LESZEK MOSZYNSKI Westep do Filologii s slowianskie; Wydanie drugie zmienione we WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN. WARSZAWA 2006Projekt okladki i stron tulowyeh Maryn Wisniewska, Rovio inj Amma Kyser, Korekta Katarzyna Sobotewstst Recenzenel prof. dr hab. i prot Poxligcznik akavemicki datsrany prace. Ministra Nauki i Seholnictwa Wyiszey0 Copyright Gly Wyawiloe Naukowe PWN SA, ‘Warsaw 2006, BN-13; 978-804 ISN-10: 83-01-14720-2 Wiydawniw Naukowe PWN SA, ui, Miles 10, 01-251 Warszawa tei 122 69 54 38 fax 022 69 58 O31 smal: prnepwn compl sep. (oo) Gpis tresci Praedmona Praedmova do drugiego wea cars menwsza, P ismo i teksty Rozdzial 1, Pismo 2 Zovignck rene psa x obretkicn eliginy Praysoa 4 s Czy istiato pismo pogaiskich Slowinn? Iaeldsklego Pisownia niezlozon Pisowninzlozons Reforiny XV wisi Hus # Parkaaznvie [Nowe alfabety slowiniskie pete wt lacie Praysvajanie alfaetw greckiego. Cyryles "7, 8 10, 1 in Glagotien,eryginatne 16, 1, 2 ‘Charakterysigk alfahetn preckogs Pierwsze préby pisania literamt greek Povitanie eyeyiey ‘i Historie pogiadow na powatanie eyyiey Jaki Pulte: Ewengeieezytal Konstaniyn w C Storck eprylicy te pismn greckiceo Pochoxizenie nyc iter eytyskieh Cyoysk system eye Daze losy eyeliey soo Powstanie glgolicy Cel peryczyny shworzenia nowepo psa sli raleograticase fills plagoiey Zavala poesania glagohiey Wario eytrowa slagaiey : skiow " " ” » 20 2 2» 3 0 2 7 54 ot| | | 21, Poraadek ter . | 64, Tempo pista : rat 22. Roinioe satemowe nig glaglcy ei | 6, Noo pn sewing rat 23. Dewady arena glasticy a | 66, ‘Teksy stareslowiaie pane nd tyes materiale m2 24. Catery fry eomojne okra gngoicy 6 | 657. Najstarsze det slownsie iba 235. Gay obragla glgolics datas da Krakow § Wii? cay 48. Wyn Cestow gk tas 2b. Dale oxy lapoicy . «| 18), Problem tantra ur 2, Chonwacka slagalon w Caeshac | Poboe nm | 270, Thsaezeia eka orgie ee TH. Najera rachosrne Whsty saro-cikicwnivskowiuske walk orinstOw Rodi! I. Mistoryerne tlo powstawania pisma i tekstow stowiafiskich 72 | Gyigln | Metoegs : » “2, a okreay w histor kasogsryhopi i 2x, Zwick cath pw owe ery Omen) Bory. TR | Pa pce eeconiyeenon a esa | 7H Pojgote Kanon sare-cerkiuno solace. m1 3o” Cexarawo Rayne Zachosie R 15, Ney lekstow stao-erkicwne-lowiafshih 2 30, Castes Ragnskie Wace. Bia a | ej ate esate ee een eanse te SI. Germanic SU eae os 32. Germanic wach = Gai * ee eee 34. Germania pilav ~ Wareyonie | Rusowis a | ee a 3M. Geranie yacht Pro, Niemey a | 7, Jak posta starovcerldewn stowiant priced Gaerech ovangel 4 35. Nicsowiaey miosdanoy Pano 5 z a | A, Rozaje vevzieprovkla Cyyla | Mtoueg0 sss 13s 3. Washout sti Sowa a | 81, Sposs eyowania materia jnykowego 1 tkatow evanglicngeh, Worse. 137 BH. Cay na vem esha pa Prion aa iow attra 22. bykiady strocertcononnovoehicn teltse ewmnertonge in iki | 3. tne kxggh Nowego Tester : 136 chensejatsht a | SM. Pais : 139 “Zag siz w vrophe peed china Slowian «| 85, Ponta agg Swng Tesamenas. 2.002 i erat chyna Slowian~ tis salsa Do | 6. Toa urlezne : to 10. Mis konstontynopotask : o | NT. Maly cs 164 AL Mis Gye ? Meteo » | 8. Evangeline pra 197 12, Maja mogimck, hamburka'f nngdbarska 0 88. Wewngirany kad evngclany.apraoas 18 A Pots * SO, Tetmewangelin jako ig i tos 1A, Wprowacic ey chez) 0 1, Lelcjonaees St 45. Biblia toga : 93 82 Inne teksty gine CI ao Ae Organiza hoc : : o4 9. Mode INI in 17. Sebi wach 98 94, Literature pteueana i Stata 2% 95, Zao how 14 48. Paceqii poliyeane Slow, Charwatw & Serio 9% on 7 3, algany T Macey i. 98 97, Teataly tecloglease 8 0. us : ” ‘Tekstyswicehie wai 51 tech : to 3h Trak hse 1s 52 Slowey # Ces to 99. Tekay prawns ry 53, acuta wislomorawe ‘ 3 100. twskopse i” 34, Wiehe Moray w fvitt Diat arcealogcenyeh 101 HO, Ly 1 55. Rola mig ose w histor’ Wilkch Mora tos 102, Piers wit inskis 1% Si Zxsds do parm dealt slow) an Morrah. 10 52, Postaei Cys + Metoego 108 caste mca Jenyk cB 58 Perhieg mi wilhonnravag) ho 59, Wala i rownonpraiicnte yk alowiniskiega w hari ue vs ‘A, Nai eznowte Cy # Mets us eae i z 13. Coto jest poktewivis faye? 19 Rovaial 11. Teksty us 104. Sowisk ring jk to “glean sion teksti stares hs 108, Jeaykprastowiafsh sho wpe Aco witch Jeaphonwsowiaaich S198 Tela plsone ns perp us Hop. Meloy rekonstakg gee prlowtaskig 1% 6, Spent plana ne 107, Wegledna i beswnglgm chronologies} prasowinsskich procewbw yshowysh 490 8 Shea uy 108. Dyrimicae pojmowiniejgake prasunsicge i 6 sss imser sesrecscr 7ws, un, m un m3, a us. 6, ut, us 119 Fonetyia 120. 21 1 1m, 124 135, 126. m2 28 ws. 120. ni 13 a3. 1, 138, 16. 7 1. 19. 10. 1 1a. 163, aa us, 16. Moto ur 8, 9. 150. 151 152 153 155, 8 srs reer “gay prastowialskt jako fake bistorgeeny Problem elnoenezy Sloe ‘Metal badania plerwexnege rang jeayka praslowiaskieuo, cyl praojezyzny Show ly palskich uczonyel ma praojczyeng Stowian Bieuly isa zy pasts? Pocindzenie nansy Slowianie Praynilednat Slowion do indacuropelskie| raz jpayhowe] Iayk indocurvpejie Polit jgnykiveinlacusopeskich 1 geupy Key en ‘Okres wspalnoy jyaykonehaltostowinisich Reavi joayks prasowiaiskicys 4 fomotogi Zasob samoplosek Jezyk praindacuropeskiego ‘Apolonia, eri praindenropeska oboernexe sunostoskwa : “Zaeycigsina opazylprzednia ~ ina: podstawerwa nis epoki balto-sowin- ski] Prablem defanologlat sonaniGay Tak wane ypravo Fortunatewinde Sanit Gilosmne tendencje ronvajowe praslowiniskiogo syste samogloskoweso Zestapeae princocuropeski) oponys leer) ce praslawaisky pez) je hanwy same Iey System povadycany w kos fae prasawiniskic) wspdlmotyjerykowe] Prawo aah tary Monottongizacja dyftongé Zaviana *0 = 04 Povstanie stmogisek noseryel : Rows ge (yp ot ort Zenianysamioglonkowre wywolane tendenciy do syntarnoniznu syiboweyo | ‘Zasbb splglosck jzyka praindgeuropejskiege | zainny praedslewaiskie Povrtane nowy splglosek seezelinowye 5 Zagadnienie uporyli dzwigeznosei w jeykw prasowiaskio, Spiiglski proteyezne Spigloskl wstawne Zoviny zwiqzane 2 prawem sgl oUwaetyeh Srddglosowy charakler wos payne Rows spglovek w polgezeniu joy: powsanie spolglosk palatalyeh Defonotogizaca Jory Migkersey wply samoplacck svoregu precdiego. Palaalizaca pices spé lasek ylonjezykomyet : Patatalieaja deg alatalizala propresyana, son Baudounowsks [Elemenly morfologicane wyrsau praslowiskiego Pochoulzenie size wyraziw prastowinskich Slowiaskic slowniki etymologicane Sn Atisy : Praeivonshi Relikty praindoeuropejsiege infksu nasowego Rone Tonkeje_ peeyrsthew Prayrowtke sowotwoncae Prayrosth formonwinene 19 ws au 26 200 2m on 20 am aie 21 au 23 au as 26 as 2s 20 20 22 22 an Dn 2a 2s 156, Pojgeie praindocurupeishiego tems 157, Koved Hleksyje 158, Trojerlonowa budows prindacuropekich wyraou sanozclayeh wyTArMEH oe Rvceanik : 158, Praindocuropeskie podstawy praslowiatiskiws syste del 10. Zayluinie rosie gramaryezney i, Najwadniejse rnin oksese procsowiniskicge 12. Los praintocuropsskich tematow spalgloskowyeh | Tornael atemaye 13. Zimy syywolane procera fonelyexnynt . is. Zastypienie praindacurapeiskicgo tedjezlonoweyi system morfologicnegn peer praslowiaiskisystens dhwuczlonony 168, Powstanic praslowiaiske} odaiany palate) 166, Poigcie kovedwck picrwotaych i analogiceyel 167. Kategoria Hiezvy 5 168. Zax Tore praslowindski) delimit 169. Peay 170. Narodciny katgonitiywotanei 171, Cagtollivasé poszeceSlnyh typnr deklinacyinjch : 172. Rows keviowele prastowinikich 179. Tematy nao & "yo 174, Temas 175" Tema 176. emary a dawns Sue dl 177. Tematyspéiglaskowe 178. Sposéls opis Formy ravezownika 179. Adwesbiaizaga martwyel form praypadkonyeh receawnie seyineg aye fa a1 ryote 180. Praindcuropedskie podstawy prastowiiskiews previnotnika 81, Redes} gramatyezny raecaownika a forma eoajowa pezynvoti 82. Ungalaienie praytotnikiny 1 a-tematowyeh w jgzykt pslawisnki 1H, Relikty dave prisiotikaw 1 eactematowyel 1H Powstanie zlozane) odmiany preymiotnika 185. Stosinek form prostyeh do #lazayel 1d, Klagyikaciaatereniows repent 187, Praymiotnki jakeseiowe 188. Kategoria sonia 18. Sopaiowanie regula [DAL Stopaiowanie nieregularne ok, Peayaiounikieelaeyine 12, Perymiotiki deer Zawere 198, Praymiotnikowy charter fnyeh engl money F 19, Submtaniywizae prayniotaw 198, Powstanie pranlinrk crak 196, Cay prastwivsk’lcrebmik yt ein engi snowy? 197, Liezebiki glowne poeduidzenia zaimkoweso 198, Lieebniki gléwne pocholzeaiaprryriotntbonegs 199, Lice plowne pochodsenia rzccrownikawens 200, Lierebniki slozone 201, Laeaebniki poreydkowe 202, tne ticelnikt 203, Osoblivyy charakier salmon. . ss nese 280, 2a 207 2 2a a0 380 282 2st 2st 256 258 201 202, aot bus 208 us 26 269) 20 20) an 2m a 2% 2m mm 28 2 2 2a 281 2d 2 ae 288 aN 2s 2s 910 20, Pierwota budows znkow 208, Osinians zane -0-/-a-emaongch : : 2. Relikty edmiany zaimkow *tematowyeh 27, Zain pls 2 Zam dopelnins 2, Parag show podaiotow-dpelniesionyel ais payee Zain okayc “Zaivoki sierbaere Tne salen prrylawhi Zalnshi oklicenin Cosson 21S, Mainlocuropeisie padstawy koningii praslowlaskich| Da tematy czasownikowe ‘Temat cast texuznigjaego. Pada n Kowtugaeie Teinat berokolientk ‘wigaki miizy lematem erst tersdoieiveyo | temsten bezokolieenia Obueznose rlzenne : Swpletyinn : ‘Slownlwirere kutegoric cessowaka Kategoria aspektu Morfologiane ssuxiki wyraru kategorii aspekt Kateyoria exestotliwasel ciggoteh Inne Kategorie erasure Kategoria yin yb eanajenaingy : Kategoria crs Kategoria vsoby Kategoria Vey. Cras tertiatsjry a Witowe formas ers tenia eas przesly Aon ‘arya! rosy zwcny asyginaycenyen Aoryst sygmityerty Imperfect Cass praysaly Pram xan wi ‘yh euraney : : Toy aro Wyrany mente Kategori seony Steont cay Sirona bier Strona svn 4 tative CGrnsinmione forma ini ezokolcenile Hh Supiau. Insley Aulcktyaieacin inestoiny Suistaniyet Partcipinm praesent activi Paneipium protest ati | sex 287 288 20 204 20 206 299 x00 son 3a 256, Partiipium practerté activ 257, Partieipium pracsemis’passiv 258, Parieipium practeritlpassvi 259. Sposa apisywania form ceasownikonycl 260, Racezowniki orundinine Rozdzial V. Jezyk cerkiewnoslowianski Diatektyjgzrka prastovinsskies» 2h. Ca ta jest ardicewrane eke jpekar? 262. Trulnosci w pozsanin podziala eislekianege jgzyka prasto 263, Brace Tadeusea Lehra-Splawiskiews 2nd. Najsarsze erbanicowanie dilektulne wack ~ val : 265. Povwsanie apace dslektalne pélno ~ pole 266, Zinn dislektalne VIEVIT 267. Nowotwary plnoenoshnviaiskie 268, Nowotwory poludnkwwslewiniakic : 260. RGiay ma polnocy i poludnia roe} tej Sime) lendenci gzyhowe) 210, Zaniany distekiage IX ve 271, Ogélna sytusea jzykanea Slowian IX wk stare-cerkicono-stosadsh ‘272 Najstarsy lteracki jersK Stowian 273, Ponaddialekilny chrakterjgzyka sare-eerkiowmosslowinskicg 214, Ojezyena jgayka Naro-corkiewno slowindshiegn 21S. Nazwa jgzyku storo-cerkiwno-slowianisiege ss... : 216, ‘Try stadia rozwojowe jezyka saro-cerkicwnslowiniskig 207. Preedmiot baal palerskovisiyerych 278. Genus prosimumm Jezyk staro-cerkiewna slowiniskicgs 279, Osoblivosel fouetyezne jaya staru-corkicwno-slowinski 280, Fonetyk napaiyeren steckic 2s1, Osobivose! starocersiewmorslowiashi) deka 282, Osoblivosel stre-cerkiewnorslowiniskicj honiugaci 249, Literackie konstrisie synakiycane 284. Regionalne odmiankt jrsks staro-erkicwno-stowiaiskiegs 285, Krotki zane histori ologt staro-erkiewno-sloninnskic} Miosze redakele joka cerkiewnstowianisiego 286, Lay jgarkn eorkiew nsslowishiewo ad XI 287. Najwaznieisze zminuy spstemenve jes slowissiakih od Xo NT 28H, Dilszy pendrin slwviniskich nespolow jyaykomyeh 2x9, rdbki tedstw rede bulgorskig} & maceoskig 290, robki tekstow redakjt sere} 1 chonwckish DUI, Drabki tekstow eda mshi... oe Prabka teks cerkicwnoslowatskicgo 7 lenen ranuakicy 203. Fierwe prakyeene gramatykijgzyka verkicwnoslowiaashigo Spis najwafaigjzyt sre {syne wane w okie Biblogeatia Spin map Shi tat Spis Haste Slowaiczck wyraain cerkiewnesloviafskich westgpuijeych prrytoceonyeh telstach feta se aalythinw star-cepkicwnerslonishieh aM 3 3 332 32 us Bas ns 37 37 37 30 0 Bas Bao 357 358 36h 60 m0 a0 mm a1 9 wi oo\ | i) Przedmowa eroko pojmowana filologia slowiafska jest nauks 0 jgzyku i pismiennictwie tkich Slowian, Starogrecki wyraz.if puodoyta maczyl yzamilowanie do nui i literatury”, prymiotnik @AdAo70¢, ov to ,rozmilowany Ww aswuce i literaturze, majey iterackie zainteresowania, studiyjqey, badajqcy slowa, wezony”. Oba grec ie wyrazy sa zlozeniamt majacymi w pierwszym czlonie przymiotaik @idog, n, ov skochaigey, preyjuzny, praywiqany do czegos”, w drugim rzeczownik & 2dyos Inajucy wiele znaczesi, m.in. ,slowo, mows, ustne podkutie, tekst literacki, litera tura; wyrazenie, zdanie, Jezyk”. olen tej ksi2ki jest rozbudenie zamilovra stawienie poczatk6w jezyka i pis przysigpnej postaci tych wszystkich zagadnie, keérych znajomose warunkuje wha ciwe rozumienie gramatyki hisloryezne} dowolneyo jgzyka slowiatiskiego oraz _gramatyki porownawezej jgzykéw slowiaiskich, Aulor po blisko trzydziestoletnioy oswiadezeniu dydaktycznym w trzech réznych ostodlkach uniwersyteckieh sab przckonania, Ze w uniwersyteckim kursie slawistyki trzeba zaczynaé od podstaw, Ze kaidle pojycie i kuidy termin naukowy musi byé geuntownie wyjasniony. Wag do flotogistowiariskiej powinien wige udostepni€ studentovi-slawiseie te wszystkie ~zagadnienia filologiczne i lingwistyezne (lae. fngua, we yigzyk, mows"), ktdrych korzystanie ze wspanialej, ale trudnej ksigeki Zezistawa Stichera Zarys gramatyk pordwnaweze)jezykdw slowiatiskich, W stosunku do dolychezasowych ujgé w ksigce zostal rozszerzony dial traktujgey o historyczno-kulturewym uwarunkowaniu pocajtkow pismiennictw: slowiatiskiego, Przybral on rozmiary czgSei I. Autor odstypil r6wnied od dotych- czasovve| trulyeii uniwersyteckieh gramalyk jgzvka staro-cerkiewno-slowiasiskiego, pokazujgcych stan wyidealizowany, odbiegajgey od tego, jaki spotykamy w kon= ia do filologii slowiaiskiej, prec: prasmows 13kretnych zabytkach storo-cerkiewno-slowiatiskich, a jednoczesnie sugerujqcych (inimo zaistracizen wyrazanych expressis verbis!), Ze punktem wyjseia wszystkich jezjkOw stowintiskich jest wlasnie ses, Dlatego tez podstawowy rozdzial jezyko- dnunwery, ukznjgey ksztaltowanie sig najstarszego slowiaskicgo systemu jezykowe- ‘20, nos! iytul Jezyk prastowiariski, a eechy charabterystycane jezykn staro- hoslowiariskiego i jego mlodszych redakeji ukazane sy w rozdziale koricowym. W ten sposéh nawigzuje on do ezgsei I, w calosé uzyskuje charakter kompozyeji ramos} Wychodzae % zalozenia, 4 podstawowym celem nauezania wstgpnego jest precde wszystkim wyjasnienie proceséw zachodzyeych w jgzyku, autor polozyt ghowny nacisk na czgS¢ interpretacying, spychajae paradyzmaty na druga pozyci. Pod tym wige wagledem niniejsza praca takZe r6zni sig znacanie od ujeé dotyeh- casowyeh, Dotyery to praede wszystkim morfologi Ksigka podzielona jest mu 2 ezysci, 5 rozdzialow i293 paragraly. Kady z nich ‘ma wlasny tytul, bedcy jecnoczesnie nazwa Kolejnego problemu naukowego. Nie wychoda, one poz preewidziany w progrumie stuciGw uniwersyteckich zakres, zagudnien, poniewak jednak ksigzka jest adresowana do studentow wszystkich Kiecunkow skawistycznych, niekt6re problemy, ujgte z punktu widzenia ogilno- skiego, wydinwaé sig moga zbyt rozbudowane dla okresionego kierunku studidw. Autor staral sig jednak uwzglednié fakt, Ze najlicznigjsza grupe czytel- nikdw stanowié beda studenci filologii polskie) i stuclenci filologiirosyjskie}. Wiele -zolowych faktow jgzykowyeh i innych (np. dat) zostalo wprowadzonyeh do {ekstu nic po to, by studenei uezyli sig ich na pamigé, Ieee by ul zumicnie omunwianego zaigadnicnia Ouddajae 1g pracg w rece mlodzie do podniesienia poziomu jej wiedzy si rdlzchnie stowiariskim jezyku polskin slow latwig im 2r0- ,, autor ma nadzieje, Ze preyeayni sig ona iawistycene}, « posrednio wiedzy o naszym Gas, 7 mj 1978 roku. Przedmowa to drugiego wydania ‘Zyjemy w caasie, Od ukazania sig pierwscego wyddania mego Wstgpu do filologii slowiaskiej uplynglo juz dwadziescia lat, a od ukofczenia maxzynopisu. ponad évieré wicku, W tym ezasie zaszlo wiele wydarzen dotyczeych Swi skiego i slawistyki. Rozpadly sig trzy slowiariskie federacje, pojawily sig nowe suwerenne puristwa slowiiskie, Po rozpadzie Zwiqzku Radzieckiego w 1991 r, ‘obok Rosji powstaly niezaileéne: Bialorus i Ukraina, W tymée roku dawna Jugo- slawia rozpadki sig na 5 pafistw narodowych; Slowenig, Chorwacje, Bosnig i Her- cogowing, Serbiy % Czarnogéra i Macedonig. Dwa lita poznie} Czechoslowacja potiziclila sig na Czechy i Slowacjg. Te wazne wydarzenia polityczne muszi bye ‘ocaywiseie odnotowane, ale nie maja istonego wplywu na ksztalt podrgcznika poswigconego Sredniowieeznyin poczatkom jezyka i pismiennictwa slowiriskieyo, 41 pray nawigjzaniach do wspalezesnosei apertijacego pojgeiem narodéw i jgzykow slowiaiskich i pozostawinjgcego na boku problemy polityezne. Jedynie awigzany z lymi zmianami podzial tav. serbochorwackiego jezyka literackiego na jezyki narodowe zmusil autora do tstapienia przykladéw ezerpanych 2 niego preykla ami konkretnych jezykOw siarodowych, Inaezej ma sig sprawa z roawojem nauki, W zakresie slawistyki pojawilo sig wiele cennych prac, zardwno szezegdlowych, jak i syntetyeznych, ukazujacyeh wiele zayudniefi w nowym swietle. Opublikowano tez wiele dotychezas nieznanyeh lub niedostepnych teksiéw staroslowinriskieh, Podrgeznik nie jest dokumentem histo- rycznym, klory po wyczerpaniu jednego wydania powtarzainy jest w kolejaym bez zmiany. Aby og! spelnié swoje zadanie, inusi uwzgledniaé rozw6j nauki, prezen- towad aktualny stin wiedzy, Dlatego teZ, zostawiajye bex zmiany uklad ksigZki posi rordzialy i paragraly, klére zachowaly numeracje wydania pierw= srogo, wszedzie lam, udzic rorvo} skiwistyki poczymil postepy, wprowadzitem PZEOMENWA BO DIUGIEGO WeDANUS 15codpowiednic sluzonych bad istoine dla oman a. Pray nazwiskach zmarlych w tym czisic wielu 7 zy podalem daty Smierci, poszerzylem ted bibliogralig 0 now zagadnien pozycie. dzigjg, de, drugic wytlanie bydzie rownie aycz- liwie prayjete preee spolecanose slawistycana, jak pierwsze. Cheialbym tez po- dzickowaé Wydawnictwu Naukowemu PWN, a w sczegdlnosei pani redaktor Annie Kedziorek, za iniejalywe i Zyczliwe zajgeie sig procesem wydawniczym, Gals, we wezesain 2005 rok Leszek Moszytiski Pismo i teksty Rozdziall © Pismo inialo pismo pogatiskich Stowian? ¢ ubo Slovene ne iméx konign ry crotami im spite, co znaczy: ,Pocaitkowo Slowianie nie mieli pisma, lecz gely byli poganam: liczyli iwrdzyli za pomoca kresek i nacigé” — takimii slowami rozpoczal starobul- garski Mnich, ezyli Czernorizee (od érome ,czarny’ svat"), Chrabr nij- stars rozprawe dotyezqeq pisma slowiniskicgo. Zyl w Bulgarii na praclomic IX-X w, a swO) traktat napisal (jak saci wspalezesny ski sh K.M. Kuew) zapewne okolo 893 r, w dwezesnej stolicy Bu prawa Mnicha Chrabra skierowana byla przeciwko tym, ktdrzy odmawi ‘om prawa do wlasnego jezyka literackiego. Dlitego (ez traktat Mnicha Chrabra O pismenex» (0 lterach) nazywany bywa obrong, lj. apologia pisma slowiniskiceo. ego polski przeklad opublikowal w 1985 r. Aleksander Naumov. W dilszych paragrafach bedziemy micli okazig zapoznaé sig 2 niektorymi stwierdzeniami te} cenne} rozprawki, lutaj zatreymamy sig na chwilg prey je] pierwszym zdaniu. Dowindujemy sig z nicgo, Ze pogaiisey Slowianie uZywali sah liwych érurm irézn (kresek, karbow, nacigé), kiére stanowil Badaeze niejednokrotnie usitowali dociee, co mia na mysli Maieh Chrabr, piszac te slowa, Niektérzy, poniesieni fantazja, doscukiwali sig w nigjasnych dla nas elementich ornamentéw ze staroslowianskich wykopalisk archeologicznych ea ww rodzaju slowiaiskich run, a wige jakiegos odpowiednika starogernmariskicyo pisma runicznego. Inni glosili hipoteze o istnicniu wsréd pogaiskich Slowian protoglagoliey, ucloskonalone] pOzniej pracz Cyryla i Metodega, W XIX w. zdarzyl sig nawet wypadek sfalszowania wykopalisk archeologicznych. Takin falyyfikatem okazally sig taw. Ki yee rackome runy slowintiskic Do te) pory jednal lady praslowiafskich ran i rez anid Cutéy 7 gataurg pogani keewo 17Najprawdapodobniej bylo to co w rodzaju okazjonalnyeh karbow, yeh, jak slusznie podkrestil Maich Chrabr, Zadnego systemu graficenego. he an (TUT sna SB ones 1. Waptesesny ravi showiiskich apartych wa Lance i nig, ne wskazaniom istoryerayel iat sigan slagoliey. 18 case pisma ¢ obr ‘A oto drugie zdanie 2 rozprawy Mnich i grvéskynni pismeny npdaayo se plsati sto Po prac 218 chrasseiasva uslowal zapiyaé mowy slowinisky niepr2stoso- yymi litera Zastosowanie przez Stowian jednego lub dru- 0 pisma nic bylo Swiadomym wyborem, leez zostalo narzucone przez konkretn sylungie historyezang. Pismo pojawilo sig u Slowian w nastepstovie jnistwa, a rodzaj pisma aviazany byl Seite 2 bread zetknyli sig z obrzqdkiem greckim, przyswajali sobie pismo greckie, kiére po prac ksatalceniu sig w tav. eyrylicg bylo w uzyciu u wseystkich Slowian prawoslwnyeh, Obradek rzymski postagivall sig pismem tacifiskim, Wprowadzenie w IX w. przez Cytyla i Metodego slowinriskicgo jezyka liturgicenego na terenie jurysilykeji reymskic} bylo Seis zvigzane z poystaniem nowego, wylycznie slowintiskiego pista, tav. 2lago- licy. Poslugiwano sie nig taki clo celiw Swieckich wsegalzie tam, gezie dotarl rzymsko- kaatolicki olbrzactek slowinfiski. JeZeli ustepowal on na korzy€ liturgithaifskiej, Slowia nie przyjmowalialfabet facitiski (np. na Morawach lub w Chorwaeji), evel ustepowal kor7y&é Kosciola wschodniewo, Slowianie prayjmowali eyeylieg (np. w Maeedonii) Zasige poszezegolnyeh allubetdw ukazuje mapa 1 Giekawie pod tym waxlgdem pracdstawia sig sytuaeja na Bialorusi, Zanim upo- nila sig tam og6lnie dais wywana graidanka, w okresic ksztaltowania sig binloruskiego jezyka literackiego wprowadzano dwa rodzaje pista, Bialorusini prac ‘woskawni poslugiwali siy pismem typu rosyjskiego, kitolicy wprowadatli na poczatke XX w. lacinke typu polskiezo. Osiedlajuey sig acl XIV w. na pogeanicay polsko- -bialoruskim muzulmaiisey Tatarzy po zestawizowanin sig juz od polowy XVI w. thi zi swoje teksty religiine na jgzyk bialoruski i polski, zapisujye je pismem arab- skim, uZywanym nawet do celow swieckieh, Probke takiego teksty ukazuje rys. 1 Chrabra; Krastivade 2e ap rimnskaani rusk rien bez ustrojeniia, ktére znaczy: peayigeia chrzesei- religiinym. Slowianie, kuorzy So isseie oa wean: 5 pea peta AWS b8 Pig 3 ges ad SF 00 Se a LS Os, Masha etdeme ied Ry. . Pokwitowusie 1 1759 r, mapizane po polsku pixmenyarabskin 180“Ty ciekawostky filologiczng zajmows codsylam do studium Czestuwa Lapie ig jednak nie bedziemy (rainteresowanych ), preyjryimy sig natomiast blize), w jak sposib Slowianie dostosowywali do potrzeb swojego jyzyka alfabety laciiski i grecki oraz. jukie losy przeszlo rdzennie slowiatiskie pismo — glagolica. (Najnowsza syntez tego zagudnienin opublikowal w 2001 r, macedofiski slawista Petar Chir. ievski). Prayswajanie alFabetu taciiskiego wige oczywisel x (i ks) oraz znaki podwojne a okresic Wlugie & 7. alfabetu i ep bi beat nal nete roll mvucigemube fro Prof serie WSK mlaligefe pee fale nevmugy muflina eleZemmols nul Kigemubefeer bone felowuZoubur ne prita2rina wv odfzlauutbofige Foro nanayodZlo-vuclKi Prater Iperals bor do namoki Nptire duZemure, | pagiba “apa pomenem Ze das Zino aucbofi ne yefemZe bowrnu of i mial znacznie mnie) déwigkow ni. jgzyki slowiaiskie, potrzebowal mnigj liter do ich oddania na pismie. Pierwotny alfabet lacitiski obejmowal litery: 4, b, ¢ (oznaczalo gloske &, a przed samogloskami przednimi dy 6, f.85 fh ig helt My 0, Pg (Iylko wv geupie qu, Uj. Lav), 3, 61 (¢ odmianka v), ¢ ie, oznaczajace kivdys dwugloski, aw mlodszym 10 przyswoil sobie k (gr. kappa), z ( flanem Zich myZerh del Efefune dela foro mina Eferrebu auopim brea oclevucram Fie | rama FfertZbar Ffepute wees Eferom Chor fe th nepaZem: nu. flapan Fema nauside madee th del mipZene pred boftma oZima mo fere poromu Zend ur dec V2am paZumens efebele pruux Zlou uct ye ratte aco fe mugeim rere ne priatnina wZnenauve deffe Abofia uZtubsrye ys. 2. ugnent fz AP ~ Adlortaio ad poentemia,pisans mimuskuty kari 20 aes RSZA + PMO | TeASTY zeta) iy (ge-spailon, nazywane te2 y grockiny, Gj. yyrek)- Ponadto dt oddania geeckieh losek przydechowyeh w wyrazach zapozyezonyeh urywal dwuznak6w: elt (Gj. kh, iti), (ar. @) it (gr. 0). W preeciwiesstwie do alfabetu greckiego nie bylo tt specjainych liter na oznaczenie samoglosek dlugich i krdtkic. Slowinnie, w ktSrych jezyku bylo wigee| i samoglosek, i spotglosek, mieli po waine trudnosei w oddanitt ich 28 pomocy tak niewielkicj liezby liter. Z tymi trudnoseiami walezyli przez setki lat pisarze slowesisey i chorwaecy, e7esey, polsey i luzyecy. Pocaatkowo stosowano tv. pisownig niezlozony. Najstarszym znanym. sam slowiafskim tekstem pisanym lacinky (tak w skrécie nazywamy alfabet laciiski) sa tray karly zawierajqee modlitwy, tss. Zabythi (lub Fragmenty) fiyxiskie, znale- vione w Bawarii w klasztorze we Freising, stil nazwa. Powstaly one aajpraw- Gopodobnie} w koricu VIL w. w zwizku 7 akejy misyjng archidiece7ji satzburskie| ‘wstGa slowiaiskich mieszkafieéw Karyntié i Panonii. Zpany nam odpis pochodzi 1 koiica X w, Praytoezony ponizej Iragment, widoczny take marys. 2, doskonale uje trudnosei éwezesnych pisarzy. Trudnoset wspatezesnyeh baduezy w oxl- Agniu tego tekstw iusteuja natomvast dwie eylowane tu interpretacje, Autorami pieiwsze), 7 1937 +, byli Slowericy Fran Ramovs (1890-1952) 1 Milko Kos (1892-1072), drugicj, 1943 r., slawista roxyjskiego pochodzenia Aleksandr Isa crenko (1910-1978). Wprowadzil on w swe) ttanskrype|ikilka umownych znak6w: eN = ¢, oN ~ 9, ON ~ jo, a dla kontynuant6w prsl. "9 i "dj znakisw (4) idk Cal). echy) Fragment fizyiski I= Adhortatio ad poenitentiaan (Zachgta do zalc za gy w pisowni oryginalne} wedlug najnowszego krylycznego wydania pod redakt Janka Kosa (1993): Interpretacia Rania i Kesar Inerpretacn Isaczck ‘eb dd nak es il v WEki jem We avest ne prion oi uikotijete pe ie oy sen {élese img, nw vv i fen 08 at, Poe Heay bi etd maf nee ne ste cil weickigemube Iii aro neprigert Tia wikoigee pet Jali meio wiftzna 5 telezeimoki ausivas kigenuubelt bom Iezaviztivb ne pr tenn agra Odielnwuibofigg Paton | 10 ‘aunstadeowerki fsa petal ot so ebokt zene 1 po) Cem) tlvzcmin Hao du fant pak, br 15 rin pomenes ze 15 ja, poméadin 15 8, pomncary se din fsinove bd dn (oi sive i reent seN, Po tn bape bi ae ik ve wok em DS ii, stars we pen TaN, ikolie e pe fal ne imo i sina téleseimoNs ts va 98 ke em be 7, Powe Ze zip by ne- fe ris bd peszing vgn nN vag fl stv adie, poten fun aed nek ivi aie, oa ewok si i weap (no sen re thy) stan Tp Ai zing suehofi na relemge bolo Ox el Eledin doa Sota sure sancovt sro muaznk de ehh, Efe aN sl sot ete mpl te20 win Betws sworn 20 ina: ee tréb9 tori, brat oklovetan, 222 tatva, ede rho}, ee p bratra Oelewueta tatu foealaboi che rato, be pln tugongenige Elerati Choi ove, e2e 0, ko vgodente ede rari kui Je th nepizem moge pre jibe ne pase, nt je 1H fe no pase sh EN 25 sepsin Elen navies 25 stopam 25 stoNpacn, ee enw nie wh EL mE Ws pl baiji inna, Mo nity 3e Ke dole mee 08 préds botina offma, Mo- pred bain ozima mo Tete poten zi wi fete polo, sinc, vi etiam i 10 elise pr 10 ee hBig pre el et v ie tacije ako Jo iomigezim tere ne ayy json te pinnae nena prin vena Mele Asin ine {hig baja ve ai, ete po tom, stn, (oi {Ui isn rot 30 ede baseN provoe élo- wel vid te Dai my estme @ Be ne praia vismen {USE n bata (ilsty?) vialbiten cae wyrazy, najezgscie) nazwy osobowe i miejscowe, w dokumentach pisanyeh po lacinie. W XIII w. pojawiaja sig teksty ciggle, Oto przyklad pisowni (tekst i Wansliteracja wedlug H Kunstmanna): Piesti ostrowska % 1260-1290 r (Slovo do svéta stvoh V boistvi schovsino, jez pro Evino 2(hféenie na svét postino. Dieveé diéve porozenic jest zvés x Davidova pokotenie aiworene (Zlouo do evel vbostui zhowanio ief pro euino zreffenie azuet pozkino Devcie dreue porozenie elt zveftouano 2 dauidoua pocolen bofki vzchouane Otnehose nalle ckrenie ae kiséenie Imenem nazuano jménem nazviino, prodrahe naffe zpazenie pro drahé nage spasenie Sylom prodano idm prodino, ‘ Tpro nasle uicupenic nazmirt prodano Tehos nam zlaune weereslenie wezele dino 1 pro nase wykipenie na smrt prodkino, jehod nim slavné veh vesele dino, W Pokce zapisywano w taki sposdb pojedyneze naawy juz od XII w. Oto parg. przyklad6w 7 gnie/niefiskie} bulli papieza Inocentego I 21136 1, wane} zloty Vserir (Wszemit), Radeta (Rudzigta), Stoygnen (Stoigniew), Balouezie’ (Bialowi ycy), Sindniei (Zyrdnicy), Quatee (Kwiatek) itd. ‘Taka ortografiq zapisane zostalo w 1270 +. pierwsze polskie zlanie: Day ut ia pobnadi a ti p niezlozona pisownia ulrudnia wlaseiwe jego odezytanie. ai, Niepreeyeyina Stanislaw Rospond 22 CASE ImiSZA + PSIIO HTEKSIY (1906-1982), wspdlezesny zmawea staropolskiej ortograll, czyta je jako daj, ur (wyraz lacifiski w maczeniu aby, aby") ja pobruce, a ty pociwaj, ale niektorzy uczeni caytali inaezej, a wige nie lac. ut, leez Stpol. aé, nie zmazurzone pobruce i poctiwa, lecz pobrucze lub pobrusze i poczinaj. Tego rotzaju trudnosci w odczytywaniu tek- stéw slowinskich zapisywanych pisownig niezlozong nie naleda do readkosi Pisownig niezlozonq spotykamy jeszcze w nicktorych tekstach ciqulych w XIVw, mp. w tw. Kasuniach Swigtokreyskich, Dostrzegamy tu jednak pewns, nowoS6, zapowied? pézniejszych XV-wieeznych reform, mianowicie nowy zak ila staropolskiej samogtoski nosowej. Preypomina on ksztaltem grecks litere Z biegiem cvasu litera ta prreksztaleita sig w law. rogate 0: gf lub @. Przytoczone, tu dwa fragmenty Kazurl swictokrayskich dobree ukiwaljy ten typ pisowni, Z prawej strony podany jest ten sum 1ckst w pisowni wspélezes sm jednalk osobliwosei jezyka oryginale. 1, Fragment kaza V na dzied Traech Krol, Gude i(efe) te(0), ienze Sp narod e(r)ol zidowsky? bo pilmo togo e(n)oleuieha {(e)uiew porochonego vi(r)o- iake(m) meSee pifm(a) nuziua e(s}olem luda zidow exo: vviego diyne(m) narod(e)ny, vwyego ee ne(m) uelikih.chud ww jego uciesznem wielikich cud eyneny, au yego t(r)vdne(m) ceynioni, a w jego trudnem tvimeceny, umgezeni Gidzie jeS€ tet, jende sig narod Krol dydowski? Bo pismo togo krolewica dziewiey porodzonego w tro: jakiem miescie pisma nazyw krolem luda Zydowskiego: w jego dziwnem narodzen 2. Fragment kazania VI na dzieh Matki Boskiej ‘Ta Slo(ua) pife M(up)ti hveal navefeh ynafilg godom nyneysim. alg ta ifta Slowa zmo(uo)na As ta ista Slows zmowiona dachee(m) Jugti(m), iem(0z) joceem Swigtym, jem befe ymg Symeon, I(upti, biesze imig Symeon, Swiety, p()andiui, bogoboyny. aust prawadziwy, bogobojny. Awa tih slov byktad z jgzyl- tych slow [pha 2 jezy|- ka haci(n)/kego vpollky iede taky: videle, p(r)aui, oey oy [zhaovienie two omnicene), ‘Ta slowa pisze swigty Lukas nna ezesé i na Faly godom niniejszym, taki: widziele, prawi, 0¢7 moi [zbawienie swojel W przytoczonych fragmentach gloski s, & § pisane sq prac Js ei € praex e lub ch, a € prove e; 21 prace =; 3 prece d lub oh; § przez al; k prace c, ks x (\. cht) pracz hi w pracx uy v, w; litery i, y sluza do oznaczenia glosek i, y, j. Migkkoss spolglosek nie jest oznaczina, Najstarsze zapisy Iudyckie rownie? stosujg pisownig niezlozona., Na prayklad edna z glos dolnolzyckich 7 XU w. ma postaé: Knize boch 1 ds a nt ieztfze zie.e Lmswo 23an emo. W Wanskrypeji: kud=n bog nas a né jest nie zugle na njenrn. Jest to glosa iiyhdvse Jezyk”), czyli notatka wyjasniajgea tragment podstawowego tekst iskiego: Dominus Deus noster ef non est int(iquites in ¢0. c poslugijace sig pisowai shy (I /lozons) pisane ‘minusculus, -a, “un ,maly, nicwiel- 2 akeja) misyjng ki), Ten typ pista lac bawarskic) archidiecezji salzburskiej w Karynt VIILw, Do Crech i Polski minuskula karoli sluzyla do zapisywania tekst6w lacifiskich, wkrdt pisarzy slowiaiskich. Prayklad minuskuly karolidskie} poka a juz w X w. Poczatkowo jednak stala sig narzgdlziem je ry. 2 4. Pisownia slozona. Jak widzielismy, pisownia niezlozona nie potrali odklaé wielu glosek stowiarisk iw zwigzku x (ym ten sam zak graficzny, czyli grafem, mégl pelni€ kitka funkeji, Bylo to barclzo niewygodne i stosunkowo wezesnie (na yruicie ezeskim od kosica XIII ww nas od polowy XLV w.), byé moze pod wplywem lacifiskich dwuznakéw hy th, ph, ae, oe, pojuwia sig nowy system nazywany pisownig zlazona, Polegal on nia wprowadzaniu poljezed divi, a nawel tzyliterowych, dia oznaczenia glosek obeych jezykowi laciiskiemu, Na prayklad, gloske ¥ pisano jako 4, 26 /ch 8 jake s2, 88), Sch; 2 jako 2, 52,5; & jako cz itd, Nie bylo jednak jednej ustalone} reguly, réinice wystgpowaly nic tylko migdzy rekopisami, leez takze w obrebie jech tckstu. Nie bylo tee istotnych réénic migdzy artogratig czeska, polska a twzyck4, chociaz mozna zauwazyé pewne zwyczaje. lokalnc, Poly znacznie ezeScie} nit Cresi uiywali po a s2 dla gloski §, Czesi chetniej pisali ja przez podw6jne J lub 4. Eadyezanic natomiast ezgscie} wprowadzali avyczaje niemicckie, np. pisal § prewz. fh, © pract tz, € prec czh. Przyjrzyimy sig przykladom takiej pisowni, Ortogeatlie staroczeska i staropok zilustrujemy rownoleglym tckstem biblijaym (Gen 1 1-5), oba wedlug wydania Stanistawa Urbaiieryka (1909-2001) 1 Viacimira Kyasa (1917-1990): Biblia kre- lowe) Zofii (szarosepatacka). Wroclaw ~ Warszawa ~ Krakow 1965, oba z XV w. Tekst staroczeski pochodzi ze Starego Testanentu Cardy. Po. prave} stronie ten sam fragment 2 Bibl’ Swigrowaclawskie), drukowane} w 1715 ¢. pisowni, posrednia migdzy staroczesky a wspélezesng, Jest to przedruk 7 fOtogrufié starodruku 7a- mieszezone] w pracy: J. Merell, Bible v éeshyich zenich od nejstarsteh dob da soneasnosti, (Praha) 1956, Po prawej stronie staropolskiego fragmenta 7 Bibl hndlowej Zofii wen sam tekst w pisowni wspdlezesne} acy: “Tekst staroczeski Kapitola 1. Prwnj Kathy - Mogzislowy. U Potateze Stworzil buol nebe/ NA Positku ftwofil Bah Nebe/ y zemi Ale zemie byla nevziteéna a Zemi, Zemé pak byla net 4a prazdna, a tmy bieche na twafi vith a prizaisi/ a tmy byly propalli: a duch bozi znaffiefie nad! twa] propasti: a Duch Bozj (poginagi fie prwe knihy Moizielowi) 24 crit mewwzn + nso Testy Je nud wodami Y powiedic buoh Bud fwietlo. y ftwoFeno g% Jvietlo, A widiew buoh Swietlost de golt dobra. y rozdielil Jwietloft-ode ty ¥.nazwval gest Jwietloft dnem, a tmy noci: y uuczinien gest veczer, 1 zyitra den geden, Za: bedzie: mowa w Fir, Fi dS). W tek Tekst staropolski Poceynay() [ze pyrwe kfzggi Moylzefowi genes, W poezdteze bog Siworzyl nyebo yleemyo alye Szemya bil nyc~ ufrytecena a profna. aczmi ‘Yrack! bog. bod fzwyatlo, yilworzono fawyatlofzes avlarzal bog fawyatlofacz ylue gelt dobra. yroszdzclyl fewyatlofacz odeczmi ynazwal gelt Iawyatlofzez dnyem. aczmi noc). ezynyl wyeczyor alyutra dzeyn geden, (MEXX 1 ‘To ncheske kraloltwo ie pery- rowano iednemu HoJpodarowy kotory z yutlra ween vlefeche Ro- dnymatez, do io-/ go wynicze. A yak won Je Stymy Roboezeramy ziedna na /grifeh myttu na feheen, poffla won hich do woieie wynie A oto przyklad grnoludycki — tekst praysign’ mi jak pray tokseie popracdn 21532 r, Podobn w pisowni wspéitezesne}. ie XVIII w. obok regularnego é, 2, F wystepuje stare ff iment dolnoluzyeki to urywek z Nowego Testament M. Jakubi wendlfet fe nad wodami. ¥ Fokt Bh: Bud” fwétlo, A véineno gelt fwétlo. ¥ widel Bah feito Feby byle dobre: ¥ oxkdcit eto od temnollj. A ritzval Jivetho Dem a tmy Nowy: ¥ fra Je veter a gitro/ den yeven y, Ze W lekScie x XV w, pojawiay sig juz znaki diakrytycane, o ktOryeh ywanie obok pisowni zlozonc| (6 i ¢2, ¢ Bog stworzyl nivbo e ziemin byl a proana, i iziemig, wiyle byly na twarzy preepasei, a Duch Bofy na Swiecie (camiast spodziewanego ‘an, unosil sig) wad wos Track! Bog: bad? Swiatlo, I stworzano sviatlos A wirzal Bog swiatlose ide jest dobra. [ rozdzielit Swiallogé ode émy i nazwal jest Swiatlosé dniem a émy noe. T uezynil wieczor fz jutra dzief jeden, 2 1548 F, ‘To ajebjeske kralostwo je pe rowaano jednemu hospodarowi, kotory z jutra wen % bocerjow najimaé do jogo winice. A jak won se x yoni roboéerjami jedna nit prox k mytu na Ze4, poska won jieh do swojeje winice. esacran budziszytiskich 7 prawej strony ten sum fraginent Lmswo 25Ja pfchifaham Bohu aa Ja pfisaham Bohu a na- Schemu Neygnad-/ neySchemu Semu nejgnadnejsemnu Kayezu Knyert sof knjezu, knjezu Kraly Czefkom geho krali Zeskom jeho gnadie diediezuom/ gnadé (2) dédicuom (?) potomnym 4 wsicknym potomaym kealuom Czefkym/ kraluom (2) deskim, Burgermaifirn a Radyie thoho biirgermajstru a radé toho mésta BudySina wérny, po- slusny a poddany bejé, wednje @ w nocy. Aluzny a podany/ beyezieh wedne a wnowy. \dGw znaleZé mozna w odpowiednich wyborach starych teks- LG, ta. chrestomatiaeh (2 gr. zpnotouddeta ,chgé uccenia sig, ochota do nauk”) ‘Teksty staropolskie wydal np. Stefan Vetel-Wierezyriski (1886-1963), takze Witold “Taszyeki (1898-1979) 1 Wieslaw Wyuna oriz Wojeiech Ryszard Rzepka, staro- ezeskie Heinrich Kunstmann, a u nas Ewa i Janusz Siatkowsey, staroluiyyckie Heinz Schuster-Sewe, a réAnych jgzykéw slowiadskich 'T. Lehr-Splawiiski (1891-1965) Pisownin zlozona dotarla ke do Slowian poludniowyeh. Obserwujemy ja zaardyeno w (ekstach staroslowenskich, jak i starochorwackieh. Dla pelo: prayjrayimy sig fragmentom tekstéw x tych terendw. ‘Oto starosloweriski tekst Ojeze nase, zapisany w drugie} polowie XIV w. w pisow- ni zlozone} (wedlug wydania w chrestomatii Jozego Toporisi¢a) ‘Oth nas hyr J wnebeffich po-hvet chen body twoye yone pridi bogasfw voye ody wolu twoya kakor waebeflich yno nalemly. Kruch nals wledanny day nam dannads yno odpuii nam dalge nafle kakor yno my odpuliehamo nafien daly om yno nafs ne wuppellay wednero yilkulbo le nak rely od fega amen. Powstajaey w XVI w, slowesski jgzyk literacki poslugiwal sig pisownig zlozona, Ljgty w pewne normy praez Adama Bohoriga (ok. 152-1598), autora pierwsze) pramatyki slowerskie} z 1584 r. Pisownia ta, 2, practrwak W 2889+ tizie do polowy XIX w., wyparta przez nowy, weorowang ma chorwackie} gajicy. Oto prayklad 2 Bibiii Dalinatina, 2 kurty deukowane} w 1580 r., wedlug fotogralli caumieszezone} w ksiyice: F. Ramovs, Zbrano defo, Ljubljana 1971, s. 143. Obok {on sm Cekst w pisowni wspélezesne, do ktOrej wprowadzono stosowany w slow- nikach ak dhugiego rosngeego akeentu nad o 1¢ ze wagled na wystepujacy tt ng dialektaling 6 = a, € = ef PERVE BVOVE MOSESSOVE, GENE: IMENOVAne, Iudouski Bresbith, 1. CAPITVE V Suzhetki ie Bug stvaril Nebu inu Semlo, Inv Semla ie bila posta tar prasna, imu ie ilu tema na Globokosti in Duh Boshij ie Ieital nad Vod: Wigks2a lose proykt Pive bukve Mojze¥ove, Genesis imenovane, judovski Brest L. kapitul V zatétki je Bog stvaril neb6 ind zemljo. Ind zemlja je pusta tar prazna, ind je bild lemné na globokosti, iné Duh Bogji je Iétal nad vodani 26 CAE PURSLA + SMO LTERSTY INu Bug ie rekul: Bodi Luzh. Ing ie bila Luzh. Inu Bug ie i Luvzh, de ie bila dobra. ‘Tedai ie Bug reslozhil Luzi od Temme, inu ie Luzh imeno: vval Dan, inu Temmo Nuzh, Inu is vezhera inu jutra bil pervi Dan. In6 Bog je rekal: bod Lue Ing je bila lué. Ind Bog je vidil lué, de je bila dob ‘Tedaj je Bog rez od teme, ind je lué imeno val din, ind temo n6é. In6 je iz vetera ind jutea bil prvi dan W takig} zlozonej pisowni utrwalil swoje nazwisko znakomity sloweniski slawista XIX w,, Franz Miklosich (1813-1891; w pisowni wspélezesnej Frane Miklosig) Pisownig starochorwacky wkazuje fragment poematu Judita, drukowanego w Wenegji w 1521 r. Jego autor, Marko Marulié (1450-1524), pierwszy chorwacki poets piszacy dialektem czakuwskim, pochodzil ze Splitu. Tekst oryginalny pods jemy na podstawie fotogralii zamieszezone| w zagracbskim wydaniu poenacu 2 1950 r, transkrypejg wspolevesna wedlug tego? wydania, Teks ww pisowni starochorwackie) Chgnige Marcha Marulichia Iplichianina/ wehih Je wzdarzi Moria od Sete ludite w Soest libri razdigle allan boziu poéignu. Libro paruo. DICHE Ter huaglenia/ preffetoi luditi Smina ge Stuorclajia"/ hochiu gouorit Zatochiu moliti/ Boze tuoi Juitlolt/ Nehtimi chratiti/ w tom punu mist Tis on chi da ehripost/ STachomu dilu gne. 1 gne chipu lipost/ Jpoéteniem cit ‘Ti pont fad mene/ tacho ir napraui Tazich da pomene/ ex mifal pripraui. Lier In ak svat ‘Ten sam tekst w pisowni wspélezesne} Knjige Marks Maruliéa Spliganina, u kik se wzdrii Istorija od svete Judite u Sest libri ruzdilje- na na slavu BoZju poginju, Libro prvo. Dike ter hvaljen’ja presvetoj Juditi, smiina nje stvoren'ja hoéu govoritis zalo Cu moliti, Boze, ivoju svitlost, inti mi kratiti v tom punw milost on, ki da kripost svakomu dilu nje i nje kipw lipost s potten'jem ist ti poni sad mene (ako jur nupravi, jazik da omenc, &a misal pri treo 27Wear. 7 rozwojem pisowni zlozone) zmienia sig kde roxzaj pismna. Minuskula prze- chodzi'w gotyk. Pismem gotyckim pisany jest w nas juz tay. Psalter floriviski, rekopis 2 kovica XLV w. Prayklad staropolskiego rekopismiennezo gotyku ukazuje 19s. 3, Latwie} zrozumiemy, jak wiclkie trucnoset musicli pokonaé sredniowiecani pisarze, by dostosowaé pismo lacifiskie do potrzcb jgzykOw slowintskich, gdy prryirymy sig dwdm wersjom polahskiego tekstu Ojéze masz, zapisanym w drugic) polowie XVIILw. przez, amatordw-folklorystow, nieznajgeyeh Zane} slowiaiskic} ortograli, Jest (0 preedruk % Clrestomatil slowiariskiej ‘Tadeusea Lehra-Splawiti- idee oa Tron tccowror trey ah fecal 0 Main Heaufe oding | morass aco tive) sf, Porro om: wen ween Sramron teri nation PY bem ber Gti nin J, weveputicr Ria bots xtaveage! Hi sotnvordeny nrebyetienv ares A, 9 naaeda Prt bab] ye Den og agar wi ‘wnede or uo huniteha asf ftcawnrecatou roves no, int bas auptotr rie tt aban rete eins ‘eqn Faso ae uondade A pupewe net wand yaerw we mre hero re Seam sor ey fesse hc bar beto {insects freee orton ep fu yrs one mi free bor aa tne pat ae ee era 9 yoiamdt oh dea | eo cin re ert Soorfuarenpe pres: trol fuoreartynablenrpnt | | aa a at eee EAT ‘y onpens yuo twppasto rnadzctl, / N/7cicats sch on natouegne f) Ytenerema ver yeeet in | pe Viton ork aks rato fag ern rere Thuoutine npuenesat eure roars on nee cig | for agnor rie Soe Hoe ire Ne Aealeptor oro | Gn aor aor PEI. eresetooy oc gabe ston wee gay \ nye stuo OAT eet} fyber cum niche bate, t ate Ro et te yng og) fyung yruiavdng shore A Mabe fy hotlerearaten TH ot no ee Dy Ameaetce rece] Fe Vea re { dewae tgerocye aba in etn, er rain tan ce varenc cee | Seeman warewmarates, Herska iN thir tincao prarredtenp geal mofye f auapecergye ob Dae anaes 8 Pan LF mG nis ‘4 4 ss ar ’ 3 a yee cers 17) &, ns LET ys. 3. Poentek staropolskie) Ml kt Zoi, psi) gorykiem, 28 Cans WZ» PMOL TISIY skiogo (cz. Hl, Krakéw 1950, s, 229), Podobnie jak tam, wierse gory ukiwale pisovnig oryginalnego zapisu, wiersz dolny (pisany kursyws) prezentuje interpret Ge fonetyeeny T. Lehra-Splawiiskiego. Tekst | Noos lolga atta jis wannew®, geljona wardatt nas Pol’ 140 ti jis v8 nebi, alla virda aio) ai mank, ka nom kumm (Rigg, ci Wilje neke bung te ina, kd nor kom dja) ria, (ja) viifa mex bdo kak... dak noosim, noos daglitja Seeibe dak... ans, kak ... tok no zim(a), nos(a) daglit’a st'diba doj ... dd rnoosip dv... kukma noos du Soneitz perdodim, nso ciin( da), Rak mai nda. ddyzndteo perdddei, ni... noos Waversocking ... noom witung skef deta hice mas va versOking .. morn wit Sayeta, Tekst 2: Nase Wadler, ta toy iss wa Nebisgiy, Sjungta woarda dso Val, tt 10 jis vib nobis, Gta viitla cima, tia Rik komma, tia willia schinydt, kak wa ‘9 Siri, kak vb lanneisna Stgeiba nebisii, (Ok ake no zinia, ndso vesadanésna svdibe déy. nam dans. Un wittendoy nom ndsse dj nom danas, Un vilidéj nom ndso grea tak moi willedogime ndssem gresnarim, ni bringoy nis kat war vinddjéma ndsiin grisnartin, wi bringd) wos kit ware sikénye, tay Iosody NOs wit wissOkak chaudak, Amen. sikdila, taj lbsa) nos wiit vesdkag xdydag, Amen. 5. Reformy XV wieku: Hus i Parkoszowic, ‘Zoany czeski dzialacz i reformator religijny i spoleczny, Mistrz Jan Hus (1369-1415), zajal sig tez uporzgdkowaniem nicwygodne} i nickonsckwentne] pisowni zlozone). W 1411 lub 1412 r. napisal rozprawe 0 ortogratit ezeskie}: Onhographia Bohemica. Zaproponowal w nie) reformg ~ mofna by powiedzicé rewolucyjng ~ systemu graficznego, dla klérej nie bylo weoru w Gwezesne} Europic: ‘zamiast pisowni zlozonej ~ pisownig diakrytyeznq, zamiast kombinagji kilku liter = litery pojedyneze ze znakami diaktrytycznymi (pr. duexpreixds, 1 niajgey”). Dla odréznienia dwoch pokrewnych spélglosek, ap. 2 04 2,11 o4 i, Lod Titd. Hus wprowadzil kropkg nad literg, oznaczajaea gloskg brzmigey inaczc| ni po lacinie ~ taki, jaka mamy do dzié w polski 2 (nazywal ja po lacinie prnctus rotundlus), 2 dla odrGznienin dwoch pokrewnyeh samoglosek: dlugie} # keGtkie} = kong kreske, Taka gracilis vinule eznacz: i krdtkie a. System ortograficzny Husa dl hn dlugosé samogloski, np. dlugie 10 wspokzawodniczyl z ustepujyey