo wrzucam literki
alok, chc mie cztery sekwencje trzynastoliterowe, i generator podsuwa mi:
kkloolaaokolk kaalaoaallall aaollkkaalkkl aookoooaaalao.

Zbyt nudne?

No to dopisuj do materiau par liter, czyli mamy alokbormhftedw, chc

dziesi sekwencji czteroliterowych, i otrzymuj: bkmh lwkk behw mbom eolt dell dbrm
rbro wbdh wdha. Zreszt klikaem par razy, zanim zdobyem zadowalajcy rezultat.
Oczywicie w Twoich czasach zapewne bd inne generatory, pewnie dajce wiele innych
moliwoci, wic nie ograniczaj si, tylko potraktuj to co pisz jako prosty przykadzik.
Ssiad haasuje, trudno mi si skupi, ale dodam jeszcze, e mona tak otrzymane
sekwencje po swojemu przycina, rozwija, nagra (choby korzystajc z generatora
mowy), potraktowa jako to do nagrywanego wiersza albo zestawi z innymi
sekwencjami. Komponuj swj wiersz tak, eby uzyska wspaniay rezultat, a generator
sekwencji potraktuj jako jedno z mininarzdzi.

Sprzt i programy komputerowe

Dawno temu nagrywaem i troch miksowaem na magnetofonie szpulowym

wbrew pozorom dawa spore moliwoci. W epoce komputerw przestawiem si na
programy takie jak cubase, fruityloops, finale. Oczywicie tu ju wchodzimy na obszary
inne, ni tylko poezja dwikowa, finale i cubase suyy gwnie do tworzenia muzyki, w
czasie studiw kompozycji w Ameryce miaem dostp do programu finale, a do tego sporo
czasu i inspiracji (m.in. spory zbir pyt i odpowiadajcych im partytur do samodzielnego
studiowania), zatem stworzyem symfoni i kilkadziesit innych utworw (wszystkie
przepady). Acha, oczywicie uyteczne s te edytory tekstu (teraz pisz to w notatniku
czyli format txt).
Aktualnie do dwikw uywam gwnie programu Audacity, a pomocniczo kilku
innych, m.in. lmms (bardziej do dodawania niektrych efektw, ale te do wykorzystania
sampli gosowych do tworzenia rytmicznych kawakw). Ze sprztu, to nagrywam swoje
wiersze na telefonie komrkowym. Przez jaki czas miaem dostp do dobrego kompa
i wyprzedzajcego epok japoskiego mikrofonu, ale czas upyn, przecitny laptop jest
duo sprawniejszy ni tamten komputer, a mikrofonik w starej komrce jest na moje
potrzeby wystarczajcy (czy te pogodziem si z tym, e lepszego mie nie bd).
Oczywicie zachcam do budowania czego w rodzaju studia (wyciszenie pomieszczenia,
dobry mikrofon, filtr pop, goniki do sprawdzania efektu), szukaj te innych programw
komputerowych i narzdzi.

15
Sonety

Form sonetu podobno wymyli Giacomo da Lentini. Czytam o Nim, e adaptowa

poezj prowansalskich trubadurw, i e korespondowa z wieloma poetami, wsptworzc
w ten sposb wiersze.
W kadym razie syszysz to aciskie sonus w nazwie tej formy, przecie istot
sonetu jest wanie jego pieniowo, jego brzmienie! Ale jakby kto pyta, to forma
sonetowa zwykle kojarzona jest z ukadem rymw abba abba lub podobnym, w kadym
razie zwykle s najpierw dwa czterowiersze, a potem jeszcze sze wierszy z rymami cdc
dcd lub czym w tym stylu. Zreszt najlepiej jak poddasz analizie jakie oddziaujce na
Ciebie sonety, sprawd ile maj sylab poszczeglne wersy, zbadaj rytm (oczywicie
czytajc na gos).
O ile mi wiadomo, rekordzist w iloci napisanych sonetw jest Jan Stanisaw
Skorupski kilkanacie lat temu rozmawiaem z tym Autorem, da mi nawet swoj pyt.
Pamitaem, e w twrczoci siga po wtki muzyczne, a niektrym czytanym utworom
towarzyszy akompaniament fortepianu. Jan Stanisaw Skorupski nagrywa wiele ze swoich
wierszy. Mieszka w Szwajcarii.
Na pycie kunktkt umieciem siedemnastozgoskowiec staem przy ruinach
domu.

Wielogosowo

W poezji dwikowej gosy mona zestawia na rne sposoby. Jeli czerpiemy ze

sfery muzycznej, moemy stworzy np. kanon (drugi gos z pewnym opnieniem
powtarza gos pierwszy). Poznaj rne techniki kompozytorskie zwizane z
kontrapunktem, buduj kontrast (w zakresie gonoci, rodzajw dwikw, innych jeszcze
elementw), albo niech kilka gosw wsptworzy jeden efekt.
Jeli zaczerpniemy co z dramatu, to oczywicie dialog te jest rodzajem
wielogosowoci. Wymieniamy si zatem informacjami czy fragmentami wiersza,
odbijamy pieczk. Po prostu prowadzimy rozmow. Sprzeczno-zgodno treci,
dopytywanie i wnioskowanie.
Kiedy moj poezj okrelaem jako poezja studyjna, i wanie z takim podejciem
podchodz do wielogosowoci w poezji mamy do czynienia z montowaniem i obrbk
rnych materiaw poetyckich, zestawiamy wiele gosw w jednym wierszu.
Miksowanie wielu cieek daje w zakresie poezji wielogosowej wielkie
moliwoci, ale moemy te po prostu notowa wiersz jako utwr przeznaczony do
wykonania przez kilka osb. Nagrania+improwizacja, obrbka kilku powtarzanych
dwikw na ywo takie rzeczy te mona traktowa jako techniki zblione do
wielogosowoci.
Zarwno jeli chodzi o ywych twrcw, jak te o monta komputerowy, to
oczywicie moemy mie do czynienia take z zestawieniem tum i solista (czy te chr
i solista), czy stosowa jeszcze inne kombinacje (polichralno, grupa gosw solowych
przechodzcych w chr lub odwrotnie). W ogle warto inspirowa si czy nawet
wzorowa na bardzo rnych polifonicznych formach muzycznych, ale take dostrzega

16
wielogosowo rozumian konkretystycznie kilka rozmw toczcych si w czasie
wykadu czy odgosy stada ptakw.

Gwizdanie

Odgosy gwizdania kojarzone z rnymi sprztami, nawizania do

wykorzystywania gwizdania w rnych sytuacjach z pewnoci poezja dwikowa take
moe to wykorzysta. Gwizdanie rytmiczne, zmienna wysoko gwizdania glissanda i
gwizdanie melodii, czenie gwizdw z innymi dwikami czy technikami (np. goski,
dmuchanie, beatbox), albo po prostu wykorzystanie (najlepiej charakterystycznego)
gwizdu w danym wierszu moliwoci jest wiele. Gwizdanie wykorzystaem m.in. w
dwikowych paskach komiksowych.
Zainteresuj si jzykiem gwizdanym najbardziej znany jest Silbo Gomero z Wysp
Kanaryjskich, ale jzyki gwizdane wystpuj take m.in. w Grecji, Turcji i w Meksyku.
Przy pomocy gwizdw mona po prostu przekazywa treci sw dane gwizdane
dwiki odpowiadaj poszczeglnym spgoskom i samogoskom lub ich grupom.

Krzyk

Jak wiadomo, w Staroytnej Grecji byy tylko WIELKIE LITERY

(WDODATKUPISANERAZEM). Teraz jako krzyczenie odbierany jest m.in. tekst pisany z
wcinitym Caps Lockiem.
Krzyk grupowy, krzyki bawicych si dzieci, Chr krzyczcych facetw
Huutajat, krzyki zwierzt, krzyczenie sw i wrzask ponadsowny... Krzyk zwraca
uwag, towarzyszy walce i przemocy, strachowi, ale take euforii. Suy komunikacji na
odlego. W poezji dwikowej rwnie dla krzyku znajduje si miejsce. Kiedy
krzyczaem swoje wiersze na Alei Wolnoci we Lwowie, suchao tego kilkaset osb!

Onomatopeja

Wyraz dwikonaladowczy (od razu do gowy przychodz mi komiksowe, pisane

kapitalikami BUM czy bardziej wyrafinowane brzdk). W kadym razie mamy do
czynienia z oddawaniem gosem jakiego brzmienia, nawizywaniem do dwikw.
Jak stosowa onomatopeje w poezji dwikowej? Dobrze!
Czyli poza schematycznym tik-tak czy puk-puk moemy na-la-do-wa-ro-bo-ta
czy po prostu wisn, plumkn czy wrzasn AA... albo lepiej opowiem, jak to dzisiaj
byo: z tyu jedzie karetka, wiii wiii, nie ma ktrdy przejecha, no to ja na krawnik:
bchrrt stuknem podwoziem ale ten kto w karetce waniejszy.

Beatbox

Czy beatbox to poezja? Takie mniej wicej pytanie mi zadano wakacyjn por ile
lat temu. By zaimprowizowany duecik (w sumie nie jestem beatboxerem, ale kilkanacie
razy w rnych okolicznociach dawaem jakie to muzyczne albo prezentowaem co to

17
jest). Odpowiedziaem, e nie, ale potem powiedziaem, e jednak tak :). W sumie to nie
wiem, czy jednoznacznie naley na to pytanie odpowiada aby beatboxerzy si nie
obrazili. Moe niektre kawaki miao mona prezentowa jako poezj, kiedy inne wol
by postrzegane jako perkusja (moim zdaniem jedno nie wyklucza drugiego, ale chodzio
mi tu o intencje wykonawcw). W kocu beatbox nie raz by obecny na slamach
poetyckich, chocia zaczynao si wanie od perkusji robionej ustami.
Moim zdaniem waniejsze dla nas pytanie brzmi Jak wykorzysta beatbox w
poezji dwikowej?. Czy jako dodatek, jako jedn ze cieek pliku audio, jako fragment
wiersza dwikowego czy te jako rezultat obrbki mowy. Wiele przykadw beatboxu
pokazuje, e mog powsta ciekawe rzeczy.

Jak nagraem pyt

W rozmowach zwizanych z prezentacj pyty confetti pojawiy si wtki

techniczne. Mimo, e nie jestem w tym specjalist, to jednak moe chocia oglnie jestem
w stanie odpowiedzie, jak nagra pyt CD audio, albo raczej odpowiedzie jak ja to
robi. Czyli nie do koca kierujcie si tym, co teraz pisz, tylko traktujcie to jako jedn z
drg, w dodatku bardzo hobbystyczn czy te niekomercyjn.
Co do nagrywania, to fajnie by si kiedy zagbi w temat (mona pogooglowa
jak zbudowa sobie studio albo bazowa na wasnych dowiadczeniach ja pki co
nagrywam telefonikiem i to starszym, bo smartfon automatycznie ulepsza nagrania,
co mi nie odpowiadao). O wyciszeniu pomieszczenia te trzeba pomyle, jeli komu na
tym zaley, wane eby pasowao do projektu (dzi np. musiaem poczeka, a pies
ssiadw przestanie szczeka, ale nagrywaem mimo szumu samochodw za oknem). Nie
miej si, tu serio moe to uj (w przypadku nagrywania muzyki czy popu czy klasyki
absolutnie byoby to nie do zaakceptowania). Oczywicie jeli dasz rad zorganizowa
wypasione studio nagraniowe, to te super.
Powiedzmy e mamy nagrane ju ile kawakw (na pytk zmieci si moe
bardzo duo plikw mp3, zatem ograniczeniem tu bdzie bardziej wytrzymao odbiorcy
albo koncepcja dziea).
Moim zdaniem warto ustawi pliki na pycie w jakiej fajnej kolejnoci. W
confetti posuyem si porzdkiem alfabetycznym tytuw wierszy, ale mona np.
przeplata wiersz powolny z szybkim, czy te oglniej mwic mniej dynamiczny z
bardziej dynamicznym. Oczywicie mona te ustawia wiersze dwikowe w ten sposb,
eby np. napicie coraz bardziej narastao, albo wymyla jeszcze inne sposoby. No i jeli
mamy jaki rozbudowany wiersz dwikowy, to serio moim zdaniem warto pomyle o
wypaleniu go na osobn pyt.
Powiedzmy e mamy puste pytki do nagrywania (pamitam, e jak kiedy na
pocztku pyt CD opowiadaem ludziom, e samemu mona je nagrywa, to mi nie
wierzyli). Wkadamy tak pytk do komputera, i j wypalamy, posugujc si jakim
odpowiednim programem (ja wczoraj pobraem trialow wersj programu CyberLink
Power2Go).
Co do masteringu (na ktrym si nie znam, ale ktrego elementy robi w
programie Audacity), to u mnie ogranicza si do jakiegotam wyrwnania poziomw

18
gonoci wszystkich utworw. Chocia uwaam, e rnice w gonoci czasem mog by
uzasadnione (co warto powiedzie komu, kto ma nam robi mastering, jeli nie robimy go
samodzielnie). Czasem zostawiam nawet jakie przestery ale moim zdaniem pasuje to do
mojego zinowego klimatu.
Wiadomo, e dzi wiersze dwikowe przesya si gwnie przez internet, ale
wypalenie pytki moe by jakim sposobem archiwizacji, a nawet czym wskazujcym, e
dane dzieo jest wane. Pytki mog sobie sta na pce, a znalezione w bibliotece (w
kocu wiele bibliotek ma dziay z pytami) mog nawet trafi do fajnych czytelnikw.
To byy tylko takie pytkie rozwaania, a jeli kto chce nagrywa swoje pytki, to
warto jeszcze duo pogooglowa, pooglda tutoriale, ale przede wszystkim zdobywa
wasne dowiadczenia.
W kadym razie bior pytk confetti, wsadzam do odtwarzacza mp3 i gra!

dpk

Maskotk tego zbiorku mgby by krokodyl, pojawiajcy si w kilku paskach.

Oczywicie jeli chodzi o paski, to okrelenie to odnosi si do paskw komiksowych,
bdcych tu sposobem notacji. Czyli te paski naley odczytywa dwikami.

55 paskw. Mono. Bez montau, nawet bez wycinania fragmencikw z pocztkw i

kocw (dlatego staraem si cichutko wcza i wycza komrk). Czyli oczywicie
nagrane na telefonie komrkowym.

Najpierw opublikowana zostaa tylko notacja, nagranie przesaem tylko jednej

osobie ze rodowiska komiksowego.
Mona byo nawet pobra dyplom za wysuchanie tego albumu!

19
Midzynarodowy alfabet fonetyczny

Kiedy podczas nauki jzykw obcych spotykao si obok nowego swka take
notacj jego brzmienia podan w nawiasach kwadratowych. Chodzi o ujednolicony sposb
przedstawiania gosek z rnych jzykw.
W internecie s wietne tabele, mona posucha wybieranych gosek (co jest
przydatne do zrozumienia, co reprezentuje dany znak graficzny). Niektre dwiki s
ciekawe, i mog poszerzy nam horyzonty. W kadym razie wykorzystanie tej notacji daje
due moliwoci.

Pentatonika

Robiem to ju w komiksie, teraz robi w poezji dwikowej. Mowa o

przenoszeniu elementw z muzycznych technik kompozytorskich do innych dziedzin
(pomylcie o moliwociach w najprzerniejszych dziedzinach!). Zanim przejdzie si do
dodekafonii, moe warto skupi si na pentatonice.
Najczciej za przykad podawana jest skala pentatoniczna zbudowana z dwikw,
midzy ktrymi kolejno s interway: sekunda wielka, tercja maa, sekunda wielka,
sekunda wielka, czyli np. c, d, f, g, a. No i moemy skaka sobie po tych dwikach (w
rnych oktawach), dodajc jaki ciekawy rytm. Ale s te pentatoniki zawierajce inne
interway (poszukaj w rnych rdach). Albo idc jeszcze dalej jeli chodzi o
przyjmowane interway midzy picioma dwikami buduj jeszcze inne warianty
pentatoniki (tylko nie pogniewaj si, jak niektrzy przestan takie co uznawa za
pentatonik).
Mwic nie do koca prawd ale jednak chwytajc jakie elementy istoty rzeczy
wskaza moemy, e pentatonika to wybr piciu adnie wspbrzmicych dwikw.
Poza tym (ale numer) w poezji dwikowej mona bezporednio siga po pentatonik,
czyli wchodzimy na obszar wysokoci dwikw i piewu. Wyobraacie sobie co takiego
z goskami? Czyli jeli oczywicie chcesz to dodatkowo baw si po swojemu, zamiast
piciu dwikw wybierz pi gosek, pi sw, symboli, czego... pentatonika moe by
wykorzystan skal, ale moe te by punktem wyjcia. Oczywicie nie musisz si z tym
zgadza, ale jeli wyjdzie co ciekawego, dzieo oddziaujce na nastrj czy emocje
suchacza, to ciesz si z tego.
Pentatonika uyta na kilka sposobw pojawia si w poemacie dwikowym Don
Juchote, w jaki sposb przywoujc klimat japoski. Bo pentatonika kojarzy si m.in.
z muzyk Azji.

Reakcja na sugestie odbiorcw

Nie naley tego lekceway. Sygnay od mas odbiorcw mog by przydatne

w popkulturze jeli umiesz je wyczuwa i si do nich dostosowywa, moesz szybko
zdoby popularno. Sugestie od znanych krytykw czy od innych twrcw wi si
z ryzykiem, e chc Ci dopasowa do swoich wyobrae. Czasem trzeba by odpornym,
czasem warto skorzysta ze sw mistrza.

20
Sucha a si spodoba

Jeli twrca kieruje si tym, czy dane brzmienie/kawaek wiersza si podoba, to

moe przegapi odkrycie czego ciekawego. Chodzi mi o to, e przyzwyczajenia suchowe
podpowiadaj trzymanie si wrd znanych brzmie a nawet znacze. Moe czasem
warto wytrzyma troszeczk suchajc dziwnego wiersza, pisa dalej, a potem wysucha
kilka razy. Po jakim czasie moe si okaza, e odkrylimy nowe obszary, do ktrych
such si przyzwyczai. Zmiana skali, zmiana konwencji, rozwj, ciekawe dzieo.
Oczywicie moe chodzi nie tylko o brzmienie (np. zestawie gosek), ale w ogle
o to, czego suchamy pod postaci poezji dwikowej. Moe to dotyczy tematyki,
szybkoci, wysokoci, efektw, zestawie czy jeszcze innych
wyrnikw/elementw/cech wiersza dwikowego. Czasu raczej nie ma na
wyprbowanie wszystkich zestawie czy wariantw, ktre mog by ciekawe, zatem
dobrze jest zdy odkry, napisa/nagra udany wiersz. Ale czasem czas jest potrzebny,
eby taki efekt w kocu osign :).

Dwikowe wiersze jednosowne

Sounpdwoermd, dwikowy wiersz jednosowny, dwikowy aforyzm

jednosowny... djednosiersz? Jedna z form, miniatura. Mamy sowo, bdce wierszem. W
poezji dwikowej taka forma moe by ograniczeniem, ale moe by te zacht do
zabawy.
Tworzysz jedno (nowe) sowo, nagrywasz je, by moe te obrabiasz dwikowo.
Od jakiego czasu organizowany jest midzynarodowy miesic wierszy jednosownych,
czyli rne osoby przez cay kwiecie codziennnie publiklikuj (np. na swojej stronie czy
na twitterze) kolejny wiersz jednosowny swojego autorstwa. Wiersze dwikowe jak
najbardziej te tam si poJAwiaj.
Jaki czas temu zorganizowaem antologi wierszy jednosownych. Kilkaset
dwikowych wierszy jednosownych zamieszczaem w rnych miejscach, kilka takich
wierszy znalazo si na pycie confetti. Jak miabym wskaza jeden dwikowy wiersz
jednosowny, to chyba moim ulubionym jest nakerotyk, czyli wiesz troszk niby
zapiewany, dodatkowo wysoko dwiku zostaa obniona, zatem moe nawet jest jaki
klimacik.

Recenzowanie poezji

Rozmawiaem ostatnio kilka razy o recenzjach. Opinie byy rne jedna, e dla
poezji dwikowej trzeba stworzy nowy typ recenzji, druga (moja) e przecie to jest
po prostu poezja, wic co za problem recenzowa wiersze dwikowe. Trzecia, e jeli
chodzi o tre, to mona stosowa oglnopoetyckie wymogi czy te po prostu recenzowa
jak s recenzowane drukowane utwory poetyckie, ale warto take zwraca uwag na
wymiar muzyczny/brzmieniowy, i nie traktowa go tylko jako zagadnienia marginalnego,
ale jako wany (czasem bardzo wany) aspekt wiersza.

21
 Wiadomo, e opinie i recenzje poezji (w tym poezji wykonywanej na gos)
towarzysz poezji od dawna, w wielu krajach poezja dwikowa idca w stron poezji
konkretnej czy te np. nawizujca do dadaizmu take jest recenzowana. Czyli nie
chodzi tu o odkrywanie czego, tylko po prostu o robienie.

Teatr ciszy

Staram si unika teatralnoci, wolabym skupi si na poezji, jednak czasem teatr

po prostu mnie wchania.
W teatrze ciszy chodzi o zwrcenie uwagi na wizualny aspekt wykonywania poezji
dwikowej. Wiem, e to brzmi miesznie, mona sobie w kocu wyczy dwik i
oglda aktorw wykonujcych poezj dwikow... no i m.in. wanie o to chodzi.
Dostrzec z jakimi widzianymi zjawiskami zwizana jest poezja dwikowa, ale take
mowa, piew i podobne zjawiska czce si z gosem.
Nagraem par szkicw (filmikw), gdzie w ciszy co mwi, co krzycz,
gestykulujc i reagujc na reakcje suchaczy jednak ani nie jestem zadowolony z
efektw, ani idea teatru ciszy nie zostaa w nich w peni ukazana. Uznaem, e lepiej
bdzie jak poprosz Was o wyobraenie sobie, jak ludzie gadaj, ale tego nie sycha.
Gdyby to poprowadzi dalej, oczywicie mona sfilmowa ruchy strun gosowych
albo podda analizie np. ruchy czsteczek powietrza. W kadym razie uznaem, e
wykonywanie poezji dwikowej moe rwnie wyglda ciekawie, ale przede
wszystkim, e s chwile, gdzie a chce si doda okrelony wiersz dwikowy do danych
zachowa.

Odezwa (czyli pierwszy wpis na moim blogu o poezji dwikowej)

Czytam w kolejnych miejscach, e poezja dwikowa w Polsce nie istnieje, e nie jest
rozwinita, e to co, czym si ludzie nie interesuj. Takie stwierdzenia s moim zdaniem
krzywdzce. Od okoo trzydziestu lat uprawiam poezj dwikow, wydaj tomiki z
wierszami dwikowymi, nagrywam, od czasu do czasu wystpuj. Odbiorcy te s,
niektre dziea si podobaj, w kadym razie jakie ycie poezji dwikowej u nas moe
jednak istnieje.

Poza tym, jeli kolejna osoba wypowiadajca si w temacie zdaje si smuci niewielkim
zainteresowaniem poezj dwikow, to moe warto zmieni ten stan rzeczy? Wystarczy
otworzy si na poezj dwikow, wsucha si w wiat, w otoczenie, w twrczo. Czyli
warto zmieni nastawienie odbiorcw suchaczy/czytelnikw, krytykw. Przede
wszystkim zacznijmy od samych siebie suchajmy, twrzmy, recenzujmy, promujmy.
Ale take, twrzmy rodowisko wymieniajmy si informacjami, wydawajmy pyty,
organizujmy wydarzenia, i w ogle wspierajmy pozytywne zjawiska zwizane z poezj
dwikow!

22