Tuhaf Bir Beeni:

Camp
Camp, kitle kltr anda nasl dandy olunur sorusunun
cevabdr. Dandy ar bymtr. Duruu, tepeden
bakcdr ya da usanm. Nadir duyumlarn peine der,
kitlesel beeniyle lekelenmemitir. Eski usul dandy
vulgerlikten nefret ederken Camp a yeni dandy ise
vulgerlii takdir etmektedir. Dandynin srekli gcendii
ve skld yerde, Campin ustas srekli elenmekte,
keyiflenmektedir.

Camp bazen ngilizcede baya, komik, dk gibi armlara

sahiptir; en geni anlamyla poz yapmay gsteren bir yapmackl
da anlatr. Adi, gln, baya, abartl, kendini gln bir ekilde
gsteren biri gibi geni bir arma da sahiptir. Kavramn
etimolojisinde durmak, pozlanmak (ya da kamp yapmak) gibi tnlar
elbette mevcuttur. Fakat Susan Sontag 1964 ylnda yazd nl
Camp zerine Notlar isimli makalesiyle Campe bambaka bir
yorum getiriyordu. [i]
Makale dnemi iin ilgin bir yaklamdr ama asl gc ve tartlrl
iin 1990 ve sonrasn ve gnmz beklemek gerekecektir.
Sontagn Camp kavramlatrmas zellikle yirminci yzyln banda
tartlan ve fazlasyla yarglanan kitsch (ki) kavramn artrsa da,
ok ama ok farkl bir yaklamla dillendirilmiti. zellikle de 1939da
modernizmin bir tr amentsne dnen Clement Greenbergin ki
yorumunu dnnce bu yenilik daha iyi anlalr. Avangard ve kii
kar karya getiren bu yaklam kii deersiz ve de kanlmas
gereken bir sanat-d olarak konumlandryordu. En genel anlamda
dk bir beeni, rklk, illstratif-dekoratif olma, ar
duygusallk, seri retim yani modernizmin teledii geni bir alan:
Kitsch mekaniktir ve formllere gre iler. Kitsch dolayl olarak
yaanan bir tecrbe, taklit duygulardr. Kitsch usluba gre deiir
ama znde her zaman ayn kalr Kitsch, amzda, hayatta ne
kadar sahte ey varsa hepsinin bir simgesidir. Kitsch mterilerinden
paralar hari hibir ey talep etmiyormu gibi davranr onlarn
vakitlerini bile istemez. [ii]
Saf yzeyden tesi
Oysa modernizm entelekteldi, soyut ve biricikti, belirsiz ve mat bir
yasslkla vard. Kendi zerine kvrlm, kendi yapma biimlerini
yapan Hegelci bir urakt. Duygusallk ise bir nceki dnemde ssl
rokoko ve patetik romantizmde kalm, gnmzde ise kite
yuvalanmt Yksek sanatn uzak durmas gereken bir safrayd ki.
Aslnda yksek sanat ve romantizm sonras modernizm kendisini
bu teki zerinden tanmlamt neredeyse. Duygunun, hikyenin,
younlatrlm ieriin buharlap gittii, Mondriann dz izgi ve
kareleri, Maleviin Siyah Karesi ve sonrasnda hibir duyguyu
kabul etmeyen kavramsalsradan bir pisuar. Yani biimin bizzat
ierik olduu krizin dili olan modernizm. zellikle Le Corbusierin
minimalist modern mimarisindeki souk beyaz kp hibir duygu ve
deerin yapamayaca evrensel saf ve aklc, bir makine gibi
przsz yzey. Greenbergin modernizmi ve yksek sanat
tanmlarken syledii gibi: Picasso, Braque, Mondrian, Miro,
Kandinsky, Brancusi, hatta Klee, Matisse ve Czanne balca
ilhamlarn altklar ortamdan alrlar. Sanatlarndaki cokunluk, her
eyden ok mekn, yzey, ekil, renk vs. bulular ve dzenlemesi
uralarnda yatmaktadr ve bu etmenler haricindekileri darda
brakr. Rimbaud, Mallarm, Valry, luard, Pound, Hart Crane,
Stevens ve hatta Rilke ve Yeats gibi airlerin dikkati, iire
dntrlecek tecrbelerden ok, iir yaratma ve bizzat iirsel
dnm anlar zerinde younlamtr. [iii]
Oysa Sontag gl denemeci kalemiyle, kiin kolay
anlalabilirliinin tesinde, Campi ok daha baka bir ynden
konumlandrmaya alyordu. Onu kmseyen bir anlayla deil,
tam tersi onda potansiyeller gren bir iyimserlikle de yazyordu.
Sontaga gre birok ey ad konmu olsa da tarif edilmemitir.
Camp bunlardan biridir. Hissederiz, severiz ama onun ne olduu
zerinde dnme gerei duymayz ou zaman. nk duyarllk
zerine konumak dnyadaki en zor eylerden biridir. zellikle
Campin konuulmamasnn nedenlerinden biri de onun bir duyarllk
tarz olmamasdr. Campin z, doal olmayana (yapay ve
mbalaal olana) duyulan sevgidir.[iv] Camp belirli bir estetizm
tarzdr. Gzellik dzleminde deil, yapntlk ve stilizasyon
dzleminde ilerler. Ayrca Camp slbu vurgulayarak ierik asndan
tarafsz bir durum taknmaktr. Tek bir Camp bak yoktur; eylere
bakmann Campe bir yolu vardr. Yani Camp nesnelerde ve kiilerin
davranlarnda kefedilebilir bir zelliktir. Campvari filmler,
elbiseler, mobilyalar, popler arklar, romanlar, insanlar, binalar
vardr rnein Campin birok rnei, ciddi adan bakldnda ya
kt sanat ya da kitsch eylerdir. slup ve yapnt onun en nemli
zelliidir; bu anlamda doada Camp yakalamak imknszdr.
Sontag bu etkileyici dkmde birok unsur daha sralar. Bu bir
tarafyla 1830 sonras modernliin ve 1945 sonras Amerikan Ryas
ve tketim toplumunun hayatmza doldurduu nesnelerle de
ilgilidir. Camp dnyaya slup gzyle bakmaktr ama belirli bir
sluptan. Bu, mbalaal olana, darda kalana, olmadklar hallere
giren eylere duyulan sevgilidir. En iyi rnek Art Nouveaudadr -en
tipik ve tam gelikin Camp tarz. Art Nouveu nesneleri, tipik olarak
bir eyi baka eye evirirler: iek aan bitkiler biimindeki
aydnlatma cihazlar, aslnda bir yapay maara olan oturma odas.
[v]
Camp tam da ki olduunun farknda olan bir zgvene sahiptir. Bu
anlamda kiin dolaymszlndan farkldr. nk kii
deneyimleyenler asndan byle bir kavram ortada yoktur; bir tr
dolaymsz samimiyet vardr. Ki dardan gelen bir yargdr. Oysa
Camp tam da sylemek istediini gsterir bazen; saklamaz: te bu
ki!.
Rol yaptm biliyorum
Camp her eyi trnak iaretiyle grr. Bu kadn deildir, kadndr
gibi. Bu anlamda Campi nesnelerde ve kiilerde alglamak, Rol-
Yapan-Varlk anlamaktr. zellikle sinema Camp iin bulunmaz bir
denizdir. Yzn ve pozun grnr klnmas ve de Holywood
filmleri Camp iin bir deryaya dnecektir. rnein Bogarth sigara
iiiyle ve kyafetiyle Camptir artk. Bunun dnda androjen olan
Camp imgelerin en belirginlerinden biridir; ne dii ne erkek
arasndaki belirsizlik ve de boluk. Ayrca iki cinsli olan duymaktr.
Peki, Camp duyarlln younlamas iin tarihte bir balang
verilebilir mi? Susan Sontaga gre blnme izgisi on sekizinci
yzylda gereklemi grnyor. Gotik romanlar, in ii biblolar,
karikatrler, yatay kalntlar, Rokoko aaa, al kaplamalar vs. Fakat
on dokuzuncu yzylda, btn yksek kltrde rahatsz edici olan
eyler artk zel bir beeniye dnmtr. En temel anlamda ise
Camp bir anlam tayan ey ile saf yapnt olan ey arasndaki fark
gibidir. Sontag yapmackln ve arln yeni duyarlln naif ve
kasti Camp olarak ikiye ayrr. Ar Camp her zaman naiftir. Kendinin
Camp olduunu bilen Camp ise genellikle daha az tatminkardr. Saf
rnekler, maksatszdr; lesiye ciddidirler. Camp olmayan nesneler
ve tavrlar zamanla Campleebilirler. Bunda zamann olduu kadar
inanszln, skc hale gelmenin pay da byktr elbette.
Sontag makalesinde kitle kltrnn yaygnlamasyla beraber
dandy ve Camp arasnda kurulan yeni ilikilere de dikkat ekiyor.
Uzakta durma, elitin ayrcaldr; dandynin (zppenin) kltr
meselelerinde aristokratn on dokuzuncu yzyldaki vekili olmas
gibi, Camp de modern dnyann dandyizmdir. Camp, kitle kltr
anda nasl dandy olunur sorusunun cevabdr. Dandy ar
bymtr. Duruu, tepeden bakcdr ya da usanm. Nadir
duyumlarn peine der, kitlesel beeniyle lekelenmemitir. Eski
usul dandy vulgerlikten nefret ederken Camp a yeni dandy ise
vulgerlii takdir etmektedir. Dandynin srekli gcendii ve skld
yerde, Campin ustas srekli elenmekte, keyiflenmektedir. Bu bir
tarafyla postmodernizmin yksek ve dk kltr arasnda ayrm
reddetme yaklamyla da ilgilidir.
Sontagn Camp zerine notlar dnmek iin birok tahrik edici
nokta sunuyor. En azndan ki kavramnn kolayclndan kurtulmak
iin bile yeter bu. Sontag makalesini 1964 ylnda yazmt. Fakat
zerinde dnd kavramn yaygnlamas en ok 1990 sonras
postmodern durum tarafndan gereklemi grnyor. Eski
sluplara dnk ilgi ve pasti stratejileri, parodi ve sinizmle beraber
yryen bir eilim Campi tekrar baka balamlarda gncellemi
grnyor.
Sinemada zellikle David Lynchten Tarantinoya uzanan yaklam,
Trash ve B tipi filmler gibi, eski sluplar ve trleri grnr klan
yeni bir sinema dili yaratrken, zellikle ada sanatta kastl ki
stratejileri fazlasyla yaygnlaacaktr. Hatta unu ok ak sylemek
gerekiyor: Damien Hirstten Jeff Koonsa gnmz sanatnn
vazgeilmez ynlerinden biri pozu grnr klan; kii kastl
gsteren yordamlara sahiptir. rnein Trkiye ada sanatnda Ali
Elmac Camp estetii vurucu bir ekilde kullanan sanatlardandr.
Ama burada nemli bir ayrm yapmak gerekiyor sanki. Kastl ki
stratejileri bazen sinsi bir yeni sekincilik retmek iin de
kullanlabiliyor. zellikle alt snflarn iinde zorunlu olarak
bulunduklar zevksizlii onlarn bir doas haline getiren
sylemlerle. Fakat yine de yapmackl, taknl, rol ve de pozu
gstermek verimli bir yordam olarak iliyor; hatta bazen fazlasyla
politik hale gelerek, sinizmin yol at bir rahatszln veya keyfin
diline dnebiliyor. nk Camp beenisi her eyden nce, yargda
bulunma deil, bir holanma, takdir etme tarzdr. Camp cmerttir.
Holanmak ister. Bu sadece kt niyetli, sinizm gibi grnr. (Ya da
sinizmse eer, amansz deil tatl bir sinizmdir.) [vi]
Bu anlamda kolayca her eye ki demeden dnmek istiyorsak,
Susan Sontagn Camp zerine Notlar makalesi fazlasyla esin
veriyor bizlere. Bu nemli makaleyi yllar sonra Trkeye eviren
Osman Aknhaya ve Agora Kitaplna teekkr ediyoruz.
Notlar:
[i] Susan Sontag, Yoruma Kar, s.363, Agora Kitapl, 2016
[ii] Clement Greenberg, Avangard ve Ki, Artist Modern, 2010
[iii] Clement Greenberg, agm.
[iv] Susan Sontag, Yoruma Kar, s.364, Agora Kitapl, 2016
[v] Susan Sontag, Yoruma Kar, s. 368
[vi] Susan Sontag, Yoruma Kar, s. 371