Narasta spoeczny bunt przeciw biopsychiatrii, mwi

Robert Whitaker w wywiadzie dla Nowej Debaty.

http://now adebata.pl/2012/08/06/narasta-spoleczny-bunt-przeciw -biopsychiatrii-w yw iad-z-robertem-w hitakerem/ August 7, 2012

Zapraszamy do lektury wywiadu, jakiego specjalnie Nowej Debacie udzieli Robert Whitaker amerykaski
dziennikarz, historyk nauki, autor ksiek powiconych psychiatrii.

Za swoj prac Whitaker by wielokrotnie nagradzany, otrzyma m.in. George Polk Award for Medical Writing
(1998) oraz National Association for Science Writers Award (1998). Wczeniej, w 1992 roku by stypendyst
Massachusetts Institute of Technology w ramach programu Knight Science Journalism Fellowships
przyznawanego dziennikarzom specjalizujcym si w medycynie, naukach cisych i problematyce zwizanej ze
rodowiskiem naturalnym. W 1998 roku by wspautorem serii artykuw dla dziennika Boston Globe na temat
bada w psychiatrii, za ktr nominowany by do Nagrody Pulitzera.

Jest autorem dwch gonych ksiek powiconych wspczesnej psychiatrii. W 2002 roku opublikowa Mad
in America: Bad Science, Bad Medicine, and the Enduring Mistreatment of the Mentally Ill. Whitaker
skoncentrowa si w niej na przyczynach, dla ktrych schizofrenicy leczeni wspczenie w USA maj gorsze
rokowania, ni pacjenci w krajach rozwijajcych si,
a nawet chorzy w dziewitnastowiecznych
przytukach. Autor dowid, e nowoczesne terapie
psychiatryczne stosowane w przypadku cikich
zaburze psychicznych to tak naprawd stare
metody w nowych opakowaniach, a ich rzekom
skuteczno wmwiy opinii publicznej wpywowe
rodowiska psychiatrw. Whitaker przeledzi
trzystuletni histori lekarstw na szalestwo
stosowanych w USA od czasw kolonialnych po
wspczesne pokazujc, e stosowane terapie
suyy gwnie uciszaniu pacjentw, przytpianiu
ich umysw, co jedynie oddalao perspektyw na
powrt do normalnoci. W swojej pracy autor
wykorzysta star i now literatur medyczn,
rzdowe statystyki oraz dokumentacj medyczn
pacjentw. Na tej podstawie postawi wane pytania
o zasadno obowizujcej dzi definicji
niepoczytalnoci oraz obrazu ludzkiego mzgu
propagowanego przez nowoczesn psychiatri.

W 2010 roku nakadem wydawnictwa Crown

(wchodzcym w skad Random House) ukazaa si
druga ksika Whitakera pt. Anatomy of an
Epidemic: Magic Bullets, Psychiatric Drugs, and the
Astonishing Rise of Mental Illness in America. Autor
wyjania w niej niewyjanione do tej pory zjawisko,
dlaczego tylko w ostatnich 30 latach liczba osb z
zaburzeniami psychicznymi w USA ulega
potrojeniu? Dlaczego kadego dnia u 850
dorosych Amerykanw i 250 dzieci diagnozuje si
zaburzenia psychiczne uprawniajce do pobierania
zasiku? Dlaczego, wbrew obietnicom,
psychofarmakologiczna rewolucja lat 50-tych XX w.,
ktra zapocztkowaa epok lekw
psychiatrycznych, nie tylko nie rozwizaa naszych
problemw psychicznych, ale wrcz je pogbia? Rozwizujc t zagadk Whitaker omawia m.in. obowizujc
dzi w psychiatrii teori, e zaburzenia psychiczne s rezultatem
nierwnowagi chemicznej w mzgu, ktr mona skorygowa
farmakologicznie. Na podstawie starej i nowej literatury medycznej
pokazuje, e hipoteza ta nigdy nie miaa i do dzisiaj nie ma
potwierdzenia w dowodach naukowych, a rde tego, co okrela si
dzisiaj mianem wspczesnej epidemii chorb psychicznych, naley
upatrywa wanie w masowym upowszechnieniu si lekw
psychiatrycznych. Autor przytacza liczne badania naukowe oraz
obserwacje wykazujce, e dugotrwae przyjmowanie lekw
psychiatrycznych, zamiast poprawia, pogarsza rokowania pacjentw
i wpdz ich w tzw. puapk lekow, z ktrej z biegiem czasu
coraz trudniej jest si wydosta. Mona powiedzie, e Anatomy of
an Epidemic stanowi dogbne studium obowizujcego dzi w
psychiatrii biologicznego modelu chorb psychicznych (tzw.
biopsychiatrii) jego genezy, historii i wpywu, jaki od ponad 30 lat
wywiera na ludzi nie tylko w Stanach Zjednoczonych, ale na caym
wiecie. Take w Europie i w Polsce.

W 2010 roku ksika Anatomy of an Epidemic otrzymaa nagrod

Investigative Reporters and Editors Award for Investigative
Journalism. Ksika zostaa przyjta z duym uznaniem i pozytywnie
zrecenzowana nawet w mediach gwnego nurtu takich jak New
York Times, Scientific American, New Scientist czy Huffington
Post. Mamy nadziej, e ksika ta znajdzie niebawem polskiego
wydawc.

Whitaker jest rwnie twrc magazynu internetowego Mad In

America, skupiajcego specjalistw, dziennikarzy, badaczy, dziaaczy spoecznych. Pismo omawia szeroko
rozumiane problemy wspczesnej psychiatrii, zarwno jej aspekty medyczne, jak i spoeczne, historyczne oraz
kulturowe. Oprcz tego Whitaker prowadzi swojego bloga w portalu Psychology Today. Pisuje te dla innych
mediw (np. Huffington Post), a ostatnio duo podruje wygaszajc prelekcje na uniwersytetach,
konferencjach psychiatrycznych i innych wydarzeniach branowych. Daje te wykady dla grup pacjentw oraz
rozmaitych organizacji spoecznych. Napisa te powie The Mapmakers Wife: A True Tale of Love, Murder,
and Survival in the Amazon (2004) oraz ksik-reporta pt. On the Laps of Gods: The Red Summer of 1919
and the Struggle for Justice That Remade a Nation (2009) dokumentujcy masakr na czarnej ludnoci w Hoop
Spur, w stanie Arkansas, w 1919 roku.

Oto nasza rozmowa:

Jest Pan dziennikarzem i badaczem zajmujcym si problematyk nauki oraz medycyny, pisze Pan te
cieszce si du popularnoci ksiki na ten temat. Jak zainteresowa si Pan wanie psychiatri?

Okrn drog. W 1998 roku byem wspautorem serii artykuw dla gazety Boston Globe opisujcych
naduycia, jakich dopuszczaj si orodki badawcze na pacjentach leczcych si psychicznie. Wwczas jeszcze
mylaem, e bdzie to jednorazowa przygoda dziennikarska z psychiatri. Jednak w trakcie pracy nad t seri
natknem si na wyniki bada naukowych zadajce kam wielu opiniom, ktre, jeli chodzi o psychiatri,
uznawaem wczeniej za prawdziwe. Na przykad, byem przekonany, e psychiatria zrobia spore postpy w
leczeniu schizofrenii, tymczasem w jednym z bada wykonanych przez naukowcw z Uniwersytetu Harvarda
okazao si, wspczesne terapie nie s wcale skuteczniejsze od metod stosowanych w pierwszej poowie XX w.,
czyli jeszcze zanim pojawiy si leki przeciwpsychotyczne. Zapoznaem si te z badaniami wiatowej Organizacji
Zdrowia, wedug ktrych leczenie schizofrenii byo skuteczniejsze w krajach rozwijajcych si (Indie, Nigeria,
Kolumbia) anieli w Stanach Zjednoczonych i innych krajach rozwinitych. Moja pierwsza ksika pt. Mad in
America bya wanie prb wyjanienia przyczyn tego zjawiska.

W swojej pracy pokaza Pan, e amerykaska psychiatria od 30 lat prezentuje sama siebie w
faszywym wietle, przekonujc opini publiczn, i tzw. psychofarmakologiczna rewolucja w
diagnozowaniu i leczeniu zaburze psychicznych okazaa si wielkim sukcesem. W swojej najnowszej
ksice pt. Anatomy of an Epidemic przywouje Pan znan iluzj optyczn, w ktrej obserwator w
zalenoci od tego, pod jakim ktem patrzy moe dostrzec zarwno star, jak i mod kobiet.
Wedug Pana w opinii publicznej obraz epoki psychofarmakologicznej funkcjonuje wycznie jako
moda kobieta. Na czym polega fasz tego obrazu? Na czym polega to zudzenie?

Rzeczywicie, wiedz potoczn sta si pogld, e pojawienie si w 1954 roku chlorpromazyny zapocztkowao
psychofarmakologiczn rewolucj, ktra przyniosa wielki przeom w leczeniu zaburze psychicznych za pomoc
farmaceutykw. I trzeba doda, e istotnie mamy dowody na to, i leki te dziaaj tzn. w krtkiej perspektywie
czasowej agodz objawy. Zatem na obraz psychiatrii jako modej kobiety skada si zarwno narracja
historyczna, jak i krtkoterminowa skuteczno farmaceutykw.

Jednak w ksice Anatomy of an Epidemic skupiem si na nastpujcym pytaniu: w jaki sposb leki
psychiatryczne wpywaj na przebieg zaburze psychicznych w dugim okresie? I tutaj okazuje si, e w literaturze
medycznej istniej bezsprzeczne dowody, zgromadzone na przestrzeni ostatnich 50 lat, pokazujce, i stosowane
leki zwikszaj przewleko zaburze i pogarszaj u pacjentw zdolnoci funkcjonalne (np. zdolno do podjcia
pracy itp.). I na tym wanie polega wanie obraz psychiatrii jako starej kobiety, ktrego na pierwszy rzut oka
nie wida.

Iluzj jest pogld, e udao nam si osign wielki postp, jeli chodzi o leczenie zaburze psychicznych. Kiedy
spojrzymy na dugoterminowe efekty terapii psychofarmakologicznych, atwo dostrzec, e tego postpu po prostu
nie ma.

W ostatnich latach nawet w rodowisku psychiatrycznym uwaa si, e teoria nierwnowagi

chemicznej w mzgu traktowana obecnie jako przyczyna zaburze psychicznych i stanowica
fundament wspczesnej biopsychiatrii to metafora, czy wrcz mit. Nigdy nie udao si naukowo
udowodni, e jakiekolwiek zaburzenie psychiczne wywoane jest nierwnowag chemiczn w
mzgu. Co wicej, rosn rozbienoci midzy tym, co naukowcy pisz w literaturze medycznej a tym,
co media i reklamy lekw promuj jako naukowe fakty. Jakie s korzenie chemicznej teorii i na czym
polegaj jej fundamentalne saboci?

Teoria nierwnowagi chemicznej powstaa w latach 60-tych XX w.. Badacze postawili j po tym, jak poznali
dziaanie rodkw przeciwpsychotycznych i przeciwdepresyjnych. Odkryli oni, e antypsychotyki
blokuj aktywno dopaminergiczn w mzgu i na tej podstawie wysunli teori, e schizofrenia spowodowana
musi by nadmiarem dopaminy w mzgu. W przypadku przeciwdepresantw ustalono, e zwikszaj one poziom
serotoniny oraz norepinefryny w szczelinie synaptycznej (tj. przestrzeni midzy neuronami). Na tej podstawie
postawiono hipotez, e depresj wywoywa musi nienaturalnie niski poziom tych neuroprzekanikw w mzgu. I
tutaj dotykamy fundamentalnej saboci chemicznej teorii zaburze psychicznych: opiera si ona na
mechanizmach dziaania lekw, a nie na odkryciach dokonanych u osb cierpicych na depresj bd
schizofreni.

Mona powiedzie, e w latach 70-tych i wczesnych 80-ych rodowisko naukowe zaczo odwraca si od teorii
chemicznej. Powd by taki, e, wbrew oczekiwaniom, u pacjentw ze zdiagnozowan schizofreni nie udao si
potwierdzi nadaktywnoci dopaminy, natomiast u pacjentw ze zdiagnozowan depresj nie udao si
potwierdzi obnionego poziomu serotoniny. Mimo to psychiatria podtrzymywaa t hipotez w oczach opinii
publicznej, poniewa dziki niej zyskiwaa rang rwn innym dyscyplinom medycznym. Teoria ta
zafunkcjonowaa zatem jako metafora, dziki ktrej psychiatrzy zaczli dysponowa cudownymi rodkami (magic
bullets) podobnie jak, na przykad, lekarze chorb wewntrznych.

W ksice Anatomy of an Epidemic podkrela Pan, e psychofarmakologiczna rewolucja

zapocztkowana pojawieniem si w latach 50-tych XX w. torazyny a nastpnie innych lekw
psychiatrycznych (antydepresantw, antypsychotykw, stymulantw i in.) gruntownie zmienia
przebieg zaburze psychicznych oraz, co wane, rokowania pacjentw. Na czym polega ta zmiana?
Czy jest to zmiana na lepsze?

Po zaakceptowaniu medycznego modelu psychiatrii zaczto propagowa tez, e ludzie borykajcy si z

problemami psychicznymi maj uszkodzony mzg, zapadli na chorob tak sam jak np. cukrzyca. Z tego
powodu przestalimy poszukiwa przyczyn problemw psychicznych w czynnikach rodowiskowych, w
okolicznociach zewntrznych, (ktre mog mie charakter przejciowy, epizodyczny), nabralimy natomiast
przekonania, e zaburzenia te musz by chroniczne. To bardzo pesymistyczny model taki, ktry u pacjenta
wywouje poczucie bezsilno. Zabiera nadziej, e czowiek jest w stanie, w taki czy inny sposb, przetrwa
kryzys i odzyska wewntrzn rwnowag. Panujcy model wysya do czowieka z problemami psychicznymi
komunikat , e ma uszkodzony mzg i musi wobec tego do koca ycia przyjmowa leki.

Jeli chodzi o rokowania pacjentw, to literatura medyczna nie pozostawia tutaj adnych wtpliwoci. Leki
psychiatryczne w dugiej perspektywie zwikszaj przewleko zaburze psychicznych (schizofrenia, depresja,
stany lkowe, choroba maniakalno-depresyjna) a take ograniczaj pacjentom moliwoci codziennego
funkcjonowania. Trzeba zaznaczy, e niektrzy ludzie cakiem niele sobie radz na lekach nawet w dugiej
funkcjonowania. Trzeba zaznaczy, e niektrzy ludzie cakiem niele sobie radz na lekach nawet w dugiej
perspektywie, jednak, oglnie rzecz ujmujc, w dugiej perspektywie leki pogarszaj sytuacj przyjmujcych je
osb.

Jak rol w upowszechnieniu biologicznego modelu zaburze psychicznych odegray media oraz
instytucje publiczne, w tym administracja rzdowa, organizacje medyczne i uniwersytety?

W Stanach Zjednoczonych zidentyfikowa mona wiele podmiotw komercyjnych, rodowisk akademickich i

agend rzdowych, ktre byy w czowce, jeli chodzi o promocj biologicznego modelu psychiatrii. Stosunkowo
atwo jest wskaza te, ktre najmocniej wspieray obowizujc narracj o psychiatrii.

W 1980 roku, Amerykaskie Towarzystwo Psychiatryczne (APA) opublikowao trzeci edycj swojej klasyfikacji
zaburze psychicznych (DSM), w ktrej ostatecznie zaakceptowao model biochemiczny i rozpoczo jego
promocj wrd Amerykanw. Ten model bardzo spodoba si firmom farmaceutycznym, poniewa zakada
szeroko zakrojone stosowanie lekw. Do tego, w latach 80-tych urosa w si organizacja pacjentw i ich rodzin
pod nazw National Alliance for the Mentally Ill (NAMI). Wan rol odgryway w niej rodziny z dziemi ze
zdiagnozowan schizofreni. rodowiska te byy jak najbardziej zainteresowane modelem biologicznym, poniewa
zgodnie z nim schizofrenia bya chorob, za ktr nikt nie ponosi winy. Dziki biopsychiatrii schizofreni
przestano traktowa jako skutek traumatycznego przeycia, bdw rodzicielskich czy czynnikw rodowiskowych,
staa si za to prostym problemem chemicznym. Z biegiem czasu NAMI przeksztacio si w potn grup
lobbingow z wyjtkowo skutecznym PR-em. Na to naoy si fakt, e tutaj w USA kontrol nad National Institute
of Mental Heath (NIMH) (Krajowy Instytut ds. Zdrowia Psychicznego przyp. tum.) zdobyli psychiatrzy bdcy
zwolennikami medycznego modelu psychiatrii. To wane, poniewa NIMH to agencja rzdowa, ktra finansuje
badania na polu psychiatrii. Tym samym, pod kierownictwem biopsychiatrw, staa si ona pierwszoplanowym
propagatorem biologicznego paradygmatu zaburze psychicznych.

Powsta w ten sposb potny czterogos, ktrego wszyscy uczestnicy nucili t sam melodi. Jednak melodia ta
powstaa w oparciu o ideologi i interesy komercyjne, a nie bezstronne dowody naukowe. Koniec kocw,
Ameryce udao si eksportowa model biologiczny do Europy i innych czci wiata.

W swoich ksikach podkrela Pan, e leki psychiatryczne, zamiast leczy, pogbiaj zaburzenia
psychiczne. Innymi sowy, rodki te nie tylko s nieskuteczne, ale rwnie stanowi si napdow
tzw. epidemii zaburze psychicznych, z ktr mamy dzisiaj do czynienia. Co wicej wykazuje Pan, e
osoby, ktre zaczynaj przyjmowa leki, wpadaj tzw. puapk lekow. Na czym ona polega? Czy
Paska krytyka ograniczona jest wycznie do lekw starszej generacji (np. neuroleptykw), czy
dotyczy rwnie farmaceutykw najnowszej generacji?

Kiedy przeanalizujemy literatur naukow dotyczc dugoterminowych wynikw leczenia farmakologicznego, z

atwoci dostrzeemy, e leki psychiatryczne zwikszaj przewleko problemw psychicznych. Jest to
szczeglnie widoczne w przypadku tzw. zaburze afektywnych (depresja i choroba maniakalno-depresyjna). Co
wicej, na przykad dugotrwae przyjmowanie antydepresantw typu SSRI przez pacjentw ze zdiagnozowanym
zaburzeniem afektywnym zwiksza prawdopodobiestwo, e osoby te bd dugotrwale niezdolne do
normalnego, codziennego funkcjonowania.

Studiujc wpyw lekw psychiatrycznych na epidemi zaburze psychicznych, zauwaymy, e stan znacznej
czci osb, ktre przyjmuj antydepresanty typu SSRI w zwizku z wystpieniem u nich agodnej depresji, z
czasem si pogorszy. Przyjmowane leki wywoaj u nich nowe, ostrzejsze objawy, np. mani. To wanie na
podstawie literatury naukowej wiemy, e u pacjentw, u ktrych wystpi epizod depresyjny, przyjmowane
przeciwdepresanty typu SRRI zwikszaj ryzyko wystpienia epizodw maniakalnych. A to zwykle skutkuje tym, e
diagnozuje si u nich zaburzenie afektywne dwubiegunowe. Krtko mwic, z bada naukowych wiemy, e
stosowanie lekw psychiatrycznych tworzy chorych przewlekle

Jeli chodzi o puapk lekow, to wystpuje ona zarwno w przypadku lekw pierwszej jak i drugiej generacji.
Sam mechanizm puapki jest prosty. Powiedzmy, e kto zaczyna przyjmowa antypsychotyk, ktry dziaa w ten
sposb, e blokuje w mzgu receptory dopaminowe. W odpowiedzi mzg takiej osoby zwikszy liczb tych
receptorw w celu podtrzymania normalnej aktywnoci ukadu dopaminergicznego. I pocztkowo przyjmowany lek
pomaga agodzi objawy psychotyczne. Jednak kiedy zmiany kompensacyjne w mzgu ju si dokonaj, staje si
on nadwraliwy na dopamin. A to z kolei zwiksza prawdopodobiestwo, e u osoby, ktra odstawi leki, wystpi
nawrt choroby. Natomiast jeli ich nie odstawi, funkcjonowanie ukadu dopaminergicznego bdzie stale si
pogarszao.

Mamy zatem sytuacj, w ktrej przyjmowane leki pocztkowo pomagaj, lecz w dugiej perspektywie stanowi dla
Mamy zatem sytuacj, w ktrej przyjmowane leki pocztkowo pomagaj, lecz w dugiej perspektywie stanowi dla
pacjenta puapk: z jednej strony trudno jest lek odstawi, z drugiej strony jego dugotrwae przyjmowanie
pogarsza stan pacjenta.

W swojej pracy odnotowuje Pan niepokojce zjawisko polegajce na tym, e plaga zaburze
psychicznych przenosi si na dzieci. Obserwujemy przy tym agresywn ekspansj farmakoterapii u
coraz modszych pacjentw (nawet dwulatki przyjmuj dzi leki na zaburzenia afektywne
dwubiegunowe). Niektrzy komentatorzy uwaaj, e zaburzenia psychiczne diagnozowane u dzieci
nie s prawdziwe, ale stanowi fikcyjne schorzenia stworzone po tym, jak nasyci si rynek lekw
dla dorosych. Jaka jest paska opinia na ten temat? Czy uda nam si zbudowa zdrowsze
spoeczestwo podajc leki coraz modszym ludziom?

Nie ulega wtpliwoci, e stosowanie lekw u dzieci w USA, a w coraz wikszym zakresie take w Europie i innych
krajach, motywowane jest deniem firm farmaceutycznych do powikszenia rynku dla nowych antypsychotykw
oraz innych kategorii lekw psychiatrycznych. Na przykad w latach 60-tych i 70-tych XX w. badacze ustalili, e
zaburzenia afektywne dwubiegunowe u dzieci (juvenile bipolar disorder) praktycznie nie wystpuj. Jednak kiedy
na rynku pojawiy si nowe, atypowe leki przeciwpsychotyczne, amerykascy psychiatrzy, pod wpywem
wybitnego autorytetu w dziedzinie psychiatrii Josepha Biedermana* z Massachusetts General Hospital w
Bostonie, odkryli, e zaburzenie to zawsze wystpowao u dzieci i e naley je leczy za pomoc wanie tych
nowych antypsychotykw.

Praktyka podawania coraz modszym dzieciom lekarstw psychiatrycznych szykuje nam grunt pod medyczn
katastrof w przyszoci. Dzieci przyjmujce te rodki dowiadczaj powanych psychicznych, fizycznych,
emocjonalnych i kognitywnych skutkw ubocznych, a przecie brak jest dowodw, e leki te maj w dugiej
perspektywie jakiekolwiek efekty pozytywne. Naley podkreli, e podawanie maym dzieciom lekarstw
psychiatrycznych odbiera im prawa do bycia dzieckiem, uniemoliwia im dorastanie normalne dorastanie.
Pozbawia je rodowiska, w ktrym ich mzgi i umysy mogyby si ksztatowa bez ingerencji farmaceutykw. To
fatalny bd. Jestem zdania, e jako spoeczestwo spojrzymy kiedy wstecz i nie bdziemy umieli wyj ze
zdziwienia, jak moglimy do czego takiego doprowadzi.

Jeli uznamy, e dzisiejsza epidemia zaburze psychicznych ma podoe jatrogeniczne, to musimy

zapyta o jako i wiarygodno wspczesnych bada medycznych. Czy te wszystkie istniejce
instytucje, procedury, badania nie powinny gwarantowa nam, e stosowane leki s zarwno
skuteczne jak i bezpieczne? Jakie saboci dostrzega Pan w tym zakresie?

Dzisiejsze badania nad lekami maj wiele sabych stron. Przede wszystkim, aby otrzyma zgod na wprowadzenie
do uytku nowego leku w USA, producent musi jedynie wykaza, e jego produkt dziaa na dany objaw w krtkim
okresie czasu. Podobnie jest zreszt w wikszoci innych pastw. Wadze nie dysponuj zatem narzdziami do
oceny skutecznoci i bezpieczestwa nowych lekw w dugiej perspektywie. A przecie stosunek korzyci do strat
w przypadku dziaania danego leku moe by zupenie inny w krtkiej perspektywie ni w dugiej.

Inny problem polega na tym, e kiedy producenci lekw finansuj badania swoich wasnych produktw, cay
proces przestaje by z naukowego punktu widzenia uczciwy. Badania mona zaprojektowa w taki sposb, aby
uzyska oczekiwany rezultat; mona znieksztaci interpretacj rezultatw; mona nie opublikowa wynikw
niekorzystnych dla producenta. Z tego wzgldu wiele z wykonywanych bada dotyczcych krtkoterminowej
skutecznoci i bezpieczestwa nowych lekw jest niewiarygodnych.

Brakuje obecnie rzetelnych danych naukowych na temat prawdziwych skutkw przyjmowania lekw
psychiatrycznych, tak dugoterminowo jak i krtkoterminowo. Zamiast tego mamy nieuczciw nauk, ktra pozuje
na rzeteln i to j wanie przedstawia si jako rdo dowodw na skuteczno wprowadzanych do uycia
farmaceutykw.

W ksice Anatomy of an Epidemic opisuje Pan komercyjne pikno partnerstwa, jakie powstao w
latach 80-tych midzy psychiatri i przemysem farmaceutycznym. Jak i dlaczego do niego doszo?
Jakie s, Pana zdaniem, konsekwencje tego partnerstwa?

Pod koniec lat 70-tych psychiatria w Ameryce waczya o przetrwanie. Funkcjonoway wwczas liczne rodowiska i
grupy oferujce rozmaite terapie psychologiczne np. leczenie rozmow (talk therapies), terapie umysu itp. i
psychiatria zmuszona bya z nimi coraz mocniej konkurowa. Przyjmujc w latach 80-tych za obowizujcy
medyczny model zaburze psychicznych, Amerykaskie Towarzystwo Psychiatryczne (APA) chciao w ten sposb
przekona opini publiczn, e psychiatrzy to te lekarze. By to ruch majcy na celu podniesienie rangi
psychiatrii i odrnienie jej od innych rodowisk zajmujcych si leczeniem zaburze psychicznych.
psychiatrii i odrnienie jej od innych rodowisk zajmujcych si leczeniem zaburze psychicznych.

Oczywist konsekwencj przyjcia modelu medycznego (biologicznego) byo upowszechnienie si

farmaceutykw. I naturalnie producenci lekw z radoci powitali ten kierunek. W efekcie oba rodowiska
(zinstytucjonalizowana psychiatria oraz przemys farmaceutyczny) dostrzegy, e ich interesy finansowe s
zbiene. Kiedy to si dokonao, gwatownie wzrosa ilo pienidzy, ktre rnymi kanaami popyny od firm
farmaceutycznych do Amerykaskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Dodatkowo producenci lekw zaczli
masowo wynajmowa psychiatrw pracujcych na rnych uniwersytetach jako prelegentw, doradcw,
konsultantw. Skutek by taki, e zinstytucjonalizowana psychiatria i eksperci z orodkw akademickich przestali
by dla Amerykanw wiarygodnym rdem informacji i rzetelnych danych na temat zagroe i korzyci
wynikajcych z zaywania lekw psychiatrycznych. Zaczli przed oczyma Amerykanw malowa faszywy obraz
zaburze psychicznych oraz dziaania farmaceutykw.

W swoich tekstach wspomina Pan, e w latach 70-tych psychiatria zacza stosowa wewntrzn
cezur, uciszajc gosy psychiatrw i badaczy krytycznych wobec biologicznego modelu zaburze
psychicznych. Co leao u podstaw wprowadzenia tej cenzury? Jakie przybieraa formy? Czy zjawisko
to wystpuj rwnie dzisiaj?

Najlepsz ilustracj tego zjawiska jest historia Lorena Moshera, ktry w latach 70-tych by szefem oddziau bada
nad schizofreni w ramach Krajowego Instytutu ds. Zdrowia Psychicznego (NIMH). Mosher by autorem Projektu
Soteria polegajcego na tym, e nowo diagnozowanych pacjentw leczono na schizofreni w sposb
niemedyczny, tj. w domu i z minimalnym zastosowaniem antypsychotykw. Po dwch latach okazao si, e
grupa ta bya w lepszym stanie psychicznym ni pacjenci leczeni antypsychotykami w szpitalu. Takie wyniki mogy
podkopa nadzieje, jakie opinia publiczna wizaa z lekami przeciwpsychotycznymi. Dodajmy, e rodki te byy
produktem, ktry zinstytucjonalizowana psychiatra intensywnie promowaa wrd Amerykanw. Eksperyment
zakoczy si tym, e Moshera usunito z zajmowanego stanowiska, a jego zwolnienie byo czytelnym
ostrzeeniem dla innych, e publikowanie rezultatw bada fundamentalnie niekorzystnych dla lekw
psychiatrycznych grozi zamaniem kariery.

Moim zdaniem prawdziwym motywem dla stosowania wewntrznej cenzury jest ch ochrony swojego
branowego interesu przez Amerykaskie Towarzystwo Psychiatryczne oraz inne organy zinstytucjonalizowanej
psychiatrii. Ochrona tego interesu wymaga, by spoeczestwo wierzyo w skuteczno lekw psychiatrycznych. I
dlatego psychiatrzy, ktrzy naruszali t wiar, raczej nie mieli szans na zrobienie kariery w zawodzie.

Wewntrzn cenzur stosuje si rwnie dzisiaj. Kadego psychiatr akademickiego, ktry zasadniczo
kwestionuje zalety stosowania lekw psychiatrycznych, spotka wiele nieprzyjemnoci. Trudno mu bdzie
otrzyma dofinansowanie na badania, a ju na pewno nie ma szans na objcie adnego z wanych stanowisk w
ramach Amerykaskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.

Jeli chodzi o Europ, to nie znam panujcych tam warunkw dostatecznie dobrze, ale jeli by zapyta
irlandzkiego psychiatr Davida Healya, to z pewnoci potwierdzi on istnienie cenzury take i w europejskiej
psychiatrii. Rwnie i tam kwestionowanie zalet wynikajcych ze stosowania lekw psychiatrycznych niekorzystnie
odbija si na rozwoju kariery, czego zreszt Healy osobicie dowiadczy.

W swoich ksikach opisuje Pan liczne przypadki pacjentw, ktrym czsto w modym wieku
postawiano diagnoz psychiatryczn a nastpnie zalecone przyjmowanie lekarstw. Czy dostrzega Pan
jakie wsplne elementy w historii tych wszystkich osb? Czy jest co, co mona by nazwa
wsplnym dowiadczeniem wszystkich ludzi zaywajcych leki psychiatryczne?

Tak. Myl, e jest pewne wsplne dowiadczenie, jakie przeywaj osoby przyjmujce leki psychiatryczne.
Przede wszystkim naley do nich pocztkowa ulga, jak przynosz farmaceutyki. Jednak po pewnym czasie
uczucie ulgi znika, a kiedy to nastpi, osoby takie zaczynaj szuka innego lekarstwa, bd kombinacji lekw,
ktra bdzie dalej dziaa. I znowu, nowy lek lub kombinacja lekw przynosi czasow ulg, lecz ponownie ich
skuteczno maleje. Pojawiaj si przy tym coraz to nowe skutki uboczne, wic poszukiwania kolejnych, nowych
rodkw rozpoczynaj si na nowo. I tak cignie si to latami, moe upyn nawet 10 lat, po ktrych pacjent
zaczyna si zastanawia, dlaczego wci cierpi i nie s to ju tylko zaburzenia psychiczne, ale rwnie objawy
bdce skutkami ubocznymi przyjmowanych medykamentw.

W skrcie mona powiedzie, e pierwsza recepta na leki psychiatryczne jest furtk prowadzc do
dugotrwaego przyjmowania tych rodkw. A kiedy to nastpi, nie ma ju atwego sposobu, aby leki odstawi,
czasem trzeba je bra do koca ycia. I raczej nie sposb uchroni si przed rozmaitymi dolegliwociami, jakie
temu towarzysz.
temu towarzysz.

W ksice Anatomy of an Epidemic napisa Pan, e sposb, w jaki firma Eli Lilly wprowadzia na rynek
prozac, sta si wzorem naladowanym przez innych producentw. Czy mgby Pan go
scharakteryzowa?

Na przykadzie historii prozacu widzimy model, w ktrym nauka suy wycznie do osigania komercyjnego
sukcesu. Schemat wyglda nastpujco: projektujemy badania nad lekiem w taki sposb, aby day korzystne dla
nas rezultaty; ukrywamy dane dotyczce dziaa niepodanych; manipulujemy wynikami; nastpnie, kiedy lek
zostanie ju dopuszczony do uytku, opacamy ekspertw bdcych liderami opinii, aby publicznie wychwalali
jego zalety. Taki scenariusz umoliwia firmie farmaceutycznej przedstawienie w oparciu o rzekome dowody
naukowe opinii publicznej nowego leku jako lepszego i bezpieczniejszego ni poprzednik. Zepsuta nauka (bad
science) umoliwia dzi osiganie duych zyskw.

Obecnie nie jest ju tajemnic, e od 20 lat firmy farmaceutyczne powtarzay ten sam wzr przy wprowadzaniu na
rynek swoich produktw. W USA wiele z nich musiao zapaci due kary za tego typu praktyki. Wydaje si, e
amerykaska opinia publiczna nie ufa ju producentom lekw psychiatrycznych, dziki czemu w przyszoci
producentom moe by coraz trudniej stosowa ten model dla osigania sukcesw komercyjnych.

Od czasu do czasu media donosz o samobjstwach bd zabjstwach, ktrych dokonuj osoby

znajdujce si pod wpywem lekw psychiatrycznych. Zwyczajowo uwaa si, e winna tych czynw
jest choroba albo jej poczenie z alkoholem i/lub narkotykami. Jednak niektrzy psychiatrzy, w tym
np. Peter Breggin, wskazuj tu na moliwe dziaanie psychotropw, ktre wywouj u ludzi agresj.
Czsto te, kiedy nagle umiera osoba znana, okazuje si, e w tle s leki psychiatryczne. Gonym
przykadem tego zjawiska bya mier Whitney Houston, ktra przyjmowaa xanax. Jaka jest Pana
opinia na ten temat?

Moim zdaniem nie ma adnych wtpliwoci, e leki psychiatryczne odgrywaj w takich przypadkach rol. Czy
rodki typu SSRI wywouj myli samobjcze lub ch zabjstwa? Tak. Czy leki przeciwpsychotyczne wywouj
skutek uboczny pod nazw akatyzja (silny niepokj wewntrzny), ktry prowadzi do zachowa agresywnych?
Tak. Czy przedawkowanie benzodiazepinw grozi mierci? Tak. Mona stwierdzi ponad wszelk wtpliwo, e
leki psychiatryczne wywouj te wszystkie niepodane dziaania.

Co jaki czas syszymy o rnych przeomowych odkryciach w psychiatrii, o nowych, cudownych

lekarstwach. Co Pan sdzi o tych sukcesach? Czy odzwierciedlaj rzeczywiste postpy psychiatrii, czy
su raczej temu, by zamaskowa jej rzeczywist porak?

Historia psychiatrii pena jest doniesie o przeomowych odkryciach bd to w formie nowych terapii, bd to w
formie nowych ustale dotyczcych natury zaburze psychicznych. W latach 40-tych XX w. media rozpisyway si
o takich cudownych sposobach leczenia jak wywoywanie konwulsji za pomoc metrazolu, wywoywanie piczki
insulinowej, elektrowstrzsy czy lobotomia czoowa. Terapie te wypady z ask w latach 50-tych, kiedy psychiatra
ogosia odkrycie nowych cudownych lekw na psychozy, depresj i lki. Jednak ju w latach 70-tych
spoeczestwo zrozumiao, e leki reklamowane jako cudowne wcale cudowne nie s. Wwczas, wraz z
pojawieniem si na rynku prozacu w 1987 roku, zaczto przekonywa ludzi, e ta druga generacja lekw jest
bezpieczniejsza i skuteczniejsza ni pierwsza. Prozac mia powodowa, e ludzie czuj si lepiej ni znakomicie.
Jednak dzisiaj, 20 lat pniej, wiemy ju, e leki drugiej generacji nie s wcale lepsze od poprzednikw.

I tak to si w biopsychiatrii toczy. Co jaki czas ogasza si przeomowe odkrycia, ale s one zwykle krtkotrwae. I
tak mijaj lata, mamy ju rok 2012 i nie tylko wci bardzo niewiele wiemy o biologicznej stronie zaburze
psychicznych, ale stosujemy rwnie terapie, ktre na dusz met pogarszaj stan pacjentw.

M imo e biologiczny model zaburze psychicznych wci dominuje w medycynie i opinii publicznej, to
niektre media gwnego nurtu przejawiaj wobec niego rosncy sceptycyzm. Jako przykad poda
mona New York Times, na amach ktrego M arcia Angell pozytywnie zrecenzowaa Pask ksika,
a take napisane w podobnym duchu ksiki Irvinga Kirsha pt. The Emperors New Drugs: Exploding the
Antidepressant Myth oraz Daniela Carlata pt. Unhinged: The Trouble with PsychiatryA Doctors Revelations
About a Profession in Crisis. Dla Huffington Post czsto pisuje znany psychiatra, krytyk
obowizujcego modelu, Peter Breggin, a niedawny odcinek popularnego programu 60 minutes,
emitowanego w stacji CBS, skrytykowa skuteczno antydepresantw, ktra, jak si okazuje, nie jest
wiksza od placebo. Czy mona zatem mwi, e jestemy wiadkami jakiej fundamentalnej zmiany?
Czy biopsychiatria traci grunt pod nogami, czy jest to zbyt daleko idcy wniosek?
Myl, e jestemy wiadkami czego na wzr spoecznego buntu wobec biopsychiatrii. Psychiatria promuje
medyczny model zaburze psychicznych od 1980 roku, lecz jak dotd nie udao si dziki niemu zmniejszy skali
problemw psychicznych w spoeczestwie. Wrcz przeciwnie, w miar jak spoeczestwa akceptuj model
biologiczny, ciar zwizany z zaburzeniami psychicznymi ronie. I to jest powd, dla ktrego psychiatria traci
poparcie. Po 30 latach ludzie widz, e biopsychiatria nie dziaa, nie pomaga im, wic to naturalne, e chc
wyprbowa inne moliwoci.

Jeli biologiczny model diagnozowania zaburze psychicznych rzeczywicie jest porak, to jaka jest,
Pana zdaniem, alternatywa? Czy powinnimy cakowicie zrezygnowa z farmaceutykw, czy moe s
one jednak korzystne dla cile okrelonej kategorii pacjentw?

Myl, e powinnimy skoncentrowa si na alternatywnych formach opieki nad ludmi z problemami

psychicznymi. Powinnimy te w naszym podejciu uwzgldni nastpujce zasady: po pierwsze, psychiatria musi
przejawia wicej skromnoci, musi przyzna, e w rzeczywisto niewiele wiemy o biologicznej stronie zaburze
psychicznych. Z tego wzgldu nie powinnimy oczekiwa pojawienia si cudownych rodkw, ktre nas ulecz.

Po drugie naley przyj tak pespektyw zaburze psychicznych, ktra nie bdzie ich stygmatyzowa. Naley
pamita, e bycie czowiekiem oznacza rwnie moliwo dowiadczania problemw psychicznych.
Towarzyszce im objawy (depresja, psychozy, manie, lki) nie powinny by postrzegane jako choroby, nale
bowiem do zbioru nietypowych nastrojw, emocji i stanw psychicznych skadajcych si na cao ludzkiego
dowiadczenia.

Po trzecie, wikszy nacisk powinnimy ka na pomoc psychologiczn. Co najbardziej pomaga ludziom cieszy
si dobrym zdrowiem? Zdrowa ywno, poczucie bezpieczestwa, przyjaciele, sens ycia, dobra praca. To
wanie tych rzeczy potrzebujemy najbardziej, eby nasz umys by zdrowy. Z tego wzgldu kada terapia powinna
koncentrowa si na zapewnianiu osobom cierpicym na problemy psychiczne tego typu wsparcia.

Nie sdz, aby naleao cakowicie zrezygnowa z lekw psychiatrycznych. Na krtk met bywaj przecie
pomocne, i nie mona zapomina, e s ludzie, ktrym pomagaj nawet w dugiej perspektywie czasowej.
Psychiatria powinna zatem wypracowa zasady stosowania lekw psychiatrycznych ostroniej i na ograniczon
skal. Jednak uwaam, e stosowanie farmaceutykw powinno by wycznie dodatkiem do opieki
psychologicznej, nigdy za podstaw leczenia.

Jaka przyszo czeka, Pana zdaniem, biopsychiatri? Czy psychiatria moe w ogle funkcjonowa
poza modelem biologicznym?

Psychiatria na pewno moe funkcjonowa poza modelem biologicznym. Mogaby by dziedzin medycyny
opracowujc kompleksowe, spersonalizowane i holistyczne programy pomocy osobom z zaburzeniami
psychicznymi. Jednak jeli bdzie nadal koncentrowa si wycznie na modelu redukcjonistycznym, wtedy jej
przyszo widz w czarnych barwach. Ju dzi wikszo absolwentw uczelni medycznych w USA unika
psychiatrii, wybierajc inne specjalizacje medyczne. To pokazuje, e rwnie i oni nie widz przed psychiatri
wietlanej przyszoci.

Paska twrczo kwestionuje niemal wszystko, co na temat natury zaburze psychicznych i

sposobw ich leczenia uwaa wikszo psychiatrw, instytucji zajmujcych si zdrowiem publicznym
oraz orodkw akademickich. Z jakim przyjciem spotykaj si Pana teksty w tych krgach? Co chce
Pan osign swoimi badaniami?

Jak atwo si domyli, moje ksiki wywouj gniew u wielu osb z tych rodowisk. A ja chciabym im
przypomnie, e jestem tylko posacem. Przecie w ksice Anatomy of an Epidemic przedstawiem to, co na
temat dugoterminowych efektw przyjmowania lekw psychiatrycznych mwi nam oficjalna, mainstreamowa
literatura medyczna. Kiedy si j przeanalizuje dostatecznie dokadnie, wyania si z niej obraz biopsychiatrii jako
paradygmatu, ktry jeli chodzi o dugoterminowe rezultaty zawid. Mona powiedzie, e opisaem ich
wasne badania, przedstawiem ich wasne ustalenia.

Mimo duych oporw, coraz wicej ludzi z tych rodowisk, po przeczytaniu Anatomy of an Epidemic, zaczyna
dostrzega poruszane w niej problemy. W rezultacie zaczta mnie zaprasza do wygaszania wykadw o moich
ksikach. Na przykad w ostatnim roku wydziay medyczne zapraszay mnie na konsultacje, wygaszaem liczne
odczyty na konferencjach psychiatrycznych, miaem te wystpienie na oglnokrajowym zjedzie Amerykaskiego
Towarzystwa Psychiatrycznego. Tak wic, przynajmniej w niektrych rodowiskach pocztkow niech
zastpuje zaciekawienie problemami, ktre poruszam. Owocem tego s nawet dyskusje na temat ewentualnych
zmian, jakie naleaoby wprowadzi w obowizujcych terapiach psychiatrycznych.

Mam nadziej, e moje ksiki pozwol czytelnikom zapozna si z tym, co na temat dugoterminowych efektw
zaywania lekw psychiatrycznych ma do powiedzenia nauka. Licz, e dziki temu, zarwno w USA, jak i w
innych krajach, uda si sprowokowa dyskusj o tym, czy nie naleaoby przemyle i zrewidowa obowizujcy
model opieki psychiatrycznej, skoncentrowany na farmakoterapii. Wydaje si, e przynajmniej w niektrych
rodowiskach tak debat udao mi si wywoa.

Nad czym Pan obecnie pracuje? Czy zamierza Pan nadal zajmowa si psychiatri czy zajmie si Pan
innymi tematami?

Duo czasu w ostatnich dwch latach spdziem w podry wygaszajc prelekcje o psychiatrii. Ponadto
przeksztaciem swoj stron www.madinamerica.com w magazyn internetowy zajmujcy si tymi zagadnieniami i
przedsiwzicie to stale si rozwija. Przez ostatni rok byem stypendyst (fellow) w Safra Center for Ethics na
Uniwersytecie Harvarda, dziki czemu mogem kontynuowa badania powicone Amerykaskiemu Towarzystwu
Psychiatrycznemu (APA) analizujc, w jaki sposb przez ostatnie 30 lat instytucja ta promowaa medyczny model
psychiatrii. By moe niedugo o tym napisz.

Oprcz tego, chodzi mi po gowie nowa ksika, tym razem o tym, jak wychowa zdrowe dziecko, ci si nam w si
dzisiaj w Ameryce nie bardzo udaje. Mam nadziej, e niebawem uda mi si rozpocz nad ni prac.

Dzikujemy za rozmow.

Read the original English version.

Rozmawiali: M ateusz Rolik i Tomasz Gabi. Maj-czerwiec, 2012. Przeoy: Mateusz Rolik, wsppraca Tomasz
Gabi, Dominik Rozwadowski.

*Joseph Biederman, profesor psychiatrii na Uniwersytecie Harvarda, uwaany by do niedawna za jednego z

najbardziej znanych i wpywowych psychiatrw dziecicych na wiecie. Uchodzi za odkrywc zaburze
afektywnych dwubiegunowych u dzieci (wczeniej uwaano, e nie wystpuj one u dzieci). Wsplnie ze swoimi
kolegami z Harvard Medical School oraz Massachusetts General Hospital, Thomasem Spencerem and Timothy
Wilensem, najmocniej propagowa diagnozowanie tych zaburze nawet u maych dzieci i leczenie ich za pomoc
silnych antypsychotykw. Rekomendacje Biedermana doprowadziy do tego, e w ostatnich 15 latach liczba
diagnoz stawianych maym pacjentom wzrosa w USA a 40-krotnie. Towarzyszy temu agresywna ekspansja
rodkw przecipsychotycznych (Biederman zaleca podawanie tych rodkw nawet dwulatkom.). Pierwotnie leki
te stosowano wycznie w leczeniu schizofrenii i nie byy dopuszczone do uytku u dzieci. W 2008 roku wyszo na
jaw, e Biederman i jego koledzy zataili, i w latach 2000 -2007 otrzymali od producentw lekw
antypsychotycznych w sumie 4.2 mln dolarw (sam Biederman zainkasowa 1,6 mln). Wedug niektrych
doniesie opartych na dokumentacji ujawnionej podczas prowadzonego dochodzenia, Biederman mia nawet z
gry obiecywa firmie Johnson & Johnson, e jego badania dotyczce produkowanego przez t firm
przeciwpsychotyku (risperdal) wyka skuteczno tego rodka u dzieci w wieku przedszkolnym. W sumie firma
Johnson i Johnson przekazaa 700 tys. dolarw na rzecz orodka badawczego kierowanego przez Biedermana, w
ktrym prowadzono badania nad skutecznoci m.in.risperdalu. Biedereman naturalnie zaprzeczy, e otrzymane
dotacje miay jakikolwiek wpyw na wyniki jego pracy i na tre rekomendacji dotyczcych diagnozowania i
leczenia zaburze dwubiegunowych u dzieci. Mimo to zosta wraz z kolegami dyscyplinarnie ukarany za ukrywanie
sytuacji konfliktu interesw, w jakiej si znajdowa. Wicej na ten temat: nature.com, PharmaGossip, Wikipedia

Jeli spodoba ci si ten artyku podziel si nim ze znajomymi! Przycz si do Nowej Debaty
na Facebooku i Twitterze! Wesprzyj rozwj Nowej Debaty darowizn w dowolnej kwocie. Dzikujemy!