Linie

elektroenergetyczne
najwyszych napi
Informator dla administracji
publicznej i spoeczestwa

Folder informacyjny
 Linie
Autorzy publikacji cakowicie wypenili zadanie przed nimi postawione. W przystpny sposb uzmysowili spoeczestwu
konieczno rozbudowy sieci elektroenergetycznej, wskazali na moliwoci efektywnego udziau w procesie decyzyjnym
zwizanym z budow lub modernizacj linii elektroenergetycznych. Informacje zawarte w publikacji powinny rwnie
elektroenergetyczne
najwyszych napi
uspokoi osoby zaniepokojone ewentualnymi negatywnymi skutkami ekspozycji na pola czy haas, poniewa
obiektywnie przedstawiaj wyniki dotychczasowych bada naukowych dotyczcych tego zagadnienia.

dr hab. Marek Zmylony, prof. IMP

Kierownik Zakadu Ochrony Radiologicznej Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dra J. Nofera w odzi Informator dla administracji
publicznej i spoeczestwa

Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A.

ul. Warszawska 165
05-520 Konstancin-Jeziorna
tel.: +48 22 242 26 00 Folder informacyjny
fax: +48 22 242 22 33
www.pse.pl
Linie
Autorzy publikacji cakowicie wypenili zadanie przed nimi postawione. W przystpny sposb uzmysowili spoeczestwu
konieczno rozbudowy sieci elektroenergetycznej, wskazali na moliwoci efektywnego udziau w procesie decyzyjnym
zwizanym z budow lub modernizacj linii elektroenergetycznych. Informacje zawarte w publikacji powinny rwnie
elektroenergetyczne
najwyszych napi
uspokoi osoby zaniepokojone ewentualnymi negatywnymi skutkami ekspozycji na pola czy haas, poniewa
obiektywnie przedstawiaj wyniki dotychczasowych bada naukowych dotyczcych tego zagadnienia.

dr hab. Marek Zmylony, prof. IMP

Kierownik Zakadu Ochrony Radiologicznej Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dra J. Nofera w odzi Informator dla administracji
publicznej i spoeczestwa

Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A.

ul. Warszawska 165
05-520 Konstancin-Jeziorna
tel.: +48 22 242 26 00 Folder informacy
fax: +48 22 242 22 33
www.pse.pl
Od Recenzenta
Przedstawiona mi do recenzji publikacja (nazywana dalej Informatorem) wypenia dotkliw luk wprocesie in-
westycyjnym zwizanym zmodernizacj lub budow linii elektroenergetycznych najwyszych napi. Poniewa
przepisy prawa wyznaczaj spoeczestwu ogromn rol wpowyszym procesie, konieczne jest dostarczenie wa-
dzom samorzdowym, administracyjnym azwaszcza bezporednio zainteresowanym wacicielom posesji, przez
ktre projektowana linia ma przebiega, odpowiedniej wiedzy o samym procesie, a take o potencjalnych za-
groeniach, jakie linie mog ze sob nie. Szczeglnie ten problem wostatnich latach sta si przyczyn nasila-
nia si obaw spoecznych opotencjalne zagroenie dla zdrowia. Drog do uspokojenia spoeczestwa wydaje si
by upowszechnienie rzetelnej wiedzy na temat oddziaywania biologicznego pl elektromagnetycznych (PEM)
wrd szeroko rozumianej populacji. Tymczasem stan wiedzy na temat wielkoci PEM wystpujcych wrodowi-
sku komunalnym, mechanizmw ich dziaania oraz ewentualnych skutkw biologicznych izdrowotnych, zmie-
nia si bardzo szybko ijest trudny do ledzenia przez osoby niezwizane zawodowo zt dziedzin nauki. Speku-
lacje dotyczce oddziaywania PEM opieraj si gwnie na doniesieniach dostpnych wInternecie, gdzie infor-
macje ztej dziedziny oduej wartoci naukowej nale niestety do rzadkoci. Analizujc treci zawarte wInforma-
torze zprzyjemnoci stwierdzam, e wzasadzie mog podpisa si pod pogldami Autorw na ten temat. Rze-
czywicie, aktualny stan wiedzy nie pozwala na definitywne rozstrzygnicie pytania oszkodliwo obiektw elek-
troenergetycznych, jednake wikszo dobrze zaplanowanych iwykonanych bada pokazuje, e oile taka szko-
dliwo wystpuje to jest niewielka inieporwnywalna zwieloma innymi zagroeniami niesionymi przez wsp-
czesn cywilizacj. Nie oznacza to oczywicie, e mona j bagatelizowa. Proces uzgadniania przebiegu linii po-
winien wic by prowadzony przy zastosowaniu zasady ostronoci, tak by PEM na ktre naraeni s mieszkacy
byo jak najmniejsze.

Oczywicie wpublikacji zawarte s nie tylko informacje owpywie linii na zdrowie czowieka ina rodowisko na-
turalne. Wczci wstpnej Autorzy wsposb przystpny iprzejrzysty omawiaj gwne elementy Krajowego Sys-
temu Elektroenergetycznego na tle systemw europejskich (zaczona mapa Europy znaniesionymi systemami li-
nii elektroenergetycznej pokazuje zapnienia Polski wtej dziedzinie, co przekonywujco uzasadnia konieczno
jego rozwoju dla zapewnienia bezpieczestwa energetycznego caego obszaru kraju) iprzedstawiaj plany roz-
woju systemu elektroenergetycznego wPolsce wnajbliszych latach. Dostarczaj czytelnikowi take podstawo-
wej wiedzy na temat rodzajw linii elektroenergetycznych, zjawisk fizycznych jakie wich pobliu wystpuj, roz-
kadw PEM wich otoczeniu (iinnych uciliwych czynnikw zwizanych zich dziaaniem, np. haasu) oraz przed-
stawiaj rozwizania techniczne izaoenia projektowe suce ochronie rodowiska przed ich oddziaywaniem.

Jeszcze raz podkrelam du zalet publikacji jak jest jzyk, ktrym posuguj si Autorzy stosunkowo prosty
izrozumiay dla kadego, przy czym stwierdzam zprzyjemnoci, e przekazywana czytelnikowi wiedza nie jest
nadmiernie szczegowa.

Zasadnicz czci publikacji s informacje na temat przepisw regulujcych proces inwestycyjny zwizany zmo-
dernizacj czy budow linii elektroenergetycznych oraz przebywanie ludzi wich pobliu. Dziki powyszym infor-
macjom, zarwno mieszkacy jak iich przedstawiciele we wadzach samorzdowych, uzyskuj skondensowan
wiedz, ktra umoliwi im efektywny udzia wuzgadnianiu trasy przebiegu linii.

Podsumowujc: uwaam, e Autorzy publikacji Linie elektroenergetyczne najwyszych napi. Informator dla
administracji publicznej ispoeczestwa cakowicie wypenili zadanie przed nimi postawione, tzn. wprzystp-
ny sposb uzmysowili spoeczestwu konieczno rozbudowy sieci elektroenergetycznej, wskazali na moliwo-
ci efektywnego udziau wprocesie decyzyjnym zwizanym zbudow lub modernizacj linii elektroenergetycz-
nych. Informacje zawarte wpublikacji powinny rwnie uspokoi osoby zaniepokojone ewentualnymi negatyw-
nymi skutkami ekspozycji na pola czy haas, poniewa obiektywnie przedstawiaj wyniki dotychczasowych bada
naukowych dotyczcych tego zagadnienia.

dr hab. Marek Zmylony, prof. IMP

Kierownik Zakadu Ochrony Radiologicznej Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dra J. Nofera wodzi
Autorzy
Prof. dr hab. Krzysztof Doowy, biolog, fizyk, chemik, specjalista z zakresu
biofizyki ielektrofizjologii. Kierownik Katedry Fizyki Szkoy Gwnej Gospodarstwa
Wiejskiego. Wieloletni stypendysta w Bostonie i Nashville, USA, Glasgow i Cardiff,
Wielka Brytania oraz Espoo, Finlandia. Pose na Sejm II kadencji. Autor licznych
publikacji. Popularyzator nauki.
Dr hab. in. Andrzej Kraszewski, profesor Politechniki Warszawskiej na Wydziale
Inynierii rodowiska, jest specjalist w zakresie oddziaywania energetyki
i przedsiwzi infrastrukturalnych na rodowisko. Prowadzi badania w zakresie
metodologii ocen oddziaywania na rodowisko, oddziaywania systemw
energetycznych na rodowisko, roli konfliktu w podejmowaniu decyzji. W latach
2010-2011 peni funkcj ministra rodowiska. Autor licznych publikacji iopracowa
wdroonych wprzemyle iadministracji publicznej.
Mgr in. Stefan Rycki, elektryk. Ma w swoim dorobku laboratoryjne badania
wpywu impulsowego pola elektrycznego na ywe komrki a take pomiary pl
elektromagnetycznych w rodowisku. Specjalista w dziedzinie oddziaywania
infrastruktury elektroenergetycznej iradiowej na otoczenie. Zajmuje si kwestiami
normalizacji iaspektami formalno-prawnymi wtym zakresie. Autor wielu publikacji.
Spis treci
8 Czego si dowiesz ztego informatora?
9 Cywilizacja elektrycznoci
12 System elektroenergetyczny jak to dziaa?
12 rda energii wKrajowym Systemie Elektroenergetycznym
15 Przesyanie energii ijej dystrybucja
18 Zarzdzanie Krajowym Systemem Elektroenergetycznym: Krajowa Dyspozycja Mocy
18 Rozwj Krajowego Systemu Elektroenergetycznego dlaczego jest konieczny?
22 Jak odbywa si przesyanie energii elektrycznej?
23 Konstrukcja linii przesyowej
26 Budowa stacji elektroenergetycznych
28 Budowa sieci rozdzielczych
30 Pola wotoczeniu linii elektroenergetycznych
30 Pole elektryczne imagnetyczne
32 Pole elektryczne ipole magnetyczne wotoczeniu linii elektroenergetycznych
38 Pomiary imodelowanie pl elektromagnetycznych
39 Haas izaburzenia radioelektryczne
40 Sposoby zmniejszania natenia pola elektromagnetycznego, haasu iulotu
42 Oddziaywanie linii elektroenergetycznych na zdrowie ludzi ina rodowisko
43 Oddziaywanie pola elektromagnetycznego na zdrowie czowieka
50 Oddziaywanie linii najwyszych napi na rodowisko spoeczne
57 Oddziaywanie linii najwyszych napi na rodowisko przyrodnicze
60 Standardy iprzepisy prawa przy projektowaniu infrastruktury przesyowej
60 Dopuszczalne wartoci natenia pola elektrycznego imagnetycznego
62 Normy techniczne obowizujce napowietrzne linie elektroenergetyczne
63 Dlaczego wnaszej gminie? Planowanie, budowa iuruchamianie linii najwyszych napi
63 Od polityki rozwoju kraju do planu rozwoju sieci przesyowej
66 Planujemy now lini najwyszych napi
70 Zanim rozpocznie si budowa
77 Budowa linii przesyowej iprzekazanie jej do eksploatacji
80 Sownik wyrae i terminw uytych w publikacji
82 Literatura wykorzystana wpracy
84 Indeks wyrae i terminw
 Czego si dowiesz ztego
informatora?
By moe wanie dowiedziae si, e wTwoim s- PSE S.A. jest spk bdc w 100% wasnoci
siedztwie planowana jest budowa nowej linii naj-
wyszych napi. Zapewne wpierwszym odruchu
nie jeste ztego powodu zadowolony, masz ch
protestowa. Dlaczego wanie tutaj? Czy to jest
bezpieczne dla zdrowia? Czy nie bdzie mi prze-
szkadza haas, ktry podobno taka linia emitu-
je? Czy dalej bd mg korzysta zradia itelewizji
bez zakce? Czy rodowisko przyrodnicze nie ule-
gnie zniszczeniu? Czy bd nadal mg uprawia
swoj ziemi tak jak dotychczas? Iwreszcie taka
pikna okolica, czy to wanie tutaj musz mi bu-
dowa wysokie supy, ktre bd musia codzien-
nie oglda? To zrozumiae, e masz wtpliwoci
ie zadajesz pytania. Wniniejszej publikacji posta-
ramy si na nie odpowiedzie.
Z elektrycznoci codziennie korzysta kady z nas.
Trudno sobie wyobrazi nasze ycie bez energii
elektrycznej. Ju nawet nie chodzi oto, e wprzy-
padku braku prdu nie mona obejrze ulubione-
go programu wtelewizji, ale zaspokojenie niemal
kadej potrzeby czowieka wie si zwykorzysty-
waniem energii elektrycznej, wtym funkcjonowa-
nie komunikacji, cznoci, szpitali, stray poar-
nej iwielu innych instytucji opodstawowym zna-
czeniu dla naszego ycia i bezpieczestwa. Do-
stpno oraz bezpieczestwo dostaw przesya-
nej energii elektrycznej wpywaj rwnie na mo-
liwo rozwoju Twojej gminy czy Twojego woje-
wdztwa, co ma znaczenie dla powstawania no-
wych miejsc pracy.
Za pewno ibezpieczestwo dostaw energii elek-
trycznej odpowiedzialne s Polskie Sieci Elektro-
energetyczne S.A. (PSE S.A.), ktre s operatorem
systemu przesyowego na obszarze naszego kraju.
8 9
Korzyci wynikajce z cigej dostawy energii
Skarbu Pastwa.
Rozwijajca si polska gospodarka potrzebuje co-
raz wicej energii ito pomimo bardziej efektywne-
go jej uywania, dlatego wkrtkim czasie koniecz-
ne bdzie wybudowanie ok. 4600km nowych linii
przesyowych najwyszych napi [1]. W naszym owietlenia ulic, brak sygnalizacji wietlnej kieru-
kraju nie ma pustych, rozlegych terenw, gdzie lo-
kalizacja linii elektroenergetycznych nikomu by nie
przeszkadzaa. Nowe linie przesyowe, tam gdzie
jest to moliwe, prowadzone s na znacznych du-
gociach przez tereny wolne od zabudowa, cza-
sami jednak pojawi si w ssiedztwie wielu na-
szych miast i osiedli. Dlatego wanie wane jest,
aby dowiedzia si jak najwicej o dziaajcym
wPolsce systemie elektroenergetycznym iotym,
jakie korzyci dla Ciebie iTwojej okolicy, atake dla
spoeczestwa i gospodarki wi si z budow
nowych linii przesyowych.
Ta publikacja pomoe znale odpowiedzi na wiele
nurtujcych Ci pyta iwtpliwoci.
Cywilizacja elektrycznoci
startw ildowa samolotw. Podobnie jest rw-
elektrycznej s tak powszednie, e na co dzie nie zograniczeniami wruchu kolejowym wprzy-
moemy ich nie dostrzega. Dopiero rozlege padku braku funkcjonowania systemu sygnaliza-
awarie spowodowane wichur, powodzi lub ze- cji ibezpieczestwa ruchu pocigw.
rwaniem przewodw linii zasilajcej nasze mia-
sto, ktre cho zdarzaj si rzadko, potrafi kom- Bez powyszych dbr czowiek jest wstanie prze-
pletnie sparaliowa nasze codzienne ycie. Brak y przez kilka dni, ale pamita naley, e brak
dostaw energii elektrycznej ogranicza rwnie
jcej ruchem ulicznym, brak moliwoci uzupe- moliwo normalnego dziaania policji, stray
nienia zapasw ywnoci i paliwa z powodu za- poarnej i lokalnej stacji pogotowia ratunkowe-
mknicia sklepw istacji benzynowych, brak dzia- go. Wszpitalach znajduje si aparatura medycz-
ajcej komunikacji miejskiej i kolei elektrycznej na ratujca ycie nowo narodzonym dzieciom,
to tylko niektre przykady pokazujce, jak bar- aparatura diagnostyczna i urzdzenia umoli-
dzo nasze codzienne ycie jest zalene od ener- wiajce dokonywanie zabiegw chirurgicznych,
gii elektrycznej. Dodajmy do tego konieczno ktre to urzdzenia nie mog funkcjonowa bez
wstrzymania ruchu lotniczego zpowodu niedzia- staego zasilania elektrycznego. Przykadem ta-
ajcych radarw i innych urzdze zapewnia- kich sytuacji moe by awaria, ktra miaa miej-
jcych bezpieczestwo ruchu w powietrzu oraz sce wSzczecinie w2008 roku. Awaria trwaa na
Szczecin bez prdu
Mieszkacy Szczecina iokolic zmagali si zawari prdu przez cay wtorek. Awari spowodowaa... natura, czy-
li obfite opady niegu zdeszczem, pod ktrego ciarem zaamay si supy energetyczne. Gdyby chocia jed-
na zczterech linii najwyszych iwysokich napi zasilajcych lewobrzen cz Szczecina opara si ciarowi
mokrego niegu, lokalne elektrociepownie mogyby pracowa normalnie.
Powrt do przeszoci
WSzczecinie zapanowa chaos. Nie jedziy pocigi, autobusy, pozamykano urzdy iwikszo sklepw. Przed
tymi otwartymi ustawiay si natomiast dugie kolejki, szczeciskie szpitale pracoway jak na ostrym dyurze.
Ale jak podkrelay wadze miejskie od pocztku bezpieczestwo pacjentw nie byo zagroone. Straa-
cy uyczyli placwkom zastpczych agregatw. Wniektrych placwkach odwoano jednak planowe zabiegi.
Wdwch szpitalach wystpiy problemy zdostawami wody, co uniemoliwio prac stacji dializ, ale dowiezio-
no im wod beczkowozami...
TVN 24, 9 kwietnia 2008 roku
 szczcie tylko jeden dzie. Szpitale, lotniska
iinne wane dla naszego bezpieczestwa insty-
tucje mog by wyposaone we wasne zasilanie
awaryjne w postaci agregatw prdotwrczych
pozwalajcych przez pewien czas na samowy-
starczalno energetyczn. Czas ten zwykle wy-
korzystuje si np. do ewakuacji szpitala.
Mao jest spraw rwnie wanych w procesach
rozwoju polskiej gospodarki jak zmniejszanie
bezrobocia. Przedsibiorca, ktry szuka terenu,
by otworzy nowy zakad produkcyjny dajcy
zatrudnienie wielu ludziom, oprcz dostpno-
ci surowca zwraca uwag na dwie gwne kwe-
stie: moliwoci komunikacyjne i dostpno
energii elektrycznej dajcej pewno zasilania.
Bez gwarancji cigej dostawy energii elektrycz-
nej w naszej gminie lub naszym wojewdztwie
inwestor nie zdecyduje si na budow zaka-
du, ktry zapewni nowe miejsca pracy oraz za-
sili budet gminy poprzez wpywy z podatkw.
Dostpno energii elektrycznej pozwala na roz-
wj lokalnych firm budowlanych, placwek han-
dlowych, rolnictwa, placwek kultury i rozryw-
ki, gastronomii iwielu innych, co jest warunkiem
koniecznym do wzrostu dobrobytu wnaszym re-
gionie.
Spoeczestwo jest tym bogatsze, im bardziej roz-
winita jest jego gospodarka. W Polsce dopiero
od 25 lat gospodarka moe normalnie si rozwi-
ja, azaledwie od 10 lat jestemy czonkiem Unii
Europejskiej, co dodatkowo przyspiesza nasz roz-
wj gospodarczy.
Rozwj gospodarczy przyczyni si do wycofa-
nia wielu energochonnych technologii wytwa-
rzania dbr i usug na rzecz technologii energo-
oszczdnych, jednak rozwijajcej si gospodarce
potrzebne s wci nowe rda energii elektrycz- zaledwie zwolniy tempo wzrostu zuycia ener-
nej oraz nowa infrastruktura niezbdna do prze-
sania energii wszdzie tam, gdzie ju niebawem
zacznie jej brakowa, np. wniektrych regionach
pnocnej Polski, wWarszawie iokolicach oraz na
Lubelszczynie.
Ilo wytworzonej i zuytej energii elektrycznej
mierzy si w skali gospodarki w terawatogodzi-
nach (TWh). Terawatogodzina to miliard kilowa-
togodzin. Tyle energii wystarczyoby, by arwka
100-watowa palia si nieprzerwanie przez 10 mi- Ju niedugo pierwsze elektryczne autobusy
liardw godzin. komunikacji zbiorowej pojawi si na ulicach
naszych miast, Warszawa ju rozstrzygna
W tabeli 1. przedstawiono ilo energii elek- przetarg na pierwsze 10 takich autobusw.
trycznej wytworzonej przez krajowe elektrownie Zaczniemy te z czasem uywa samochodw
wporwnaniu zenergi elektryczn wytworzon elektrycznych. W Europie ich sprzeda w cigu
przez inne kraje Europy. ostatnich lat podwaja si kadego roku. Eksperci
szacuj, e za 10 lat ju 10% samochodw uyt-
Polska ma jeszcze wiele do zrobienia wdziedzinie kowanych wEuropie bd stanowi samochody
efektywnoci energetycznej, ktra pozwala wy- elektryczne.
twarza dochd narodowy przy zuyciu mniej-
szej iloci energii. Sama efektywno jednak nie Nasza cywilizacja to cywilizacja elektrycznoci. Wmiar jej
wystarczy. Przykady innych europejskich gospo- rozwoju bdziemy potrzebowa coraz wicej energii elektrycz-
darek dowodz, e najbardziej rozwinite kraje nej. Uczmy si j uytkowa racjonalnie iwytwarza wtaki
sposb, by jak najmniej zanieczyszcza rodowisko naturalne.
gii elektrycznej i mimo poziomu, ktry osign-
y, zuycie energii jest wnich nadal wysokie. Na- Wytworzona energia powinna by dostarczona wszdzie
ley przy tym pamita, e spadek tempa wzrostu tam, gdzie jest potrzebna ludziom i niezbdna dla naszej
zuycia energii jest jednak wczci spowodowa- gospodarki. Tylko budowa nowoczesnej sieci przesyo-
ny przenoszeniem si caych gazi przemysu do wej idystrybucji energii pozwoli na wiksz niezawodno
krajw azjatyckich. W Polsce rwnie przewidu- dostaw energii elektrycznej do kadego odbiorcy. Pewno
je si rozwj przemysu iusug, dlatego nam rw- dostaw energii przy tak szerokim jej zastosowaniu jest klu-
nie potrzebne bd nowe moce wytwrcze itym czowym zagadnieniem dla naszego kraju.
samym nowe linie przesyowe suce do przesa-
nia wytworzonej energii.

Wytworzona energia elektryczna (TWh)

Przyrost (%)
2000 2012
Niemcy 538,5 592,7 10,1%
Francja 516,9 539,2 4,3%
Wielka Brytania 360,8 345,8 -4,2%
Wochy 263,3 287,8 9,3%
Hiszpania 214,4 286,6 33,7%
Szwecja 141,6 162,8 15,0%
Polska 132,2 147,6 11,6%
Holandia 86,0 98,6 14,7%
Czechy 68,0 81,1 19,3%

Tabela 1. Energia elektryczna netto wytworzona wwybranych pastwach UE wlatach 2000 i2012 oraz
przyrost produkcji wtym okresie wodniesieniu do roku 2000. rdo: Eurostat 2014

10 11
 System elektroenergetyczny
jak to dziaa?

System wytwarzania, przesyu, dystrybucji iodbio- co umoliwia midzynarodow wymian energii

ru energii elektrycznej to system elektroenergetycz- elektrycznej, jak rwnie zapewnia moliwo do-
ny. Ma go kade rozwinite pastwo na wiecie starczania energii elektrycznej od krajw ssiadu-
iwkadym takim pastwie naley on do tzw. infra- jcych wprzypadku wystpienia powanych awa-
struktury krytycznej, najpilniej strzeonego rodza- rii. Poniej przedstawiono opis Krajowego Syste-
ju infrastruktury, ktra ma podstawowe znacze- mu Elektroenergetycznego (KSE) wraz zzasadami
nie dla funkcjonowania spoeczestwa, gospodar- jego funkcjonowania. Zarysowano rwnie plany
ki ipastwa. Systemy elektroenergetyczne pastw rozbudowy KSE wperspektywie nastpnych kilku-
Unii Europejskiej s coraz lepiej powizane ze sob, nastu lat.

rda energii wKrajowym Systemie Elektroenergetycznym
Energia elektryczna wytwarzana jest w elek-
trowniach. Pierwsze polskie elektrownie byy
zasilane wglem i zostay wybudowane pod
koniec XIX wieku. Uruchomienie pierwszej
elektrowni wWarszawie, na Powilu, nastpio
w 1903 roku. Bya to elektrownia opalana w-
glem. Rwnie i obecnie podstawowymi r-
dami energii w Polsce s systemowe elektrow-
nie cieplne. Okrelenie systemowe zwiza-
ne jest z tym, e stanowi one podstaw sys-
temu elektroenergetycznego, z kolei okrelenie
elektrownie cieplne wynika z pierwotnego
rda, zktrego czerpie si energi, jakim jest
przede wszystkim wgiel kamienny lub brunat-
ny. W elektrowni cieplnej wgiel spalany jest
wkotach energetycznych, wktrych wytwarza
si par wodn pod wysokim cinieniem. Para
wodna jest kierowana na opatki turbin, ktre
obracajc si, napdzaj generator produkuj-
cy energi elektryczn. Taki zesp prdotwr-
czy nazywa si turbogeneratorem. Elektrownie,
ktrych gwnym celem jest produkcja energii
elektrycznej na potrzeby KSE, nazywa si elek-
trowniami zawodowymi.
Rysunek 1. Blok omocy 858MW wElektrowni Bechatw. Fot. PGE S.A. (http://www.pgegiek.pl).
W Polsce mamy take sporo elektrowni przemyso- Elektrownie cieplne opalane wglem to obecnie zwrci uwag, e w cigu ostatnich dwch lat
wych, ktre wytwarzaj energi na potrzeby wiel- najtasze rdo energii elektrycznej, jednak nasz ilo wyprodukowanej zielonej energii wzrosa po-
kich zakadw przemysowych, za nadwyki ener- kraj jako czonek Unii Europejskiej zobowiza si nad dwukrotnie.
gii dostarczaj do KSE. Niektre bloki wspcze- do redukcji emisji dwutlenku wgla (CO2) ido roz-
snych zawodowych i przemysowych elektrowni woju odnawialnych rde energii (OZE) [2]. Po- Energia elektryczna wytwarzana w elektrowniach
cieplnych mog by zasilane gazem lub paliwami zwalaj one na oszczdzanie zasobw paliw ko- wiatrowych ifotowoltaicznych jest na razie drosza
ropopochodnymi. Jeli nadzieje na wydobycie gazu palnych i znaczn redukcj emisji przede wszyst- od energii produkowanej wsposb konwencjonal-
upkowego ze z krajowych si speni, to gaz jako kim dwutlenku wgla, ale ipyw, zwizkw siar- ny, tj. zwgla.
rdo energii bdzie mona uzna za wan per- ki oraz tlenkw azotu[3]. Wpolskim systemie elek-
spektyw dla elektroenergetyki. Na razie jednak trowni zawodowych najwiksze znaczenie wrd Rozwj elektrowni wiatrowych ifotowoltaicznych
elektrownie zawodowe pracujce przy wykorzysta- wykorzystywanych OZE ma spalanie biomasy oraz nastpuje szybko iwymaga rwnie ztego powo-
niu bkitnego paliwa to jedynie 2,42% zainstalo- jej wspspalanie zwglem. du rozbudowy sieci przesyowej tak, aby umoliwi
wanej mocy (zob. rys. 2b). Polska elektroenergetyka odbir wyprodukowanej przez OZE energii.
zawodowa oparta jest, jak ju wspomniano, na spa- Kolejne odnawialne rda energii, ktre w cigu
laniu wgla kamiennego ibrunatnego. W2013 roku ostatniej dekady pojawiy si w systemie elektro- Do odnawialnych rde energii nale rwnie
a 87% energii otrzymano ze spalania tego paliwa energetycznym, to elektrownie wiatrowe oraz na elektrownie wodne: przepywowe, zbiornikowe
(zob. rys. 2). Polska ma jeszcze znaczce zasoby tego razie jeszcze wniewielkiej iloci elektrownie foto- i szczytowo-pompowe. W 2013 roku zawodowe
surowca, ktry do chwili obecnej jest najpewniej- woltaiczne ibiogazownie. W2013 roku udzia ener- elektrownie wodne dostarczyy do KSE 2,76 TWh,
szym zzasobw gwarantujcych nam bezpiecze- gii elektrycznej pochodzcej z OZE w krajowej co stanowi 1,7% wytworzonej energii (zob. rys. 2b).
stwo energetyczne. Najwikszy jak dotd wPolsce sprzeday energii elektrycznej odbiorcom koco-
blok energetyczny wykorzystujcy energi ze spala- wym wynis ok. 12,15%. Pozwolio to dotrzyma Struktura wszystkich rde ze wzgldu na zainsta-
nia wgla brunatnego zosta uruchomiony we wrze- procentowy udzia energii elektrycznej pocho- lowan moc i wyprodukowan energi w Krajo-
niu 2011 roku w Elektrowni Bechatw i ma moc dzcej z OZE, wymagany w rozporzdzeniu Mini- wym Systemie Energetycznym jest przedstawiona
858MW (zob. rys. 1). stra Gospodarki zdnia 18.10.2012 roku [4]. Warto na rys. 2.

12 13
 5,64%
Elektrownie zawodowe pracujce wKSE nie s nie- obniao to koszty transportu, zatem wikszo
6,67%
3,63% stety rozoone rwnomiernie na terenie kraju, z nich zlokalizowana jest w poudniowej czci
1,7%
9,12% co zaprezentowane zostao na rys. 3. Elektrownie kraju. Powoduje to jednak konieczno budowy
1,94%
byy wprzeszoci budowane blisko miejsc, gdzie linii przesyowych, by moliwe byo dostarczenie
51,59% 52,04% wydobywa si wgiel kamienny ibrunatny, gdy energii do odbiorcw wpnocnej czci kraju.
5,78%

2,43%
Przesyanie energii ijej dystrybucja
Przesyanie energii elektrycznej na due odlego- 60kV znajduj zastosowanie wlokalnych sieciach
ci wymaga wykorzystania napowietrznych linii rozdzielczych. WPolsce najczciej uywa si do
24,41% 35,05% elektroenergetycznych wysokich i najwyszych tego celu linii 15kV. Wedug stanu na 31 grudnia
napi. System przesyowy skada si gwnie zli- 2015 roku w Krajowym Systemie Elektroenerge-
nii najwyszych napi, ktre s podstawowym tycznym przede wszystkim stosowane s napo-
Elektrownie na wgiel kamienny Elektrownie na wgiel brunatny
elementem kadego systemu elektroenergetycz- wietrzne linie najwyszych napi:
Elektrownie gazowe Elektrownie zawodowe wodne
nego, ale rwnie linii wysokiego napicia. Na ra-
rda wiatrowe i inne odnawialne Elektrownie przemysowe
zie nie ma innych rozwiza pozwalajcych na zz 400kV, obecnie ocznej dugoci 5984km,
rwnie efektywny przesy energii elektrycznej na zz 220kV, obecnie ocznej dugoci 7971km.
due odlegoci. Osobnym problemem jest zasi-
Rysunek 2. Struktura rde ze wzgldu na zainstalowan moc (a) iwyprodukowan energi (b) wKra-
lanie wielkich aglomeracji miejskich. Potrzebuj Eksploatowane jest rwnie podmorskie pocze-
jowym Systemie Energetycznym. Stan na 31.12.2013 roku.
one szczeglnie duo energii elektrycznej, a lo- nie elektroenergetyczne ze Szwecj. Poczenie
rdo: PSE S.A.
kalizacja na ich terenie elektrowni cieplnych ze to ma dugo 254 km i pracuje pod staym na-
wzgldu na ich uciliwo dla rodowiska nie piciem 450kV. Rozmieszczenie sieci elektroener-
jest praktykowana. Cz zaglomeracji miejskich getycznych najwyszych napi w KSE pokazuje
Gdask czerpie energi elektryczn z elektrociepow- mapa przedstawiona na rys. 4. Uwidoczniono na
ni, ktrych gwnym zadaniem jest wytwarzanie niej wzy, wktrych poszczeglne linie najwy-
Olsztyn
ciepa, lecz mog one rwnoczenie wytwarza szych napi zaczynaj si ikocz lub gdzie -
Szczecin energi elektryczn. Taka rwnoczesna produk- cz si ze sob. Wzy te to stacje elektroenerge-
cja energii cieplnej i elektrycznej nazywana jest tyczne czce poszczeglne linie przesyowe
Biaystok
Bydgoszcz
kogeneracj ijest najbardziej efektywnym sposo- tworzce wsplnie sie elektroenergetyczn naj-
Gorzw bem wykorzystywania energii pierwotnej zawar- wyszych napi. W Krajowym Systemie Elektro-
Wielkopolski
tej wwglu lub wgazie. Zwykle jednak to nie wy- energetycznym mamy obecnie 106 stacje elektro-
Pozna
Warszawa
starcza. Napowietrzne linie elektroenergetyczne energetyczne najwyszych napi.
najwyszych napi przesyaj energi elektrycz-
d n z odlegych elektrowni na przedmiecia wiel- Pracujce w elektrowniach turbogeneratory wy-
kich miast, gdzie jest ona transformowana do ni- twarzaj prd elektryczny najczciej pod napi-
Lublin szych napi i sieciami rozdzielczymi rozprowa- ciem 512 kV. Stacje elektroenergetyczne zbu-
Wrocaw
dzana do odbiorcw. dowane przy elektrowniach podwyszaj napi-
Kielce
Opole
cia zpoziomu napicia wytwarzanego przez ge-
powyej 1 GW Linie elektroenergetyczne najwyszych na- nerator do poziomu napicia wsieci przesyowej,
Katowice
pi (NN) to linie o napiciach 220 kV i 400 kV jest to zazwyczaj 110kV, 220kV lub 400kV. Zmia-
0,5 do 1 GW Krakw Rzeszw
lub wyszych; su do przesyania energii na na napicia przesyania energii elektrycznej na
0,2 do 0,5 GW due odlegoci, poniewa pozwalaj na ogra- napicie nisze odbywa si rwnie na stacjach
poniej 0,2 GW niczenie strat energii zwizanych z jej przesy- elektroenergetycznych odlegych od elektrowni
em. Jeeli energia jest przesyana bliej, sto- nieraz owiele kilometrw. Energia wyprowadza-
suje si linie wysokiego napicia (WN) 110 kV, na jest z tych stacji liniami wysokiego napicia
z kolei linie redniego napicia (SN) od 1 kV do 110 kV, ktre przesyaj wytworzon energi do
Rysunek 3. Lokalizacja elektrowni zawodowych wKSE.
rdo: cire.pl

14 15
 kolejnych stacji elektroenergetycznych, gdzie na- mog zarwno przetwarza napicie z niszego elektroenergetyczne s miejscami, gdzie mona system przesyowy wymaga rozwoju. Jeszcze do-
picie jest dalej obniane, czyli transformowane na wysze, jak i odwrotnie z wyszego na ni- doprowadzi linie elektroenergetyczne zrnych bitniej pokazuje to rys. 5., na ktrym wida plan
do redniego napicia, najczciej 15kV. Energia sze. Transformatory elektroenergetyczne najwy- kierunkw, np. zinnych stacji zasilanych przez al- sieci przesyowych Polski wporwnaniu zinnymi
o napiciu 15 kV zasila wspomnian poprzednio szych iwysokich napi to urzdzenia duych roz- ternatywne rda. Umoliwia to dokonywanie krajami wnaszej czci Europy.
sie rozdzielcz, ktra liniami redniego napicia miarw zainstalowane w stacjach elektroenerge- przecze midzy liniami przesyowymi zasilany-
doprowadza energi elektryczn do naszego mia- tycznych. Transformatory mniejszych rozmiarw, mi przez rne elektrownie, co zapewnia odbior- W przypadku braku dziaa rozwojowych polega-
sta lub naszej wsi. Tutaj ostatecznie rednie napi- ktre przetwarzaj rednie napicie na niskie, in- com energii nieprzerwane jej dostawy. Taka struk- jcych na rozbudowie sieci przesyowej stwarza
cie przetwarzane jest na niskie, czyli takie, jakie staluje si na supach wpobliu naszych domw. tura sieci przesyowej umoliwia rwnie czaso- ryzyko braku pewnoci dostaw energii oraz ogra-
mamy wnaszych domowych gniazdkach. we wyczania czci bd caoci elektrowni bez niczone moliwoci rozwoju gospodarki w wie-
Przesy idystrybucja energii wrd jej uytkowni- szkody dla odbiorcw. Pozwala to na wyczanie lu rejonach Polski. Nale do nich wojewdztwa:
Wmiastach zuwagi na gst zabudow czsto za- kw nie mog zalee od dziaania tylko jednej li- odcinkw linii elektroenergetycznych w celu ich warmisko-mazurskie, podlaskie, kujawsko-po-
stosowanie znajduj linie kablowe niskiego ired- nii przesyowej najwyszego napicia, dostarcza- konserwacji czy te szybkie przywracanie zasila- morskie, lubelskie i w znacznej mierze pomor-
niego napicia zlokalizowane pod ziemi, za na jcej energi do stacji elektroenergetycznej, po- nia wprzypadku wystpienia sytuacji awaryjnych. skie. Pnocna cz Polski zuywa trzy razy wi-
terenach wiejskich najczciej spotykamy linie niewa awaria takiej linii mogaby pozbawi do- cej energii elektrycznej, ni wytwarza si jej na
napowietrzne. staw prdu nawet miliony odbiorcw, przybie- Jeli wemie si pod uwag umiejscowienie elek- tym terenie [5]. Tam wanie wpierwszej kolejno-
rajc rozmiary prawdziwej katastrofy. Kada li- trowni przedstawione na rys. 3 oraz rozmieszcze- ci PSES.A. zaplanoway rozbudow infrastruktu-
Pozostaje jeszcze wyjani, wjaki sposb moliwa nia elektroenergetyczna wymaga te okresowe- nie sieci elektroenergetycznych najwyszych na- ry przesyowej.
jest transformacja napicia. Su do tego urz- go wyczania, aby moliwe byo przeprowadze- pi w KSE pokazane na rys. 4. wida, e polski
dzenia zwane transformatorami. Transformatory nie prac konserwacyjnych iremontowych. Stacje
ZRC

GDA ALY
SLK

DUN GBL

REC
ELK
ZYD EKB
PSE S.A. Oddzia OLS
PLC
w Bydgoszczy
OLM
Gsto sieci przesyowej na terenie Polski
GLN GRU
MON
VIE KRA JAS
BIA
ROS Gsto sieci przesyowej na terenie Europy Zachodniej
PKW BYD LMS
NAR
TEL OST
KRA stacje bdce wasnoci OSP
ZAM stacje dzielone
HCZ stacje nie bdce wasnoci OSP
GOR WLA PSE S.A. Oddzia
PLO
CZE w Warszawie
PDE MSK
PPD OLT MIL
PLE PAT SDP
Transformacje PSE S.A. Oddzia SOC
STN

750/400/110kV w Poznaniu KRM KON MOR WTO SDU

WBO BRD
LSN ZGI PIA
ZGC ADA
400/220/110kV
LES JAN
400/220kV OSR
400/110kV ZUK PAB KOZ

220/110kV POL PIO

LSY
CRN ROG PUL
220/SN PAS ROZ
CHS
HAG BEK ABR
granice Oddziaw WRC TRE
TU OSC
HIR CPC SWI
ANI KIE
KPK PSE S.A. Oddzia MKR
DBN HCZ
JOA
RAD w Radomiu ZAM
Linie 750 kV 450kV 400kV 220kV 110kV ZBK WRZ CHM
BOG GRO
istniejce PRC LOS STW
ROK
KUD BLA TCN PEL
DOB
Istniejce 400kV NAH
LAG KHK
RZE
KED KAT
JAM LUA
pracujce na 220kV HAL
SIE
WIE BYC
CHA
Istniejce 220kV MOS
KOP
BIR ATA
WAN KLA
pracujce na 110kV PRB
BGC
CZT SKA TAW
ALB KOM BUJ KRI
Stacje NOS POW PSE S.A. Oddzia
ZAP
LIS
rozdzielcze MNI w Katowicach
DAR
Elektrownie TRZ
cieplne LEM

wodne

Rysunek 4. Mapa przebiegu sieci elektroenergetycznej najwyszych napi wKrajowym Systemie Elek- Rysunek 5. Mapa linii elektroenergetycznych najwyszych napi w Polsce i w krajach ssiednich.
troenergetycznym. rdo: Interconnected Network of Continental Europe, ENTSO-E [6]
rdo: PSE S.A.

16 17
 Zarzdzanie Krajowym Systemem
Elektroenergetycznym: Krajowa Dyspozycja Mocy
Nad prac Krajowego Systemu Elektroener-
getycznego czuwa Krajowa Dyspozycja Mocy
(KDM), w ktrej dyspozytorzy maj szerokie
uprawnienia i ktrzy mog sterowa zarw-
no prac elektrowni, jak i stacji elektroenerge-
tycznych. W razie potrzeby zlecaj dokonywa-
nie przecze zasilania pomidzy innymi r-
dami energii elektrycznej. Pracujc na nowocze-
snej aparaturze, widz, gdzie iile energii jest po-
trzebne odbiorcom, dbaj wic o dostarczenie
jej wszdzie tam, gdzie to konieczne, wykorzy-
stujc sieci najwyszych napi iwybrane odcin-
ki sieci wysokiego napicia. Wymaga to cigej
pracy dyspozytorw, poniewa zapotrzebowa-
nie na energi elektryczn nie jest stae. Zmie-
nia si wcigu doby wcaym kraju ijest spowo-
dowane trybem ycia, jaki prowadzimy. Wnocy
zapotrzebowanie to jest bardzo niskie, ponie-
wa wyczamy w naszych domach praktycz-
nie wszystkie odbiorniki energii elektrycznej,
w tym wiato. Gospodarka rwnie potrzebuje
noc mniej energii, gdy zatrzymuje si produk-
cja wikszoci zakadw przemysowych, z wy-
jtkiem tych oruchu cigym. Zkolei wmiastach
noc ronie zapotrzebowanie na energi zuwa-
gi na konieczno owietlenia ulic, sklepw czy
parkw.
stawaa si coraz drosza. Nasze kopalnie wgla ka- konwencjonaln. Dochodz do tego problemy ze
miennego musz te przej kosztown moderniza- stabilnoci dostaw energii, ktre powodowane s
cj, bo obecnie ztrudem konkuruj zwglem im- zmiennymi warunkami meteorologicznymi. Wielu
Musimy pamita, e raz wyprodukowana ener- portowanym. ludzi nie yczy te sobie ssiedztwa wiatrakw, bo
gia elektryczna musi zosta zuyta, inaczej docho- ich zdaniem haasuj iszpec krajobraz.
dzi do strat energii, dlatego te operatorzy syste- Polska ma jeszcze zasoby wgla brunatnego, lecz
mu staraj si dopasowa ilo wytwarzanej ener- uruchomienie nowych odkrywek spotyka si zdu- Jakie zatem rda energii wybra? Naley wzi
gii do aktualnego na ni zapotrzebowania. ym oporem lokalnych spoecznoci. pod uwag wszystkie technologie, majc na wzgl-
dzie, eby wynikowa cena energii bya jak najni-
Podstawowym elementem uatwiajcym dyspo- Zwolennicy energetyki atomowej powiedz roz- sza, gdy bez taniej energii polska gospodarka nie
zytorom sterowanie KSE zapewniajce stabilno wizaniem s energetyczne reaktory atomowe. bdzie moga si rozwija. To kryterium jest wa-
dostaw energii i rwnomiern prac elektrowni Gwarantuj rwnie niezawodne dostawy taniej ne, ale nie jedyne. Koniecznoci naszych czasw s
systemowych wKSE s sieci najwyszych iwyso- energii, anie emituj CO2. To take prawda, tyle e ochrona rodowiska naturalnego oraz zrwnowa-
kich napi. S one skonfigurowane w taki spo- koszty inwestycyjne s ogromne, nie mamy rwnie ony rozwj, awic taki, wktrym potrzeby obec-
sb, by moliwe byo przeczanie zasilania po- dowiadczenia wbudowie takich elektrowni, co do- nego pokolenia mog by zaspokojone bez umniej-
szczeglnych regionw kraju z rnych rde. datkowo utrudnia realizacj inwestycji zwizanych szania szans przyszych pokole na ich zaspokoje-
Wymaga to znacznego rozwoju sieci przesyowej zich budow. Pozostaje te problem odpadw wy- nie. Oznacza to rwnie racjonaln gospodark nie-
ibudowy nowych stacji elektroenergetycznych. palonego paliwa jdrowego, ktre bdzie musiao odnawialnymi zasobami surowcw, np. wgla. Roz-
by bezpiecznie skadowane gboko pod ziemi poczto budow nowych blokw zasilanych w-
Przecitny odbiorca energii mgby uzna, e przez tysice lat. Jednak znalezienie miejsca na ta- glem wElektrowni Opole oraz wElektrowni Kozie-
wszystko funkcjonuje prawidowo, tzn. ilo pro- kie skadowisko wszdzie wEuropie napotyka due nice, planuje si budow elektrowni atomowej na
dukowanej na biece potrzeby energii jest wy- trudnoci wprzekonaniu lokalnych spoecznoci, e polskim wybrzeu Batyku. Powinnimy rwnie pa-
starczajca, a awarie zdarzaj si rzadko. Inaczej nie jest to dla nich niebezpieczne. mita orozwoju sieci pod ktem przyczania do
jest na przykad w przypadku drg. Gdy brakuje systemu nowych mocy OZE.
wkraju nowoczesnych drg, wiedz o tym wszy- Ekolodzy z kolei mwi wgiel i paliwo jdrowe
scy, ktrzy jed samochodami, gdy niedogod- w adnym wypadku, naley rozwija odnawialne Zapewnienie stabilnych dostaw energii wyma-
noci z tym zwizane s bezporednio odczuwal- rda energii. S najczystsze, awiatr isoce mamy ga rozbudowy systemu sieci przesyowej, dlate-
ne. Poniewa nie wida tego goym okiem, otym, za darmo. Jest to prawda, jednak energia zfarm wia- go program rozbudowy systemu przesyowego
e system elektroenergetyczny pilnie wymaga mo- trowych oraz elektrowni fotowoltaicznych cigle uwzgldnia wiele nowych inwestycji [7]. Do 2025
dernizacji irozwoju, wiedz tylko specjalici. jeszcze nie moe konkurowa cen z energetyk roku PSES.A. zamierzaj wybudowa wcaej Polsce

Rozwj Krajowego Systemu

Elektroenergetycznego dlaczego jest konieczny?
Nie tylko wpnocnej czci kraju, ale wwielu regio-
nach Polski naley zwikszy poziom bezpiecze-
stwa dostaw energii elektrycznej, co zwizane jest
zkoniecznoci rozbudowy infrastruktury wytwr-
czej iprzesyowej, gwnie linii najwyszych napi.
Wprzypadku elektrowni jest ponad 38000MW zain-
stalowanej mocy, ktra powinna wystarcza do po-
krycia zapotrzebowania na energi elektryczn na-
wet zzapasem. Dla przykadu w 2013 roku najwik-
sze, szczytowe zapotrzebowanie na energi wy-
nioso 24761MW. Niestety wiele zblokw elektro-
energetycznych jest wyeksploatowanych iniedugo
bdzie musiao by wyczonych zsystemu. Do roku
2020 konieczne bdzie wycofanie z uytkowania
blokw ocznej mocy 6400MW. Czym je zastpi?
Grnicy powiedz nowymi blokami opalanymi
wglem. Daj najtasz energi, najwiksz pew-
no i stabilno jej wytwarzania, wgiel jest wy-
dobywany wpolskich kopalniach, wic zachowuje-
my bezpieczestwo energetyczne. To prawda, jed-
nak polityka klimatyczna Unii Europejskiej wcoraz
wikszym stopniu obcia energetyk konwencjo-
naln kosztami emisji CO2 ienergia bdzie przez to
Cele Europejskiej Polityki Energetycznej
Unia Europejska ma uprawnienia inarzdzia niezbdne do wdraania polityki energetycznej, aby:
zz zagwarantowa dostawy energii dla Europy,
zz zapewni, e ceny energii nie bd stanowiy hamulca dla konkurencyjnoci Europy,
zz chroni rodowisko, awszczeglnoci zapobiega zmianie klimatu,
zz rozwija sieci energetyczne.
Pastwa czonkowskie mog rozwija wybrane przez siebie rda energii. Musz jednak uwzgldnia europej-
skie cele zwizane zodnawialnymi rdami energii.

18 19
 okoo 4600km nowych linii 400kV kosztem okoo
21 mld z. Plany te zakadaj rwnie budow lub
rozbudow 38 stacji elektroenergetycznych oraz mo-
dernizacj 2500km istniejcych linii 400 i220kV. In-
westycje te przedstawiono na mapie na rys. 6. Po-
rwnujc je ze stanem istniejcym, przedstawio-
nym na rys. 4, zauwaymy, e znaczc cz inwe-
stycji zaplanowano wpnocnej czci Polski. Uwa-
g zwraca piercieniowa konfiguracja projektowa-
nych iistniejcych sieci, ktra zapewnia du pew-
no dostaw energii. Wrazie niedoboru mocy wda-
nym rejonie kraju energi bdzie mona dostarczy
zinnego kierunku.
Polska traktuje rozbudow Krajowego Systemu
Elektroenergetycznego jako zadanie o najwy-
szym priorytecie.
Dziaania te dobrze wpisuj si wpolityk energe-
tyczn Unii Europejskiej, ktrej jednym zczterech fi-
larw jest rozwj sieci elektroenergetycznych. Wca-
ej Europie w cigu najbliszych 10 lat konieczne
bd ogromne nakady na modernizacj i rozbu-
dow sieci przesyowych, ktre szacuje si na kwo-
ty rzdu biliona euro [8]. Priorytetem jest likwidacja
regionw odosobnienia energetycznego, co bdzie
sprzyja nie tylko rozwojowi handlu, ale te solidar-
noci krajw europejskich wprzypadku zachwiania
rwnowagi midzy poda a popytem na energi
na obszarze Europy.
Elementem wdraania tej polityki jest wybudo-
wanie linii przesyowej 400 kV midzy Ekiem,
agranic zLitw wraz zwieloma inwestycjami to-
warzyszcymi. Poczenie to stanowi tzw. most
energetyczny PolskaLitwa i ma zagwarantowa
stabilno dostaw prdu zPolski na Litw izLitwy
do Polski, a tym samym zwikszy bezpiecze-
stwo energetyczne wschodniej czci Unii Euro-
pejskiej. Inwestycje te przyczyni si rwnie do
zwikszenia moliwoci i niezawodnoci dostaw
energii w pnocno-wschodniej Polsce, gwnie
w wojewdztwach podlaskim i warmisko-ma-
zurskim. Jest to poczenie o szerokim znacze-
niu strategicznym, gdy umoliwia ono nie tylko
popraw bezpieczestwa dostaw energii dla na-
szych wschodnich ssiadw, ale domknie te tzw.
20
piercie batycki, czyli ukad pocze elektro- Wcigu nastpnej dekady planuje si istotny rozwj tego sys- warunkw rozwoju OZE itakiego sterowania systemem, kt-
energetycznych wok Batyku. temu poprzez zastpienie zuytych mocy wytwrczych no- ry uwzgldnia bdzie niestabilno dostaw energii pochodz-
wymi oraz rozbudowanie sieci przesyowej wstopniu zapew- cej ztych rde. Wdroenie inteligentnych sieci elektroenerge-
Wcigu nastpnej dekady Krajowy System Elek- niajcym bezpieczestwo dostaw energii wszystkim regio- tycznych uatwi mikrogeneracj energii przez indywidualnych
troenergetyczny zostanie znaczco rozbudowa- nom naszego kraju. Plany rozwoju KSE przewiduj stworzenie uytkownikw.
ny. Przewiduje si budow nowych mocy wytwr-
czych, zarwno opartych na wglu, jak ina pali-
wie jdrowym. Intensywnie te bd rozwija si
OZE, najpierw w postaci ldowych farm wiatro-
wych, a w niedalekiej przyszoci rwnie w po-
staci morskich farm wiatrowych oraz elektrowni
fotowoltaicznych. Rozwin si take biogazownie,
wykorzystujce do produkcji energii elektrycznej
gaz wytwarzany zfermentacji biomasy. Potrzebn
nam energi nauczymy si rwnie produkowa
wnaszych gospodarstwach domowych. Do tego
celu bd nam suy domowe elektrownie wia-
trowe i panele fotowoltaiczne. Bdziemy jedno-
czenie producentami i konsumentami tej ener-
gii czyli prosumentami.
Wiele rozproszonych rde energii oraz pozyski-
wanie energii zOZE (uzalenionej od warunkw
atmosferycznych wiatru/soca) wymagaj roz-
budowy sieci elektroenergetycznej, ale i stwa-
rzaj konieczno rozwoju nowoczesnego syste-
mu pozwalajcego na czenie sieci ioptymalne
sterowanie ni oraz magazynowanie energii, tzw.
inteligentnych sieci elektroenergetycznych (ISE,
ang. smart grid).
Powoana przez Komisj Europejsk grupa zadanio-
wa ds. inteligentnych sieci definiuje inteligentne sie-
ci elektroenergetyczne jako te, ktre s w stanie in-
tegrowa zachowanie idziaanie wszystkich pod-
czonych do nich uytkownikw, zarwno wytwr-
cw, jak ikonsumentw. Ma to nacelu stworzenie
oszczdnego pod wzgldem gospodarczym izgod-
nego z zasadami zrwnowaonego rozwoju syste- Rysunek 6. Plan rozwoju sieci przesyowej do 2025 roku.
mu elektroenergetycznego charakteryzujcego si rdo: PSE S.A.
niskim poziomem strat energii oraz wysok jakoci
ibezpieczestwem jej dostaw.
Krajowy System Elektroenergetyczny jest zoonym sys-
temem obejmujcym elektrownie, sie przesyow i sie-
ci dystrybucyjne, a take odbiorcw energii. Jest on za-
rzdzany centralnie przez Krajow Dyspozycj Mocy.
21
 Jak odbywa si przesyanie
energii elektrycznej? 400 kV 220 kV 110 kV

Na pocztek przypomnijmy sobie podstawy wiedzy niewielkie miasto. Straty energii w takim przesyle
o prdzie elektrycznym. Moc prdu jest to iloczyn byyby zreszt nadal ogromne isigayby kilkudzie-
jego napicia i natenia. Mamy klasyczn arw- siciu procent. Aby moliwe byo udostpnienie od-
k omocy 100W, awdomowym gniazdku napi- biorcom energii oodpowiedniej mocy przy niskim
cie 230 V, wic gdy j wczymy, przez arnik arwki nateniu przepywajcego prdu, trzeba zwikszy
popynie prd onateniu 100W/ 230V = 0,43A. To jego napicie, jak bowiem pamitamy, moc prdu
wanie prd otakim nateniu spowoduje rozjarze- jest iloczynem jego napicia inatenia. 1 000 MW 1 000 MW 1 000 MW
nie si arnika, dziki czemu mamy wiato.
Ilo energii elektrycznej, ktra jest bezpowrotnie
Dodatkowym efektem jest nagrzewanie si arw- tracona w przewodach elektrycznych, zaley od Rysunek 7. Zaleno moliwoci przesyowych linii elektroenergetycznych od ich napicia.
ki. Cieniutki drucik arnika ma duy opr iwytwa- kwadratu natenia prdu pyncego wtych prze-
rza tyle ciepa, e ju po minucie nie mona dotkn wodach. Im wiksze natenie prdu, tym szybciej
szklanej baki arwki. Wytworzone wten sposb rosn straty. Jeeli chcemy przesya wicej energii
ciepo naley traktowa jako strat energii, bo prze- elektrycznej ido tego na wiksze odlegoci, ajed- Konstrukcja linii przesyowej
cie nie po to zapalamy wiato, by ogrza pokj. noczenie chcemy unikn wzrostu strat energii,
Ilo energii zuytej przez arwk zaley od tego, musimy do tego celu wykorzysta wysze napicia. Aby unikn nadmiernych strat energii, musi ona Zupenie inaczej jest zliniami najwyszych napi.
jak dugo pozostanie ona zapalona. Kada godzina by przesyana liniami elektroenergetycznymi ona- Przypadki budowy takich linii jako linii kablowych
to zuyte 100Wh (watogodzin) energii lub 0,1kWh Ta sama moc prdu elektrycznego udostpnio- piciu kilkuset tysicy woltw. Przewody linii prze- s bardzo rzadkie wPolsce mamy jedynie dwa od-
(kilowatogodzin), co dokadnie rejestruje licznik za- na odbiorcom lini energetyczn o napiciu syowej s dobrze izolowane przez otaczajce je po- cinki linii kablowych 220kV. Linie zainstalowane do-
instalowany nam przez zakad energetyczny. War- 400 000 V (400 kV) pozwala na przepywy pr- wietrze. Wystarczy zatem podwiesi je na odpo- tychczas to stosunkowo krtkie odcinki wmiastach
to zatem wymieni tak arwk na arwk ener- du o nateniu wynoszcym zaledwie ponad wiednio duej wysokoci, aby zapobiec poraeniu iwpobliu lotnisk, odugoci od kilkuset metrw do
gooszczdn, ktra da tyle samo wiata, ajej moc 2 000 A. Straty energii wynosz wwczas tylko ludzi i zwierzt. Im wysze napicie linii przesyo- nieco ponad kilometra [9]. Rozwijajca si techno-
to zaledwie 16 W. Zaoszczdzimy wten sposb 84% okoo 2%. Moliwoci przesyowe linii elektro- wej, tym wysoko zawieszenia przewodw wik- logia, jak iuwarunkowania terenowe zwizane zza-
energii. energetycznych, tj. moc, jak mona dan lini sza. Jednoczenie supy wsporcze, na ktrych jest za- silaniem duych aglomeracji miejskich i terenw
przesa, s zalene od tzw. napicia znamiono- wieszona linia przesyowa, musz by wysze. przemysowych niewtpliwie bd sprzyjay czst-
Wikszo urzdze zasilana jest energi elektrycz- wego linii. Rnice takich moliwoci przesyo- szemu powstawaniu linii kablowych najwyszych
n onapiciu 230 V lub jeli s to urzdzenia trj- wych s znaczne. Dla przykadu moc 1000MW Na caym wiecie prawie wszystkie linie elektroener- napi. Jednak wcigu najbliszych dekad to linie
fazowe napiciem o wartoci 400 V. Przesyanie mona przesa odbiorcom jedn lini o napi- getyczne najwyszych napi buduje si w posta- napowietrzne pozostan dominujcym sposobem
energii elektrycznej z elektrowni do odbiorcy na ciu 400 kV. Aby udostpni tak sam moc przy ci linii napowietrznych. Rozwizania z wykorzysta- przesyu energii wterenie otwartym.
wiksze odlegoci wykorzystujc niskie napicie pomocy linii elektroenergetycznych o napiciu niem linii kablowych stosuje si wmiastach, gdzie
nie jest moliwe, poniewa straty energii byyby zbyt 220 kV, bdziemy musieli korzysta ju z dwch z uwagi na gsto zabudowy i rozwinit infra- Typowe napowietrzne linie elektroenergetyczne to
due. Aby zmniejszy straty, mona by zastosowa linii onapiciu 220kV lub omiu linii onapiciu struktur komunikacyjn brakuje moliwoci wy- supy, najczciej o konstrukcji kratownicowej, oraz
przewody owikszym przekroju, poniewa im prze- 110 kV (zob. rys. 7). Moliwoci przesyowe linii gospodarowania miejsca na poprowadzenie napo- wiodce prd przewody znajdujce si pod wyso-
krj przewodu jest wikszy, tym mniejszy jest jego elektroenergetycznej wyznacza si na takim po- wietrznej linii elektroenergetycznej. kim napiciem. Przewody s zawieszone na przy-
opr elektryczny. Naley mie jednak na uwadze, e ziomie, by przekroje przewodw linii wysokich mocowanych do supw izolatorach.
ju kabel doprowadzajcy energi elektryczn do inajwyszych napi gwarantoway na tyle mae WPolsce kablowe linie elektroenergetyczne s po-
domku jednorodzinnego ma grubo 23 cm. a- natenia przepywu prdu, by utrzyma straty wszechnie stosowane w miastach do rozprowa- Nowe linie przesyowe s obecnie niejednokrot-
two sobie zatem wyobrazi, ile takich kabli trzeba by energii zwizane z nagrzewaniem si tych prze- dzenia energii sieciami rozdzielczymi 110kV lub nie budowane z wykorzystaniem supw ruro-
byo pooy, by zasili wenergi elektryczn nawet wodw na najmniejszym poziomie. niszych napi. wych.

22 23
 Wszystkie jednotorowe linie elektroenergetycz-
ne wysokiego inajwyszych napi maj po trzy
przewody fazowe, analogicznie do linii niskie-
go napicia doprowadzajcych prd do naszych
domw. Niektre zlinii przesyowych buduje si
jako linie dwutorowe. Pozwalaj one na wykorzy-
stanie supw do podwieszenia drugiego kom-
pletu przewodw, co umoliwia przesy dwukrot-
nie wikszej energii przy wykorzystaniu tego sa-
mego pasa terenu.
Odpowiednia konstrukcja supw pozwala pod-
wiesza wicej torw linii przesyowych ito or-
nych poziomach napicia.
Linie o napiciu 400 kV s wyposaone w prze-
wody wizkowe. Przewody wizkowe to przewo-
dy fazowe skadajce si zpoczonych elektrycz-
nie midzy sob pojedynczych przewodw. Naj-
czciej stosuje si przewody wizkowe skadaj-
ce si zdwch lub trzech przewodw, aby zmniej-
szy natenie pola elektrycznego wystpujce-
go wbliskiej odlegoci od znajdujcych si pod
wysokim napiciem przewodw linii elektroener-
getycznej. Rnica odlegoci przewodu od ziemi
pomidzy miejscami jego mocowania do izolato-
rw, anajmniejsz odlegoci tego przewodu od
ziemi (na og jest to odlego mierzona wpoo-
wie odlegoci pomidzy supami linii) nazywana
jest zwisem. Zwis przewodu jest zaleny przede
wszystkim od temperatury przewodu (im jest ona
wysza, tym wikszy jest zwis przewodu) oraz du-
goci danego przsa. Linie elektroenergetyczne
projektuje si tak, aby wystpienie najwiksze-
go zwisu przewodu nie spowodowao nadmierne-
go zblienia przewodu do ziemi. Minimalna odle-
go od ziemi przewodu linii 110kV wynosi ok. 6
m, linii 220kV ok. 7 m, za linii 400kV ok. 8 m.
Powyej przewodw fazowych linii zawieszane
s przewody odgromowe. Przewody odgromowe
stanowi zabezpieczenie przewodw fazowych
przed wyadowaniami atmosferycznymi. War-
to wspomnie, e czasem przewody odgromowe
zintegrowane s z lini telekomunikacyjn su-
c do przesyania informacji cyfrowej, np. do
ukadw automatycznego sterowania na stacjach
24
elektroenergetycznych. Wykorzystuje si do tego
celu przewody OPGW (ang. Optical Ground Wire)
Poprzecznik pod
ze wiatowodami umieszczonymi wewntrz tych Przewody
przewody fazowe
przewodw. odgromowe
acuchy
izolatorw
Linie wielotorowe iwielonapiciowe s projekto-
wane ibudowane po to, aby moliwe byo opty-
malne wykorzystanie korytarzy nowych linii
elektroenergetycznych. Dziki wykorzystaniu do-
datkowych torw linii moliwe jest, jak ju wspo-
mniano, zwikszenie zdolnoci przesyowych da-
nej linii elektroenergetycznej.
Przewody
Wad linii wielonapiciowych jest ich skompli- fazowe
kowana konstrukcja utrudniajca dostp do ele-
mentw linii wprzypadku koniecznoci wykona-
nia prac konserwacyjnych lub podczas usuwa-
nia skutkw awarii. Z kolei ich zalet jest moli-
wo wykorzystania pojedynczego pasa terenu Trzon
supa
do przesyania wikszej iloci energii elektrycznej
ni wprzypadku linii jednotorowych pracujcych
pod tym samym napiciem.
Na rys. 8, 9, 10 przedstawiono przykadowe ilu-
stracje ifotografie kilku konstrukcji supw wspor-
czych jedno- iwielotorowych. Rysunek 8. Widok supa jednotorowej linii elektroenergetycznej 400 kV zawieszonej na supach Y52.
Moliwe jest take przebudowywanie istniej-
cych linii elektroenergetycznych w taki sposb,
aby mona byo zwikszy ich zdolnoci przesy-
owe oraz ograniczy straty energii elektrycznej.
Przebudowy mog polega na wymianie przewo-
dw linii na przewody nowej generacji, pozwa-
lajce na uywanie prdw o wikszych nate-
niach przy zachowaniu dotychczasowych zwisw
przewodw.
Rysunek 9. Widok dwunapiciowej linii elektroenergetycznej 400/220 kV.
25
 Linie 220 kV
dochodzcych do stacji i wychodzcych przewiduje si w cigu najbliszych kilkunastu
z niej, a w wielu z nich do zasilania sieci dystry- lat. Wspczesne elektrownie wiatrowe wyposaa
bucyjnych. Znajduj si tam rwnie ukady elek- si wgeneratory wytwarzajce prd elektryczny
troenergetycznej automatyki zabezpieczajcej, omocy od 2 do 7MW onapiciu od 690 do po-
ktre peni analogiczn rol do bezpiecznikw nad 3300V. Farmy wiatrowe wyposaone wkilka
w domowych instalacjach elektrycznych. Urz- lub nawet kilkadziesit takich elektrowni mog
dzenia instalowane na budowanych lub przebu- udostpnia moce rzdu kilkudziesiciu MW lub
dowywanych stacjach elektroenergetycznych s nawet, w przypadku duskich czy brytyjskich
zaawansowane technologicznie. Przykadem jed- morskich farm wiatrowych, ponad 200MW. Aby
Seria H 52
linia jednotorowa
Seria HL 52
linia jednotorowa
Seria M 52
linia dwutorowa
Seria ML 52
linia dwutorowa
Sup rurowy
linia dwutorowa
nej znowoczesnych stacji elektroenergetycznych moliwe byo doprowadzenie energii elektrycz-
jest stacja Otarzew usytuowana na zachd od nej wytwarzanej przez OZE (m.in. wiatraki) do
Warszawy (zob. rys. 12). Krajowego Systemu Elektroenergetycznego, ko-
nieczna jest budowa nowych stacji wysokich na-
Linie 400 kV Omawiajc plany rozwoju Krajowego Syste- pi oraz rozbudowa stacji najwyszych napi.
mu Elektroenergetycznego, wspomniano o od- Integracja rnych rde energii elektrycznej je-
nawialnych rdach energii, ktrych rozwj st przedstawiona rys. 11.

Seria Y 52 Seria Z 52 Seria Z 33 Sup rurowy Seria LH-P

linia jednotorowa linia dwutorowa linia dwutorowa linia dwutorowa linia czterotorowa

3 5
Rysunek 10. Sylwetki typowych supw przelotowych stosowanych wkrajowych liniach napowietrznych
400 i220kV oraz sylwetka prototypowego supa czterotorowego (400kV + 220kV).

8
6
Budowa stacji elektroenergetycznych 1

Problem zmiany napi w sieciach elektroener- W jednym z wczeniejszych rozdziaw wspo-

getycznych zosta praktycznie rozwizany na
przeomie XIX i XX wieku dziki wynalezieniu
transformatorw i zastosowaniu prdu prze-
miennego. Twrc pierwszego wEuropie trjfa-
zowego systemu przesyowego prdu przemien-
nego by nasz rodak Micha Doliwo-Dobrowol-
ski, ktry w 1891 roku zbudowa system umo-
liwiajcy przesanie energii elektrycznej na odle-
go 175km [10].
mniano o wanej roli, jak we wspczesnym 2 1 Elektrownia cieplna 5 Elektrownia fotowoltaiczna
systemie przesyowym peni stacje elektroener- 2 Elektrociepownia 6 Stacja elektroenergetyczna
getyczne. S to wzy sieci elektroenergetycz- 3 Farma wiatrowa 7 Stacja transformatorowa
nej, ktrych zadaniem jest transformacja i dys-
trybucja energii elektrycznej. Wikszo z nich
4 Elektrownia wodna 8 Odbiorca kocowy energii
wyposaona jest w transformatory mocy, kt-
re umoliwiaj zmian napicia sieci. Urzdze-
nia na stacji umoliwiaj operatorom przecze-
nie zasilania zrnych linii elektroenergetycznych Rysunek 11. Integracja rnych rde energii elektrycznej wsystemie elektroenergetycznym.

26 27
Rysunek 12. Stacja elektroenergetyczna 400/220/110 kV Otarzew.
Budowa sieci rozdzielczych
Elektroenergetyczne sieci rozdzielcze to poczone
pomidzy sob napowietrzne ikablowe linie elek-
troenergetyczne, stacje transformatorowo-rozdziel-
cze wraz zinfrastruktur towarzyszc, ktre umo- do poziomu 20kV lub 15kV. Linie wiodce prd ota-
liwiaj doprowadzenie energii elektrycznej bezpo-
rednio do jej odbiorcw.
Jak ju wspomniano, energia elektryczna wytwo-
rzona welektrowniach jest przekazywana do Krajo-
wej Sieci Przesyowej, ktr tworz linie oraz stacje
elektroenergetyczne najwyszych napi. Linie elek-
troenergetyczne o napiciu 110 kV, czyli linie wy-
sokiego napicia, su do przesyania energii elek-
trycznej zwikszych stacji elektroenergetycznych do
28
Rysunek 13. Widok ulicy maego miasta znapowietrznymi liniami niskiego napicia oraz przyczami domowymi.
mniejszych, stanowicych gwne punkty zasilania doprowadzone s linie napowietrzne lub kablowe Udostpnienie energii oduej mocy odbiorcom moliwe jest
(GPZ). W stacjach tych dziki zastosowaniu transfor- oniskim napiciu. Instalacje domowe s przycza- jedynie za pomoc napowietrznych linii przesyowych naj-
matorw nastpuje obnienie napicia, najczciej ne do sieci zasilajcej poprzez przycze kablowe wyszych napi. System przesyowy, na ktry skadaj si
lub napowietrzne oraz urzdzenia zabezpieczajce. linie najwyszych napi oraz stacje elektroenergetyczne,
kim napiciu s nazywane liniami redniego napi- Zasadniczym celem stosowania tych zabezpiecze projektuje si, majc na uwadze bezpieczestwo ludzi iro-
cia is budowane jako linie napowietrzne lub pod- jest zapewnienie uytkownikom instalacji elektrycz- dowiska oraz starajc si ogranicza wielko zajmowane-
ziemne kablowe. Kolejnym pitrem sieci elek- nych penej ochrony przed poraeniem prdem. go terenu. Sprzyja temu stosowanie przez projektantw za-
troenergetycznej s stacje transformatorowo-roz- Drugim celem stosowania zabezpiecze jest zapew- awansowanych technologii, ktre pozwalaj na spenianie
dzielcze, wktrych nastpuje dalsze obnienie na- nienie waciwego dziaania instalacji elektrycznych przez system przesyowy wszystkich funkcji nowoczesnego
picia do takiego, pod jakim prd elektryczny jest poprzez uniemoliwienie ich nadmiernego obcia- systemu elektroenergetycznego, w tym optymalizacj sieci
dostarczany do naszych domw (zob. rys. 13). Jest nia na skutek podczenia zbyt wielu odbiornikw rozdzielczych oraz przyczanie OZE.
to napicie 400V i230 V. Linie otakich napiciach energii. Czci wyposaenia pocze elektrycz-
s nazywane liniami niskiego napicia. Do wszyst- nych instalacji domowych zsieci s rwnie liczniki
kich budynkw mieszkalnych, domw i mieszka zuycia energii elektrycznej.
29
 Pola wotoczeniu linii
elektroenergetycznych
Wiemy ju, e linie najwyszych iwysokich napi,
podobnie jak i pozostae linie elektroenergetycz-
ne, czy to napowietrzne, czy te podziemne, to nic
innego jak przewody elektryczne, ktrymi pynie
prd. S one izolowane od otoczenia, aprzepywa-
jcy nimi prd moe by prdem staym lub prze-
miennym. Bez wzgldu na rodzaj pyncego pr-
du mona go scharakteryzowa dwiema gwnymi
Pole elektryczne imagnetyczne
W naszym yciu codziennym jestemy otoczeni
urzdzeniami zasilanymi elektrycznie, dlatego wa-
ciwie przez cay czas znajdujemy si wzasigu od-
dziaywa zarwno pola elektrycznego, jak i ma-
gnetycznego. S one emitowane zarwno przez te-
lewizor, pralk automatyczn, komputer, wiertark,
koc elektryczny, telefon komrkowy, lamp, odku-
rzacz, jak iwiele innych urzdze codziennego uyt-
ku. Fale radiowe itelewizyjne emitowane przez an-
teny nadawcze to rwnie pole elektromagnetyczne.
I V
Rysunek 14. Linie si pola magnetycznego dooko-
a przewodu, przez ktry przepywa prd.
30
wielkociami: napiciem i nateniem. Prd prze- iga kompasu ustawi si prostopadle do tego prze-
mienny dodatkowo charakteryzuje si jeszcze cz-
stotliwoci. W otoczeniu kadego przewodni-
ka, atakim jest przewd linii elektroenergetycznej,
przez ktry przepywa prd elektryczny, wystpuj
pole elektryczne i pole magnetyczne. Definicje pola
elektrycznego imagnetycznego podano na kocu
publikacji.
Nawet gaskanie sierci zwierzt iczesanie wosw
wytwarzaj pole elektryczne.
Dziaanie pola magnetycznego mona wyjani
na przykadzie dziaania kompasu. Kompas to na-
magnesowana iga umieszczona na osi, tak by mo-
ga si swobodnie obraca. Iga kompasu ustawia
si zawsze kocem wskazujcym w kierunku p-
nocy, a jej przeciwlegy koniec wskazuje poudnie.
Nasza planeta jest olbrzymim magnesem, dlatego
Rysunek 15. Pole elektryczne dookoa przewodu
pod napiciem, naadowanego adunkami do-
datnimi.
namagnesowane przedmioty, jeeli maj tak mo-
liwo, ustawiaj si zgodnie z kierunkiem si pola
ziemskiego, magnesu1.
Dookoa przewodu, przez ktry przepywa prd sta-
y, rwnie tworzy si pole magnetyczne. Nie jest ono
widoczne, ale moemy zaobserwowa jego istnienie
za pomoc kompasu. Jeeli przez przewd przepy-
wa bdzie prd stay iumiecimy tu nad nim kom-
pas, to jeli ten przewd bdzie dostatecznie dugi,
r odlego od rodka przewodu (m),
wodu. Jeli zamienilibymy kierunek przepywu pr-
du wprzewodzie, stwierdzimy, e iga kompasu obr-
cia si o180 i ustawiaa si odwrotnie.
Powysze wskazuje zatem, e pole magnetyczne
ma zdolno wywierania si na namagnesowa-
ne przedmioty, ktre ustawiaj si wzdu linii si
tego pola. Rozkad pola magnetycznego przed-
stawiono na rys. 14, na ktrym wida wyranie,
e s to koncentryczne okrgi, ktrych osi jest
przewd znajdujcy si pod napiciem. Oddala-
nie kompasu od przewodu sprawia e jego iga
nie ustawia si ju prostopadle do niego acoraz
bardziej orientuje si ku pnocy. Jest to spowo-
dowane sabniciem oddziaywania pola magne-
tycznego przewodu wstosunku do pola magne-
tycznego Ziemi, ktrego oddziaywanie zaczyna
przewaa. Wielko pola magnetycznego cha-
rakteryzuje jego natenie, ktre jest proporcjo-
nalne do natenia prdu pyncego przez prze-
wodnik i odwrotnie proporcjonalne do odlego-
ci od niego.
Wzr na natenie pola magnetycznego przedsta-
wia si nastpujco:
I natenie prdu wprzewodniku (A),
r odlego od rodka przewodu promie
okrgu si pola (m),
H natenie pola magnetycznego (A/m).
Pole elektryczne ksztatuje si wok adunkw elek-
trycznych. W polu tym adunki rnoimienne (do-
datni z ujemnym) przycigaj si, a jednoimienne
(np. dwa dodatnie) odpychaj. Siy dziaajce na te
1) Nie wszyscy pamitaj, e poudniowy biegun magnetyczny Zie-
mi znajduje si wpobliu jej pnocnego bieguna geograficznego.
adunki opisuje prawo Coulomba (czyt.: Kulomba).
Natenie pola elektrycznego dookoa przewodu
pod napiciem zaley od gstoci adunkw elek-
trycznych, ktre gromadz si na jego powierzchni
(rys. 15) iwyraa si nastpujcym wzorem:
gsto liniowa adunku (C/m) (kulomb na
metr)
0 przenikalno dielektryczna prni rwna
8,85410-12 F/m (farad na metr),
E natenie pola elektrycznego (V/m).
Na ksztat linii si tego pola maj wpyw adunki elek-
tryczne innych obiektw znajdujcych si wpobli-
u, nawet obiektw, przez ktre nie przepywa prd
elektryczny, lub nieprzewodzcych prdu.
Pole elektryczne rwnie nie jest widoczne, dla-
tego najczciej nie zdajemy sobie sprawy ztego,
e bardzo czsto jestemy na nie eksponowani.
Pole magnetyczne przenika ciany budynkw icia-
o ludzkie. Pole elektryczne rwnie wnika wciao
czowieka. Jednak adunki elektryczne gromadz
si na powierzchni naszego ciaa. Dzieje si tak np.
podczas czesania wosw plastikowymi szczotk
czy grzebieniem lub czyszczenia such szmatk
ekranu telewizora. Wwczas na powierzchni wo-
sw czy te naszego ciaa dochodzi do nagroma-
dzenia adunkw elektrycznych, wwyniku czego
ciao czowieka staje si rdem pola elektrycz-
nego. Mona si otym przekona, zbliajc rk
do powierzchni metalowej, dochodzi wwczas do
wyadowania elektrycznego, ktre wyrwnuje a-
dunek elektryczny dodatni zujemnym. Efekt ten
jest dla czowieka syszalny iodczuwalny.
Pole elektryczne wystpuje dookoa urzdze
ielementw zasilanych elektrycznie, ajego nat-
enie (E) jest proporcjonalne do wielkoci napi-
cia iodwrotnie proporcjonalne do odlegoci od
tych urzdze. Na adunek elektryczny znajdujcy
si wpolu magnetycznym oddziauje sia. Najcz-
ciej mwimy o jednym polu elektromagnetycz-
nym iojego skadowej elektrycznej (E) iskado-
wej magnetycznej (H).
31
 Pole elektryczne ipole magnetyczne 10 E [kV/m]
wotoczeniu linii elektroenergetycznych 9
W rzeczywistoci ksztat linii si pola elektrycznego najwiksze natenia pola elektrycznego imagne- 8
imagnetycznego wotoczeniu przewodw linii elek- tycznego. Charakterystyki pola elektrycznego wy- 110 kV
troenergetycznej jest do skomplikowany, ponie- znacza si na wysokoci 2 m nad poziomem tere- 7 220 kV
wa przewodami fazowymi linii elektroenergetycz- nu, za charakterystyki pola magnetycznego na 400 kV
nych pynie prd przemienny oczstotliwoci 50 Hz, wysokoci 0,3m2m nad poziomem terenu [11]. 6
zatem rwnie ipola elektryczne oraz magnetyczne 5
maj czstotliwo 50 Hz. Takie pola nale do zakre- Na rys. 16 przedstawiono charakterystyki pola elek-
su pl skrajnie niskiej czstotliwoci (ang. ELF extre- trycznego wystpujcego w otoczeniu wybranych 4
mely low frequency). Pola elektromagnetyczne ocz- linii elektroenergetycznych wysokiego inajwysze-
stotliwociach do 81014 Hz okrela si mianem pro- go napicia. 3
mieniowania niejonizujcego is to m.in. fale radiowe,
mikrofale, promieniowanie podczerwone, wiato wi- W tabeli 2 podano rozkady natenia pola elek- 2
dzialne oraz ultrafiolet. trycznego przy zastosowaniu rnych przykadw
1 x [m]
linii przesyowych.
Na supach linii jednotorowej podwieszone s trzy
przewody fazowe, na dwutorowej sze takich Charakterystyki pola magnetycznego dla tych sa- 0 10 20 30 40 50
przewodw, a moe by ich rwnie wicej i to mych rodzajw linii co dla pola elektrycznego
Rysunek 16. Charakterystyki pola elektrycznego E (kV/m) wfunkcji odlegoci x (m) od osi jednotorowych
ornym napiciu. przedstawiono na rys. 17 i w tabeli 3. Najwiksze
linii napowietrznych o napiciu 110, 220 i 400 kV, wyznaczone w miejscu najwikszego zwisu przewo-
natenia pl elektrycznego imagnetycznego wy-
dw[11], [12].
Rozkad pola elektrycznego i magnetycznego stpuj pod przewodami wmiejscach, gdzie znaj-
wotoczeniu linii elektroenergetycznej zaley od na- duj si one najbliej ziemi, ale natenie to szybko
stpujcych czynnikw: maleje wraz ze wzrostem odlegoci od linii elek-
troenergetycznych. Dla jednotorowej linii 400 kV Odlego od osi linii (m)
zz napicia i natenia prdu pyncego w prze- maksymalne natenie pola elektrycznego wyno- Rodzaj linii
0 2 5 10 20 30 40 50
wodach linii, si ok. 8,5kV/m, amagnetycznego ok. 53 A/m; wy-
zz rozmieszczenia przewodw linii w przestrzeni, daje si, e wartoci 8 500 V i53 A/m przy odle- Linia dwutorowa 400 kV
zalenego od konstrukcji supw, na ktrych te goci jednego metra s bardzo wysokie, ajednak 3,0 3,4 4,5 7,6 2,3 0,3 0,5 0,5
na supach Z33
przewody s zawieszone. przy takich wartociach pl elektrycznego i ma-
gnetycznego przejechanie pod lini samochodem Linia jednotorowa 400 kV
7,0 6,4 5,2 8,4 3,8 1,2 0,5 0,2
Dodatkowo rozkad pola elektrycznego w otocze- czy cignikiem nie powoduje efektw ubocznych na supach Y52
niu linii elektroenergetycznej zaley rwnie od od- dla czowieka. Dlaczego tak si dzieje, wyjanimy Linia dwutorowa 220 kV
legoci przewodw linii od ziemi i obiektw znajdu- wnastpnym rozdziale. 3,4 3,8 5,5 3 0,3 0,4 0,3 0,2
na supach ML52
jcych si wssiedztwie linii.
Analizujc tabele 3 i 4, zauway mona, e nate- Linia jednotorowa 220 kV
5,0 4,2 4,4 5,2 1 0,3 0,2 0,1
Wartoci nate pola elektrycznego imagnetycz- nia pl elektrycznego i magnetycznego w otocze- na supach H52
nego s przedstawiane zazwyczaj w postaci cha- niu dwutorowej linii 2x400kV s mniejsze ni woto- Linia dwutorowa 110 kV
rakterystyk wykresw ilustrujcych zaleno czeniu linii jednotorowej o takim samym napiciu 3,2 3,3 2,4 0,7 < 0,7
na supach O24
wartoci natenia pola elektrycznego lub magne- znamionowym. Zjawisko to jest dobrze znane ener-
tycznego od odlegoci od osi linii elektroenerge- getykom iwynika znakadania si na siebie pl elek- Linia jednotorowa 110 kV
1,8 2,9 2,8 1,1 < 1,1
tycznej. Charakterystyki te wyznacza si wzdu li- tromagnetycznych, ktrych rdami s poszczegl- na supach S52
nii prostych, prostopadych do przewodw linii. ne przewody takiej linii.
Przy ich okrelaniu wane jest wzicie pod uwag
miejsc najwikszego zwisu przewodw linii, ponie- Najwiksze wartoci nate pl elektryczne- Tabela 2. Natenie pola elektrycznego E (kV/m) na wysokoci 2 m nad ziemi wfunkcji odlegoci od r-
wa najczciej wanie wtych miejscach wystpuj go i magnetycznego w jakichkolwiek warunkach nych rodzajw linii napowietrznych [11], [12].

32 33
 35 H [A/m] Maksymalna
Maksymalne Maksymalne odlego od osi linii,
30 natenie pola natenie pola gdzie moe wystpi
Rodzaj linii napowietrznej elektrycznego magnetycznego natenie pola
25 elektrycznego 1 kV/m

kV/m A/m m
20 110 kV
220 kV Linia dwutorowa 400 kV 9,9 31,4 25,7
15 400 kV
Linia jednotorowa 400 kV 8,5 43,3 34,0

10 Linia dwutorowa 220 kV 5,6 23,0 13,6

x[m] Linia jednotorowa 220 kV 6,0 34,1 20,7

5
Tabela 4. Typowe natenia maksymalne pl elektrycznego imagnetycznego oraz odlegoci od osi linii,
wktrych nie naley lokalizowa zabudowy mieszkaniowej, wyznaczone zgodnie zrozporzdzeniem [11].
0 10 20 30 40 50
technicznych dziaania linii elektroenergetycznych budynkw mieszkalnych staje si warto nate-
Rysunek 17. Charakterystyki pola magnetycznego H (A/m) wodlegoci x (m) od osi jednotorowych linii na- nie mog przekracza wartoci maksymalnych, wja- nia pola elektrycznego. Warto ta zgodnie zobo-
powietrznych onapiciu 110, 220 i400kV, wyznaczone wmiejscu najwikszego zwisu przewodw [11], [12]. kich moe przebywa czowiek. Wartoci te s okre- wizujcymi przepisami prawa nie moe przekra-
lone wrozporzdzeniu [11] iwynosz: cza 1kV/m.

Maksymalne dopuszczalne natenie pola Wtabeli 4 podano typowe natenia maksymalne

elektrycznego w miejscach dostpnych dla pl elektrycznego imagnetycznego oraz odlegoci
Odlego od osi linii (m) ludnoci: 10 kV/m. od osi linii, wktrych nie wolno lokalizowa budyn-
Rodzaj linii
0 2 5 10 20 30 40 50 kw mieszkalnych.
Maksymalne dopuszczalne natenie pola
Linia dwutorowa 400 kV magnetycznego wmiejscach dostpnych dla W przypadku mieszkania w odlegoci 50 m od
5,0 6,0 13,0 25,0 19,0 9,5 5,5 3,8
na supach Z33 ludnoci: 60 A/m. osi linii jednotorowej 400kV wg tabel 2 i 3 nat-
Linia jednotorowa 400 kV enie pola elektrycznego wyniesie ok. 0,2kV/m,
37,0 39,0 44,0 42,0 16,0 7,0 4,0 2,5 Maksymalne dopuszczalne natenie pola z kolei pola magnetycznego ok. 2,9 A/m. Na co
na supach Y52
elektrycznego w miejscach, w ktrych mo- dzie w naszych gospodarstwach domowych
Linia dwutorowa 220 kV na lokalizowa budynki mieszkalne: 1kV/m. stykamy si z polami elektromagnetycznymi
7,5 10,5 20,5 18,0 7,0 3,5 2,0 2,2
na supach ML52 o porwnywalnych nateniach, generowany-
Maksymalne dopuszczalne natenie pola mi przez uytkowane przez nas urzdzenia. Na-
Linia jednotorowa 220 kV
27,0 31,0 34,0 24,0 6,0 2,5 1,5 1,0 magnetycznego wmiejscach, wktrych mo- tenia pola elektrycznego i magnetycznego,
na supach H52
na lokalizowa budynki mieszkalne: 60A/m. jakie generuj niektre z powszechnie uywa-
Linia dwutorowa 110 kV nych urzdze, przedstawiono wtabeli 5. Szcze-
12,5 13,5 13,0 7,5 3,0 1,2 0,8 < 0,8
na supach O24 Zdanych przytoczonych wtabeli 3 wynika, e nat- glnie wysokie wartoci pola magnetycznego s
enie pola magnetycznego 60 A/m nie jest przekra- generowane przez odkurzacze, koce elektrycz-
Linia jednotorowa 110 kV
28,0 27,0 20,5 9,0 2,5 1,0 0,8 < 0,8 czane nawet blisko linii najwyszych napi budo- ne, wiertarki i telewizory kineskopowe. Nate-
na supach S52
wanych wPolsce. Podobnie jest zpolem elektrycz- nie pola elektrycznego innych urzdze domo-
nym, linie przesyowe s tak projektowane, by nat- wych jest z kolei bardzo rne, poniewa wpyw
Tabela 3. Natenie pola magnetycznego H (A/m) na wysokoci 2 m nad ziemi wfunkcji odlegoci od r- enie 10kV/m rwnie nie byo przekroczone. Ogra- na jego warto maj inne urzdzenia znajduj-
nych rodzajw linii napowietrznych [11], [12]. niczeniem wyznaczajcym stref zakazu lokalizacji ce si wotoczeniu.

34 35
 Czstotliwo Skadowa Natenie skadowej PEM Czstotliwo Skadowa Natenie skadowej PEM
rdo rdo
pola PEM (odlego od rda) pola PEM (odlego od rda)

Zasilacz transformatorowy Telewizor LCD 32

maej mocy wtyczkowy H 2 A/m 15 cm

50 Hz 33 kHz E <10V/m wokolicy zasilacza impulsowego

H 0,25 A/m 35 cm

Pyta grzejna ceramiczna wietlwka kompaktowa

H 46 A/m 15 cm nad polem grzejnym energooszczdna H <0,02 A/m 15 cm od obudowy

50 Hz 2245 kHz

H < 0,8 A/m 15 cm przed pyt grzejn E 2030 V/m 15 cm od obudowy

Odkurzacz Pilot zdalnego

H 5 A/m 5 cm sterowania zabawek
27 MHz
50 Hz E 35 V/m 15 cm od anteny
40 MHz
E 0,13 kV/m 3 cm

Suszarka do wosw WalkieTalkie E 10 V/m 15 cm od anteny

H 4 A/m 10 cm (moc znamionowa 0,5 W)

50 Hz 446 MHz E 7 V/m 20 cm od anteny

E 0,8 kV/m 10 cm
E 1 V/m 130 cm od anteny

Maszynka do golenia Telefon DECT

H 121200 A/m 3 cm E 1 V/m 15 cm od suchawki

50 Hz 1,9 GHz

E 0,7 kV/m 3 cm E 4 V/m 15 cm od bazy telefonu

Pyta grzejna indukcyjna Wi-Fi E 4 V/m 15 cm od obudowy laptopa

E 1V/m warto maksymalna wzdu osi ciaa osoby

2080 kHz H 0,650,85 A/m 15 cm nad polem grzejnym
Telewizor zkineskopem 29 H 0,35 A/m 15 cm przed ekranem
15,5 kHz H 0,9 A/m 15 cm nad obudow
E 2040 V/m 15 cm przed ekranem
korzystajcej zlaptopa
2,4 GHz
E 5 V/m 15 cm od anteny domowego routera Wi-Fi
1 V/m 5070 cm od anteny domowego routera
E Wi-Fi
Kuchenka mikrofalowa E 510 V/m 15 cm od obudowy kuchenki
(zwsadem 0,5 litra wody)
E 1 V/m do 170 cm od obudowy kuchenki
2,45 GHz
H 56 A/m 15 cm od obudowy kuchenki
H 0,25 A/m do 150 cm od obudowy kuchenki

Tabela 5. Typowe natenia skadowej elektrycznej (E) imagnetycznej (H) pl elektromagnetycznych (PEM) generowanych
przez urzdzenia powszechnego uytku. Na podstawie [13].

36 37
 Pomiary imodelowanie pl elektromagnetycznych
Linie elektroenergetyczne s projektowane
wtaki sposb, by skadowe elektryczna imagne-
tyczna ksztatoway si na poziomach dopusz-
czalnych, okrelonych w przepisach prawa. Po-
ziomy pl elektromagnetycznych przyjmowane
s przy zaoeniu najmniej korzystnych warun-
kw rodowiskowych pracy linii, na ktre ska-
daj si najwiksze obcienie elektryczne inaj-
wikszy zwis przewodw linii.
Wartoci nate pl elektrycznych i magne-
tycznych, jakie wystpuj wotoczeniu linii elek-
troenergetycznych najwyszych napi, mona
wyznacza zarwno metodami obliczeniowymi,
jak i pomiarowymi. Metody obliczeniowe stosu-
je si przede wszystkim podczas projektowania
linii. Metody pomiarowe wykorzystuje si wcelu
sprawdzenia, jakie natenia pola elektryczne-
go imagnetycznego wystpuj wrzeczywistych
warunkach. Pomiary kontrolne wykonuje si ka-
dorazowo po wybudowaniu linii, a przed prze-
kazaniem jej do eksploatacji oraz przy moderni-
zacji linii, wprzypadkach kiedy zakres prac mo-
dernizacyjnych zwizany jest ze zmian wartoci
natenia pola elektromagnetycznego. Oprcz
tego pomiary kontrolne moe wykona woje-
wdzki inspektorat ochrony rodowiska (WIO),
ktry sprawdza, czy s dotrzymywane okrelone
prawem poziomy natenia tych pl.
Wykorzystanie metod obliczeniowych analitycz-
nych wymaga uprzedniego uzyskania wielu da-
nych technicznych, dotyczcych zarwno samej
linii elektroenergetycznej, ktra ma by budo-
wana lub modernizowana, jak i terenu, na kt-
rym si ona znajduje lub wktrym ma si znaj-
dowa. Programy komputerowe pozwalaj na
tworzenie w peni przestrzennych modeli linii
elektroenergetycznych i ich otoczenia. Wyniki
oblicze wykorzystywane s przy projektowaniu
elementw konstrukcji linii elektroenergetycz-
nej oraz umiejscowienia jej wterenie.
Pomiary pola elektrycznego i magnetyczne-
go, wystpujcego w danym miejscu w tere-
nie, w otoczeniu linii elektroenergetycznych
38
wykonuje si zzastosowaniem przyrzdw spe-
niajcych wymagania waciwych przepisw
inorm technicznych.
Normatywy (przepisy inormy techniczne) okre-
laj nie tylko opisy wymaga, jakim powin-
ny odpowiada przyrzdy pomiarowe, lecz tak-
e metody wykonywania samych pomiarw. Ce-
lem wprowadzenia istosowania wszystkich tych
normatyww jest uzyskanie wiarygodnych ipo-
wtarzalnych wynikw pomiarw. Normatywys wodowa wystpowanie wyadowa elektrycz-
stosowane przez wszystkie instytucje wykonuj-
ce pomiary pl elektrycznych i magnetycznych
wotoczeniu linii elektroenergetycznych.
Pomiary poziomw pl elektromagnetycznych
wytwarzanych przez instalacje elektroenerge-
tyczne powinny by wykonywane przez labora-
toria, ktre uzyskay akredytacj Polskiego Cen-
trum Akredytacji, bdc potwierdzeniem ich
kompetencji pomiarowych oraz wiarygodnoci
wykonanych przez nich pomiarw.
Dotychczasowe, wieloletnie dowiadczenia
wskazuj na zgodno wartoci pl elektrycz-
nych i magnetycznych okrelanych metoda-
mi obliczeniowymi z wartociami uzyskiwany-
mi podczas prawidowo wykonanych pomiarw
w terenie. Umoliwia to wykorzystywanie obu
tych metod do weryfikacji wartoci nate pl
wystpujcych wotoczeniu napowietrznych linii
elektroenergetycznych.
Haas izaburzenia radioelektryczne
Przy wykonywaniu codziennych czynnoci nie- kilohercw do ok. 1,5 MHz wystpowanie wy-
jednokrotnie dowiadczamy miniwyadowa a- adowa niezupenych wliniach elektroenerge-
dunku elektrycznego zebranego na powierzch- tycznych byo sygnalizowane trzaskami sysza-
ni naszej skry przy kontakcie z przedmiotem nymi wodbiornikach radiowych.
o adunku majcym znak przeciwny, ktre do-
datkowo jest dla nas syszalne. Na elementach Z kolei zakres fal ultrakrtkich od 87,5 do 108
konstrukcji supw wsporczych ina przewodach MHz jest odporny na zakcenia elektromagne-
linii energetycznych w wyniku przepywu pr- tyczne, dlatego nadawanie audycji radiowych
du elektrycznego rwnie zbieraj si znacz- na falach ultrakrtkich rozpowszechnio si
ne adunki. S one na tyle due, e mog po- i przy wykorzystaniu nowych metod przesya-
nia dwikw prawie cakowicie wyeliminowa-
nych w ograniczonej przestrzeni, tj. w pobli- o problem zaburze radioelektrycznych, jakie
u przewodw linii i innych jej elementw b- mog wystpowa wotoczeniu linii elektroener-
dcych pod napiciem. Wyadowania te s rw- getycznych.
nie syszalne dla czowieka, zwaszcza e wyst-
puj bardzo licznie. Stojc wpobliu linii elektro- Obecnie powszechny ju cyfrowy przekaz dwi-
energetycznej, syszymy je wpostaci charaktery- ku, obrazu iinformacji jest cakowicie niewrali-
stycznego brzczenia. Wyadowania elektrycz- wy na zaburzenia radioelektryczne.
ne maj ograniczony zasig, wystpuj jedynie
na wysokich elementach konstrukcji linii bd-
cych pod napiciem. Wyadowania te nazywane
s wyadowaniami niezupenymi lub te ulotem.
Wystpowanie iintensywno zjawiska wyado-
wa niezupenych, azatem ihaasu tworzonego
przez lini elektroenergetyczn zale od nat-
enia pola elektrycznego, wilgotnoci powietrza
oraz cinienia atmosferycznego. Natenie pola
elektrycznego zaley od tego, pod jakim napi-
ciem znajduj si przewody i inne elementy li-
nii elektroenergetycznej, oraz od uksztatowania
tych przewodw ielementw. Intensyfikacji ha-
asu sprzyjaj zjawiska atmosferyczne, takie jak
mga, mawka iszad.
Wyadowania niezupene, jak kade wyadowa-
nie elektryczne, s rdem fal radiowych obar-
dzo szerokim zakresie czstotliwoci. Fale radio-
we (pola elektromagnetyczne), ktre mog za-
kca prac odbiornikw radiowych, telewizo-
rw czy te innych urzdze elektronicznych,
nazywa si zaburzeniami elektromagnetyczny-
mi. W czasach gdy najpowszechniej uywany-
mi zakresami fal radiowych wykorzystywanych
do suchania audycji byy fale dugie ifale red-
nie o czstotliwociach od stu kilkudziesiciu
39
 Sposoby zmniejszania natenia
pola elektromagnetycznego, haasu iulotu
Wspomniano ju, e jednym z czynnikw, od kt-
rych zaley natenie pola elektrycznego oraz ma-
gnetycznego, jakie wystpuj wotoczeniu linii, jest
odlego tych przewodw od ziemi czy znajdu-
jcych si na jej powierzchni budynkw ibudowli.
Zmniejszenie poziomw nate pl elektrycznych
imagnetycznych wotoczeniu istniejcych linii mo-
na uzyska poprzez podwyszenie supw. Wielolet-
nie dowiadczenie projektantw linii elektroenerge-
tycznych wskazuje, e moliwe jest takie zaprojekto-
wanie iwybudowanie linii, aby ze wzgldu na emi-
sj pola elektromagnetycznego nie stwarzaa ona
zagroenia dla ludzi irodowiska.
Linie napowietrzne, ktre su przesyaniu energii
elektrycznej torami ornych napiciach, nazywane
s liniami wielonapiciowymi. Linie takie projektuje
si ibuduje tak, aby przewody oniszych napiciach
byy prowadzone bliej ziemi bliej miejsc do-
stpnych dla ludnoci. Wefekcie stosowania takiej
konfiguracji przewodw w miejscach dostpnych
dla ludnoci, w otoczeniu linii wielonapiciowych,
mog wystpowa pola elektryczne oznaczco ni-
szych wartociach. Odpowiadaj one wartociom
charakterystycznym dla linii elektroenergetycznych
oniszych napiciach znamionowych.
Zmniejszenie poziomu natenia pola elektrycz-
nego przy samych przewodach linii elektroener-
getycznych i zwizanego z nim zjawiska ulotu
(wyadowa niezupenych) oraz haasu uzyskuje
si take poprzez zastosowanie wspomnianych
wpoprzednim rozdziale przewodw wizkowych.
Zamiast pojedynczego przewodu fazowego sto-
suje si najczciej dwa lub trzy ciesze przewo-
dy znajdujce si pod tym samym napiciem, po-
czone midzy sob odstpnikami zapewnia-
jcymi odlego przewodw od siebie typowo
3050 cm. Odstpniki tumice utrzymuj prze-
wody wstaej odlegoci od siebie, co wpywa na
ograniczanie ich drgania itumienie haasu. Nat- W otoczeniu kadej linii elektroenergetycznej znajdujcej
enie pola elektrycznego izwizanego znim ulo- si pod napiciem wystpuj pola elektryczne i magnetycz-
tu oraz wielko haasu s tym mniejsze, im wik- ne. Przyjmuj one najwysze natenia pod przewodami linii
sza jest rednica znajdujcych si pod napiciem elektroenergetycznej iszybko malej wraz ze wzrostem odle-
przewodw, dlatego zastosowanie wizki prze- goci od tej linii. Wodlegoci kilkudziesiciu metrw od osi
wodw, ktrych rednica zastpcza jest wiksza linii przesyowej najwyszych napi wartoci pola osigaj
ni pojedynczego przewodu, jest korzystne dla poziomy zblione do pl generowanych przez niektre rodza-
ograniczania wielkoci powyszych zjawisk. je urzdze elektrycznych ielektronicznych, jakich uywamy
w naszych domach. Natenia pola elektrycznego i magne-
Zastosowanie przewodw wizkowych pozwa- tycznego mona zdobr dokadnoci wyznacza dziki me-
la zatem na zmniejszenie natenia pola elek- todom obliczeniowym oraz pomiarowym. Modernizowane lub
trycznego, redukujc tym samym intensyw- nowo budowane linie przesyowe s projektowane zuwzgld-
no wyadowa niezupenych, a co za tym idzie nieniem obowizujcych przepisw prawnych, tak by zacho-
zmniejsza poziomy haasu izaburze radiowych wane zostay wymagane wprzepisach dopuszczalne poziomy
(zob. rys. 18). emisji pola elektromagnetycznego.

Rysunek 18. Widok wizkowych przewodw linii elektroenergetycznej onapiciu 400kV; a) wizka dwuprzewodowa,
b) wizka trjprzewodowa.

40 41
 Oddziaywanie linii
elektroenergetycznych na
zdrowie ludzi ina rodowisko
Wspczesna cywilizacja oferuje nam wiele dbr, kt-
re uznalimy za tak potrzebne, e nie potrafimy si
bez nich obej. Takim przykadem jest czno te- cyjnej, drogowej czy te zwizanej zprzesyem pr-
lefoniczna. W latach 50. ubiegego stulecia telefon
wdomach by przywilejem nielicznej grupy Polakw.
Najczsciej korzystano ztelegramw. Aby zadzwoni
do innego miasta, trzeba byo pj na poczt, by za-
mwi rozmow midzymiastow, i czasami pocze-
ka godzin lub duej. Obecnie nawet dzieci maj te-
lefony komrkowe, pozwalajce wprosty sposb po-
czy si z rodzicami. Dziki telefonom zwikszyo tylko rodowisko przyrodnicze, lecz take rodowi-
si nasze bezpieczestwo, poniewa pozwala wkil-
ka sekund na wezwanie pogotowia ratunkowego czy
policji wrazie wypadku drogowego. Przykady takie
moglibymy mnoy.
Powszechny itani dostp do dbr wspczesnej cy-
wilizacji wie si jednak nie tylko zkosztami mate-
rialnymi, lecz take zkonieczn ingerencj wotacza-
jce nas rodowisko. Wokolicach lub bezporednio
na dachach naszych domw pojawia si coraz wi-
cej anten nadawczo-odbiorczych telefonii komr-
kowej, ktre podobnie jak linie elektroenergetyczne
emituj pole elektromagnetyczne.
W zwizku z rozwojem komunikacji, w tym z po-
wszechnym dostpem do samochodw, pojawia
si konieczno rozbudowy sieci istniejcych drg.
Nowe drogi zajmuj tereny pl uprawnych, prze-
cinaj tereny cenne przyrodniczo, a zlokalizowane
wpobliu naszych domw staj si rdem zanie- Rozwj cywilizacji wymaga od nas ochrony zarw-
czyszcze ihaasu.
Ca nasz cywilizacj uzalenilimy od elektryczno- ka, dlatego zagadnienia znim zwizane budz naj-
ci, dlatego wotaczajcym nas krajobrazie pojawi-
y si kopalnie wgla, elektrownie systemowe i linie
lub stacje elektroenergetyczne najwyszych napi.
42
Oddziaywanie pola elektromagnetycznego na zdrowie czowieka
Czowiek nie jest w stanie wyczu oddziaywania szczegln popularno w USA. Przy uyciu pl
pola elektromagnetycznego, nawet gdy przebywa elektromagnetycznych leczono rozmaite choroby,
bezporednio pod lini najwyszych napi. Zmien- ajedn trzeci podrcznikw medycznych stanowi
ne pole elektryczne i magnetyczne wzbudza sabe
prdy worganizmie czowieka wyeksponowanego
wykad zelektromedycyny.
na dziaanie tego pola, nie wywoujc w nim ad- W latach 40. XX wieku fascynacja elektroterapi
nych odczuwalnych efektw. Jest to spowodowa- zmalaa iwpismach medycznych pojawiao si co-
ne tym, e prdy powodujce przesyanie impulsw raz mniej prac dotyczcych tej dziedziny. Do dzisiaj
Skoro nie moemy obej si bez dbr wspczesnej nerwowych wewntrz organizmu czowieka i po- jednak wliteraturze, wtym naukowej, moemy zna-
cywilizacji, rozbudowa infrastruktury telekomunika- wodujce np. skurcz mini maj wartoci wiele ty- le liczne prace o poytecznym dla zdrowia dzia-
sicy razy wysze ni prdy indukowane wnaszym aniu pola elektromagnetycznego o maych cz-
du jest niezbdna igdzie musimy znale dla niej ukadzie nerwowym przez zewntrzne pole elektro- stotliwociach, np. oleczniczym dziaaniu tych pl
miejsce. magnetyczne. Jedyny efekt zwizany zpolem elek- wprzypadku zrastania si koci [15]. Dopiero wla-
tromagnetycznym pochodzcym od linii przesyo- tach 50. ubiegego wieku zaczyna rozpowszech-
Wtym rozdziale zajmiemy si opisem oddziaywa wych najwyszych napi, jaki czowiek moe za- nia si sprzeciw wobec osigni techniki. Ruch
linii elektroenergetycznych najwyszych napi obserwowa, jest zwizany zduymi obiektami me- ten przybiera rne formy, od sprzeciwu przeciw
na rodowisko, wktrym s lokalizowane. Wsp- talowymi umieszczonymi bezporednio w pobliu zbrojeniom atomowym, cywilizacji dzieci kwiatw,
czenie pod pojciem rodowiska rozumie si nie takich linii, np. metalowymi ogrodzeniami czy ma- do rozmaitych form politycznych ipartii. Watmos-
szynynami rolniczymi. Jeli urzdzenia te nie s do- ferze rosncej niechci wobec wielkich organizacji
sko spoeczne [14]. rodowisko przyrodnicze to sys- brze uziemione, wwczas ich dotkniecie powodu- przemysowych irosncej wiadomoci roli czyste-
tem przyrody oywionej zrnorodnoci gatun- je drobne, odczuwalne przez czowieka wyadowa- go rodowiska dla ycia czowieka zaczyna pojawia
kw rolin igrzybw, atake dziko yjcych zwie- nia elektryczne, o ktrych bya mowa w poprzed- si pogld, e wszelkie zmiany rodowiska wywoa-
rzt oraz przyrody nieoywionej, do ktrej przede nim rozdziale. Pole elektryczne generowane przez ne przez czowieka musz powodowa uszczerbek
wszystkim nale: gleba, atmosfera, woda oraz lini elektroenergetyczn moe bowiem spowodo- na jego zdrowiu. Oile wlatach 50. i60. paradygma-
utwory skalne. rodowisko przyrodnicze obejmu- wa nagromadzenie si adunku elektrycznego na tem by pogld, e niskoenergetyczne pola elektro-
je obszary, na ktrych szczeglnie chronimy przy- tych obiektach. magnetyczne nie maj wpywu na zdrowie [16], o
rod: rezerwaty, parki narodowe, parki krajobra- tyle wlatach 70. pojawiaj si wprasie doniesienia
zowe, obszary nalece do sieci Natura 2000, ko- Jeli nawet nie dowiadczamy efektw bezpored- oszkodliwym dziaaniu linii przesyowych wysokich
rytarze ekologiczne umoliwiajce przemieszcza- niego dziaania pl elektrycznego i magnetyczne- napi. Nawietlanie polami elektromagnetycznymi
nie si zwierzt, anawet pojedyncze pomniki przy- go na nasz organizm, to chcielibymy wiedzie, czy uwaane przez 100 lat, od poowy XIX wieku, za zba-
rody, np. stare drzewa czy gazy narzutowe. Z ko- dugotrwae przebywanie wtych polach nie bdzie wienne dla zdrowia zaczo by traktowane jako za-
lei rodowisko spoeczne, to rodowisko przekszta- rdem gronych chorb, takich jak np. nowotwory groenie.
cone przez czowieka, tak by mg on zaspokaja czy choroba Alzheimera.
swoje potrzeby, m.in. zwizane zochron zdrowia, Naley jednak bezwzgldnie zwrci uwag na to,
mieszkaniowe, edukacyjne, kulturalne, religijne, Na pocztek nieco historii e pola elektromagnetyczne, a zwaszcza pole ma-
zawodowe ikomunikacyjne. Przykadem rodowi- gnetyczne wykorzystywane s na szerok skal rw-
ska spoecznego jest rodowisko miejskie. Obecnie oddziaywanie pola elektromagnetyczne- nie we wspczesnej medycynie i kosmetologii.
go na organizm czowieka jest przedmiotem wie- Jednym z powszechniejszych bada stosowanych
lu publikacji, a take tematem czsto poruszanym wdiagnostyce wielu schorze jest rezonans magne-
no rodowiska przyrodniczego, jak i spoecznego. w mediach. atwo natrafi na informacje, e pola tyczny (ang. magnetic resonance imaging wskrcie
Najwaniejsza jest jednak ochrona zdrowia czowie- elektromagnetyczne s szkodliwe dla zdrowia. Na- MRI). Wbadaniu tym wykorzystuje si silne pole ma-
ley jednak pamita, e na przeomie XIX iXX wie- gnetyczne oraz fale radiowe. Leczenie polem magne-
wicej wtpliwoci, wtym wrd mieszkacw te- ku leczenie polami elektrycznymi byo dopuszczo- tycznym tzw. magnetoterapia stosowana jest do le-
renw, na ktrych projektuje si trasy nowych linii ne do stosowania wmedycynie. Bya to tak zwana czenia wielu chorb od reumatoidalnego zapale-
przesyowych. medycyna elektryczna, ktra osigna wwczas nia staww, przez utrudniony zrost koci, do blw
43
 gowy iastmy oskrzelowej. Zkolei gbokie prze-
grzanie tkanek przy pomocy pola elektrycznego
lub magnetycznego (diatermia) stosuje si m.in.
w rehabilitacji i do chirurgicznego cicia lub ko-
agulacji tkanek.
Ryzyko zachorowania na raka
Jeeli czowiek o jasnej karnacji bdzie si opa-
la na play bez zastosowania kremu ochronne-
go zfiltrem UV, ju po kilku godzinach moe za-
obserwowa skutki swojej lekkomylnoci. Jego
skra bdzie poparzona. atwo jest stwierdzi,
e przyczyn poparzenia byo zbyt dugotrwa-
e przebywanie na socu. Podobnie jest wprzy-
padku chorb zakanych wbardzo krtkim czasie
przenoszcych si z czowieka na czowieka. Je-
eli po spotkaniu zosob chor nastpnego dnia
mamy te same objawy, moemy z duym praw-
dopodobiestwem sdzi, e wirusy powodujce
np. przezibienie przeniosy si zchorego na nas.
Zwizek przyczyny (ekspozycja na soce, kontakt
z przezibionym) ze skutkiem (poparzona skra,
katar) jest tu oczywisty. Ludzie dawno odkryli ten
zwizek i nauczyli si, jak unika niepodanych
skutkw.
Cz zchorb rozwija si jednak powoli. Na przy-
kad bakterie grulicy mog pozostawa utajo-
ne w organizmie przez kilka lat, zanim wystpi
pierwsze objawy choroby, dlatego przez setki lat
ludzie sdzili, e grulica nie jest chorob zaka-
n. Dopiero w1882 roku odkrycie prtka grulicy
iwykazanie, e kady chory jest nosicielem tych
bakterii, uwiadomio ludziom przyczyn tej rzad-
kiej ju dzi choroby. Pozwolio to zczasem zna-
le skuteczny lek szczepionk BCG, anastpnie
streptomycyn, ktra pozwolia upora si z t
chorob.
Owiele trudniej jest ustali przyczyn nowotwo-
rw. Mimo wielu lat pracy naukowcom nie uda-
o si znale jednego czynnika wywoujce-
go t gron chorob. Dzi wiemy, e s czynni-
ki, ktre sprzyjaj powstawaniu nowotworw, ale
nie musz by ich przyczyn. Na przykad pale-
nie papierosw sprzyja powstawaniu raka puc,
44
ale nie wszyscy palacze zapadaj na t chorob. rakotwrczego na ludzi, przy braku wystarczaj- dany teren, np. znajdujcy si wpobliu linii wy-
Wlatach 80. XX wieku stwierdzono, e 95% ludzi cego dowodu rakotwrczoci uzwierzt dowiad- sokiego napicia. Trzeba pamita, e jest to
umierajcych na raka puc palio papierosy (dzi czalnych. Do podgrupy tej naley wanie m.in. mniejsze zagroenie ni mier wwypadku samo-
ten wskanik jest niszy), ale tylko 10% spord ekspozycja organizmu ludzkiego na pole magne- chodowym, gdy wPolsce co roku wwypadkach
wszystkich palcych umierao na t chorob. Czy- tyczne maych czstotliwoci2 (ostatnio rwnie samochodowych ginie 8,7 osoby na 100 000 lu-
li palc, zwikszamy prawdopodobiestwo za- pole elektromagnetyczne emitowane przez urz- dzi itakie dane statystyczne nie wywouj wnas
chorowania na raka puc, cho to prawdopodo- dzenia telefonii komrkowej). Zaznaczy naley, strachu przed korzystaniem zautobusu czy samo-
biestwo nie jest tak due, jak si powszechnie e obok pola elektromagnetycznego wgrupie tej chodu.
uwaa. Przyczyn zwikszenia ryzyka zachorowa- znajduj si midzy innymi takie substancje, jak
nia na nowotwr jest substancja smolista zawar- kawa i ogrki konserwowe. Biaaczka udzieci
ta wdymie papierosowym. wiatowa Organizacja
Zdrowia (WHO) prowadzi rejestr substancji rako- Niektre choroby maj swoj oczywist przyczy- Najwicej wtpliwoci odnonie szkodliwego
twrczych. Wrejestrze tym benzopiren, substan- n, jak poparzenie skry przez dziaanie ultrafiole- dziaania pola elektromagnetycznego dotyczy
cja z dymu papierosowego, sklasyfikowany jest tu czy choroba puc spowodowana bakteri gru- ostrych biaaczek limfoblastycznych udzieci eks-
w grupie 1. substancji, ktrych dziaanie rako- licy. Jednak w przypadku pl elektromagnetycz- ponowanych na takie pola. Biaaczka jest choro-
twrcze udowodniono. Do grupy tej nale rw- nych niskiej czstotliwoci naukowcy maj bar- b nalec do chorb nowotworowych. Wprze-
nie dziesitki innych substancji rakotwrczych, dzo duo wtpliwoci. Promieniowanie takie nie konaniu wielu ludzi mieszkajcych w pobliu li-
ktrych uywanie jest w zwizku z tym zabro- rozbija czsteczek chemicznych, z ktrych zbu- nii elektroenergetycznych biaaczka stanowi nie-
nione. W klasyfikacji tej w grupie 2. znalazy si dowany jest organizm nie jest promieniowa- bezpieczestwo dla ich dzieci. Aktualny stan wie-
substancje, ktrych wczeniej nie podejrzewano niem jonizujcym, wprzeciwiestwie do promie- dzy na ten temat zosta przedstawiony przez Ko-
o dziaanie szkodliwe, po czym pojawiy si do- ni rentgena. Promieniowanie niskich czstotliwo- mitet Naukowy SCENIHR Komisji Europejskiej,
niesienia o moliwym ich zwizku z zachorowa- ci nie podgrzewa organizmu, wodrnieniu od ktry w marcu 2015 roku opublikowa now opi-
niami na nowotwory. Dziaania tego nie udao si promieniowania zkuchenek mikrofalowych. Pr- ni dotyczc potencjalnego wpywu na zdrowie
jak dotd bezspornie udowodni. Grupa ta dzieli dy, ktre wywouje, s tysice razy mniejsze od spowodowanego naraeniem na oddziaywanie
si na dwie podgrupy: 2A i2B. Grupa 2A obejmuje pyncych w organizmie w stanie naturalnym pl elektromagnetycznych, midzy innymi ma-
czynniki, dla ktrych istnieje ograniczony dowd nie zakca wic dziaania nerww, mini lub ych czstotliwoci. Autorzy raportu stwierdza-
dziaania rakotwrczego na ludzi iwystarczajcy rozrusznikw serca. Wtakim przypadku cz na- j, e biaaczka wystpujca u dzieci jest choro-
dowd rakotwrczoci u zwierzt dowiadczal- ukowcw nie jest pewna, czy promieniowanie b rzadk i do chwili obecnej nie jest wiadome,
nych. Znalazy si wniej m.in. palenie wkominku, elektromagnetyczne w ogle jest szkodliwe dla czym moe by spowodowana. Wcigu roku reje-
rozpylanie rodkw owadobjczych ipraca wtry- organizmu, cz z nich proponuje mechanizmy struje si rednio 1015 nowych przypadkw na
bie zmianowym. Oile palenie wkominku lub roz- subtelniejsze, np. wpyw na rodniki czy mechani- 100 000 dzieci. Na szczcie obecnie jest to choro-
pylanie rodkw owadobjczych mog mie jaki zmy rezonansowe. ba wznacznym stopniu wyleczalna iumiera tylko
zwizek zchemicznym oddziaywaniem pewnych ok. 10% chorych dzieci. Wykorzystujc epidemio-
substancji na organizm czowieka, o tyle przyczy- Przeciwnicy pogldu o szkodliwym zdrowotnie logiczne metody bada, naukowcy staraj si wy-
na minimalnie zwikszonej zachorowalnoci na dziaaniu pl emitowanych przez linie wysokie- kry, czy dzieci mieszkajce wpobliu linii przesy-
nowotwory ludzi pracujcych w systemie zmia- go napicia zwracaj uwag na to, e na wiecie owych wysokiego napicia zapadaj czciej na
nowym nie jest ju tak oczywista. By moe jest to dziesitki milionw ludzi mieszkaj wpobliu linii biaaczk.
stres wynikajcy znieustabilizowanego trybu y- przesyowych, dlatego jeeli wystpowaby efekt
cia. Jednak jak dotd nie ma na to pytanie zado- szkodliwy promieniowania ibyby on wystarcza- Naley jednak pamita, e dokadno metod
walajcej odpowiedzi. jco duy, to wiele osb cierpiaoby na t sam epidemiologicznych (statystycznych) zaley od
chorob. Jednak pomimo wieloletnich prowadzo- liczby przebadanych przypadkw. Wyniki uzna-
W drugiej podgrupie (2B) umieszczono substan- nych w tym zakresie bada epidemiologicznych je si za statystycznie wiarygodne, gdy przeba-
cje, czynniki i zawody, ktre by moe maj ja- wyniki nie wskazay na adn zchorb. Epidemio- dano tak du populacj, e cakowita liczba zdia-
ki zwizek z nowotworami, cho podejrzenia logia moe suy do wykrywania powiza po- gnozowanych przypadkw miertelnych jest nie
s znacznie sabsze ni w przypadku grupy 2A. midzy czynnikiem dziaajcym ichorobami bar- mniejsza ni 30. Skoro zpowodu biaaczki umie-
Grupa 2B obejmuje czynniki, w odniesieniu do dzo rzadkimi powodujcymi rocznie mier tylko ra co najwyej jedno dziecko na 100 000, to trze-
ktrych istnieje ograniczony dowd dziaania jednej osoby na 100 000 ludzi zamieszkujcych ba by przebada co najmniej trzy miliony dzieci,
2) Czasami uywa si terminu promieniowanie elektromagnetycz-
ne lub te promieniowanie niejonizujce. Nie ma ono nic wspl-
nego z promieniowaniem radioaktywnym lub jonizujcym, jakie
powstaje wwyniku rozpadu substancji promieniotwrczych.
45
 aby uzyska wiarygodne dane. Komitet SCENIHR
wswojej opinii stwierdzi, e nie jest znany zwi-
zek pomidzy zachorowaniem na biaaczk, aod-
dziaywaniem pola elektromagnetycznego na or-
ganizm ludzki.
Inne powane choroby
Powyszy raport stwierdza, e nie ma przekonuj-
cych dowodw, i pola elektromagnetyczne ma-
ych czstotliwoci powoduj ryzyko zwikszenia
zapadalnoci na choroby neurodegeneracyjne (np.
choroba Alzheimera) lub maj wpyw na ukad ner-
wowy czowieka. Komitet SCENIHR3 stwierdza po-
nadto, e brak jest te wiarygodnych dowodw na
to, e pola elektromagnetyczne maych czstotli-
woci wpywaj na ukad rozrodczy zarwno ko-
biet, jak imczyzn. Nie ma te adnych dowodw
na wpyw pl elektromagnetycznych na otyo
wrd dzieci izachorowalno na astm.
Podsumowanie
Wielkoci zaburze worganizmie ludzkim powo-
dowane ekspozycj czowieka na pola elektroma-
gnetyczne generowane przez linie przesyowe s
znacznie mniejsze ni pola elektryczne imagne-
tyczne oraz towarzyszce im prdy pynce we-
wntrz organizmu. Nie ma zatem podstaw, by s-
dzi, e pola elektromagnetyczne wywieraj istot-
ny wpyw na organizm ludzki, cho oczywicie
prace nad ewentualnymi innymi mechanizmami
takiego dziaania s intensywnie prowadzone.
Od wielu lat prowadzone s badania zarwno
w laboratoriach naukowych, jak i w terenie. Re-
zultaty tych bada nie wnosz nic nowego. Prby
niezalenej weryfikacji doniesie potwierdzaj-
cych wpyw pola elektromagnetycznego na orga-
nizm ludzki czy zwierzt dowiadczalnych, atak-
e na komrki tych organizmw wbadaniach in
vitro daj przewanie wyniki negatywne. Naley
zatem stwierdzi, e nie ma do tej pory wiarygod-
nych danych potwierdzajcych istnienie wpywu
pl elektromagnetycznych maej czstotliwoci
3) SCENIHR ang. Scientific Committee on Emerging and New-
ly Identified Health Risks. Wwolnym tumaczeniu: Naukowy Komi-
tet Badania Zagroe dla Zdrowia Spowodowanych Nowymi Tech-
nologiami. Komitet naukowy zosta powoany decyzj Komisji Eu-
ropejskiej z5 sierpnia 2008 roku izajmuje si doradztwem nauko-
wym na rzecz Komisji Europejskiej.
46
o poziomach wystpujcych w rodowisku na Rol nauki jest odkrywanie prawdziwych, nie- wiatowa Organizacja Zdrowia (ang. World He-
struktury biologiczne. znanych wczeniej mechanizmw obserwowa- alth Organization WHO) dziaajca wramach
nych zjawisk. Odkrycia te tylko wtedy s przyj- Organizacji Narodw Zjednoczonych, zajmuj-
Badania epidemiologiczne dotyczce wystpowa- te iuznane przez og badaczy, jeeli moliwa jest ca si ochron zdrowia. Jej siedzib jest Genewa.
nia niektrych postaci nowotworw uczci popu- ich weryfikacja poprzez ich powtrzenie przez Wramach prowadzonego od poowy lat 90. mi-
lacji ludzkiej, szczeglnie naraonej na zwikszone inny, czsto konkurencyjny, renomowany oro- dzynarodowego programu Pola elektromagne-
dawki promieniowania elektromagnetycznego zra- dek badawczy i otrzymanie zbienych wynikw tyczne publikuje materiay pozwalajce okreli
cji wykonywanego zawodu lub miejsca zamiesz- bada. Wyniki bada publikowane s wczasopi- obszary, na ktrych powinny koncentrowa si
kania, daj wyniki negatywne lub pozytywne, ale smach ozasigu midzynarodowym, ktrych re- badania naukowe.
wgranicach jednego przypadku na 100 000 ludzi. noma i sposb recenzowania nadsyanych prac
Naley zatem stwierdzi, e ryzyko mierci zwizane gwarantuj wiarygodno publikowanych wy- W2007 roku zosta opublikowany przez WHO ob-
zemisj pola elektromagnetycznego niskiej czsto- nikw bada, dlatego niezmiernie rzadko zda- szerny raport: Kryteria zdrowotne rodowiska.
tliwoci jest bardzo mao prawdopodobne. rza si, by wtakich publikacjach wykazano bdy. Pola oskrajnie maych czstotliwociach [17].
Te czasopisma czytane s jedynie przez specjali-
Charakterystyka bada naukowych skutkw stw, bowiem lektura opublikowanych tam wy- W powyszym raporcie dokonano m.in. prze-
oddziaywania pola elektromagnetycznego nikw bada wymaga odpowiedniego przygo- gldu wynikw bada wpywu pl bardzo ma-
towania iznajomoci fachowej terminologii. Jed- ej czstotliwoci na system neurohormonal-
Badania naukowe dotyczce skutkw oddziay- nake wiele ludzi obawiajcych si ssiedztwa li- ny i sercowo-naczyniowy, ukad odpornocio-
wania pl elektrycznego i magnetycznego ma- nii elektroenergetycznej czerpie informacje zpo- wy i krwiotwrczy, reprodukcj i wzrost orga-
ej czstotliwoci na zdrowie ludzi s prowadzo- wszechnie ju dostpnego Internetu. Nikt spo- nizmw, atake na powstawanie chorb nowo-
ne od blisko 100 lat. Oprcz funkcji poznawczych rd fachowcw nie ma wpywu na zawarte tam tworowych. Opracowanie zakoczone jest wnio-
maj one jeszcze jeden wany cel, na ich podsta- doniesienia isensacje. Niestety, to wanie czsto skami wskazujcymi na moliwo wystpowa-
wie tworzone s normy istandardy emisyjne, kt- te wyniki najszybciej przedzieraj si do wiado- nia efektw zdrowotnych w przypadku ekspo-
re uwzgldniane s wprzepisach prawa. Przepisy moci ogu spoeczestwa i bardzo trudno jest zycji organizmu na pola o duych nateniach,
te obowizuj inwestorw oraz projektantw no- przekona zainteresowanych, e aktualna wiedza uzasadniajcych wprowadzanie ogranicze tej
wej bd modernizowanej infrastruktury. naukowa ich nie potwierdza. ekspozycji. Dotycz one jednak ryzyka zwiza-
nego z niektrymi zawodami, ktrych wykony-
Badania zwizane z oddziaywaniem pl elek- Istnieje kilka wanych midzynarodowych orga- wanie wie si z przebywaniem osb zatrud-
trycznego i magnetycznego niskiej czstotliwo- nizacji, ktre maj duy wpyw na podejcie rz- nionych wzasigu pola elektrycznego imagne-
ci na zdrowie ludzi mona podzieli na badania: dw pastw do kwestii oddziaywania pl elek- tycznego o wartociach natenia kilkadziesit
trycznego imagnetycznego na zdrowie czowie- lub nawet setki razy wikszych anieli pola wy-
zz prowadzone wotoczeniu linii elektroenerge- ka. Same zwykle nie prowadz bada nauko- stpujce wssiedztwie linii elektroenergetycz-
tycznych, wych, co najwyej je zlecaj, ledz za to uwanie nych wysokich napi. Mowa tu np. o pracow-
zz wasnoci elektrycznych organizmw ludz- postp wiedzy w rnych dziedzinach i w okre- nikach stacji radarowych, oosobach prowadz-
kich, sach kilkuletnich publikuj raporty, ktre czsto cych pojazdy szynowe trakcji elektrycznej czy
zz pl i prdw powstajcych w ciaach ludzi maj wpyw na decyzje polityczne. Poniej przed- oosobach obsugujcych urzdzenia tomografii
znajdujcych si w polu elektrycznym i ma- stawiono krtk charakterystyk organizacji oza- rezonansu magnetycznego.
gnetycznym, sigu wiatowym ieuropejskim, ktre maj decy-
zz biologicznych skutkw wystpowania napi dujcy wpyw na wiatow ieuropejsk polityk Z kolei wyniki bada epidemiologicznych wska-
iprdw powstajcych wciaach ludzi na sku- ochrony zdrowia przed promieniowaniem niejo- zuj na moliwo istnienia zwizku poziomw
tek przebywania w polu elektrycznym i ma- nizujcym. Wkolejnym rozdziale pokazane zosta- pl elektromagnetycznych ze wzrostem ryzy-
gnetycznym, nie, jak raporty publikowane przez te organiza- ka zachorowania na ostr biaaczk limfatyczn
zz prowadzone na zwierztach, cje wykorzystuje si do ustanawiania standardw u dzieci. Jednake wyniki bada zwizku wyst-
zz struktur komrkowych, iprzepisw prawa. powania konkretnych przypadkw zachorowania
zz epidemiologiczne.
47
 na t chorob zpoziomami pl, na ktrych dzia-
anie organizm ludzki by wystawiony, nie wska-
zuj na zasadno posugiwania si wynikami ba-
da epidemiologicznych przy ustanawianiu limi-
tw ekspozycji na pola o bardzo maych czsto-
tliwociach.
W2007 roku wiatowa Organizacja Zdrowia opu-
blikowaa arkusz faktw (ang. fact sheet) WHO Nr
322, powicony wpywowi pl o bardzo maych
czstotliwociach na zdrowie publiczne [18]. Zgod-
nie zinformacjami zawartymi wtym dokumencie
przebywanie wpolach elektrycznych obardzo ma-
ych czstotliwociach, jakie wystpuj w miej-
scach dostpnych dla ludnoci, nie pociga za
sob negatywnych skutkw zdrowotnych. Wcyto-
wanym arkuszu faktw nr 322 podano take infor-
macj, e przeanalizowano rwnie moliwe po-
wizania wpywu pl o bardzo maych czstotli-
wociach z innymi nowotworami wystpujcymi
u dzieci i u dorosych, a take depresjami, samo-
bjstwami, zaburzeniami ukadu krenia, zabu-
rzeniami podnoci, zaburzeniami rozwojowymi,
zmianami odpornoci, skutkami neurobehawio-
ralnymi ichorobami neurodegeneracyjnymi. WHO
uznao, e dowody naukowe na zwizek pomi-
dzy naraeniem na pole magnetyczne bardzo ma-
ej czstotliwoci awszystkimi tymi skutkami zdro-
wotnymi s znacznie sabsze ni dowody na zwi-
zek z biaaczk dziecic. W niektrych przypad-
kach (tj. wprzypadku chorb ukadu krenia lub
raka piersi) dowody naukowe wskazuj na to, e
schorzenia te nie s spowodowane polami obar-
dzo maych czstotliwociach.
Midzynarodowa Agencja Bada nad Rakiem
(ang. International Agency for Research on Can-
cer IARC). Agencja WHO mieszczca si wLyonie
we Francji izajmujca si koordynacj midzyna-
rodowych bada nad rakiem opracowaa m.in.
klasyfikacj czynnikw i substancji rakotwr-
czych, dzielc je na grupy w zalenoci od stop-
nia, wjakim dowiedziono ich dziaania rakotwr-
czego [19].
48
Dugotrwae przebywanie czowieka w wolno- Midzynarodowa Komisja Ochrony przed Promie- Przedstawione w tym rozdziale ustalenia doty-
zmiennych polach elektrycznych i magnetycz- niowaniami Niejonizujcymi (ang. International czce oddziaywania pola elektromagnetyczne-
nych o nateniach, jakie wystpuj w ssiedz- Commission on Non-Ionising Radiation Protec- go o poziomach wystpujcych w ssiedztwie
twie linii elektroenergetycznych zostao zakwali- tion ICNIRP). Organizacja zrzesza niezalenych linii elektroenergetycznych na zdrowie ludzi s
fikowane do grupy, dla ktrej nie istniej moliwe naukowcw badajcych epidemiologi, biologi, wynikiem prac czoowych wiatowych orod-
do naukowej weryfikacji dowody na rakotwr- metody pomiarw i promieniowanie optyczne. kw badawczych zatrudniajcych tysice na-
cze dziaanie takich pl. Rakotwrcze dziaanie Zajmuje si take doradztwem wzakresie narae- ukowcw. Ustalenia te zostay poddane krytycz-
czynnika, jakim s wolnozmienne pola magne- nia na promieniowanie niejonizujce. ICNIRP zajmu- nej analizie, a nastpnie podsumowane w ra-
tyczne, nie zostao potwierdzone dowiadczenia- je si badaniem ipodnoszeniem wiadomoci na portach renomowanych organizacji naukowych
mi na zwierztach. Ponadto nie ustalono do tej temat moliwych skutkw ubocznych dla zdrowia ozasigu midzynarodowym. Naukowcy wdal-
pory mechanizmw biofizycznych, ktre wskazy- czowieka wywoanych przez naraenie na promie- szym cigu prowadz badania nad oddziaywa-
wayby, wjaki sposb ekspozycja wpolach oma- niowanie niejonizujce. Wkolejnym rozdziale przy- niem pola elektromagnetycznego na zdrowie lu-
ej czstotliwoci moe wpywa na rozwj nowo- toczone zostan rekomendacje komisji opracowa- dzi, jednak nie spodziewaj si przeomu, kt-
tworw. Wyniki bada prowadzonych na zwie- ne w2010 roku na podstawie m.in. publikacji WHO ry wskazaby konieczno rewizji norm bezpie-
rztach wznacznym stopniu wskazyway na brak oraz szerokiego przegldu najnowszych publikacji czestwa, oktrych bdzie mowa wnastpnym
zwizku midzy ekspozycj w polach o maych dotyczcych badania wpywu pl elektrycznego rozdziale.
czstotliwociach azachorowaniem na raka. Do- imagnetycznego na zdrowie ludnoci.
wody wskazujce na zwizek oddziaywania pl
omaej czstotliwoci zwystpowaniem biaaczki
udzieci nie s wystarczajco wiarygodne, by mo-
na byo uzna takie pola za przyczyn wystpo-
wania poszczeglnych zachorowa.
Naukowy Komitet Badania Zagroe dla Zdrowia
Spowodowanych Nowymi Technologiami (ang.
Scientific Committee on Emerging and Newly
Identified Health Risks SCENIHR). Komitet na-
ukowy zosta powoany decyzj Komisji Europej-
skiej z5 sierpnia 2008 roku izajmuje si doradz-
twem naukowym na rzecz Komisji Europejskiej.
Naukowcw powoanych do SCENIHR obowi-
zuje deklaracja obraku powiza zjakimikolwiek
strukturami gospodarczymi, ktre mogyby czer-
pa korzyci zich pracy. Reguy dziaania komite-
tu przewiduj, e doradztwo naukowe wiadczo-
ne przez komitet nie moe podlega wpywom in-
nych czynnikw ni ocena naukowa rozwaane-
go ryzyka. Ta zasada dotyczy wszczeglnoci nie-
zalenoci od jakichkolwiek zewntrznych powi-
za ekonomicznych lub politycznych, lecz tak-
e od stronniczoci zwizanej z kwestiami natu-
ry politycznej, finansowej, spoecznej, filozoficz-
nej, etycznej lub jakichkolwiek wpyww natury
nienaukowej4 .
4) Rules of procedures, n. 11 i12. http://ec.europa.eu/health/scien-
tific_committees/emerging/index_en.htm
49
 Oddziaywanie linii najwyszych napi na rodowisko spoeczne
Wpyw oddziaywania pl elektrycznego i magne-
tycznego na zdrowie ludzi naley niewtpliwie do
najwaniejszych zagadnie. Interesujce s jednak
rwnie iinne kwestie, ktre pojawiaj si przy budo-
wie lub modernizacji infrastruktury przesyowej. Do
kwestii tych nale przede wszystkim takie zagadnie-
nia, jak ryzyko poraenia prdem, haas, ochrona kra-
jobrazu i spadek wartoci nieruchomoci.
Ryzyko poraenia prdem
Wielu mieszkacw majcych w perspektywie s-
siedztwo nowej linii elektroenergetycznej obawia
si ryzyka poraenia prdem elektrycznym lub ude-
rzenia pioruna. Wbrew powyszym obawom od
bez maa 20 lat nie zanotowano adnej awarii linii
przesyowej z poraeniem prdem, w wyniku kt-
rej ucierpieliby ludzie. Na kadej stacji elektroener-
getycznej dziaaj automatyczne systemy bezpie-
czestwa, ktre wyczaj zasilanie linii elektroener-
getycznej wprzypadku, gdyby doszo do jej zerwa-
nia lub uszkodzenia.
Poza zabezpieczeniami wszystkie linie przesyowe
maj ochron przed uderzeniami piorunw, czyli
ochron odgromow wpostaci uziemionego prze-
wodu zawieszonego ponad kadym torem przewo-
dw wiodcych prd. Naley zwrci uwag, e linie generowania haasu przez linie elektroenerge-
elektroenergetyczne nie s podatne na uderzenia
piorunw wwikszym stopniu anieli inne obiekty
znajdujce si wssiedztwie.
Pomimo stosowanych zabezpiecze ssiedztwo linii
elektroenergetycznej wiodcej prd pod napiciem
z oczywistych wzgldw wymaga przestrzegania
pewnych zasad bezpieczestwa. Norma techniczna
PN-EN 50341-1:2013-03 [20] cile okrela minimal-
ne, gwarantujce bezpieczestwo odlegoci prze-
wodw od rnych obiektw budowlanych, takich
jak budynki, drogi, tory kolejowe itp.
Dodatkowe rodki ostronoci musz zachowa rol-
nicy, ktrych pola lub ki znajduj si bezporednio
pod lini elektroenergetyczn lub wjej ssiedztwie.
Przestrzegajc zasad bezpieczestwa przy uy-
waniu maszyn rolniczych rolnicy, mog uprawia
50
swoj ziemi tak jak dotychczas. Wana jest przede
wszystkim znajomo dopuszczalnej wysokoci in-
frastruktury, ktra moe znajdowa si pod linia-
mi, np. anten, zraszaczy stosowanych wrolnictwie
(z uwzgldnieniem maksymalnego zasigu stru-
mienia wody generowanego przez zraszacz), ma-
szyn oraz pojazdw zuwzgldnieniem zamontowa-
nego na nich osprztu. Wysoko ta nie moe prze-
kracza 5 m. Wprzypadku koniecznoci zastosowa-
nia maszyn czy pojazdw niespeniajcych powy-
szych kryteriw wymagane jest uzgodnienie wa-
runkw ich zastosowania zwacicielem linii.
Najmniejsze zagroenie w przypadku uywania
maszyn rolniczych w polskich gospodarstwach
rolnych stwarzaj linie najwyszych napi, kt-
rych zwis maksymalny zapewnia duy zapas bez-
pieczestwa. Podczas oceny zagroe stwarza-
nych przez napowietrzne linie elektroenergetycz-
ne, np. zwizanych z zamiarem uycia sprztu
onietypowych wysokociach bardzo cenna moe
si okaza rozmowa zpracownikami waciciela li-
nii elektroenergetycznej.
Haas
W poprzednim rozdziale opisalimy przyczyny
tyczne. Haas od linii wie si ze zjawiskiem wy-
adowa niezupenych, ktre towarzysz przepy-
wom prdu pod wysokim napiciem.
Towarzyszcy zjawisku wyadowa niezupenych
haas moe by uciliwy dla otoczenia, ale sto-
pie tej uciliwoci jest rny wprzypadku po-
szczeglnych osb, bowiem kady znas ma r-
n wraliwo na haas. S osoby, ktre s wsta-
nie pracowa wgwarnej kawiarni (ok. 70dB5), as
te tacy, ktrym przeszkadza cicha muzyka dobie-
gajca zssiedniego mieszkania (ok. 10dB). Linia
elektroenergetyczna w warunkach atmosferycz-
nych pozbawionych opadw generuje haas ona-
teniu ok. 3235 dB, ktry moe by porwny-
wany do cichej rozmowy w zamknitym poko-
ju. Wsporadycznie wystpujcych warunkach at-
mosferycznych (mawka, mga lub szad) haas
5) dB decybel miara gonoci dwiku przede wszystkim zwi-
zana zjego nateniem lub cinieniem akustycznym.
Dopuszczalny poziom haasu w(dB)
Rodzaj terenu Wporze dziennej: LAeq D Wporze nocnej: LAeq N
dla 16 godzin dnia dla 8 godzin nocy
(6.0022.00) (22.006.00)
1. Strefa ochronna A uzdrowiska
2. Tereny szpitali, domw opieki spoecznej
3. Tereny zabudowy zwizanej ze staym lub
z czasowym pobytem dzieci imodziey 45 40
(wprzypadku braku wykorzystania tych
terenw wporze nocnej LAeq N nie
obowizuje)
1. Tereny zabudowy mieszkaniowej
jedno- iwielorodzinnej oraz zabudowy
zagrodowej izamieszkania zbiorowego
2. Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe
(wprzypadku braku wykorzystania tych
50 45
terenw wporze nocnej LAeq N nie
obowizuje)
3. Tereny mieszkaniowo-usugowe
4. Tereny wstrefie rdmiejskiej miast
powyej 100 000 mieszkacw
Tabela 6. Dopuszczalne poziomy haasu generowanego przez linie elektroenergetyczne wrodowisku
LAeq D (pora dzienna) iLAeq N (pora nocna). Wedug tekstu jednolitego Rozporzdzenia Ministra ro-
dowiska zdnia 14 czerwca 2007 r. wsprawie dopuszczalnych poziomw haasu wrodowisku [21].
dochodzi do 45 dB, co wprzyblieniu odpowiada krajobrazowo. Co ciekawe, uwaaj tak rwnie
dwikom spokojnej pracy wpokoju biurowym. mieszkacy miast i miasteczek, w ktrych oso-
ba przyjezdna nie znajduje niczego interesuj-
Dopuszczalny poziom haasu generowanego wro- cego. Ludzie odczuwaj idoceniaj pikno krajo-
dowisku naturalnym przez linie elektroenergetycz- brazu, dlatego zaliczamy go do rodowiska spo-
ne jest uregulowany w prawie krajowym, w tym ecznego. WPolsce wystpuje bogactwo terenw
wprzepisach wykonawczych do Ustawy zdnia 27 orzadko spotykanych walorach krajobrazowych.
kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska [22]. Szczeglnie cenne przyrodniczo formy krajobra-
zu s objte prawnie ochron.
Do kontroli przestrzegania dopuszczalnych po-
ziomw haasu od linii elektroenergetycznej jest Do obszarw wyspecyfikowanych wtabeli 7 mia-
uprawniony kady wojewdzki inspektorat ochro- o moemy doliczy obszary Natura 2000, ktrych
ny rodowiska, ktrego laboratoria s wyposaone wPolsce na koniec 2012 roku byo 983 ocznej
wprzenon aparatur umoliwiajc pomiar nat- powierzchni 9362665ha. Zpowyszych danych
enia haasu. wynika, e obszary chronione zajmuj znaczn
cz terenu naszego kraju, dlatego rwnie na
Wpyw na krajobraz tych terenach musz by prowadzone linie prze-
syowe, podobnie jak iinne rodzaje infrastruktu-
Wikszo znas uwaa tereny, na ktrych zamiesz- ry liniowej. Musimy pamita, e na terenach cen-
kuje, nierzadko od dziecistwa, za wartociowe nych przyrodniczo take mieszkaj setki tysicy
51
 Forma ochrony Liczba obiektw
Parki krajobrazowe
Obszary chronionego
krajobrazu
Zespoy przyrodniczo-
-krajobrazowe
Tabela 7. Formy prawnej ochrony krajobrazu wPolsce. rdo: opracowanie wasne
ludzi, ktrym potrzebny jest prd, dlatego nie-
zbdne jest wybudowanie na tych terenach po-
trzebnej do normalnego funkcjonowania infra-
struktury obejmujcej nie tylko linie elektroener-
getyczne, lecz take drogi, wodocigi, kanalizacj
i infrastruktur telekomunikacyjn.
Linia przesyowa w otaczajcym krajobrazie jest
elementem dominujcym, dlatego przy jej projek-
towaniu wane jest uwzgldnienie takich rozwi-
za projektowych, by nie szpecia ona krajobra-
zu, wktrym ma zosta wybudowana. Najbardziej
widoczne dla czowieka s supy linii elektroener-
getycznych oraz izolatory, same przewody wiod-
ce prd zdaleka s prawie niewidoczne. Na rys. 19
przedstawiono dwie przykadowe konstrukcje su-
pa tej samej linii najwyszych napi. Zastosowa-
nie poszczeglnych rodzajw konstrukcji supw
zaley w duej mierze od rodzaju terenu, na kt-
rym linia elektroenergetyczna ma zosta wybudo-
wana. Dodatkowo, aby ograniczy wizualne od-
dziaywanie linii elektroenergetycznej na krajo-
braz, supy linii malowane s na kolor pozwalaj-
cy na wtopienie si linii wotaczajcy krajobraz. Po-
nadto jest moliwo zastosowania dominujcych
w krajobrazie supw wyszych, ktre pozwala-
j na budow rozlegych przse linii przesyowej,
ale stosuje si ich wwczas mniej na danym odcin-
ku linii. Z kolei przy zastosowaniu supw niszych,
mniej dominujcych krajobrazowo, na takim sa-
mym odcinku linii konieczne bdzie zastosowa-
nie wikszej liczby supw, poniewa odlegoci
pomidzy przsami s mniejsze, ni wprzypadku
wykorzystania supw wysokich.
Druga kwestia to sposb prowadzenia linii w te-
renie. Dugie, proste odcinki rwno rozstawionych
52
czna powierzchnia (ha)
121 2 607 728
386 7 078 116
324 94 926
supw linii przesyowych niedobrze komponuj si
z urozmaicon rzeb terenu, dlatego projektanci
przestrzegaj tu pewnych zasad:
1. Wprowadzaj zaamania linii elektroenerge-
tycznej i wybieraj trasy z dala od miejsc widoko-
wych, zwaszcza licznie odwiedzanych przez tury-
stw.
2. W terenie pagrkowatym lub grzystym uni- Rysunek 19. Widok supa rurowego dwutorowej linii elektroenergetycznej 220 kV oraz supw kratowych linii 110 kV.
kaj prowadzenia linii na szczytach wzniesie wy-
bierajc ich zbocza lub doliny pomidzy nimi (zob.
rys. 20).
3. Projektuj linie, biorc pod uwag lokalizacj
iochron ekspozycji miejsc zabytkowych, takich jak
np. ruiny zamkw, zespoy paacowe czy skanseny.
4. Unikaj prowadzenia tras linii elektroenerge-
tycznych przez lasy, ajeli to niemoliwe stosuj su-
py nadlene.
5. Proponuj zastosowanie linii dwu- lub wielo-
torowych i wielonapiciowych tam, gdzie jest to
moliwe, by wykorzysta ten sam pas terenu do
przesyu duej iloci energii.
6. Zalecaj zastosowanie preparatw zabezpie-
czajcych supy elektroenergetyczne wkolorach na-
turalnych odcieniach zieleni, szaroci dziki kt-
rym konstrukcje te wtapiaj si wkrajobraz.
Biura projektowe wykorzystuj zaawansowane
oprogramowanie komputerowe umoliwiajce od-
wzorowanie terenu iwizualizacj zmian wkrajobra- Rysunek 20. Widok napowietrznej, jednotorowej linii elektroenergetycznej onapiciu 400 kV wterenie podgrskim.
zie powodowanych przez rne warianty propono-
wanych tras linii elektroenergetycznej.
53
 Ograniczenia w uytkowaniu terenu i spadek
wartoci nieruchomoci
Wybudowanie linii elektroenergetycznej naka-
da na waciciela terenu, przez ktry przebie-
ga linia, pewne ograniczenia w jego uytkowa-
niu. W przypadku terenw uytkowanych rolni-
czo, na ktrych grunty zaliczone zostay do klas
IIII, obowizujce przepisy prawa wymagaj od
inwestora uzyskania zgody na przeznaczenie
gruntw pod supami linii elektroenergetycznej
na cele nierolnicze. Decyzj tak wydaje Minister
Rolnictwa iRozwoju Wsi. Wprzypadku pozosta-
ych terenw o gruntach zakwalifikowanych do
niszych klas wystarcz zapisy lokalizujce lini
wustaleniach miejscowego planu zagospodaro-
wania przestrzennego. Klasy gruntw uytkowa-
nych rolniczo s wanym kryterium wyboru wa-
riantu lokalizacji przy projektowaniu nowej tra-
sy linii elektroenergetycznej. Oszacowania prze-
prowadzone przez projektantw6 wykazay, e
dla zaoonego przesyu mocy 4000 MW na od-
lego 180 km najmniejsza powierzchnia tere-
nu zajmowanego przez fundamenty supw linii
ornym napiciu wynosi ok.:
1. 150 ha dla linii 110 kV,
2. 37 ha dla linii 220 kV,
3. 7 ha dla linii 400 kV.
Poza miejscem posadowienia konstrukcji wspor-
czych (supw) teren moe by dalej uytkowany
rolniczo, jednak konieczne jest zapewnienie wa-
cicielowi linii biecego dostpu do linii iurz-
dze przesyowych w celu wykonywania prac
eksploatacyjnych i remontowych. Wynika to
zkoniecznoci okresowych przegldw iremon-
tw, atake jest niezbdne do usuwania ewen-
tualnych awarii i ich skutkw. Waciciel urz-
dze przesyowych pozyskuje suebno przesy-
u wtzw. pasie technologicznym linii, ktry usta-
lany jest na caej dugoci linii elektroenergetycz-
nej. Suebno przesyu ustanawiana jest przez
waciciela nieruchomoci na podstawie umo-
wy cywilnoprawnej w formie aktu notarialne-
go lub postanowieniem sdu. Wprzypadku po-
siadania przez przedsibiorc przesyowego ty-
tuu prawnego do korzystania znieruchomoci,
6) Wskaniki techniczne elektrowni, stacji i linii elektroenergetycz-
nych zaprojektowanych przez Energoprojekt. Praca niepublikowana.
54
na ktrej posadowione s urzdzenia przesyo-
we (umowa oustanowienie suebnoci przesy-
u, prawomocne postanowienie sdu lub decy-
zja administracyjna ograniczajca prawo do ko-
rzystania znieruchomoci), waciciel dziaki nie
moe odmwi przedsibiorcy przesyowemu
(wacicielowi linii elektroenergetycznej) dost-
pu do urzdze przesyowych. Dotyczy to obsza-
ru pasa technologicznego linii, wtym nie moe
zabrania lub utrudnia dojazdu do linii elektro-
energetycznej w przypadku koniecznoci prze-
jazdu przez tereny innych dziaek, jeli jest to ko-
nieczne. Ztytuu obcienia nieruchomoci pra-
wem suebnoci przesyu na podstawie umowy
lub postanowienia sdu bd ograniczenia pra-
wa wasnoci na podstawie decyzji administra-
cyjnej wacicielowi nieruchomoci przysuguje
odpowiednie wynagrodzenie lub odszkodowa-
nie, ktre uwzgldnia stopie ingerencji w pra-
wo wasnoci.
Ograniczenia wkorzystaniu znieruchomoci do-
tycz czci nieruchomoci znajdujcej si wpa-
sie technologicznym linii. Bowiem w zakresie emi-
sji pola elektromagnetycznego moliwe jest prze-
kroczenie wartoci granicznej skadowej elek-
trycznej pola elektromagnetycznego, okrelo-
nej w obowizujcych przepisach dla terenw
przeznaczonych pod zabudow mieszkaniow,
natomiast w zakresie emisji haasu przekrocze-
nie dopuszczalnych poziomw okrelonych w
obowizujcych przepisach dla terenw zabu-
dowy mieszkaniowej i zagrodowej. Przekrocze-
nia te mog mie miejsce na obszarze znajduj-
cym si pod przewodami linii lub w ich pobliu
i s powodem ograniczenia moliwoci zabudo-
wy mieszkaniowej w najbliszym otoczeniu linii.
Ograniczenia zabudowy i zagospodarowania te-
renu w najbliszym otoczeniu linii wynikaj rw-
nie z innych przepisw, ustalajcych minimaln
odlego pomidzy przewodami linii a niekt-
rymi obiektami (w tym gaziami drzew). Z po-
wyszych wzgldw wprowadzono pojcie pasa
technologicznego linii w celu okrelenia obszaru
ogranicze oraz uwarunkowa jego zabudowy i
zagospodarowania. Szeroko pasa technologicz-
nego dla linii najwyszych napi zostaa przed-
stawiona wtabeli 8.
Napicie znamionowe Rodzaj konstrukcji Szeroko pasa
Liczba torw linii
linii (kV) wsporczych (seria supw) technologicznego (m)
dowolny 1 50
220
dowolny 2 50
dowolny 1 70
dla odcinkw na supach ustalana wwyniku
400 1
ON400 pomiarw
Z52 2 60
750 140
Tabela 8. Szeroko pasa technologicznego pod eksploatowanymi wkraju liniami napowietrznymi naj-
wyszych napi, wykonanymi na rnego rodzaju konstrukcjach wsporczych.
Na tym obszarze, nie wolno lokalizowa budyn- Gospodarka lena
kw mieszkalnych, istniej rwnie ogranicze-
nia w zakresie budowy budynkw przemyso- Lasy nale do najcenniejszych skadnikw ma-
wych czy usugowo-handlowych, takich jak cen- jtku narodowego. Oprcz funkcji gospodar-
tra handlowe lub magazyny. W pasie technolo- czych jako rdo cennego surowca, jakim jest
gicznym nie wolno dokonywa nasadze ziele- drewno ich ogromn wartoci s funkcje eko-
ni wysokiej ani te lokalizowa had i nasypw. systemowe. Lasy s siedliskiem wielu cennych
Ograniczenia mog si rni wposzczeglnych gatunkw rolin i zwierzt, ktre czsto wyst-
przypadkach izale od konstrukcji linii oraz od puj tylko tutaj, ponadto s miejscem rekreacji
ustale miejscowego planu zagospodarowania iwypoczynku ludzi oraz daj prac dziesitkom
przestrzennego. tysicy osb. Planujc przebieg linii elektroener-
getycznej, projektanci staraj si unika prowa-
Zpunktu widzenia prawa pas technologiczny to dzenia jej przez lasy, co czasami jest niestety nie-
nie to samo co obszar ograniczonego uytkowa- uniknione, gdy lasy stanowi prawie 30% tere-
nia, ktry jest okrelony w art. 135 ustawy Pra- nu Polski.
wo ochrony rodowiska [22]. Obszar taki two-
rzony jest uchwa sejmiku wojewdztwa, jee- Przeprowadzenie linii elektroenergetycznej
li pomimo zastosowania dostpnych rozwiza przez las metod tradycyjn wie si z ko-
technicznych, technologicznych i organizacyj- niecznoci wycinki drzew i krzeww w ob-
nych nie mog by dotrzymane standardy jako- szarze przeznaczonym na pas technologicz-
ci rodowiska. Linie elektroenergetyczne s jed- ny pod lini, ktrego szeroko zalena jest
nak projektowane w taki sposb, by standardy od napicia znamionowego linii przesyowej
te poza obszarem pasa technologicznego byy i wybranej konstrukcji wsporczej (supa). Sze-
dotrzymywane i jak dotd w adnym przypad- roko ta wynosi od 7,5 m dla linii o napiciu
ku nie zachodzia konieczno wyznaczenia ob- 110 kV do 32 m dla linii onapiciu 400 kV przy
szaru ograniczonego uytkowania dla terenu, na zastosowaniu tradycyjnych supw typu Y52.
ktrym zlokalizowana jest linia. W przypadku linii o napiciu 400 kV konieczne
55
 jest zatem wycicie 3,2 ha lasu na kady kilometr
linii. Wyczenie takiej powierzchni zgospodar-
ki lenej wie si zwysokimi opatami iznacz- wniewielkim stopniu wpywaj na rodowisko spo-
nie podnosi koszt budowy samej linii. W celu
ograniczenia ingerencji wzasoby lene energe-
tycy we wsppracy z lenikami staraj si wy-
korzystywa istniejce drogi lene, linie oddzia-
owe, pasy przeciwpoarowe, a take wykorzy-
stywa grunty o najsabszych siedliskach przy-
rodniczych. Uywajc supw tzw. wskogaba-
rytowych o pionowym ukadzie przewodw fa-
zowych, mona znacznie ograniczy szeroko
pasa technologicznego itym samym zmniejszy
ilo wycinanego drzewostanu.
Dobrym rozwizaniem, coraz czciej stosowa-
nym przez PSE S.A., jest wykorzystanie supw
nadlenych. S to konstrukcje wsporcze o pozio-
mym ukadzie przewodw fazowych, na tyle wy-
sokie, by przewody znajdoway si w bezpiecz-
nej odlegoci ponad koronami drzew, uwzgld-
niajc ich maksymaln wysoko w wieku rb-
nym. Zastosowanie supw nadlenych eliminuje
konieczno wycinki drzew, z wyjtkiem miejsc
koniecznych do wybudowania fundamentw
supw (zob. rys. 21).
Rysunek 21. Przykady poprowadzenia linii przesyowej przez las: a) metoda tradycyjna; b) zwykorzystaniem supw nad-
lenych.
56
Podsumowujc, linie elektroenergetyczne po za-
koczeniu budowy, podczas biecej eksploatacji
eczne. Duo wikszy wpyw maj drogi, linie kole-
jowe lub lotniska. Przed wybudowaniem linii elek-
troenergetycznej nie trzeba zmienia tras lokal-
nych drg, z ktrych mona normalnie korzysta,
np. by dojecha swoim sprztem do uprawianych
pl. Linia elektroenergetyczna nie powoduje ha-
asu oznacznej uciliwoci, jak np. linia kolejowa.
Nie fragmentuje terenu, zczym mamy do czynienia
wprzypadku autostrad idrg ekspresowych, awi-
ce si z ni uciliwoci s nieporwnanie mniej-
sze anieli ssiedztwo np. lotniska. Okresowe, wik-
sze uciliwoci dla rodowiska bd wizay si
zsam budow czy modernizacj takiej linii ibd
wynikay zkoniecznoci organizacji placu budowy,
pracy maszyn, haasu oraz emisj spalin. Uszkodze-
niu mog ulec lokalne drogi, ktrymi dojeda b-
dzie ciki sprzt, niezbdny na placu budowy. Na-
ley jednak pamita, e oddziaywania te maj cha-
rakter krtkotrway, aprzedsibiorstwa budowlane
wmiar moliwoci przywracaj teren objty praca-
mi, wtym uytkowane podczas budowy czy moder-
nizacji nawierzchnie drg do stanu poprzedniego
lub lepszego ni by przed rozpoczciem budowy.
Oddziaywanie linii najwyszych napi na rodowisko przyrodnicze
Linia przesyowa oddziauje na rodowisko przyrodni- wegetacyjnych na skutek naturalnej sukcesji teren,
cze wznacznie mniejszym stopniu anieli inne obiek- na ktrym prowadzone s tego typu prace, zacznie
ty infrastruktury liniowej. Problemy moe stwarza stopniowo zarasta. Oddziaywanie linii na siedli-
lokalizacja linii elektroenergetycznej na terenach ska cennych gatunkw rolin mona ograniczy po-
cennych przyrodniczo, wtym takich, ktre podlega- przez zastosowanie np. supw nadlenych, co jest
j ochronie prawnej. Na terenach parkw narodo- praktyk przyjt wprzypadku stanowisk cennych
wych irezerwatw lokalizacja inwestycji infrastruktu- drzewostanw. Przy zastosowaniu takich supw
ry przesyowej celu publicznego jest moliwa wwy- trwae zniszczenie siedlisk wystpuje tylko wmiej-
jtkowych wypadkach, za zgod ministra waciwe- scach budowy fundamentw konstrukcji wspor-
go do spraw rodowiska [23]. Na terenach parkw czych, awic na stosunkowo niewielkiej powierzch-
krajobrazowych i na obszarach chronionego krajo- ni terenu. Dodatkowo wykonanie szczegowej in-
brazu lokalizacja jest moliwa na podstawie zapi- wentaryzacji siedlisk rolin, wtym cennych przyrod-
su w miejscowym planie zagospodarowania prze- niczo, pozwala projektantom wybra takie miejsca
strzennego lub wdecyzji oustaleniu lokalizacji inwe- pod fundamenty supw oraz na lokalizacj zaple-
stycji celu publicznego. Na obszarach Natura 2000 cza budowy, ktre zminimalizuj zniszczenie sie-
lokalizacja linii jest rwnie dopuszczalna, o ile in- dlisk cennych gatunkw rolin.
westycja nie bdzie oddziaywa w znaczcy spo-
sb na element rodowiska objty na danym ob- Oddziaywania na populacje ptasie i na
szarze ochron albo w wyjtkowych przypadkach, nietoperze
o ktrych mowa w art. 34 i 35 ustawy o ochronie
przyrody [23]. Poniej zaprezentowano najwaniej- Kolizje ptakw z przewodami linii elektroenerge-
sze oddziaywania linii elektroenergetycznych wyso- tycznych, a take ich mier w wyniku poraenia
kich inajwyszych napi na rodowisko przyrodnicze. prdem s jedynym udokumentowanym znacz-
Wszystkie oddziaywania na rodowisko s przed- cym rodzajem oddziaywania tych linii na rodo-
miotem uwanej analizy w raporcie oddziaywania wisko przyrodnicze na etapie eksploatacji linii. Oce-
na rodowisko, ktry jest niezbdny dla wikszoci nia si, e linie elektroenergetyczne s drugim po
nowo budowanych linii elektroenergetycznych. budynkach i szklanych powierzchniach najpowa-
niejszym czynnikiem miertelnoci ptakw pocho-
Wpyw na siedliska cennych gatunkw rolin dzenia antropogenicznego. Powoduj one wiksz
miertelno ptakw ni koty domowe, kolizje zpo-
Na etapie budowy linii elektroenergetycznej na te- jazdami czy elektrowniami wiatrowymi [24].
renach, na ktrych wystpuj siedliska cennych ga-
tunkw rolin, mog wystpi zagroenia dla tych Spord gatunkw yjcych w Polsce szczeglnie
siedlisk powodowane przez: naraone na kolizje s urawie, bociany, blaszko-
dziobe, chruciele, sowy, ptaki szponiaste oraz nie-
1. oddziaywanie na powierzchni terenu igleby, ktre gatunki kurowatych. S to ptaki oduej roz-
np. zniszczenie pokrywy rolinnej igrnych warstw pitoci skrzyde, ktre pomimo doskonaego wzro-
gleby na skutek zajcia terenu pod place budowy ku s niezdolne do szybkiego manewru umoliwia-
idrogi dojazdowe, jcego uniknicie kolizji zprzewodami linii lub zjej
konstrukcj wsporcz (supem). Niezbyt jeszcze licz-
2. okresowe zakcenia stosunkw wodnych. ne wyniki bada wykonanych w Polsce wskazuj,
e wprzypadku bociana biaego napowietrzne ko-
Powysze oddziaywanie jest nieznaczne i krt- lizje zliniami elektroenergetycznymi s najwaniej-
kotrwae, ustpi po zakoczeniu budowy czy sz przyczyn miertelnoci tych ptakw. Prowa-
modernizacji linii, a w przecigu kilku sezonw dzone wPolsce badania miertelnoci tego gatunku
57
 supw linii przesyowej przebiegajcej przez lasy Moe to by zwizane zhaasem lub zakceniami
Linia elektroenergetyczna:
Ryzyko nadlenictwa Lipka w woj. kujawsko-pomorskim. pola elektromagnetycznego wywoanymi przez li-
redniego napicia wysokiego inajwyszych napi Lg zakoczy si penym sukcesem i trjka mo- nie wysokiego napicia. Wykazano, e jednym ze
niewielkie, jednak realne: wysokie: dych wyleciaa z gniazda. Dodatkowym atutem sposobw orientacji w przestrzeni i wybierania
1. nisko zawieszone przewody 1. wysoko podwieszone przewody byo umoliwienie internautom cigego obser- waciwego kierunku podczas migracji jest unieto-
Ryzyko kolizji 2. jednopitrowe rozmieszczenie 2. cienki, niewidoczny przewd wowania na stronach internetowych Lasw Pa- perzy zdolno wyczuwania pola magnetycznego
przewodw odgromowy stwowych i PSE S.A. pary gniazdujcych ryboo- Ziemi. Zatem napowietrzne linie wysokiego napi-
3. pitrowy ukad przewodw ww oraz wychowanych przez nie pisklt. Wzwiz- cia mog zaburza orientacj przestrzenn nieto-
wysokie: nieznaczne, jednak wci realne: ku zpomylnie zakoczon inicjatyw rozpoczto perzy, powodujc tzw. efekt bariery. Zakres iskut-
1. niewielkie odlegoci pomidzy 1. dugie, podwieszane izolatory rozmowy zregionaln dyrekcj ochrony rodowi- ki tego oddziaywania, biorc pod uwag niedo-
Ryzyko poraenia ska wzakresie ewentualnego umiejscowienia ko- statek wiedzy wtej dziedzinie, s jednak na obec-
przewodami 2. due odlegoci pomidzy
2. konstrukcja podpr (supw) przewodami lejnych platform na infrastrukturze liniowej, umo- nym etapie bada niemoliwe do okrelenia. Trud-
liwiajcych gniazdowanie wikszej liczby par rybo- no nawet wyodrbni grup gatunkw szczegl-
Tabela 9. Rodzaje linii elektroenergetycznych iich cechy konstrukcyjne wpywajce na poziom zagroe- oww. nie wraliwych na ten rodzaj wpywu. Mona przy-
nia dla ptakw. rdo: [24] puszcza, e najbardziej naraone bd nietope-
Z kolei wpyw napowietrznych linii elektroenerge- rze latajce na otwartej przestrzeni, zdala od prze-
powodowanej przez kolizje i poraenia prdem Znaczn skuteczno maj oznakowania ostrzegaw- tycznych na nietoperze jest jak dotd bardzo sabo szkd terenowych (np. borowce, mroczki posre-
(przede wszystkim zliniami redniego napicia, na cze dla ptakw, takie jak spirale czy kule (tzw. ostrze- zbadany. Nieliczne dane pochodzce z bada te- brzane).
ktrych najwiksze zagroenie stanowi supy ener- gacze), ktre s umieszczane na przewodach odgro- renowych wskazuj, e wpobliu infrastruktury li-
getyczne z tzw. rozcznikami oraz stacje transfor- mowych linii elektroenergetycznych. S one stoso- niowej aktywno nietoperzy jest nisza ni wana- Badania wpywu pl elektrycznych i magnetycznych maej
matorowe) mwi o 600650 osobnikach rocznie wane na tych obszarach, gdzie istnieje podwyszo- logicznych siedliskach z dala od linii. Jest to spo- czstotliwoci na organizmy izdrowie ludzi s prowadzone od
[25]. ne ryzyko kolizji ptakw ztymi liniami. wodowane zarwno osabion orientacj wprze- kilkudziesiciu lat. Nie udao si jak dotd bezspornie usta-
strzeni, jak imniejsz skutecznoci polowania na li, by ekspozycja na pola elektryczne imagnetyczne omaych
Linie elektroenergetyczne ze wzgldu na napicie Oprcz negatywnego oddziaywania linii elektro- owady. Dotyczy to szczeglnie gatunkw, ktre czstotliwociach bya przyczyn jakich chorb, wtym nowo-
icechy konstrukcyjne stwarzaj odmienne zagroe- energetycznych dla populacji ptakw wystpu- wykorzystuj podczas oww, tzw. nasuch pasyw- tworw. Badania epidemiologiczne populacji zamieszkujcej
nie kolizji dla ptakw. j rwnie oddziaywania pozytywne. Supy ener- ny, tj. kieruj si odgosami wydawanymi przez la- w ssiedztwie linii elektroenergetycznych rwnie nie daj
getyczne s niejednokrotnie wykorzystywane jako tajce owady (np. nocek duy czy gacek). jednoznacznych wynikw.
Szczeglnie wysokie ryzyko kolizji ptakw zliniami miejsca gniazdowania ptakw lub tzw. czatownie,
elektroenergetycznymi wystpuje: czyli miejsca wypatrywania poywienia oraz miej-
sca piewu. Wykazano rwnie pozytywny wpyw li-
1. na obszarach, na ktrych w okresie lgowym nii przesyowych na rnorodno gatunkow pta-
lub podczas migracji ptaki wystpuj szczeglnie kw. Obserwacje dowiody, e na otwartych polach
licznie, uprawnych zarwno liczba gatunkw, jak i obser-
wowanych osobnikw bya istotnie wiksza wmiej-
2. w ssiedztwie terenw podmokych i bagien- scach przecitych liniami przesyowymi ni na tere-
nych oraz wzdu okolic wybrzey, nach rolniczych pozbawionych linii elektroenerge-
tycznych. WNiemczech zaobserwowano wrd par
3. w miejscach, gdzie linie elektroenergetyczne rybooww gniazdujcych na supach linii najwy-
przecinaj doliny rzeczne, ktre s trasami migracji szych napi istotnie wyszy sukces lgowy (1,65
ptakw, szczeglnie migrujcych wnocy. odchowanych modych na par rodzicw), w sto-
sunku do par gniazdujcych na drzewach (1,32 od-
Dla wikszoci gatunkw, ktrych populacja jest chowanych modych na par rodzicw).
bardzo liczna, miertelno w wyniku kolizji z li-
niami elektroenergetycznymi stanowi niewiel- W2014 roku Lasy Pastwowe wsplnie zPSES.A.
ki odsetek ponad naturaln miertelno rocz- zrealizoway inicjatyw umoliwiajc parze rybo-
n. Inaczej jest zgatunkami zagroonymi, ktrych oww zaoenie gniazda dziki specjalnie zbu-
populacja jest nieliczna ikolizje mog przyczyni dowanej przez energetykw platformie (zob. rys.
si do jej wyginicia. 22). Platforma zostaa umieszczona na jednym ze Rysunek 22. Widok gniazda rybooww wnadlenictwie Lipka.

58 59
 Standardy iprzepisy prawa przy
projektowaniu infrastruktury
przesyowej
Niedostateczny stan wiedzy o moliwych skut-
kach oddziaywania pola elektrycznego imagne-
tycznego na zdrowie ludzi mia wpyw na wpro-
wadzenie norm, ktre w formie rekomendacji
lub przepisw prawa ograniczyyby wielko ich
natenia na terenach, na ktrych mog prze-
bywa ludzie. Opracowaniem przepisw w po-
wyszym zakresie zajmuj si jednostki, ktre na
podstawie aktualnego stanu wiedzy, m.in. rapor-
tw instytucji wymienionych wpoprzednim roz-
dziale, publikuj swoje zalecenia co do ograni-
cze ekspozycji ludzi na pola generowane przez
Dopuszczalne wartoci natenia
pola elektrycznego imagnetycznego
Wwielu krajach administracje publiczne ustalaj
wzapisach prawa inormach dopuszczalne warto-
ci pl elektromagnetycznych, majc na celu za-
pewnienie odpowiedniego poziomu bezpiecze-
stwa dla ludnoci. Kady kraj moe indywidualnie
ustala dopuszczalne wartoci pl elektromagne-
tycznych. Duy wpyw na to, jakie poziomy pl
elektromagnetycznych s uznawane za dopusz-
czalne, maj rekomendacje czoowych organiza-
cji midzynarodowych, ktre zajmuj si wanie
tymi zagadnieniami. Poniej wymieniamy kilka
spord najbardziej liczcych si organizacji oraz
proponowane przez nie standardy. Standardy te
s wynikiem wieloletnich prac orodkw badaw-
czych znajdujcych si wwielu krajach.
Instytut Inynierw Elektrykw iElektronikw (ang.
Institute of Electrical and Electronics Engineers
IEEE). Jednym zpodstawowych zada tej organiza-
cji jest ustalanie midzy innymi standardw izasad
60
od wielkoci natenia pola elektromagnetyczne-
go. Ze rodowiskiem kontrolowanym mamy zwy-
Zalecenie Rady 1999/519/WE z12 lipca 1999 roku
w sprawie ograniczenia ekspozycji ogu lud-
kle do czynienia wzakadach pracy. noci na pola elektromagnetyczne (od 0 Hz do
300GHz) [28]
W wyej wymienionej normie przyjto wartoci
graniczne maksymalnej dopuszczalnej ekspozy-
cji dla ludnoci wrodowisku niekontrolowanym:
Powysze zalecenie Rady Europejskiej wsprawie
ograniczania ekspozycji ludnoci w polach elek-
tromagnetycznych o czstotliwociach od 0 Hz
Dla pl elektrycznych o czstotliwoci 50 Hz do 300 GHz zostao skonstruowane gwnie na
5 kV/m na granicy trasy wyznaczonej dla linii podstawie zalece ICNIRP Midzynarodowej
linie przesyowe. Te zalecenia wraz zwnioskami elektroenergetycznej oraz 10 kV/m jako granicz- Komisji Ochrony przed Promieniowaniem Niejo-
zawartymi w raportach WHO, SCENIHR i innych ny poziom ekspozycji dla ludnoci. Poziom od- nizujcym [27]. Zalecenie to stanowi jedyny ofi-
s podstaw dla ustanawiania indywidualnych niesienia dla pl magnetycznych oczstotliwoci cjalny akt Unii Europejskiej odnoszcy si do kwe-
standardw, ktre bd obowizywa wdanym 50 Hz to 719 A/m. stii oddziaywa pl elektromagnetycznych. Pod-
kraju. kreli tu naley, e nie zostaa przyjta adna dy-
Midzynarodowa Komisja Ochrony przed Promie- rektywa Unii dotyczca kwestii oddziaywania pl
Prawo i obowizujce normy reguluj rwnie niowaniem Niejonizujcym (ang. International elektromagnetycznych na zdrowie ludnoci.
wiele innych kwestii technicznych obowizuj- Commission on Non-Ionising Radiation Protection
cych projektantw na etapie planowania prze- ICNIRP). Wspomniana ju wpoprzednim rozdzia- Przedmiotowe zalecenie Rady z 1999 roku okre-
biegu linii przesyowej, jej projektowania, budo- le organizacja niezalenych naukowcw opubliko- la poziomy odniesienia dla ludnoci przy cz-
wy oraz eksploatacji. Kwestie te zostan omwio- waa w2010 roku zalecenia odnoszce si do ogra- stotliwociach 50 Hz jest to 5 kV/m dla pola elek-
ne w tym rozdziale. niczania ekspozycji ludzi wzmiennych polach elek- trycznego oraz 80 A/m dla pola magnetycznego.
trycznych imagnetycznych oczstotliwociach od
1 Hz do 100 kHz [27]. Wzaleceniach tych oparto si Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 30
na wnioskach wynikajcych zprzegldu bada na- padziernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych
ukowych oraz uwzgldniono opisane poprzednio, poziomw pl elektromagnetycznych w rodo-
opublikowane przez WHO w 2007 roku Kryteria wisku oraz sposobw sprawdzania dotrzymania
projektowania urzdze elektrycznych i elektro- Zdrowotne rodowiska [17] oraz [18]. Wnioski wy- tych poziomw (Dz.U. Nr 192 poz. 1883) [11].
nicznych oraz wymaga technicznych stawianych nikajce zprzegldu literatury naukowej stanowi
takim urzdzeniom. W2002 roku IEEE opublikowa- podstaw przyjtych przez ICNIRP w2010 roku za- Rozporzdzenie to okrela najwiksze wartoci
o norm dotyczc bezpieczestwa ekspozycji lu- lece. Zaproponowano nastpujce wartoci po- poziomw pl elektrycznych i magnetycznych
dzi wpolach elektromagnetycznych oczstotliwo- ziomw odniesienia: o czstotliwoci 50 Hz, jakie mog wystpo-
ciach od 0 do 3 kHz [26]. Norma ta, traktowana wa na terenach przeznaczonych pod zabudo-
jest wStanach Zjednoczonych Ameryki Pnocnej Poziom odniesienia dla pola elektrycznego ocz- w mieszkaniow oraz w miejscach dostpnych
jako zalecenie, a nie jako obowizujcy standard. stotliwoci 50 Hz to 5 kV/m, adla pola magnetycz- dla ludnoci. Na terenach przeznaczonych pod
Norma dotyczy kwestii zwizanych z ochron lu- nego oczstotliwoci 50 Hz 160 A/m. zabudow mieszkaniow natenie pola elek-
dzi przebywajcych/pracujcych wpolach elektro- trycznego oczstotliwoci 50 Hz nie moe prze-
magnetycznych oczstotliwociach od 0 do 3 kHz Raporty, rekomendacje i literatura naukowa s kracza 1 kV/m, anatenie pola magnetyczne-
(kilohercw), odnoszc si do ochrony zarwno uwanie studiowane przez rzdy pastw, ktre na go 60 A/m. Wrodowisku, wmiejscach dostp-
ludnoci, jak ipracownikw. Zgodnie zterminolo- ich podstawie ustanawiaj przepisy swojego pra- nych dla ludnoci natenie pola elektryczne-
gi wykorzystywan wnormach IEEE rodowisko, wa. Dla polskiego czytelnika wane s dwa doku- go oczstotliwoci 50 Hz nie moe przekracza
w ktrym mog przebywa ludzie, dzielone jest menty: zalecenia Rady Europejskiej oraz przytacza- 10 kV/m, anatenie pola magnetycznego 60
na niekontrolowane i kontrolowane. rodowisko ne ju Rozporzdzenie Ministra rodowiska zdnia A/m. Przez miejsca dostpne dla ludnoci nale-
niekontrolowane to rodowisko, w ktrym ludzie 30 padziernika 2003 r. wsprawie dopuszczalnych y rozumie wszelkie miejsca, do ktrych dostp
mog przebywa przez czas nieokrelony. rodo- poziomw pl elektromagnetycznych wrodowi- nie jest zabroniony.
wisko kontrolowane to rodowisko, wktrym czas sku oraz sposobw sprawdzania dotrzymania tych
przebywania ludzi jest kontrolowany iuzaleniony poziomw (Dz.U. Nr 192 poz. 1883) [11].
61
 Normy techniczne obowizujce napowietrzne linie
elektroenergetyczne
Podstawowymi normami technicznymi, jakie
musz spenia napowietrzne linie elektroener-
getyczne, s normy serii PN-EN 50341 [20]. Nor-
my te zawieraj szczegowe zapisy w zakre-
sie wymaga stawianych konstrukcjom napo-
wietrznych linii elektroenergetycznych. Odno-
sz si do nowych napowietrznych linii elektro-
energetycznych onapiciu znamionowym wy-
szym ni 1 kV i czstotliwoci prdu przemien-
nego poniej 100 hercw (Hz), dlatego wszyst-
kie nowe linie elektroenergetyczne budowane
w Polsce musz spenia wymagania okrelone
w tej normie. Norma opisuje podstawy i ogl-
ne zasady projektowania linii elektroenergetycz-
nych, wtym take wymagania podstawowe, ja-
kim konstrukcje te musz odpowiada. Normy
serii PN-EN 50341 [20] okrelaj midzy innymi
najmniejsze dopuszczalne odlegoci elemen-
tw linii znajdujcych si pod napiciem od da-
chw domw, drg i miejsc przebywania ludzi.
Specyfikuj one ponadto wymagania dotycz-
ce nie tylko koniecznoci spenienia warunkw
technicznych ustalonych przez operatora, lecz
take zobowizuj do przyjcia takich rozwi-
za organizacyjnych, ktre minimalizuj ryzyko
naraenia na katastrof mogc nastpi wwy-
niku uszkodzenia wkonkretnej czci linii. Spe-
nienie powyszych wymaga przez operatora
jest bardzo wane rwnie dla wszystkich ssia-
dw linii, poniewa zapewnia bezpieczestwo
ludzi wzakresie ewentualnych obrae lub utra-
ty ycia podczas realizacji inwestycji obejmuj-
cych budow linii, a take podczas jej pniej-
szej eksploatacji.
Polska przyja do stosowania normy bezpieczestwa, ktre
s bardziej rygorystyczne ni wwikszoci innych pastw na
wiecie. Istniejce i wykorzystywane standardy oraz przepi-
sy suce ochronie przed polami elektrycznymi imagnetycz-
nymi, ktrych rdami s napowietrzne linie elektroenerge-
tyczne najwyszych napi, zostay opracowane is aktualizo-
wane przy wykorzystaniu wynikw bada naukowych prowa-
dzonych od kilkudziesiciu lat przez czoowe instytucje wtej
dziedzinie.
Dlaczego wnaszej gminie?
Planowanie, budowa
iuruchamianie linii najwyszych
napi
Trway i zrwnowaony rozwj gospodarczy Pol- gminy organizuje rozwj infrastruktury. Dowiemy
ski jest najwaniejszym celem wspczesnego po-
kolenia Polakw. Wreszcie tak si uoyy fale histo-
rii, e stao si to moliwe ipolitycznie, iekonomicz-
nie. Nie moemy tej szansy zmarnowa. Od czego
trzeba zacz? Od wyboru waciwych priorytetw
politycznych i od planowania strategicznego. Go-
spodarka to twr niesychanie skomplikowany, do-
tykajcy wielu dziedzin naszej dziaalnoci: od zaso-
bw surowcw a do produktw konsumpcyjnych,
ktre kupujemy wsklepach. Ju pisalimy, jak wa- przedsiwzicia infrastrukturalnego, jakim jest linia
n rol wgospodarce odgrywa tania iwszdzie do-
stpna energia. W tym rozdziale dowiemy si, jaki
zwizek ma ten wielki pokoleniowy plan zlini prze-
syow, ktra bdzie przebiega w naszej gminie,
by moe wpobliu miejsca, gdzie mieszkamy. Po-
kaemy, jak system rnego szczebla polityki, pro-
gramw iplanw od krajowego a do miejscowe-
go planu zagospodarowania przestrzennego naszej
si, jak inynierowie, ekonomici, przyrodnicy ipla-
nici dokonuj analiz rnych wariantw przebiegu
linii, przygotowujc administracji publicznej moli-
wo podejmowania optymalnych decyzji, uzasad-
nionych rachunkiem technicznym iekonomicznym
oraz moliwych do zaakceptowania przyrodniczo
ispoecznie. Zobaczymy wkocu, e spoeczne za-
angaowanie wten proces jest moliwe ipotrzebne,
e spoeczestwo ma wpyw na ostateczny ksztat
elektroenergetyczna, ktre jest dziki temu lepsze
imoliwe do zaakceptowania przez wikszo zain-
teresowanych osb. Ostateczny ksztat linii elektro-
energetycznej najwyszych napi ijej lokalizacja s
zawsze kompromisem uwzgldniajcym zamierze-
nia reprezentujcego interes publiczny inwestora,
oczekiwania lokalnych spoecznoci i konieczno
ochrony rodowiska.

Od polityki rozwoju kraju do planu rozwoju sieci przesyowej

Energetyka jest gazi gospodarki, ktra ma
ogromny wpyw na wszystkie inne jej dziay, gru-
py i gazie przemysu. Cele strategiczne rozwo-
ju energetyki oraz jej infrastruktury przesyowej
idystrybucyjnej opisane zostay wDugookreso-
wej Strategii Rozwoju Kraju [29]. Strategia ta przy-
jta w2013 roku przez Rad Ministrw wrozdz. 4
w dziale Bezpieczestwo energetyczne i rodo-
wisko precyzuje stawiane energetyce cele do
osignicia do 2030 roku:
1. stopniowe zmniejszanie (do ok. 5060%
w2030 roku) udziau wgla kamiennego ibrunat-
nego woglnym bilansie energetycznym Polski,
2. odnawialne rda energii stan si drugim naj-
waniejszym rdem dla elektroenergetyki doce-
lowo 19% w2020 roku,
3. energetyka jdrowa bdzie rozwijana, jest bo-
wiem jednym z najlepszych rozwiza czcych
dugofalowe bezpieczestwo i stabilno dostaw
energii elektrycznej.
Jednoczenie strategia precyzuje kierunkowe
dziaania zmierzajce do modernizacji sieci elek-
troenergetycznych i ciepowniczych, zwracajc
uwag na uatwienie procesw inwestycyjnych.
Realizacja celu polegajcego na zapewnieniu

62 63
 bezpieczestwa energetycznego oraz ochrony
i poprawy stanu rodowiska, ujtego w Dugo-
okresowej Strategii Rozwoju Kraju, w kontekcie
modernizacji sieci elektroenergetycznych i cie-
powniczych ma nastpi poprzez:
1. Uatwienie procesw inwestycyjnych.
2. Rozbudow imodernizacj sieci dystrybucyj-
nych iprzesyowych oraz wymian ich przestarza-
ych elementw.
3. Budow wysokosprawnych i niskoemisyj-
nych elektrowni ielektrociepowni (zuwzgldnie-
niem energetyki rozproszonej).
Podstawowym dokumentem planistycznym
szczebla krajowego jest przyjta 13 grudnia 2011
roku Koncepcja Przestrzennego Zagospodaro-
wprowadza si do dokumentw planistycznych Liczba inwestycji zakoczonych (szt.)
szczebla krajowego przy kolejnej ich modyfika- Inwestycje
cji, ado tego czasu s traktowane jako inwestycje do 2015 20162020 20212030
celu publicznego oznaczeniu krajowym.
Na podstawie analizy funkcjonowania systemu Linie przesyowe 400 kV 20 11 18
elektroenergetycznego oraz analizy przewidywa-
nych potrzeb, wtym potrzeb wynikajcych zpro- Stacje elektroenergetyczne 400 kV 28 13 13
gnozowanego zapotrzebowania na energi elek-
tryczn oraz prognozowanego powstawania no-
wych rde energii elektrycznej, atake na pod- Linie przesyowe 220 kV 5 2 2
stawie danych okrelajcych potrzebne zdolno-
ci przesyowe linii ustala si, jakie napicie zna- Stacje elektroenergetyczne 220 kV 5
mionowe powinna mie kada nowa linia iczy b-
dzie to linia jednotorowa czy wielotorowa. Na wy-
br napicia znamionowego nowej linii ma tak- Tabela 10. Liczba inwestycji dotyczcych budowy irozbudowy sieci przesyowej najwyszych napi do
e wpyw to, jakie napicia znamionowe maj li- roku 2030. rdo: Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 [7].
nie istacje elektroenergetyczne wmiejscach sys-
temu, ktre nowa linia ma poczy. ZRC

wania Kraju 2030 (KPZK) [7]. Wdziale V Koncepcji ALY

sprecyzowano plan inwestycji wzakresie krajowej Po ustaleniu, jakie miejsca systemu maj zo- SLK
DRG GDA

sieci przesyowej. sta poczone now lini elektroenergetycz- DUN GDP

GBL
ELB

n, i uzgodnieniu, jakie bdzie napicie znamio- REC

ZYD
ELK

PLP
Przyjt przez Rad Ministrw KPZK Prezes Rady nowe linii oraz ile linia ma mie torw (przewo- PLC
OLM

OLS
Ministrw przedstawia Sejmowi RP. Koncepcja dw), inwestycja zostaje wprowadzona do pla- GLN
POM
GRU

MON
staje si podstaw do sporzdzenia programw nu rozwoju sieci przesyowej. Gotowy Plan musi VIE
KRA PKW JAS BIA ROS
BYD NAR
rzdowych, ktre zawieraj listy inwestycji celu pu- by zatwierdzony przez prezesa Urzdu Regula- TEL
OST
RUT
blicznego o znaczeniu krajowym. Jest to bardzo cji Energetyki. GOR WLA
PLO
wana kategoria inwestycji, ktra zostaa szerzej PLE CZE PAT
PDE
MSK
Zatwierdzony plan rozwoju Sieci Przesyowej
OLT
opisana wdalszej czci publikacji. PPD

SOC
WWS
MIL
SDU
KON
(zob. rys. 23) stanowi dla PSE S.A. podstaw do
WTO
KRM MOR WSI
LSN ZGI
PIA
ADA
Dokumenty strategiczne, takie jak KPZK, powsta- opracowania planu inwestycyjnego dla perspek- ZUK LES JAN

j od samego pocztku we wsppracy zinstytu- tywy redniookresowej, anastpnie na jego pod- POL
OSR PAB KOZ

PIO
cjami odpowiedzialnymi za realizacj inwestycji stawie opracowywany jest plan inwestycji rze- CRN PAS
ROG
ROZ
PUL LSY
CHS
HAG ABR
wposzczeglnych dziaach gospodarki czy ga- czowych na dany rok kalendarzowy, bdcy pla- WPO TRE BEK
OSC
SWI
ziach przemysu oraz zzarzdami isamorzdami nem realizacyjnym. Zadania inwestycyjne ujte MIK
CPC DBN ANI
KIE KPK MKR

HCZ JOA RAD

wojewdztw. W kwestiach dotyczcych rozwo- w powyszych planach obejmuj midzy inny- BOG
ZBK
GRO
WRZ CHM
STW
ZAM

LOS

ju systemu przesyowego partnerem dla instytu- mi budow, rozbudow imodernizacj linii ista- BLA
ROK

LAG
TCN

JAM
KHK
LUA
PEL
RZE
DOB
KAT

cji rzdowych s PSE S.A. W ramach planowania cji elektroenergetycznych. Przy okrelaniu priory-
KED SIE
HAL
BYC KLA
WIE CHA
MOS KOP BIR ATA
dugookresowego sporzdzaj one plan rozwo- tetw wzakresie ich realizacji bierze si pod uwa- ALB
CZT
PRB
SKA
WAN
TAW
BGC

KRI
ju sieci przesyowej (PRSP), ktry musi by zgod- g przede wszystkim zadania inwestycyjne wska-
NOS KOM BUJ

LEGENDA ZAP
LIS

ny zKPZK istanowi jego rozwinicie. zane przez polski rzd (np. plany budowy nowych - linia 400 kV czas owo pracujca na napiciu 220 kV
- planowane inwestycje (przewody niskozwisowe)

rde mocy) oraz dostpne rodki finansowe, - planowane inwestycje (pozos tae)
LEM

Rozwijajce si gospodarka i osadnictwo stwa- pochodzce ztaryfy PSE S.A. zatwierdzanej przez
rzaj sytuacje, kiedy konieczne staje si wybudo- Prezesa Urzdu Regulacji Energetyki oraz fundu-
wanie linii elektroenergetycznej, ktra nie zostaa szy pochodzcych zdofinansowa ujtych wpro- Rysunek 23. Plan rozwoju sieci przesyowej wPolsce zwyrnionymi inwestycjami wlatach: 20102015.
wczeniej zaplanowana wKPZK. Inwestycje takie gramach Unii Europejskiej. rdo: Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 [7].

64 65
 W pocztkowym etapie fazy przedinwestycyjnej
bardzo wana jest wsppraca inwestora z urz-
dami marszakowskimi wojewdztw, przez ktre
planowane jest poprowadzenie linii przesyowej.
Celem jest rzetelne przygotowanie dokumentacji
przedinwestycyjnej.
Kada nowo planowana linia i stacja elektro-
energetyczna, nawet ta, ktra jeszcze nie zosta-
a wprowadzona do KPZK, jest inwestycj celu
publicznego oznaczeniu krajowym. Ta katego-
ria inwestycji, ze wzgldu na swoje znaczenie,
podlega przepisom ustawy o planowaniu i za-
gospodarowaniu przestrzennym, ktre okrela-
j sposb jej realizacji [30]. Zapisy powyszej
ustawy zapewniaj inwestorowi uzyskanie zgo-
dy na realizacj inwestycji celu publicznego ze
strony jednostek samorzdowych, ktre s od-
powiedzialne za wprowadzenie jej do doku-
mentw planowania przestrzennego. Uwzgld-
nienie inwestycji celu publicznego w doku-
mentach planistycznych jest wynikiem uzgod-
nie z dan jednostk samorzdow w celu
Planujemy now lini najwyszych napi
Wpierwszej kolejnoci inwestor musi wprowadzi
inwestycj do planw zagospodarowania prze-
strzennego wojewdztw (PZPW) oraz do studiw
uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania
przestrzennego (SUiKZP) gmin, przez ktrych tere-
ny ma przebiega planowana linia. Wanym doku-
mentem wskazujcym optymaln tras przebiegu
linii jest studium wykonalnoci, wktrym podda-
je si analizie rne warianty itrasy realizacji przed-
siwzicia w celu wyboru wariantu optymalnego,
a po konsultacjach z interesariuszami7 kompro-
misowego. Inwestor wie doskonale, e nie moe
decydowa otrasie linii sam. To, co dla niego jest
optymalne, moe by trudne do zaakceptowa-
nia dla samorzdw, interesariuszy czy dla wadz
ochrony rodowiska. Ju na tym etapie inwestor
okrela interesariuszy projektu i opracowuje pro-
gram komunikacji i partycypacji (uczestnictwa),
w ktrym opisuje sposb konsultowania z nimi
swoich zamierze inwestycyjnych.
7) Ten termin przyjto do okrelenia strony spoecznej zainteresowanej
projektem. Mog to by: spoecznoci lokalne oraz regionalne wraz zre-
prezentujcymi je samorzdami, pozarzdowe organizacje ekologicz-
ne, stowarzyszenia profesjonalne, anawet osoby indywidualne. Moe to
by kady, kto wyrazi zainteresowanie projektem.
66
osignicia kompromisu, np. dotyczcego osta-
tecznego przebiegu trasy linii najwyszych na-
pi na terenie wojewdztwa czy te poszcze-
glnych gmin.
W przypadku niektrych inwestycji, PSE S.A.
mog take skorzysta z przepisw Ustawy
zdnia 24 lipca 2015 r. oprzygotowaniu ireali-
zacji strategicznych inwestycji w zakresie sieci
przesyowych [31]. W zwizku z faktem, i sto-
sowanie wskazanego w ustawie modelu reali-
zacji i lokalizacji przedsiwzi nie jest obliga-
toryjne dla inwestora oraz jest ograniczone do
cile wskazanych 23 inwestycji, poniej przed-
stawiona zostanie standardowa procedura re-
alizacji przedsiwzi zgodnie z powszechnie
stosowanym modelem wynikajcym z przepi-
sw oglnych.
Poza powyszymi uatwieniami inwestora obo-
wizuj takie same przepisy prawa jak w przy-
padku realizacji innych inwestycji budowlanych,
wtym oczywicie przepisy ochrony rodowiska. przyj. Rni si one pomidzy sob kosztami, od-
Procedura wyboru wariantu kompromisowe-
go zudziaem spoeczestwa
1. Utworzenie zbioru moliwych warian-
tw realizacji przedsiwzicia skonsultowa-
nie go zinteresariuszami.
2. Utworzenie zbioru kryteriw (funkcjo-
nalnych, ekonomicznych, przyrodniczych
ispoecznych), ktre zostan uyte do oce-
ny wariantw skonsultowanie ich zintere-
sariuszami.
3. Wybranie sposobu okrelenia wartoci
tych kryteriw.
4. Wybranie wag, ktre zostan przypo-
rzdkowane grupom kryteriw iposzczegl-
nym kryteriom skonsultowanie ich wartoci
zinteresariuszami.
5. Wykorzystanie analizy wielokryterialnej,
by stworzy ranking wariantw od najlepsze-
go (optymalnego) do najgorszego.
6. Przedstawienie wynikw analizy intere-
sariuszom iwybranie rozwizania kompromi-
sowego.
7. Podjcie decyzji owyborze wariantu.
Warianty realizacji linii przesyowej
Dla kadej inwestycji liniowej opracowywanych jest
kilka wariantw jej przebiegu (zob. rys. 24). Zplanu
rozwoju sieci przesyowej wynika, czy bdzie to linia
przesyowa onapiciu 400 kV, czy 220 kV, jednotoro-
wa czy wielotorowa. Teraz naley wybra rodzaj kon-
strukcji supw, przewodw fazowych, izolatorw
oraz pozostaych jej elementw, aby moliwe byo
wstpne zaproponowanie rozwiza technicznych li-
nii. Na tym etapie zreguy nie mona jeszcze rozstrzy-
gn ostatecznie, jakie rozwizania trzeba bdzie
najmniej kolizyjnych przebiegw linii. Wiadomo, e
dziaywaniem na rodowisko ina krajobraz. Pozosta-
wiamy je jako warianty techniczne. Drug wan kwe-
sti s warianty lokalizacyjne, czyli to, ktrdy linia ma
przebiega. Projektanci tak staraj si wytyczy prze-
bieg linii, by unikn zblie do zabudowy miesz-
kaniowej. Niestety jest to bardzo trudne zuwagi na
Miastkowo
Ostroka
Troszyn
niadowo
Rzeku
Zambrw
Rysunek 24. Warianty lokalizacji linii przesyowej 400 kV NarewomaOstroka. rdo: PSE S.A.
stopie urbanizacji naszego kraju i prawie nigdzie
wPolsce nie jest to moliwe. Wpobliu duych miast
iaglomeracji miejskich, gdzie tereny s silnie zurbani-
zowane, ainfrastruktura bardzo zagszczona, proble-
my te jeszcze si zwielokrotniaj.
Przy projektowaniu linii bierze si pod uwag
uksztatowanie terenu, bowiem lini przesyow nie
wszdzie da si zbudowa. Trasa linii elektroenerge-
tycznej nie moe mie wterenie zbyt wielu zaama,
poniewa nie tylko wyduaj one tras linii, ale rw-
nie wpywaj na nadmierny wzrost kosztw jej bu-
dowy. Ponadto im trasa linii jest dusza tym wiksze
s straty przesyu energii, przez co staje si ona dro-
sza dla kocowego odbiorcy.
Do planowania przebiegu trasy linii przesyowych
wykorzystuje si Geograficzne Systemy Informacyj-
ne cyfrowe mapy terenu, zawierajce informacje
przedstawione wpostaci poszczeglnych warstw
w zalenoci od kategorii zagospodarowania tere-
nu. Dodatkowo na etapie projektowania szuka si
atwiej jest lokalizowa planowan lini przesyow
wzdu innej infrastruktury liniowej, np. szlakw ko-
lejowych czy drg ekspresowych. Naley jednak pa-
mita, e nie ma wariantu lokalizacji linii, ktry jest
cakowicie wolny od kolizji, dlatego wanie propo-
nuje si kilka wariantw lokalizacji dla tej samej linii.
oma
Rutki Kobylin-Borzymy
Turo
Kocielna
Sokoy
Koaki
apy
Kulesze Kocielne
Sura
Wysokie Mazowieckie
Powitne
67
 Warianty przebiegu linii powstaj wcisej wsp-
pracy z wojewdzkimi wadzami samorzdowy-
mi, poniewa nawet najlepsza mapa cyfrowa tere-
nu nie zawiera planw rozwoju regionw igmin
oraz planw ich przyszego zagospodarowania
przestrzennego, ktre musz by przeanalizowa-
ne przy wyborze optymalnej trasy linii. Szukanie
kompromisu zaczyna si zatem ju na samym po-
cztku. Na tym etapie dobrze jest zaangaowa
rwnie isamorzdy gminne, atake wprzypad-
ku planowanych przebiegw przez tereny cenne
przyrodniczo pozarzdowe organizacje ekolo-
giczne, ktre bardzo czsto mog by wartocio-
wym rdem wiedzy olokalnych walorach ifor-
mach ochrony rodowiska naturalnego.
Kryteria oceny wariantw
Przez wzgld na rn wag poszczeglnych kry-
teriw dla inynierw, samorzdw reprezen-
tujcych spoecznoci lokalne czy dla ekologw
projektanci najpierw sporzdzaj list kryteriw
zpodziaem na grupy:
1. Kryteria funkcjonalno-techniczne (np. du-
go linii, liczba supw, liczba supw naronych,
liczba supw nadlenych, liczba supw zproble-
mami fundamentowania).
2. Kryteria ekonomiczne (np. planowany po-
ziom nakadw inwestycyjnych, koszty demon-
tay iewentualnych wyburze, IRR, NPV8 , koszty
odszkodowa za utrat wartoci nieruchomoci).
3. Kryteria rodowiska przyrodniczego (np. du-
go przecicia obszaru Natura 2000, dugo
przecicia parku krajobrazowego, liczba kolizji
zcennymi gatunkami rolin, liczba kolizji zchro-
nionymi gatunkami ptakw, waloryzacja przyrod-
nicza).
4. Kryteria rodowiska spoecznego (np. liczba
osb zamieszkujcych wkorytarzu linii przesyo-
wej oszer. 1 000 m, liczba osb zamieszkujcych
wkorytarzu linii przesyowej oszer. 200 m, liczba
domw do wyburze, powierzchnia gruntw IiII
8) IRR wewntrzna stopa zwrotu, NPV warto bieca netto
powszechnie uywane parametry ekonomiczne okrelajce opa-
calno finansow i ekonomiczn inwestycji.
68
klasy zajta pod fundamenty, dugo przecicia Udzia spoeczestwa w fazie planowania roz- Opisana poprzednio procedura lokalizacji linii
lasw). woju infrastruktury przesyowej przesyowej dotyczy czsto linii o dugoci 100
lub wicej kilometrw, ktra przebiega w za-
Wane jest, by kryteria nie byy od siebie zalene, Krajowe i europejskie regulacje nie nakadaj lenoci od wariantu przez dwa lub trzy woje-
tylko rnicujce (tj. przyjmoway istotnie rne na inwestora zapewnienia udziau spoecze- wdztwa i przez nawet kilkadziesit gmin. Bez-
wartoci dla rnych wariantw), atake by zbir stwa na etapie opracowywania koncepcji i stu- porednie konsultacje z mieszkacami, ktrych
kryteriw obrazowa wszystkie aspekty konflik- dium wykonalnoci. Etap prac, poprzedzajcy moe by wssiedztwie zaproponowanych wa-
tw inwestycji zjej otoczeniem. Majc ju kryte- sam inwestycj, obejmujcy przygotowywa- riantw linii przesyowej kilkadziesit tysicy,
ria oceny wariantw, projektanci dokonuj obli- nie koncepcji i studium wykonalnoci prowa- na tym etapie nie s moliwe choby ze wzgl-
czania ich wartoci. dzi do wybrania wariantw budowy linii elektro- dw logistycznych, dlatego ich interesy s repre-
energetycznej iwynika zdobrych praktyk inwe- zentowane przez samorzdy lokalne, wybierane
Wybr wariantu kompromisowego stora. PSE S.A. doskonale rozumiej, jak wane wwyborach bezporednich. Wpolskim systemie
jest uwzgldnienie postulatw zainteresowanej wadzy samorzdy maj bardzo due uprawnie-
Wtej fazie podejmowania decyzji naley przypi- strony spoecznej i ju na wczesnym etapie pla- nia. Instytucje rzdowe mog wpywa na decy-
sa wag poszczeglnym kryteriom. Czsto wagi nowania inwestycji prowadz program komuni- zje samorzdw w cile okrelonych prawem
te wybiera si wskali od 0 do 10. Jeeli jakie kry- kacji spoecznej. Wynika to z dobrych praktyk in- przypadkach. Do przywilejw samorzdu naley
terium jest bardzo wane, przypisuje si mu wag westora. m.in. samodzielne decydowanie o zagospoda-
10, jeeli jest nieistotne, otrzymuje wag 0. Przy- rowaniu przestrzennym jego terenw. Spoecz-
pisane do poszczeglnych kryteriw wagi warto Program Komunikacji i Partycypacji Spo- noci lokalne bior z kolei bezporedni udzia
skonsultowa zinteresariuszami. ecznej (KiPS) jest korzystny dla inwestora, wostatecznym wyborze wariantu kompromiso-
poniewa: wego na etapie przygotowania inwestycji wka-
Powysze dane potrzebne s inwestorowi do wyko- dej zgmin.
nania analizy zwanej analiz wielokryterialn. Jej wy- 1. pozwala mu uzyska informacje opro-
nikiem jest uszeregowanie proponowanych warian- blemach dotyczcych lokalizacji inwestycji, W fazie realizacji inwestycji procedury przyjte
tw inwestycji od najkorzystniejszego do najmniej przez inwestora zakadaj przeprowadzenie sze-
korzystnego. Najkorzystniejszy zwariantw okazu- 2. pozwala mu rozpozna konflikty inte- rokiej akcji informacyjnej, rwnie wposzczegl-
je si czsto optymalny zarwno dla inwestora, jak resw iuzyska szans ich rozwizania, nych gminach. Wanymi interesariuszami s orga-
iinteresariuszy istanowi propozycj wariantu kom- nizacje ocharakterze stowarzysze, np. promuj-
promisowego dla obu stron. Wariant ten zostaje za- 3. ma szans przekonania wikszoci cych rozwj regionw. Dziaajcy wtych organi-
prezentowany samorzdom i ewentualnie innym oponentw, zacjach aktywni przedstawiciele spoecznoci lo-
interesariuszom wraz zuzasadnieniem jego wybo- kalnych, uczestniczc w ich pracach, mog za-
ru. Zdarza si, e nastpny wkolejnoci wariant nie- 4. ma szans zmodyfikowa projekt we pewni sobie udzia w procedurze wyboru wa-
wiele si rni od wariantu uznanego za optymalny, wczesnej fazie decyzyjnej, gdy nie powodu- riantu realizacji inwestycji.
wwczas stanowi on pole do rokowa zinteresariu- je to jeszcze strat iopnie budowy linii,
szami strony spoecznej. Wten sposb wybiera si
ostateczny wariant kompromisowy, zgodnie z kt- 5. pozwala przeprowadzi analiz caego
rym planowana linia przesyowa zostaje wprowa- otoczenia inwestycyjnego w tym wszyst-
dzona do planu zagospodarowania przestrzennego kich grup interesariuszy,
wojewdztwa (PZPW) (dla kadego zwojewdztw,
przez ktre przebiega bdzie planowana linia). Na- 6. pozwala uzyska informacje o oczeki-
stpnie przystpuje si do wprowadzenia inwestycji waniach stron, dotyczcych lokalizacji in-
do SUiKZP gmin, awdalszej kolejnoci do uzyska- westycji,
nia decyzji lokalizacyjnej wkadej zgmin poprzez
wprowadzenie inwestycji do MPZP danej gminy lub 7. pozwala przedstawi zakres inwestycji
uzyskiwanie decyzji olokalizacji inwestycji celu pu- ijej korzyci dla interesariuszy.
blicznego (ULICP).
69
 Zanim rozpocznie si budowa
Wfazie przedinwestycyjnej inwestor okreli pod-
stawowe parametry techniczne planowanej inwe-
stycji i przeanalizowa rne warianty jej realiza-
cji. Konsultowa je zpartnerami strony spoecznej,
podj decyzj o wyborze wariantu kompromi-
sowego iwprowadzi go do PZPW wwojewdz-
twach ido SUiKZP wgminach. Zanim moliwe b-
dzie rozpoczcie robt budowlanych, konieczne
jest przygotowanie wielu dokumentw iuzyska-
nie kilkunastu decyzji administracyjnych, w tym
wprowadzenie inwestycji do MPZP gmin lub uzy-
skanie decyzji ULICP oraz uzyskanie decyzji oro-
dowiskowych uwarunkowaniach. To wanie na
etapie ich uzyskiwania bardzo wane s kolej-
ne fazy komunikacji z lokalnymi spoecznocia-
mi. Proces ten a do uzyskania pozwolenia na bu-
dow potrwa co najmniej trzy lata, azwykle du-
ej, ipochonie niema cz nakadw przezna- obiektw inwestycji wpasie drogowym.
czonych na realizacj inwestycji. Istotny wpyw na
jego przebieg maj obowizujce procedury ad-
ministracyjne. S one niestety cigle jeszcze zbyt
dugie iuciliwe dla inwestora.
Przy tak ogromnym programie rozbudowy sie-
ci przesyowej wPolsce, polegajcym na realiza-
cji wielu nowych linii najwyszych napi istacji
elektroenergetycznych, konieczny jest wybr wy-
konawcw, ktrzy zrealizuj inwestycj wsposb
kompleksowy, tj. przeprowadz inwestycj przez
wyboist drog procedur administracyjnych a
do uzyskania pozwolenia na budow oraz fizycz-
nie zrealizuj prace przewidziane wramach inwe-
stycji. PSE S.A. wprowadziy kryteria wyboru pod-
wykonawcw odpowiedzialnych za opracowanie
iprowadzenie komunikacji spoecznej.
Procedura przygotowania inwestycji ireali-
zacji linii elektroenergetycznej
1. Przygotowanie iprzeprowadzenie pro-
gramu komunikacji spoecznej w kadej
zgmin.
2. Uzyskanie decyzji o rodowiskowych
uwarunkowaniach.
70
3. Uzyskanie decyzji lokalizacyjnej dla za-
dania inwestycyjnego wkadej zgmin.
4. Uzyskanie prawa do dysponowania
nieruchomociami na cele budowlane od
wszystkich wacicieli.
5. Uzyskanie decyzji o zmianie przezna-
czenia gruntw na nierolne inielene.
6. Uzyskanie decyzji o wyczeniu grun-
tw zprodukcji rolnej ilenej.
7. Uzyskiwanie zgd na wycinki lene
iwycink pojedynczych drzew.
8. Uzyskiwanie zgd na umieszczenie
gminnych. MPZP jest prawem miejscowym itym
9. Rozwizanie ew. problemw bada ar-
cheologicznych.
10. Uzyskanie pozwolenia na budow dla
zadania inwestycyjnego.
11. Ustanowienie pasa technologicznego.
12. Po wybudowaniu linii elektroenerge-
tycznej uzyskanie pozwolenia na uytko-
wanie obiektu elektroenergetycznego.
Komunikacja ipartycypacja spoeczna na tere-
nie gminy
Na etapie przygotowania inwestycji do reali-
zacji inwestor lub wykonawca opracowuj stu-
dium wykonalnoci, w ramach ktrego w celu
wypracowywania wariantw tras maj bezpo-
redni kontakt ze spoecznoci lokaln, ktra
moe wprzyszoci mieszka wssiedztwie pla-
nowanej linii elektroenergetycznej. W przypad-
ku gdy od wskazania wariantu rekomendowa-
nego w studium wykonalnoci i wprowadzenia
go do SUiKZP mino niewiele czasu, plany loka-
lizacji linii elektroenergetycznej bd aktualne.
Spoeczno lokalna ma wiadomo budowy
nowej linii. Zarwno procedura wprowadzania
zmian do istniejcego SUiKZP, jak i uchwalenie
nowego studium podlegaj strategicznej ocenie
oddziaywania na rodowisko izapewniaj spo-
ecznoci danej gminy udzia wtym procesie.
Jeli jednak sporzdzona przed laty dokumen-
tacja planistyczna dla danego obszaru przesta-
a by aktualna, inwestor musi przeprowadzi na
nowo procedur wyboru lokalizacji linii przesy-
owej. Zwykle dotyczy to jedynie tych odcinkw
linii, na ktrych jej realizacja okazaa si niemo-
liwa wpoprzednim ksztacie.
Miejscowe plany zagospodarowania przestrzen-
nego (MPZP) a tam, gdzie nie zostay one
uchwalone SUiKZP maj ogromne znacze-
nie zarwno dla spoeczestwa, jak i dla wadz
ecznoci otrzymao ju swoj nazw: NIMBY,
samym swoist gwarancj, na podstawie ktrej
planuje si swoje inwestycje mieszkacy bu-
dow lub rozbudow domw, przedsibiorcy
rozwj swoich firm, wadze gminy wytyczenie
drg izagospodarowanie terenu zgodnie zpla-
nami rozwoju regionu.
Wczeniejsze umieszczenie trasy nowej linii
elektroenergetycznej w planach zagospodaro-
wania przestrzennego gmin zapewnia rezerwa-
cj terenu pod realizacj inwestycji. Inwestor
zamierzajcy zrealizowa inwestycj ponadlo-
kaln wpierwszej kolejnoci ustala jej przebieg
zgodnie zistniejc wplanach zagospodarowa-
nia przestrzennego rezerwacj terenu. Jeli ta-
kiej moliwoci nie ma, inwestor zleca opraco-
wanie nowego studium wykonalnoci. Wtakim
przypadku niestety duo trudniej o znalezie-
nie rozwizania kompromisowego. Ludzie pyta-
j: Dlaczego wnaszej gminie? Organizuj komi-
tety protestacyjne, a wadze gmin czsto pod-
legaj ogromnym naciskom swoich wyborcw.
Z tego wanie wzgldu tak wane s podsta-
wowe zasady zapewnienia udziau spoecze-
stwa w procesie inwestycyjnym poprzez za-
pewnienie penej, przejrzystej informacji opla-
nowanej inwestycji.
W przypadku moliwoci realizacji przebiegu li-
nii elektroenergetycznej z wykorzystaniem zare-
zerwowanego dla niej w SUiKZP pasa terenu in-
westor zwykle traktuje przedmiotowy pas tere-
nu jako korytarz, w ktrego obrbie moliwe s
pewne modyfikacje lokalizacji inwestycji. W ob-
rbie tego korytarza inwestor akceptuje propo-
zycje zmian przebiegu linii, np. by odsun j od
zabudowy mieszkaniowej. W fazie konsultacji ze
spoecznociami lokalnymi inwestor dokonuje
w miar moliwoci ewentualnych korekt prze-
biegu trasy linii elektroenergetycznej.
wiatowe praktyki dowodz, e czsto uzgod-
niony z samorzdami i innymi interesariusza-
mi wariant linii nie uzyskuje akceptacji za-
mieszkujcych w jej ssiedztwie spoeczno-
ci, wskazujcej teren innej gminy jako lep-
szy wariant. Takie podejcie lokalnych spo-
z ang. Not In My Backyard nie przez moje po-
dwrko. Takie podejcie moe wynika z obaw
zwizanych z ewentualn uciliwoci realizo-
wanej inwestycji. Wtej sytuacji inwestor powinien
spokojnie wyjani, e byy rozwaane rne wa-
rianty przebiegu planowanej inwestycji i e wy-
brany wariant jest kompromisowy.
Decyzja rodowiskowa
Bardzo wanym krokiem wprocedurze przygoto-
wania inwestycji przesyowej do realizacji jest uzy-
skanie decyzji o rodowiskowych uwarunkowa-
niach dla zadania inwestycyjnego. Decyzja taka
jest zwana w skrcie decyzj rodowiskow, a jej
wydanie poprzedza przeprowadzenie procedury
okrelonej w Ustawie z dnia 3 padziernika 2008
roku o udostpnianiu informacji o rodowisku
ijego ochronie, udziale spoeczestwa wochronie
rodowiska oraz oocenach oddziaywania na ro-
dowisko (Dz.U. Nr 199, poz. 1227 ze zm.) [32].
Organem wydajcym decyzj rodowiskow
w przypadkach linii elektroenergetycznych jest
najczciej regionalny dyrektor ochrony rodo-
wiska (RDO), awprzypadku stacji elektroenerge-
tycznych wjt, burmistrz lub prezydent miasta.
71
 W przypadku przedsiwzi mogcych zawsze
znaczco oddziaywa na rodowisko procedura
oceny oddziaywania przedsiwzicia na rodo-
wisko jest obligatoryjna. Wprzypadku przedsi-
wzi mogcych potencjalnie znaczco oddzia-
ywa na rodowisko okoniecznoci przeprowa-
dzenia oceny oddziaywania decyduj waciwe
organy administracji. Kwalifikacji przedsiwzi
dokonuje si zgodnie z kryteriami okrelonymi
wRozporzdzeniu Rady Ministrw zdnia 9 listo-
pada 2010 r. wsprawie przedsiwzi mogcych
znaczco oddziaywa na rodowisko [33]. Ocena
oddziaywania wymaga udziau spoeczestwa.
Do przedsiwzi mogcych zawsze znaczco
oddziaywa na rodowisko zaliczone zostay sta-
cje elektroenergetyczne lub napowietrzne linie
elektroenergetyczne o napiciu znamionowym
nie mniejszym ni 220 kV, o dugoci nie mniej-
szej ni 15 km zgodnie z 2 ust. 1 tego rozporz-
dzenia. Z kolei przedsiwziciami elektroenerge-
tycznymi mogcymi potencjalnie znaczco od-
dziaywa na rodowisko, dla ktrych sporzdze-
nie raportu moe by wymagane s zgodnie z 3
ust. 1 tego rozporzdzenia: 7) stacje elektroener-
getyczne lub napowietrzne linie elektroenerge-
tyczne, onapiciu znamionowym nie mniejszym
ni 110 kV, inne ni wymienione w 2 ust. 1 pkt
6. Dla przedsiwzi tych wymagane jest sporz-
dzenie karty informacyjnej przedsiwzicia. To
na podstawie tego dokumentu organy orzekaj
okoniecznoci przeprowadzenia procedury oce-
ny oddziaywania na rodowisko, w ramach kt-
rej sporzdzany jest raport OO, lub oodstpie-
niu od tego wymogu. Na potrzeby procedury oce-
ny oddziaywania na rodowisko sporzdzany jest
raport OO.
Wprzypadkach ustalania lokalizacji, projektowa-
nia ibudowy napowietrznych linii elektroenerge-
tycznych najwyszych napi, czyli 220 kV i 400
kV, tylko linie o napiciu 220 kV mog by trak-
towane jako mogce potencjalnie znaczco od-
dziaywa na rodowisko pod warunkiem, e
ich dugo bdzie mniejsza ni 15 km. Ustale-
nie, czy projektowana inwestycja bdzie przed-
siwziciem zawsze znaczco oddziaujcym na
72
rodowisko, czy te potencjalnie znaczco od-
dziaujcym na rodowisko, nazywane jest prze-
prowadzeniem kwalifikacji takiego przedsiwzi-
cia (tzw. screeningu). Karta informacyjna jest
przedkadana organowi ochrony rodowiska, kt-
ry przeprowadza procedur oceny oddziaywania
na rodowisko.
Podstaw merytoryczn procedury oceny oddzia-
ywania na rodowisko stanowi raport ooddziay-
waniu przedsiwzicia na rodowisko. Zakres ra-
portu jest ustalony w ustawie. Konieczne jest
przedstawienie wraporcie oddziaywania na ro-
dowisko poniszych wariantw:
1. wariantu proponowanego przez inwestora
oraz racjonalnego wariantu alternatywnego,
2. wariantu najkorzystniejszego dla rodowi-
ska, wraz z uzasadnieniem ich wyboru.
Wariant proponowany przez inwestora lub racjo-
nalny wariant alternatywny mog by jednocze-
nie wariantem najkorzystniejszym dla rodowi-
ska. Naley podkreli, e inwestor nie jest zobo-
wizany do realizacji wariantu najkorzystniejsze-
go dla rodowiska.
Faz programu KiPS polegajc na modyfikacjach
przebiegu wariantu kompromisowego naley za-
koczy stosunkowo wczenie, poniewa oce-
na oddziaywania na rodowisko musi ju doty-
czy cile ustalonego przebiegu linii, dla ktre-
go przeprowadza si inwentaryzacj przyrodni-
cz isporzdza raport OO.
Gotowy raport OO przedoony zostaje wraz
z wnioskiem o wydanie decyzji rodowiskowej
waciwemu organowi ochrony rodowiska. Or-
gan przeprowadza konsultacje spoeczne obej-
mujce ogoszenie wsposb zwyczajowo przyj- nie dwa warunki:
ty na danym terenie oprzystpieniu do procedury
oceny rodowiskowej iudostpnienie wszystkim
zainteresowanym raportu OO, aby umoliwi
zgoszenie do niego ewentualnych uwag iwnio-
skw. Organ moe rwnie przeprowadzi rozpra-
w administracyjn dostpn dla spoeczestwa. 2. brakuje rozwiza alternatywnych.
Wodrnieniu od programu KiPS konsultacje ze Zgodnie z istniejcym w tej kwestii orzecznic-
spoeczestwem dokonywane przez organ s ci- twem za alternatywne nie moe zosta uznane
le okrelone przepisami prawa. rozwizanie, ktre nie bdzie funkcjonalne ifak-
tycznie nie ma uzasadnienia technicznego ieko-
Procedur oceny oddziaywania na rodowisko nomicznego. Przypadek taki zdarzy si w pro-
koczy wydanie decyzji orodowiskowych uwa- cesie oceny oddziaywania na rodowisko wspo-
runkowaniach. Zakres decyzji i tryb jej opraco- mnianej wczeniej linii 400 kV pomidzy Ekiem
wywania oraz uzgodnie okrela ustawa [32]. a granic z Litw. Wybrany przez inwestora wa-
Organ prowadzcy postpowanie moe wska- riant lokalizacji tej wanej inwestycji przecina ob-
za wariant inny od tego, ktry wskaza inwestor, szar Natura 2000 Dolina Grnej Rospudy w jej
a w przypadku braku zgody ze strony inwesto- najwszym miejscu, by jednak wariantem naj-
ra odmwi zgody na realizacj przedsiwzi- korzystniejszym spoecznie, gdy nie powodowa
cia. Stronom postpowania niezadowolonym koniecznoci wyburze budynkw. Wariant alter-
z rozstrzygnicia organu w sprawie decyzji ro- natywny omija co prawda obszar chroniony, ale
dowiskowej przysuguje prawo odwoania si do powodowa konieczno wyburzenia 11 domw
wyszej instancji, anastpnie zaskarenie decyzji mieszkalnych. Regionalny Dyrektor Ochrony ro-
wwojewdzkim sdzie administracyjnym. dowiska wBiaymstoku podzieli pogld inwesto-
ra i wyda dla wariantu inwestorskiego decyzj
Wane jest rwnie przedstawienie warunkw, rodowiskow.
ktre pozwalaj przeprowadzi lini przesyow
przez obszary Natura 2000. Obszary Natura 2000 Uzyskanie decyzji lokalizacyjnej
zostay wPolsce ustanowione wwyniku transpo-
zycji do polskiego prawa dyrektyw Unii Europej- Decyzja rodowiskowa ustala przebieg linii naj-
skiej: dyrektywy ptasiej [34] idyrektywy siedlisko- wyszych napi z punktu widzenia ochrony ro-
wej [35]. Wprawie krajowym kwestie te reguluje dowiska. Otwiera to moliwo uzyskania decyzji
cytowana ju ustawa oochronie przyrody. Ustawa lokalizacyjnej. Liniowe inwestycje elektroenerge-
specyfikuje warunki, po spenieniu ktrych mo- tyczne oraz stacje elektroenergetyczne wysokiego
liwa jest lokalizacja linii elektroenergetycznej na napicia nale do inwestycji celu publicznego, dla
obszarze Natura 2000. ktrych mona stosowa jedno zdwch usankcjo-
nowanych prawem postpowa lokalizacyjnych:
RDO wpierwszej kolejnoci sprawdzi, czy usy-
tuowanie linii przesyowej przecinajcej obszar 1. na podstawie miejscowego planu zagospo-
Natura 2000 ma znaczco negatywny wpyw darowania przestrzennego (MPZP),
na gatunki rolin i zwierzt, dla ktrych ochro-
ny obszar zosta ustanowiony. Jeeli na podsta- 2. wprzypadku braku MPZP wdrodze decy-
wie analizy raportu RDO uzna, e linia elektro- zji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicz-
energetyczna znaczco negatywnie wpynie na nego (ULICP).
gatunki chronione na obszarach siedlisk ptasich,
to lokalizacja linii elektroenergetycznej jest mo- Wikszo gmin nie ma obowizujcego MPZP,
liwa jedynie, jeli spenione zostan jednocze- ponadto procedura uzyskania ULICP jest prostsza
i szybsza anieli uchwalenie MPZP. Mimo to przy
realizacji inwestycji liniowych rzadko mona sko-
1. przedsiwzicie spenia wymogi nadrzdne- rzysta z procedury uzyskania decyzji ULICP, po-
go interesu publicznego, w tym wymogi o cha- niewa linie elektroenergetyczne lokalizuje si naj-
rakterze spoecznym lub gospodarczym, czciej na terenach rolnych, ajeeli linia przecho-
dzi nawet niewielkim odcinkiem przez tereny rol-
ne lub lene, wymagana jest zmiana przeznaczenia
73
 gruntw, ktrej nie mona dokona bez opracowa-
nia MPZP.
Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu prze-
strzennym wymaga, by MPZP by zgodny zSUiKZP.
Jeeli wtrakcie konsultacji ze spoecznoci lokal-
n inwestor zgodzi si na modyfikacj przebie-
gu trasy linii elektroenergetycznej wzgldem trasy
ujtej wSUiKZP, musi wnie ouwzgldnienie tych linii ustala si jedynie na rzecz PSE S.A. moliwo
zmian nie tylko wSUiKZP, lecz take wplanie zago-
spodarowania przestrzennego wojewdztwa. Po-
stpowanie administracyjne jest wtakim przypad-
ku tak samo czasochonne jak przy uchwalaniu no-
wego studium czy planu.
Zgodnie zustaw najpierw wprojekcie SUiKZP, ana-
stpnie wprojekcie MPZP gminy naley wyodrbni
obszary, na ktrych bd rozmieszczone inwestycje
celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym. Te
dokumenty planistyczne musz by zgodne zusta-
leniami PZPW oraz programami realizacji celw pu-
blicznych oznaczeniu krajowym. Gmina womawia-
nym przypadku nie moe odmwi sporzdzenia
lub modyfikacji planu miejscowego, gdy zwrci si
do niej oto inwestor. Przystpienie do sporzdzania
MPZP gminy nastpuje na podstawie uchway rady
gminy lub rady miejskiej danej gminy. MPZP uchwa-
la rada gminy po stwierdzeniu, e nie narusza on
ustale studium, rozstrzygajc jednoczenie ospo-
sobie rozpatrzenia uwag spoeczestwa do projek-
tu. Wjt, burmistrz albo prezydent miasta przedsta-
wiaj wojewodzie uchwa wraz zzacznikami oraz dzeniami przesyowymi, ocen charakteru nieru-
dokumentacj prac planistycznych wcelu oceny ich
zgodnoci zprzepisami prawnymi.
Jeeli gmina odmwi wprowadzenia do planu
inwestycji celu publicznego, obowizki gminy
wtym zakresie przejmuje wojewoda i wydaje za-
rzdzenie zastpcze.
Uzyskanie prawa do dysponowania nierucho-
mociami na cele budowlane oraz pozyskanie
suebnoci przesyu
W ramach realizacji inwestycji infrastrukturalnych
pozwolenie na budow mona otrzyma po uzy-
skaniu prawa do dysponowania nieruchomociami
74
na cele budowlane. Podstawowe prawo do dyspo-
nowania nieruchomociami uzyskuje si, zawiera-
jc umow cywilnoprawn, ktrej nastpstwem
jest notarialne ustanowienie suebnoci przesy-
u. Inwestor nie nabywa wasnoci nieruchomoci
pod budow linii elektroenergetycznych, jak to ma
miejsce wprzypadku innych inwestycji infrastruk-
turalnych, np. budowy drg. Wprzypadku budowy
umow cywilnoprawn, wktrej obok uzgodnio-
dostpu do wybudowanej linii elektroenergetycz-
nej wcelu jej konserwacji, modernizacji bd na-
prawy. Na nieruchomociach gruntowych le-
cych w pasie technologicznym linii elektroener-
getycznej uzyskuje si prawo do dysponowania
nieruchomociami na cele budowlane, zawierajc
umowy cywilnoprawne, anastpnie ustanawiana
jest suebno przesyu poprzez podpisanie zwa- zyskanie prawa do dysponowania nieruchomo-
cicielami nieruchomoci aktw notarialnych. Do-
konany zostaje rwnie odpowiedni wpis do ksig
wieczystych tych nieruchomoci.
Nieruchomo, na ktrej zostaa ustanowiona su-
ebno przesyu, traci na wartoci, dlatego ustawo-
dawca przewiduje ustanowienie suebnoci prze-
syu za odpowiednim wynagrodzeniem. Przy czym
nie ma przeszkd, aby strony ustanowiy takie pra-
wo nieodpatnie. Co do zasady, wacicielowi nieru-
chomoci naley zrekompensowa w peni utrat
wartoci nieruchomoci m.in. przez: ocen stopnia
ograniczenia prawa wasnoci, uwzgldnienie war-
toci nieruchomoci wstanie nieobcionym urz-
chomoci, pooenia, rozmiaru, ksztatu i przezna-
czenia okrelonego wdokumentach planistycznych
danego obszaru. Naleno ztytuu utraty wartoci
nieruchomoci wwyniku ustanowienia na niej su-
ebnoci przesyu ustalana jest na podstawie ope-
ratw szacunkowych, sporzdzanych przez biegych
rzeczoznawcw na zlecenie inwestora lub wyko-
nawcy. Wysoko wyliczonych nalenoci zaley od
szerokoci pasa technologicznego (zob. tab. 8) idu-
goci, na jakiej przecina on nieruchomo, a take
od przeznaczenia terenu oraz jego lokalizacji. R-
nice pomidzy np. terenami rolnymi apodmiejski-
mi przeznaczonymi pod zabudow mog by bar-
dzo due. Jednak to kryterium jest brane pod uwa-
g podczas planowania wariantw przebiegu linii
elektroenergetycznej i projektanci staraj si takie Dalsze kroki procedury przygotowania inwestycji
tereny omija. Dowiadczenie wskazuje, e waci- przesyowej moliwe s po uzyskaniu praw do te-
ciele dziaek uytkowanych na cele rolnicze wmniej- renu od wszystkich wacicieli nieruchomoci.
szym stopniu odczuwaj utrat wartoci swych nie-
ruchomoci ni waciciele dziaek lenych, rekre- Problemy zwizane zrealizacj inwestycji
acyjnych czy budowlanych.
Nawet najlepiej przygotowany iprzeprowadzony
Po osigniciu porozumienia strony podpisuj program komunikacji i partycypacji spoecznej za-
wsze pozostawia grono osb, ktre odrzuc argu-
nej kwoty zapisuje si sposb itermin jej wypaty. menty inwestora ibd trway wsprzeciwie. Psy-
Na podstawie powyszej umowy nastpuje pod- chologiczny mechanizm konfliktu, zwaszcza do-
pisanie aktu notarialnego. tyczcy nowych inwestycji infrastrukturalnych na
terenie np. gminy, czsto opiera si na dobrze roz-
Oczekiwania niektrych wacicieli nieruchomo- poznanym schemacie:
ci wielokrotnie przekraczaj wartoci okrelone
woperatach szacunkowych, co powoduje, e po- 1. inwestycja oznacza zmian (np. naruszenie
sytuacji aktualnej, dobrze nam znanej),
ciami i prawa suebnoci na drodze polubow-
nej okazuje si niemoliwe. Wwczas na mocy art. 2. zmiana rodzi obaw (np. o zdrowie nasze
124 ustawy ogospodarce nieruchomociami [36] inaszych bliskich, onaruszenie interesw),
starosta, wykonujcy zadanie z zakresu admini-
stracji rzdowej, moe ograniczy w drodze de- 3. obawa powoduje reakcj (np. interwencj,
cyzji sposb korzystania znieruchomoci (wsto- odwoanie od decyzji, protest).
sunku do nieruchomoci o nieuregulowanym
stanie prawnym ograniczenie sposobu korzysta- Konflikt czsto kojarzy si nam zostr form pro-
nia znieruchomoci stosuje si na mocy art. 124a testu, emocjonalnymi wypowiedziami, z dzia-
ustawy [36]). aniami zorganizowanej grupy majcej utrud-
ni wypracowanie rozwizania. Jest to zjawisko
Wprzypadku braku zgody waciciela na propo- powszechne i spotykane codziennie nie musi
nowane przez inwestora warunki inwestor wyst- przyjmowa ostrych postaci. Inwestycje celu pu-
puje zwnioskiem do starosty oograniczenie spo- blicznego, oktrych tutaj mwimy, ciesz si spe-
sobu korzystania z nieruchomoci. Do takiego cjaln ochron prawn. Jeeli inwestor nie pope-
wniosku docza m.in. dokument potwierdzaj- ni bdw formalnych wprocesie przygotowania
cy nieskuteczne przeprowadzenie rokowa zwa- inwestycji, otrzyma wszystkie potrzebne decyzje
cicielem lub uytkownikiem wieczystym grun- i bdzie mg rozpocz budow. Protestujcy
tu, wycen sporzdzon przez rzeczoznawcw, czsto nie s otym przekonani, podejmuj wic
a take inne dokumenty uzasadniajce zarwno wysiki zmierzajce do udaremnienia de inwe-
konieczno budowy, jak i lokalizacj inwestycji. stora poprzez blokowanie osignicia jego celw
Wpis do ksigi wieczystej nastpuje na podstawie lub dziaa wjego interesie.
wniosku waciwego organu administracji. Ztytu-
u ograniczenia prawa wasnoci przysuguje od- Czego mog dotyczy konflikty? Moe to by kon-
szkodowanie po zakoczeniu inwestycji. flikt danych obejmujcy np. przekonanie, e s-
siedztwo linii elektroenergetycznej jest szkodli-
Zakup gruntw dokonywany jest wcelu budowy we dla zdrowia czowieka, e nie da si wytrzy-
stacji elektroenergetycznych. Sposb postpowa- ma haasu, apoza tym linia ciga pioruny. Wie-
nia iprzepisy prawa s analogiczne do tych doty- lu protestujcych jest uczciwie przekonanych, e
czcych linii elektroenergetycznych. to prawda. Jeli jednak chc zna prawd izaczn
75
 si t tematyk interesowa, prdko przekona-
j si, e jest tak, jak zostao napisane wpoprzed-
nich rozdziaach. Dlatego tak wane jest, by pro-
gram komunikacji ipartycypacji spoecznej rozpo-
czyna si od szerokiej akcji informowania spo-
eczestwa rwnie o rzeczywistym oddziaywa- westora do wyszych instancji ido sdu. To nie-
niu linii elektroenergetycznej na zdrowie ibezpie-
czestwo ludzi.
Inny powd frustracji izarazem drugi rodzaj kon-
fliktu to konflikt relacji. Opiera si on na sche-
macie my i oni. Inwestor i wykonawca s za-
wsze obcy na terenie zamieszkiwanym przez lo-
kaln spoeczno, dlatego program komunika-
cji spoecznej zakada budow wzajemnego za-
ufania poprzez budow partnerskich stosunkw
ze spoecznoci lokaln. Polega na umoliwie-
niu wzajemnego dialogu, na poznaniu proble-
mw interesariuszy idooeniu wszelkich stara,
by je rozwiza. Polega rwnie na budowaniu
normalnych, ludzkich relacji zpartnerami strony
spoecznej, ktra musi widzie, e jest traktowa-
na z szacunkiem. Niedopuszczalne s jakiekol-
wiek prby straszenia czy wystpowania zpozy-
cji siy, dlatego inwestor oczekuje od wykonawcy
profesjonalizmu wkomunikowaniu si ze spoe-
czestwem.
Kolejny problem to konflikt interesw. Obawy in-
teresariuszy ospadek wartoci majtku, ktry dla
wikszoci z nich jest dorobkiem caego ycia,
skania wielu znich do trwania wprotecie. Dlate-
go inwestor dokada wszelkich stara, by uzyski-
wanie praw do terenu odbywao si wtaki sposb,
by nie pozostawia ludzi zpoczuciem krzywdy.
Ostatni rodzaj konfliktu to konflikt wartoci. Wy-
stpuje on rzadko w przypadku inwestycji pole-
gajcych na budowie linii elektroenergetycznych,
ale moe wystpi np. w przypadku prb prze-
cicia lini elektroenergetyczn obszaru Natura
2000, jeeli kto uwaa, e przyroda jest bezcen-
n wartoci ikwestie ekonomiczne oraz spoecz-
ne nie powinny si tutaj liczy.
Im lepiej jest zorganizowany i wczeniej roz-
poczty program komunikacji i partycypacji
76
spoecznej, tym wicej konfliktw mona zae-
gna. Jeeli nawet utworzy si wtedy komitet
protestacyjny, to bdzie mia za sabe poparcie
wrd ludzi i jedynym jego efektem bdzie za-
skaranie wszystkich decyzji korzystnych dla in-
wtpliwie wyduy proces przygotowania inwe-
stycji, ale go nie zatrzyma.
Jeeli w gminie protesty wystpuj w znacznym
nasileniu, to winteresie inwestora lub wykonaw-
cy jest, by pomc interwenientom zorganizowa
si iwyoni przedstawicieli. Ma on wtedy partne-
ra do rozmw imoliwe staje si podjcie prby dziaa, s ustalone w ustawie prawo budow-
rozwizania konfliktw.
Wyniki takich rozmw nigdy nie s bezowoc-
ne. Jeli nie jest ju moliwa modyfikacja prze-
biegu linii ze wzgldu na prawomocne decyzje
(rodowiskow i lokalizacyjn) wydane inwesto- den sezon budowlany ipo jej zakoczeniu wyko-
rowi, czsto moliwe jest jednak wynegocjowa-
nie dodatkowych korzyci dla lokalnej spoeczno-
ci w zamian za uciliwoci, jakie na jej terenie
spowoduje inwestycja. Moe si okaza np., e in-
westor wygospodaruje rodki na wsparcie gminy
wremoncie szkoy czy doposaeniu miejscowego
orodka zdrowia.
Wspomnie naley jeszcze o pozostaych de-
cyzjach, ktre musi uzyska wykonawca: zmia-
ny przeznaczenia gruntw na nierolne i nie-
lene, wyczenia gruntw z produkcji rol- Wyniki pomiarw s przekazywane wojewdz-
nej i lenej, uzyskiwania zgd na umieszcze-
nie obiektw inwestycji w pasie drogowym,
uzyskiwania zgd na wycinki lene i wycin-
k pojedynczych drzew lub krzeww, roz-
wizania problematyki bada archeologicz-
nych i ustanowienia pasa technologicznego.
Naley mie bowiem na uwadze, e dopiero
komplet dokumentacji inwestycyjnej pozwala
inwestorowi na uzyskanie pozwolenia na budo-
w dla zadania inwestycyjnego.
Budowa linii przesyowej
iprzekazanie jej do eksploatacji
Kolejnym etapem dziaa jest budowa linii elek- najwysze poziomy pl elektrycznych i magne-
troenergetycznej. Zasadnicze wymagania, ja- tycznych. Rozporzdzenie okrela rwnie, wja-
kie musz by spenione podczas tego etapu kich miejscach i w jaki sposb pomiary naley
wykonywa. Pomiary poziomw pl elektrycz-
lane [37] oraz przepisach wykonawczych do tej nych imagnetycznych wotoczeniu napowietrz-
ustawy. Dla przyrody i spoeczestwa budowa nych linii elektroenergetycznych musz by wy-
linii elektroenergetycznej jest nieporwnywal- konywane przez laboratoria akredytowane. Wy-
nie mniej uciliwa wporwnaniu zbudow np. nika to z postanowienia zawartego w art. 147a
drogi ekspresowej. Budowa trwa najczciej je- ustawy Prawo ochrony rodowiska [22].
nawca przywraca teren idrogi, zktrych korzy- Wyniki pomiarw poziomw pl elektryczne-
sta jego sprzt, do poprzedniego stanu. go imagnetycznego wykonane wotoczeniu linii
elektroenergetycznych s ostatecznym potwier-
Po zakoczeniu budowy linii, aprzed jej przeka- dzeniem spenienia okrelonych w przepisach
zaniem do eksploatacji konieczne jest wykona- wymaga ochrony rodowiska zwizanych z po-
nie pomiarw kontrolnych poziomw pl elek- lami elektromagnetycznymi.
tromagnetycznych, jakie bd wystpoway
wjej otoczeniu. Kolejnym etapem procedury poprzedzaj-
cej rutynow eksploatacj linii elektroener-
Obowizek wykonania pomiarw wynika z art. getycznej najwyszych napi jest dokona-
122a ustawy Prawo ochrony rodowiska [22]. nie zgoszenia wybudowanej czy moderni-
zowanej instalacji do odpowiedniego orga-
kiemu inspektoratowi ochrony rodowiska ipa- nu ochrony rodowiska. Zgodnie z 2 Roz-
stwowemu wojewdzkiemu inspektorowi sani- porzdzenia Ministra rodowiska z dnia
tarnemu. Informacje orodowisku ijego ochro- 2 lipca 2010 r. w sprawie rodzajw instalacji,
nie znajdujce si wposiadaniu wojewdzkiego ktrych eksploatacja wymaga zgoszenia [38],
inspektoratu ochrony rodowiska udostpnia si s to m.in. wszystkie linie najwyszych napi.
kademu na pisemny wniosek. Zakres informacji jakie naley poda organo-
wi ochrony rodowiska zosta ustalony w Roz-
Samo wykonanie pomiarw poziomw pl elek- porzdzeniu Ministra rodowiska zdnia 2 lipca
trycznego i magnetycznego w otoczeniu linii 2010 r. w sprawie zgoszenia instalacji wytwa-
musi odpowiada przepisom zawartym w roz- rzajcych pola elektromagnetyczne [39]. Zo-
porzdzeniu Ministra rodowiska z 2003 roku sta on ustalony tak, aby moliwa bya weryfi-
[11]. Zgodnie z tym rozporzdzeniem koniecz- kacja podstawowych danych potrzebnych do
ne jest uwzgldnienie takich warunkw pracy li- poprawnego wykonania pomiarw poziomw
nii elektroenergetycznej, przy ktrych wystpuj pl elektrycznego i magnetycznego w otocze-
najwiksze oddziaywania na rodowisko czyli niu linii.
77
 Akceptacja zgoszenia instalacji emitujcej pola
elektromagnetyczne, w tym linii elektroener-
getycznych najwyszych napi, przez waci-
wy urzd koczy procedur lokalizacji i budo-
wy takich linii.
Obowizujce przepisy prawa ustalaj dopusz-
czalne poziomy pl elektromagnetycznych, ja-
kie mog wystpowa w rodowisku. Poziomy
te zostay ustalone przez Ministra rodowiska
wporozumieniu zMinistrem Zdrowia. Miao to
ima na celu spenienie warunkw zapewniaj-
cych ludnoci przebywanie wrodowisku, kt-
rego stan nie powoduje i nie bdzie powodo-
wa jakiegokolwiek uszczerbku na zdrowiu.
78
Budowa linii najwyszych napi jest czci narodowego pla-
nu rozbudowy infrastruktury. Planowanie i przygotowanie
inwestycji przesyowej jest skomplikowanym procesem, kt-
ry trwa kilka lat. Na kadym etapie tego procesu bardzo wa-
ny jest udzia spoeczestwa. Tylko wten sposb moliwe jest
znalezienie wariantu kompromisowego, ktry uwzgldnia in-
teresy inwestora reprezentujcego interes publiczny, interes
spoeczny iinteres ochrony rodowiska przyrodniczego. Budo-
wa linii elektroenergetycznej jest obwarowana wieloma prze-
pisami iwymaga od inwestora uzyskania kilkunastu decyzji
administracyjnych. Wybr rozwizania, ktre w skali caego
przedsiwzicia bdzie kompromisowe, odbywa si z udzia-
em lokalnej spoecznoci imoe rodzi sytuacje konfliktowe,
ktre mog zosta zaegnane przede wszystkim dziki dobrej
woli stron.
79
 Sownik wyrae i terminw
uytych w publikacji
Czstotliwo liczba cyklw zmian w jednostce
czasu, np. czstotliwo napicia;
GPZ gwny punkt zasilania;
Indukcja magnetyczna gsto strumienia ma-
gnetycznego, jest to sia wywierana na porusza-
jcy si w polu magnetycznym adunek elektrycz-
ny;
Instalacja zgodnie z art. 3 pkt 6) ustawy Prawo
ochrony rodowiska [22] poprzez instalacj ro-
zumie si: 1 stacjonarne urzdzenie techniczne,
2 zesp stacjonarnych urzdze technicznych
powizanych technologicznie, do ktrych tytu-
em prawnym dysponuje ten sam podmiot i po-
oonych na terenie jednego zakadu, 3 budow-
le niebdce urzdzeniami technicznymi ani ich
zespoami, ktrych eksploatacja moe spowodo-
wa emisj;
ISE inteligentne sieci energetyczne;
KDM Krajowa Dyspozycja Mocy;
KiPS Program Komunikacji i Partycypacji Spo-
ecznej;
KSE Krajowy System Elektroenergetyczny;
Miejsca dostpne dla ludnoci wszystkie miej-
sca rodowiska, z wyjtkiem miejsc, do ktrych
dostp ludnoci jest niemoliwy, zabroniony,
utrudniony lub wymaga posugiwania si sprz-
tem (art. 124 ust. 2 PO);
80
MPZP miejscowy plan zagospodarowania prze- Pole elektryczne stan energetyczny przestrzeni, SUiKZP studium uwarunkowa i kierunkw za-
strzennego; wktrym na adunki elektryczne oddziauje sia; gospodarowania przestrzennego;
Napicie rnica potencjaw elektrycznych; Pole magnetyczne stan energetyczny przestrze- Tor linii elektroenergetycznej tor prdowy, ze-
ni, w ktrym na adunek elektryczny bdcy w ru- sp trzech wiodcych prd elektryczny przewo-
Napicie znamionowe linii elektroenergetycznej chu oddziauje sia; dw napowietrznej linii elektroenergetycznej, -
napicie, do ktrego linia elektroenergetyczna czcych dwie stacje elektroenergetyczne;
jest przeznaczona (zaprojektowana); w Polsce s Prd indukowany prd powstajcy w przed-
eksploatowane linie elektroenergetyczne najwy- miotach przewodzcych na skutek przebywania ULICP decyzja o uzyskaniu lokalizacji inwestycji
szych napi 220 kV i 400 kV; wzmiennym polu elektrycznym; celu publicznego;
NN linie elektroenergetyczne najwyszych na- Prosument osoba bdca jednoczenie produ- WHO World Health Organization wiatowa Or-
pi; centem i konsumentem energii; ganizacja Zdrowia;
OPGW przewd odgromowy ze znajdujcym si PZPW plan zagospodarowania przestrzennego WIO wojewdzki inspektorat ochrony rodo-
wewntrz wiatowodem; wojewdztwa; wiska;
OZE odnawialne rdo (rda) energii; RDO regionalny dyrektor ochrony rodowiska; WN linie elektroenergetyczne wysokiego napi-
cia;
Pas technologiczny pas terenu o szerokoci za- SCENIHR Scientific Committee on Emerging and
pewniajcej dostp do linii elektroenergetycznej, Newly Identified Health Risks Naukowy Komitet
niezbdny dla przeprowadzania ogldzin, kon- Badania Zagroe dla Zdrowia Spowodowanych
serwacji i napraw linii; Nowymi Technologiami,
Pole elektromagnetyczne zgodnie z art. 3 pkt 18
ustawy Prawo ochrony rodowiska [22] rozumie
si przez to pola elektryczne, magnetyczne oraz
elektromagnetyczne o czstotliwociach od 0 Hz
do 300 GHz. Pole elektromagnetyczne opisuj ta-
kie wielkoci fizyczne, jak np. gsto mocy pola
podawana w watach na metr kwadratowy (W/
m2), natenie skadowej elektrycznej pola poda-
wane w woltach na metr (V/m), natenie skado-
wej magnetycznej pola podawane w amperach
na metr (A/m);
81
 Literatura wykorzystana
wpracy
1. Majchrzak H., T. Tarwacki, G. Tomasik, J. Wegli-
ski. Nowe wyzwania w planowaniu rozwoju sieci
przesyowej. Elektroenergetyka, 1-2 (11-12) (2012).
2. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady
2009/29/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmieniaj-
ca Dyrektyw 2003/87/WE w celu usprawnienia
i rozszerzenia wsplnotowego systemu handlu
uprawnieniami do emisji gazw cieplarnianych.
3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady
2010/75/UE z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie
emisji przemysowych - tzw. dyrektywa IED (ang.
Industrial Emissions Directive).
4. Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia
18 padziernika 2012 r. w sprawie szczegowego
zakresu obowizkw uzyskania i przedstawienia
do umorzenia wiadectw pochodzenia, uiszcze-
nia opaty zastpczej, zakupu energii elektrycz-
nej i ciepa wytworzonych w odnawialnych r-
dach energii oraz obowizku potwierdzania da-
nych dotyczcych iloci energii elektrycznej wy-
tworzonej w odnawialnym rdle energii Dz.U.
2012, poz. 1229
5. Protest przeciwko planom budowy Elektrowni
Pnoc w Pomorskiem. CIRE.pl, za PAP (28-07-14).
6. Raport o wpywie uregulowa prawnych na
warunki eksploatacji i rozbudowy infrastruktury
linowej sektora paliwowo energetycznego. (War-
szawa 2009).
7. KPZK. Koncepcja Przestrzennego Zagospoda-
rowania Kraju 2030. Ministerstwo Rozwoju Regio-
nalnego. Wydanie II zmienione po reasumpcji w
dniu 21 marca 2012 r. ISBN 978-83-7610-359-4, 2012.
8. Zrozumie polityk Unii Europejskiej Ener-
gia. Komisja Europejska. http://europa.eu/pol/in-
dex_pl.htm, 2013.
82
9. Kamrat, W. i T. Szczepaski. Wybrane zagad-
nienia budowy i eksploatacji sieci przesyowych
najwyszych napi.
10. S., Molda. Micha Doliwo-Dobrowolski. 120
lat elektroenergetycznego trjfazowego syste-
mu przesyowego w Europie. Elektroenergetyka.
Wspczesno i rozwj, Nr 3(9) (2011).
11. Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia
30 padziernika 2003 r. w sprawie dopuszczal-
nych poziomw pl elektromagnetycznych w ro-
dowisku oraz sposobw sprawdzania dotrzyma-
nia tych poziomw. Dz. U. 2003, nr 192, poz. 1883.
12. Katalog rozkadw natenia pola elektrycz-
nego i magnetycznego w otoczeniu linii 220 kV i
400 kV. PSE-Operator S.A., Warszawa, 2005.
13. P. Biekowski, B. Zubrzak. rda pola elek-
tromagnetycznego w yciu codziennym czowie-
ka.. Polskie Towarzystwo Zastosowa Elektroma-
gnetyzmu.
14. Judith Peters (editor). Handbook of Envi-
ronmental Impact Assessment. Wiley-Blackwell,
1999.
15. Mix E. et. al., Effect of pulsating electromagne-
tic field therapy on cell volume and phagocyto-
sis activity in multiple sclerosis and migraine. Psy-
chiatr. Neurol. Med. Psychol., 42 (1990), 457-46. 100 kHz). Health Physics, 99(6) (2010).
16. Barnothy, M.F. Biological Effects of Magnetic
Fields, tom 1 i 2. Plenum Press, New York, 1969. July 1999 on the limitation of exposure of the ge-
17. Environmental Health Criteria 238. Extremely
Low Frequency Fields. WHO, Genewa, 2007.
18. Electromagnetic fields and public health.
Exposure to extremely low frequency fields. Fact
sheet N322.. WHO, Geneva, June 2007.
19. IARC Working Group on the Evaluation of Car-
cinogenic Risks to Humans. Non-ionizing radiation,
30. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowa-
niu i zagospodarowaniu przestrzennym tj. Dz.U.
Part 1: Static and extremely low-frequency (ELF) 2015, poz. 199.
electric and magnetic fields. IARC, Lyon, 2002.
31. Ustawa z dnia 24 lipca 2015 r. o przygotowa-
20. Normy PN-EN z serii 50341 Elektroenerge- niu i realizacji strategicznych inwestycji w zakresie
tyczne linie napowietrzne prdu przemiennego sieci przesyowych tj. Dz.U. 2015, poz. 1265.
(2013).
32. Ustawa z dnia 3 padziernika 2008 r. o udo-
21. Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia stpnianiu informacji o rodowisku i jego ochro-
14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych po- nie, udziale spoeczestwa w ochronie rodowi-
ziomw haasu w rodowisku tj. Dz.U. 2014, poz. ska oraz o ocenach oddziaywania na rodowisko
112. Dz.U. 2008, nr 199, poz. 1227.
22. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo 33. Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 9 li-
ochrony rodowiska tj. Dz.U. 2013, poz. 1232. stopada 2010 r. w sprawie przedsiwzi mog-
cych znaczco oddziaywa na rodowisko Dz. U.
23. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie 2010, nr 213, poz. 1397.
przyrody tj. Dz.U. 2015, poz. 1651.
34. Dyrektywa Rady nr 79/409/EWG z 2 kwiet-
24. K. Kustusch, A. Wuczyski, A. Grczewski. nia1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa.
Ptaki i napowietrzne linie elektroenergetyczne.
Rodzaje oddziaywa, ich przyczyny i znaczenie 35. Dyrektywa Rady nr 92/43/EWG z 21 maja
dla populacji ptasich. Ornis Polonica , 54 (2013 ), 1992 r. nr 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk
257278. przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory.
25. W., Kania. Zagroenia ptakw poraeniami 36. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodar-
prdem i zderzeniami z przewodami napowietrz- ce nieruchomociami tj. Dz.U. 2015, poz. 782.
nymi w wietle wynikw obrczkowania.. Stacja
Ornitologiczna Instytutu Ekologii PAN, Gdask, 37. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowla-
1994. ne tj. Dz. U. 2013, poz. 1409.
26. IEEE Standard for Safety Levels with Respect 38. Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia
to Human Exposure to Electromagnetic Fields, 2 lipca 2010 r. w sprawie rodzajw instalacji, kt-
03 kHz. IEEE Std C95.6, 2002. rych eksploatacja wymaga zgoszenia Dz. U. 2010,
nr 130, poz.880.
27. ICNIRP Guidelines for Limiting Exposure to
Time-Varying Electric and Magnetic Fields (1Hz 39. Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia
2 lipca 2010 r. w sprawie zgoszenia instalacji wy-
twarzajcych pola elektromagnetyczne Dz. U.
28. Council recommendation 1999/519/EC of 12 2010, nr 130 poz. 879.
neral public to electromagnetic fields (0 Hz to 300
GHz).
29. Polska 2030. Trzecia fala nowoczesnoci.
Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju.. Mini-
sterstwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa, 11
stycznia 2013 r.
83
 Indeks wyrae i terminw
pole elektromagnetyczne 30, 42, 43, 45, 80 system przesyowy 17, 29

pole elektromagnetyczne bardzo maej cz-

stotliwoci 46, 47, 48, 59
rodowisko przyrodnicze 8, 42, 57
A K pole elektryczne 30, 43, 81
rodowisko spoeczne 42, 56
analiza wielokryterialna 68 kogeneracja 15 pole magnetyczne 30, 31, 43, 45, 48, 81
T
B Krajowa Dyspozycja Mocy 18, 80 program komunikacji ipartycypacji spoecz-
nej 75, 76 transformator 16, 26, 28
biogazownia 13, 20 L
promieniowanie niejonizujce 32, 49 turbogenerator 12, 15
biomasa 13, 20 linia elektroenergetyczna
prosument 20 U
E kablowa 23
przewody fazowe 24 ulot. Patrzwyadowania niezupene
elektrociepownia 9, 15, 64 najwyszych napi 15
przewody odgromowe 24 W
elektrownia napowietrzna 23
przewody OPGW. PatrzPrzewody odgromo- warianty lokalizacyjne linii przesyowej 54,
cieplna 12, 13 redniego napicia 15 we 63, 66, 67

fotowoltaiczna 13, 20 wysokiego napicia 15 S warianty techniczne linii przesyowej 67

przemysowa 12 N sup wyadowania niezupene 40, 41, 50

systemowa 12 natenie pola elektrycznego 31 kratownicowy 23, 53 Z

wiatrowa 13, 20, 27 natenie pola magnetycznego 31 nadleny 52, 56, 68 zaburzenia elektromagnetyczne 39

wodna 13 O rurowy 23, 53 zwis przewodu 24, 32, 38

zawodowa 12, 13, 15 obszar ograniczonego uytkowania 55 wsporczy 23, 24, 39, 54, 55, 56, 57

H odnawialne rda energii 13, 19, 63 suebno przesyu 54, 74

haas linii elektroenergetycznej 39, 50 odstpniki 40 stacja elektroenergetyczna 15, 16, 18, 20, 24,
26, 27, 28, 66, 70, 71
I operat szacunkowy 74
strata energii 22, 24
inwestycja celu publicznego o znaczeniu P
krajowym 64 system elektroenergetyczny 12, 15, 18, 20,
pas technologiczny 55, 80 64
izolatory 23

84 85
Wydawca - Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A.

Konstancin-Jeziorna 2015

Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie iwykorzystywanie

tekstw, zdj, map czy rysunkw wcaoci - bd fragmentw
bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich zabronione.

Niniejszy materia jest bezpatny.

Autorzy publikacji cakowicie wypenili zadanie przed nimi postawione. W przystpny sposb uzmysowili spoeczestwu
konieczno rozbudowy sieci elektroenergetycznej, wskazali na moliwoci efektywnego udziau w procesie decyzyjnym
zwizanym z budow lub modernizacj linii elektroenergetycznych. Informacje zawarte w publikacji powinny rwnie
uspokoi osoby zaniepokojone ewentualnymi negatywnymi skutkami ekspozycji na pola czy haas, poniewa
obiektywnie przedstawiaj wyniki dotychczasowych bada naukowych dotyczcych tego zagadnienia.

dr hab. Marek Zmylony, prof. IMP

Kierownik Zakadu Ochrony Radiologicznej Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dra J. Nofera w odzi

Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A.

ul. Warszawska 165
05-520 Konstancin-Jeziorna
tel.: +48 22 242 26 00
fax: +48 22 242 22 33
www.pse.pl