architektura pamici wtwrczoci filmowej piera paolo pasoliniego

WYNIKI BADA PIECW KAFLOWYCH WDOMACH WIEJSKICH

W GMINACH SIEMIATYCZE IDOBRZYNIEWO DUE
Marta Daniszewska

Studentka Wydziau Architektury Politechniki Biaostockiej, ul. O. Sosnowskiego 11, 15-893 Biaystok
E-mail: marta.daniszewska@wp.pl

THE RESULTS OF TILE STOVES RESEARCH IN COUNTRY HOUSES IN COMMUNES SIEMIATYCZE

AND DOBRZYNIEWO DUZE

Abstract
Inventory drawings of country cottages in communes Dobrzyniewo Due and Siemiatycze, N-E Poland, have been made
and used for the consecutive examination of vernacular chimney-stove systems in these cottages. Five case studies have
been examined. The research resulted with the conclusion about the key role of aheating system in avernacular country
house in the region: chimney-stove systems organized the layout of house, determined its function and use, and become
the most important symbolic place, namely, the heart of ahome. Nowadays, those systems are not only the significant
part of local culture but they also provide the knowledge for some contemporary stove-fitting technologies.

Streszczenie
W artykule przedstawiono czciowe inwentaryzacje domw wiejskich w gminach Siemiatycze i Dobrzyniewo Due,
aprzede wszystkim badania ich systemw kominowo-piecowych. Zapis graficzny poszczeglnych obiektw ujawnia in-
teresujc, aprzy tym skomplikowan budow tych systemw, zwaszcza za ich podstawowych czci, to jest piecw
kaflowych. Zprzeprowadzonych bada inwentaryzacyjnych wyprowadzono wniosek, i rozbudowane systemy grzewcze
nadal determinuj rozplanowanie ifunkcjonowanie tradycyjnego domu wiejskiego na Podlasiu, jednoczenie pozostajc
jego symbolicznym sercem. Obecnie stanowi one nie tylko spucizn kultury lokalnej, ale rwnie skarbnic wiedzy doty-
czcej dawnej techniki zduskiej, dzisiaj niekiedy przywracanej wnowoczesnych rozwizaniach grzewczych.

Keywords: chimneys; chimney-stove systems; tile stoves; stove tiles

Sowa kluczowe: komin; system kominowo-piecowy; palenisko; kafle

WPROWADZENIE

Podczas ekspedycji badawczej wdniach 23-24 W artykule przedstawiono uzyskane informacje

lipca 2014 roku przeprowadzono badania terenowe
wgminach Dobrzyniewo Due iSiemiatycze na terenie
wojewdztwa podlaskiego. W rezultacie opracowano
inwentaryzacje piciu tradycyjnych domw wiejskich,
azwaszcza najdokadniej ich systemw piecowo-
kominowych. Kady zbudynkw posiada rozbudowa-
ny system kominowo-piecowy, ktrego struktura wyda-
je si interesujca poznawczo na tle aktualnej wiedzy
oarchitektoniczno-kulturowych wartociach wytworw
tradycyjnej techniki zduskiej na Podlasiu1.
i materiay w postaci tabelarycznej i graficznej w celu
moliwie najbardziej czytelnego zaprezentowania spe-
cyfiki (w tym caociowej struktury) systemw komi-
nowo-piecowych, take w kontekcie rozplanowania
badanych domw. Informacje te s generalnie trudne
do uzyskania ze wzgldu na fakt, e niektre elemen-
ty systemw s widoczne dopiero na strychu domw
wiejskich, gdzie trudno uzyska zgod wacicieli na
wstp.

ARCHITECTURAE et ARTIBUS - 3/2015 15

 M. DANISZEWSKA

Warto pamita, e na podlaskiej wsi piece rzad-
ko stawia gospodarz, zwykle za by to zdun, zwany
tu mularzem, bdcy przedstawicielem swego rodza-
ju elity rzemielniczej, najlepiej obeznanej z wernaku-
larnymi technikami budowlanymi. wiadomo tego
faktu ma pewne znaczenie w majcym dug histori
sporze oto, czy ludowe budownictwo zaliczy do ar-
chitektury (wydzielajc w lad za anglosask tradycj
naukow kategori architektury wernakularnej - verna-
cular architecture), czy te usun poza nawias archi-
tektury izaliczy po prostu do sfery kultury materialnej.
Ot to wanie twrczo architektoniczno-zduska
owych mularzy bya swego rodzaju pomostem pomi-
dzy obiema sferami sfer architektury isfer kultury
materialnej. Wytwory tej twrczoci wiejskich mularzy
ujmuj dzi rozbudowaniem iskomplikowaniem, ale te
niekiedy swoist elegancj, optymalnoci ipiknem.
Poniej opisano poszczeglne przykady.
1. DOM NR 16 WE WSI NURCZYK
Oglna charakterystyka:
data budowy: 1965;
wymiary domu: 8 m x 6 m;
pomieszczenia: sie, kuchnia, 3 izby, azienka
ztoalet;
dach symetryczny, dwuspadowy, komin prze-
chodzcy centralnie przez kalenic.
Oglna charakterystyka ipodstawowe para-
metry systemu kominowo-piecowego:
wymiary oglne: 2 m x 6 m;
powierzchnia zabudowy: 3,29 m2;
liczba palenisk: 2;
elementy systemu kominowo-piecowego:
kuchenka piecowa wraz z paleniskiem: ko-
mora paleniskowa, komora popielnikowa, ko-
mora piekarska (ryc. 2);
cianwka2 odchodzca od gwnego pieca,
fizyczka3 wraz zkomor paleniskow ipopiel-
nikow (ryc. 3), poczona z kominem lea-
kiem (ryc. 4),
dodatkowe elementy: wdzarnia, leajka4,
schowek;
oblicowanie: kwadratele5 piecowe o wymiarach
19 cm x 11,5 cm;
komin: nadwieszany6 na drewnianych belkach stro-
pu, wkominie przewd dymowy 25 cm x 25 cm;
kanay wentylacyjne wszybrach pod okapem.
Uwagi:
w pniejszych latach do domu dobudowano
dodatkowy segment od strony poudniowej; peni
on dzi funkcj kuchni letniej oraz sieni, adawna
sie zkuchni peni tylko t drug funkcj;
dom ma rozbudowany system piecowo-komi-
nowy.

Ryc. 1. Schemat budowy systemu kominowo-piecowego uwidoczniony wbryle domu nr 16; oprac. autorka, czerwiec 2015
Fig. 1. Diagram representing the structure of chimney-stove system in house no. 16; developed by the author, June 2015

16 ARCHITECTURAE et ARTIBUS - 3/2015

 architektura pamici wtwrczoci filmowej piera paolo pasoliniego

Ryc. 2

Ryc. 4

Ryc. 3

Ryc. 2. Kuchenka piecowa wraz zpaleniskiem wdomu nr 16 - na schemacie jako fotografia nr 1; fot. autorka, lipiec 2014
Fig. 2. Cookstove with fireplace in house no. 16 - on diagram presented as photography no.1; photo by the author, July 2014

Ryc. 3. Fizyczka wdomu nr 16 - na schemacie jako fotografia nr 2; fot. autorka, lipiec 2014
Fig. 3. Fizyczka in house no. 16 - on diagram presented as photography no.2; photo by the author, July 2014

Ryc. 4. Wikszy leak wdomu nr 16 - na schemacie jako fotografia nr 3; fot. autorka, lipiec 2014
Fig. 4. Bigger horizontal chimney channel in house no. 16 - on diagram presented as photography No.3; photo by the author, July 2014

1
Kontekst naukowy przedstawiono w wykazie literatury. Najbardziej aktualna praca, pokrewna tematycznie, to: B. Drgowska, S. Drozdo-
wicz, P. Ferdyn i J. Szewczyk (2015), Nowe wyniki bada systemw piecowo-kominowych z drugiej poowy XX wieku w wiejskich domach
gminy Michaowo (The recent studies on stove systems, dated back to the 2nd half of the 20th century, in vernacular houses in Michaowo
commune, N-E Poland), Architecturae et Artibus nr 23, vol. 15 (1/2015), s. 10-24.
2
cianwka to piec grzewczy sytuowany zazwyczaj tak, aby uzupenia cz cian dzielcych mieszkanie na poszczeglne pomieszczenia
lub strefy, czsto czony z piecem kuchennym.
3
Fizyczka albo inaczej piec fizyczny to piec grzewczy z wasnym paleniskiem, zwykle majcy form supka, stawiany niezalenie od gw-
nego pieca wielofunkcyjnego.
4
Termin uywany w potocznej gwarze wiejskiej: przypiecowa awa ogrzewajca si na swej powierzchni dziki znajdujcym si wewntrz
kanaom dymowym. Z kolei leak, to poziomy lub pochylony przewd dymowy.
5
Kwadratel to kafel o wymiarach lica ok. 13x21cm.
6
Komin bez fundamentw. Stawiano go na belkach stropowych na strychu, a jego bezporedni podwalin byy bardzo grube deski
lece rwnolegle obok siebie na belkach stropowych, czasami oblepione dodatkow warstw gliny.

ARCHITECTURAE et ARTIBUS - 3/2015 17

 M. DANISZEWSKA

2. DOM NR 9 WE WSI NURCZYK starsza fizyczka (przed dobudow) posiada

Oglna charakterystyka:
data budowy: 1930;
data dobudowy czci domu: 1985;
wymiary domu przed dobudowaniem: 6 m x 6
m;
wymiary domy po dobudowaniu: 9 m x 6 m;
pomieszczenia: sie, kuchnia, 4 izby;
dach symetryczny, dwuspadowy, komin prze-
chodzcy centralnie przez kalenic.
Oglna charakterystyka ipodstawowe para-
metry systemu kominowo-piecowego:
wymiary oglne: 2 m x 5 m;
powierzchnia zabudowy: 2,9 m2;
liczba palenisk: 3;
elementy systemu kominowo-piecowego:
kuchenka piecowa wraz z paleniskiem: ko-
mora paleniskowa, komora popielnikowa, ko-
mora piekarska,
cianwka odchodzca od gwnego pieca
2 fizyczki, kada zkomor paleniskow ipo-
pielnikow, poczone z kominem leakami,
dodatkowo komor piekarsk;
oblicowanie: kwadratele piecowe o wymiarach
19 cm x 11,5 cm;
komin: nadwieszany na drewnianych belkach
stropu, wkominie przewd dymowy 25 cm x 25
cm;
kanay wentylacyjne wszybrach pod okapem.
Uwagi:
do budowy domu wykorzystano podkady kole-
jowe istare pale dbowe;
w pniejszych latach do domu dobudowano
nowy segment od strony zachodniej; wten spo-
sb dawna sie peni funkcj izby, awdobudo-
wanej czci mieci si dodatkowa izba oraz sie;
w nowo dobudowanej izbie przyczono nowy
element grzewczy fizyczk, reszta pomieszcze
iich funkcje pozostay bez zmian;
dom ma rozbudowany system piecowo-kaflo-
wy: dobudowane kolejne czci instalacji grzew-
czej, fizyczki; wprzeszoci korzystano te zw-
dzarni.

Ryc. 5. Schemat budowy systemu kominowo-piecowego uwidoczniony wbryle domu nr 9; oprac. autorka, czerwiec 2015
Fig. 5. Diagram representing the structure of chimney-stove system in house no. 9; developed by the author, June 2015

18 ARCHITECTURAE et ARTIBUS - 3/2015

 WYNIKI BADA PIECW KAFLOWYCH W DOMACH WIEJSKICH W GMINACH SIEMIATYCZE I DOBRZYNIEWO DUE

3. DOM NR 11 WE WSI NURCZYK cianwka odchodzca od gwnego pieca

Oglna charakterystyka: fizyczka wraz zkomor paleniskow ipopiel-
data budowy: 1965; nikow, ktra posiada dodatkowo komor
wymiary domu: 8 m x 6 m; piekarsk, poczona z kominem leakiem
pomieszczenia: sie, kuchnia, 3 izby, azienka (ryc. 7)
ztoalet, ganek; dodatkowe elementy: wdzarnia;
dach symetryczny, dwuspadowy, komin prze- oblicowanie: kwadratele piecowe o wymiarach
chodzcy centralnie przez kalenic. 19 cm x 11,5 cm;
komin: na fundamencie, wkominie przewd dy-
Oglna charakterystyka ipodstawowe para- mowy 25 cm x 25 cm;
metry systemu kominowo-piecowego: kanay wentylacyjne wszybrach pod okapem.
wymiary oglne: 2 m x 5 m;
powierzchnia zabudowy: 3,9 m2; Uwagi:
liczba palenisk: 2; w pniejszych latach do domu dobudowano
elementy systemu kominowo-piecowego: dodatkowy segment od strony poudniowej - pe-
kuchenka piecowa wraz z paleniskiem: ko- ni on funkcj sieni, ganku oraz azienki ztoalet;
mora paleniskowa, komora popielnikowa, ko- wten sposb dawna sie zkuchni peni tylko t
mora piekarska drug funkcj ;
dom ma rozbudowany system piecowo-kaflowy.

Ryc. 6. Schemat budowy systemu kominowo-piecowego uwidoczniony wbryle domu nr 11; oprac. autorka, czerwiec 2015
Fig. 6. Diagram representing the structure of chimney-stove system in house no. 11; developed by the author, June 2015

ARCHITECTURAE et ARTIBUS - 3/2015 19

 M. DANISZEWSKA

4. DOM NR 10 WE WSI BORSUKWKA

Oglna charakterystyka:
Ryc. 7. Leak
zkominem data budowy:1950;
wdomu nr 11 - wymiary domu: 8 m x 6 m;
na schemacie pomieszczenia: sie, kuchnia, 2 izby, azienka
jako fotografia
nr 4; fot. autorka,
ztoalet, ganek;
lipiec 2014 dach symetryczny, dwuspadowy, komin prze-
Fig. 7. Horizontal chodzcy centralnie przez kalenic.
chimney channel
with chimney in
house no. 11 - on Oglna charakterystyka ipodstawowe para-
diagram presen- metry systemu kominowo-piecowego:
ted as photogra-
wymiary oglne: 1 m x 5 m;
phy no.4; photo-
graphy by author, powierzchnia zabudowy: 2,8 m2;
July 2014 liczba palenisk: 2;
elementy systemu kominowo-piecowego:
kuchenka piecowa wraz z paleniskiem: ko-
mora paleniskowa, komora popielnikowa, ko-
mora piekarska,
cianwka odchodzca od gwnego pieca,
fizyczka wraz zkomor paleniskow ipopiel-
nikow, poczona zkominem leakiem;
oblicowanie: kwadratele piecowe o wymiarach
19 cm x 11,5 cm;
komin: na fundamencie, wkominie przewd dy-
mowy 25 cm x 25 cm;
kanay wentylacyjne wszybrach pod okapem.

Ryc. 8. Schemat budowy systemu kominowo-piecowego uwidoczniony wbryle domu nr 10; oprac. autorka, czerwiec 2015
Fig. 8. Diagram representing the structure of chimney-stove system in house no. 10; developed by the author, June 2015

20 ARCHITECTURAE et ARTIBUS - 3/2015

 WYNIKI BADA PIECW KAFLOWYCH W DOMACH WIEJSKICH W GMINACH SIEMIATYCZE I DOBRZYNIEWO DUE

5. DOM NR 7 WMIEJSCOWOCI cianwka odchodzca od gwnego pieca,

NURZEC STACJA piec fizyczny: komora paleniskowa ipopielni-
Oglna charakterystyka (przed dobudowa- kowa, poczona zkominem przez kana dy-
niem nowej czci budynku): mowy wcianie, brak okapu;
data budowy: 1963; oblicowanie: kwadratele piecowe o wymiarach
wymiary domu: 8,5 m x 9,5 m; 19 cm x 11,5 cm;
pomieszczenia: sie, kuchnia, 3 izby, azienka komin: na fundamencie, wkominie 3 przewody:
ztoalet; w centrum dymowy 14 cm x 20 cm oraz dwa
dach symetryczny, dwuspadowy, komin prze- wentylacyjne po bokach 14 cm x 14 cm.
chodzcy centralnie przez kalenic.
Uwagi:
Oglna charakterystyka ipodstawowe para- w pniejszych latach do domu dobudowano
metry systemu kominowo-piecowego: nowy segment od strony wschodniej - w ten
wymiary oglne: 1 m x 3 m; sposb dawna sie jest czciowo przeniesiona
powierzchnia zabudowy: 1,95 m2; jej funkcj peni obecny wiatroap, za reszta po-
liczna palenisk: 2; mieszcze iich funkcje pozostay bez zmian;
elementy systemu kominowo-piecowego: dom nie ma ju rozbudowanego systemu pieco-
kuchenka piecowa wraz z paleniskiem: ko- wo-kaflowego z uwagi na wtrn przebudow
mora paleniskowa, komora popielnikowa, ko- instalacji grzewczej.
mora piekarska,

Ryc. 9. Schemat budowy systemu kominowo-piecowego uwidoczniony wbryle domu nr 7; oprac. autorka, czerwiec 2015
Fig. 9. Diagram representing the structure of chimney-stove system in house no. 7; developed by the author, June 2015

ARCHITECTURAE et ARTIBUS - 3/2015 21

 M. DANISZEWSKA

Poniej przedstawiono tabel zawierajc podstawowe informacje na temat badanych systemw

kominowo-piecowych.

Tab. 1. Zbiorcze dane na temat badanych systemw

Tab. 1. Complex data about analyzed systems

System piecowo-kominowy

Numer domu Rok budowy Wymiary Powierzchnia Komin - Liczba Liczba

oglne (m) zabudowy (m2) posadowienie palenisk leakw
16 1965 2x6 3,29 nadwieszany 2 2
9 1930 2x5 2,9 nadwieszany 3 3
11 1965 2x5 3,9 na fundamencie 2 1
10 1950 1x5 2,8 na fundamencie 2 1
7 1963 1x3 1,95 na fundamencie 2 0

rdo: oprac. wasne.

Source: developed by the author.

WNIOSKI

Wykonane badania inwentaryzacyjne potwier-
dziy dostrzeon przez innych badaczy7 istotn rol
piecw kaflowych wksztatowaniu rozplanowania, pro-
gramu funkcjonalnego iwewntrznej aranacji domw
wiejskich Podlasia. W kadym zbadanym tu miesz-
kaniu gwny piec kaflowy znajduje si mniej wicej
wgeometrycznym centrum budynku, zkominem prze-
chodzcym centralnie przez kalenic dachu, cay za
system kominowo-piecowy wkadym zdomw dzieli
przestrze wewntrz domu na poszczeglne strefy
funkcjonalne, odpowiadajce na og poszczeglnym
pomieszczeniom. Funkcjonalnie najwaniejsz stref
domu okazuje si kuchnia z dominujcym w niej pie-
cem wielofunkcyjnym. Kuchnia peni funkcj gocinn,
jest pierwszym pomieszczeniem, do ktrego wchodzi
si zsieni. Dziki swej wielofunkcyjnoci, centralnemu
pooeniu na tle rozplanowania domu i znaczeniu dla
caej rodziny, to wanie kuchnia zdominujcym wniej
piecem stanowi serce domu.
LITERATURA
1. Drgowska B. i in. (2015), Nowe wyniki bada
systemw piecowo-kominowych zdrugiej poowy XX
wieku w wiejskich domach gminy Michaowo (The
recent studies on stove systems, dated back to the
2nd half of the 20th century, in vernacular houses in
Michaowo commune, N-E Poland), Architecturae et
Artibus nr 23, vol. 15 (1/2015), wedug kopii cyfrowej
dostpnej online w: http://wa.pb.edu.pl/Numer23--
1-2015.html, dostp 01.07.2015.
2. Szewczyk J. (2011), Piec i komin w tradycyjnym
budownictwie ludowym Podlasia, Oficyna
Wydawnicza Politechniki Biaostockiej, Biaystok.
3. Szewczyk J. (2012), Piec ceglano-kaflowy we
wspczesnym domu, Oficyna Wydawnicza
Politechniki Biaostockiej, Biaystok.

7
J. Szewczyk (2011), Piec i komin w tradycyjnym budownictwie ludowym Podlasia, Oficyna Wydawnicza Politechniki Biaostockiej, Biay-
stok.

22 ARCHITECTURAE et ARTIBUS - 3/2015