Jzyk znakw i symboli ks. prof.

Andrzej Zwoliski
Aktualizacja: 2012-07-25 11:01 pm

Mieszkania i miejsca naszej pracy dekorujemy zwykle bliskimi nam obrazami, pamitkami z
wyjazdw rodzinnych czy przedmiotami, ktre trafiaj do naszych domw jako przypomnienie
egzotycznych wypraw czy wycieczek. Staj si dekoracj cian, niekiedy z dum pokazywan
gociom i odwiedzajcym nasz dom. Czasem nawet nie potrafimy wyjani, co oznaczaj dziwne,
nieznane nam i tajemnicze znaki i symbole, ktre widniej na nich. Czy ich znaczenie jest tylko
estetyczne, dekoracyjne i wspomnieniowe? A moe nios one ze sob co wicej? Symbolizm
istnieje od czasu, gdy czowiek wynalaz sposb na przekazywanie innym swych myli i uczu.
Poniewa uczuciowo jest bardziej pierwotn funkcj psychiki, majc swe korzenie w sferach
nierozwietlonych przez wiadomo, symbole najczciej wyraay ludzkie emocje. W historii
rozwoju symboliki wyrnia si symbole prymitywne, dosowne, prelogiczne wywodzce si z
podwiadomoci, ktre suyy ludziom pierwotnym do przekazywania za pomoc zachowa
(pocztkowo odruchowych) ich stanw psychicznych: zaniepokojenia, triumfu, godu, sytoci,
gniewu itp. Na pniejszym etapie rozwoju pojawiy si symbole abstrakcyjne, suce logice,
pozwalajce posugiwa si pojciami, ktrych inaczej umys nie byby w stanie ogarn, np. w
algebrze. Potrzeba przetworzenia stanw uczuciowych na konkretne przedstawienia tumaczy
stosowanie symboli np. w jzyku. O popularnoci symbolu decydowaa, i nadal decyduje, gwnie
jego komunikatywno. atwo jest go zapamita i powiza z konkretn ide. Jest przekonujcy,
gdy oddziauje na trzy podstawowe sfery psychiki: poznawcz, emocjonaln i motywacyjn.

Jzyk znakw

Symbole mog przyjmowa bardzo rn form: przedmiotu (sztandar), znaku graficznego (krzy),
gestu (palce w ksztacie litery V), elementw stroju (sutanna), rodzaju fryzury (tonsura), plakietki
(opornik w stanie wojennym w Polsce), medalu itp. Charakter symbolu posiadaj rwnie pieni i
hymny (hymn narodowy) oraz sowa, hasa, slogany itp. Szczeglnego znaczenia nabieraj symbole
w sferze ycia religijnego. S wwczas manifestacjami witoci, czynicymi wiat podatnym na
dowiadczenie transcendencji. Powstaj przez spotkanie (gr. symballein) zjawiska wieckiego ze
sfer sakraln, przy czym dochodzi wwczas do niedajcej si uj rozumowo istotowej wsplnoty
na podstawie mistycznego uczestnictwa. Symbole objawiaj sakraln struktur wiata,
zamykajc si przed poznaniem rozumowym, lecz otwierajc sw waciw istot przed
czowiekiem religijnym. Objawienie biblijne niekiedy uywa take jzyka symboli. Izrael bowiem,
podobnie jak inne ludy staroytnego Wschodu, nie posiada precyzyjnych terminw, aby wyrazi
swoje myli. Uy wic obrazowego, symbolicznego jzyka, by wyrazi swoj filozofi yciow,
a niekiedy, aby wyrazi najwikszy swj skarb objawienie Boe. Historia dostarcza licznych
przykadw na czste i skuteczne uywanie symboli. wiadczy o tym moe np. recepcja symbolu
chrzecijastwa krzya, czy te symbolu islamu pksiyca. Niektrzy ydzi poszukiwali si
nadprzyrodzonych, rozmylajc nad szyfrem kabay. Niekiedy symbole spotykay si ze
zdecydowan wrogoci. Pojawiay si grupy religijne, najczciej sekciarskie, ktre odrzucay
znaczn cz tradycyjnej symboliki. Bruzjanie, sekta zaoona w XII wieku przez Piotra Bruisa,
wystpowali przeciw wszelkim naboestwom, obrzdom i czci krzya. Niezmiernie gwatownie
wyraali swj sprzeciw, niszczc otarze i kocioy. Przeszli do historii jako sekta anarchistyczna.
Zdecydowan deklaracj negacji szeregu symboli, zwaszcza zwizanych z kultem, zoyli Badacze
Pisma witego. Jedna z zasad ich wiary brzmi: Zrzeszenie nie uznaje kultu witych, relikwii i
wizerunkw, gdy jest to sprzeczne z nauk Pisma witego. Dla naladowcw Paskich zbdne s
wszelkie oprawy kultowe wyranie zakazane w Pimie witym. Podobn krytyk symboli
chrzecijastwa, ksztatujc jednoczenie alternatywn symbolik, prowadz wiadkowie Jehowy.
Znamienne dla ich religijnoci jest odrzucenie symbolu krzya. W czasach prezydentury Charlesa T.
Russella krzy by powszechnie uznawany nie tylko za narzdzie mki Paskiej, lecz take za
symbol zbawienia. Krzy i korona (korona ywota, Ap 2, 10) stanowiy znak rozpoznawczy
ruchu Badaczy Pisma witego. Pojawia si on na winiecie kadego numeru Stranicy Syjonu,
co najmniej do 1931 roku. Jeszcze ksika J.F. Rutheforda pt. Stworzenie (wydanie polskie z
1928 r.) zawiera wrd kolorowych ilustracji obraz ukrzyowanego Chrystusa. Prawdopodobnie
zastpienie krzya palem mki nastpio po drugiej wojnie wiatowej, w latach czterdziestych lub
pidziesitych. Nowym symbolem uznawanym za symbol uniwersalnych wartoci religijnych staa
si krew. Wedug wiadkw Jehowy, bya ona wita od zawsze. Dlatego odkupienie mogo si
dokona tylko przez przelanie krwi. Jedyn przelan krwi mogc uratowa ycie jest krew
Chrystusa. Wykorzystywanie kadej innej dla podtrzymania ycia, czy to w formie pokarmu, czy
te lekarstwa, jest uznawane za przestpstwo przeciwko prawu Boemu i brak zaufania wobec
planw Stwrcy.

Amulety i talizmany

Zdecydowana wikszo grup religijnych wykorzystuje jednak moliwoci drzemice w

symbolach. Z pewnoci nale do nich liczne sekty i nowe ruchy religijne. Potrafi one
dowartociowa rol udziau ciaa, sugestywnych obrazw, gestw i innych materialnych aspektw
obrzdowoci oraz najprostszych form pobonoci wystpujcych w religijnoci ludowej. Dotyczy
to zwaszcza symboli jzykowych, przedmiotw oraz znakw przynalenoci do grupy religijnej.
Symboliczne przedmioty to zarwno maski, obrazy, sztandary, budowle, jak i przedmioty
drobniejsze, np. medale, medaliony, wisiorki, bransolety, piercienie, kolczyki itp. Do symboli o
duym znaczeniu ideowym, a take nioscych ogromny adunek emocjonalny, nale amulety i
talizmany. Amulety s przedmiotami magicznymi, wiele z nich przygotowuje si wedug zasady:
ze odstrasza zem. Dlatego elementami amuletw s czsto rogi, zby, kolce. Przed urokiem
rzucanym przez ze oko ma chroni oko. Dlatego te czsto w amuletach mona spotka symbol
oka lub agat (zwany kamieniem ocznym). Amulet nie jest wykonany przez czowieka, ale
wywodzi si z natury. Bardzo powszechny jest niedwiedzi pazur lub stopa zajca. Gdyby na
amulety naniesiono jakie napisy i gdyby zostay konsekrowane, przemieniyby si w talizmany.
Talizmany s przedmiotami zrobionymi przez czowieka, ktrym przypisuje si magiczn moc
przynoszenia dobra lub za. Mog by wykonane z dowolnego materiau, chocia niektre uwaa
si za lepsze od innych. Na przykad talizman mioci, aby przynis moliwie najwikszy efekt,
powinien by wykonany z miedzi. Talizman zwykle posiada inskrypcje sowa lub wzr.
Szczeglnie bogata w talizmany jest kultura Wschodu, std te sekty wywodzce si stamtd
obfituj w tego typu przedmioty symboliczne. Jednym z takich talizmanw jest staroytny chiski
kwadrat magiczny Ho Tu, wywodzcy si z taoizmu i konfucjonizmu. Znaczenie Ho Tu wie si z
koncepcj piciu ywiow tworzcych wszystko, co istnieje. Kropki biae oznaczaj si yang,
czarne za si yin. rodkowy picioelementowy znak symbolizuje Ziemi i zarazem centrum
wszystkiego. Siedmio- i dwukropkowa gra to symbol Ognia, kierunku poudniowego oraz lata.
Jedno- i szeciokropkowy d symbolizuje Wod, kierunek pnocny oraz zim. Omio- i
trzykropkowa prawa strona to Drzewo, kierunek wschodni oraz wiosna. Dziewicio- i
czterokropkowa prawa strona symbolizuje Metal, kierunek zachodni oraz jesie. Chiczycy wierz,
e znak ten w peni oddaje charakter caego Wszechwiata, a co za tym idzie emituje pozytywne
wibracje wprowadzajce podan rwnowag tak wewntrz czowieka, jak i w jego otoczeniu.

W krgu satanizmu

Symbole przynalenoci do grupy religijnej mog przyjmowa posta: odpowiedniego stroju,

przedmiotu, znaku graficznego, gestu powitania czy te tatuau. I tak np. do zewntrznych symboli
satanistw nale: odwrcony krzy noszony w formie medalionu lub wyszyty na kurtce;
wizerunki diaba lub koza wymalowane na plecach czarnych lub granatowych kurtek; napisy o
treci: Ave Saraye, Salve Imperator Hades, Ave Satanos lub nazwy zespow muzycznych
satanistycznych, rkawiczki z obcitymi palcami. Znakami przynalenoci i stopnia wtajemniczenia
s np. trzy odwrcone dziewitki symbol dziecka Szatana (Bestii), pentagram lub heksagram, trzy
litery F (szsta litera w alfabecie), trzy koa poczone ze sob, swastyka, trjkt itp. Te znaki
graficzne maj swoje znaczenie, znane przede wszystkim czonkom sekt i grup religijnych.
Pentagram gwiazda picioramienna (czsto wpisana w koo), przedstawia gow koza. Kade z
ramion wyobraa inny element wszechwiata. Gwiazda symbolizuje ludzko. Punktem
szczytowym jest ludzko sigajca nieba, a punkty na dole to ludzko stojca okrakiem nad
wiatem przyrody. Gowa koza symbolizuje rogat koz Mendesa z mitologii starogermaskiej;
koza Baphometa, ktremu rzekomo oddawali cze templariusze; jeden ze sposobw wymiania
ofiary Chrystusa Baranka. Niekiedy ten znak przybiera posta gestu zoenia doni na ksztat
rogw. Odwrcony krzy zwany krzyem poudniowym wymiewa i odrzuca krzy Chrystusa,
niekiedy tumaczony jest jako cie krzya na Golgocie. Zamany krzy zwany pacyfk by
znakiem pokoju, a w grupach okultystycznych wyobraa pokonanie chrzecijastwa zamanie
ramion krzya. Zamane S noszone przez czonkw nazistowskich oddziaw mierci, w
grupach satanistycznych przedstawia byskawic i oznacza niszczyciela. Udjat albo
wszystkowidzce oko odnosi si do Lucyfera, krla pieka. Oko jest na wp zamknite i oznacza,
e cho moe si wydawa, e szatan nie obserwuje czowieka, on to jednak czyni. Poniej oka jest
za, gdy szatan pacze nad tymi, ktrzy s poza jego wpywem. uk skarabeusz uk gnojak w
staroytnym Egipcie by symbolem reinkarnacji; jest to rwnie symbol Belzebuba (szatana)
wadcy much. Swastyka symbol majcy staroytne pochodzenie, pierwotnie przedstawia cztery
pory roku, cztery wiatry i cztery kierunki wiata. Obecnie ramiona tego zamanego krzya zostay
przesunite w przeciwnym kierunku, by przedstawi elementy lub siy zwracajce si przeciwko
naturze i harmonii. Symbol ten jest uywany przez grupy neonazistowskie i okultystyczne.

Uwaga na kontekst

Przy interpretacji znakw i symboli naley bardzo uwaa na pewn puapk, ktra si moe z nimi
wiza. Dotyczy to zwaszcza symboli, ktre s wieloznaczne. Bo np. tcza jest zarwno symbolem
ruchu gejowskiego, New Age, jak i znakiem przymierza z Bogiem. Sama obecno tego znaku
niewiele wic mwi, gdy nie zwrci si uwagi na kontekst, w jakim wystpuje. Podczas jednej z
pielgrzymek Jana Pawa II do Polski przygotowano dla Papiea tron, na ktrym wycity by
odwrcony krzy. Z oburzeniem interpretowanie tego krzya jako znaku szatana byo zwykym
naduyciem: odwrcony krzy to w kontekcie osoby Papiea przede wszystkim atrybut w.
Piotra, ktry zosta ukrzyowany na wasn prob na odwrconym krzyu, gow w d, gdy
niegodny si czu umiera jak jego Mistrz, Jezus Chrystus. Na jednej z drg krzyowych
rzebiarz umieci obok postaci dwigajcego krzy Jezusa wizerunek sowy. Jest to m.in. symbol
masonerii, ale te mdroci ludzkiej (obecny w wielu bajkach dla dzieci). Czy w kontekcie drogi
krzyowej najbardziej waciwa interpretacja nie dotyczy mdroci ludzkiej, zadziwionej Mk i
Mioci Zbawiciela? Jzyk symboli stwarza aur tajemniczoci i wie grup religijn. Jest take
najkrtszym komunikatem, znakiem rozpoznawczym, a take elementem agitacji, gdy moe
wzbudza zaciekawienie i rodzi pierwsze wane pytania. Niekiedy wybr symbolu poprzedza
wybr doktryny i rozpoczyna proces odejcia od wasnych przekona. Z pewnoci wybr znakw i
symboli, ktre nas otaczaj, ma swe wane znaczenie apostolskie: unaocznia wszystkim, komu
naprawd wierzymy i co dla nas jest istotne i wane. W tym kontekcie przesonicie obrazw
religijnych i symboli, ktre s dla nas autentyczne, dekoracj z innych religii czy nawet nieznanych
kultur ma jaki sens? A moe by zgorszeniem propagowaniem bdnych, a nawet wrogich treci.
Dlatego od wiekw Koci przypomina o ascezie obrazw, waciwym ich doborze. Zwaszcza
e bardzo atwo jest podda si modzie, wpywom i sugestiom zwizanym z nieznanymi sobie
siami i ofertami. Magia zakada wiar w niewidzialn rzeczywisto, ktrej czowiek poddaje
swoj osob i swoje losy. Wedug Pisma witego, t rzeczywistoci nie jest Bg, ale jaka za
istota (por. Pwt 18, 12). Dlatego te w Starym Testamencie wielokrotnie spotka mona ostrzeenia
przed magi. Tak rozumiano m.in. pierwsze przykazanie: Ja jestem Jahwe, twj Bg Nie
bdziesz mia cudzych bogw obok Mnie! (Wj 20, 2-3). W magii bowiem dana osoba szuka
pomocy u si i mocy innych ni Bg. Przeciw magii wystpowali prorocy, m.in. Ezechiel, Micheasz
i Jeremiasz (Ez 13, 18-19; Mi 5, 9-13; Jr 27, 9; por. Wj 22, 17; Ml 3, 5; 2 Krn 33, 6). Rwnie
Nowy Testament zakazuje magii. Praktykujcy magi s w niebezpieczestwie utraty krlestwa
Boego, chyba e odwrc si od swego grzechu (Ga 5, 19-21; Ap 18, 23; 22, 15). wity Pawe
nazwa Elimasa, maga, synem diaba, penym przewrotnoci i zdrady, gdy Elimas powstrzymywa
szerzenie si Ewangelii i praktykowa magi (Dz 13, 9). W Dziejach Apostolskich Szymon Mag
praktykowa magi, lecz pozazdroci Apostoom, gdy zobaczy, e przez woenie ich rk ludzie
otrzymuj Ducha witego. Zaoferowa im pienidze w zamian za nauczenie go tej umiejtnoci.
wity Piotr odpowiedzia na t propozycj sowami: Serce twoje nie jest prawe wobec Boga.
Odwr si wic od swego grzechu (Dz 8, 9-22). Praktykowanie magii i pjcie za prawem
Boga s nie do pogodzenia. Nie wszystko mona kupi. Nie wszystko te co adne i
dekoracyjne suy dobru naszego domu.

Ks. prof. Andrzej Zwoliski

Autor jest kierownikiem Katedry Katolickiej Nauki Spoecznej na Uniwersytecie Papieskim Jana
Pawa II w Krakowie.