Ekonomicznych Problemach Turystyki ZN - 383

Rada Wydawnicza
Stanisaw Czepita, Maria Czerepaniak-Walczak, Inga Iwasiw

Ewa Kpczyska, Danuta Kopyciska, Piotr Kraso
Andrzej Offmaski, Aleksander Panasiuk, Andrzej Witkowski
Mirosaw Rutkowski przewodniczcy
Edward Wodarczyk przewodniczcy Senackiej Komisji ds. Wydawnictw
Janusz Houbasz redaktor naczelny Wydawnictwa Naukowego
Rada programowa
dr hab. prof. AWF S. Bosiacki, dr prof. WSTiH J. Gospodarek,
dr hab. prof. AWF B. Marciszewska, dr B. Meyer,
dr hab. prof. PB K. Michaowski, dr hab. prof. US A. Panasiuk,
prof. zw. dr hab. A. Rapacz
Recenzenci
dr hab. prof. AWF Stefan Bosiacki, dr hab. prof. US Aleksander Panasiuk,
prof. zw. dr hab. Andrzej Rapacz, prof. dr hab. Jan Sikora
Redaktor naukowy
dr Beata Meyer
Redaktor Wydawnictwa
Joanna Daman
Korektor
Renata Bacik
Skad komputerowy
Halina Lipiec
Copyright by Uniwersytet Szczeciski, Szczecin 2005
ISSN 1640-6818
ISSN 1644-0501
WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECISKIEGO

Wydanie I. Ark. wyd. 10,0. Ark. druk. 13,5. Format B5.
USPol 12/2005
SPIS TRECI
WSTP .................................................................................................... 5
KATARZYNA BEDNAREK Sposoby aktywizacji wsi poprzez agro-

turystyk .......................................................................................... 7
PIOTR GRYSZEL, DARIA E. JAREMEN, ELBIETA NAWROCKA
Regionalna polityka turystyczna na pograniczu polsko-nie-
miecko-czeskim .............................................................................. 17
IRENEUSZ JAWISKI Turystyka w Narodowym planie rozwoju ... 29
AGNIESZKA LEWANDOWSKA Uwarunkowania prawne funkcjo-
nowania uzdrowisk w Polsce .......................................................... 43
TOMASZ ARKADIUSZ ABUZ Opinie uczestnikw turystyki nad-
morskiej na temat walorw przyrodniczych wybrzea.................... 59
KRZYSZTOF MAACHOWSKI Rola i znaczenie turystyki kongre-
sowej ................................................................................................ 75
BEATA MEYER Tworzenie i rnicowanie przestrzeni turystycznej . 83
KAZIMIERZ MICHAOWSKI Rola i znaczenie markowych produk-
tw turystycznych w rozwoju regionw ......................................... 99
DAWID MILEWSKI Problemy regionalnego rozwoju spoeczno-
-gospodarczego a turystyka. Wybrane aspekty ............................... 117
ALEKSANDER PANASIUK Poszukiwanie markowych produktw
turystycznych wojewdztwa zachodniopomorskiego...................... 137
DANIEL SZOSTAK Wewntrzne systemy rezerwacji komputerowej
w zarzdzaniu przedsibiorstwem hotelarskim................................ 149
PIOTR SZCZYPA Moliwoci wykorzystania budetu rodkw
pieninych gospodarstwa rolnego w agroturystyce ....................... 163
JOANNA NIADEK Dystrybucja produktu turystycznego ................. 171
ANNA TOKARZ Znaczenie stowarzysze turystycznych i orodkw
doradztwa rolniczego w rozwijaniu turystyki wiejskiej ................. 183
4
ANDRZEJ WARTECKI Logistyczne aspekty dziaalnoci przedsi-

biorstwa przewozowego specjalizujcego si w organizowaniu
turystyki morskiej ........................................................................... 193
ROMUALD ZIKOWSKI Rozwj usug informacyjnych w tury-
styce na przykadzie wojewdztwa podlaskiego ............................. 203
WSTP
Zeszyty Naukowe z serii Ekonomiczne Problemy Turystyki prezentuj

zagadnienia zwizane z dziaalnoci sektora turystycznego. Ze wzgldu na
zoono i rnorodno zagadnie, wicych si z turystyk, jej przyczynami
i konsekwencjami, prowadzone badania maj charakter interdyscyplinarny.
Odzwierciedleniem tego jest zrnicowana problematyka prac zawartych
w Ekonomicznych Problemach Turystyki nr 4, bdcych kontynuacj czci
wczeniejszych. Wrd prezentowanych zagadnie przewaaj kwestie regio-
nalnych uwarunkowa rozwoju i funkcjonowania turystyki, istotny udzia maj
take prace dotyczce agroturystyki. W zeszycie znajduj si rwnie interesu-
jce artykuy dotyczce funkcjonowania przedsibiorstw turystycznych oraz
obsugi ruchu turystycznego z uwzgldnieniem usug finansowych i informacji.
Beata Meyer
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECISKIEGO
NR 383 EKONOMICZNE PROBLEMY TURYSTYKI NR 4 2004
KATARZYNA BEDNAREK
Uniwersytet Szczeciski
SPOSOBY AKTYWIZACJI WSI POPRZEZ AGROTURYSTYK
W obecnej sytuacji spoeczno-ekonomicznej naszego kraju, kiedy gmin nie

sta na przeprowadzenie znacznych inwestycji o charakterze turystycznym,
suszne wydaje si podejmowanie dziaa raczej o charakterze organizacyjnym,
anieli inwestycyjnym. Taka dziaalno wymaga jednak przebudowy wia-
domoci turystycznej wiejskiej spoecznoci, gdy czsto sami rolnicy nie
dostrzegaj wartoci rekreacyjnych swoich posiadoci czy najbliszej okolicy.
Utar si pogld, e rozwj turystyki na terenach wiejskich jest determinowany
wystpowaniem odpowiednich walorw turystycznych, jak klimat, las, woda,
zabytki, tradycje. Obecnie, w warunkach postpujcej urbanizacji mona uzna,
e kada przestrze niezagroona ekologicznie moe by terenem turystyki
i wypoczynku. Z wielu walorw turystycznych tylko jeden, np. las, woda, spo-
kj lub posiadanie na wsi krewnych, moe by czynnikiem decydujcym o wy-
borze terenu pod kameralny i rodzinny wypoczynek. Tak te turystyk propo-
nuje si rozwija w rodowisku wiejskim, a wic o charakterze rodzinnym, in-
dywidualnym, ewentualnie wraz z przyjacimi i znajomymi, czyli rozproszon,
(nie masow, nie intensywn), zgodn z zasadami ekologii, opart na dziaalno-
ci wypoczynkowej na wieym powietrzu, w otoczeniu naturalnego krajobra-
zu, w formie pobytu u siebie, w formie pieszych, kolarskich czy innych w-
drwek, a take uprawiania sportw i zamiowa. Trend ten powinni w por
zrozumie przede wszystkim mieszkacy wsi. Musz oni pozna najprostsze
organizacyjne rodki i metody mobilizujce lokaln spoeczno do prowadze-
8 Katarzyna Bednarek
nia dziaalnoci agroturystycznej w swojej wsi, gospodarstwie, gminie, ukie-

runkowujc j na zysk przy minimalnych nakadach finansowych.
Metody aktywizacji mona rozpatrywa wedug nastpujcych kierunkw
dziaania:
ksztatowanie wiadomoci turystycznej mieszkacw wsi;
ksztatowanie odpowiedniego wizerunku wsi i jej zagospodarowania tu-
rystyczno-wypoczynkowego;
wzrost roli samorzdu lokalnego i spoecznoci lokalnej w rozwoju
agroturystyki.
Aby wie moga zaistnie na rynku turystycznym, tzn. aby przybywajcy
do niej gocie czuli si dobrze i byli zadowoleni z pobytu i wycieczek, lokalna
spoeczno musi by wiadoma rangi penionych obowizkw i musi umie
eksponowa swoje zasoby, swoj kultur, tosamo, wiedz i umiejtnoci.
Kultura osobista, uprzejmo, yczliwo i umiech to elementarne wymo-
gi we wspczesnej turystyce, a take agroturystyce na caym wiecie. Przyjmu-
jc turystw, naley ich traktowa tak jak goci. Zawsze wyraa gotowo do
spenienia ich ycze, dostrzega ich w toku zaatwiania innych spraw czy wy-
konywania prac w gospodarstwie. Zachowywa jednakowo uprzejmy stosunek
do kadego z nich. Bywa, e turysta niejednokrotnie swoim postpowaniem
wystawia na prb kultur miejscowej ludnoci. Jednak jego ze maniery nie
mog zmieni norm zachowania staych mieszkacw. Wiele zaley od stylu
postpowania i zachowania mieszkacw wsi. Kulturalny styl w duej mierze
decyduje o sukcesie.
Bezporednia obserwacja zachowa turystw, moliwo rozmowy z nimi,
denie do prowadzenia tych rozmw sprzyjaj wymianie pogldw, przedsta-
wianiu wasnego punktu widzenia na pewne sprawy, przekazywaniu swoich
spostrzee i dowiadcze. Uwane suchanie turystw, dyskusje z nimi daj
szans poznania wielu ciekawych spraw zwizanych z yciem codziennym,
mod, kulinariami, a take i z nauk, polityk czy technik. Wykazujc otwar-
cie wobec turystw i ch do rozmowy, naley ich traktowa jako rdo
informacji, dziki ktremu mona uaktualni swoj wiedz lub j wzbogaci.
Proponowanie turystom wsplnego stou, czyli wsplne jedzenie pro-
duktw pochodzcych z gospodarstwa i przygotowanych w postaci specjaw
domowych czy nawet regionalnych, spotkania gawdziarskie, pokazy i wystpy
zespow regionalnych, to sposoby wypracowania przychylnoci turystw
i zyskw przy minimalnych nakadach inwestycyjnych. Jest to te sposb eks-
Sposoby aktywizacji wsi poprzez agroturystyk 9
ponowania swojej kultury, tradycji i umiejtnoci, a take okazja otwarcia si

wobec przedstawicieli innych kultur i konfrontacja z nimi 1 .
Przy bezporednim spotkaniu z odmiennymi, miejskimi wzorami zacho-
wa i zwyczajw chodzi o to, aby nie ulega nadmiernie innemu stylowi ycia.
Naley zachowa i eksponowa styl ycia i pracy, a take obyczaje obowizuj-
ce w rodowisku wiejskim. Wczesna pora pracy, poudniowy odpoczynek nie
mog zosta zakcone innym rytmem ycia prowadzonym przez wczasowi-
czw. Trzeba te wymaga od turystw poszanowania miejscowych zwyczajw
i przepisw, poszanowania rodowiska spoecznego, ktre wybrali do swojego
wypoczynku.
Rozwijanie przedsibiorczoci moe si wyraa w formie bardzo prostych
inicjatyw, jak np. wystpowanie z wasnymi propozycjami organizowania
wczasowiczom pobytu pomoc przy uprztaniu siana z ki (z propozycj ob-
niki kosztw wypoczynku), a w niedziel przewodnictwo gospodarza do lasu
na maliny, jagody, grzyby; albo w formie zoonej, jako prby czenia kilku
umiejtnoci lub zawodw. Rolnik jako producent towarw w ramach siy ro-
boczej wasnej rodziny moe rwnie prbowa niektre produkty wstpnie
przetworzy, np. obsuszy owoce, zrobi konfitury, a nastpnie sprzedawa
letnikom. Przy dobrej orientacji w terenie oraz znajomoci historii, legend
i wydarze moe podejmowa si prowadzenia pieszych, rowerowych lub in-
nych wycieczek. W okresach mniej wytonej pracy w polu moe wykorzysty-
wa swoje zdolnoci manualne w rzebiarstwie, wycinankarstwie, malarstwie,
a nastpnie sprzedawa te produkty. Tam, gdzie istnieje spoeczne muzeum lub
izba regionalna, ich opiekunowie mog jednoczenie prowadzi sprzeda folde-
rw, informatorw, ksiek czy nawet specjalistycznych publikacji. Dziaalno
tak mog poczy z organizowaniem herbaciarni dla zwiedzajcych.
Tego typu inicjatywy bd nie tylko prb oywienia gospodarczo-spo-
ecznego wsi 2 , ale przede wszystkim bd stanowi o jej oryginalnoci, nie-
powtarzalnoci i piknie. Dziki takim inicjatywom podnosi si rang miejsco-
woci.
1
J. Wojciechowska: Aktywizacja wsi poprzez dziaalno turystyczn. Uniwersytet dz-
ki, Warszawa 2000, s. 22.
2
Podstaw do uruchomienia i prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w turystyce jest
ustawa z 19 listopada 1999 Prawo dziaalnoci gospodarczej. DzU nr 101, poz. 1178; 2000,
nr 86, poz. 958 i nr 114, poz. 1193.
W trakcie podejmowania turystw wane jest dokadne przemylenie zor-

ganizowania swoich zaj i obowizkw, uprzednio zaplanowa rozkad pracy,
a potem wykaza wol dziaania i upr. Systematyczna praca nad wasn obo-
wizkowoci, sumiennoci i rzetelnoci wykonywanych zada jest szans na
osignicie naleytego poziomu w obsudze turystw, jak i dialogu z nimi.
Mieszkacy wsi czuj si odpowiedzialni za bezpieczestwo swoich turys-
tw. Na dobr opini wsi pracuje si dugo i jej trudy ponosi caa spoeczno.
Proponowane formy dziaalnoci agroturystycznej wymagaj raczej nie-
wielkich nakadw i inwestycji, ktre znajduj si w indywidualnych moliwo-
ciach gospodarzy. Std winny by prowadzone w ramach jednej rodziny (wy-
najem kwatery, udostpnienie terenu pod namiot, sprzeda produktw rolnych),
jako atwiejszy sposb podziau pracy oraz zysku. Poza tym s one wyrazem
realizowanych porozumie, ktre s skromne, niewielkie, na miar maej inicja-
tywy. Rolnikowi chodzi o przyjmowanie przede wszystkim tych turystw, kt-
rzy zazwyczaj bardzo sobie ceni proste, wiejskie warunki pobytu, zdrow,
naturaln ywno oraz aktywno fizyczn. S to zazwyczaj mode mae-
stwa lub mae dzieci z matkami czy dziadkami. Ponoszone na nich nakady
pracy s niewielkie w postaci noclegu, wody, wiata, produktw rolnych.
Taki nakad pracy mona rozdzieli przede wszystkim na czonkw rodziny.
Turystyka na wsi moe sta si rodkiem prowadzcym do jej odkrycia,
do postrzegania jej na nowo. Moe take przyspieszy postp techniczny wsi,
korzystne zmiany spoeczne i kulturowe, jednak tylko wwczas, gdy zaczn
powstawa inicjatywy zarwno indywidualne, jak i zespoowe. To jednak wy-
maga koordynacji tych inicjatyw i poczyna, celem ustalenia i wypracowania
jednakowego stanowiska i kierunku postpowania, lojalnego wobec interesu
i potrzeb caej lokalnej spoecznoci. Dlatego dla ochrony wasnego interesu
oraz miejscowej spoecznoci naley dy do organizowania si w zwizki
i stowarzyszenia o osobowoci prawnej. Stwarza to korzystne warunki (take
finansowe) do realizacji zaoonych celw 3 .
Od momentu pojawienia si na terenie wsi turystyki, wie wraz z jej pejza-
em staje si produktem turystycznym przeznaczonym do sprzeday. Trzeba
wic tworzy taki jej oglny obraz, aby wyrobi u turystw wraenie, e ta
3
W Polsce stowarzyszenia dziaaj na podstawie ustawy z 7 kwietnia 1989 Prawo
o stowarzyszeniach. DzU 1989 nr 20, poz. 104.
wanie wie jest ich ulubionym miejscem wypoczynku. Wymaga to wielu sta-
ra i duej dbaoci o jej zewntrzny wygld i wystrj.
Utrzymanie zasad higieny jest podstawowym wymogiem przy prowadze-
niu dziaalnoci agroturystycznej. Nawykiem kwaterodawcy jest porzdkowanie
i wymiatanie podwrza, wygrabianie trawnikw, zamiatanie ulicy, zbieranie
mieci. Wane jest, aby przybywajcego do wsi turyst, powita schludnoci,
czystoci i zadbaniem. Pierwsze wraenie, jakie wyniesie jest najsilniejsze
i najtrwalsze, a zatem jake wane moe owocowa w przyszoci, np. czst-
szymi odwiedzinami.
Mieszkania przeznaczone pod wynajem powinny by wczeniej urzdzo-
ne, posprztane i gotowe na turystw. Musz by pobielone, drzwi i okna umy-
te, ewentualnie odmalowane, wszelki sprzt odkurzony 4 . Najkorzystniej jest,
gdy mona wydzieli miejsce do wypoczynku wczasowiczw w odpowiedniej
odlegoci od czci produkcyjnej gospodarstwa. Izoluje si ich wtedy od sta-
nowiska pracy, czasem od niemiej woni, ktrej nie zawsze mona si pozby w
produkcji rolnej. Ponadto widok z okna na tereny otwarte, pola, lasy lub sad
dostarcza bdzie gociom dodatkowych przey estetycznych zwizanych z
wiejskim pejzaem.
Elewacje domw powinny by odwieone, tynki uzupenione, ewentual-
nie pomalowane zgodnie z tradycj lub estetyk. Aby zabudowania przyciga-
y oko, trzeba je od wczesnej wiosny do pnej jesieni upiksza kwiatami.
Take ogrdki przydomowe powinny stanowi ozdob caoci. Ziele peni
wiele utylitarnych i zdrowotnych funkcji. Jest nie tylko dekoracj, ale take
pord niej czowiek szybciej regeneruje swoje siy, peniej wypoczywa i relak-
suje si.
Stan obecny i przyszo agroturystyki w kraju zale nie tylko od samych

rolnikw kwaterodawcw. Wanym animatorem dziaa na rzecz agrotury-
styki powinny by samorzdy terytorialne. Powodzenie jej rozwoju zaley wic
od wzajemnej wsppracy gminy z rolnikami i mieszkacami 5 . Wprawdzie
4
Minimalne wymagania co do wyposaania obiektw, okrela rozporzdzenie Ministra
Gospodarki z 13 czerwca 2001 w sprawie obiektw hotelarskich i innych obiektw, w ktrych s
wiadczone usugi hotelarskie. DzU 2001, nr 66, poz. 665.
5
J. Sikora: Agroturystyka a samorzd terytorialny i spoeczno lokalna. W: Samorzdo-
we koncepcja rozwoju turystycznego gminy. Red. S. Bosiacki, J. Grell, J. Sikora. AWF, Pozna
1996, s. 13.
zainteresowanie rozwojem agroturystyki ze strony samorzdw terytorialnych

stale wzrasta, jednak nadal jest niewystarczajce.
Wrd podstawowych trudnoci ograniczajcych agroturystyk najcz-
ciej wymienia si:
wiksze zainteresowanie si wadz lokalnych turystyk masow ni
agroturystyk;
wiksze zainteresowanie si wadz gminy duymi obiektami turystycz-
no-wypoczynkowymi na swoim terenie, a traktowanie bazy agroturys-
tycznej bardziej marginalnie;
brak dokadniejszego zainteresowania wadz lokalnych zasigiem agro-
turystyki na swoim terenie;
brak punktw informacji agroturystycznej przy urzdach gminy, miasta
i gminy;
brak szerszej promocji agroturystycznej na terenie gminy;
brak wystarczajcej informacji ze strony wadz lokalnych o prawno-
-ekonomicznych, organizacyjnych aspektach dziaalnoci agrotury-
stycznej (o podatkach, pomocy finansowej, doradczej) 6 .
Niewystarczajce i ograniczone dziaania czsto tumaczy si kopotami
finansowymi i organizacyjnymi. Std te, w celu poprawienia istniejcej sytua-
cji w zakresie agroturystyki, do jednych z podstawowych zada samorzdu
terytorialnego powinna nalee ocena moliwoci rozwoju tej formy wypo-
czynku i dziaalnoci gospodarczej, a co si z tym wie, ocena korzyci
i kosztw przedsiwzi agroturystycznych i okooagroturystycznych w gminie.
Istotn rol samorzdw terytorialnych jest ich wkad w rozwj przede
wszystkim infrastruktury spoeczno-gospodarczej wsi i gminy, ktra wspiera
agroturystyk. Warunki jej rozwoju tkwi nie tylko w przygotowaniu gospodar-
stwa rolnika do przyjmowania goci, ale take w infrastrukturze technicznej
wsi, to jest w zaopatrzeniu w wod, w gospodarce ciekowej, w zaopatrzeniu
w gaz przewodowy, w telefonizacji, modernizacji i budowie drg, parkingw.
Wanym zadaniem dla gminy wsplnie z jej mieszkacami jest dbao
o przyjemny, estetyczny wygld wsi, o tereny zielone, pomoc w organizowaniu
rnorodnych imprez kulturalnych, jarmarkw, kiermaszw. To take inwesty-
cje w renowacj obiektw historycznych, ktre mog odtworzy tradycyjn
6
J. Sikora: Ekonomiczno-organizacyjne warunki rozwoju agroturystyki. Przegld Komu-
nalny 1996, nr 10, s. 7.
atmosfer wsi, to oglna dostpno folderw i przewodnikw zawierajcych

informacje o lokalnym folklorze i historii, to popieranie takich inicjatyw, jak
budowa boisk, kortw tenisowych, pl golfowych, basenw kpielowych 7 . Nie
mona bowiem rozwija agroturystyki tam, gdzie brakuje tej infrastruktury,
gdzie nie ma czystoci, odseparowanych wysypisk mieci, dobrych i prawido-
wo oznakowanych drg, szlakw turystycznych, rowerowych, gdzie brakuje
telefonw, uzbrojenia wodno-kanalizacyjnego. Niedocignicia te na pewno nie
przycign turystw na wie i do gminy 8 . Chcc zatem skuteczniej rozwija
agroturystyk na terenie gminy, wadze samorzdowe powinny pomc rolni-
kom, orodkom doradztwa rolniczego w
dobrym rozpoznaniu rynku na usugi agroturystyczne;
zwikszeniu nakadw na promocj i dziaalno informacyjn, ktr
naleaoby prowadzi w sposb cigy i systematyczny;
lepszym oznakowaniu tras, szlakw, obiektw kulturalnych, turystycz-
nych;
zadbaniu o estetyk i czysto drg, chodnikw, parkingw, przystan-
kw PKS, PKP;
szerszym rozprowadzeniu folderw, miniprzewodnikw na terenie
gminy w sklepach, kioskach, wrd wsppracujcych instytucji i in-
nych gmin w kraju i za granic;
wydawaniu lokalnej gazetki z myl o turystach odwiedzajcych gmi-
n;
udostpnieniu lokali, pomieszcze na kursy i szkolenia rolnikw w za-
kresie dziaalnoci agroturystycznej.
Tworzenie optymalnych warunkw ze strony samorzdu terytorialnego do
wypoczynku na terenie gminy na pewno przyczyni si do zwikszonego uczest-
nictwa w tej formie turystyki, do zwikszenia korzyci materialnych dla spo-
ecznoci gminnej. Realizacja tych przedsiwzi to praca na lata. Std te agro-
turystyka wymaga dziaa i mylenia z wyprzedzeniem. Dlatego konieczne jest
opracowanie przez gminy atrakcyjnych turystycznie, wasnych programw
rozwoju agroturystyki, a tym samym rozwoju gminy przez agroturystyk. Pro-
gramy takie powinny by czci szerszych programw rozwoju strategii spo-
7
Ustawa z 8 marca 1990 o samorzdzie terytorialnym. DzU nr 16, poz. 92 z pn. zm.
8
M. Drzewiecki: Agroturystyka. Wydawnictwo wiadectwo, Bydgoszcz 1995, s. 34.
eczno-gospodarczej gminy. Opracowany program strategii agroturystyki

w gminie (zwizku gmin) w podstawowym zarysie powinien zawiera:
wielko i przewidywalne tempo wzrostu rynku agroturystycznego;
wasny potencja agroturystyczny (stay, sezonowy), moliwoci roz-
woju produktu agroturystycznego;
segmenty rynku (grupy agroturystyczne), ktre mog by zaintereso-
wane oferowanym produktem agroturystycznym;
intensywno i zakres konkurencji, jej przewag i niedocignicia;
kalkulacj kosztw, cen, oczekiwanych zyskw;
uwarunkowania dotyczce ludnoci miejscowej, nowych miejsc pracy,
moliwoci ksztacenia kadr, rda dogodnych kredytw, zarzdzania
agroturystyk;
warunki ochrony rodowiska naturalnego;
prawidowoci gospodarowania przestrzeni, adem przestrzennym;
optymalne formy promocji agroturystycznej;
czynniki prawne, socjalne itp. 9
Rozwj agroturystyki bez programu lokalnego bdzie dziaaniem przypad-
kowym, nieprzemylanym przedsiwziciem inwestycyjnym, bez analizy jego
skutkw. Std te gminom, ktre stawiaj na rozwj agroturystyki, wykorzystu-
j swoje szanse przyrodnicze, kulturowe, midzy innymi mona byoby propo-
nowa:
powoanie stanowiska ds. turystyki przy urzdzie gminy lub miasta
i gminy;
stworzenie gminnego orodka informacji turystycznej;
stworzenie okrelonej jednostki prawnej, zarzdzajcej i odpowiedzial-
nej za turystyk (w tym agroturystyk) o charakterze publicznym (np.
gminny, midzygminny zwizek turystyczny);
utworzenie konsorcjum turystycznego, obejmujcego kilka ssiednich
gmin;
przystpienie do utworzenia spki z udziaem skarbu gminy, preferuj-
cej rozwj turystyki;
stworzenie systemu Lokalne inicjatywy rozwoju gospodarczego
(jak np. Gminne Stowarzyszenie Lobby Turystyczne);
9
J. Sikora: Rola samorzdu terytorialnego i spoecznoci lokalnej w rozwoju agroturysty-
ki. Oglnopolska Konferencja Ksztatowanie produktu turystyki wiejskiej w aspekcie rynkowym
i rodowiskowym, Sarbinowo 1921 wrzesie 2002, s. 31.
emitowanie obligacji gminnych, midzygminnych na cele rozwoju tu-

rystyki;
ustalenie opaty klimatycznej dla turystw przebywajcych w gminie 10 .
Realizacja programu rozwoju agroturystyki w gminie musi by zaakcep-
towana przez mieszkacw i przez wadze lokalne. Mieszkacy konkretnych
wsi oraz wadze gminne powinny zrozumie, co mog straci, a co mog zyska
w wyniku podjcia dziaalnoci agroturystycznej lub jej popierania.
Agroturystyka realizowana jest zatem dziki miejscowej ludnoci,
z udziaem lokalnej kontroli. Wspierana jest przez lokaln gospodark, zacho-
wuje i umacnia gospodark roln, daje moliwo zatrudnienia miejscowej lud-
noci. Stad te chodzi o zaangaowanie spoecznoci lokalnej, jej liderw, grup
gospodarczych, kulturowych w rozwj agroturystyki na swoim terenie. Przy-
kadem takiego zaangaowania mog by konsultacje lokalnej ludnoci
w sprawie zagadnie agroturystyki, ktre samorzdowi gminnemu mog do-
starczy wartociowych informacji na tematy agroturystyczne, o formuowanie
strategii rozwoju gminy poprzez agroturystyk.
rodkiem pomocniczym w rozwoju agroturystyki mog by umowy, poro-
zumienia rolnikw midzy sob, porozumienia gospodarstw agroturystycznych
z instytucjami promujcymi ten rodzaj turystyki, umowy midzy rolnikami
a orodkami doradztwa rolniczego, zrzeszeniami agroturystycznymi, porozu-
mienia midzy gminami. Obustronne kontrakty zmuszaj, po prostu, do cilej-
szego dziaania, do ich powodzenia, a tym samym do doskonalenia inicjatyw,
w celu wywizania si z warunkw umowy.
Istotna jest zatem potrzeba ksztatowania przychylnych postaw spoecz-
nych wobec tego przedsiwzicia, przeamywania obaw przed ryzykiem wpro-
wadzenia tej nowoci gospodarczej. Dziaania takie mona prowadzi poprzez
ukazywanie przykadw godnych naladowania, wykazywania konkretnych
korzyci pyncych z agroturystyki, ukazywanie prestiu, jaki zdobywa si po-
przez wprowadzanie nowej moliwoci gospodarowania i nowych kontraktw
z gomi, w tym zagranicznymi.
Podstawowe przykady oraz inne sposoby rozbudzania zainteresowa dzia-
alnoci agroturystyczn powinny by poparte penym zrozumieniem przez
samorzd terytorialny i spoeczno lokaln.
10
Ibidem.
THE MEANS OF STIMULATIONS OF AGRITOURISM

IN THE DEVELOPMENT THE VILLAGE
Summary
The aim of the article are the methods of stimulations of agritourism in the deve-
lopment the village. The methods are:
shaping of tourist awareness of the inhabitants of the village
shaping of the image of the village.
Translated by Katarzyna Bednarek

PIOTR GRYSZEL
DARIA E. JAREMEN
ELBIETA NAWROCKA
Akademia Ekonomiczna we Wrocawiu
REGIONALNA POLITYKA TURYSTYCZNA

NA POGRANICZU POLSKO-NIEMIECKO-CZESKIM
Wprowadzenie
Polityka turystyczna jest to dziaalno polegajca na okrelaniu celw

ekonomicznych, politycznych, spoecznych i kulturalnych zwizanych z rozwo-
jem turystyki, uzyskiwaniu wszechstronnych pozytywnych efektw wynikaj-
cych z istnienia popytu i poday, deniu do zaspokojenia potrzeb spoecznych
w zakresie uprawiania turystyki i na precyzowaniu rodkw niezbdnych do
realizacji wymienionych celw 1 . Polityka turystyczna pastwa przybiera formy
instytucjonalne i jest prowadzona przez organy administracji pastwowej
szczebla krajowego i regionalnego oraz samorzdy terytorialne (wojewdzkie,
powiatowe i gminne), a take celowo wyodrbnione organizacje turystyczne.
Jej priorytety, cele i zadania formuowane s w rnorodnych dokumentach,
ktre najczciej s okrelane mianem strategii, koncepcji, programu lub polity-
ki. Tworzy ona zatem okrelone warunki organizacyjno-instytucjonalne, praw-
1
S. Wodejko: Ekonomiczne zagadnienia turystyki. Prywatna Wysza Szkoa Handlowa,
Warszawa 1997, s. 170.
18 Piotr Gryszel, Daria E. Jaremen, Elbieta Nawrocka
ne, ekonomiczne i infrastrukturalne nawizywania i intensyfikacji kontaktw

transgranicznych w dziedzinie turystyki.
W niniejszym artykule zostanie przedstawiona polityka turystyczna pro-
wadzona przez wadze regionalne wojewdztwa dolnolskiego, Libereckiego
Kraju i landu Saksonii, w aspekcie dziaalnoci organw i organizacji, ich zada
oraz jej priorytetw i celw.
1. Polityka turystyczna Libereckiego Kraju
Polityka gospodarcza kreowana na szczeblu krajowym Czech determinuje

polityk regionaln Libereckiego Kraju. Region liberecki sformuowa kierunki
rozwoju gospodarczego w dokumencie pt. Strategia rozwoju libereckiego kraju
do 2020 r. (Strategie rozvoje libereckho kraje) 2 . Ustalono w nim nastpujce
priorytety odnonie do turystyki:
poprawa jakoci podstawowych i uzupeniajcych usug turystycznych,
poprawa wzajemnej komunikacji i wsppracy midzy sektorem pa-
stwowym a prywatnym,
zwikszenie dostpnoci wykwalifikowanych kadr turystycznych.
W omawianym dokumencie przedstawiono rwnie cele strategiczne
w dziedzinie turystyki, w podziale na cel gwny i cele uboczne. Celem gw-
nym jest wykreowanie atrakcyjnego turystycznie regionu o ekonomicznych,
spoecznych i kulturalnych podstawach trwaego rozwoju ruchu turystycznego.
Celami ubocznymi s:
poprawa jakoci usug podstawowych i uzupeniajcych (z naciskiem
na atrakcje miejskie) oraz infrastruktury turystycznej,
podjcie dziaa majcych na celu przeduenie sezonu turystycznego
i dugoci pobytu turystw (wyduenie redniego pobytu do minimum
5 dni),
intensyfikacja ruchu turystycznego na obszarach mao rozwinitych tu-
rystycznie,
wspieranie maych i rednich przedsibiorstw oraz profesjonalizacja za-
sobw ludzkich,
okrelenie atrakcyjnych dla regionu segmentw rynku turystycznego,
2
http://www.kraj-lbc.cz.
Regionalna polityka turystyczna... 19
rozwj nowych form ruchu turystycznego (np. turystyka kongresowa,

agroturystyka),
coroczne zwikszenie o 10% rozmiarw ruchu turystycznego,
wzrost do minimum 30% wykorzystanych miejsc noclegowych do
2010 roku,
wzrost wydatkw turystw i wzrost wpyww z turystyki do kas miej-
skich,
wzrost jakoci i standardu usug noclegowych i gastronomicznych,
zwikszenie dostpnoci obszaru poprzez rozwj komunikacji publicz-
nej,
zwikszenie dostpnoci wykwalifikowanych kadr turystycznych,
utworzenie regionalnej organizacji turystycznej na obszarze regionu ja-
ko organizacji koordynujcej rozwj ruchu turystycznego,
monitoring, gromadzenie i analiza informacji z obszaru Republiki Cze-
skiej,
budowa systemu informacji i rezerwacji w turystyce,
rozwj oferty biur podry dotyczcej turystyki przyjazdowej do re-
gionu.
W urzdzie Libereckiego Kraju sprawami turystyki zajmuje si Wydzia
Kultury, Ochrony Zabytkw, Kultury Fizycznej i Sportu, Ruchu Turystycznego
(Odbor kultury, pamtkov pe, tlovchovy a sportu, cestovnho ruchu) 3 .
Wydzia ten by inicjatorem powoania regionalnej organizacji turystycznej
Zwizku Rozwoju Turystyki w Liberckim Kraju (ZRT), ktry zarejestrowano
27 marca 2003 (przyjto statut). ZRT powsta w wyniku wsppracy wspom-
nianego wydziau z Dolnolsk Organizacj Turystyczn (DOT) oraz Landes-
tourismusveband Sachsen (LTV). Zwizek zosta utworzony przez Liberecky
Kraj, miasta, gminy i inne podmioty zajmujce si turystyk. Gwnym celem
jego dziaalnoci jest zrwnowaony rozwj turystyki w regionie, ktry bdzie
realizowany poprzez
popularyzowanie uczestnictwa w turystyce i walorw turystycznych
regionu,
tworzenie i promocj produktu turystycznego,
wspieranie rozwoju infrastruktury turystycznej,
3
Na podkrelenie zasuguje fakt ukonstytuowania si Komisji ds. ruchu turystycznego, li-
czcej dziewiciu czonkw.
wspieranie gromadzenia i przekazywania informacji turystycznej z na-

ciskiem na wspprac centrw it oraz wypracowanie jednolitego sys-
temu it,
doradztwo w dziedzinie turystyki, badanie nowych trendw oraz
wsppraca z podmiotami zagranicznymi,
koordynacj prezentacji oferty turystycznej regionu na targach i wy-
stawach krajowych i zagranicznych,
wspprac w tworzeniu koncepcji i strategii rozwoju turystyki,
inicjowanie lokalnych organizacji turystycznych w regionie oraz two-
rzenie stabilnych warunkw ich funkcjonowania,
wspprac z innymi podmiotami przy rozwoju oferty turystycznej,
wspprac przy pozyskiwania rodkw finansowych na realizacj ini-
cjatyw turystycznych,
wspprac z innymi organizacjami dziaajcymi na rzecz rozwoju tu-
rystyki w Republice Czeskiej,
wspprac w ramach euroregionu Neisse-Nisa-Nysa oraz z innymi
partnerami zagranicznymi.
Na podstawie zaoe zawartych w strategii opracowywana jest strategia
(program) rozwoju Ruchu Turystycznego Libereckiego Kraju (Program rozvoje
cestovnho ruchu libereckho kraje).
2. Polityka turystyczna Saksonii
Na szczeblu regionalnym landu Saksonii sprawami turystyki zajmuje si

Krajowe Ministerstwo Gospodarki i Pracy (Schsisches Staatsministerium fr
Wirtschaft und Arbiet). W ministerstwie tym opracowano w 1994 roku Plan
rozwoju Saksonii (Landesentwicklungsplan Sachsen), w ktrym poruszono
kwestie rozwoju turystyki. W roku 2003 zosta on uaktualniony na kolejne dzie-
si lat. Na jego podstawie mona stwierdzi, i gwnymi priorytetami
w dziedzinie turystyki w Saksonii s:
wzmocnienie dziaa na rzecz wzrostu poziomu jakoci oferty podmio-
tw turystycznych,
w tradycyjnie turystycznych regionach Saksonii 4 rozwijanie niezbdnej

infrastruktury,
zagospodarowanie terenw pogrniczych na cele turystyczne,
rozwijanie wsppracy transgranicznej przez nadgraniczne regiony tu-
rystyczne,
rozwj oferty turystyki miejskiej w najwaniejszych orodkach histo-
rycznych regionu 5 ,
budowa nowych pl biwakowych i kempingowych oraz rozwj miej-
scowoci letniskowych przy uwzgldnieniu pojemnoci i chonnoci tu-
rystycznej okrelonych obszarw,
rozwj oferty turystyki aktywnej i specjalistycznej w zakresie agro-
i ekoturystyki, sportw zimowych i turystyki wodnej,
tworzenie sieci cieek i szlakw do uprawiania turystyki rowerowej
i konnej,
zagospodarowanie naturalnych akwenw wodnych na potrzeby tury-
styki.
W planie podkrelono, i wszelkie dziaania zwizane z rozwojem turysty-
ki powinny uwzgldnia intensywno i koncentracj ruchu turystycznego,
infrastruktur komunikacyjn, oczekiwania przedsibiorcw prowadzcych
obiekty noclegowe, a take pozostawa w harmonii z naturalnym i kulturowym
krajobrazem tych obszarw.
Na obszarze Saksonii dziaa Saksoski Zwizek Turystyczny (Landes-
tourismusveband Sachsen, (LTV). Zrzesza on lokalne organizacje turystyczne
i zwizki podmiotw gospodarki turystycznej. LTV dziaa od dziesiciu lat
i zajmuje si m.in.
kreowaniem polityki turystycznej w Saksonii,
pozyskiwaniem zewntrznych rde finansowania (np. w postaci gran-
tw) dziaalnoci promocyjnej, tworzenia produktu turystycznego i jego
sprzeday,
podnoszeniem poziomu kwalifikacji kadr turystycznych.
W roku 2002 opracowano w LTV list dziesiciu priorytetw rozwoju tu-
rystyki, stanowicych podstaw do dziaa w najbliszym czasie, a mianowicie:
4
Regionami turystycznymi Saksonii s: Schsische Schweiz, Erzgebirge, Vogtland, Ober-
lausitzer Bergland, Zitauer Gebirge.
5
Wytypowano nastpujce miasta: Annaberg-Bucholz, Bautzen, Chemnitz, Dresden, Frei-
berg, Grlitz, Leipzig, Meien, Pirna, Plauen, Torgau, Zittau, Zwickau.
zwikszenie zatrudnienia w turystyce,

polepszenie warunkw dziaalnoci turystycznej,
traktowanie rozwoju turystyki jako stymulatora rozwoju caej gospo-
darki,
wspieranie rozwoju turystyki prowadzce do wzmocnienia regionw,
traktowanie turystyki jako dziedziny interdyscyplinarnej,
turystyka aktywna i kulturowa jako gwne kierunki rozwoju turystyki
w Saksonii,
wsppraca midzynarodowa w zakresie rozwoju turystyki,
rozwj bazy transportowej jako stymulatora rozwoju turystyki,
zrwnowaony rozwj turystyki w regionie,
popieranie zarzdzania przez jako w turystyce.
Oprcz LTV na poziomie regionalnym funkcjonuj podmioty zajmujce
si promocj regionu na rynku krajowym i zagranicznym. Zorganizowane s
one w postaci spek prawa handlowego (najczciej jako spki z o.o.).
W landzie Saksonia dziaa Spka Marketingu Turystycznego Saksonii (Touris-
mus Marketinggesellschaft GmbH). Gwnym priorytetem jej dziaania jest
promocja i sprzeda produktu turystycznego na rynku krajowym i zagranicz-
nym (np. poprzez nawizywanie kontaktw z duymi touroperatorami, ktrzy
wspieraj marketing landu) 6 .
3. Polityka turystyczna Dolnego lska
Po wprowadzeniu reformy administracyjnej kraju na poziomie wojewdz-

kim powstay dwa podmioty odpowiedzialne za sprawy turystyki 7 . Jednym
z nich jest Wydzia Rozwoju Regionalnego w Urzdzie Wojewdzkim organ
administracji rzdowej (kierowany przez wojewod), w gestii ktrego pozostay
jedynie zadania wynikajce z zapisw ustawy o usugach turystycznych
6
W 2001 r. Neckermann wyda katalog zawierajcy wycznie ofert Saksonii.
7
Ustawa z 24 lipca 1998 o wprowadzeniu trjstopniowego podziau terytorialnego pa-
stwa. DzU 1998, nr 96, poz. 603. Nowy trjstopniowy podzia terytorialny Polski (wprowadzony
1 stycznia 1999) oprcz organu samorzdu terytorialnego, jakim jest gmina, powoa do ycia
powiaty i wojewdztwa, jako jednostki samorzdu terytorialnego. Na szczeblu powiatowym
funkcjonuje samorzd powiatowy, na szczeblu wojewdzkim natomiast oprcz samorzdu woje-
wdzkiego w postaci sejmiku funkcjonuj dodatkowo, jako podmioty administracji pastwowej,
urzdy wojewdzkie kierowane przez wojewodw.
z 29 sierpnia 1997. Nale do nich m.in. kontrola organizatorw szkole pod

ktem spenienia warunkw upowanienia i realizacji programw szkolenia
pilotw wycieczek i przewodnikw turystycznych, zgodnych z wymogami
ustawy o usugach turystycznych; powoywanie Komisji Egzaminacyjnych
Pilotw Wycieczek i Przewodnikw Turystycznych; nadawanie, odmowa nada-
nia, cofanie, zawieszanie i przywracanie uprawnie przewodnikom turys-
tycznym i pilotom wycieczek zamieszkaym na terenie wojewdztwa oraz wy-
dawanie legitymacji i identyfikatorw przewodnikom turystycznym i pilotom
wycieczek; prowadzenie spraw zwizanych z zaszeregowaniem obiektw hote-
larskich do poszczeglnych rodzajw i kategorii oraz dokonywaniem zmian
rodzaju i kategorii obiektw hotelarskich zlokalizowanych na terenie woje-
wdztwa; przekazywanie gminom rodkw na realizacj zada zleconych
w zakresie ewidencji pl biwakowych i innych obiektw wiadczcych usugi
hotelarskie na terenie wojewdztwa; prowadzenie spraw zwizanych z wyda-
waniem, odmow, cofaniem i ograniczaniem lub zmian zakresu zezwole na
dziaalno w zakresie organizowania imprez turystycznych lub poredniczenia
na zlecenie klientw w zawieraniu umw o wiadczenie usug turystycznych dla
podmiotw majcych swoj siedzib na terenie wojewdztwa; kontrola agentw
turystycznych w zakresie zasad wsppracy z organizatorami, porednikami
turystycznymi oraz przestrzegania wymogw ustawy o usugach turystycznych.
Zdecydowan wikszo zada ze sfery turystyki przekazano do kompe-
tencji nowo utworzonych sejmikw wojewdzkich i urzdw marszakw wo-
jewdzkich. W strukturze Dolnolskiego Urzdu Marszakowskiego dziaa
Wydzia Kultury Fizycznej, Sportu i Turystyki, ktry jest odpowiedzialny za
realizacj m.in. takich zada, jak wsppraca z Polsk Organizacj Turystyczn,
Polsk Agencj Rozwoju Turystyki oraz Dolnolsk Izb Turystyki (DIT)
i Dolnolsk Organizacj Turystyczn (DOT) 8 w zakresie rozwoju i promocji
turystyki w wojewdztwie; wspdziaanie z samorzdami powiatowymi
i gminnymi w zakresie tworzenia i wdraania strategii rozwoju turystyki; koor-
dynacja dziaa i finansowe wspieranie stowarzysze turystyki i rekreacji
o zasigu wojewdzkim (m.in. PTTK, PTSM, DOT, DIT); nadzr nad dziaal-
noci statutow stowarzysze turystycznych o zasigu wojewdzkim; wspiera-
nie merytoryczne i finansowe organizacji imprez turystycznych i rekreacyjnych
o zasigu oglnopolskim i midzynarodowym; wsppraca w zakresie rozwoju
8
DOT dziaa od 1 stycznia 2001.
turystyki i promocji potencjau turystycznego wojewdztwa oraz kreo-wanie

nowych produktw turystycznych: wydawnictwa promocyjne i ekspozycje tar-
gowe, koordynacja i promocja informacji turystycznej w wojewdztwie i o
wojewdztwie; wspdziaanie z uczelniami i innymi podmiotami w za-kresie
szkolenia i doskonalenia kadr na potrzeby turystyki i rekreacji; wnios-kowanie,
opiniowanie i prowadzenie rejestru kandydatw do odznacze, wy-rnie i
nagrd resortowych oraz opiniowanie planw zagospodarowania przestrzenne-
go w obiekty turystyczne i sportowo-rekreacyjne. Struktury samorzdu woje-
wdzkiego przejy od administracji rzdowej szczebla wojewdzkiego rwnie
zadania z zakresu tworzenia wojewdzkich orodkw informacji turystycznej,
koordynacji i rozwoju sieci informacji turystycznej w wojewdztwie. Ze rod-
kw samorzdu wojewdzkiego powinny by tworzone nowe oraz rozbudowy-
wane i modernizowane istniejce placwki informacji turys-tycznej, prowadz-
ce dziaalno o zasigu wojewdzkim, oraz wspierane lokalne punkty informa-
cji turystycznej. W celu efektywniejszego wykonywania zada, m.in. z zakresu
informacji turystycznej, samorzdy wojewdzkie inicjuj powstawanie Regio-
nalnych Organizacji Turystycznych (ROT), skupiajcych w formie stowarzy-
szenia jednostki samorzdu wojewdzkiego, powiatowego i gminnego oraz
innych zainteresowanych podmiotw sfery turystyki 9 . Na Dolnym lsku od
2000 roku funkcje ROT peni Dolnolska Organizacja Turys-tyczna (DOT).
Jest to stowarzyszenie gmin, powiatw, sejmiku samorzdowego oraz organiza-
cji turystycznych typu DIT, PTTK, brany turystycznej itp. Zadania DOT kon-
centruj si gwnie na dziaaniach:
promocyjnych, przedstawiajcych Dolny lsk jako region atrakcyjny
turystycznie,
majcych na celu konsolidacj sieci informacji turystycznej w woje-
wdztwie dolnolskim,
w zakresie edukacji, szkole, wydawnictw oraz prowadzenia bada
marketingowych.
Na szczeblu regionalnym opracowano Strategi rozwoju Dolnego lska,
ktra jak dotychczas jest podstawowym dokumentem zawierajcych kierunki
i cele strategiczne w zakresie turystyki. Podkrela si w nim ogromne znaczenie
rozwoju turystyki w oglnym rozwoju spoeczno-gospodarczym wojewdztwa.
9
Pierwsz w Polsce Regionaln Organizacj Turystyczn powoano na Dolnym lsku
31 stycznia 2000 i jest ni Dolnolska Organizacja Turystyczna.
Turystyk uznaje si za jeden z podstawowych dziaw gospodarki Dolnego

lska. Podkrela si, e oprcz przemysu motoryzacyjnego, produkcji apara-
tury elektroniczno-elektrycznej i przetwrstwa rolno-spoywczego, usugi tury-
styczne i uzdrowiskowe mog stanowi koo napdowe gospodarki wojewdz-
twa, rozwijajc jednoczenie eksport i zwikszajc konkurencyjno gos-
podarcz regionu zarwno na szczeblu kraju, jak i na zewntrz. Rozwj turys-
tyki traktuje si jako najlepszy sposb na popularyzacj Dolnego lska na
arenie midzynarodowej i jego otwarcie na wiat, a take jako moliwo roz-
woju zagroonej duym bezrobociem poudniowej czci wojewdztwa. Z tego
te wzgldu staje si ona jednym z czterech najwaniejszych priorytetw roz-
woju gospodarczego regionu 10 . Przewiduje si, e w zakresie dziaa na rzecz
turystyki najwaniejszymi s:
tworzenie nowoczesnej i urozmaiconej oferty turystycznej i rekreacyj-
nej, w tym markowych produktw turystycznych opartych czsto na
unikatowych zasobach Dolnego lska, uwzgldniajc jednoczenie ak-
tualne tendencje w turystyce midzynarodowej i krajowej, regionalne
uwarunkowania rodowiska przyrodniczego i kulturowego oraz poo-
enie przygraniczne (ssiedztwo Niemiec i Czech);
kreowanie produktu turystycznego Sudety, w ramach tego zadania
istotne jest uruchomienie Polsko-Czeskiej Drogi rdgrskiej, czcej
gwne centra uzdrowiskowe i rekreacyjne pogranicza polsko-czes-
kiego i majcej dogodne poczenia z systemami komunikacyjnymi
Polski, Czech i Niemiec;
rozwj turystyki wiejskiej (np. agroturystyki), turystyki przyrodniczej
i kulturowej, zwizanych z poznawaniem osobliwoci przyrodniczych,
zespow zabytkw i wybitnych obiektw architektonicznych, oraz tu-
rystyki zdrowotnej, wicej turystyk wypoczynkow z lecznictwem
uzdrowiskowym i poznawaniem regionu;
otwarcie wojewdztwa na midzynarodowy ruch turystyczny poprzez
sprawny system informacji turystycznej i skuteczn promocj;
10
Pozostae priorytety to: zwikszenie konkurencyjnoci gospodarki wojewdztwa w sto-
sunku do innych regionw kraju i Europy; rozwj maych i rednich przedsibiorstw jako waru-
nek trwaego i efektywnego generowania miejsc pracy w wojewdztwie; aktywizacja obszarw
wiejskich poprzez modernizacj rolnictwa i przetwrstwa rolno-spoywczego, szczeglnie
w walce o rynek wewntrzny wojewdztwa.
stymulowanie dziaa na rzecz podniesienia jakoci usug i infrastruk-

tury oraz modernizacja bazy pobytowej, poprawa warunkw dojazdu
i dziaania na rzecz poprawy standardw otoczenia.
W omawianej strategii akcentuje si rwnie rol wsppracy transgra-
nicznej na pograniczu polsko-czesko-niemieckim w ramach euroregionw
Nysa i Glaciensis jako wanego czynnika wzrostu i rozwoju gospodarczego
regionu, w tym rwnie rozwoju sektora turystycznego.
Z przeprowadzonych bada wynika, e
1. Wystpujca we wszystkich krajach dualna struktura organizacji i za-
rzdzania turystyk przynosi powinna wiele korzyci, dziki rozdziaowi funk-
cji strategicznych i operacyjnych z zakresu polityki turystycznej.
2. We wszystkich badanych obszarach funkcjonuj regionalne organizacje
turystyczne jako podmioty wspomagajce kreowanie regionalnej polityki turys-
tycznej. Najwiksze dowiadczenie w tej dziedzinie ma Saksoski Zwizek
Turystyczny ktry by wzorem przy tworzeniu Dolnolskiej Organizacji Tury-
stycznej. Najmodsza czeska organizacja korzysta natomiast z know-how
DOT i LTV.
3. Podstaw do ksztatowania regionalnej polityki turystycznej s doku-
menty o charakterze strategicznym. Wszystkie trzy badane regiony rozwj tury-
styki opary na oglnych strategiach rozwoju spoeczno-gospodarczego, w kt-
rych podkrela si due znaczenie tego sektora dla gospodarki. Strategie rozwo-
ju turystyki jako odrbne dokumenty, jak do tej pory, nie zostay ostatecznie
sformuowane. Jedynie w przypadku Libereckiego Kraju opracowano cz
diagnostyczn dokumentu.
REGIONAL TOURISM POLICY

AT THE POLISH-GERMAN-CZECH BOARDER
Summary
Tourism policy is considered as one of the most important factors of tourism de-
velopment in regions. The hereby article attempts at characterising assumptions in re-
gions regarding program and strategic objectives development in the area of Polish
GermanCzech boarder. The presented objective was carried out by means of the
analysis and evaluation of regional tourism policy, accepted in the researched area.
Translated by Hanna Fujak

IRENEUSZ JAWISKI
TURYSTYKA W NARODOWYM PLANIE ROZWOJU
Wprowadzenie
Szanse na zdynamizowanie rozwoju sektora turystycznego w Polsce two-

rzy czonkostwo w Unii Europejskiej. Szanse te wynikaj midzy innymi
z moliwoci pozyskiwania rodkw finansowych ze wsplnotowych funduszy
i wykorzystania ich do wspierania przedsiwzi sucych rozwojowi turysty-
ki. Kierunki w zaoeniu skutecznego i efektywnego wykorzystania unijnych
rodkw strukturalnych uzupenionych o krajowe rodki publiczne i prywatne
ustalono w rzdowym programie na lata 20042006, nazwanym Narodowym
planem rozwoju (NPR) 1 . W programie tym uwzgldniono zagadnienia zwizane
bezporednio lub porednio z sektorem turystycznym. Realizacja planu wpywa
wic na rozwj turystyki w kraju. Celem niniejszego opracowania jest analiza
zaoe NPR w aspekcie turystycznym.
1. Narodowy plan rozwoju
Polska. Narodowy plan rozwoju 20042006, zgodnie z deklaracjami auto-

rw, jest kompleksowym programem dokumentem programowym okrelaj-
1
Zob. Polska. Narodowy plan rozwoju 20042006. Rada Ministrw, Warszawa 2003.
30 Ireneusz Jawiski
cym strategi spoeczno-gospodarcz Polski w pierwszych latach czonkostwa

w Unii Europejskiej 2 . W planie tym zostay zaproponowane najwaniejsze dzia-
ania strukturalne 3 , rwnie oddziaujce na sektor turystyczny, ktre Polska,
jako czonek UE zamierza w latach 20042006 uruchomi przy wykorzystaniu
wsplnotowych rodkw wsparcia w celu zapewnienia warunkw sprzyjajcych
dugotrwaemu wzrostowi gospodarczemu i podniesieniu poziomu ycia miesz-
kacw. Autorzy planu wskazuj, e uwzgldnili wytyczne innych dokumen-
tw programowych polityki wadz publicznych, w tym rzdowego programu
gospodarczego Przedsibiorczorozwjpraca 4 , Narodowej strategii rozwoju
regionalnego 20012006 5 oraz Koncepcji polityki przestrzennego zagospoda-
rowania kraju 6 , co znajduje odzwierciedlenie w zapisach omawianego doku-
mentu.
Podkrela si, e NPR peni wiele funkcji 7 . Program ten stanowi strate-
giczny, redniookresowy dokument planistyczny, ktry jako pierwszy scala na
poziomie krajowym horyzontalne, sektorowe i regionalne dziaania pastwa.
Wyznacza kierunki rozwoju gospodarczego Polski w pierwszych latach po
akcesji do Unii Europejskiej, majce zapewni warunki sprzyjajce dugotrwa-
emu wzrostowi gospodarczemu i podniesieniu poziomu ycia mieszkacw.
Jednoczenie jest podstaw do negocjowania przez Polsk Podstaw wsparcia
Wsplnoty, dokumentu okrelajcego kierunki i wysoko wsparcia ze strony
unijnych funduszy strukturalnych na realizacj zamierze rozwojowych. Plan
stanowi ponadto podstaw do interwencji z Funduszu Spjnoci UE.
2
Rozwaania dotyczce wybranych aspektw Narodowego planu rozwoju autor przed-
stawi ponadto w innych pracach. Zob. Przystpienie Polski do Unii Europejskiej nastpstwa
dla wojewdztwa zachodniopomorskiego. W: Region 2003. Polskie regiony w Unii Europejskiej.
Red. S. Flejterski, D. Zarzecki. US, Szczecin 2003; Kierunki polityki regionalnej w Polsce w wa-
runkach integracji europejskiej. Europa Regionum 2004, tom VII.
3
Niektre zaoenia planu i jego programw zostay skorygowane po przeprowadzeniu
konsultacji z Komisj Europejsk.
4
Zob. Strategia gospodarcza rzdu. Przedsibiorczorozwjpraca. Rada Ministrw,
Warszawa 2002.
5
Zob. uchwaa nr 105 Rady Ministrw z 28 grudnia 2000 w sprawie przyjcia Narodowej
Strategii Rozwoju Regionalnego. MP 2000, nr 43, poz. 851.
6
Zob. obwieszczenie Prezesa Rady Ministrw z 26 lipca 2001 o ogoszeniu koncepcji po-
lityki przestrzennego zagospodarowania kraju. MP 2001, nr 26, poz. 432.
7
Por. Narodowy plan rozwoju 20042006. Streszczenie. Ministerstwo Gospodarki, Pracy
i Polityki Spoecznej, Warszawa 2003, s. 6.
Turystyka w Narodowym planie rozwoju 31
Celem strategicznym sformuowanym w NPR jest rozwijanie konkuren-

cyjnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsibiorczoci, zdolnej do dugofa-
lowego, harmonijnego rozwoju, zapewniajcej wzrost zatrudnienia, popraw
spjnoci spoecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Uni Europejsk na po-
ziomie regionalnym i krajowym 8 . Osigniciu tego celu suy realizacja wyzna-
czonych na lata 20042006 piciu celw czstkowych, ktrymi s:
wspomaganie osignicia i utrzymania w duszym okresie wysokiego
wzrostu PKB, przez utrzymanie rwnowagi makroekonomicznej i sta-
bilizacji finansowej, utrwalenie tendencji do spadku inflacji i deficytu
budetowego, kontynuowanie przeksztace wasnociowych i prywa-
tyzacji jednostek sektora publicznego, ograniczenie barier administra-
cyjnych i prawnych dla rozwoju przedsibiorczoci;
zwikszenie poziomu zatrudnienia i wyksztacenia, ktre wymaga
obnienia kosztw pracy, zmniejszenia barier administracyjnych i in-
stytucjonalnych, zwikszenia elastycznoci i mobilnoci przestrzennej
oraz zawodowej pracownikw, zwikszenia dostpnoci wyksztacenia;
wczenie Polski w europejskie sieci infrastruktury transportowej i in-
formacyjnej, dziki uproszczeniu zasad dotyczcych prowadzenia in-
westycji infrastrukturalnych, ograniczeniu zagroe rodowiskowych
oraz podjciu szerokiego programu inwestycyjnego;
intensyfikacja procesu zwikszenia w strukturze gospodarki udziau
sektorw o wysokiej wartoci dodanej, przez kontynuowanie procesw
restrukturyzacyjnych i wspomaganie najbardziej efektywnego zatrud-
nienia oraz zwikszenie nakadw na sfer naukowo-badawcz;
wspomaganie udziau w procesach rozwojowych i modernizacyjnych
wszystkich regionw i grup spoecznych w Polsce, polegajce na pro-
wadzeniu przez pastwo aktywnej i kompleksowej polityki regionalnej
i wspomaganiu integracji zawodowej i spoecznej grup zagroonych
marginalizacj.
Narodowy plan rozwoju szanse rozwoju polskiej gospodarki wie midzy
innymi z wykorzystaniem warunkw przyrodniczych do rozwoju turystyki.
W programie tym turystyk zaliczono do sektorw, w ktrych istnieje moli-
wo zwikszenia zatrudnienia, co ze wzgldu na sytuacj na krajowym rynku
pracy naley uzna za szczeglnie istotne. Uznano, e Polska ma duy poten-
8
Polska. Narodowy plan..., s. 63.
32 Ireneusz Jawiski
cja rozwoju turystyki, zwizany, z jednej strony, z bogat kultur i tradycj, z

drugiej z bogatym i stosunkowo dobrze zachowanym rodowiskiem naturalnym.
Dostrzega si jednoczenie konieczno wspierania projektw zwizanych
z rozwojem funkcji turystycznych na obszarach wiejskich oraz znaczenie wsp-
pracy przygranicznej dla rozwoju turystyki. Wana dla rozwoju sektora turys-
tycznego w Polsce jest realizacja priorytetw i dziaa wyznaczonych w poszcze-
glnych programach, bdcych elementami NPR. Programami tymi s:
Sektorowe programy operacyjne (SPO): Wzrost konkurencyjnoci gos-
podarki 9 , Rozwj zasobw ludzkich 10 , Restrukturyzacja i modernizacja
sektora ywnociowego oraz rozwj obszarw wiejskich 11 , Rybow-
stwo i przetwrstwo ryb 12 , Transport 13 ,
Zintegrowany program operacyjny rozwoju regionalnego (ZPORR) 14 .
W NPR okrelono wskaniki kontrolne realizacji wyznaczonych celw.
Gwne wskaniki kontrolne realizacji programu, przy zaoeniu, e uda si
optymalnie zaabsorbowa (zagospodarowa) rodki z unijnych funduszy, zos-
tay przedstawione w tabeli 1. Z punktu widzenia turystyki uwag zwracaj
midzy innymi nastpujce cele, zwizane z zaoeniami dotyczcymi osigni-
cia konkretnych wartoci wskanikw na koniec 2006 roku:
zwikszenie poziomu zatrudnienia i wyksztacenia, co spowoduje mi-
dzy innymi wzrost popytu na usugi turystyczne,
wczenie Polski do europejskiej sieci infrastruktury transportowej i in-
formacyjnej, co midzy innymi wpynie na popraw dostpnoci
9
Zob. Sektorowy program operacyjny Wzrost konkurencyjnoci gospodarki. Lata 2004
2006. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej, Warszawa 2003.
10
Zob. Sektorowy program operacyjny Rozwj zasobw ludzkich 20042006. Minister-
stwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej, Warszawa 2003.
11
Zob. Sektorowy program operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywno-
ciowego oraz rozwj obszarw wiejskich. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa
2003.
12
Zob. Sektorowy program operacyjny Rybowstwo i przetwrstwo ryb. Ministerstwo
Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2003.
13
Zob. Sektorowy program operacyjny Transport. Ministerstwo Infrastruktury, Warsza-
wa 2003.
14
Zob. Zintegrowany program operacyjny rozwoju regionalnego 20042006. Zaakcepto-
wany przez Komitet Integracji Europejskiej 14.02.2003. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Poli-
tyki Spoecznej, Warszawa 2003; Zintegrowany program operacyjny rozwoju regionalnego
20042006. Uzupenienie programu. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej, War-
szawa 2003.
komunikacyjnej kraju i jego poszczeglnych regionw, w tym rejonw

atrakcyjnych turystycznie.
Finansowaniu realizacji NPR su unijne rodki strukturalne uzupeniane
o krajowe rodki publiczne i prywatne. Wydatki realizowane w ramach planu
dotycz trzech podstawowych dziedzin: przedsibiorstw, zwaszcza maych
i rednich, take turystycznych; infrastruktury, gwnie transportowej i ochrony
rodowiska; zasobw ludzkich. rodki finansowe s koncentrowane jednocze-
nie na piciu zasadniczych osiach rozwoju, ktrymi s: wspieranie konkuren-
cyjnoci sektora przemysu i usug, rozwj zasobw ludzkich i zatrudnienia,
tworzenie warunkw do zwikszania poziomu inwestycji, promowanie zrw-
nowaonego rozwoju i spjnoci przestrzennej, przeksztacenia strukturalne
w rolnictwie i rybowstwie, wzmocnienie potencjau rozwojowego regionw
i przeciwdziaanie marginalizacji niektrych obszarw.
Zakada si, e potencjalnie czna suma rodkw finansowych zaangao-
wanych w realizacj Narodowego planu rozwoju wyniesie 16 709,6 mln euro, w
tym 11 368,6 mln z unijnego wkadu (w cenach z 1999 roku). Wstpienie do
Unii Europejskiej oznacza bowiem dla Polski objcie pomoc ze wsplnoto-
wych funduszy, osigajc poziom kilku miliardw euro rocznie. Polski rzd
szacowa, w tym w projekcie NPR, e w latach 20042006 Polska pozyska
z unijnych funduszy polityki strukturalnej 13,8 mld euro 15 . Ostatecznie ustalo-
no, e Polska w latach 20042006 moe uzyska 7 635,3 mln euro z funduszy
strukturalnych oraz 3 733,3 mln euro z Funduszu Spjnoci UE 16 . Szacuje si,
e Polska otrzyma kilkaset milionw euro na wszystkie dziaania bezporednio
zwizane z rozwojem turystyki 17 . Prognozowany udzia turystyki w wydatkach
funduszy strukturalnych (bez uwzgldnienia Funduszu Spjnoci) ma wynie
ok. 2,82,9%.
15
Por. Polska. Narodowy plan rozwoju 20042006. Projekt. Ministerstwo Gospodarki,
16
Por. Raport na temat rezultatw negocjacji o czonkostwo Rzeczypospolitej Polskiej
w Unii Europejskiej. Rada Ministrw, Warszawa 2002, s. 31; zob. Polska w Unii Europejskiej.
Nasze warunki czonkostwa. Kancelaria Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 2003. S to wysoko-
ci zobowiza, jakie budet UE moe podejmowa w Polsce. Rzeczywiste transfery mog by
dokonywane rwnie w latach nastpnych.
17
Por. Wykorzystanie funduszy strukturalnych do wspierania przedsiwzi turystycznych
w wietle prac nad Narodowym planem rozwoju. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki
Spoecznej, Departament Turystyki, Warszawa 2003, s. 3; zob. Materiay z konferencji Ksztato-
wanie produktu turystycznego jako czynnika aktywizacji gospodarczej wojewdztwa zachodnio-
pomorskiego. Urzd Marszakowski Wojewdztwa Zachodniopomorskiego, Zachodniopomorska
Regionalna Organizacja Turystyczna, Szczecin 2003. Warto porwnawczo zauway, e wpywy
dewizowe z zagranicznej turystyki przyjazdowej w Polsce w 2002 r. s szacowane na 4,5 mld USD.
34 Ireneusz Jawiski
Tabela 1
Cele i wskaniki kontrolne Narodowego planu rozwoju
na koniec roku bazo-
warto wskanika
wego (2001)
Wskaniki
wskanika
Zakadana
2006 roku
na koniec
Warto
Cele
Nr
PKB na mieszkaca,
1. Cel generalny 40,0 42,043,0
(UE 15 = 100)
Cel 1: Wspomaganie osig-

nicia i utrzymania w duszym rednioroczne tempo wzrostu PKB
2. 1,0 6,0
okresie wysokiego wzrostu gos- (rok poprzedni = 100)
podarczego
wskanik zatrudnienia ludnoci

3. 52,7% 5455%
(w wieku 1564 lata)
x
4. Cel 2: Zwikszenie poziomu stopa bezrobocia (BAEL) 19,9 15,0
zatrudnienia i wyksztacenia
poziom wyksztacenia (podstawo- 17,6/70,8/11,6%
5. 15,0/72,0/13,0%
we/rednie/wysze) (2000)
6. autostrady/drogi ekspresowe (km) 398/206 940/399

Cel 3: Wczenie Polski
zmodernizowane linie kolejowe
7. w europejskie sieci infrastruktu- 300 2 434
(km)
ry transportowej i informacyjnej
dostp do Internetu 1,2
8. 3,4
(liczba hostw/100 mieszkacw) (2002)
Cel 4: Intensyfikacja procesu udzia pracujcych w sektorach
9. 19,1/30,5/50,4 17,5/30,5/52,0
zwikszenia w strukturze gos- gospodarki (I/II/III)xx
podarki udziau sektorw o wy- nakady na dziaalno badawcz
10. sokiej wartoci dodanej 0,65 ok. 1,5
i rozwojow w % PKB
zrnicowanie wewntrzne PKB
na jednego mieszkaca pomidzy
Cel 5: Wspomaganie udziau
11. wojewdztwami (na poziomie 1:2,2 pon. 1:2,2
w procesach rozwojowych i mo-
NTS II odpowiadajcym pozio-
dernizacyjnych wszystkich re-
mowi NUTS II)xxx
gionw i grup spoecznych
zrnicowanie stopy bezrobocia
w Polsce
12. (na poziomie NTS III odpowia- 1:7,1 pon. 1:6
dajcym poziomowi NUTS II)
x
Skrt BAEL oznacza badania aktywnoci ekonomicznej ludnoci.
xx
Sektory gospodarki: I rolnictwo, lenictwo, rybowstwo, II przemys, budownictwo,
III usugi.
xxx
NUTS Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celw Statystycznych (fr. Nomencla-
ture des Units Territoriales pour des besoins Statistiques).
rdo: Polska. Narodowy plan..., s. 6566.

2. Zintegrowany program operacyjny rozwoju regionalnego
Integraln czci Narodowego planu rozwoju jest Zintegrowany program

operacyjny rozwoju regionalnego. Znalazy si w nim midzy innymi dziaania
bezporednio zwizane z rozwojem turystyki. Wpywa to na to, e ZPORR jest
uznawany za najwaniejszy program NPR z punktu widzenia sektora turystycz-
nego. Za realizacj ZPORR odpowiada Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Poli-
tyki Spoecznej (MGPiPS) we wsppracy z urzdami wojewdzkimi i marsza-
kowskimi. Instytucj zarzdzajc programem jest MGPiPS. Natomiast urzdy
marszakowskie bior udzia midzy innymi w sporzdzaniu projektw o skali
wojewdzkiej oraz recenzowaniu projektw o mniejszej skali, np. lokalnej.
Celem strategicznym ZPORR jest tworzenie warunkw do wzrostu konku-
rencyjnoci regionw oraz przeciwdziaanie marginalizacji niektrych obszarw
w taki sposb, aby sprzyja dugofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju,
jego spjnoci ekonomicznej, spoecznej i terytorialnej oraz integracji z Uni
Europejsk. W ramach programu przewidziano realizacj trzech priorytetw.
Pierwszy to rozbudowa i modernizacja infrastruktury sucej wzmacnianiu
konkurencyjnoci regionw. Drugim jest wzmocnienie regionalnej bazy eko-
nomicznej i zasobw ludzkich. Natomiast trzeci stanowi rozwj lokalny.
Z wymienionych priorytetw wyodrbniono czternacie dziaa (tabela 2).
W ZPORR podkrela si, e wzrost konkurencyjnoci wszystkich regio-
nw wie si z rozwojem potencjau w zakresie usug turystycznych, a prze-
ciwdziaaniu marginalizacji niektrych obszarw sprzyja wspieranie dywersyfi-
kacji dziaalnoci gospodarczej, w tym rozszerzanie zatrudnienia w usugach
turystycznych. Rozwj turystyki w ZPORR mona rozpatrywa poprzez pry-
zmat szeciu obszarw 18 : rozwoju markowych produktw turystycznych, pro-
mocji markowych produktw turystycznych, specjalistycznych szkole pra-
cownikw w sektorze usug turystycznych, rozwoju bazy informacyjnej i dys-
trybucyjnej dotyczcej usug turystycznych, rozwoju bada statystycznych
i narzdzi badawczych wspierajcych procesy zarzdzania w turystyce, rozbu-
dowy infrastruktury turystycznej.
Tabela 2
18
Por. Wykorzystanie funduszy strukturalnych..., s. 23.
36 Ireneusz Jawiski
Priorytety i dziaania Zintegrowanego programu operacyjnego rozwoju regionalnego
Priorytety Dziaania
1. Rozbudowa i modernizacja 1. Modernizacja i rozbudowa regionalnego uka-
infrastruktury sucej wzmac- du transportowego
nianiu konkurencyjnoci regio- 2. Infrastruktura ochrony rodowiska
nw 3. Regionalna infrastruktura badawczo-
edukacyj-na
4. Zachowanie i odbudowa dziedzictwa kultu-
rowego
5. Infrastruktura spoeczestwa informacyjnego
6. Rozwj transportu miejskiego w aglomera-
cjach
2. Wzmocnienie regionalnej bazy 1. Rozwj zawodowy dostosowujcy zasoby
ekonomicznej i zasobw ludz- ludzkie do potrzeb regionalnego rynku pracy
kich 2. Reorientacja zawodowa
3. Rozwj kadr regionalnej gospodarki
4. Regionalne strategie innowacyjne
5. Mikroprzedsibiorstwa
6. Rozwj turystyki
3. Rozwj lokalny 1. Infrastruktura lokalna
2. Rewitalizacja obszarw zdegradowanych
rdo: opracowanie wasne na podstawie Zintegrowany program operacyjny rozwoju

regionalnego 20042006. Uzupenienie...
Rozwojowi sektora turystycznego suy realizacja wielu dziaa ZPORR,

przede wszystkim dziaania Rozwj turystyki i dziaania Infrastruktura lo-
kalna, a ponadto nastpujcych: Modernizacja i rozbudowa regionalnego
ukadu transportowego, Infrastruktura ochrony rodowiska, Zachowanie
i odbudowa dziedzictwa kulturowego, Rozwj kadr regionalnej gospodarki,
Rewitalizacja obszarw zdegradowanych. Miejsce wymienionych dziaa
w systemie priorytetw i dziaa omawianego programu przedstawiono w tabe-
li 2. Z drugiego priorytetu ZPORR wydzielono midzy innymi dziaanie Roz-
wj turystyki, ktre jest nakierowane na zwikszenie udziau sektora turystyki
w tworzeniu dochodu narodowego i zatrudnienia na poziomie krajowym z wy-
korzystaniem regionalnych warunkw. Cele czstkowe zwizane z realizacj

niniejszego dziaania zakadaj midzy innymi 19 :
popraw warunkw do rozwoju turystyki respektujcej wymogi ochro-
ny rodowiska, dziedzictwa kulturowego oraz wymogi bezpieczestwa
publicznego,
zwikszenie zagranicznej turystyki przyjazdowej do Polski oraz turys-
tyki krajowej poprzez podniesienie konkurencyjnoci markowych pro-
duktw turystycznych zarwno na rynkach zagranicznych, jak i na ryn-
ku krajowym,
zwikszenie udziau dzieci i modziey w turystyce krajowej,
tworzenie warunkw do rozwoju i wzrostu konkurencyjnoci przedsi-
biorstw sektora turystycznego, w tym MSP,
promocj Polski i poszczeglnych regionw jako obszaru atrakcyjnego
turystycznie,
zwikszenie dostpnoci regionalnych produktw turystycznych po-
przez zapewnienie funkcjonowania i rozwijanie kompleksowego sys-
temu informacji turystycznej, w tym nowoczesnej, interaktywnej sieci
informacji internetowej,
podniesienie kwalifikacji zawodowych wrd zatrudnionych w sektorze
turystyki.
Dziaanie Rozwj turystyki wspierane jest systemem dotacji, ktre
gwnie maj by przeznaczane na 20
a) korzystanie z usug przeznaczonych dla sektora turystycznego, w tym
MSP (dziaalno promocyjna i informacyjna, powizania, konferencje
i targi handlowe), zwaszcza stanowicych element programw przy-
gotowywanych na poziomie regionalnym i ponadlokalnym, w tym
przygotowanie kompleksowych opracowa oraz kreacja nowych
marek produktw (strategie, programy, systemy wizualizacji, znaki
graficzne itd.), umoliwiajcych skuteczne wdraanie produktw
markowych oraz majcych na celu rozwj krajowych markowych
sieci,
19
Zintegrowany program operacyjny rozwoju regionalnego 20042006. Uzupenienie...,
s. 124125.
20
Ibidem..., s. 90 i n.
38 Ireneusz Jawiski
opracowanie i realizacj kampanii reklamowych (zwaszcza multi-

medialnych), uwzgldniajcych preferencje turystw i priorytety
rynkowe,
opracowanie promocyjno-informacyjnej strony internetowej wraz
z moliwoci rezerwacji/zakupu usug turystycznych,
opracowanie biznesplanu, zwizanego z wprowadzeniem produktu
lub pakietu produktw turystycznych na rynek, wraz z ewentual-
nymi, uzupeniajcymi badaniami rynkowymi,
doradztwo przy ewentualnym tworzeniu struktury konsorcyjnej (lub
innej formy partnerstwa) odpowiedzialnej za realizacj i finanso-
wanie projektu na poziomie regionalnym i lokalnym, potencjalnie
bdcej w przyszoci wacicielem produktu/pakietu produktw tu-
rystycznych;
b) inwestycje materialne w sektorze turystyki (budowa, rozbudowa,
adaptacja i modernizacja obiektw turystycznych), zwaszcza stano-
wice element projektw rozwoju lokalnego, w tym rozbudowy i mo-
dernizacji:
infrastruktury sucej rozwojowi aktywnych form wypoczynku,
w tym bazy sportowo-rekreacyjnej (kryte kpieliska z basenami
termalnymi, lodowiska, sale do wicze i treningu, cieki zdrowia,
szlaki turystyczne, narciarskie trasy zjazdowe i biegowe, orodki
jedzieckie, pola golfowe, kluby rekreacyjne),
infrastruktury na obszarach chronionych i w ich ssiedztwie,
infrastruktury kultury (zaplecze kulturalne i rozrywkowe sale
koncertowe i wystawowe, amfiteatry, kluby rozrywkowe),
infrastruktury informacyjno-recepcyjnej (centra i punkty informacji
turystycznej, banki danych, nowoczesne rozwizania medialne itp.),
a zwaszcza noclegowej (szczeglnie rozbudowa, adaptacja
i modernizacja istniejcych obiektw noclegowych),
inwestycji przystosowujcych obiekty dziedzictwa kulturowego do
potrzeb turystyki,
infrastruktury gmin uzdrowiskowych na potrzeby turystyki,
innej infrastruktury (np. parkingi, przystanie jachtowe).
Wrd oczekiwanych rezultatw realizacji dziaania Rozwj turystyki
wymienia si: wzrost ruchu turystycznego, w tym krajowej i zagranicznej turys-
tyki pobytowej, na obszarach poszczeglnych wojewdztw; zwikszenie liczby
osb zatrudnionych w sektorze turystycznym w poszczeglnych wojewdz-

twach; wzrost udziau turystyki w tworzeniu regionalnego i krajowego PKB;
peniejsze wykorzystanie potencjau turystycznego wojewdztw poprzez udo-
stpnienie nowych miejsc i form dla dziaalnoci turystycznej.
Dziaanie Infrastruktura lokalna ZPORR jest natomiast nastawione mi-
dzy innymi na priorytetowe wspieranie projektw dotyczcych 21 :
poprawy jakoci drg o znaczeniu turystycznym i rekreacyjnym, w tym
umoliwiajcych dostp do obiektw dziedzictwa kulturowego i przy-
rodniczego,
rozwoju potencjau turystycznego, obejmujcego inwestycje materialne
w sektorze turystyki (budowa, rozbudowa, adaptacja i modernizacja
obiektw turystycznych, zwaszcza stanowicych element projektw
rozwoju lokalnego),
rozwoju przodujcych dziedzin turystyki danego regionu, realizowa-
nych w powizaniu z szerszymi programami restrukturyzacji, dywersy-
fikacji i rozwoju, oraz przedsiwzi przyczyniajcych si do harmo-
nijnego rozwoju miast i obszarw, w szczeglnoci obszarw zagospo-
darowanych turystycznie, w tym uzdrowisk, w zakresie uzupenienia
i dywersyfikacji oferty turystycznej.
Projekty prowadzce do rozwoju potencjau turystycznego w ramach dzia-
ania Infrastruktura lokalna mog by zwizane z rozbudow i modernizacj
lokalnej infrastruktury, w tym sucej rozwojowi aktywnych form wypoczyn-
ku (kryte kpieliska z basenami termalnymi, lodowiska, sale do wicze
i treningu, cieki zdrowia, szlaki turystyczne, narciarskie trasy zjazdowe
i biegowe, orodki jedzieckie, pola golfowe, kluby rekreacyjne), istniejcej na
obszarach chronionych i w ich ssiedztwie, kultury (zaplecze kulturalne i roz-
rywkowe sale koncertowe i wystawowe, amfiteatry, kluby rozrywkowe), in-
formacyjno-recepcyjnej (centra i punkty informacji turystycznej, banki danych,
nowoczesne rozwizania medialne itp.), noclegowej (szczeglnie rozbudowa,
adaptacja i modernizacja istniejcych obiektw noclegowych), gmin uzdrowi-
skowych, innej infrastruktury (np. parkingi, przystanie jachtowe) oraz inwesty-
cjami przystosowujcymi obiekty dziedzictwa kulturowego na potrzeby turys-
tyki.
21
Por. ibidem, s. 92 i n.
40 Ireneusz Jawiski
Na realizacj ZPORR przeznaczono 4 398,4 mln euro, w tym 2 869,5 mln

z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Cz z tych rodkw skierowano
na finansowanie zada sucych rozwojowi sektora turystycznego. Wstpnie
zaoono, e na realizacj pierwszego priorytetu programu zostanie przeznaczo-
ne ok. 56% caoci rodkw, na drugi ok. 21%, a na trzeci ponad 22% 22 . Usta-
lono rwnie, e przy podziale tych rodkw w ukadzie terytorialnym midzy
wojewdztwa uwzgldnia si przede wszystkim liczb mieszkacw, a ponadto
poziom PKB na mieszkaca i stop bezrobocia. Przykadowo, podmioty z wo-
jewdztwa zachodniopomorskiego mog wykorzysta 202,8 mln euro, w tym
135,4 mln z wkadu wsplnotowego.
Wedug przyjtych zaoe, w finansowanie dziaania Rozwj turystyki
zaangaowano 6,1% caoci rodkw ZPORR, czyli 266,3 mln euro, z tego
112,4 mln z krajowych rodkw prywatnych, 96,7 mln z funduszy struktural-
nych i 57,2 mln z krajowego wkadu publicznego. Unijne rodki pochodz
z zasobw Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego 23 . Ostatecznymi
beneficjentami wsparcia finansowego udzielanego w ramach tego dziaania s
gwnie jednostki samorzdu terytorialnego, zwizki i stowarzyszenia jednostek
samorzdu terytorialnego, regionalne i lokalne organizacje turystyczne, samo-
rzdy zawodowe sektora turystyki, organizacje pozarzdowe o charakterze non-
profit, dziaajce w sektorze turystyki, przedsibiorstwa, w tym mae i rednie,
zarejestrowane na terenie poszczeglnych wojewdztw. Identyfikacja projek-
tw nastpuje na poziomie regionalnym, a ich ocena, w celu zakwalifikowania
do finansowania, dokonywana jest midzy innymi z punktu widzenia zgodnoci
z celami ZPORR i uzupenieniami programu.
Podsumowanie
W niniejszym opracowaniu wskazano, e realizacja Narodowego planu

rozwoju moe odegra bardzo du rol w rozwoju sektora turystycznego
22
Por. Materiay z konferencji Promocja instrumentw strukturalnych Unii Europejskiej.
Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej, Urzd Marszakowski Wojewdztwa
Zachodniopomorskiego, Szczecin 2003.
23
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ang. European Regional Development
Fund ERDF) jest jednym z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Zorganizowany zosta
w 1975 r.
w Polsce. Szczeglne znaczenie ma realizacja bdcego czci tego planu,

Zintegrowanego programu operacyjnego rozwoju regionalnego, w ktrym
znajduj si zagadnienia bezporednio zwizane z rozwojem turystyki. Realiza-
cja tych programw stanowi w latach 20042006 i czciowo nastpnych naj-
waniejsze przedsiwzicie o charakterze publicznym, stymulujce rozwj go-
spodarki turystycznej w kraju. rodki wydatkowane w ramach omawianych
planw staj si jednoczenie zasadniczym rdem publicznego finansowania
rozwoju sektora turystycznego. Wiele czynnikw wpywa na stopie realizacji
NPR i ZPORR oraz ich celw, priorytetw i zada, oddziaujcych na rozwj
turystyki. Wskaza tu mona midzy innymi na skuteczno i sprawno wyka-
zywan w zakresie absorpcji rodkw ze wsplnotowych funduszy oraz zwi-
zan z tym aktywno podmiotw ubiegajcych si o wsparcie. Ze wzgldu na
wiele wymogw formalnych i merytorycznych, w tym zasad wspfinansowa-
nia i prefinansowania, w praktyce bardzo trudno jest zaabsorbowa cao lub
znaczn wikszo rodkw przyznanych z unijnych funduszy polityki struktu-
ralnej.
TOURISM IN NATIONAL DEVELOPMENT PLAN
Summary
National Development Plan 20042006 is an important program of Polish public

authorities. This program determines directions of using of European Union structural
support. In the article analysis of National Development Plan assumptions in tourism
aspect has been presented.
Translated by Ireneusz Jawiski

AGNIESZKA LEWANDOWSKA
UWARUNKOWANIA PRAWNE
FUNKCJONOWANIA UZDROWISK W POLSCE
Wedug stanu na 30 wrzenia 2003 w Polsce funkcjonoway 43 uzdrowi-

ska statutowe, a w co najmniej 70 miejscowociach i okoo 50 gminach istniay
zasoby leczniczo-uzdrowiskowe w postaci z wd zaliczanych do solanek,
wd leczniczych i termalnych oraz innych kopalin leczniczych. W miejscowo-
ciach tych skupiona jest baza lecznicza, turystyczna i rekreacyjno-sportowa,
liczca ponad 45 tysicy miejsc sanatoryjnych i ponad 4-krotnie wicej miejsc
hotelowo-wczasowych. Niestety, ze wzgldu na ograniczon swobod rozwoju
gospodarczego gmin majcych na swoim terenie uzdrowiska, ich gospodarka
ukierunkowana jest na lecznictwo uzdrowiskowe, turystyk oraz na rozwj
usug i drobnego przemysu przyjaznego rodowisku naturalnemu 1 .
Sytuacja ekonomiczna polskich uzdrowisk jest w nienajlepszym stanie.
Brakuje odpowiednich regulacji prawnych, ksztatujcych przede wszystkim
sytuacj finansow gmin uzdrowiskowych, nie ma rwnie rozwiza stwarza-
jcych moliwoci dalszego rozwoju, jak i wykorzystania ju istniejcego
olbrzymiego potencjau recepcyjnego uzdrowisk.
1
J. Golba: Uwarunkowania prawne i finansowe uzdrowisk polskich. Biuletyn Informacyj-
ny Stowarzyszenia Gmin Uzdrowiskowych RP Jedziemy do wd w.... Krynica Zdrj 2001,
nr 12, s. 56.
44 Agnieszka Lewandowska
Celem niniejszego artykuu jest wskazanie nieuytecznoci i niedostoso-

wania obowizujcych uregulowa prawnych do potrzeb gmin, majcych na
swym terenie uzdrowiska, jak rwnie przedstawienie propozycji rozwiza,
ktre mog usprawni funkcjonowanie uzdrowisk.
Artyku zosta podzielony na trzy czci. W pierwszej przedstawiono
obowizujce uregulowania prawne funkcjonowania polskich uzdrowisk
i wskazano na ich niedostosowanie do zmian spowodowanych wprowadzonymi
reformami. W drugiej czci opisano gwne ugrupowania reprezentujce inte-
resy gmin majcych na swoim terenie uzdrowiska i ich postulaty dotyczce
uregulowa prawnych gmin uzdrowiskowych. W ostatniej trzeciej przedstawio-
no najwaniejsze projekty dotyczce nowelizacji wci obowizujcej ustawy o
uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym z 1966 roku.
1. Obowizujce uregulowania prawne funkcjonowania polskich uzdrowisk
Gwnym aktem prawodawczym, regulujcym problematyk lecznictwa

uzdrowiskowego w Polsce, jest ustawa z 17 czerwca 1966 o uzdrowiskach
i lecznictwie uzdrowiskowym i uchwalone na jej podstawie akty wykonawcze 2 .
Cytowana ustawa nie znajduje jednak w obecnych warunkach praktycznego
zastosowania i nie stwarza ram prawnych do funkcjonowania uzdrowisk, jak
i prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego. Przeprowadzone w latach dzie-
widziesitych w Polsce reformy administracyjne, emerytalne, suby zdrowia
sprawiy, i ta ustawa zawiera duo przepisw martwych. Wiele zagadnie
w niej okrelonych ulego i wci ulega zmianom. Jej anachroniczno sprawia,
i powstanie nowoczesnego aktu prawnego, regulujcego problematyk uzdro-
wisk w Polsce, staje si koniecznoci.
Obowizujca ustawa reguluje zagadnienia zwizane z dziaalnoci
uzdrowisk, gwnie pod ktem ich funkcji leczniczo-rekreacyjnej. Wan kwe-
sti jest wprowadzenie instytucji statusu uzdrowiska, obszarw ochrony uzdro-
wiskowej oraz instytucji naczelnego lekarza uzdrowiska 3 .
2
DzU 1966, nr 23, poz. 150.
3
M. azarek, R. azarek: Gospodarka turystyczna, Wysza Szkoa Ekonomiczna w War-
szawie, Warszawa 2002, s. 152.
Uwarunkowania prawne funkcjonowania uzdrowisk... 45
Art. 2 ust.1 obowizujcej ustawy definiuje lecznictwo uzdrowiskowe jako

zorganizowan dziaalno w zakresie jak najszerszego zapobiegania chorobom
i ich leczenia przy wykorzystaniu warunkw naturalnych, w tym waciwoci
leczniczych klimatu i krajobrazu, naturalnych zasobw leczniczych wody i ga-
zw, waciwoci leczniczych morza, a nadto innych czynnikw rodowiska
majcych korzystny wpyw na wyniki wiadcze zapobiegawczych i leczni-
czych.
Naley podkreli, i obowizujcy akt prawny pomija podzia uzdrowisk,
ktry zosta przyjty w ustawie z 1922 roku, na
zdrojowiska, czyli miejscowoci posiadajce zdroje wd leczniczych,
pitnych, kpielowych,
stacje klimatyczne miejscowoci uzdrowiskowe, ktrych gwnym
bogactwem jest klimat,
kpieliska morskie miejscowoci, w ktrych na pierwszy plan wysu-
waj si kpiele morskie i klimat morski 4 .
Brak w ustawie z 1966 roku wymienionego podziau sprawi, i zawo-
no pojcie uzdrowisko tylko do takich miejscowoci, ktre posiadaj zasoby
lecznicze w postaci wd leczniczych, borowin itp. W konsekwencji poza zainte-
resowaniami ustawy zostay miejscowoci, ktre mog by uzdrowiskami kli-
matycznymi 5 .
Dotychczas obowizujca ustawa stanowi, i miejscowo (miasto, osie-
dle, gmina lub cz gminy), ktra ma spenione warunki niezbdne do prowa-
dzenia lecznictwa uzdrowiskowego, moe by uznana za uzdrowisko przez
Rad Ministrw, a jego granice wytaczane s granicami administracyjnymi 6 .
Art. 5 ustawy o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym nakada na
gminy, posiadajce na swoim terenie uzdrowiska, nastpujce zadania:
rozwijanie gospodarki miejscowej z uwzgldnieniem potrzeb lecznic-
twa uzdrowiskowego oraz jednostek wczasowych i turystycznych,
czuwanie nad tym, aby warunki naturalne uzdrowiska nie ulegy znisz-
czeniu, ograniczeniu lub znieksztaceniu,
4
A.S. Kornak: Uzdrowiska polskie w systemie rynku i zarzdzania marketingowego. Byd-
goszcz 1999, s. 19.
5
M. azarek, R. azarek: op.cit., s. 152.
6
E. Grzegorzewska-Mischka: Prawne aspekty funkcjonowania uzdrowisk w Polsce.
W: Perspektywy rozwoju uzdrowisk polskiego wybrzea Batyku. Zbir materiaw pokonferen-
cyjnych pod red. M. Boruszczaka. Wydawnictwo Sport, Bydgoszcz 2001, s. 147.
prowadzenie jednostek gospodarczych zaspokajajcych wsplne po-

trzeby zakadw lecznictwa uzdrowiskowego, a take jednostek wcza-
sowych, jeeli przemawiaj za tym zasady racjonalnego wykorzystania
rodkw materialnych,
zaspokajanie potrzeb kuracjuszy, wczasowiczw i turystw w zakresie
urzdze komunalnych, kulturalnych i usugowych 7 .
Wymienione zapisy znajduj przeoenie legislacyjne w postaci pakietu
ustaw, decydujcych nie tyle o kierunkach rozwoju, ile, w zasadzie, o ograni-
czeniu rozwoju miejscowoci uzdrowiskowych i nakadaj na gminy uzdrowi-
skowe dodatkowe liczne obowizki 8 .
Ju ustawa z 1966 roku w art. 3 mwi, i w celu zapewnienia warunkw
niezbdnych do prowadzenia i rozwijania lecznictwa uzdrowiskowego dla ka-
dego uzdrowiska ustanawia si statut. W statucie okrela si:
granice uzdrowiska,
obszar ochrony uzdrowiskowej,
czynnoci, ktre ze wzgldu na ich oddziaywanie na warunki naturalne
i czynniki rodowiskowe mog by podejmowane w trybie zastrzeo-
nym w statucie, a wic uzgodnione z lekarzem naczelnym uzdrowiska,
sprawy, ktre z uwagi na ich znaczenie dla lecznictwa uzdrowiskowego
musz by uzgadniane z ministrem zdrowia.
Obszary ochrony uzdrowiskowej to strefy ochronne A, B i C, w ktrych
obowizuj szczeglne rygory gospodarowania. Strefa A przeznaczona jest
przede wszystkim do ochrony obszaru rdliskowego i obowizuj tam szcze-
glne rygory zwizane zarwno z funkcjonowaniem istniejcych obiektw, jak
te z budow nowych. Nie jest moliwe lokowanie w tej strefie obiektw, ktre
nie s zwizane z prowadzon dziaalnoci lecznicz lub obsug tej dziaalno-
ci. Lokalizacja kadego nowego obiektu czy te remont, modernizacja ju ist-
niejcego wymagaj zgody ministra zdrowia. Strefa B zawiera podobne ograni-
czenia rozwoju jak strefa A, jednake mona w niej lokalizowa obiekty usu-
gowe, mieszkalne czy te obiekty infrastruktury komunalnej. Strefa C stanowi
naturaln otulin uzdrowiska, w ktrej rygory gospodarowania s agodniejsze,
cho rwnie wymagaj wielu dodatkowych uzgodnie 9 .
7
DzU 1966, nr 23, poz. 150.
8
J. Golba: op.cit., s. 57.
9
Ibidem, s. 5758.
Uchwalona 8 marca 1990 ustawa o samorzdzie terytorialnym (zwan

ustaw o samorzdzie gminnym od momentu wejcia w ycie w 1999 roku re-
formy samorzdowej) zobowizaa prawodawc do okrelenia w drodze ustawy
odrbnoci ustroju gmin, ktre wykonuj zadania o szczeglnym charakterze.
Zapis ten dotyczy w szczeglnoci gmin uzdrowiskowych, ktre, majc obo-
wizek zapewnienia warunkw do prowadzenia i rozwijania lecznictwa uzdro-
wiskowego, godzi si musz z ograniczeniem dziaalnoci mogcej negatywnie
wpywa na waciwoci lecznicze uzdrowisk. Samodzielno gmin uzdrowi-
skowych, rozumiana jako swoboda ksztatowania wasnego rozwoju, podlega
ograniczeniom nieznanym innym jednostkom samorzdu terytorialnego. Gminy
uzdrowiskowe s zobowizane do przestrzegania szczeglnych rygorw w za-
kresie ochrony rodowiska naturalnego 10 .
Spenienie wymogw okrelonych w art. 5 ustawy o ustawy o uzdrowi-
skach i lecznictwie uzdrowiskowym w zakresie odnoszcym si do ochrony
rodowiska naturalnego, jak te warunkw do funkcjonowania uzdrowiska
w zakresie urzdze komunalnych, kulturalnych i usugowych oznacza
w praktyce:
realizacj inwestycji proekologicznych,
utrzymywanie parkw zdrojowych, lasw ochronnych, ogromnych te-
renw zieleni oraz terenw rekreacyjnych,
budow i utrzymanie deptakw, promenad spacerowych, cieek zdrowia,
utrzymanie domw kultury, czytelni, bibliotek, orkiestr zdrojowych,
utrzymanie infrastruktury komunalnej o podwyszonym standardzie 11 .
Ograniczenia swobody dziaalnoci gospodarczej oraz szczeglne obo-
wizki gmin uzdrowiskowych wpywaj na zmniejszenie dochodw wasnych
jednostek samorzdowych, ktre nie jest dostatecznie rekompensowane innymi
dochodami lub dotacjami z budetu pastwa.
Zgodnie z aktualnym brzmieniem ustawy o samorzdzie gminnym, uzna-
nie za uzdrowisko mieci si w kompetencjach gminy. Okrelenie i naoenie na
gminy nowych zada wasnych, zgodnie z Konstytucj RP i Europejsk kart
samorzdu terytorialnego skutkuje koniecznoci zapewnienia rde finanso-
wania 12 . Warto zaznaczy, i problem ten nie znajduje odzwierciedlenia w
10
www.sgurp.pl.
11
J. Golba: op.cit., s. 59.
12
Kolejny projekt ustawy o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym. Biuletyn Informa-
cyjny Stowarzyszenia Gmin Uzdrowiskowych RP Jedziemy do wd w.... Krynica Zdrj
2003, nr 1, s. 19.
obowizujcej ustawie i jest przyczyn, dla ktrej kolejne projekty nie uzys-
kuj mocy prawnej.
Ustawa z 1966 roku nie zawiera pojcia gmina uzdrowiskowa, rwnie
ustawa o samorzdzie terytorialnym nie okrela definicji gminy uzdrowiskowej.
Take uchwalenie w 1997 roku Konstytucji RP oraz bdne pod wzgldem me-
rytorycznym przepisy art. 13 (dotyczcego zmian w ustawie o uzdrowiskach i
lecznictwie uzdrowiskowym), ustawy z 22 grudnia 2000 o zmianie niektrych
upowanie ustawowych do wydawania aktw normatywnych oraz o zmianie
niektrych ustaw 13 pogbiy istniejcy chaos w uregulowaniach prawnych
dotyczcych uzdrowisk. Nie tylko przestay obowizywa niektre przepisy
wykonawcze do istniejcej ustawy o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowisko-
wym, ale rwnie nie ma moliwoci wydania nowych, ze wzgldu na niejasno
okrelone wytyczne lub cakowity brak upowanienia ustawowego. Zgodnie
z obowizujcym stanem prawnym, utracio wano zarzdzenie Ministra
Zdrowia i Opieki Spoecznej z 25 lipca 1967 w sprawie wykazu miejscowoci
uzdrowiskowych uznanych za uzdrowiska 14 i nie ma delegacji ustawowej do
wydania nowego. W ten sposb 36 uzdrowisk w nim wymienionych utracio
podstaw prawn uznania za uzdrowisko, co jednak nie jest przeszkod w usta-
nawianiu nowych uzdrowisk. Przyjty wadliwy podzia zada i kompetencji
pomidzy naczelnym lekarzem uzdrowiska, organami administracji rzdowej
a organami samorzdu gminnego doprowadzi do chaosu organizacyjnego
i zatarcia odpowiedzialnoci gmin za stan uzdrowisk. Ponadto obowizujca
ustawa o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym nie uwzgldnia zmian,
jakie dokonay si w regulacjach ustawowych, dotyczcych zakadw opieki
zdrowotnej oraz kontroli i nadzoru nad procesem leczniczym. Konieczne jest
bowiem jednoznaczne usytuowanie zakadw opieki zdrowotnej wiadczcych
usugi lecznictwa uzdrowiskowego w przepisach ustawy o zakadach opieki
zdrowotnej 15 .
Prawo obywateli do ochrony zdrowia, obejmujcej niewtpliwie midzy
innymi korzystanie z wiadcze lecznictwa uzdrowiskowego, gwarantuje
art. 68 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Norm konstytucyjn w tym
przedmiocie konkretyzuje ustawa z 23 stycznia 2003 o powszechnym ubezpie-
13
DzU 2000, nr 120, poz. 1268.
14
MP 1967, nr 45, poz. 328; 1974, nr 10, poz. 77.
15
Kolejny projekt..., s. 19.
czeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia. Leczenie uzdrowiskowe przysuguje

ubezpieczonemu na podstawie skierowania wystawionego przez lekarza ubez-
pieczenia zdrowotnego, potwierdzonego przez waciwy ze wzgldu na miej-
sce zamieszkania ubezpieczonego oddzia wojewdzki NFZ. Ubezpieczony
ponosi koszty przejazdu na i z leczenia uzdrowiskowego oraz czciow od-
patno za koszty wyywienia i zakwaterowania w sanatorium uzdrowisko-
wym, okrelan na podstawie rozporzdzenia waciwego ds. zdrowia ministra.
Sw wano utraci przepis art. 14 i 15 ustawy, dotyczcy rozcignicia
przez Rad Ministrw, w drodze rozporzdzenia, niektrych przepisw doty-
czcych uzdrowisk na obszary posiadajce warunki do prowadzenia lecznictwa
uzdrowiskowego lub na miejscowoci o wybitnych walorach turystyczno-
-wypoczynkowych.
Poza przytoczon ustaw do miejscowoci uzdrowiskowych maj rwnie
zastosowanie przepisy art. 40 ust. 1 i 3 ustawy z 7 lipca 1994 o zagospodarowa-
niu przestrzennym 16 . Dotycz one uzgadniania z ministrem do spraw zdrowia
warunkw zabudowy inwestycji zlokalizowanych w miejscowociach uzdrowi-
skowych. Przepisy te nie porzdkuj jednak spraw adu przestrzennego obszaru
uzdrowiskowego. S one niejasne i nieprecyzyjne, pozwalaj na du dowol-
no decyzji, a zarazem s restrykcyjne dla inwestorw.
Lecznictwo uzdrowiskowe wykonywane jest z zastosowaniem kopalin
leczniczych, do ktrych stosuje si przepisy ustawy z 4 lutego 1994 Prawo
geologiczne i grnicze 17 . Ustawa jednak nie definiuje i nie daje podstawy praw-
nej do uznania kopalin leczniczych, natomiast ustala tryb uzyskiwania koncesji
na ich poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie. Z tego powodu przepisy
cytowanej ustawy nie s wystarczajce dla procedur lecznictwa uzdrowiskowe-
go 18 .
16
DzU 1999, nr 15, poz. 139 z pn. zm.
17
DzU nr 27, poz. 96 z pn. zm.
18
Kolejny projekt..., s. 1920.
2. Izba Gospodarcza Uzdrowiska Polskie i Stowarzyszenie Gmin

Uzdrowiskowych RP tezy do ustawy o uzdrowiskach
Obecnie w dziedzinie uzdrowisk dziaaj dwie instytucje o charakterze

samorzdowym. S to Izba Gospodarcza Uzdrowiska Polskie i Stowarzysze-
nie Gmin Uzdrowiskowych RP. Pierwsza z nich skupia podmioty gospodarcze
i inne dziaajce w brany uzdrowiskowej. Jej czonkami s midzy innymi:
pastwowe przedsibiorstwa uzdrowiskowe, sanatoria zwizkowe, branowe
i zakadowe oraz niektre gminy. Izba wydaje wasny biuletyn i informator
uzdrowiskowy oraz organizuje kongresy uzdrowisk polskich 19 .
W dziaalnoci Izby naley wyrni:
organizacj kongresw i konferencji uzdrowiskowych,
wydawnictwa wasne,
dziaalno normalizacyjn,
uczestnictwo w dziaalnoci legislacyjnej,
dziaalno w zakresie promocji uzdrowisk,
wspprac midzynarodow,
prace zespou ekspertw 20 .
Stowarzyszenie Gmin Uzdrowiskowych RP zrzesza obecnie 32 gminy. Do Komentarz [A1]: sprawdzi
aktualnie i doda dat na kiedy
gwnych statutowych jego zada nale: przedstawicielstwo, obrona i popiera-
nie wsplnych interesw, wszechstronny rozwj polskich uzdrowisk, rozwijanie
dziaalnoci uzdrowiskowej. Stowarzyszenie organizuje spotkania, prowadzi
dziaania promocyjne, wspdziaa z innymi instytucjami oraz rozwija kontakty
i wspprac z zagranic, wydaje rwnie wasny biuletyn informacyjny 21 .
W tym miejscu naley zaznaczy, i odmowy podpisania kolejnych pro-
jektw ustaw, o ktrych szerzej w punkcie 3 artykuu, przez Prezydenta RP
Aleksandra Kwaniewskiego i wymieniane uwagi do projektw ustaw zgasza-
nych przez rodowiska samorzdowe nie zniechciy przedstawicieli oglnopol-
skich organizacji uzdrowiskowych i lecznictwa uzdrowiskowego do poszuki-
wania waciwych rozwiza prawnych dla uzdrowisk, gmin uzdrowiskowych i
lecznictwa uzdrowiskowego.
19
A. Jagusiewicz: Problemy lecznictwa i turystyki w uzdrowiskach polskich. Instytut Tury-
styki, Warszawa 1998, s. 4.
20
R. Gierczak: Zadania i funkcje Izby Gospodarczej Uzdrowiska Polskie. W: Perspek-
tywy rozwoju uzdrowisk..., s. 16.
21
A. Jagusiewicz: op.cit., s. 4.
Stowarzyszenie Gmin Uzdrowiskowych RP, Izba Gospodarcza Uzdrowi-

ska Polskie wraz z Uni Uzdrowisk Polskich, Polskim Towarzystwem Balne-
ologii, Balneoklimatologii i Medycyny Fizykalnej oraz Krajowym Konsultan-
tem ds. Balneologii i Medycyny Fizykalnej 7 maja 2002 zawizao Komitet
Inicjatywny, w celu powoania Federacji Uzdrowisk Polskich. Zesp ten sfor-
muowa tezy, ktre jego zdaniem powinny by wzite pod uwag przy opra-
cowaniu nowej ustawy 22 .
Sformuowane przez Komitet Inicjatywny tezy stanowi przede wszyst-
kim, i lecznictwo uzdrowiskowe jest integraln czci systemu ochrony
zdrowia, okrelaj ustrj gmin uzdrowiskowych, sugestie co do sposobu finan-
sowania gmin uzdrowiskowych i zakadw lecznictwa uzdrowiskowego. Nie
pomijaj rwnie kwestii infrastruktury tych gmin.
Federacja Uzdrowisk Polskich zdefiniowaa lecznictwo uzdrowiskowe ja-
ko zorganizowan form udzielania wiadcze zdrowotnych w schorzeniach
przewlekych, prowadzon w miejscowociach posiadajcych status uzdrowi-
ska, z wykorzystaniem naturalnych zasobw leczniczych, takich jak wody lecz-
nicze, gazy lecznicze, peloidy. Uzupenion o zabiegi fizykalne i waciwoci
lecznicze klimatu oraz krajobrazu. Leczenie uzdrowiskowe powinno by pro-
wadzone w zakadach lecznictwa uzdrowiskowego, do ktrych zalicza si klini-
ki, szpitale, sanatoria, przychodnie uzdrowiskowe i zakady przyrodolecznicze.
W leczeniu tym mog by wykorzystywane urzdzenia lecznictwa uzdrowi-
skowego.
Wykaz uzdrowisk, profile lecznicze, rodzaje, waciwoci i wymogi wobec
zakadw leczniczych i urzdze lecznictwa uzdrowiskowego, jak rwnie tryb
kierowania i kwalifikowania do leczenia uzdrowiskowego miaby by okrelany
w drodze rozporzdzenia na podstawie operatu i opinii Krajowego Konsultanta
ds. Balneologii i Medycyny Fizykalnej ministra waciwego
ds. zdrowia. W gestii ministra ds. zdrowia byby rwnie nadzr nad lecznic-
twem uzdrowiskowym, okrelenie w drodze rozporzdzenia uprawnie i obo-
wizkw lekarza naczelnego uzdrowiska, ktry jednoczenie byby przedstawi-
cielem waciwego ministra w uzdrowisku.
22
Tezy do ustawy o uzdrowiskach, lecznictwie uzdrowiskowym i gminach uzdrowisko-
wych. Biuletyn Informacyjny Stowarzyszenia Gmin Uzdrowiskowych RP Jedziemy do wd
w.... Krynica Zdrj 2002, nr 1, s. 2124.
Za uzdrowisko Federacja Uzdrowisk Polskich uznaje obszar gminny,

obejmujcy jedn lub klika miejscowoci albo ich czci, ktry cznie spenia
nastpujce warunki:
wystpuj na nim naturalne surowce lecznicze i klimat lokalny o wa-
ciwociach leczniczych,
znajduj si na nim zakady i urzdzenia lecznictwa uzdrowiskowego
lub wystpuj na nim tereny, ktre zgodnie z planem zagospodaro-
wania przestrzennego przeznaczone s pod tego rodzaju inwestycje,
spenione s wymagania okrelone w przepisach o ochronie i ksztato-
waniu rodowiska w zakresie dopuszczalnych norm zanieczyszcze
powietrza, natenia haasu oraz posiadania infrastruktury technicznej,
w szczeglnoci zaopatrzenia w wod, odprowadzania i unieszkodli-
wiania ciekw, usuwania odpadw, transportu zbiorowego oraz sieci
elektroenergetycznej.
Porwnujc to okrelenie uzdrowiska z okreleniem zawartym w ustawie o
uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym z 1966 roku, mona zauway, i
treciowo nastpio rozszerzenie jego znaczenia.
W tezach powrcono rwnie do ustawy z 1922 roku i zaznaczono, i
uzdrowiska powinny mie charakter uytecznoci publicznej.
Gmina, w celu uznania obszaru za uzdrowisko, miaaby wystpowa do
ministra waciwego ds. zdrowia z wnioskiem o uznanie obszaru za uzdrowisko,
na okrelonych zasadach. Uznanie za obszaru za uzdrowisko mogoby nastpi
jedynie w drodze rozporzdzenia Rady Ministrw, ktra nadawaaby gminie
status gminy uzdrowiskowej na wniosek ministra ds. zdrowia. W wietle do-
tychczasowej ustawy, uprawnienie to ley w gestii ministra zdrowia.
Podobnie jak w obowizujcej ustawie, postanowienia Federacji Uzdro-
wisk Polskich dziel obszar uzdrowiska na trzy strefy ochrony uzdrowiskowej:
A, B i C. W strefie A ochrony uzdrowiskowej, obejmujcej obszar gminy
uzdrowiskowej, na ktrym zlokalizowane s zakady i urzdzenia leczenia
uzdrowiskowego oraz inne obiekty suce bezporednio lecznictwu uzdrowi-
skowemu, dla ktrej w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego
okrelony jest procentowy udzia urzdzonych terenw zieleni. Definicja strefy
B jest szersza od zawartej w obowizujcej ustawie. Oprcz budownictwa
mieszkaniowego jest w niej mowa o obiektach wczasowych i turystycznych
oraz zakadach usugowych, handlowych, gastronomicznych i komunalnych,
zwizanych z zaspokajaniem potrzeb kuracjuszy i turystw, dla ktrej w miej-
scowym planie zagospodarowania przestrzennego zostanie okrelony procento-

wy wskanik terenw biologicznie czynnych. Strefa C jest stref przylegajc
do strefy B, obejmujc obszar gminy uzdrowiskowej lub te obszar ssiedniej
gminy uzdrowiskowej lub te obszar ssiedniej gminy, majc wpyw na za-
chowanie walorw krajobrazowych, klimatycznych oraz ochron z kopalin
leczniczych. Tezy Federacji Uzdrowisk Polskich zakadaj rwnie moliwo
odstpienia od wymogu okrelenia strefy C, w uzasadnionych przypadkach, jak
na przykad, gdy strefa ochronna C przypadaaby na obszar objty ochron na
podstawie odrbnych przepisw.
Jak okrelaj przedstawiciele uzdrowisk, gospodarzem gminy uzdrowi-
skowej powinien by samorzd terytorialny, a zadania specjalne, wynikajce
z funkcjonowania uzdrowiska, miaby realizowa odrbny podmiot prawny.
W swych postulatach Federacja Uzdrowisk Polskich podja kwesti fi-
nansowania gmin uzdrowiskowych. Sugeruje si, aby finansowanie gmin
uzdrowiskowych odbywao si gwnie poprzez zwikszenie odpisw od po-
datku dochodowego od osb fizycznych i prawnych, wprowadzenie taksy kli-
matycznej, rekompensaty finansowe ze wzgldu na obnienie podatku od nieru-
chomoci, ze rodkw uzyskanych z prywatyzacji spek uzdrowiskowych 23 .
Jak twierdzi J. Golba, nie zapewniajc gminom rodkw finansowych na
realizacj ustawowo naoonych obowizkw, pastwo godzi si na to, aby
w polskim systemie uzdrowiska funkcjonoway jako
jednofunkcyjne, a wic takie, gdzie podstaw funkcjonowania miej-
scowoci uzdrowiskowej jest wycznie lecznictwo uzdrowiskowe,
obszary o monokulturowym zatrudnieniu,
bez odpowiedniej infrastruktury komunalnej, uzdrowiskowej i ekolo-
gicznej,
bez infrastruktury rekreacyjnej i sportowej.
Takie funkcjonowanie uzdrowisk, ich jednofunkcyjno zamiast wielo-
funkcyjnoci, jest dzi determinantem rozwoju miejscowoci uzdrowiskowych,
co stawia je w niekorzystnej sytuacji w warunkach wzrastajcej konkurencji 24 .
23
Ibidem.
24
J. Golba: Analiza aktualnej sytuacji prawnej uzdrowisk polskich. Referat wygoszony na
X Kongresie Uzdrowisk Polskich, Polanica Zdrj 2001; www.sgurp.pl.
3. Projekty ustawy o uzdrowiskach
Przytoczone fakty dowodz, i niezbdne s nowe uregulowania prawne

dotyczce uzdrowisk i lecznictwa uzdrowiskowego w Polsce. W rodowiskach
rzdowych i samorzdowych wci powstaj nowe projekty ustaw regulujcych
kwestie funkcjonowania uzdrowisk. Niestety, wci brakuje rozwizania, ktre
mogoby pogodzi interesy ustawodawcw i przedstawicieli gmin. Kwesti
sporn jest bowiem przede wszystkim finansowanie gmin uzdrowiskowych.
Do najwaniejszych projektw, majcych zastpi ustaw o uzdrowiskach
i lecznictwie uzdrowiskowym z 1966 roku, mona zaliczy:
projekt ustawy Prawo uzdrowiskowe, przygotowany w 1992 roku na
zlecenie Izby Gospodarczej Uzdrowiska Polskie,
projekt ustawy Prawo uzdrowiskowe, przygotowany w 1995 roku przez
Ministerstwo Zdrowia i Opieki Spoecznej,
projekt ustawy o uzdrowiskach, lecznictwie uzdrowiskowym i gminach
uzdrowiskowych, przygotowany w 2000 roku przez Stowarzyszenie
Gmin Uzdrowiskowych RP,
projekt ustawy o uzdrowiskach, lecznictwie uzdrowiskowym i gminach
uzdrowiskowych, przygotowany w 2001 roku przez Ministerstwo
Zdrowia,
projekt ustawy o uzdrowiskach, lecznictwie uzdrowiskowym oraz
zmianie niektrych innych ustaw, przygotowany w 2002 roku przez
ugrupowanie polityczne Prawo i Sprawiedliwo.
Z wymienionych projektw ustaw tylko dwa ostatnie zostay przyjte
przez Sejm, niestety, oba zostay odrzucone przez Prezydenta.
Propozycje ustaw dotyczyy przede wszystkim wprowadzenia odpowied-
nich zmian w istniejcych prawnych uregulowaniach, dotyczcych samorzdu
terytorialnego, specyfiki gmin uzdrowiskowych, wymogw, jakie musz spe-
nia uzdrowiska, warunkw ich funkcjonowania, zasad ustalania wykazu
uzdrowisk, nadawania statutu i sprawowania nadzoru nad nimi. Projekty po-
dejmoway rwnie prb regulacji lecznictwa uzdrowiskowego.
Wrd gwnych powodw veta dla projektu ustawy o uzdrowiskach,
lecznictwie uzdrowiskowym i gminach uzdrowiskowych, przygotowanego
w 2001 roku przez Ministerstwo Zdrowia i przyjtego przez Sejm 25 lipca
2001, znalazy si: brak rozwiza wychodzcych naprzeciw oczekiwaniom
spoecznoci lokalnych, brak dostatecznych ogranicze dla dziaa degraduj-
cych enklawy przyrodnicze, nieuregulowanie lecznictwa uzdrowiskowego, brak

odpowiednich mechanizmw finansowych, wspierajcych funkcjonowanie
uzdrowisk, jak rwnie brak systemowych rozwiza okrelajcych miejsce
lecznictwa uzdrowiskowego w systemie ochrony zdrowia. W zasadzie jedyn
kwesti dostatecznie uregulowan w ustawie s zasady i tryb uznawania gminy
za uzdrowisko 25 .
Take w styczniu 2003 Rada Ministrw rozpatrzya i odrzucia poselski
projekt ustawy o uzdrowiskach. Zdaniem ekspertw powodem tego byy liczne
bdy merytoryczne i prawne. W projekcie ustawy okrelono wymogi, jakie
musi spenia dany obszar, by mg by uznany za uzdrowisko, a take zasady
lecznictwa uzdrowiskowego.
Projekt zakada wprowadzenie bardzo ostrych kryteriw przyznawania
statusu uzdrowiska. Jednym z podstawowych miao by posiadanie wd zali-
czanych do I klasy czystoci. Konsekwencj tego zapisu byoby niemal wyklu-
czenie moliwoci tworzenia nowych uzdrowisk, a kilkanacie ju istniejcych
musiaoby ulec likwidacji. Zdaniem rzdu, w projekcie byy niejednolite i nie-
kompletne kryteria klasyfikujce uzdrowiska, wynikajce z rodzajw surowcw
leczniczych oraz pooenia geograficznego.
W projekcie zrezygnowano z wydzielenia tzw. strefy C ochrony uzdro-
wiskowej, bdcej zabezpieczeniem przed dziaaniami mogcymi niekorzystnie
wpywa na leczenie uzdrowiskowe, a nawet je zakca. Jedn z najistotniej-
szych zmian proponowanych przez posw jest tworzenie uzdrowisk w drodze
uchway waciwej rady gminy. Jednak nie sprecyzowano trybu, w jakim mia-
oby si to odbywa.
Uzdrowiska miaby likwidowa wojewoda. Pozbawienie rzdu wpywu
na tworzenie uzdrowisk, przy jednoczesnym obowizku zapewnienia leczenia
uzdrowiskowego, powoduje zachwianie rwnowagi pomidzy zadaniami orga-
nw administracji pastwowej a instrumentami pozwalajcymi na ich wykony-
wanie stwierdza uzasadnienie rzdowe, odrzucajce poselski projekt 26 . Komentarz [A2]: artyku
przepisaam ywcem- pozmienia,
doj do rde.
25
Ustawa o uzdrowiskach, gminach uzdrowiskowych i lecznictwie uzdrowiskowym veto
Prezydenta. Biuletyn Informacyjny Stowarzyszenia Gmin Uzdrowiskowych RP Jedziemy do
wd w.... Krynica Zdrj 2002, nr 1, s. 1718.
26
I. Wrzeniewska-Wal: Uzdrowiska: Projekt obywatelski. Wiadomoci Turystyczne
2003, nr 34, s. 19.
13 stycznia 2003 pojawi si kolejny projekt ustawy o uzdrowiskach,

obszarach ochrony uzdrowiskowej i lecznictwie uzdrowiskowym oraz o zmia-
nie niektrych ustaw, opracowany przez ministra zdrowia.
Okrela on zasady uznawania obszaru za uzdrowisko oraz nadzr ministra
waciwego ds. zdrowia i wojewody nad t dziedzin. Jednoczenie stwierdza,
e w sprawach nieuregulowanych w niniejszym projekcie bd miay zastoso-
wanie przepisy ustawy z 1991 roku o zakadach opieki zdrowotnej. Spowoduje
to integralne wczenie lecznictwa uzdrowiskowego do systemu ochrony zdro-
wia.
Zgodnie z proponowan ustaw, status uzdrowiska moe by nadany
obszarowi, ktry cznie spenia nastpujce warunki:
ma zoa naturalnych surowcw o potwierdzonych waciwociach
leczniczych,
ma klimat o waciwociach leczniczych,
na jego terenie znajduj si zakady lub urzdzenia lecznictwa uzdrowi-
skowego,
spenia prawne przepisy o ochronie rodowiska,
ma infrastruktur techniczn w zakresie zaopatrzenia w wod, energi
elektryczn i gaz oraz transportu zbiorowego,
ma waciw gospodark odpadami 27 .
Projekt ustawy o uzdrowiskach, obszarach ochrony uzdrowiskowej i lecz-
nictwie uzdrowiskowym oraz o zmianie niektrych ustaw zosta zaakceptowany
przez Rad Ministrw. Jednake w literaturze zauwaalne s negatywne opinie
odnonie do projektu.
Uwagi Stowarzyszenia Gmin Uzdrowiskowych RP dotycz przede
wszystkim braku uregulowania w projekcie ustawy kwestii zwizanych z od-
rbnociami ustrojowymi gmin uzdrowiskowych i tworzeniem warunkw infra-
strukturalnych do funkcjonowania uzdrowisk. Wrd zarzutw znajduj si
rwnie brak rozwiza, w zakresie pozyskiwania przez gminy rodkw finan-
sowych na spenianie przez uzdrowiska szczeglnych wymogw z zakresu
ochrony rodowiska naturalnego i spenienie okrelonych obowizkw i wymo-
gw, by powstao uzdrowisko. Problemem jest rwnie brak rodkw finanso-
wych rekompensujcych obnienie dochodw gmin uzdrowiskowych ze wzgl-
27
www.e-prawnik.pl.
du na wprowadzenie ulg w opatach dla podmiotw gospodarczych i obnienie

podatkw od nieruchomoci 28 .
Naley zaznaczy, i przygotowanie nowej ustawy regulujcej problema-
tyk uzdrowisk w Polsce wymaga harmonizacji z prawem unijnym w tym za-
kresie. Wspczesne ustawodawstwo pastw zachodnioeuropejskich dostrzega
specyfik gmin uzdrowiskowych i reguluje zarwno kwestie ustrojowe, jak
i finansowe gmin majcych na swym terenie uzdrowiska. Wrd form rekom-
pensujcych bariery rozwojowe gmin uzdrowiskowych i zachcajcych do
utrzymania i tworzenia uzdrowisk w Niemczech i Woszech s midzy innymi:
dotacje celowe na tworzenie infrastruktury uzdrowiskowej i komunal-
nej speniajcej zaostrzone wymogi z zakresu ochrony rodowiska na-
turalnego,
miejscowy podatek turystyczny,
podatek od drugiego mieszkania,
zwikszone udziay w dochodach podatkowych,
taksa kuracyjna,
preferencyjne kredyty na budow infrastruktury rekreacyjnej, sportowej
i uzdrowiskowej,
przyjcie zasady, e opaty i kary za gospodarcze korzystanie ze ro-
dowiska s dochodem gmin uzdrowiskowych,
przyjcie zasady, e podmioty dziaajce na terenie gmin uzdrowisko-
wych podlegaj tym samym zasadom opodatkowania co w innych gmi-
nach bez ulg i preferencji,
dopaty do cen gazu,
ulgi w podatkach dochodowych o charakterze inwestycyjnym 29 .
Wymienione formy rekompensat dla gmin uzdrowiskowych powinny zna-
le odzwierciedlenie w ustawodawstwie polskim 30 .
Podsumowujc rozwaania, naley zaznaczy, i problem braku waci-
wych uregulowa prawnych nie jest bagatelizowany zarwno na szczeblu lo-
kalnym, jak i centralnym. Jednake wyduajcy si proces legislacyjny wpywa
na niekorzy gmin majcych na swoim terenie uzdrowiska. Dlatego w celu
28
Na podstawie: Kolejny projekt..., s. 26.
29
T. Woowiec: Konkurencyjno polskich uzdrowisk i lecznictwa uzdrowiskowego w wa-
runkach integracji z Uni Europejsk. Jedziemy do wd... 2003, nr 2, s. 70.
30
Ibidem, s. 71.
zapewnienia rozwoju miejscowociom uzdrowiskowym w warunkach wzrasta-

jcej konkurencji na europejskim rynku, staje si konieczne jak najszybsze do-
stosowanie uregulowa prawnych do nowej sytuacji rynkowej, w jakiej znala-
zy si polskie uzdrowiska.
THE PRESENT LAW SITUATION OF POLISH HEALTH RESORTS
Summary
The purpose of the article is pointing the uselessness and maladjustments of the
legislation in force concerning communities with spas, as well as presenting of solu-
tions proposed aiming rationalize health resorts functioning.
The paper is divided in three parts. First one presents polish current spas regula-
tions and indicates its maladjustments to introduced reorganizations. Part two describes
the main associates which represent interest of communities which have the health
resorts in their territory and their proposals concerning the legal status of spas commu-
nities. The last part of the paper explains the most significant projects concerning
amendment of the remaining in force spas and healthy treatment act from 1966.
Translated by Agnieszka Lewandowska

TOMASZ ARKADIUSZ ABUZ

OPINIE UCZESTNIKW TURYSTYKI NADMORSKIEJ

NA TEMAT WALORW PRZYRODNICZYCH WYBRZEA
Wstp
Turystyka jako jedna z najszybciej rozwijajcych si gazi gospodarki

wymaga coraz wikszego wykorzystania i eksploatacji naturalnych zasobw
rodowiska. Problem spoeczno-kulturowych, gospodarczych i przyrodniczych
nastpstw rozwoju turystyki jest jednym z kluczowych zagadnie w geografii
turyzmu 1 . Bdc rdem rozmaitych korzyci, jest jednoczenie obciona
rnymi kosztami, zarwno dla gospodarki i spoeczestwa, jak i rodowiska
przyrodniczego 2 . Zjawiskom tym sprzyja rozwj postaw konsumpcyjnych.
Ludzie coraz wicej produkuj, konsumuj i coraz wicej miec, a im wicej
miecimy, tym bardziej niszczymy te procesy, ktre odnawiaj powietrze, gleb
i wod 3 .
1
A. Kowalczyk: Geografia turyzmu. PWN, Warszawa 2001, s. 203.
2
W.W. Gaworecki: Turystyka. PWE, Warszawa 2000, s. 370.
3
J.H. Turner: Socjologia. Koncepcje i ich zastosowanie. Zysk i S-ka, Pozna 1998, s. 173.
60 Tomasz Arkadiusz abuz
1. Przeksztacenia walorw przyrodniczych wybrzea
Pas nadmorski naley w Polsce do najlepszych obszarw wypoczynko-

wych, ponadto skupia wiele regionw i miejscowoci krajoznawczych 4 . Strefa
nadmorska polskiego wybrzea rozciga si na dugoci 530 km, a szerokoci
do kilku kilometrw 5 . Naturalny krajobraz nadmorski stanowi jeden z gw-
nych walorw turystyki nadmorskiej to podstawowy produkt oferowany tury-
stom. Std te ruch turystyczny kieruje si szczeglnie w rejony cechujce si
naturalnym i wartociowym krajobrazem. Dla przykadu, na atrakcyjno tury-
styczn rodowiska przyrodniczego gminy Ustka skadaj si:
szeroka, piaszczysta plaa,
leczniczy klimat morski,
walory balneologiczne, m.in. leczenie morzem,
moliwo kpieli i uprawiania sportw wodnych,
due natenie promieniowania sonecznego,
czyste powietrze, zawierajce naturalny areosol,
ujcie Supi szlak wodny 6 .
Oprcz nich wymieniane s: rzeba terenu, wody powierzchniowe, obsza-
ry ochronne oraz walory kultury materialnej. Zwaszcza walory naturalne
przyrodnicze, jak morze, plaa, lasy, roliny, zwierzta, atrakcyjny i urozma-
icony krajobraz wyrniaj stref nadmorsk od reszty kraju.
Zrnicowane pod wzgldem uksztatowania terenu i rolinnoci wybrzee
wraz z przylegajcymi wodami ma unikatowe walory w skali caego kraju.
Z uwagi na specyficzne, wynikajce z morskiego charakteru walory turystyczne
i wypoczynkowo-krajoznawcze oraz z uwagi na charakter i sposb zagospoda-
rowania, omawiana strefa skupia ruch turystyczny z caej Polski, a take
znaczn cz zagranicznego ruchu przyjazdowego 7 . Aby zapewni uczestni-
kom ruchu turystycznego optymalne warunki do korzystania z walorw, ko-
nieczne jest w wielu wypadkach odpowiednie ich przystosowanie 8 . Odbywa si
ono na zasadzie przeksztacania i urzdzania terenu pod budow odpowiednich
4
J. Warszyska, A. Jackowski: Podstawy geografii turyzmu. Warszawa 1978, s. 28.
5
A.L. Dbski: Zagospodarowanie turystyczne. AWF, Pozna 1978, s. 34.
6
B. Czerwiski: Walory przyrodnicze i krajoznawcze gminy Ustka. Supsk 1997, s. 2224.
7
A.L. Dbski: op.cit., s. 37.
8
O. Rogalewski: Zagospodarowanie turystyczne. Warszawa 1977, s. 27.
Opinie uczestnikw turystyki nadmorskiej... 61
obiektw, m.in. noclegowych usugowych bd te rozrywkowych. Inwestycje

te maj na celu lepsze udostpnienie istniejcych terenw wypoczynkowych,
jak i tworzenie nowych 9 podnoszcych atrakcyjno tych terenw. W ostat-
nich latach obserwuje si dynamiczny i nadal rosncy rozwj funkcji turystycz-
nej. Objawia si on:
niemal 100-procentowym wypenieniem istniejcej bazy,
nieograniczonym popytem na grunty,
szybkim tempem inwestowania i przyrostem terenw zurbanizowa-
nych,
gwatownym wzrostem obcienia komunikacyjnego drg nadmor-
skich 10 .
Kada miejscowo nadmorska peni obecnie funkcj usugow dla tury-
styki. Niektre z nich, jak na przykad Pogorzelica, oywaj jedynie w sezonie
letnim. Wiele z dawnych osad rybackich dzi intensywnie rozwija si pod k-
tem turystyki (np. Niechorze, Rewal, Mielno). Szybka potrzeba rozbudowy
miejsc noclegowych i obiektw usugowych sprawia, e ich zabudowa jest nie-
dbaa, sprawia wraenie przypadkowej, nieukoczonej, chaotycznej czy te
tymczasowej. Niedbale pooone drogi z pyt betonowych, nieotynkowane
i nieksztatne bryy domw, brak zieleni i chodnikw. Niestety, takie obiekty
negatywnie wpywaj na walory architektoniczne i krajobrazowe 11 .
W krajach rozwinitych Europy Zachodniej i Stanach Zjednoczonych od-
chodzi si od kompleksowej zabudowy wybrzey dla celw turystyki. Powo-
dem s przede wszystkim problemy z ochron niszczonych wybrzey oraz po-
trzeba zachowania naturalnego charakteru, w celu utrzymania jego atrakcyjno-
ci, w tym take i turystycznej.
W strukturze ruchu turystycznego wane miejsce zajmuj noclegi i wyy-
wienie. Due zapotrzebowanie wrd turystw na tego typu obiekty wymaga
planowania nowych inwestycji. Najwiksze inwestycje turystyczne zlokalizo-
wane s w duych miejscowociach o historycznych uwarunkowaniach uzdro-
wiskowych (winoujcie, Koobrzeg, Ustka). Obok licznej zabudowy usugo-
9
Ibidem, s. 28.
10
E. Gerstmannowa: Zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym polskiej strefy nadmor-
skiej. Zeszyty Naukowe Politechniki Koszaliskiej nr 8. Koszalin 2001, s. 146.
11
T.A. abuz: Wybrane problemy rozwoju turystyki nadmorskiej. W: Ekonomiczno-
-organizacyjne warunki rozwoju turystyki i rekreacji. Red. M. Jalnik. Wydawnictwo Politechniki
Biaostockiej, Biaystok 2003, s. 120132.
wej i noclegowej (kwatery prywatne, wysokie hotele) znajduje si bogata infra-

struktura rekreacyjna: deptaki i tarasy nadmorskie, zlokalizowane na wydmach
(Dziwnw, Koobrzeg, Sarbinowo, Mielno, Ustka), mola rozcinajce grzbiety
wydm i wychodzce w morze (Midzyzdroje, Koobrzeg), a take liczne ka-
wiarnie i hotele pooone na wydmach z widokiem na morze (Midzyzdroje,
Koobrzeg, Sarbinowo, Mielno, Darwek, eba) 12 .
Zadania zwizane z planowaniem przestrzennym nale do gmin nadmor-
skich. Do zakresu obowizkw gmin zalicza si cztery dziedziny:
infrastruktur techniczn gminy (drogi, mosty, place, wodocigi, usu-
wanie ciekw, wysypiska, transport zbiorowy, zaopatrzenie w energi
itp.),
infrastruktur spoeczn (ochrona zdrowia, pomoc spoeczna, owiata,
kultura),
porzdek i bezpieczestwo publiczne (organizacja ruchu, suby pu-
blicznej pomocy),
ad przestrzenny i ekologiczny (planowanie przestrzenne, ochrona ro-
dowiska) 13 .
Jeli wic wadze gmin nadmorskich chc uzyskiwa przychd z turystyki
powinny zadba o edukacj ekologiczn zarwno swoich obywateli, jak
i przyjmowanych goci, poniewa dzi coraz mniej ludzi chce spdza wyma-
rzony urlop na zanieczyszczonym wybrzeu, zabudowanym hotelami-blokami,
albo w zamieconych grach, poprzecinanych autostradami i kolejkami lino-
wymi 14 .
W opracowaniach naukowych niekorzystny wpyw turystyki na rodowi-
sko przyrodnicze oraz spoeczne jest nieustannie podkrelany 15 . Zanieczyszcze-
nia rodowiska, przeludnienie, problemy z odpadami. Nieakceptowane zacho-
wania turystw. Niszczenie rolinnoci, zamiecanie miejscowoci i pla.
W sezonowej strukturze ruchu wystpuj znaczne dysproporcje. W dwch mie-
12
T.A. abuz: Wspczesne przeksztacenia antropogeniczne rodowiska wydm nadmor-
skich zachodniego i rodkowego wybrzea Polski. W: Czowiek w rodowisku przyrodniczym
zapis dziaalnoci. Red. J.M. Waga, K. Kocel. PTG Oddzia Katowice, Sosnowiec 2003,
s. 125130.
13
J. Ciechanowicz: Prawna ochrona rodowiska w gminach nadmorskich. Wyd. Uniwersy-
tetu Gdaskiego, Gdask 1997, s. 13.
14
D. Zarba: Ekoturystyka wyzwania i nadzieje. PWN, Warszawa 2000, s. 10.
15
W.W. Gaworecki: op.cit., s. 371382; D. Zarba: op.cit., s. 1630, A. Kowalczyk:
op.cit., s. 203232.
sicach letnich (lipcu, sierpniu) w strefie koncentruje si prawie 70% ruchu

turystycznego 16 . Tak dua presja zaczyna powanie zagraa przyrodzie nad-
morskiej. Przyczyn niekorzystnego przeksztacania naturalnego rodowiska
nadmorskiego naley upatrywa w
niskim poziomie edukacyjnym turystw i mieszkacw w zakresie
ochrony przyrody oraz wybrzea,
braku zrnicowanych ofert oraz sezonowoci wypoczynku, powoduj-
cych przeludnienie w miejscowociach turystycznych,
szybkiej chci wzbogacenia si na turystyce kosztem przyrody,
nieprzemylanych inwestycjach (architektonicznie i przestrzennie).
Najwiksze szkodliwe przeksztacenia rodowiska przez turystyk to:
urbanizacja rodowiska w wyniku rozwoju bazy turystycznej i towa-

rzyszcej,
zanieczyszczenie powietrza [...] zwaszcza przez rodki transportu
i komunikacji,
zanieczyszczenia wd przez cieki, rodki turystycznego transportu
wodnego [...],
haas powodowany przez gone urzdzenia, nadmiern koncentracj
ruchu, rodki transportu,
niszczenie krajobrazu przez nadmiern koncentracj urzdze tu-
rystycznych, ich niewaciw lokalizacj i brak wartoci estetycznych,
mieci, odpadki 17 .
Poza tym naley pamita o spoecznych kosztach i niekorzystnych kultu-

rowych przemianach spoecznoci miejsc odwiedzanych.
W rejonach turystycznych miejscowoci nadmorskich krajobraz naturalny
jest silnie przeksztacony 18 . Schemat A. Kowalczyka 19 dobrze oddaje rozwj
turystyczny miejscowoci nadmorskiej, gdzie w luno zabudowanej osadzie
przybywa hoteli i orodkw. Miejscowo dalej rozrasta si przede wszystkim
wzdu brzegu, zapewniajc w ten sposb najlepsze walory, zajmuje nowe natu-
ralne tereny. Z czasem mog te by budowane mariny, przystanie portowe,
a take mola wychodzce w morze. S to dodatkowe atrakcje i walory antro-
pogeniczne, wykorzystujce, jednak i niszczce naturalne walory nadmorskie.
16
17
J. Warszyska, A. Jackowski: op.cit., s. 289.
18
19
A. Kowalczyk: op.cit., s. 219.
W okresie 19891997 tereny zurbanizowane wok poszczeglnych miej-

scowoci nadmorskich przyrosy rednio od 10 do 110%, a nawet do 700% 20 .
Na przykad, do najbardziej zniszczonych urbanizacj odcinkw zachodniego
i rodkowego wybrzea E. Gerstmannowa 21 zalicza:
20-kilometrowy pas wybrzea od ukcina do Pogorzelicy, stanowicy
prawie cigy zurbanizowany pas,
25-kilometrowy fragment wybrzea od Gsek do azw,
rejon miejscowoci Dbki na wschodnim kocu mierzei Jeziora Buko-
wo,
wschodni odcinek mierzei Jeziora Kopa,
powikszajce si obszary wok miejscowoci Parku Sowiskiego
(Rowy, eba).
Najwiksze przeksztacenia strefy nadmorskiej dotycz przede wszystkim
niszczenia pokrywy rolinnej, glebowej, powstawania wydeptanych cieek
i zmian w rzebie terenu 22 , cho zgodnie z ustaw o ochronie rodowiska wy-
stpuje zakaz zamiecania terenw wypoczynku, wydeptywania cieek, zanie-
czyszczenia powietrza, gleb i wd 23 . W takim razie, niszczc naturaln przyro-
d nadmorsk, popenia si wykroczenie karalne przez polskie prawo. W wyni-
ku wypoczynku turystycznego latem 2002 Urzd Morski w Supsku (jeden
z trzech zarzdzajcych polsk stref nadmorsk) oszacowa straty spowodowa-
ne przez turystw na 100 tys. z (wiadomo z mediw z 02.11.2002). Straty te
objy m.in. zdeptan traw na wydmach, zniszczone potki faszynowe,
40 zniszczonych tablic informacyjnych. Na dewastacji wydm i zabiegw
ochronnych zapano kilkadziesit osb, wypisano liczne mandaty, w tym jeden
na kwot 1000 z.
20
E. Gerstmannowa: op.cit., s. 147.
21
Ibidem, s. 149150.
22
T.A. abuz: Ocena wpywu czynnikw antropogenicznych na stan rodowiska wydm
nadbrzenych w rejonie Mielna. Zeszyty Naukowe Wydz. Ek. i Zarzdz. nr 8. Koszalin 2001,
s. 159171.
23
E. Radziszewski: Ustawa o ochronie i ksztatowaniu rodowiska. Wydawnictwo Prawni-
cze, Warszawa 1987, s. 127128.
2. Cel i metody bada
Majc na uwadze stay rozwj funkcji turystycznych miejscowoci nad-

morskich, odbywajcy si kosztem naturalnej przyrody, oraz coraz wiksz
liczb turystw wypoczywajcych na plaach nadmorskich podjto badania
ankietowe z uczestnikami turystyki nadmorskiej.
Gwnym celem przyjtym w badaniach byo okrelenie wiadomoci eko-
logicznej uczestnikw turystyki nadmorskiej. wiadomo ta to midzy innymi
wiedza i opinie 24 o rodowisku przyrodniczym, jego stanie i wystpujcych
procesach. W badaniach wykorzystano kwestionariusz ankiety, zawierajcy 22
pytania na temat walorw funkcjonowania i zagroe rodowiska nadmorskie-
go. Do analizy wybrano ankiety przeprowadzone ze 101 osobami na plaach
rnych miejscowoci nadmorskich (m.in. winoujcie, Midzyzdroje, Pobie-
rowo, Sarbinowo, Mielno). Zrnicowanie spoeczno-demograficzne wybiera-
nych do bada respondentw pozwolio uzyska opinie osb reprezentujcych
szeroki krg turystw. Turyci ci pochodzili z 12 wojewdztw i z miejscowoci
o rnej wielkoci. Szczegowe dane zawarte s w materiale rdowym ba-
da 25 .
3. Opinie ankietowanych na temat walorw przyrodniczych wybrzea
Najliczniej wybrane przez ankietowanych walory wynikaj z nadmorskie-

go charakteru obszaru wypoczynku. Na pytanie, co odrnia przyrod nadmor-
sk od tej w gbi kraju, 83% stwierdzio, e specyficzny mikroklimat, a 62%,
e krajobraz. Wikszoci wypoczywajcych podobao si wybrzee i przyroda,
w ktrej wypoczywali (73%), tylko nieliczni byli niezadowoleni (11%). Jednak
15% osb ankietowanych nie miao na ten temat zdania. Zadowoleni z wypo-
czynku nad morzem najczciej argumentowali swoj opini: przyroda jest inna
ni tam gdzie mieszkam 4%, kocham morze 4%, jest piaszczysta adna plaa
3%. Z kolei niezadowoleni argumentowali: zanieczyszczona plaa, brud i inne
zanieczyszczenia ogem 7%.
24
R.B. Woniak: Zarys socjologii edukacji i zachowa spoecznych. BWSH, Koszalin
1996, t. 2, s. 296.
25
T.A. abuz: wiadomo ekologiczna uczestnikw turystyki nadmorskiej. Maszynopis
pracy magisterskiej. Uniwersytet Szczeciski, Szczecin 2003, s. 195.
Tabela 1
Opinie turystw odnonie do walorw wyrniajcych przyrod nadmorsk

od przyrody pozostaej czci kraju
Wskazania Odpowiedzi [%]*

specyficzny mikroklimat 83
krajobraz 62
charakterystyczne uksztatowanie terenu 29
inny wiat rolinny 23
inny wiat zwierzcy 10
inne, m.in. ywioowo natury, wydmy 7
*
Procenty nie sumuj si. Uwzgldniono wicej ni jedn odpowied ankietowanych.
rdo: T.A. abuz: Wybrane problemy..., s. 123.
Wedug ankietowanych, urok krajobrazu nadmorskiego wzrasta dziki

bezporednim kontaktom z morzem, wypoczynkowi na play oraz wanie mi-
kroklimatowi. Najmniej zwolennikw uzyskay (poniej 20% ankietowanych):
deptaki nadmorskie, zabytki historyczne i muzea, urzdzenia rekreacyjne, parki
i rezerwaty czy luksusowe hotele. Prawdopodobnie te walory s dostpne dla
turystw w innych regionach turystycznych i nie stanowi takiej atrakcji, jak
wanie kontakt z morzem. Naley przypuszcza, e ten walor (morze) decyduje
o preferowaniu wypoczynku w omawianej strefie.
W jednym z pyta proszono ankietowanych turystw o okrelenie, czy
obecno duej liczby turystw w maych nadmorskich miejscowociach zagra-
a naturalnej przyrodzie. I tu a 81% stwierdzio, e tak, a tylko 9% stwierdzio,
e nie zagraa. Wrd uzasadnie wskazanego zagroenia najczciej pojawiay
si: zamiecanie, zanieczyszczanie, obojtno na przyrod, chodzenie po wy-
dmach. Tu take ankietowani wydawali opinie osdy zachowa innych tury-
stw, wskazywali na nieumiejtno dbania o przyrod, baaganiarstwo Pola-
kw, nieuszanowanie przyrody, nieumiejtno waciwego zachowania si.
Wrd gosw na nie, czyli, e nie szkodzi przyrodzie, ankietowani argumen-
towali, e waciwa gospodarka moe zapobiega jej niszczeniu, jeli turyci
bd zachowywa si zgodnie z zasadami ochrony rodowiska, to nie bd
szkodzi, jeli s odpowiednio przygotowane i chronione (miejscowoci). Na
udzielone w tym pytaniu odpowiedzi nie miay wpywu badane cechy spoecz-
no-demograficzne.
bezporedni kontakt z morzem

mikroklimat
wypoczynek na play (opalanie, kpiele)
niespotykany nigdzie indziej krajobraz
czyste nieskaone rodowisko
brak zabudowy wielkomiejskiej
liczne imprezy kulturalne i rozrywkowe
surowo i ywioowo nieokieznanej natury
rejsy statkami wycieczkowymi
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 %
Rys. 1. Walory wypoczynku nadmorskiego wskazane przez turystw (powyej 30%

odpowiedzi)
rdo: T.A. abuz: Wstpne wyniki bada nad wiadomoci ekologiczn uczestni-
kw turystyki nadmorskiej. Zeszyty Naukowe Wydz. Ek. i Zarzdz. nr 10. Ko-
szalin 2003.
Inne z pyta miao za zadanie oceni, co wedug ankietowanych turystw

zagraa naturalnej przyrodzie. Ankietowanym zaproponowano wiele realnych
zagroe, wrd ktrych mogli wybiera. Z zaoenia wszystkie zaproponowa-
ne zagroenia byy realne i mogy zosta wskazane przez ankietowanych
w 100%. Za najwiksze zagroenia zostay uznane: wzrost iloci mieci i odpa-
dw, brak oczyszczalni ciekw oraz, co godne jest podkrelenia, coraz wiksza
liczba turystw. Te zagroenia wskazao ponad 50% ankietowanych. Najrza-
dziej wskazywano: niszczca dziaalno morza oraz due zaludnienie nad mo-
rzem. Take i w tym pytaniu, niezalenie od analizowanych cech spoeczno-
-demograficznych, wskazania byy podobne.
wzrost iloci mieci i odpadw

brak oczyszczalni ciekw
coraz wiksza liczba turystw
przemys i gospodarka
spyw ciekw rzekami z ldu
zabudowa pla, wydm i klifw
rozbudowa miejscowoci na brzegu
rozwj zabudowy turystycznej
niszczca dziaalno morza
due zaludnienie nad morzem
rolnictwo
inne
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 %
Rys. 2. Wskazania ankietowanych na temat zagroe dla naturalnej przyrody nadmor-

skiej
rdo: T.A. abuz: Wstpne wyniki...
Walory turystyczne wybrzea wedug turystw trac na duej iloci mieci

i odpadw na play i w miejscowociach; take morze wedug ankietowanych
jest brudne. Ciekawy jest fakt, e w tym pytaniu turyci nie wskazali na zbyt
ma ilo zabudowy turystycznej i rekreacyjnej oraz na zakaz wchodzenia na
klify i wydmy, ktre to sytuacje w powszechnym przekonaniu specjalistw mog
obnia atrakcyjno wybrzea.
W jednym z pyta ankiety poproszono turystw, aby okrelili, co ograni-
cza ich swobod poruszania si i wypoczynku nad morzem. Dla 21% ankieto-
wanych nie ma adnych ogranicze, z kolei 11% nie udzielio na to pytanie
odpowiedzi. Jednak a 69% wskazao na pewne ograniczenia. Byy to m.in.
tok, haas, wysokie opaty, ze drogi, brak pienidzy, za duo samochodw.
Najwicej jednak osb wskazao na tok ludzi lub zbyt duo ludzi, bo a 28% na
69% wszystkich wskaza, to jest poowa z wymienionych ogranicze. Tak duy
procent odpowiedzi pokrywa si z wczeniejszymi wskazaniami ankietowanych
turystw, gdzie jako potencjalne zagroenia dla wybrzea czy czynnik obnia-
jcy atrakcyjno wskazywano zbyt du liczb turystw, ludzi na wybrzeu.
odpady i mieci w miejscowociach i na play

brudne i zanieczyszczone morze
za drogie ycie i wypoczynek
zniszczony przez czowieka krajobraz i przyroda
brak informacji o przyrodzie, folklorze, historii
szpecce krajobraz obiekty
za duo turystw w sezonie
0 10 20 30 40 50 60 70 80 %
Rys. 3. Czynniki obniajce warto walorw turystycznych wybrzea wedug ankie-

towanych (powyej 30% odpowiedzi)
rdo: T.A. abuz: Wstpne wyniki...
W kolejnym pytaniu turyci mogli wskaza, co mona byoby zmieni

w organizacji turystyki na wybrzeu. I w tym pytaniu odpowiedzi udzielio 57%
ankietowanych, 7% stwierdzio, e nic nie mona zmieni, a 37% nie udzielio
odpowiedzi lub nie miao zdania. Jednak wrd wskazanych porad wikszo
dotyczya:
wzrostu czystoci,
zmniejszenia opat,
zwikszenia liczby atrakcji.
Turystw zapytano take o to, czy lubi wypoczywa w maych czy du-
ych miejscowociach, i tu a 79% osb woli wypoczynek w maych miejsco-
wociach, a tylko 15% w duych. Osoby lubice wypoczynek w maych miej-
scowociach argumentuj swoj odpowied przede wszystkim: unikaniem toku,
spokojem i cisz, osoby wybierajce due miejscowoci wol za: liczne atrak-
cje, kontakt z innymi ludmi. Wypoczynek w maych miejscowociach przede
wszystkim wol osoby z wyszym wyksztaceniem. Z kolei, wrd osb z wy-
ksztaceniem podstawowym i zawodowym ronie liczba preferujcych wypo-
czynek w duych miejscowociach. Analizujc zaleno preferencji wypo-
czynku w maej lub duej miejscowoci od miejsca zamieszkania, mona
stwierdzi, e osoby mieszkajce w maych miejscowociach wol wypoczynek
w wikszych, z kolei, osoby z duych miast (od 200 tys. mieszkacw wzwy)
wol miejscowoci mae. Zaznacza si tu wyrana ch zmiany miejsca za-
mieszkania poprzez udzia w turystyce. Z kolei, w strukturze wiekowej zrni-

cowanie ma rozkad podobny dla caej badanej populacji. W pozostaych ce-
chach take nie byo wikszego zrnicowania.
W wietle normatywnych regu wypoczynku nad morzem spytano tury-
stw, o czym naley myle, planujc nowe inwestycje turystyczne nad mo-
rzem. Do wyboru podano: interesy turystw, mieszkacw i ochron przyrody.
Najwicej, bo 74% ankietowanych wskazao na potrzeb ochrony przyrody.
Znacznie mniej osb proponuje bra pod uwag interesy turystw czy te
mieszkacw inwestowanych obszarw.
80
60
% 40
20
0
o interesach o interesach o ochronie
inne 4 turystw mieszkacw przyrody
nie mam zdania 9
Rys. 4. O czym wedug ankietowanych naley myle, planujc nowe inwestycje tury-
styczne nad morzem
rdo: opracowanie wasne na podstawie bada.
Wrd najczstszych i najciekawszych argumentw za ochron przyrody

w trakcie tych planowa podawano m.in. jej stan zachca lub zniechca do
wypoczynku, jest ona najwaniejsza (takiej i podobnych odpowiedzi udzielio
ponad 25 osb), mamy jej coraz mniej, jest naszym skarbem, dziki niej yjemy,
to gwny walor tych terenw, jest najwaniejsza bez niej nie byoby inwestycji,
dla pokole, jest zagroona, jest bardzo wana dla mieszkacw i turystw, jest
coraz bardziej zaniedbywana.
Argumentami, bronicymi interesw turystw, byy: nieatrakcyjne miejsca

bd zapomniane przez turystw, mog doinwestowa region (w tym duchu
odpowiedziao ponad 20 osb), maj suy ich wypoczynkowi (chodzi o inwe-
stycje). Argumenty bronice interesw mieszkacw to: mieszkacy yj z tury-
stw, oni mieszkaj i do nich naley rejon lub s gospodarzami regionu
(8 odpowiedzi), nikt si z nimi nie liczy, ludzie musz z czego y.
Wnioski
Wartociowanie przyrody nadmorskiej moe by wanym wskanikiem

stosunku czowieka do jej dbr. Dla wikszoci ankietowanych najwaniejsz
wartoci jest naturalne rodowisko i naturalny krajobraz; kontakt z przyrod,
gdzie nie ma toku ani haasu. Ankietowani preferuj wypoczynek w maych
miejscowociach niezalenie od cech spoeczno-demograficznych.
Jeeli chodzi o potrzeb ochrony przyrody, to wikszo ankietowanych
jest za ochron. Argumentuj to tym, e przyroda jest najwaniejszym, a nawet
jedynym walorem miejscowoci nadmorskich.
Opinie turystw na temat wybrzea i turystyki nadmorskiej s zrnico-
wane w zalenoci od problemu stawianego w pytaniach. Mona jednak przy-
j, e wikszo z nich pragnie wypoczynku w naturalnym rodowisku nad-
morskim, dlatego te jest za utrzymaniem jego naturalnego charakteru, a prze-
szkadza im dua liczba innych turystw oraz liczna zabudowa, zamiast natural-
nych krajobrazw.
Opinie badanej populacji s bardzo rozbiene. Wpyw na nie ma prawdo-
podobnie nie tylko wyobrania i wiedza, ale przede wszystkim wartoci i normy
oraz cechy osobnicze (jak rodowisko socjalizacyjne, styl ycia, preferencje).
Mimo to znaczna cze ankietowanych jest za zachowaniem i rozwojem natu-
ralnego charakteru wybrzea, nie za za jego zabudow dla celw turys-
tycznych i lepszej wygody wypoczynku.
Jako wniosek oglniejszy mona stwierdzi, e naley postawi na szersz
edukacj ekologiczn w rejonach wypoczynku nadmorskiego, poniewa posia-
dana wiedza przez turystw czy opinie nie zawsze s prawdziwe i czsto pro-
wadz do niepodanych zachowa i strat ekonomiczno-spoecznych. Narasta-
jce problemy ochrony przyrody i ochrony rodowiska czowieka stwarzaj
potrzeb szeroko rozumianej edukacji spoeczestwa [...]. Rwnie wanym
elementem edukacji jest ksztacenie umiejtnoci korzystania z tej wiedzy

w praktyce. Su temu umiejtnoci systemowego, biologicznego i ekologicz-
nego rozumowania, widzenia przyrody jako zoonej caoci i rozumienia ko-
niecznoci racjonalnego gospodarowania naturalnymi zasobami. Nieodcznym
elementem edukacji s take aspekty wychowawcze, pozwalajce na ksztato-
wanie u ludzi postaw i zachowa sprzyjajcych ochronie przyrody oraz rodo-
wiska 26 . W przeciwnym wypadku turystyka zupenie zdegraduje tereny nad-
morskie, turyci przestan odwiedza wybrzee, a ekonomiczne wpywy z jej
funkcjonowania zaczn gwatownie male, prowadzc do gbszych negatyw-
nych skutkw spoeczno-gospodarczych.
OPINIONS OF SEASIDE TOURISM PARTICIPANTS

ON THEME OF COAST NATURAL VALUES
Summary
Present development of tourism determines threat for natural environments.

Specialised forms of rest, expansion of hotels on green areas, increasing number of
tourists cause deterioration and pollution in natural environment. From second hand
deterioration of the environment, which is, the basic value of tourism development can
stop its development, and finally may bring losses for investors.
An introduced in this paper work shows data collected on the basis of the
questionnaires carried out with tourists. Presented results originate from questionnaire
investigations over ecological awareness of tourists resting on the coast and their
opinions about values of the coast nature. The questions were chosen from sciences,
which investigates over environment sensu largo and sciences over coastal environment
dynamics. These researches were done in West-Pomeranian province (Poland) on
beaches of Polish villages in summer 2002.
In question about values of seaside nature and environment, most of all people
answered that it is: contact with the sea, rest on beach and microclimate. Only few
26
J. Strzako, T. Mossor-Pietraszewska: Kompendium wiedzy o ekologii. PWN, Warszawa
Pozna 1999, s. 385.
people answered (below 20%) that these are also: promenades, historic places and
museums, recreational infrastructure, parks with reservations and luxurious hotels.
Among proposed in questionnaire threats for seaside nature most of all persons pointed:
quantity of litters and waste material (79%), absence of sewage treatments (67%) and
on more and more great number of tourists (54%). For respondents presence of large
number of tourists in little seaside villages is threat for nature (81%). Also tourists think
that nature business is the most important during coastal tourism and development
(74%).
Is known that tourism has influence on people attitudes and opinions. One of the
basic difficulties in ecological education is lack of knowledge about nature and poor
knowledge about natural processes. Various opinions, not true knowledge and not
accepted behaviours of tourists should be regulated. Because small value of
environment is equal to smaller number of tourists and smaller incoming from tourism
industry.
Translated by Tomasz A. abuz

KRZYSZTOF MAACHOWSKI
ROLA I ZNACZENIE TURYSTYKI KONGRESOWEJ
Przez pojcie turystyka kongresowa rozumiemy kompleksow obsug

kongresw, zjazdw, sympozjw itp. 1 Jest to cakowite zabezpieczenie potrzeb
bytowych i rekreacyjnych uczestnikw i spraw zwizanych z organizacj obrad.
Pocztkowo zwoywanie kongresw byo rezultatem indywidualnej inicjatywy.
Z czasem wyksztaciy si zwyczaje dotyczce czasu i miejsc kongresw oraz
samodzielne jednostki odpowiedzialne za planowanie i organizacj spotka,
ktre przeksztaciy si w organizacje midzynarodowe.
Pod koniec dziewitnastego wieku liczba kongresw zorganizowanych
w cigu roku przekroczya sto, co byo zwizane ze wiatow wystaw w Pary-
u w 1900 roku. Szybki rozwj kongresw midzynarodowych trwa przez cay
XX wiek, a nasili si po drugiej wojnie wiatowej. Mia na to wpyw rozwj
powiza midzynarodowych w praktycznie kadej dziedzinie ycia oraz glo-
balizacja i narastajce problemy bezpieczestwa, a take problemy ekologiczne,
co wymuszao coraz cilejsz wspprac pastw i regionw oraz coraz licz-
niejsze konsultacje. Do rozwoju turystyki kongresowej przyczyni si rwnie
wzrost handlu midzynarodowego, rozwj turystyki i postp techniczny
w dziedzinie komunikacji i transportu, uatwiajc podre i umoliwiajc
uczestnictwo w kongresach uczestnikom z najdalszych zaktkw wiata 2 . Kon-
1
Z. Unger: Turystyka kongresowa. Warszawa 1996, s. 35.
2
Ibidem, s. 34.
76 Krzysztof Maachowski
gresy i konferencje okrela si jako spotkania szczeglnego zainteresowania,

otwarte dla wszystkich czonkw organizacji sponsorujcej lub stowarzysze-
nia 3 . Jednake spotkania tego typu rni si czasem trwania, liczb uczestni-
kw, zasigiem przestrzennym, celem i tematyk obrad oraz stopniem formali-
zacji. Wyrnia si w zwizku z tym kongresy, konferencje, zgromadzenia (ma-
jce z reguy charakter polityczny lub legislacyjny), sympozja (spotkania eks-
pertw wyspecjalizowanych w pewnej dziedzinie wiedzy), seminaria (spot-
kania specjalistw-praktykw w celu poszerzenia wiadomoci z zakresu upra-
wianego zawodu).
Instytucje krajowe i midzynarodowe przprowadzaj kongresy, ktre s
przedsiwziciami ekonomiczno-administracyjnymi o charakterze spoecznym,
naukowym, religijnym lub politycznym 4 . Uczestnictwo w kongresie jest dos-
tpne dla wszystkich kwalifikujcych si organizacji i osb. Cech charaktery-
styczn kongresw jest znaczna liczba uczestnikw (od kilkuset do kilku tysi-
cy osb), organizowane s zwykle co kilka lat, a wyniki prac kongresw ze
wzgldu na swoj donioso s szeroko popularyzowane. Natomiast konferen-
cje s zwykle spotkaniami przedstawicieli rnych instytucji, organizacji spo-
ecznych, politycznych i naukowych, w celu omwienia istotnych problemw.
Kongresy od konferencji rni wiksza liczba uczestnikw i rzadsza czstotli-
wo spotka.
Turystyka kongresowa to w zasadzie kongresowe formy ruchu turystycz-
nego, a nie kongresy w penym tego sowa znaczeniu. Turystyka kongresowa
suy bowiem wymianie informacji naukowych i specjalistycznych, organizo-
wana jest zwykle poza szczytem sezonw turystycznych. Towarzysz jej impre-
zy kulturalne i rekreacyjne. Uczestnikami turystyki kongresowej s przede
wszystkim naukowcy, politycy oraz czonkowie rnorodnych organizacji za-
wodowych, sportowych, kulturalnych i spoecznych. Sie tych organizacji jest
wspczenie bardzo bogata, a zakres ich przestrzennego oddziaywania obej-
muje cay wiat. Krtkoterminowy, elitarny i grupowy charakter tego rodzaju
turystyki narzuca model jej organizacji i obsugi, o ktr zabiega wielu organi-
zatorw ruchu turystycznego z poszczeglnych miast i krajw.
Zasadniczym celem turystyki kongresowej jest penienie funkcji politycz-
nej, gospodarczej i spoecznej, cho nie zawsze w jednakowej mierze. Turysty-
3
Marketing przeom wiekw. Red. K. Mazurek, A. Sty. Wrocaw 2000, s. 279.
4
Ibidem, s. 279.
Rola i znaczenie turystyki kongresowej 77
ka kongresowa naley z ekonomicznego punktu widzenia do najbardziej

dochodowych 5 . Wydatki obejmuj nakady organizatorw, czyli wynajem sal,
usugi w zakresie tumaczenia i przekadw, publikacje, powielanie dokumen-
tw, reklam, wynagrodzenie personelu pomocniczego, usugi techniczne oraz
wydatki na dojazd i pobyt uczestnikw. Uczestnicy turystyki kongresowej dys-
ponuj czsto znacznymi rodkami finansowymi. Ze wzgldu na to, e cz
wydatkw pokrywa organizacja wysyajca, dlatego te maj oni wiksz ilo
rodkw na wydatki osobiste. S one dwu-, a nawet trzykrotnie wysze ni
pozostaych grup turystw.
Wedug danych ICCA (International Congress and Conference Associa-
tion), turyci kongresowi wydaj najwicej na zakwaterowanie (3050% wy-
datkw) i wyywienie (2235 %). Na zakupy przeznaczaj 812% wydatkw,
na rozrywk 510%, i na inne wydatki rwnie 510%. Trzeba podkreli, e
na faktyczn struktur wydatkw wywiera wpyw zarwno konfiguracja oferty
turystycznej goszczcego miasta, jak i struktura jego cen.
Miejscowoci turystyczne s nie tylko miejscami organizacji kongresw
i konferencji. Do tego celu wykorzystuje si te rodki transportu, organizujc
konferencje na morzu, kongresy na szynach czy seminaria w portach lotni-
czych. Przeprowadza si te wideokonferencje jako konkurencj dla tradycyj-
nych spotka. Nowoczesne systemy wideokonferencyjne s, co prawda, r-
dem oszczdnoci czasu, nie jest to jednak metoda tania dla komunikowania si
ludzi ze wiata nauki, biznesu czy polityki.
Do instytucji organizujcych turystyk kongresow naley zaliczy Mi-
dzynarodowy Instytut Kongresowy, ktrego czonkami i wsppracownikami
s: Europejskie Zrzeszenie Miast Kongresowych, Midzynarodowe Stowarzy-
szenie Kongresw i Konferencji ICCA, Midzynarodowa Organizacja Tuma-
czy Konferencyjnych, Midzynarodowe Stowarzyszenie Profesjonalnych Orga-
nizatorw Kongresw, Zwizek Niemieckich Hal Sportowych i Wielofunkcyj-
nych oraz Unia Stowarzysze Midzynarodowych. W Polsce od stycznia 1998
dziaa Stowarzyszenie Konferencje i Kongresy w Polsce, ktre stawia sobie
za cel midzy innymi: popieranie prowadzenia szkole dla kadr turystyki bizne-
sowej i kongresowej, realizowanie konkursu na prace licencjackie, magisterskie
i naukowe oraz publikacje podejmujce problematyk turystyki biznesowej,
5
K. Mlynkowa: Funkcja gospodarcza turystyki kongresowej. Rynek Turystyczny 2000,
nr 21, s. 23.
zachcanie instytucji naukowych do podejmowania nowych, rozwojowych te-

matw zwizanych z podrami w interesach, spowodowanie podjcia systema-
tycznych, wiarygodnych bada nad turystyk biznesow
i kongresow w Polsce, opracowanie systemu klasyfikacji, weryfikacji i reko-
mendacji obiektw i usug oraz wdraanie wysokiej jakoci usug w zakresie
turystyki biznesowej 6 . Zamiarem stowarzyszenia jest rwnie spowodowanie
podjcia inicjatywy (poprzez stay nacisk na waciwe wadze) budowy Cen-
trum Kongresowego w Polsce.
Stowarzyszenie Konferencje i Kongresy w Polsce przystpio do wia-
towej organizacji ICCA. Od 1999 roku ICCA udostpnia dane, dotyczce po-
tencjalnych zleceniodawcw konferencji, polskiemu stowarzyszeniu.
Turystyka konferencyjna czy interesy biur podry, przewonikw oraz
hotelarstwa i gastronomii w miejscach docelowych. W jej rozwj w coraz wik-
szym stopniu zaangaowane s pastwa, wadze lokalne i stowarzyszenia party-
cypujce w budowie infrastruktury oglnej (np. transportowej) bd specjalnej,
np. wielkich centrw kongresowych i konferencyjnych. Przedstawiciele niemal
wszystkich zawodw od kardiochirurgw po ksigowych przynajmniej raz
w roku podejmuj podre subowe, w celu uczestnictwa w kongresach, konfe-
rencjach, zgromadzeniach lub sympozjach. Poprzez lata turystyka konferencyj-
na w Polsce nie bya doceniana, gdy wadze wiksz uwag przywizyway do
wymiaru socjalnego turystyki ni jej efektw ekonomicznych. Dzi podstawo-
wym kryterium sta si wynik finansowy kadej dziaalnoci. Std te zaczto
dostrzega korzyci pynce z rozwoju ruchu o charakterze kongresowym.
Rynek konferencyjny spowodowa wzrost aktywnoci wikszoci miast
i regionw w zakresie inwestycji przeznaczonych na budow nowej lub adapta-
cj istniejcej infrastruktury, a rnorodno kongresowych form turystyki
sprawia, e zainteresowaniem ciesz si zarwno due centra kongresowe
w wielkich miastach, jak i mniejsze miejscowoci, dysponujce baz noclegow
i udogodnieniami niezbdnymi do organizacji konferencji 7 . Wrd najwaniej-
szych atrybutw konferencyjnych miejsc docelowych, decydujcych o ich wi-
zerunku i wyborze, naley wymieni 8 :
6
S. Wrblewski: Stowarzyszenie Konferencje i Kongresy w Polsce. Problemy turysty-
ki 1999, nr 1, s. 88.
7
Marketing..., s. 284.
8
Ibidem, s. 284.
dostpno sal konferencyjnych,

jako obsugi hotelowej,
bezpieczestwo/ochron,
czysto/atrakcyjno lokalizacji,
atwo dostpu drog powietrzn,
koszt wyywienia i zakwaterowania,
ogln dostpno finansow.
Moliwoci zwiedzania, klimat i ycie nocne, uwaa si za mniej istotne
cechy.
eby stworzy ciekawy program naukowy, a take doskonae warunki do
wypoczynku, firmy przygotowujce wyjazdy musz zaoferowa oryginaln
usug. Udzia w seminarium czy konferencji pracownicy czsto traktuj jako
nagrod, niematerialny wyraz uznania, trzeba wic sprosta ich oczekiwaniom
i sprawi, by czuli si docenieni. Dla zapewnienia odpowiednich warunkw,
odpowiadajcych wymaganiom klientw, powstaj specjalne centra konferen-
cyjne. Mona wyrni dwa typy centrw konferencyjnych: samodzielne (spe-
cjalne) centra konferencyjne i centra z niezalen baz hotelow 9 .
Specjalne centra konferencyjne to samodzielne kompleksy hotelowo-kon-
ferencyjne, przygotowane do zapewnienia kompleksowej obsugi uczestnikw,
z bogatym zapleczem technicznym i rekreacyjnym oraz profesjonaln obsug.
Niezbdnym warunkiem ich sprawnego i efektywnego funkcjonowania jest
take dobrze rozwinita infrastruktura telekomunikacyjna oraz transportowa.
Drugi typ reprezentuj centra, ktrych rdzeniem s obiekty z salami konferen-
cyjnymi, a pozostae usugi, w tym hotelarskie, wiadczone s przez niezalene
podmioty.
Liczba goci hotelowych podrujcych subowo lub w interesach waha
si od 50 do 70% w skali roku 10 . Z roku na rok wzrasa zapotrzebowanie na
hotelowe centra biznesowe, gdzie go ma do dyspozycji faksy, fotokopiarki,
komputery i dostp do Internetu. Duym atutem nowoczesnych hoteli s wielo-
funkcyjne sale konferencyjno-gastronomiczne z penym wyposaeniem tech-
nicznym. Waciciele pozostawiaj do dyspozycji uczestnikw oprcz niezbd-
nego sprztu, nowoczesne urzdzenia. Standard stanowi rzutnik, wsppracuj-
9
Ibidem, s. 285.
10
Klient biznesowy dua szansa dla dobrych hoteli. Rynek Turystyczny 2001, nr 1314,
s. 20.
cy z magnetowidem i komputerem, wskanik laserowy czy tablica do sucho-

pisw. Go hotelowy moe zatem, nie wychodzc z budynku, bra udzia
w kongresie.
Turystyka kongresowa realizowana jest w zasadzie przez cay rok (z wy-
jtkiem wakacji letnich i wit Boego Narodzenia), dlatego w pewnej mierze
moe wypeni spadek aktywnoci turystyki rekreacyjnej. Aktywno kongre-
sowa jest najwiksza w miesicach kwiecieczerwiec i wrzesiepadziernik
(kady ponad 10%). Letnie, wakacyjne miesice s mao wykorzystywane na
organizowanie kongresw 11 . Kongresy midzynarodowe organizowane s na
wiecie najczciej we wrzeniu (ponad 14%), padzierniku i maju (po 12%)
oraz czerwcu (11,5%), natomiast najrzadziej w grudniu, styczniu i lutym
(od 3,5 do 4,5%).
Przedsiwzicie, jakim jest konferencja, coraz czciej jest przekazywane
profesjonalnym firmom turystycznym, ktre s przyzwyczajone do negocjacji
z hotelami, liniami lotniczymi i organizatorami konferencji. Powane biuro
podry stara si pozyskiwa jak najwicej klientw podrujcych w celach
zawodowych lub interesach, proponujc im coraz lepsz indywidualn organi-
zacj podry 12 . Biuro podry zapewnia klientowi transport, dostarcza mu
bilet do domu lub do pracy, organizuje dojazd na lotnisko lub dworzec kolejo-
wy. Moe te wystawi bilet kolejowy, autobusowy lub promowy. W miejscu
docelowym rezerwuje hotel, zapewnia transfer z lotniska lub dworca kolejowe-
go, a take karty wstpu na targi i wystawy oraz bilety do teatru lub opery. Do-
bre biuro podry stara si te mie wykaz wszystkich targw, wystaw, kongre-
sw czy znaczcych konferencji na wiecie, aby z t informacj dociera
do zainteresowanych.
Biura podry najchtniej zawieraj umowy z instytucjami i firmami, ktre
przez cay rok wysyaj pracownikw w delegacje subowe i prowadz rozle-
ge interesy za granic, jak i w kraju.
Organizacja ICCA szacuje, e organizatorzy turystyki kongresowej na
wiecie osigaj roczny dochd 100 mld USD. Wosi zarabiaj w ten sposb
6 mld USD, Niemcy 11 mld USD, Amerykanie 20 mld USD, Polacy tylko
200 mln USD. W roku 1999 odbyo si 2,6 tys. tego typu spotka. W naszym
kraju zorganizowano ich tylko 96, podczas gdy w Holandii trzy razy wicej,
11
K. Mlynkowa: op.cit., s. 24.
12
To wci atrakcyjny segment rynku. Rynek Turystyczny 2001, nr 1314, s. 19.
a w Niemczech sze razy wicej. Na wiatowym rynku turystyki kongresowej

dominujc rol odgrywa Europa (rysunek 1).
100
90
80
70
60
50
40
30 59
20
10 18
11
5 4 3
0
EUROPA AZJA AMERYKA PN AMERYKA PD AUSTRALIA AFRYKA
I OCEANIA
Rys. 1. Udzia kongresw midzynarodowych w rynku wiatowym w 2002 roku [%]

rdo: dane ICCA z 2003 r.
W rankingu piciu najwaniejszych miast kongresowych dominuj take

miasta europejskie z Barcelon na czele (tabela 1).
Tabela 1
Liczba organizowanych kongresw wedug miast w latach 20002002
Lp. Miasto 2000 2001 2002

1. Barcelona 45 48 79
2. Kopenhaga 40 72 73
3. Stockholm 47 34 64
4. Wiede 53 57 58
5. Lizbona 30 40 52
rdo: dane ICCA z 2003 r.
Doda naley, e w 2002 roku najwicej kongresw zorganizoway USA

(225), Hiszpania (177), Wielka Brytania i Japonia (po 149) oraz Niemcy (144).
Przedstawione statystyki odzwierciedlaj zaledwie cz rynku turystyki

kongresowej. Nie ma szerszych bada pozwalajcych na ocen ekonomicznych
efektw turystyki kongresowej, a podejmowane prby bada maj charakter
szacunkowy i okazjonalny. Nie ulega jednak wtpliwoci, e turystyka kongre-
sowa bdzie dynamicznie rozwijajc si gazi turystyki na wiecie.
PART AND MEANING OF CONGRESSS TOURISM
Summary
Under the definition of congress tourism we understand a complex service of con-

gresses, conferences, and symposiums, etc.
Congresses are economic-administrative undertakings of a scientific, political, re-
ligious and social character.
From the economic point of view congress tourism belongs to the most profitable.
The ICCA organization estimates the organizers of congress tourism in the world make
an annual income over 100 billions USD.
The highest congress activity is in the months: June and September October.
Organizing of a conference is more often entrusted professional tourist agencies. In
ranking of the 5 most important congress cities, European cities with Barcelona at the
top have the dominant position.
In addition in the year 2000, following cities had the highest number in organizing
of congresses: USA (225), Spain (177), Great Britain and Japan (149), Germany (144).
It is beyond any doubt that tourism will be a dynamically developing branch of
tourism in the world.
Translated by Krzysztof Maachowski

BEATA MEYER
TWORZENIE I RNICOWANIE PRZESTRZENI TURYSTYCZNEJ
Wstp
Powstawanie przestrzeni o rnym charakterze funkcjonalnym jest niero-

zerwalnie zwizane z potrzebami zgaszanymi przez pojedyncze osoby, grupy
osb bd nawet cae spoecznoci. Potrzeby staj si przyczynkiem, a procesy
ich zaspokajania narzdziem ksztatowania podprzestrzeni rnego typu. Po-
trzeby wypoczynku i poznania, lece u podstaw podry turystycznych, po-
woduj zawaszczanie i zagospodarowywanie przestrzeni do ich zaspokojenia,
co staje si pocztkiem formowania przestrzeni turystycznej. Powstanie prze-
strzeni turystycznej (jak i innych przestrzeni funkcjonalno-gaziowych) nie jest
procesem samoistnym, musz zaistnie okrelone motywacje (w tym przypadku
wyznaczane przez konieczno zaspokojenia potrzeb) i warunki (obejmujce
moliwoci techniczne, ekonomiczne), aby doszo do jej powstania. Mona
nawet stwierdzi, e nastpuje tworzenie (zarwno w sensie kreacji, jak i pro-
dukcji) przestrzeni turystycznej przez czowieka 1 . Przestrze turystyczna, po-
dobnie jak inne przestrzenie funkcjonalno-gaziowe, nie jest jednorodna,
a czynniki, ktre j rnicuj maj determinujcy wpyw na rodzaj i charakter
powstajcych podprzestrzeni. Znajomo procesu tworzenia i rozwoju przes-
1
S. Liszewski, M. Baczwarow: Istota i waciwoci przestrzeni rekreacyjno-turystycznej.
Turyzm 1998, t. 8, z. 1, s. 56.
84 Beata Meyer
trzeni turystycznej oraz jej zrnicowania ma istotne znaczenie dla funkcjono-

wania sektora turystycznego. Celem pracy jest okrelenie kryteriw podziau
przestrzeni turystycznej oraz charakterystyka rodzajw przestrzeni turystycznej
i jej cech swoistych.
Definicja i proces tworzenia przestrzeni turystycznej
Przestrze turystyczna jest wydzielana na podstawie kryterium funkcjo-

nalnego, co oznacza, e kady obszar, w ramach ktrego rozwija si funkcja
turystyczna lub istniej inne przejawy turystyki, jest przestrzeni turystyczn.
Najbardziej oglne definicje przestrzeni turystycznej okrelaj j jako cz
przestrzeni geograficznej i spoeczno-ekonomicznej, w ktrej zachodz zjawi-
ska turystyczne 2 . Wyczerpujco i szczegowo przestrze turystyczna zostaa
zdefiniowana na gruncie nauk geograficznych przez S. Liszewskiego jako:
funkcjonalnie wyrniajca si cz (podprzestrze) przestrzeni geograficznej
rozumianej w sensie largo, to znaczy jako podprzestrze, na ktr skadaj si
elementy przyrodniczej powoki Ziemi (rodowisko naturalne), trwae efekty
dziaalnoci ludzkiej w tym rodowisku (rodowisko gospodarcze), a take ro-
dowisko czowieka w rozumieniu spoecznym 3 . Definicja ta moe by z po-
wodzeniem stosowana na gruncie innych nauk, w tym ekonomicznych. W przy-
padku powszechnie uznawanego podziau przestrzeni na geodezyjn, geogra-
ficzn i ekonomiczn, przestrze turystyczna jest czci przestrzeni ekono-
micznej i w jej ramach powstaje. W przypadku, gdy turystyka wkracza na ob-
szary anekumeny, nastpuje powstanie przestrzeni turystycznej, bdce czynni-
kiem sprawczym rozszerzenia przestrzeni ekonomicznej. W procesie rozwoju
spoeczno-gospodarczego nastpuje wzbogacenie przestrzeni o inne (ni tury-
styka) rodzaje aktywnoci czowieka, ktre mog zdominowa funkcj tury-
styczn, pozbawiajc j roli wiodcej w danym obszarze. W kracowych przy-
padkach moe nastpi zanik funkcji turystycznej, a co za tym idzie rwnie
przestrzeni turystycznej. W ten sposb dziaalno, ktra bya animatorem po-
2
J. Warszyska, A. Jackowski: Podstawy geografii turyzmu. Warszawa 1978, s. 31.
3
S. Liszewski: Przestrze turystyczna. Turyzm 1995, t. 5, z. 2, s. 91.
Tworzenie i rnicowanie przestrzeni turystycznej 85
wstania przestrzeni ekonomicznej przestaje istnie (wraz z przestrzeni, ktr

kreowaa), a nowa jako przez ni utworzona pozostaje w przestrzeni 4 .
Pojawienie si w przestrzeni obiektw, ktre nadaj jej now (lub zmienia-
j istniejc) funkcj, w tym przypadku turystyczn, stanowi pocztek wyod-
rbnienia przestrzeni turystycznej. Ten pierwszy etap tworzenia przestrzeni
turystycznej okrelany jest jako powstanie wza (rdzenia) o funkcji turystycz-
nej, ktry moe si pojawi w istniejcej wczeniej jednostce osadniczej lub
powsta na tzw. surowym korzeniu 5 . Wi si z nim dziaania zmierzajce do
zagospodarowania infrastrukturalnego danej przestrzeni w taki sposb, aby
w jak najpeniejszym zakresie moga zaspokoi wymagania stawiane przez re-
alizowan w niej funkcj. Zewntrzna dziaalno wza o charakterze turys-
tycznym powoduje uksztatowanie jego pola oddziaywania, w ktrym odbywa-
j si poczenia z innymi orodkami (etap drugi). Wielko zasigu pola od-
dziaywania wza, czyli tej czci przestrzeni, ktra ciy do niego lub jest
efektem dyspersji dziaalnoci turystycznej, jest zmienna w czasie i uzaleniona
od czynnikw rnego rodzaju.
Uformowanie si rdzenia wraz z polem oddziaywania oznacza przejcie
do etapu trzeciego, ktry obejmuje ksztatowanie regionw turystycznych. Re-
gion turystyczny to stosunkowo jednorodny obszar, ktry wyrnia si z oto-
czenia okrelonymi cechami naturalnymi lub nabytymi 6 . Region turystyczny
charakteryzuje si walorami turystycznymi o wysokim poziomie atrakcyjnoci,
najczciej o charakterze przyrodniczym, baz turystyczn rozwinit w stopniu
pozwalajcym na waciwe zaspokojenie potrzeb przybywajcych turystw oraz
duym nateniem ruchu turystycznego. Immanentn cech regionw
(w tym turystycznych) jest istnienie silnych powiza pomidzy wszystkimi
(nie tylko turystycznymi) elementami i funkcjami regionu, zapewniajce we-
wntrzn spjno regionu.
4
Dobr ilustracj takiej sytuacji moe by teoria cyklu ewolucji obszaru turystycznego,
stworzona przez R.W. Butlera, ktrej kolejne fazy prowadz od eksploracji, oznaczajcej poja-
wienie si turystw indywidualnych w obszarze dysponujcym walorami turystycznymi (czasami
cakowicie pozbawionym jakiejkolwiek dziaalnoci czowieka), przez fazy wprowadzenia, roz-
woju, konsolidacji i stagnacji, do upadku, ktrego wynikiem moe by cakowity zanik funkcji
turystycznej i jej zastpienie przez inne funkcje lub odrodzenie funkcji turystycznej w innej
formie. R.W. Butler: The concept of a tourist area cycle of evolution: implications for manage-
ment of resources. The Canadian Geographer 1980, vol. 24, nr 1, s. 312.
5
S. Liszewski, M. Baczwarow: op.cit., s. 40.
6
Kompendium wiedzy o turystyce. Red. G. Goembski. WarszawaPozna 2002, s. 91.
86 Beata Meyer
Wyrnia si dwa podstawowe typy regionw turystycznych: metropoli-

talne i peryferyjne. Turystyczne regiony metropolitalne powstaj przede
wszystkim jako wynik zaspokojenia popytu na wypoczynek i rekreacj miesz-
kacw duych skupisk miejskich, zgaszanych w cigu tygodnia, gwnie
w dni wolne od pracy. Region metropolitalny jest najbliszym dostpnym
mieszkacom obszarem wypoczynku, obejmuje tereny podmiejskie, oraz te,
ktre zostay zagospodarowane dla celw wypoczynku w obszarze miejskim.
Dla ich wykorzystania rodzaj, jako i charakter infrastruktury wraz z dostpno-
ci komunikacyjn maj znaczenie wiodce, atrakcyjno walorw przyrodni-
czych odgrywa za zdecydowanie mniejsz rol. Ksztatem regiony metropoli-
talne nawizuj, z natury rzeczy, do ksztatu jednostki miejskiej i jej systemu
komunikacyjnego, ich wielko jest natomiast wypadkow popytu zgaszanego
przez mieszkacw. Turystyczne regiony metropolitalne w przewaajcej mie-
rze s wykorzystywane przez staych mieszkacw regionu, jedynie w spora-
dycznych przypadkach korzystaj z nich osoby przyjezdne. Regiony metropoli-
talne rnych skupisk miejskich nie s konkurencyjne wzgldem siebie, jednak
moliwa jest konkurencja pomidzy fragmentami tego samego regionu. Prze-
strze regionw metropolitalnych jest wykorzystywana w cigu caego tygodnia,
a najwiksze natenie przypada w weekendy i inne dni wolne od pracy.
Turystyczne regiony peryferyjne powstaj w obszarach bdcych docelo-
wym miejscem turystycznych podry dugookresowych, najczciej o charak-
terze urlopowym lub wakacyjnym. Regiony te maj walory turystyczne
o wysokim stopniu atrakcyjnoci (najczciej o charakterze przyrodniczym)
i rozwinit baz turystyczn, co skutkuje wysokim nateniem ruchu tury-
stycznego (turystyka masowa) z kulminacj w okresie sezonu turystycznego.
W regionach peryferyjnych funkcja turystyczna ma znaczenie wiodce, wyra-
nie widoczny jest jej wpyw na rodowisko, i to zarwno przyrodnicze, jak
i spoeczno-ekonomiczne, z uwzgldnieniem pozytywnych i negatywnych
aspektw. Forma przestrzenna przyjmowana przez turystyczne regiony peryfe-
ryjne pozwala na wydzielenie regionw wzowych i pasmowych. Regiony
wzowe powstaj w sytuacji, gdy w danej przestrzeni istnieje jeden punkt
osadniczy, wyranie organizujcy funkcjonowanie turystyki, podporzdkowu-
jcy sobie pozostae elementy struktury regionu, stanowic jego centrum funk-
cjonalne. Regiony tego typu powstaj w okrelonych warunkach rodowisko-
wych, najczciej grskich lub pojeziernych, gdzie uksztatowanie terenu
(i pozostae czynniki geograficzne) w specyficzny sposb determinuj rozwj
osadnictwa i innych typw dziaalnoci czowieka, a co za tym idzie ksztat

regionu 7 . Peryferyjne regiony pasmowe natomiast powstaj najczciej wzdu
wybrzey, ktre, charakteryzujc si walorami turystycznymi o podobnej for-
mie i jakoci, pozwalaj na pasmowy rozwj przestrzeni turystycznej, hamowa-
ny jedynie wystpowaniem barier o charakterze przyrodniczym bd antropo-
genicznym. Pocztkiem dla rozwoju regionw pasmowych mog by regiony
wzowe uksztatowane na wybrzeu, ktre w wyniku dalszej ekspansji cz
si i powstaje wsplna przestrze, pozbawiona jednej dominujcej jednostki
organizujcej dany obszar.
Powstanie powiza funkcjonalnych, komunikacyjnych i przestrzennych
pomidzy wszystkimi elementami zwizanymi z funkcj turystyczn oznacza
powstanie przestrzeni turystycznej (etap czwarty). Obejmuje ona swoim zasi-
giem wszelkie przejawy turystyki, bdc podstaw ich krystalizacji, tworzenia
waciwych im form przestrzennych i wzajemnych relacji. czy ona take
elementy pozostajce w dyspersji (niektre rudymentarne formy turystyki)
i nieposiadajce trwaych wizw pomidzy sob i otoczeniem.
Elementy budujce przestrze turystyczn
W uksztatowanej przestrzeni turystycznej ulokowane s wspdziaajce

jednostki przestrzenne stworzone przez turystyk, wrd ktrych mona wyr-
ni rdze (w ktrym ulokowane s zazwyczaj walory i infrastruktura, penicy
rol bieguna wzrostu, gdy przez rdze fale innowacji wpywaj do regionu),
pole jego oddziaywania i obiekty rozproszone. Mimo wzajemnych zwizkw
jednostki te nie przystaj do siebie przestrzennie, stanowic o niecigoci prze-
strzeni turystycznej. Jest ona szczeglnie widoczna w przypadku rozdzielnoci
przestrzennej pomidzy obszarami generujcymi popyt turystyczny a tymi,
ktre go zaspokajaj. Najwikszymi skupiskami popytu turystycznego s bo-
wiem due kompleksy osadnicze, ktrych ludno zgasza najwicej potrzeb w
zakresie wypoczynku i turystyki poza staym miejscem zamieszkania. Zaspoko-
jenie potrzeb turystycznych nastpuje w obszarach poday turystycznej, posia-
dajcych walory oraz zagospodarowanie turystyczne (skupiaj si one w rdze-
niach), najczciej znacznie oddalonych w przestrzeni od miejsc wystpowania
popytu turystycznego. Wzajemne pooenie w przestrzeni jednostek charaktery-
7
Przedstawione wczeniej regiony metropolitalne mog by uwaane za specyficzny ro-
dzaj regionw wzowych.
88 Beata Meyer
zujcych si popytem i poda turystyczn moe wykazywa 8 : wzajemne odda-

lenie (w przypadku turystyki dugookresowej), czciowe nakadanie (w przy-
padku posiadania przez obszar popytu pewnych walorw stanowicych atrakcj
turystyczn), pene nakadanie (w przypadku turystyki krtkookresowej, reali-
zowanej w cigu tygodnia).
Elementy powstajce w przestrzeni pod wpywem turystyki wykazuj si
zrnicowan organizacj zajmowanej przestrzeni. Najczciej spotykane s
formy spolaryzowane (punktowe) i powierzchniowe (areaowe) powizane for-
mami linowymi i pasmowymi, tworzc konfiguracje wzowo-pasmowe 9 .
Obszary popytu maj przewanie charakter punktowy lub wzowy, rzadziej
pasmowy (np. niektre konurbacje nadmorskie) czy powierzchniowy (osadnic-
two rozproszone). Obszary poday, posiadajce walory o charakterze przyrod-
niczym, maj najczciej organizacj powierzchniow (rozproszon), te za
posiadajce walory antropogeniczne (szczeglnie poznawczo-kulturowe)
organizacj punktow.
Przestrze turystyczna, reprezentujca stron podaow, jest zbudowana
z kilku podstawowych typw obszarw i ich wzajemnych powiza. Do obsza-
rw tych mona zaliczy 10 :
1. Regiony turystyczne, ktrych definicja i typy zostay zaprezentowane
wczeniej, doda jednak naley, e region, jako obszar zwarty i jednolity
w zakresie przyjtych kryteriw, wymaga przylegania jednostek przestrzen-
nych. Ksztatowanie regionw turystycznych jest procesem dynamicznym
i zmiennym w czasie, silnie uzalenionym od aktualnego systemu wartoci spo-
eczestw i ich preferencji. W peni wyksztacone regiony turystyczne dziaaj
wykorzystujc system organizacji przestrzennej, opierajcy si na zes-pole
urzdze usugowych, cile dostosowanych do warunkw rodowiska geogra-
ficznego. Spotyka si wiele klasyfikacji regionw turystycznych, opartych na 11
typie rodowiska przyrodniczego regiony nadmorskie, grskie, poje-
zierne,
typie rodowiska kulturowego regiony turystyki krajoznawczej, po-
znawczej, ptniczej, kontemplacyjnej,
8
S. Liszewski, M. Baczwarow: op.cit., s. 61.
9
Ibidem, s. 60.
10
Na podstawie T. Lijewski, B. Mikuowski, J. Wyrzykowski: Geografia turystyki Polski.
11
Regionalne aspekty rozwoju turystyki. Red. G. Goembski. WarszawaPozna 1999,
s. 38.
pooeniu geograficznym regiony Morza rdziemnego, regiony Pa-

cyfiku, regiony alpejskie,
wielkoci regiony turystyki masowej i alternatywnej,
sposobie organizacji ruchu turystycznego regiony turystyki zorgani-
zowanej i niezorganizowanej,
sposobie wykorzystania rodowiska przyrodniczego regiony turystyki
eglarskiej, kajakowej, sportw zimowych.
2. Obszary turystyczne, definiowane jako jednostki przestrzenne o jedno-
rodnym typie kompleksu walorw i ich jednakowej randze, majce dobre po-
tencjalne warunki do rozwoju turystyki, jednak niewystarczajco rozwinit
infrastruktur (co wynika czciowo z braku zainteresowania potencjalnych
turystw) 12 .
3. Rejony turystyczne (istniejce lub potencjalne) oznaczajce zespoy
miejscowoci turystycznych powizanych ze sob, ze wsplnym wzem roz-
rzdowym ruchu turystycznego i baz zaopatrzeniow.
4. Miejscowoci turystyczne to jednostki osadnicze, ktre ze wzgldu na
walory turystyczne, dostpno komunikacyjn i zagospodarowanie turystyczne
stanowi punkt docelowy lub etapowy migracji turystycznych. O typie miej-
scowoci turystycznej decyduje rodzaj walorw turystycznych, penione funk-
cje oraz rodzaj zagospodarowania turystycznego:
a) ze wzgldu na rang wyrnia si 13 :
centra turystyczne, ktre maj unikatowe i zrnicowane nagroma-
dzenie walorw w skali wiatowej,
orodki turystyczne, ktre maj wybitne walory turystyczne o zna-
czeniu oglnokrajowym lub regionalnym;
b) ze wzgldu na liczb odwiedzajcych, wyrnia si orodki mae,
rednie, due i wielkie 14 ;
c) ze wzgldu na sezonowo ruchu turystycznego wyrnia si jednostki
osadnicze o 15
12
Niektrzy autorzy dla rozrnienia obszarw zagospodarowanych, intensywnie wyko-
rzystywanych turystycznie i niezagospodarowanych, ale rwnie posiadajcych atrakcyjne walo-
ry turystyczne stosuj (zamiast poj region i obszar turystyczny) pojcia rzeczywisty i poten-
cjalny region turystyczny. M.I. Mileska: Regiony turystyczne Polski. Stan obecny i potencjalne
warunki rozwoju. Prace geograficzne nr 43. Warszawa 1963, s. 67.
13
W. Kaprowski: Geografia turystyczna. Warszawa 1999, s. 63.
14
Kompendium..., s. 106.
15
Ibidem.
90 Beata Meyer
caorocznym ruchu turystycznym,

dwusezonowym ruchu turystycznym,
ruchu turystycznym weekendowym,
jednym sezonie turystycznym;
d) ze wzgldu na pooenie wyrnia si miejscowoci turystyczne gr-
skie, nadmorskie, pojezierne itp.;
e) ze wzgldu na charakter walorw i penion funkcj wyrnia si
miejscowoci 16 :
wczasowe,
uzdrowiskowe,
krajoznawcze,
wsie turystyczne,
stacje sportw zimowych,
rozrzdowo-zaopatrzeniowe;
f) ze wzgldu na motywacje uprawiania turystyki 17 :
miejscowoci turystyczne w wszym znaczeniu:
miejscowoci wypoczynkowe: kurorty, miejscowoci urlopowe,
miejscowoci w pobliu staego miejsca zamieszkania (wypo-
czynek weekendowy),
miejscowoci znane z atrakcji turystycznych, takich jak np.
imprezy lub uroczystoci o charakterze wieckim, centra rozrywki,
miejscowoci kultu religijnego, odwiedzane z pobudek religij-
nych, poznawczych lub religijno-poznawczych,
miejscowoci turystyczne w szerszym znaczeniu:
centra komunikacyjne, tj. morskie, lotnicze, kolejowe, autobusowe,
centra owiatowe, tj. miejscowoci kongresowo-konferencyjne,
miejscowoci skupiajce szkolnictwo i instytucje naukowe,
centra administracji, np. stolice pastw czy regionw,
centra gospodarcze, np. przemysowe czy handlowe.
5. Szlaki turystyczne to drogi lub cieki prowadzce przez atrakcyjne
obszary, miejscowoci i obiekty turystyczne, przystosowane do potrzeb okre-
lonych form wdrwek.
16
Z. Kruczek, S. Sacha: Geografia atrakcji turystycznych Polski. Krakw 1999, s. 13.
17
C. Kaspar: Die Tourismuslehre im Grundriss. Bern und Stuttgart 1991, s. 68.
Rodzaje przestrzeni turystycznej
W przestrzeni turystycznej, poza jednostkami i obszarami rnego typu,

wyrnia si take odrbne podprzestrzenie, grupujce formy przestrzenne wy-
dzielone ze wzgldu na wybrane kryterium. Do podstawowych kryteriw zali-
cza si: zasoby czasu wolnego, rodzaj wykorzystywanej bazy turystycznej, cha-
rakter dziaalnoci turystycznej oraz stopie ksztatowania przez ni przes-trzeni
geograficznej.
Zasoby czasu wolnego, ktre s przeznaczane na turystyk, stanowi jeden
z gwnych czynnikw (oprcz dostpnoci komunikacyjnej i zasobnoci finan-
sowej), okrelajcych zasig i charakter podry turystycznych. Czas wolny
przeznaczany na turystyk i wypoczynek jest konsumowany w cigu powszed-
nich dni tygodnia, wolnych dni w tygodniu (weekendy i dni witeczne), waka-
cji i urlopw. Czas, ktry mona powici na zaspokojenie potrzeb o charakte-
rze turystycznym (i wypoczynkowym), pozwala na wyodrbnienie trzech klas
przestrzeni: krtkiego, redniego i dugiego wypoczynku. Przestrze krtkiego
czasu jest cile zwizana z lokalizacj popytu na zaspokojenie potrzeb turys-
tyczno-wypoczynkowych. Ze wzgldu na to, e moliwe do wykorzystania
zasoby czasu s niewielkie, poda sytuowana jest w najbliszym moliwym
ssiedztwie obszarw popytu lub nawet nakada si na nie. Jest to sytuacja wys-
tpujca w regionach metropolitalnych, powstajcych na bazie wypoczynku
mieszkacw duych obszarw zurbanizowanych, ktrzy w cigu tygodnia
korzystaj z obiektw (boiska, baseny, dziaki rekreacyjne, drugie domy) ulo-
kowanych w strefie podmiejskiej lub centralnej (orodki rozrywkowe, parki).
Wielko wykorzystywanej przestrzeni jest uzaleniona od dostpnoci komu-
nikacyjnej obszarw, obiekty za j tworzce s rozproszone na terenie miasta
i pola jego oddziaywania. Przestrze redniego czasu wypoczynku dugo bya
utosamiana z przestrzeni krtkiego czasu wypoczynku, jedynie w niewielkim
stopniu j rozszerzajc. Wydaje si, e we wspczesnym wiecie mona zau-
way postpujcy dualizm przestrzeni redniego czasu wypoczynku, ktry
pojawi si wraz z konwergencj czasowo-przestrzenn i wzrostem zamonoci
spoeczestwa. Cz omawianej przestrzeni pozostaje nadal prawie tosama
z przestrzeni czasu krtkiego wypoczynku (dotyczy to osb wypoczywajcych
w swoim najbliszym otoczeniu), natomiast nowa cz przestrzeni redniego
czasu wypoczynku kreowana jest przez osoby, ktre wykorzystujc nowe mo-
liwoci komunikacyjne (skrcenie czasu potrzebnego na pokonywanie odlego-
92 Beata Meyer
ci), wybieraj si podczas weekendw i dni witecznych w dalsze podre.

Motywy tych wyjazdw s najczciej poznawcze lub rozrywkowe, a celem s
miejsca zasobne w walory i infrastruktur turystyczn na bardzo wysokim po-
ziomie 18 . Przestrze dugiego czasu wypoczynku jest zwizana z wyjazdami
wakacyjnymi i urlopowymi, na og jest wic oddalona w przestrzeni od obsza-
ru popytu turystycznego. Przestrze t buduj midzy innymi regiony peryfe-
ryjne, skupiajce poda turystyczn, do ktrych skierowana jest przewaajca
cz dugookresowego ruchu turystycznego 19 .
Rodzaj wykorzystywanej bazy turystycznej sta si podstaw, powstaego
niedawno, podziau przestrzeni turystycznej na przestrze turystyki formalnej
i przestrze turystyki nieformalnej 20 .
Przestrze turystyki formalnej (oficjalnej) zwizana jest z wykorzystaniem
bazy turystycznej o bardzo wysokiej jakoci i midzynarodowym standardzie.
Baza ta oferuje korzystanie z rnorodnych usug w prawie cakowitym
oderwaniu od rodowiska miejscowego (w tym rwnie lokalnych walorw
turystycznych, ktre s wykorzystywane, jednak jako element wtrny w sto-
sunku do atrakcji proponowanych w ramach infrastruktury). Baza turystyki
formalnej zapewnia kompleksow obsug turysty, czsto nawet bez konieczno-
ci jej opuszczania (np. baza noclegowa dysponujca wasn pla, basenem,
polem golfowym, klubem jazdy konnej, lokalami usugowymi i rozrywkowymi,
angauje turystw na tyle, e nie maj oni potrzeby ani chci, aby szuka za-
spokojenia potrzeb poza ni). Turystyka formalna intensywnie wykorzystuje
promocj i inne instrumenty marketingu oraz najbardziej efektywne formy za-
rzdzania i organizacji, co w poczeniu ze sta modernizacj i monitorin-
giem zmieniajcych si potrzeb turystw i rynku turystycznego stwarza pod-
stawy do silnej konkurencyjnoci. Przestrze turystyki formalnej wykazuje
tendencj do duej koncentracji przestrzennej przy jednoczesnej mocno izolo-
18
Traci wic na aktualnoci podzia okrelajcy turystyk w czasie krtkim i rednim jako
blisk, a w czasie dugim jako dalek, gdy turystyka w czasie rednim moe by zarwno
bliska, jak i daleka. Podzia na turystyk blisk i dalek wprowadzaj S. Liszewski
i M. Baczwarow: op.cit., s. 53.
19
Zaprezentowany schemat pomija podre tranzytowe i wycieczki szlakami turystyczny-
mi, ktre nie mieszcz si w przyjtej konwencji podziau. W ich przypadku podstawow rol
odgrywa infrastruktura komunikacyjna, przycigajca elementy poday turystycznej, tworzc
swoisty typ przestrzeni transportowo-turystycznej. Ibidem, s. 53.
20
M. Oppermann: Tourism space in developing countries. Annals of Tourism Research
1993, vol. 20, nr 3, s. 45.
wanej lokalizacji. Orodki turystyki formalnej stanowi na og wyrniajc

si w przestrzeni dominant, ze wzgldu na swoj form architektoniczn, pe-
nion funkcj, jej zakres i jako wiadczonych usug, czsto rni si w spo-
sb diametralny od otoczenia (o niskim poziomie rozwoju), w ktrym funkcjo-
nuj. Zwizki turystyki formalnej z otoczeniem zewntrznym s bardzo sabe
(turystyka formalna w minimalnym stopniu korzysta z jego dbr, zarwno przy-
rodniczych, np. walory turystyczne, jak i antropogenicznych, np. sia robocza,
popytowo za jest uzaleniona od zewntrznych centrw popytu), podobnie
zreszt jak z innymi podprzestrzeniami turystyki formalnej, ktre stanowi wza-
jemn konkurencj. Powstajce pomidzy nimi zwizki maj charakter jedynie
organizacyjno-technologiczny.
Przestrze turystyki nieformalnej (nieoficjalnej, rwnolegej) jest zwizana
z wykorzystaniem infrastruktury turystycznej, bazujcej na lokalnych walorach
turystycznych. Atutem, majcym przyciga turystw, jest szerokie korzystanie
z zasobw miejscowego rodowiska geograficznego. Dotyczy to rodowiska
przyrodniczego, ktre tworzy przewaajc cz walorw turystycznych (kli-
mat, uksztatowanie powierzchni, rodowisko wodne i in.), oraz antropogenicz-
nego, ktre uzupenia walory (kultura, obyczaje, obiekty historyczne i in.) i daje
podstawy do egzystencji turystw w regionie (baza noclegowa, ywieniowa,
towarzyszca i komunikacyjna, sia robocza i in.). Obiekty, z ktrych korzysta
turystyka nieformalna (schroniska, pensjonaty, gospody, miejscowa sie handlu
i usug) s czci lokalnej infrastruktury i czsto maj charakter paraturystycz-
ny. Ich forma zewntrzna harmonizuje z otoczeniem, a pomimo rozproszonej
lokalizacji, obiekty wykazuj silne wzajemne zwizki funkcjonalne i organiza-
cyjne. Turystyka nieformalna jest mocno umiejscowiona w lokalnej gospodarce
i wiadomoci spoecznej, czsto stanowi gwny rodzaj dziaalnoci w regio-
nie, zawsze za ma duy wpyw na jego funkcjonowanie w sferze ekonomicznej
i spoecznej. Rne podprzestrzenie turystyki nieformalnej konkuruj pomidzy
sob, jednak punktem wyjcia s posiadane walory turystyczne i sposb ich
zagospodarowania, zarzdzanie i marketing maj znaczenie wtrne.
W procesie powstawania przestrzeni turystycznej najczciej najpierw po-
jawia si turystyka nieformalna, zagospodarowujca istniejce w regionie walo-
ry, a dopiero na dalszych etapach powstaj obiekty turystyki formalnej 21 . Po-
21
Nie jest to staa regua, zdarza si, e obiekty turystyki formalnej powstaj w obszarach
niezagospodarowanych turystycznie (czasami nawet niepostrzeganych jako atrakcyjne turystycz-
94 Beata Meyer
cztkowo pozostaj one w cisej segregacji przestrzennej, z czasem przestrze

nieformalna wchania przestrze turystyki formalnej, likwidujc jej izolacj 22 .
Jednoczenie obiekty turystyki formalnej staj si dominantami w regionie,
odsuwajc turystyk nieformaln na drugi plan. Mimo formalnego przestrzen-
nego poczenia, przestrzenie turystyki formalnej i nieformalnej pozostaj roz-
czne w jej ramach.
Kryterium, czce charakter dziaalnoci turystycznej z intensywnoci
i sposobem ksztatowania przez ni przestrzeni geograficznej, pozwala na wy-
rnienie piciu typw przestrzeni: eksploracji, penetracji, asymilacji, koloniza-
cji i urbanizacji (tabela 1) 23 .
Tabela 1
Charakterystyka typw przestrzeni turystycznej
Wpyw dziaal-
Zagospodaro-
Natenie ruchu Gwna funkcja noci na rodo-
Typ przestrzeni wanie tury-
turystycznego turystyczna wisko przyrod-
styczne
nicze
eksploracji minimalne brak poznawcza nieszkodliwa
penetracji zrnicowane zrnicowane poznawczo-wy- uciliwa

(od maego do (od niewielkiego poczynkowa
masowego) do duego)
asymilacji rednie rednie wypoczynkowo- obojtna
-poznawcza
kolonizacji due due wypoczynkowa przeksztacajca
(szkodliwa)
urbanizacji rednie rednie mieszkaniowa degradujca
rdo: S. Liszewski, M. Baczwarow: op.cit., s. 44.
Przestrze eksploracji turystycznej powstaje w wyniku turystycznej dzia-

alnoci eksploracyjnej czowieka, ktra wynika z ciekawoci poznawczej, po-
wodujcej poszukiwanie coraz to nowych, atrakcyjnych turystycznie terenw,
ich odkrywanie i badanie. Eksploracja stanowi wstp do pniejszych form
nie), ale raczej nie pocztkuj procesu tworzenia obiektw turystyki nieformalnej w swoim oto-
czeniu.
22
M. Oppermann: op.cit., s. 47.
23
aktywnoci turystycznej, umoliwiajc ich rozwj. Bya i jest uzaleniona od

motywacji i siy potrzeb poznawczych czowieka oraz poziomu rozwoju techni-
ki (przede wszystkim rodkw transportu, ale nie tylko, due znaczenie maj
rwnie np. urzdzenia umoliwiajce obserwacj i dotarcie do rodowisk trud-
no dostpnych: podwodnych, podziemnych). Jej powstanie w przypadku, gdy
wkracza na tereny nie objte adnymi formami aktywnoci czowieka, powodu-
je rozszerzenie obszarw ekumeny, gdy za pojawia si na terenach ju wyko-
rzystywanych tworzy w nich now jako. Najistotniejsz cech przestrzeni
eksploracji jest bardzo maa liczba odwiedzajcych oraz wynikajce std kon-
sekwencje: wspdziaanie i minimalny wpyw na rodowisko przyrodnicze,
brak trwaej infrastruktury turystycznej, funkcja poznawcza (turysta-
-eksplorer to najczciej badacz, obserwator lub inwentaryzator przyrody/kul-
tury, lub poszukiwacz przygd w nieznanych, ekstremalnych warunkach).
Rozwj przestrzeni eksploracji ma charakter cigy i dokonuje si na poziomie
indywidualnym, regionalnym, krajowym i globalnym 24 . Jednoczenie charakter
przestrzeni eksploracji jest bardzo nietrway, gdy wraz z napywem wikszej
liczby turystw i pojawieniem si infrastruktury, nastpuje jej przeksztacenie
i zmiana funkcji wiodcej.
Przestrze penetracji turystycznej powstaje jako wynik ruchu turystyczne-
go, czsto o charakterze masowym, kierowanego motywami poznawczymi
i realizowanego przez dziaalno krajoznawcz lub krtkotrway wypoczynek,
czsto bez noclegw. Do wyjazdw tego typu zalicza si: wycieczki krajoznaw-
cze, ktrych celem jest poznanie walorw przyrodniczych i antropogenicznych
okrelonego obszaru (najpopularniejsze), wyjazdy na grzybobrania, polowania,
wdkowanie oraz jednodniowe wyjazdy wypoczynkowe. Przestrze penetracji
turystycznej obejmuje wic zarwno fragmenty rodowiska przyrodniczego
(kompleksy lene, obszary chronione i in.), jak i antropogenicznego (miasta i
osiedla, obiekty zabytkowe i in.), stanowice przedmiot zainteresowania po-
znawczego turystw. Pomimo moliwego duego natenia ruchu turystyczne-
go, zagospodarowanie przestrzeni penetracji jest jedynie podstawowe, ma na
celu uatwienie percepcji i poznania walorw oraz umoliwienie krtkotrwaego
pobytu. W zalenoci od wielkoci ruchu turystycznego i form eksploatacji
walorw funkcja turystyczna moe pozosta nieszkodliwa dla lokalnego rodo-
24
Odrbn kwesti pozostaje indywidualna przestrze eksploracji turystycznej, zwizana
z odkrywaniem nowych, nieznanych danej osobie, fragmentw przestrzeni turystycznej. Jej
zasig jest zindywidualizowany.
96 Beata Meyer
wiska geograficznego (chocia uciliwa) lub po przekroczeniu chonnoci i

pojemnoci turystycznej regionu sta si czynnikiem jego degradacji. Gwna
funkcja turystyczna przestrzeni penetracji (poznawczo-wypo-czynkowa), pozo-
stajc w bezporednim zwizku z rozwojem i zmianami zainteresowa czowie-
ka, jest przyczyn staego rozszerzania jej zasigu.
Przestrze asymilacji turystycznej o wiodcej funkcji wypoczynkowo-
-poznawczej obejmuje obszary, na ktrych aktywno turystyczna przybiera
form kontaktw turysty z ludnoci miejscow, pozwalajc na poznanie wa-
runkw ycia, kultury i obyczajw oraz czasowe upodobnienie si do nich
przez turyst (asymilacja). Przestrze ta jest zwizana z duszymi wyjazdami,
ktrych gwnym celem jest wypoczynek w rodowisku miejscowym oraz jego
poznanie. Przewaajca cz przestrzeni asymilacji turystycznej to tereny wiej-
skie, w podstawowym stopniu przystosowane na przyjcie turystw. Zasig
przestrzeni asymilacji jest uzaleniony od popytu na taki typ spdzania czasu
wolnego, co powoduje jego silne zrnicowanie w czasie, a take w poszcze-
glnych krajach i regionach. Z powodu swojego charakteru (asymilacja ze ro-
dowiskiem miejscowym), bez wzgldu na skal ruchu turystycznego, pozostaje
on obojtny wobec rodowiska geograficznego, czasami nawet przyczyniajc
si do jego wzbogacenia o nowe wartoci.
Przestrze kolonizacji turystycznej o gwnej funkcji wypoczynkowej jest
wyznaczana przez obszary, na ktrych nastpuje trwae zajmowanie i zagospo-
darowanie terenw przez obiekty turystyczne, przy zmianie ich uytkowania.
Sytuacja taka nastpuje najczciej albo w przypadku powstawania obiektw
bazy turystycznej na tzw. surowym korzeniu (hotele, orodki wczasowe lub
kolonijne o duych rozmiarach, z penym zapleczem, zajmujce due obszary
penice funkcje rekreacyjne), najczciej w obszarach atrakcyjnych turystycz-
nie, albo przy tworzeniu bazy wypoczynkowej w obszarach podmiejskich du-
ych miast i innych terenw przeznaczanych na tzw. drugie domy. Przestrze
kolonizacji turystycznej charakteryzuje si bardzo duym nateniem zagospo-
darowania turystycznego i ruchem turystycznym o charakterze masowym, co
powoduje wystpienie wielu negatywnych konsekwencji dla rodowiska geo-
graficznego, obejmujcych degradacj walorw turystycznych i przeksztacenia
w miejscowym otoczeniu. Powstajca wspczenie przestrze kolonizacji tury-
stycznej jest dodatkowo zupenie obca krajobrazowo i organizacyjnie regionom,
w ktrych powstaje.
Przestrze urbanizacji turystycznej powstaje na obszarach wiejskich, sko-

lonizowanych turystycznie, na ktrych nastpuje stae osiedlanie si ludno-ci
miejskiej. Jest to najbardziej zaawansowana faza kolonizacji turystycznej,
w ktrej nastpuje odejcie od funkcji turystycznej (ktrej gwnym elementem
jest okresowa zmiana pobytu) i przejcie jej znaczenia przez funkcj mieszka-
niow. Przestrze urbanizacji turystycznej to ta cz przestrzeni kolonizacji,
ktra staje si obszarem staego zamieszkania mieszkacw miast. Charaktery-
zuje si intensywnym zagospodarowaniem obszarw, maym bd rednim
nateniem ruchu turystycznego i degradacyjnym oddziaywaniem na rodowi-
sko przyrodnicze i spoeczno-ekonomiczne. Identyfikacja przestrzeni urbaniza-
cji turystycznej jest moliwa jedynie poprzez analiz genezy jej powstania,
ktra ujawni pierwotn funkcj turystyczn.
Zaprezentowane typy przestrzeni turystycznej odzwierciedlaj take, na-
stpujce po sobie kolejno, fazy procesu rozwojowego turystyki i postpujcej
ekspansji w zagospodarowaniu przestrzeni przez turystyk. W rzeczywistoci
rzadko mona zaobserwowa cay proces ewolucji przestrzeni od eksploracji po
urbanizacj, std zwizki pomidzy poszczeglnymi typami przestrzeni s do
swobodne. Mona jednake stwierdzi, e tworzenie przestrzeni turystycznej
nastpuje w wyniku zaadaptowania walorw turystycznych do wymogw turys-
tycznych przy wykorzystaniu infrastruktury technicznej i osadniczej oraz sieci
organizacyjnych.
Podsumowanie
Podsumowujc rozwaania dotyczce przestrzeni turystycznej, naley

podkreli, e poza duym zrnicowaniem charakteryzuje j take zmienno
w czasie, ktra dotyczy zasigu oraz wykorzystania turystycznego. Jest ona
wynikiem zmian przyrodniczych, ekonomicznych, spoecznych i technologicz-
nych, majcych charakter dugookresowy (np. oglne tendencje w turystyce
wiatowej), sezonowy (np. konsekwencje pooenia geograficznego) lub przy-
padkowy (powstaj wskutek incydentalnych wydarze w rodowisku przyrod-
niczym, takich jak trzsienie ziemi czy powd, lub antropogenicznym, takich
jak wojna czy terroryzm). Otwarty charakter przestrzeni turystycznej, ktry
oznacza wspistnienie, nakadanie i przenikanie wszystkich rodzajw aktyw-
noci czowieka w obrbie przestrzeni turystycznej, generuje wiele wzajemnych
98 Beata Meyer
interakcji, ktre mog stymulowa rozwj turystyki lub przyczyni si do jego

zahamowania.
CREATING AND DIFFERENCING OF TOURISM SPACE
Summary
The tourism space, where all occurrences concerning tourism take place, constitu-
tes an important part of all researches in the field of economics science. The differen-
cing of elements composing the tourism space and features that it characterizes have a
determinant influence on scale and forms of tourism flows, hence on the way on types
and amount of tourism activity. The awareness of the tourism space creating, differen-
cing and developing process has a great significant meaning for tourist sectors functio-
ning.
Translated by Beata Meyer

KAZIMIERZ MICHAOWSKI
Politechnika Biaostocka
ROLA I ZNACZENIE
MARKOWYCH PRODUKTW TURYSTYCZNYCH
W ROZWOJU REGIONW
Wstp
Aby sprosta na rynku turystycznym i utrzyma dobr koniunktur w tu-

rystyce, naley wdraa w tej dziedzinie nowoczesne mylenie marketingowe,
majce na uwadze:
skuteczn komunikacj z klientami,
tworzenie efektywnego systemu zarzdzania turystyk, a w szczegl-
noci promocj turystyki,
wykreowanie markowych produktw turystycznych, a przede wszyst-
kim budow silnej marki.
Markowy produkt turystyczny jest:
jednym z najwaniejszych sposobw zdobywania nasyconego rynku tu-
rystycznego,
wartoci oraz swoistym cznikiem oczekiwa klientw (turystw)
z moliwociami przedsibiorstw turystycznych,
katalizatorem pozytywnych zmian w szeroko rozumianej gospodarce
turystycznej (przykad Puszczy Biaowieskiej ze swoim olbrzymim po-
tencjaem naturalnym, rnorodnoci kulturow i, paradoksalnie, za-
100 Kazimierz Michaowski
cofaniem ekonomicznym, jest wanie istotnym polem takiego rozwoju

i kreowania obszaru).
Naley te podkreli, e produkt markowy, majcy ugruntowan pozycj
na rynku, moe si sta swoistym warunkiem przycigajcym do danego regio-
nu potencjalnych inwestorw. Moe by te on obiektem ubiegania si o rodki
finansowe (krajowe i unijne) przeznaczone na rozwj regionu 1 .
Niniejszy artyku jest niejako prb przedstawienia wybranych potencjal-
nych produktw markowych w turystyce na obszarze pnocno-wschodniej
Polski wraz z propozycjami ich klasyfikacji, grupowania czy systematyzowa-
nia, ujciem w strategicznych programach rozwoju turystyki w wojewdztwie
podlaskim wraz ze sposobami promocji.
1. Pojcie, istota i znaczenie markowych produktw turystycznych
W rozwaaniach na temat istoty i znaczenia markowych produktw turys-

tycznych punktem wyjcia powinno by zdefiniowanie samej marki. Wedug
rnych teoretykw i praktykw, z mark zwizane s midzy innymi takie
pojcia, jak
marka peni doskona funkcj reklamow,
marka jest tym, co reprezentuje potrzeby grupy konsumentw,
marka to nazwa, termin, wzr lub ich kombinacja, stworzone celem
identyfikacji dbr lub usug sprzedawcw i wyrnienia ich spord
konkurencji,
marka oznacza gwarancj jakoci.
Jedno w tym wszystkim jest pewne, e marka jest symbolem skompliko-
wanym, posiadajcym wiele znacze, chociaby jak wartoci, korzyci, cechy,
osobowoci, kultury, uytkownika 2 . Wedug Kotlera 3 , najtrwalszym wyrni-
kiem s: warto, kultura i osobowo marki. Innymi sowy, za mark mona
uzna rozpoznawalny zbir walorw funkcjonalnych, materialnych i niemate-
1
Promocja markowych produktw w rozwoju gospodarki turystycznej. Red. K. Michaow-
ski, B. Mialinowska. Politechnika Biaostocka (publikacja w druku), tu Wstp.
2
Pojcie, istota i znaczenie markowych produktw turystycznych. W: Promocja marko-
wych produktw...
3
Ph. Kotler: Marketing. Analiza, planowanie, wdraanie i kontrola. Gebethner i S-ka,
Warszawa 1994.
Rola i znaczenie markowych produktw turystycznych... 101
rialnych oraz psychologicznych, pozwalajcy na zaspokojenie oczekiwa funk-

cjonalnych i psychologicznych konsumentw 4 .
Tworzenie marki okrela si jako branding (markowanie). J. Kall 5 definiu-
je branding jako aktywne, konsekwentne przedstawienie zalet odrniajcych
dan mark, jej produkty i usugi od konkurencyjnych.
Punktem wyjcia do tworzenia i kreowania markowego produktu turys-
tycznego staje si:
segmentacja rynku,
rnicowanie produktu,
plasowanie produktu na rynku.
Konieczno segmentacji rynku wynika przede wszystkim z tego, e
nie wszyscy nabywcy s tacy sami (maj rne gusta),
z grupy nabywcw okrelonego produktu mona wyodrbni podgrupy
o zblionych zachowaniach, systemach wartoci itp. (podgrupy s li-
czebnie mniejsze i bardziej homogeniczne ni grupa jako cao),
bardziej skuteczne i atwiejsze jest dziaanie na rzecz mniejszej pod-
grupy podobnych konsumentw ni na rzecz duych, zrnicowanych
grup konsumentw 6 .
Naley zatem stwierdzi, e marka nie tylko pomaga firmie w segmentacji
rynku. Moe take zaoferowa odmienne markowe produkty turystyczne r-
nym segmentom rynku.
Natomiast zastosowanie rnicowania produktu oznacza denie do wyko-
rzystania wszystkich istotnych waciwoci poszczeglnych segmentw rynku,
celem zwikszenia popytu. Markowy produkt turystyczny moe by przez
znaczny czas bezpieczny przed kopiowaniem.
Lokowanie markowego produktu turystycznego na rynku ma na celu za-
prezentowanie oferty firmy w taki sposb, aby zyskaa ona midzy innymi:
wysok pozycj w wiadomoci obywateli,
wyrniaa si na tle konkurentw.
4
B. Walas: Marka turystyczna miast i regionw. Rynek Turystyczny 2001, nr 1112,
s. 9.
5
J. Kal: Silna marka. Istota i kreowanie. PWN, Warszawa 2001.
6
W. Zikmund: Marketing. New York 1983.
Podsumowujc naley stwierdzi, e produkt markowy buduje si firmy

i elastyczno caej gospodarki, sprzyja usprawnianiu sprzeday i jego aktywi-
zacji oraz jest dobrym sposobem zdobywania rynku. Markowy produkt tury-
styczny powinien mie charakter demokratyczny, czyli przeznaczony do ma-
sowego odbioru.
2. Prba klasyfikacji (systematyzowania) wybranych potencjalnych pro-

duktw markowych
Majc na uwadze wzgldnie szerszy aspekt pojcia produkt markowy, na-

leaoby omwi wpierw po krtce pojcie produkt turystyczny. Jest ono
w literaturze interpretowane rnorodnie. Wynika to z faktu, e produktem tu-
rystycznym jest zarwno jednostkowa usuga noclegowa, transportowa, ywie-
niowa, jak i cay pakiet, stanowicy wiele rnych wiadcze, a nabywany
przez turyst jako zesp wiadcze 7 . Przez produkt turystyczny w wskim
znaczeniu rozumie si wszystko to, co turyci kupuj oddzielnie lub w formie
pakietu, w szerszym znaczeniu wszystko to, co turysta czyni w czasie podry
i w miejscu docelowym. Z punktu widzenia turysty, produkt turystyczny obej-
muje cao przeytego dowiadczenia od chwili opuszczenia domu do chwili
powrotu. Trzeba jednake pamita, e nie tylko okrelone usugi stanowi
o wraeniach powstajcych u turysty, ale gwnie walory turystyczne (przyrod-
nicze, kulturowe i inne), ktre skadaj si na szeroko rozumiany produkt.
Z walorw tych turysta moe korzysta wwczas, gdy w regionie istnieje od-
powiednia infrastruktura turystyczna 8 .
Biorc pod uwag produkt markowy, to w doborze do niego elementw
istotn rol odgrywa logiczna konsekwencja, wpywajca na utrwalenie
i ksztatowanie si jego wizerunku w wiadomoci klienta (czyli moe prowa-
dzi do postrzegania jako markowego produktu turystycznego).
Na zoony produkt wojewdztwa podlaskiego skadaj si naturalne i an-
tropogeniczne dobra turystyczne, okrelone usugi, programy imprez turystycz-
nych, kuchnia regionalna, sztuka i wytwrczo ludowa, rnorodno kultu-
rowa i etniczna, a rwnie i udogodnienia, umoliwiajce korzystanie z wymie-
nionych dbr, usug i towarw turystycznych.
7
Kompendium wiedzy o turystyce. Red. G. Goembski. PWN, WarszawaPozna 2002.
8
W. Wodejko: Ekonomiczne zagadnienia turystyki. PWSH, Koszalin 1997.
Legenda ROSJA Wiajny

Produkty liniowe Y
#
LIT
przebieg szlaku wschodniego
W
A
przebieg szlaku centralnego Pusk
przebieg szlaku zachodniego Y
#
projektowany podlaski szlak bociani
proponowane szlaki wyznianiowe
Produkty obszarowe Sejny
Suwaki
#
# Y
#
jawieskie historie
pogranicze kulturowe
podlaskie doliny
Produkty punktowe
ie
rsk
orodki turystyki konferencyjnej
zu
Augustw
#Y
#
ma
orodki turystyki uzdrowiskowej

ko-
is
orodki rekreacji
rm

# orodki kierujce ruchem turystycznym Lipsk
wa
Y
# Y
#
Y miejscowoci turystyczne
# Rajgrd
Granice
pastwa Y
# Y
#
BIAORU
Grajewo
wojewdztwa Szczuczyn Nowy Dwr
Y
# Y Suchowola
#
powiatw
Wsosz
Y
# Osowiec
#
Y
#
Y
Gonidz
Kolno
Y
# Y
#
Radziw Y
#
Bohoniki
Knyszyn
Y
#
Nowogrd Krynki #
Y
Y
# Wasilkw Supral
oma Y
# Y
# Kruszyniany
Y
# Tykocin Y
# Y
#
Choroszcz
Y
#

#
Biaystok
Grdek
Y
#
Michaowo
Y
#
Zambrw Jawka#
Y
Y
# Bondary
Sura #
Y Y
#
Y
#
Narew
Bielsk Podlaski Hajnwka

ma
Rudka Y
# #Y
#
zo
Y Rudka
# Biaowiea
wi
Ciechanowiec
ec
Y
#
kie
Y
#
Mapa 1
Potencjalne produkty markowe Grabarka

RU
wojewdztwa podlaskiego Siemiatycze Y
# O
Y
# A
BI
Drohiczyn
Y
#
Mielnik
#
Y
Mapa 1. Potencjalne produkty markowe wojewdztwa podlaskiego

rdo: B. Poskrobko, R. Zikowski: op.cit., s. 95.
Podnoszenie atrakcyjnoci i konkurencyjnoci oferty turystycznej woje-

wdztwa podlaskiego i innych regionw pnocno-wschodniej Polski na rynku
krajowym i zagranicznym wymaga stworzenia i wypromowania specyficznych
dla regionu markowych produktw turystycznych 9 :
produktw, ktrych cechy pozwol na szybk identyfikacj z regionem
oraz odrnienie od innych produktw,
produktw tworzcych swoisty i atwo rozpoznawalny w kraju i na
wiecie wizerunek wojewdztwa podlaskiego, gwarantujcych udan
podr, dajcych wraenie o przygodzie, a w przyszoci zachcajcych
do ponownego skorzystania.
Poszukiwa ich mona w czterech grupach 10 :
produkty obszarowe zarwno o charakterze przyrodniczym, jak i kultu-
rowo-historycznym i etnicznym,
produkty liniowe o charakterze atrakcji przyrodniczych, kulturowych
i etnicznych,
markowe produkty punktowo-miejscowe o funkcji wypoczynkowo-
-uzdrowiskowej,
produkty i usugi o charakterze tradycji regionalnych.
Przestrzenne rozmieszczenie niektrych potencjalnych produktw marko-
wych w wojewdztwie podlaskim przedstawia mapa 1.
Produkty obszarowe
Jest to grupa produktw markowych zdefiniowana jako obszary atrakcyjne

zarwno pod wzgldem przyrodniczym, jak i kulturowo-etnicznym, na terenie
ktrych mog si rozwija rnorodne formy turystyki. S one istotnym
i w konsekwencji docelowym miejscem nowych przedsiwzi inwestycyjnych
z zakresu turystyki. Mona wyrni kilka takich produktw:
Bagna biebrzaskie lece w granicach Biebrzaskiego Parku Narodo-
wego. Kryje si tu ogromne bogactwo rzadko wystpujcej rolinnoci, wiele
gatunkw zwierzt, a zwaszcza ogromnych siedlisk wielu gatunkw ptakw.
9
R. Zikowski: Tworzenie markowych produktw turystycznych w wojewdztwie podlas-
kim. W: Promocja markowych produktw...
10
B. Poskrobko, R. Zikowski: Miejsce turystyki w strategii rozwoju wojewdztwa Pod-
laskiego. W: Turystyka na obszarze Zielonych Puc Polski. Biaystok 2002. H. Kiryluk, K. Mi-
chaowski, R. Zikowski: Uwarunkowania i kierunki rozwoju turystyki w wojewdztwie podlas-
kim. Politechnika Biaostocka, Biaystok 2002.
Biaowieski Park Narodowy najstarszy park narodowy w Polsce i jeden

z najstarszych w wiecie, posiadajcy niepowtarzalne walory przyrodnicze.
Inne puszczaskie ostpy to obszary obejmujce, oprcz Puszczy Bia-
owieskiej, takie kompleksy lene, jak Puszcz Augustowsk, Knyszysk;
stwarzaj one potencjalne moliwoci rozwoju takich form turystyki, jak turys-
tyka przyrodnicza, rekreacyjna, leczniczo-uzdrowiskowa, agroturystyka.
Wigierski Park Narodowy wielki unikatowy kompleks wodno-leny
z przepiknym jeziorem Wigry o wybitnie urozmaiconych liniach brzegowych,
a ponadto z olbrzymim i niepowtarzalnym bogactwem flory i fauny (lenej
i wodnej).
Doliny podlaskie to obszary kojarzce si przede wszystkim z wod
i terenami predystynowanymi do rozwoju rnych form turystyki wodnej,
w szczeglnoci w dolinie Biebrzy, Narwi, na jeziorach augustowskich, Czarnej
Haczy; otoczenie dolin wodnych stwarza moliwo rozwoju turystyki przy-
rodniczej, szczeglnie wzdu dolin Narwi i Bugu.
ladem Jawingw to nazwa obszaru pooonego w pnocnej czci
wojewdztwa podlaskiego, kojarzca si z ludem zamieszkujcym dawno temu
te tereny. Dawna Jawierz to sposb na rozwijanie turystyki aktywnej, przyrod-
niczej, krajobrazowej, kulturowej.
Pogranicze kulturowe nazwa kojarzona najczciej z tradycyjnymi
orodkami twrczoci ludowej, rzemiosa artystycznego, a przede wszystkim
z turystyk kulturowo-etniczn.
Obszar zamkw gotyckich Warmii i Mazur to swoiste zbiorowisko
zabytkw cieszcych si szczeglnym zainteresowaniem turystw. W zamkach
drzemie historia, niekiedy burzliwa.
Produkty liniowe
Jest to grupa produktw markowych, ktrych cech charakterystyczn jest

przemieszczanie si. Jest to specyficzny sposb na rozwj turystyki aktywnej,
ktrej niezbdnym elementem bdzie tworzenie gstej sieci szlakw pieszych,
rowerowych, konnych, kajakowych i innych wraz z rozbudowan infrastruktur
towarzyszc. Do tej grupy mona zaliczy midzy innymi:
Podlaski Szlak Bociani jako produkt szczeglnie unikatowy. Jest to tra-
sa biegnca od Puszczy Biaowieskiej, wzdu doliny Narwi i Biebrzy do
Osowca. Przewodnim elementem tej trasy s licznie wystpujce bociany; ory-
ginalnym rozwizaniem jest wytyczenie czterech rwnolegych szlakw: pie-
szego, rowerowego, konnego i samochodowego.
Kana Augustowski i Czarna Hacza niepowtarzalny turystyczny

szlak wodny. Jest to dzieo natury oraz ludzkiego umysu i rk. To typowy
przykad produktu liniowego. Turystyczny charakter kanau przejawi si dopie-
ro od kilkudziesiciu lat. Duo wczeniej ta droga wodna miaa peni zupenie
inn funkcj.
Szlak tatarski jedyny i oryginalny szlak w Polsce. Wiedzie on przez
najbardziej charakterystyczne miejsca symbolizujce kultur Tatarw. Jest je-
dynym w swoim rodzaju dziedzictwem, mogcym si sta atrakcyjnym marko-
wym produktem turystycznym.
Inne podlaskie szlaki wyznaniowe trasy przebiegajce przez miejsco-
woci, w ktrych znajduj si witynie rnych wyzna; czasami s to take
miejsca pielgrzymek. Charakterystyczn cech tych szlakw jest tworzenie
ptli, co umoliwia powrt do pocztkowego miejsca trasy.
Szlak wschodnio-podlaski (podlaska cz szlaku Polska egzotyczna)
jest on wytyczony wzdu wschodniej granicy wojewdztwa na trasie Miel-
nikWiajny i przebiega midzy innymi przez takie miejscowoci, jak Grabar-
ka, Biaowiea, Kruszyniany i Sejny.
Szlak centralny (granica etniczna) na trasie SiemiatyczeWiajny,
przebiegajcy m.in. przez Sura, Tykocin, Suchowol, Augustw i Suwaki.
Szlak zachodni (wschodnie Mazowsze) wytyczony wzdu granicy wo-
jewdztwa na trasie DrohiczynWiajny, czy takie miejscowoci, jak Ciecha-
nowiec, oma, Radziw, Rajgrd i Augustw.
Produkty punktowo-miejscowe
Jest to grupa produktw markowych, ktre sprzyjayby rozwojowi turystyki:

leczniczej,
uzdrowiskowej,
konferencyjnej,
biznesowej,
rekreacji.
Jest to najczciej grupa miast wraz z otoczeniem, ktre jednoczenie bd
peni funkcje centrw informacji i obsugi ruchu turystycznego. Do grupy tej
zaliczy mona midzy innymi:
Orodki turystyki konferencyjno-biznesowej Biaystok, Supral,
Augustw Rajgrd, Hajnwka Biaowiea.
Orodki turystyki uzdrowiskowej Augustw, Supral, Mielnik, Godap.
Orodki rozrzdu ruchu turystycznego Biaystok, Hajnwka, Suwaki,

Augustw.
omyski Park Krajobrazowy park znajdujcy si na terenie trzech
gmin: oma, Pitnica, Wizna. Funkcj centrum informacji i obsugi turystw
peni oma.
Produkty i usugi o charakterze tradycji regionalnych
Ukierunkowane s one nie tylko na wykorzystanie istniejcych atrakcji tu-

rystycznych, ale take na rewitalizacje dawnych tradycji. Nale bd nalee
do nich bd:
sztuka i wytwrczo ludowa,
imprezy regionalne,
kuchnia (potrawy regionalne) karczmy regionalne,
rnorodno kulturowa i etniczna,
wioski etnograficzne.
3. Programowe ujcie rozwoju markowych produktw turystycznych
Wykreowanie markowych produktw turystycznych jest jednym ze strate-

gicznych i priorytetowych celw rozwojowych ujtych w strategii rozwoju tu-
rystyki wojewdztwa podlaskiego do 2010 roku 11 . Dla wszystkich celw prio-
rytetowych, w tym i rozwoju produktw markowych w turystyce, zostay opra-
cowane strategiczne programy rozwojowe. Kady program zosta opracowany
w ukadzie zwyczajowo przyjtym w krajach Unii Europejskiej. Strategia roz-
woju turystyki obejmuje pi takowych programw:
stworzenie zintegrowanego systemu informacji turystycznej,
rozwj i modernizacja infrastruktury technicznej,
okrelenie wiodcych form turystyki i ich rozwj,
wykreowanie markowych produktw turystycznych,
rozwijanie rekreacji ruchowej i zdrowotnej w ekosystemach.
Ramow struktur kadego strategicznego programu rozwojowego obrazu-
je rysunek 1.
11
Strategia rozwoju turystyki wojewdztwa podlaskiego do 2010 roku. Red. B. Poskrobko.
Politechnika Biaostocka, Biaystok 2001.
STRATEGICZNY PROGRAM ROZWOJOWY
uzasadnienie
preambua
zwizki z innymi dziaaniami
zewntrznymi
CELE OGLNE
OBSZAR DZIAANIA 1 OBSZAR DZIAANIA 2 OBSZAR DZIAANIA 3
CELE SZCZEGOWE CELE SZCZEGOWE CELE SZCZEGOWE
zadania i okres ich zadania i okres ich zadania i okres ich

realizacji realizacji realizacji
mierniki realizacji mierniki realizacji mierniki realizacji

celw szczegowych celw szczegowych celw szczegowych
beneficjenci zwizki z innymi zadania

dziaaniami priorytetowe
Rys. 1. Struktura strategicznego programu rozwojowego

rdo: Strategia rozwoju turystyki...
A oto jak przedstawia si programowe ujcie markowych produktw tury-

stycznych w opracowanej i realizowanej strategii rozwoju turystyki wojewdz-
twa podlaskiego do 2010 roku.
Program rozwoju markowych produktw turystycznych
Cel strategiczny: wykreowanie markowych produktw turystycznych

Preambua
Uzasadnienie
Walory turystyczne wojewdztwa podlaskiego, jak na razie, wykorzysty-
wane s w stosunkowo niewielkim stopniu, niewspmiernie w stosunku do ich
rangi oraz istniejcych w tym zakresie moliwoci. W szczeglnoci odnosi si
to do walorw kulturowych, ktre s niemal nieobecne w aktualnej ofercie tury-
stycznej wojewdztwa. Obecnie jest ona stosunkowo uboga i mao zrnicowa-
na. Std te istnieje pilna potrzeba opracowania nowoczesnej i bogatej oferty,
ukazujcej rnorodne moliwoci uprawiania rnych form turystyki oraz
eksponujcej wszystkie najcenniejsze walory wojewdztwa, czyli niewielki
stopie przeksztacenia rodowiska przyrodniczego, wyjtkowo cenne obszary
chronione ze stanowiskami wielu rzadkich gatunkw rolin i zwierzt, unikato-
we krajobrazy naturalne i kulturowe oraz ogromn rnorodno kulturowo-
etniczn. Temu celowi suy stworzenie i wypromowanie markowych produk-
tw turystycznych, ktre stanowi bd wizytwk regionu. Dziaania te po-
winny by ukierunkowane nie tylko na wykorzystanie istniejcych atrakcji tu-
rystycznych, ale take na rewitalizacj dawnych tradycji (sztuka i wytwrczo
ludowa, potrawy regionalne), a take na kreowanie nowych atrakcji (karczmy
regionalne, wioski etnograficzne, imprezy kulturalne).
Zwizki z innymi dziaaniami zewntrznymi
Proponowane zadania zbiene s z zaoeniami rozwoju kraju i wojewdz-

twa oraz euroregionu Niemen i istniejcymi strategiami regionalnymi,
a w szczeglnoci z nastpujcymi dokumentami:
Deklaracja berliska rnorodno biologiczna i turystyka zrwno-
waona; rekomendacje midzynarodowej konferencji ministrw ro-
dowiska i turystyki,
Polska 2025. Dugookresowa strategia trwaego i zrwnowaonego

rozwoju,
Narodowa strategia rozwoju regionalnego,
Narodowa strategia rozwoju turystyki w latach 20012006,
Strategia rozwoju wojewdztwa podlaskiego do roku 2010,
Strategia rozwoju obszaru funkcjonalnego Zielone Puca Polski,
Koncepcja transgranicznych obszarw chronionych na wschodnim po-
graniczu Polski,
Program przedsiwzi i wspdziaania transgranicznego w zakresie
rozwoju turystyki i rekreacji w euroregionie Niemen,
Strategia zrwnowaonego rozwoju powiatu hajnowskiego do 2015 ro-
ku,
Strategia rozwoju turystyki w gminach Puszczy Biaowieskiej.
Cele oglne
tworzenie warunkw do uzyskania wysokiej marki produktw tury-

stycznych,
zwikszanie atrakcyjnoci i konkurencyjnoci oferty turystycznej wo-
jewdztwa na rynku krajowym i zagranicznym,
promocja wojewdztwa poprzez wykreowanie specyficznych dla re-
gionu produktw turystycznych,
opracowanie kompleksowej, zrnicowanej oferty turystycznej woje-
wdztwa z wiodcymi produktami markowymi,
eksponowanie najwikszych atrakcji turystycznych wojewdztwa
i tworzenie nowych,
stworzenie systemu staej partnerskiej wsppracy sektora prywatnego,
publicznego i pozarzdowego w dziaaniu na rzecz rozwoju funkcji tu-
rystycznych wojewdztwa,
wczenie rodowisk mniejszoci narodowych do wsptworzenia ofer-
ty turystycznej wojewdztwa.
Przykadowy obszar tematyczny. Rnorodno kulturowa i etniczna

Cele szczegowe
wypromowanie rnorodnoci kulturowej i etnicznej jako jednej

z gwnych atrakcji turystycznych wojewdztwa,
wprowadzenie istniejcych imprez kulturalnych i religijnych do oferty
turystycznej wojewdztwa,
organizacja nowych imprez kulturalnych.
Zadanie Okres realizacji

Opracowanie wydawania bogato ilustrowanego ka- od 2002 roku corocznie
lendarza najwaniejszych uroczystoci religijnych
oraz imprez kulturalnych i folklorystycznych powi-
conych kulturze rnych grup narodowych i etnicz-
nych.
Opracowanie i wydawanie etnicznej mapy tury- 20022003
stycznej wojewdztwa, z zaznaczeniem obszarw
i miejscowoci zamieszkaych przez poszczeglne
grupy narodowe, religijne i etniczne oraz orodkw
kultury, sztuki ludowej i centrw religijnych.
Opracowanie i wydawanie przewodnika po zabytkach 20032004
i kulturze grup narodowych, etnicznych i religijnych
zamieszkujcych wojewdztwo, z podstawowymi in-
formacjami o kadej grupie.
Stworzenie wyspecjalizowanego regionalnego orod- do 2010 roku
ka turystyki etnicznej i kulturowej w Biaymstoku.
Organizacja oglnowojewdzkiego przegldu zespo- od 2003 roku corocznie
w folklorystycznych, reprezentujcego rne grupy
etniczne i wypromowanie go na jedn z gwnych
atrakcji kulturowych regionu.
Promocja istniejcych lokalnych imprez folklory- na bieco
stycznych.
rdo: opracowanie wasne.
Mierniki realizacji celw szczegowych

Dla programu rozwoju markowych produktw turystycznych opracowano wiele obsza-
rw tematycznych zwizanych z przeprowadzon klasyfikacj produktw.
liczba biur turystycznych i touroperatorw specjalizujcych si w tury-

styce kulturowo-etnicznej,
liczba regionalnych zespow folklorystycznych,
liczba imprez folklorystycznych i kulturalnych,
procentowy wzrost ofert turystycznych zawierajcych elementy pro-
gramu kulturowego.
Beneficjenci
samorzdy (wojewdzki, powiatowe, gminny),

touroperatorzy, biura i inne podmioty turystyczne,
gestorzy bazy noclegowej, w tym waciciele kwater agroturystycz-
nych,
inwestorzy lokalni,
organizacje pozarzdowe, w szczeglnoci stowarzyszenia turystyczne,
krajoznawcze, regionalne, kulturalne, ekologiczne, sportowe i rekre-
acyjne,
orodki doradztwa rolniczego,
regionalne i lokalne instytucje kultury,
osoby fizyczne,
parki narodowe i krajobrazowe,
przedstawiciele mniejszoci narodowych, etnicznych i religijnych oraz
skupiajcych je organizacji.
Zwizki z innymi programami strategii
Realizacja celu strategicznego Wykreowanie markowych produktw tu-

rystycznych wymaga bdzie podjcia wielu rwnolegych zada w ramach
realizacji innych celw strategicznych, a w szczeglnoci takich jak Rozwj
i modernizacja infrastruktury turystycznej, Okrelenie wiodcych form turys-
tyki i ich rozwj i Stworzenie zintegrowanego systemu informacji turystycz-
nej. Wana jest take dobra wsppraca z touroperatorami i biurami turystycz-
nymi, a take ze spoecznociami lokalnymi oraz organizacjami pozarzdowy-
mi, spoecznymi i kulturalnymi, w tym zwaszcza skupiajcymi przedstawicieli
mniejszoci narodowych i etnicznych. Bardzo istotne s take dziaania majce
na celu zgromadzenie rodkw finansowych na realizacj zamierzonych celw

oraz stworzenie odpowiednich zacht dla inwestorw.
4. Promocja produktw
Wyszczeglnione w artykule produkty turystyczne, poza Podlaskim Szla-

kiem Bocianim, posiadaj jak dotychczas charakter potencjalnych produktw
markowych. Zatem naleaoby obecnie skupi przede wszystkim uwag na ich
promocji. I tak, przykadowo:
1. Aby skutecznie przycign turyst na bagna biebrzaskie, trzeba
przede wszystkim stworzy sprawnie funkcjonujcy i spjny plan rozwoju
i promocji turystyki na szczeblu lokalnym. Poprzez promocj trzeba mocniej
wspiera dziaania marketingowe podejmowane przez producentow i dystrybu-
torw usug turystycznych oraz dziaania samorzdw i instytucji lokalnych.
Region Biebrzy jest atrakcyjny turystycznie i tu szczegln uwag trzeba skie-
rowa na pomoc w tworzeniu lokalnych organizacji turystycznych. Jednym
z wanych narzdzi w promocji byyby imprezy studyjne podejmowane w sze-
rokim zakresie. Zapewne wspomagayby kampani promocyjn i reklamow na
rynku turystycznym 12 .
2. Jednym z najskuteczniejszych elementw marketingu (promocji) jest
organizowanie wycieczek, sympozjw, konferencji, kongresw i spotka towa-
rzyskich na terenie Puszczy Biaowieskiej. Naley dy do tego, aby takich
imprez i uroczystoci byo jak najwicej. Nie mona te pomin turystw
z zagranicy. To oni maj zasili budet gminy i regionu. Szczegln rol w tym
wzgldzie powinny jednak odgrywa samorzdy lokalne, ktre poprzez rozwj
infrastruktury turystycznej i wystpujcych tak bogatych produktw marko-
wych mogyby przycign usugobiorcw z kraju i zagranicy.
3. Tworzenie markowego produktu obszarowego Jawieski obszar histo-
ryczno-krajoznawczy, nazywany rwnie Jawierskie Historie 13 musi obej-
mowa wiele dziaa marketingowych.
12
Folder informacyjny. Biebrzaski Park Narodowy, cz. 1 i 2. Atikart, Biaystok 2002.
13
B. Poskrobko, R. Zikowski: op.cit.
Punktem wyjcia do projektowania produktu jest konieczno poznania

motywacji potencjalnych konsumentw produktu, a drog do tego celu s, jak
wiadomo, badania rynku. Promocja bdzie efektywna jeli:
a) poczy si stron popytow ze stron podaow;

b) opracuje si list skadnikw ju istniejcych i projektowanych (doce-
lowych), jakie zo si na dany produkt obszarowy w poszczeglnych
miejscowociach wchodzcych w skad obszaru:
gwne walory i atrakcje naturalne, antropogeniczne i kulturowe
stanowice o jego tosamoci i wizerunku, obejmujce zabytki
i pozostaoci archeologiczne, wykopaliska, lady dawnych kultur,
walory uboczne, wzbogacajce produkt turystyczny, czyli takie
podprodukty, jak zbudowanie wioski jawieskiej przeznaczonej do
pracy naukowej, eksperymentowanie jzykiem w poczeniu
z elementami kultury tej ziemi, umoliwiajcej mieszkacom uzys-
kanie dochodw, chociaby poprzez uprawianie dawnych rzemios,
stworzenie bazy noclegowej i gastronomicznej.
Celem promocji tego obszaru powinno by:
pobudzanie potrzeby do poznania nowych i mao znanych miejsc,
przekonanie o szczeglnych walorach historyczno-krajobrazowych te-
go obszaru,
przekonanie o potrzebie czstego odwiedzania tych terenw,
zachcanie do zakupu rnego rodzaju usug oferowanych na tym
obszarze.
Do skutecznej promocji naley wykorzysta takie narzdzia, jak reklama,
sprzeda osobista i za pomoc porednikw, promocja sprzeday, marketing
bezporedni oraz public relation.
Zakoczenie
Kady region Polski jest inny i ma odmienne uwarunkowania rozwoju.

Wojewdztwo podlaskie to jedno z najciekawszych przyrodniczo i najmniej
zanieczyszczonych regionw kraju. Jest to kraina wielkich puszcz, zachowa-
nych w naturalnym stanie dolin rzecznych, rozlegych bagien i obszarw poje-
ziernych. O wartoci przyrodniczej wojewdztwa podlaskiego wiadcz liczne
obszary chronione, rnej rangi. Do najciekawszych nale cztery parki naro-

dowe: Biaowieski, Biebrzaski, Narwiaski i Wigierski, trzy parki krajobrazo-
we: Suwalski, Puszczy Knyszyskiej i omyski Park Krajobrazowy Doliny
Narwi oraz blisko 100 rezerwatw przyrody.
Wojewdztwo podlaskie to jednoczenie najciekawszy kulturowo region w
kraju. Decyduje o tym pooenie na polsko-biaorusko-litewskim pograniczu
etnicznym, z czym zwizana jest ogromna rnorodno kulturowa oraz naj-
lepiej w kraju zachowany tradycyjny krajobraz wiejski.
Do najcenniejszych zabytkw architektury nale:
Paac Branickich w Biaymstoku wraz z otaczajcym go ogrodem fran-
cuskim,
Kana Augustowski z zespoem luz i zwizanych z nim zabudowa
oraz otaczajcym go krajobrazem (zosta ostatnio zgoszony przez Pol-
sk do umieszczenia na licie obiektw wiatowego dziedzictwa ludz-
koci UNESCO),
klasztor kamedulski wraz z zabudow towarzyszc w Wigrach,
zesp zabudowy skarpy nadbuaskiej w Drohiczynie,
zabytkowa synagoga w Tykocinie.
Ponadto wojewdztwo podlaskie, jako jedyne w Polsce, charakteryzuje si
wyjtkow rnorodnoci narodowociow i religijn. Znajduj si tu gwne
skupiska i orodki kulturalne polskich Biaorusinw, Ukraicw, Litwinw,
Tatarw, Romw i staroobrzdowcw.
Do najwaniejszych obiektw, wiadczcych o rnorodnoci kulturowej
regionu, nale orodki kultu i sanktuaria religijne, jak Bohoniki, Kruszyniany
(meczety tatarskie), Grabarka (maryjne sanktuarium prawosawne), Supral
(zesp klasztorny bazylianw), Studzieniczna, Ranystok (znane sanktuaria
maryjne katolickie).
Ze wzgldu wic na znaczny potencja atrakcji turystycznych wojewdz-
twa podlaskiego, istnieje olbrzymia szansa wypromowania wielu markowych
produktw, a co za tym idzie uznanie turystyki za istotny czynnik rozwoju
gospodarczego (dla wielu mieszkacw oznacza to bdzie wzbogacenie rynku
pracy i nowe moliwoci kariery zawodowej).
Zasadniczym celem w kreowaniu markowych produktw turystycznych
jest:
poprawa oraz wzmocnienie wizerunku turystyki regionu,
przeksztacenie wielu, jak dotychczas anonimowych, miejsc turystycz-

nych w uznane pod wzgldem atrakcyjnoci,
zdobywanie coraz to nowych rynkw,
stae podnoszenie konkurencyjnoci oferty turystycznej.
Podsumowujc, naley podkreli, e w artykule ukazane zostay poten-
cjalne markowe produkty turystyczne, ktre powinny si sta najbardziej sku-
tecznym sposobem promocji regionu, jak te atrakcyjnym celem podry za-
rwno turystw krajowych, jak i zagranicznych.
THE ROLE AND MEANING OF BRAND TOURIST PRODUCTS

FOR REGIONS DEVELOPMENT
Summary
The article refers to a brand tourist products development troubles and is the first
attempt of the presentation of possible chosen brand tourist products on the area of
North-Eastern Poland.
Creation and promotion of regions brand tourist products in the key task in aspect
of raising Podlaskie provinces attraction and competitiveness domestic and foreign
market.
Translated by Romuald Zikowski

DAWID MILEWSKI
PROBLEMY REGIONALNEGO ROZWOJU SPOECZNO-

-GOSPODARCZEGO A TURYSTYKA
WYBRANE ASPEKTY
Warunkiem rozwoju spoeczno-gospodarczego danego obszaru jest efek-

tywnie prowadzona polityka regionalna. W przypadku posiadania atrakcyjnych
walorw turystycznych, jednym z czynnikw rozwoju regionalnego moe by
turystyka jako stymulator wielu procesw spoeczno-gospodarczych. Celem
artykuu jest omwienie wybranych aspektw regionalnego rozwoju spoeczno-
-gospodarczego, a w tym wskazanie na turystyk jako jeden z moliwych czyn-
nikw tego rozwoju.
1. Istota polityki regionalnej
Rnice w warunkach geograficzno-przyrodniczych, niejednorodno

czynnikw natury historycznej i spoeczno-ekonomicznej powoduj, e po-
szczeglne regiony charakteryzuj odmienne sytuacje gospodarcze, ekologicz-
ne, poziom zagospodarowania i rozwoju (w zwizku z tym wyrnia si m.in.
regiony rozwinite i sabo rozwinite, regiony depresji, regiony rozwijajce si
harmonijnie i regiony problemowe, charakteryzujce si wystpowaniem r-
118 Dawid Milewski
nego rodzaju dysproporcji strukturalnych, regiony zagroenia ekologicznego) 1 .

Zrnicowania te nie s obojtne dla mieszkacw regionw oraz lokalnych
i regionalnych organw wadzy; nie mog by te obojtne dla wadz pastwo-
wych, ktre podejmuj rne dziaania suce wspieraniu miejscowych inicja-
tyw i staraj si ukierunkowywa rozwj ekonomiczny w ukadzie terytorial-
nym. Poczynania te nale do sfery polityki regionalnej, rozumianej jako cao-
ksztat czynnoci pastwa w zakresie wiadomego oddziaywania na rozwj
spoeczno-ekonomiczny regionw kraju 2 . Polityka regionalna nadaje terytorial-
ne wymiary oglnej polityce rozwoju gospodarczego.
Polityk regionaln w odniesieniu do Unii Europejskiej definiuje nato-
miast M. Rudnicki: polityka regionalna UE jest tematycznie uporzdkowanym,
wytyczanym przez orodek decyzji, dziaaniem majcym na celu, przy pomocy
zespou instrumentw prawnych i finansowych, usunicie dysproporcji w roz-
woju gospodarczym i spoecznym regionw w UE oraz zapewnienie zrwno-
waonego wzrostu wszystkich jej obszarw z zachowaniem jej wewntrznej
spjnoci ekonomicznej i spoecznej 3 . Definicja ta akcentuje cele polityki re-
gionalnej UE, wrd ktrych najwaniejszym jest przyczynianie si do zrw-
nowaonego wzrostu gospodarczego wszystkich obszarw Wsplnoty 4 .
Znaczenie polityki regionalnej w oglnej polityce ekonomicznej okrelaj
nastpujce gwne przesanki 5 :
a) przyspieszony, w zwizku z drug rewolucj naukowo-techniczn,
rozwj gospodarczy wielu krajw pociga za sob zmiany w teryto-
rialnym podziale pracy, w rozmieszczeniu ludnoci, w systemach
osadniczych, w rozmieszczeniu infrastruktury itd.;
b) rozwj masowej komunikacji i powikszajca si ruchliwo ludnoci
powoduje upowszechnienie si wiedzy o rnicach w poziomie zago-
1
Polityka gospodarcza. Red. B. Winiarski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
1999, s. 340.
2
B. Winiarski: Polityka regionalna. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
1976, s. 13.
3
M. Rudnicki: Polityka regionalna Unii Europejskiej. Wydawnictwo Wyszej Szkoy
Bankowej, Pozna 2000, s. 30.
4
Grants and loans from the European Union. European Comission OOPEC, Luksem-
bourg 1997, s. 18.
5
B. Winiarski: Przesanki, podmioty i instrumenty polityki regionalnej w gospodarce ryn-
kowej. W: Polityka regionalna w warunkach gospodarki rynkowej. Red. B. Winiarski. Zakad
Narodowy im. Ossoliskich, Wrocaw 1992, s. 11.
Problemy regionalnego rozwoju spoeczno-gospodarczego... 119
spodarowania oraz zamonoci krajw i regionw, a w nastpstwie te-

go take de do zmniejszenia wystpujcych nierwnoci;
c) zwiksza si zagroenie rodowiska naturalnego, zwaszcza na obsza-
rach skoncentrowania dziaalnoci gospodarczej, co wymaga wprowa-
dzenia rnych ogranicze;
d) tendencje integracyjne na wiecie stwarzaj potrzeb rozwizywania
rnych problemw spoeczno-gospodarczych przez wspdziaanie
wielu krajw; powoduje to umidzynarodawianie rozmaitych zagad-
nie polityki regionalnej i podejmowanie ich przez organizacje mi-
dzynarodowe.
Polityka regionalna zmierza oglnie mwic do racjonalnego ksztato-
wania procesu przemian struktury przestrzennego rozmieszczenia gospodarki i
ludnoci.
Punktem wyjcia do wszelkich ustale dotyczcych ocen istniejcej struk-
tury przestrzennej i kierunkw jej podanych modyfikacji jest podzia teryto-
rialny. Kryteria wyodrbniania jednostek terytorialnych mog by rnorodne:
mog nawizywa do przesanek geograficznych, historycznych, etnicznych itp.
Przy ustalaniu podziau kraju na jednostki administracyjne naley uwzgl-
dni regionalizacj 6 geograficzno-ekonomiczn, a zwaszcza podzia na regiony
wzowe 7 . W Polsce do 1975 roku obowizywa podzia kraju na wojewdztwa,
powiaty i gminy, przy czym kilka najwikszych miast traktowano jako jednost-
ki na prawach wojewdztw, a wiksze miasta, liczce okoo 100 tys. mieszka-
cw, jako jednostki na prawach powiatw. W roku 1975 wprowadzono podzia
dwustopniowy: wojewdztwa (zwikszono ich liczb do 49) i gminy. W roku
1991 reaktywowano w Polsce zniesiony w 1950 roku samorzd terytorialny,
ktry dziaa na szczeblu gmin i miast. 1 stycznia 1999, zgodnie z ustaw
z 24 lipca 1998 o wprowadzeniu zasadniczego trjstopniowego podziau teryto-
rialnego pastwa 8 , wesza w ycie nowa reforma administracyjna kraju: reak-
tywowano powiaty, zmniejszono liczb wojewdztw do 16, a take utworzono
struktury samorzdu terytorialnego w powiatach i wojewdztwach. Wojewdz-
6
Regionalizacja oznacza procedur wyodrbniania regionw poprzez okrelone metody
badawcze, prowadzce do konkretnego podziau regionalnego. Zob. T. Madej: Regionalna poli-
tyka spoeczno-gospodarcza. WNUS, Szczecin 1998, s. 12.
7
Polityka gospodarcza..., s. 343344.
8
Ustawa z 24 lipca 1998 o wprowadzeniu zasadniczego trjstopniowego podziau teryto-
rialnego pastwa. DzU 1998, nr 96, poz. 603.
120 Dawid Milewski
twa zatem s obecnie obszarami dziaa terenowych organw administracji

rzdowej i samorzdowej.
Jednostki terytorialne administracyjnego podziau pastwa okrela si
rwnie mianem regionw (makroregionw) ekonomiczno-administracyjnych 9 .
S one zarwno podstaw grupowania w statystyce wszelkich danych o zjawi-
skach spoeczno-gospodarczych, jak i obszarami dziaania regionalnych i lokal-
nych organw wadzy i administracji. Posugiwanie si podziaem administra-
cyjnym umoliwia dostosowanie do ukadu terytorialnego ustale polityki eko-
nomicznej pastwa, przekazywanie rnych zada do wykonania waciwym
terytorialnie organom administracji, a take wczanie do programowania
i realizacji polityki gospodarczej organw regionalnych oraz lokalnych wadz
samorzdowych.
W ramach oglnej polityki regionalnej wyrnia si polityk interregio-
naln, ktrej podmiotami s centralne wadze pastwowe, a przede wszystkim
rzd, i polityk intraregionaln, w ktrej w roli podmiotw planowania i reali-
zacji dziaa wystpuj wadze regionalne 10 . W ostatnich dziesicioleciach
w wielu krajach demokratycznych wraz z procesami decentralizacji wadzy
pastwowej wystpuj rwnie procesy decentralizacji polityki regionalnej
i obserwowany jest tam wzrost znaczenia polityki intraregionalnej 11 . Sprzyjaj
temu opinie, e kady region powinien najpierw sam zatroszczy si o swoje
sprawy, a dopiero pniej wystpowa o niezbdne wsparcie organw rzdo-
wych. W kadym kraju niezbdna jest jednak take polityka interregionalna,
prowadzona w imi oglnonarodowej solidarnoci i majca za zadanie realiza-
cj celw oglnonarodowych. Rola tej polityki jest szczeglnie istotna w kra-
jach wykazujcych due zrnicowanie poziomu ekonomicznego w przekroju
terytorialnym.
Polityka regionalna jest kluczow kwesti w zakresie dostosowywania
polskiego ustawodawstwa do unijnego (acquis communautaire). Wdroenie
prawodawstwa unijnego powinno w znacznym stopniu zdeterminowa skutecz-
9
10
Ibidem, s. 356.
11
Wzrost znaczenia polityki intraregionalnej szczeglnie jest widoczny w dziaaniach Unii
Europejskiej. Przeomowym momentem europejskiej polityki regionalnej bya reforma funduszy
strukturalnych w 1988 roku, kiedy to w cigu szeciu lat (19871993) podwojono budet tych
funduszy z 7,2 mld Ecu do 14,5 mld Ecu. Zob. P. Wahl: Regionalizacja w Europie. W: Region
2001. Rozwj regionalny Polski a europejska polityka regionalna. Red. S. Flejterski, D. Zarzecki.
WNUS, Szczecin 2001, s. 13.
no polskich regionw w korzystaniu z pomocy strukturalnej Unii Europej-

skiej 12 . Przyjto zatem wiele aktw prawnych regulujcych t sfer polityki
spoeczno-gospodarczej pastwa. Oprcz ustaw zwizanych z reform admini-
stracyjn pastwa uchwalono rwnie 12 maja 2000 ustaw o zasadach wspie-
rania rozwoju regionalnego 13 . Okrela ona zasady i formy wspierania rozwoju
regionalnego przez pastwo oraz zasady wspdziaania w tym zakresie Rady
Ministrw oraz organw administracji rzdowej z samorzdem terytorialnym.
Przejawem polityki regionalnej pastwa jest rwnie przyjcie Narodowej stra-
tegii rozwoju regionalnego na lata 20012006 14 , okrelajcej kierunki
i priorytety rozwoju oraz oglne zasady wyodrbniania obszarw wsparcia,
a take zasady i kryteria wsparcia finansowego programw wojewdzkich ze
rodkw budetu pastwa. Narodowa strategia realizowana jest przez programy
wsparcia. Dokumenty te, ze strony rzdu, stanowi podstaw do zawarcia kon-
traktu wojewdzkiego 15 .
Wprowadzenie kontraktw do polskiej legislacji wymusi brak w dotych-
czasowej praktyce skutecznych instrumentw, ktre umoliwiyby zintegrowa-
ne podejcie do zagadnie rozwoju regionalnego i zapewniyby uruchamianie
mechanizmu wsparcia ze strony pastwa na podstawie obiektywnych, pow-
szechnie znanych kryteriw. Wspieranie poprzez kontrakty rozwoju regional-
nego ma na celu:
rozwj poszczeglnych obszarw kraju, popraw jakoci i warunkw
ycia mieszkacw oraz poziomu zaspokajania potrzeb spoecznoci
lokalnych,
stwarzanie warunkw do podnoszenia konkurencyjnoci wsplnot sa-
morzdowych,
12
J.J. Faliski: Kontrakt wojewdzki jako instrument realizacji polityki regionalnej.
W: Region 2001..., s. 41.
13
Ustawa z 12 maja 2000 o zasadach wspierania rozwoju regionalnego. DzU 2000, nr 48,
poz. 550, z pn. zm.
14
Narodowa strategia rozwoju regionalnego 20012006. MP 2000, nr 43, poz. 851.
15
Kontrakt wojewdzki jest umow cywilno-prawn zawieran midzy rzdem RP, repre-
zentowanym przez ministra waciwego ds. rozwoju regionalnego, a samorzdem wojewdztwa,
reprezentowanym przez marszaka wojewdztwa. Na jej podstawie udzielane jest wsparcie ze
rodkw budetu pastwa na realizacj zada wynikajcych z wojewdzkiego programu opera-
cyjnego rozwoju regionalnego (programu wojewdzkiego), spjnego ze strategi rozwoju woje-
wdztwa. Zob. Ustawa z 12 maja 2000 o zasadach wspierania rozwoju regionalnego...
122 Dawid Milewski
wyrwnywanie rnic w rozwoju poszczeglnych obszarw kraju, re-

strukturyzacja obszarw sabo rozwinitych i majcych najmniej ko-
rzystne warunki rozwoju oraz wyrwnywanie szans obywateli bez
wzgldu na miejsce ich zamieszkania.
Cele te s spjne z podstawowymi celami polityki regionalnej Unii Euro-
pejskiej, wspfinansowanymi przez fundusze strukturalne i Fundusz Spjno-
ci 16 , tj. wyrwnywaniem rnic w poziomie rozwoju regionw oraz zapewnie-
niem spjnoci wewntrznej w sferze spoecznej i gospodarczej.
W Polsce podmiotem polityki regionalnej w skali caego kraju jest rzd.
Do jego kompetencji naley przede wszystkim wytyczanie kierunkw rozwoju
regionw w ujciu makroprzestrzennym oraz zmian w zagospodarowaniu tery-
torium pastwa, z uwzgldnieniem powiza z pastwami ssiedzkimi i wsp-
pracy transgranicznej. Do kompetencji rzdu naley te planowanie i realizo-
wanie oddziaywa ograniczajcych midzyregionalne dysproporcje rozwojo-
we, wspieranie restrukturyzacji regionw najsabiej rozwinitych, ksztatowanie
wielkich systemw podstawowej infrastruktury techniczno-ekonomicznej
autostrad, ropocigw i gazocigw, magistrali energetycznych, ukadw
gospodarki wodnej, sieci jednostek szkolnictwa wyszego i nauki oraz two-
rzenie w ten sposb rodowiska prorozwojowego w regionach. Do rzdu naley
te midzyregionalna dystrybucja rodkw budetowych kierowanych na funk-
cjonowanie oraz na rozwj instytucji i zakadw publicznych.
Podmiotami polityki regionalnej w skali wojewdztw s reprezentujcy
w nich rzd wojewodowie 17 . Odpowiadaj oni za realizacj dotyczcych po-
szczeglnych wojewdztw ustale polityki interregionalnej. Ustalenie natomiast
kierunkw polityki intraregionalnej naley do kompetencji organw samorzdu
terytorialnego wojewdztw, tj. sejmiku samorzdowego wojewdztwa i zarzdu
wojewdztwa 18 . Do zada samorzdu wojewdzkiego w ramach polityki regio-
nalnej naley:
pobudzanie aktywnoci gospodarczej w rnych dziedzinach,
zawieranie z administracj rzdow kontraktw regionalnych,
16
Fundusz Spjnoci (Cohesion Fund) jest przeznaczony na rozwj dwch dziedzin:
ochron rodowiska naturalnego i transeuropejskie sieci transportowe.
17
Ustawa z 5 czerwca 1998 o administracji rzdowej w wojewdztwie. DzU 1998, nr 91,
poz. 577.
18
Ustawa z 5 czerwca 1998 o samorzdzie wojewdztwa. DzU 1998, nr 91, poz. 576.
pozyskiwanie rodkw pieninych na programy rozwoju,

tworzenie regionalnych programw aktywnego zwalczania bezrobocia.
W skali lokalnej podmiotami polityki rozwoju maych jednostek przes-
trzennych podregionw i mikroregionw s powiatowe wadze samorzdo-
we (organami samorzdu powiatu s rada powiatu oraz zarzd powiatu) oraz
gminne wadze samorzdowe (organami samorzdu gminy s rada gminy oraz
zarzd gminy). W ostatnich latach powstay w urzdach wojewdzkich wydzia-
y polityki regionalnej. Zgodnie zatem z wysuwanymi od kilku lat projektami,
nastpuje od pocztku 1999 roku upodmiotowienie szczebla regionalnego, w
drodze nadania wojewdztwom charakteru jednostek rzdowo-samorzdo-
wych.
Skuteczno polityki regionalnej zaley w duej mierze od tego, jak
sprawne i skuteczne s instrumenty realizacyjne tej polityki. Do narzdzi reali-
zacyjnych polityki regionalnej zalicza si narzdzia stosowane w oglnej poli-
tyce ekonomicznej 19 :
a) normy powszechnie obowizujce, ustalane przez wadze pastwowe,
a w odniesieniu do waciwych obszarw dziaania przez organy sa-
morzdu terytorialnego;
b) wydawane na podstawie odpowiednich norm oglnych decyzje admi-
nistracyjne skierowane do okrelonych adresatw, wprowadzajce na-
kazy, zakazy lub pewne uwarunkowania dziaa;
c) narzdzia typu ekonomiczno-finansowego, wprowadzane za pored-
nictwem polityki pieninej i budetowej, stwarzajce podmiotom go-
spodarczym okrelone motywacje do prowadzenia dziaa uznawa-
nych przez organy publiczne za podane, a take uciliwoci w razie
podejmowania i prowadzenia dziaa niepodanych;
d) przedsiwzicia gospodarcze organizowane i realizowane bezpored-
nio przez organy publiczne lub z ich znacznym udziaem.
W Polsce instrumentarium polityki regionalnej podlega obecnie przebu-
dowie. Odpowiedzialno za rozwj regionalny (lokalny) oraz jako funkcjo-
nowania spoecznoci lokalnych zostaa scedowana przez organy centralne na
najnisze szczeble bez odpowiednich uprawnie wadczych oraz stosownych
zasile finansowych. Pena realizacja strategicznych celw (zamierze) staje si
19
124 Dawid Milewski
wic praktycznie niemoliwa 20 . Realizacja programw rozwoju jednostek sa-

morzdowych, wyrwnywanie standardw infrastrukturalnych w caym sekto-
rze publicznym, realizacja zada wasnych oraz zlecanych przez administracj
rzdow na rzecz spoecznoci lokalnych warunkowana bdzie realizacj wielu
przedsiwzi implikujcych istotne zmiany w strukturze dotychczasowych
zasobw finansowych poszczeglnych gmin oraz gbokoci innowacyjnego
podejcia do organizacji i funkcjonowania samorzdowej gospodarki finanso-
wej. Coraz czciej formuowane s take pogldy, wedug ktrych istot poli-
tyki regionalnej nie powinna by tylko prosta redystrybucja rodkw finanso-
wych i ich transfer do regionw sabo rozwinitych, lecz przede wszystkim
stymulowanie rozwoju regionw przez pobudzanie ich zdolnoci konkurencyj-
nej, dziaania proefektywnociowe w formie transferu technologii, dziaa in-
nowacyjnych, rozwoju nauki i szkolnictwa 21 . Postp techniczny i innowacje,
a nie finansowe wsparcie, powinny pobudza wzrost, zwaszcza w dugim okre-
sie. Zadaniem wadz krajowych powinno by natomiast neutralizowanie nad-
miernej polaryzacji spoecznej i gospodarczej regionw 22 .
2. Problematyka rozwoju spoeczno-gospodarczego
Podstawowym wyzwaniem dla polityki ekonomicznej jest tworzenie wa-

runkw zapewniajcych trway rozwj spoeczno-gospodarczy. aden istniej-
cy stan nie jest zadowalajcy w porwnaniu z oczekiwaniami i lepszymi mode-
lowymi rozwizaniami w innych pastwach, regionach, branach gospodar-
czych lub z teoretycznymi zaoeniami modelowymi 23 . Krytyczna ocena istnie-
jcego stanu, odpowiadajca socjologicznemu prawu nieograniczonoci po-
trzeb, inspiruje aktywno spoeczn i wyzwala dziaania nakierowane na ich
20
A. Szewczuk: Polska samorzdno lokalna w wietle europejskiej karty samorzdu lo-
kalnego. W: Ekonomia w Szczecinie. Jubileusz 55-lecia Wyszego Szkolnictwa Ekonomicznego na
Pomorzu Zachodnim (19462001). Red. J. Hozer i S. Flejterski. Wydawnictwo Konferencyjno-
-Szkoleniowe, Uniwersytet Szczeciski, Szczecin 2001, s. 341342.
21
D. Zarzecki: Przedmowa. W: Region 2001..., s. 5.
22
E. Chojna-Duch: Niektre problemy finansowania rozwoju regionalnego. Monitor Ra-
chunkowoci i Finansw 2000, nr 9, s. 4144.
23
W. Grzywacz: Wspczesne problemy polityki gospodarczej. Polskie Towarzystwo Eko-
nomiczne, Szczecin 1999, s. 123.
zaspokajanie. Niezaspokojone potrzeby s zatem rdem rozwoju spoeczno-

-gospodarczego.
Pojcia wzrost gospodarczy i rozwj gospodarczy czsto, aczkolwiek bez-
zasadnie, w literaturze traktuje si jako synonimy. Naley jednak podkreli, e
pojcie rozwj gospodarczy ma szerszy zakres znaczeniowy. Wzrost gospodar-
czy jest procesem zwikszania zdolnoci produkcyjnych gospodarek regional-
nych, narodowych lub wiata. Charakteryzowany jest przyrostem realnego pro-
duktu narodowego (wiatowego) brutto; zaley od zasobw czynnikw produk-
cji, postpu naukowo-technicznego i mobilnego ich zastosowania (wykorzysta-
nia). Wzrost gospodarczy ekstensywny osigany jest przez zwikszanie zaso-
bw, wiksze ich zaangaowanie w procesach produkcyjnych. Wzrost gospo-
darczy intensywny osigany jest przez zwikszanie efektywnoci wykorzystania
istniejcych zasobw, tj. przez wzrost wydajnoci i produktywnoci, co ma
miejsce obecnie w krajach rozwinitych 24 . Procesowi temu zazwyczaj towarzy-
sz pozytywne zmiany struktury produktu narodowego i caej gospodarki. Ka-
da bowiem struktura starzeje si i staje si nieefektywna w stosunku do nowych,
wysoko efektywnych 25 . Zmiany te, majce charakter jakociowy, s okrelane
jako rozwj gospodarczy.
Rozwj gospodarczy charakteryzuje si jakociowymi i strukturalnymi
zmianami w gospodarce, bdcymi nastpstwem przyrostu demograficznego,
wzrostu innowacyjnoci, postpu naukowo-technicznego i cywilizacyjnego.
Wie si z oglnym wzrostem zamonoci spoeczestw i jakociow popraw
ich warunkw ycia. Rozwj gospodarczy obejmuje:
wzrost gospodarczy, w znaczeniu ilociowej ekspansji mierzonej przy-
rostem PNB na osob,
przemiany strukturalne i instytucjonalne zachodzce w spoeczestwie i
gospodarce w nastpstwie wdraanego postpu,
zmiany rozwiza prawnych i ustrojowych dostosowanych do zmienia-
jcych si warunkw spoecznych i ekonomicznych,
rozwj procedur demokratycznych oraz liberalizacj i deregulacj ycia
gospodarczego 26 .
24
W. Grzywacz: Endyzm, globalizm a nowa gospodarka. W: Ekonomia w Szczecinie...,
s. 296.
25
H.B. Chenery: Growth and structural change. Finance and Development 1971, nr 4,
s. 17.
26
W. Grzywacz: Endyzm..., s. 296.
126 Dawid Milewski
Rozwj spoeczny jest dugotrwaym procesem kierunkowych zmian

w systemach spoecznych, ekonomicznych, politycznych, organizacyjnych,
instytucjonalnych, kulturze oraz poziomie cywilizacyjnym. Zmiany te odnosz
si do zjawisk, zdarze, obiektw, procesw, podmiotw, zbiorowoci itp. Na-
stpuje przechodzenie od form lub stanw prostszych i mniej doskonaych do
form lub stanw bardziej zoonych i doskonalszych pod okrelonym wzgl-
dem. Jest to cigy proces istotnych, koniecznych i nieodwracalnych przemian
spoecznych, majcych okrelony kierunek i prawidowoci wewntrzne. Ogl-
nie mona wic stwierdzi, e jest to caoksztat zmian jakociowych, jakim
podlega spoeczestwo.
Rozwj spoeczno-gospodarczy mona natomiast okreli jako caoksztat
zmian strukturalnych i jakociowych zachodzcych w spoeczestwie i gospo-
darce, ktre na bazie wzrostu produkcji oraz usug materialnych i niematerial-
nych umoliwiaj dalsze podnoszenie stopy yciowej ludnoci, jak te rozbu-
dow i unowoczenianie gospodarki 27 .
Wspczenie, ze szczeglnym naciskiem, podkrela si konieczno sze-
rokiego uwzgldniania zjawisk ekologicznych, wywierajcych powany wpyw
na istot procesw rozwoju w caoci (w kompleksowym ujciu). Pojawiy si
w zwizku z tym jako odpowiedniki angielskiego terminu sustainable deve-
lopment takie pojcia, jak ekorozwj, rozwj zrwnowaony, rozwj zharmo-
nizowany czy te rozwj samopodtrzymujcy si. Zrwnowaony rozwj defi-
niowany jest jako proces zmian, w ktrym wykorzystanie zasobw, kierunek
inwestowania, orientacja rozwoju technologicznego oraz zmiany instytucjonal-
ne s zharmonizowane i zwikszaj zarwno obecny, jak i przyszy potencja
dla zaspokojenia potrzeb i aspiracji ludzkich 28 . Koncepcja zrwnowaonego
rozwoju jest nastpstwem zjawiska nasilajcej si nierwnowagi pomidzy
rozwojem spoeczno-gospodarczym a stanem zasobw naturalnych, ktre niesie
powane ryzyko niestabilnoci ekonomicznej, ekologicznej oraz spoecznej i
politycznej. Istot ekorozwoju jest denie do harmonizowania spoecznej i
ekonomicznej sfery ycia czowieka ze sfer przyrodnicz i wykorzystanie
efektw harmonizacji do wzrostu kulturowo i przyrodniczo uwarunkowanej
27
K. Secomski: Teoria regionalnego rozwoju i planowania. PWE, Warszawa 1987,
s. 1415.
28
J. Short: Environment, global and local effects. W: Transport growth in question.
th
12 International Symposium on Theory and Practise in Transport Economics. Lisbon 1992,
za E. Zaoga: Nowe dylematy w ekonomice transportu. W: Ekonomia w Szczecinie..., s. 353.
jakoci ycia. Ogln jego cech jest dostosowywanie programowych kierun-

kw i tempa rozwoju, gwnie gospodarczego i procesw osiedleczych, do
waciwoci okrelonych komponentw rodowiska przyrodniczego 29 . Z gry
zakada si, e punktem wyjcia w programowaniu rozwoju jest analiza cech
zastanego rodowiska przyrodniczego i dopiero na tej podstawie przeprowadza
si analizy symulacyjne doboru kierunkw rozwoju, speniajcych kryteria
efektywnoci ekonomicznej, oraz analizuje spoeczne nastpstwa potencjalnych
wyborw.
Obecnie uwaa si, e ekorozwj bdzie wyznacznikiem rozwoju regio-
nalnego XXI wieku. Usytuowanie stanu rodowiska przyrodniczego na szczycie
piramidy wanoci czynnikw rozwoju i zwizana z tym konieczno dostoso-
wywania struktury gospodarczej do wymogw tego rodowiska wydaj si by
wystarczajcym argumentem za t tez 30 . Naley si zatem spodziewa, e
o konkurencyjnoci regionw w duym stopniu przesdza bdzie ad spoecz-
no-gospodarczo-ekologiczny, rozumiany jako waciwe wkomponowanie wy-
tworw aktywnoci czowieka w ujawniajce si w ramach jednostek teryto-
rialnych cechy rodowiska przyrodniczego.
Koncepcja ekorozwoju znalaza szerokie zastosowanie w ksztatowaniu
rozwoju turystyki. Zwizane jest to z popularyzacj takich form turystyki, ktre
s cile zwizane ze rodowiskiem przyrodniczym i spoecznym, a jednocze-
nie nie powoduj zmian w tym rodowisku. Formy te okrela si mianem eko-
turystyki 31 .
W odniesieniu do turystyki koncepcja ekorozwoju zostaa poszerzona
i uzupeniona o integracj ruchu turystycznego ze spoecznoci lokaln oraz
yciem spoeczno-gospodarczym rejonw recepcyjnych. Doprowadzio to do
powstania koncepcji turystyki zrwnowaonej. W koncepcji tej celem jest zin-
tegrowanie dziaalnoci turystycznej z celami ochrony przyrody, a take kszta-
towaniem, korzystnych etycznie i spoecznie, postaw i zachowa turystw oraz
organizatorw ruchu turystycznego. Wdraanie zasad ekorozwoju w turys-tyce
powinno dotyczy przede wszystkim trzech grup zagadnie. S nimi:
29
T. Kudacz: Programowanie rozwoju regionalnego. Wydawnictwo Naukowe PWN,
30
T. Kudacz: op.cit., s. 26 i 51.
31
128 Dawid Milewski
proekologiczne ksztatowanie produktu turystycznego (oferty zwizane

z ekoturystyk),
przygotowanie kadr do proekologicznego ksztatowania rozwoju turys-
tyki,
proekologiczny rozwj miejscowoci i regionw turystycznych 32 .
Innym charakterystycznym zjawiskiem wspczesnych procesw spoecz-
no-gospodarczych jest globalizacja. Polega ona na wieloci powiza i wzajem-
noci oddziaywa pastw i spoeczestw tworzcych obecny system wiato-
wy 33 . Globalizacj cechuj dwa wymiary: zakres (zasig) oraz intensywno
(gboko). Z jednej strony proces globalizacji tworz zjawiska obejmujce
wiksz cz kuli ziemskiej lub dziaania w skali oglnowiatowej. Z drugiej
strony globalizacja polega na intensyfikacji wspdziaania, wzajemnych po-
wiza oraz wspzalenoci midzy pastwami i spoeczestwami, stanowi-
cymi oglnowiatow spoeczno. Dokonuje si stopniowe, jednoczesne roz-
szerzanie i pogbianie rnego rodzaju relacji i powiza w wiatowym syste-
mie 34 . Do najwaniejszych cech procesu globalizacji zaliczy mona:
wielowymiarowo, ktra przebiega w wielu dziedzinach ycia poli-
tycznego, gospodarczego, spoecznego,
zoono i wielowtkowo,
integrowanie, czyli scalanie prowadzone na poziomie przedsibiorstw,
sektorw i rynkw, gospodarek narodowych,
midzynarodowa wspzaleno, a zatem powizania rnych pod-
miotw,
zwizek z postpem nauki, techniki i organizacji,
kompresja czasu i przestrzeni, przejawiajce si jako obiektywne i su-
biektywne zjawiska,
poszerzajcy si midzynarodowy zakres dziaalnoci gospodarczej 35 .
32
J. Kamieniecka: Ekopolityka w turystyce. Raport o zmianach moliwych i potrzebnych.
Instytut na Rzecz Ekorozwoju, Warszawa 1998, s. 3040.
33
A. McGrew: Conceptualising Global Politics. W: Global Politics. Polity Press, Cam-
bridge 1992, s. 3.
34
A. Zorska: Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodar-
ce wiatowej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 10.
35
H. Bronk: Proces globalizacji a przemiany usug transportowych i spedycyjnych.
W: Ekonomia w Szczecinie..., s. 271.
Mona przyj, e obecnie, jak i w przyszoci procesy globalizacyjne

ksztatowa bd ekonomiczne, spoeczne i polityczne otoczenie rozwoju re-
gionalnych i lokalnych jednostek terytorialnych. Sprawno, umiejtnoci
i kwalifikacje wadz regionalnych oraz lokalnych bd okrela rda i pozycj
konkurencyjn poszczeglnych lokalizacji.
W ostatnich latach wyksztaciy si na wiecie nowe przestrzenie koncen-
tracji produkcji i usug jej towarzyszcych, ktre odznaczaj si szybkim tem-
pem rozwoju gospodarczego oraz eksportem dbr i usug na rynek globalny.
Tak okrelon przestrze okrela si czsto regionem globalnym (przykadem
moe by Dolina Krzemowa w USA). Region globalny jest rdem synergii,
sprzyja wic podniesieniu pozycji konkurencyjnej dziaajcych w nim firm,
zmniejsza dziki dostpowi do odpowiednich informacji ryzyko inwesty-
cyjne, stanowi wielopaszczyznowe rdo informacji, jest miejscem tworzenia i
absorpcji innowacji oraz kumulowania wiedzy i umiejtnoci powstajcych
take poza jego granicami 36 .
3. Specyfika rozwoju regionalnego a turystyka
Teoretyczna interpretacja pojcia rozwj w odniesieniu do pojedynczego

regionu na og nie budzi wikszych kontrowersji. Jest ono najczciej stoso-
wane na oznaczenie zmian wewntrznych odpowiedniej jednostki terytorialnej,
w wyniku ktrych nastpuje wzbogacenie elementw jej struktury wewntrznej
i (lub) wzbogacenie relacji zachodzcych midzy tymi elementami. Mona za-
tem powiedzie, e rozwj regionalny oznacza trway wzrost poziomu ycia
mieszkacw i potencjau gospodarczego w skali okrelonej jednostki teryto-
rialnej 37 . Zdaniem J. Kota, rozwj lokalny polega na dziaaniach zmierzaj-
cych do kreatywnego, efektywnego i racjonalnego wykorzystania zasobw ma-
terialnych i niematerialnych danego obszaru w taki sposb, aby stwarza wa-
36
J. Kot: Rozwj regionalny i lokalny w warunkach globalizacji gospodarki. W: Ekono-
miczne i rodowiskowe aspekty zarzdzania rozwojem miast i regionw. Red. T. Markowski,
D. Stawasz. Wydawnictwo Uniwersytetu dzkiego, d 2001, s. 5960.
37
Z. Szymla: Regionalne uwarunkowania rozwoju przemysu. Akademia Ekonomiczna
w Krakowie, Ossolineum, Krakw 1994, s. 1116.
130 Dawid Milewski
runki do przeamywania istniejcych barier i nie dopuszczenia do ich powsta-

wania w rednim i duszym okresie 38 .
Rozwj regionalny (lokalny) podlega oglnym prawom rzdzcym rozwo-
jem w warunkach globalizacji gospodarki. Jej atrybutami s wolny przepyw
kapitau, dbr, informacji, technologii i ludzi. Nierozcznym elementem gos-
podarki rynkowej i globalnej jest konkurencja, ktra dotyczy rwnie jednostek
przestrzennych.
Warto zwrci uwag na takie wspczesne uwarunkowania rozwoju re-
gionalnego, jak
a) tzw. postfordowski paradygmat produkcji, wskazujcy na nowy model
organizacji produkcji przemysowej i zajmowane w nim miejsce przez
sektor wyspecjalizowanych usug 39 ; gwn cech tego modelu jest za-
oenie dotyczce dezintegracji pionowej na rzecz koncentracji teryto-
rialnej, czego efektem staje si wysza elastyczno regionalnie orga-
nizujcych si systemw gospodarczych;
b) rola systemw innowacji i transferw technologii w mechanizmach
rozwoju regionalnego; zauwaa si obecnie tendencj do przesuwania
si proporcji midzy infrastruktur materialn a infrastruktur intelek-
tualn wytwrczoci na rzecz tej drugiej; w efekcie tego wspcze-nie
najbardziej progresywnym czynnikiem rozwoju okazuje si innowa-
cyjno w sferze produkcji i usug;
c) wzrost znaczenia strony instytucjonalnej w rozwoju regionalnym,
tj. zintegrowanych ukadw podmiotowych, determinujcych konku-
rencyjno regionw;
d) globalizacja gospodarki oznacza wzrost intensywnoci w sieci powi-
za midzy coraz liczniejszymi podmiotami, w wyniku czego sytuacja
pojedynczych podmiotw w wikszym stopniu uzalenia si od mega-
ni od mezotendencji;
e) integracja midzynarodowa widoczny jest wzrost znaczenia ukadw
regionalnych (rozumianych jako odpowiednio ustrukturalizowane
ekonomicznie i ustrojowo czci krajw) w integrowaniu si gospo-
darki wiatowej;
f) rosnce znaczenie aspektw ekologicznych w rozwoju regionalnym.
38
J. Kot: Rozwj lokalny jego istota, cele i czynniki. W: Ekonomiczne i rodowiskowe...,
s. 139140.
39
T. Kudacz: op.cit., s. 24.
Efekty polityki gospodarczej na szczeblu lokalnym najczciej zwizane s

z
utrzymaniem oraz rozwojem istniejcych i dziaajcych na danym
obszarze firm,
powstawaniem nowych przedsibiorstw,
pozyskiwaniem kapitau zewntrznego.
Rozwj gospodarczy, wyraajcy si zwikszeniem produktu w wymiarze
realnym na jednego mieszkaca, wzrostem dochodw firm i ludnoci oraz osi-
gniciem pozycji konkurencyjnej w stosunku do innych lokalizacji, skutkuje
wzrostem dobrobytu spoecznego.
Uniwersalnym celem rozwoju kadego ukadu lokalnego jest maksymali-
zacja dobrobytu spoecznego. Cel ten obejmuje nastpujce cele czstkowe:
maksymalizacj dochodw ludnoci i dochodw samorzdu terytorial-
nego,
maksymalizacj poziomu spoycia dbr materialnych,
pene zaspokojenie, w ramach danej jednostki terytorialnej, potrzeb
mieszkacw w zakresie sfery materialnej i niektrych potrzeb sfery
duchowej,
popraw dostpnoci realnej, przestrzennej i czasowej placwek usu-
gowych rnych kategorii,
popraw jakoci rodowiska przyrodniczego,
zagwarantowanie adu przestrzennego 40 .
Wielo i rnorodno procesw zachodzcych w lokalnym ukadzie te-
rytorialnym oraz zoona istota rozwoju regionalnego (lokalnego) sprawiaj, e
istnieje dua liczba czynnikw oddziaujcych na poziom i tempo rozwoju.
Zalicza si do nich najczciej 41 :
potrzeby mieszkacw i jednostek gospodarczych,
zasoby i walory lokalnego rodowiska naturalnego,
zagospodarowanie infrastrukturalne,
potencja gospodarczy, techniczny i naukowy,
40
J. Parysek: Gospodarka lokalna w warunkach wolnego rynku i samorzdowych struktur
spoecznych. W: Rozwj lokalny i lokalna gospodarka przestrzenna. Red. J. Parysek. Bogucki
Wydawnictwo Naukowe, Pozna 1996, s. 3738.
41
R. Domaski: Gospodarka przestrzenna. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
1993, s. 2733; T. Markowski: Zarzdzanie rozwojem miast. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1999, s. 2123; L. Wojtasiewicz: Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju lokalnego.
W: Rozwj lokalny..., s. 4648.
132 Dawid Milewski
poziom edukacji spoeczestwa,

tradycje kulturowe i produkcyjne,
aktywno spoeczestwa,
sprzyjajce inicjatywom i rozwojowi lokalnemu przepisy prawa oraz
nastawienie wadz lokalnych do podejmowanych inicjatyw,
zasoby instytucjonalne, w tym instytucje otoczenia rynkowego.
Czynniki rozwoju regionalnego analizowa mona rwnie z punktu wi-
dzenia koncepcji tzw. biegunw wzrostu (wzrostu lub rozwoju spolaryzowane-
go, biegunw rozwoju i centrw wzrostu) 42 . Biegunem (centrum) wzrostu moe
by kady egzo- lub endogeniczny instrument ekonomiczny lub pozaekono-
miczny, stymulujco oddziaujcy na otoczenie wzrostu i rozwoju gospodarcze-
go regionu. Moe wic nim by, przykadowo, brana lub dziedzina gos-
podarki (sektor nowej gospodarki, przemys turystyczny, czno, transport
i in.), znaczcy podmiot gospodarczy, instytucja, organizacja pozarzdowa.
Warto podkreli, e oprcz uniwersalnych czynnikw rozwoju regionalnego s
rwnie specyficzne, charakterystyczne dla poszczeglnych jednostek prze-
strzennych. Dla regionw cechujcych si wysokim stopniem atrakcyjnoci
turystycznej czynnikiem takim moe by wic przemys turystyczny czy
w szerszym ujciu gospodarka turystyczna. Nie bez znaczenia s tu wszystkie
ekonomiczne skutki rozwoju turystyki, a przede wszystkim efekty mnonikowe
i stymulowanie rozwoju niemal wszystkich sektorw gospodarki. Szczeglne
znaczenie turystyki w strukturze czynnikw rozwoju spoeczno-gospodarczego
jest okrelone przez jej obecno we wszystkich sferach gospodarowania: pro-
dukcji dbr i usug, podziau, wymiany i konsumpcji 43 .
Turyci, podrujc, przenosz wraz ze sob wszystkie tzw. stae ele-
menty popytu turystycznego (zaspokajajc potrzeby bytowe) oraz wiele specy-
ficznych potrzeb tzw. potrzeb turystycznych 44 . W przypadku potrzeb byto-
wych nastpuje jedynie przestrzenny i czasowy ich transfer z miejsca staego
pobytu do obszarw recepcji turystycznej. Fakt ten wywouje wiele skutkw
ekonomicznych, i to mimo, i czny wolumen dbr i usug zaspokajajcych
42
L. Dorozik, S. Flejterski: Regionalne i lokalne bieguny wzrostu. Podejcie metodologicz-
ne. W: Region 2001..., s. 3233.
43
W.W. Gaworecki: Turystyka. PWE, Warszawa 2000, s. 358.
44
Zob. M. Dbrowska: Oddziaywanie ruchu turystycznego na rynek towarw i usug.
W: Turystyka jako dziedzina gospodarki wiatowej. Instytut Gospodarki wiatowej, Warszawa
1995, s. 46.
potrzeby bytowe turysty w zasadzie si nie zmienia (ujawniyby si one rwnie

w miejscu staego pobytu). Istotne jednak jest to, e turystyka nie tylko prze-
mieszcza stae potrzeby bytowe, ale take kreuje nowe potrzeby, wynikajce
z motyww wyjazdu oraz osigania celw turystycznych. Stanowi one duo
waniejsz cz popytu turystycznego, wymuszaj bowiem transfer poday,
ktry decyduje o jej lokalizacji, zakresie oraz charakterze. Ruch turystyczny
kreuje zatem rozwj wielu sektorw gospodarki bezporednio uczestniczcych
w zaspokajaniu potrzeb turystw. To, z kolei, wymaga rozwoju wielu rodzajw
dziaalnoci produkcyjno-usugowych, zaopatrujcych bezporedni gospodar-
k turystyczn w niezbdne rodki wytwrcze. Zwikszenie produkcji w sekto-
rach kooperujcych z bezporedni gospodark turystyczn wymaga natomiast
zwikszenia rwnie ich zaopatrzenia w potrzebne rodki. Pobudzajcy wpyw
ruchu turystycznego na rozwj gospodarki moe w ten sposb zatacza coraz
szersze krgi. Mona wic mwi o mnonikowych funkcjach turys-tyki 45 .
Wydatek turysty wywouje dodatni efekt ekonomiczny i jego dalsza cyrku-
lacja wpywa korzystnie na ca gospodark oraz na poziom ycia spoecze-
stwa. Ten dodatkowy efekt dla gospodarki jest zbliony do efektu mnoniko-
wego wywoanego przez zwikszenie zatrudnienia czy wzrost inwestycji. Tu-
rystyka stwarza przy tym moliwoci aktywizacji gospodarczej na podstawie
dochodw uzyskanych poza wasnym systemem gospodarczym 46 .
Badanie cakowitego efektu ekonomicznego rozwoju turystyki na danym
obszarze jest zwizane z okreleniem efektu bezporedniego, poredniego
i indukowanego 47 . W zwizku z tym jej znaczenie dla lokalnej gospodarki moe
by bardzo rne, w zalenoci od charakteru danego obszaru. Mona przyj,
e udzia efektw porednich i indukowanych jest tym wikszy, im bardziej
lokalny przemys turystyczny jest zintegrowany z innymi dziedzinami gospo-
darki (np. due aglomeracje miejskie).
Ekonomiczne funkcje turystyki najlepiej uwidaczniaj si w regionach re-
cepcyjnych. Turystyka aktywizuje gospodarczo regiony, gdy powoduje, e
napywa do nich kapita, powstaj nowe miejsca pracy, lokalne firmy notuj
45
Zob. A. Matczak: Model bada ruchu turystycznego. Studium metodologiczne. Wydaw-
nictwo Uniwersytetu dzkiego, d 1992, s. 145.
46
Zob. R. Gaecki, G. Goembski: Ekonomika turystyki. Wydawnictwo Akademii Ekono-
micznej w Poznaniu, Pozna 1980, s. 4547.
47
Zob. S. Milne: Tourism and economic development in Vanuatu. Singapore Journal of
Tropical Geography 1990, nr 11, s. 1819.
134 Dawid Milewski
wysze obroty, zwikszaj si dochody miejscowej ludnoci, a do budetu

wpywaj wysze podatki. Jej znaczenie jest tym wiksze, e turystyka kreuje
dodatkow dziaalno gospodarcz oraz zatrudnienie, pobudzajc jednoczenie
koniunktur w innych sektorach gospodarki (budownictwie, przemyle, rolnic-
twie itd.).
Niezwykle wanym, a jednoczenie trudnym do jednoznacznego zdefi-
niowania zagadnieniem, jest rola i znaczenie turystyki w skali poszczeglnych
regionw czy pastw. Zwizane jest to przede wszystkim z okreleniem wydat-
kw turystycznych, udziau turystyki w dochodzie narodowym, zatrudnienia
oraz wpywu zagranicznych wydatkw turystycznych na bilans patniczy pa-
stwa. Od roli i znaczenia turystki w gospodarce danego regionu czy pastwa
powinno by natomiast uzalenione postrzeganie turystyki (m.in. przez pa-
stwo, jednostki samorzdowe, podmioty gospodarcze) jako czynnika rozwoju
gospodarczego (w mniejszym lub wikszym stopniu istotnego). Z kolei, rozwj
turystycznych jednostek przestrzennych zaley w znacznej mierze od regional-
nej (lokalnej) polityki turystycznej, ktrej gwnym celem powinno by stymu-
lowanie procesw rozwojowych zwizanych z turystyk oraz ograniczanie ba-
rier rozwoju turystyki na danym obszarze.
Wadze regionalne (lokalne) w obecnej sytuacji spoeczno-gospodarczej
stoj przed nowymi jakociowo wyzwaniami, wynikajcymi z praw rzdzcych
rozwojem regionalnym i lokalnym we wspczesnym wiecie. Zwikszeniu
ulega zakres odpowiedzialnoci wadz regionalnych (lokalnych) za wiadczenia
na rzecz ludnoci oraz za oglnie pojmowany rozwj regionalny (lokalny), przy
jednoczesnym zwikszeniu kompetencji do samodzielnego podejmowania de-
cyzji i ksztatowania polityki finansowej. Istotn kwesti jest rwnie to, i
wadze regionalne (lokalne) w stosunku do jednostek gospodarczych s immo-
bilne 48 . Rozwj gospodarczy danego obszaru polega zatem na stwarzaniu kon-
kurencyjnych w stosunku do innych jednostek przestrzennych warunkw (rw-
nie w odniesieniu do turystyki), ktre spowoduj utrzymanie ju funkcjonuj-
cych oraz przycignicie nowych podmiotw gospodarczych (m.in. w sektorze
turystycznym). Rol wadz regionalnych (lokalnych), jako animatora procesw
rozwojowych, jest wic tworzenie warunkw do stabilnego, harmonijnego
i dynamicznego rozwoju gospodarczego danej jednostki terytorialnej.
48
J. Kot: Rozwj lokalny..., s. 159.
ISSUES OF REGIONAL SOCIO-ECONOMIC DEVELOPMENT

AND TOURISM SELECTED ASPECTS
Summary
In the article are presented the concept, meaning, instruments and institutions of
regional policy. Also the issue of socio-economic development is discussed, consi-
dering such modern determinants of this development as sustainable development and
globalisation. Further, are characterised conditions, factors and aims of regional deve-
lopment, pointing to tourism as one of possible factors of this development.
Translated by Dawid Milewski

ALEKSANDER PANASIUK
POSZUKIWANIE
MARKOWYCH PRODUKTW TURYSTYCZNYCH
WOJEWDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO
1. Teoretyczne aspekty marki turystycznej
Jednym z istotnych instrumentw ksztatujcych dziaalno rynkow

podmiotw jest marka, traktowana jako element marketingowej struktury pro-
duktu. Zdefiniowanie istoty marki wymaga okrelenia relacji zachodzcych
midzy produktem a mark, gdy pojcia te s cile ze sob powizane. Pro-
dukt to kady materialny (towar) lub niematerialny (usuga) efekt procesu pro-
dukcyjnego sprzedawany konsumentowi, zaspokajajcy okrelone potrzeby
i dostarczajcy okrelonych korzyci. Produkt jest pojciem szerszym i czsto
utosamianym z faz produkcji, marka natomiast powstaje w momencie przed-
stawienia produktu na rynku, a nastpnie kojarzenia go z okrelonymi cechami
i wartociami.
Marka nie jest kategori jednoznaczn i z reguy jest definiowana jako
nazwa, pojcie, znak, symbol, rysunek lub kombinacja tych elementw stwo-
rzona bd opracowana w celu oznaczenia produktu rzeczowego lub usugi oraz
138 Aleksander Panasiuk
jego odrnienia od oferty konkurentw 1 . Przyjcie przez podmiot rynkowej

strategii ksztatowania marki oznacza zobowizanie do cigego dostarczania
odbiorcy zestawu cech i korzyci wraz z nabywanym, a nastpnie konsumowa-
nym produktem 2 .
Najistotniejsz cech marki jest jej identyfikacja na tle innych marek lub
tzw. zwykych produktw niebdcych markami. Rozpoznawanie marki bezpo-
rednio ksztatuje lojalno klientw wobec niej, oznacza tym samym przewag
konkurencyjn nad innymi markami (produktami) na rynku.
Marketingowa koncepcja marki odnosi si gwnie do produktw, ktre
stanowi klasyczn ofert rynkow. Nieco inaczej naley spojrze na istot
marki w turystyce. Z jednej strony markami bd produkty oferowane przez
podmioty wiadczce usugi turystyczne (hotelarzy, restauratorw, podmioty
organizacji i porednictwa sprzeday w turystyce, przewonikw turystycznych
itp.). Z drugiej strony markami mona okrela, posugujc si szerokim rozu-
mieniem istoty produktu turystycznego:
regiony, rejony, miejscowoci turystyczne,
atrakcje turystyczne zespolone lub pojedyncze wraz z odpowiedni
obudow (infrastruktur i ofert).
W tej sytuacji mona byoby zaproponowa termin marka turystyczna, ro-
zumiany analogicznie jak w dalszej czci scharakteryzowany produkt turys-
tyczny, w ujciu szerokim.
Z punktu widzenia marketingu w turystyce obserwowany jest dualizm
dziaa skierowanych na produkt, z jednej strony dziaania marketingowe wy-
korzystywane s przez oferentw usug turystycznych, z drugiej w szerszej
dotycz zaangaowania wadz lokalnych dziaajcych na rynku samodzielnie
lub we wsppracy z oferentami usug, wsplnie ksztatujc regionalny czy
lokalny produkt turystyczny. Podmioty samorzdu lokalnego lub regionalnego
podejmuj dziaania zwizane gwnie z zagospodarowaniem turystycznym
i promocj turystyki, wypracowujc tym samym moliwo tworzenia marek
turystycznych.
Opierajc si na teorii marketingowej, mona zatem stwierdzi, e marka
turystyczna przybiera form zblion do marek kombinowanych, w tym przy-
1
H. Mruk, I.P. Rutkowski: Strategia produktu. PWE, Warszawa 1994, s. 55, L. Garbarski,
I. Rutkowski, W. Wrzosek: Marketing. Punkt zwrotny nowoczesnej firmy. PWE, Warszawa,
2001, s. 337.
2
G. Urbanek: Zarzdzanie mark. PWE, Warszawa 2002, s. 1314.
Poszukiwanie markowych produktw... 139
padku ksztatowanych przez samorzd lokalny oraz oferentw usug. Analo-

gicznie mona to odnie do dziaa na szczeblu centralnym, gdzie marki tury-
styczne ksztatowane mog by przez Polsk Organizacj Turystyczn i oferen-
tw usug turystycznych wiadczcych usugi na rynku krajowym.
Celem niniejszego artykuu jest wskazanie na potencjalne obszary genero-
wania marek turystycznych (markowych produktw turystycznych) na obszarze
wybranego regionu, a dokadnie obszaru administracyjnego, jakim jest woje-
wdztwo zachodniopomorskie. Podmiotem, ktry powinien by odpowiedzial-
ny za kreowanie produktw markowych w podjtym obszarze rozwaa, jest
zatem przede wszystkim Urzd Marszakowski Wojewdztwa Zachodniopo-
morskiego. Znajduje to wyraz w Programie rozwoju turystyki w wojewdztwie
zachodniopomorskim na lata 20032006 3 , ktry zosta przyjty do realizacji
przez Sejmik Wojewdztwa we wrzeniu 2003.
2. Produkt turystyczny wojewdztwa zachodniopomorskiego
Przyjmujc istot poj marka i marka turystyczna, zinterpretowania wy-

maga sygnalizowany termin produkt turystyczny. Jak ju zaznaczono, produk-
tem jest wszystko co stanowi przedmiot wymiany rynkowej. Produkt jest defi-
niowany jako oferta i moe mie charakter dobra rzeczowego (towaru), usugi
czy idei. Istota produktu turystycznego nie jest atwa do jednoznacznego zdefi-
niowania. Terminowi temu przypisuje si dwojakie znaczenie. W ujciu w-
szym produktem turystycznym jest to wszystko, co turysta kupuje (na przykad
usugi transportowe, noclegowe, gastronomiczne, kulturalne). Znaczenie to
odpowiada bezporednio marketingowemu rozumieniu produktu. Szerokie zna-
czenie jest kompozycj tego co turysta czyni w czasie podry turystycznej
i w miejscu docelowego pobytu, doczajc do tego walory, urzdzenia i usugi
turystyczne, z ktrych korzysta. W nieco innym ujciu produkt turystyczny jest
definiowany jako wszystkie dobra i usugi tworzone i kupowane w zwizku
z wyjazdem poza miejsce staego zamieszkania, zarwno przed rozpoczciem
podry, w jej trakcie, jak i w czasie pobytu poza staym miejscem zamieszka-
nia 4 .
3
www.um-zachodniopomorskie.pl.
4
S. Wodejko: Ekonomiczne zagadnienia turystyki. PWSH, Warszawa 1997, s. 23.
W obszarze podjtych rozwaa, bezporednio odpowiadaj sobie terminy

produkt i marka w ujciu wskim i szerokim.
Ze wzgldu na znaczc trudno rozdzielenia dbr i usug turystycznych,
celowe jest dokonanie klasyfikacji, wskazujcej na przedmioty wymiany na
rynku turystycznym. A s nimi:
dobra i usugi, dla ktrych czynnikiem popytotwrczym jest wycznie
turystyka (przejazdy, noclegi, usugi przewodnickie),
dobra i usugi, ktrych zakup wystpuje w zwizku z uprawianiem tu-
rystyki, ktre stanowi jednak pewn substytucj konsumpcji (odzie,
gastronomia),
dobra i usugi, ktre zaspokajaj te same potrzeby wystpujce zarw-
no u turystw, jak i osb niebdcych turystami (usugi cznoci, ban-
kowe, ubezpieczeniowe, ochrony zdrowia), s to tzw. usugi paratury-
styczne.
Produkt turystyczny tworz zatem:
a) dobra i urzdzenia turystyczne:
podstawowe naturalne i kulturowe (antropogeniczne) walory tu-
rystyczne,
komplementarne dobra materialne i usugi wiadczone turystom
(transport, baza noclegowa i gastronomiczna), jest to inaczej
formuujc infrastruktura turystyczna;
b) usugi turystyczne:
podstawowe umoliwiajce dojazd, pobyt i powrt z miejsca
czasowego pobytu (wiadczone s przez komplementarne dobra
i urzdzenia turystyczne),
komplementarne wiadczone w powizaniu z walorami tury-
stycznymi (pilota, przewodnictwo, obiekty rekreacyjne, wypoy-
czalnie sprztu).
Ksztat produktu turystycznego wojewdztwa zachodniopomorskiego wy-
znaczony jest przez
warunki przyrodnicze naturalne walory turystyczne (morze, jeziora,
lasy, funkcje uzdrowiskowe),
warunki klimatyczne, ktre powoduj sezonowo wykorzystania natu-
ralnych walorw przyrodniczych (sezon turystyczny trwa od poowy
czerwca do koca sierpnia),
antropogeniczne (kulturowe) walory turystyczne zlokalizowane

zwaszcza w orodkach miejskich,
stan infrastruktury turystycznej i paraturystycznej,
bezporedni blisko granicy polsko-niemieckiej i aglomeracji berli-
skiej,
blisko komunikacyjn z krajami skandynawskimi,
zwizki historyczne i kulturowe z Niemcami,
blisko z systemem politycznym i gospodarczym Unii Europejskiej.
Ruch turystyczny charakteryzuje si wysok sezonowoci, czego efektem
jest znaczce zagszczenie wypoczywajcych w miejscowociach nadmorskich.
W pogodny letni dzie liczba turystw przekracza 1000 osb na 1 ha, co rwna
si zagszczeniu wielkomiejskich osiedli mieszkaniowych. Region zachodnio-
pomorski peni funkcje recepcyjne, polegajce gwnie na przyjmowaniu turys-
tw z innych regionw z kraju. W sezonie letnim znacznie wicej turystw
przybywa na obszar regionu ni go opuszcza, w celu wypoczynku do innych
regionw krajowych czy zagranicznych. W tabeli 1 przedstawiono wielko
ruchu turystycznego w wojewdztwie w latach 19992001.
Tabela 1
Wielko ruchu turystycznego w wojewdztwie zachodniopomorskim

na podstawie liczby osb korzystajcych z obiektw noclegowych turystyki
w latach 19992001
Korzystajcy z obiektw Udzielone noclegi

1999 2000 2001 1999 2000 2001
[tys. osb]
Ogem 1 566,2 1 474,2 1 366,9 10 820,6 9 686,8 8 813,7
w tym
turyci zagraniczni 278,5 287,2 276,0 883,0 980,3 1 031,8
rdo: Rocznik statystyczny wojewdztwa zachodniopomorskiego 2001. Urzd Staty-

styczny w Szczecinie, Szczecin 2001, t. I, s. 325326; Turystyka w 2000 r.
GUS, Warszawa 2001, s. 9495; Turystyka polska w 2001 roku. Ukad regio-
nalny. Ministerstwo Gospodarki, Instytut Turystyki, Warszawa 2002, s. 164168.
Wielko ruchu turystycznego ewidencjonowanego w bazie noclegowej

ksztatuje si rocznie na poziomie rednio ok. 1,4 mln turystw, z czego niespena
300 tys. to turyci zagraniczni. Przy czym oglny, nierejestrowany w bazie nocle-
gowej, krajowy ruch turystyczny wynosi ok. 4,2 mln. Przyjazdy przypadaj gw-
nie na sezon letni ok. 74%. rednia dugo pobytu turysty to niespena 11 dni.
Podstawowym sposobem organizacji pobytu jest przyjazd indywidualny
ok. 76%. Podstawowym celem przyjazdw turystw krajowych jest natomiast
wypoczynek w przyjazdach dugookresowych (pow. 5 dni) ok. 64%.
Zagraniczny ruch turystyczny wynosi ok. 700 tys. turystw. W zagranicz-
nym ruchu przyjazdowym, gwnym obszarem emisji turystw s Niemcy
(310 tys.), Biaoru (120 tys.), Ukraina (80 tys.), Rosja (50 tys.), Szwecja
(40 tys.), Litwa (30 tys.), Dania (20 tys.) i Holandia (10 tys.). Gwnymi celami
przyjazdw turystw zagranicznych s: tranzyt 30%, interesy 28% oraz
turystka i rekreacja 16%. Wojewdztwo zachodniopomorskie ma ok. 4,7%
udzia w zagranicznym ruchu przyjazdowym do Polski 5 .
Zestawiajc przedstawione wielkoci w tabeli 1 z ruchem przez przejcia
graniczne na terenie wojewdztwa (tabela 2), wynika, e tylko rednio ok. 2%
turystw zagranicznych, przekraczajcych granic w wojewdztwie, korzysta
z bazy noclegowej turystyki. Pozostaa cz (ok. 98 %) przejeda przez wo-
jewdztwo tranzytem bd ich przyjazdy maj charakter jednodniowy. Region
nie stanowi wic szczeglnej atrakcji dla turystw z zagranicy, zarwno w za-
kresie walorw naturalnych, jak i kulturowych.
Tabela 2
Przyjazdy cudzoziemcw przez przejcia graniczne wojewdztwa zachodniopomorskiego

w latach 19992001
1999 2000 2001

Przyjazdy cudzoziemcw [tys. osb] 19 349,7 17 267,5 11 175,7
Turyci zagraniczni zakwaterowani w bazie
noclegowej [tys. osb] 278,5 287,2 276,0
Odsetek turystw zakwaterowanych w stosunku
do przekraczajcych granic [%] 1,44 1,66 2,47
rdo: Rocznik..., op.cit., 319, 326, Turystyka w..., op.cit., s. 9495, Turystyka Pol-
ska..., op.cit., s. 164168.
5
Turystyka polska w 2001 roku..., op.cit., s. 164168.
Sezonowo ruchu turystycznego oraz recepcyjny charakter obszaru wo-

jewdztwa warunkuj bezporednio stan infrastruktury turystycznej.
Przedstawienie struktury ruchu turystycznego na obszarze wojewdztwa
stanowi prb odniesienia do problematyki segmentacji rynku, jako jednego
z podstawowych elementw ksztatowania dziaa marketingowych. Struktura
ruchu turystycznego determinuje take zakres dziaa skierowanych na kszta-
towanie marek, z punktu widzenia turystw wedug kraju (regionu) pochodze-
nia. Turyci, przyjedajcy do regionu recepcyjnego, posiadaj z gry ukszta-
towane wyobraenie o ksztacie oferowanego produktu turystycznego. Decydu-
j o tym atrakcje turystyczne i istniejce produkty skierowane do poszczegl-
nych grup turystw.
W tym miejscu naley dokona zatem prby prezentacji wybranych pro-
duktw turystycznych, na przykadzie zagospodarowania turystycznego woje-
wdztwa zachodniopomorskiego. Przykadami produktw turystycznych na
obszarze regionu, biorc pod uwag szerokie ujcie produktu turystycznego,
mog by:
produkty turystyczne o przewadze naturalnych walorw turystycznych,
przykadowo: Wybrzee Szczeciskie, wyspa Wolin, Woliski Park
Narodowy, Pojezierze Drawskie wraz ze wszystkimi atrakcjami tury-
stycznymi (jak woda, plaa, powietrze, krajobraz, lasy) i elementami
zagospodarowania turystycznego, tj. infrastruktury dostpu do tych
produktw i infrastruktury znajdujcej si w miejscu, gdzie turysta ko-
rzysta z produktu,
produkty turystyczne o przewadze kulturowych walorw turystycz-
nych, przykadowo: miasta o duej liczbie zabytkw, obiektw tury-
stycznych i rekreacyjnych, gwnie Szczecin i Koszalin, a take miasta,
w ktrych zlokalizowane s atrakcyjne zabytki, przykadowo Wolin,
Kamie Pomorski, Stargard Szczeciski wraz z elementami zagospoda-
rowania turystycznego,
pojedyncze produkty turystyczne, zarwno o charakterze naturalnym,
jak i antropogenicznym, przykadowo: Jezioro Szmaragdowe, ruiny ko-
cioa w Trzsaczu, klasztor Cystersw w Kobaczu, Ogrd Dendrolo-
giczny w Przelewicach, take z elementami zagospodarowania 6 .
6
A. Panasiuk: Produkt turystyczny. Zeszyty Naukowe Oeconomicus Wysza Szkoa
Zawodowa Oeconomicus PTE w Szczecinie, Szczecin 2001, s. 7576.
W tabeli 3 przedstawiono wybrane informacje na temat zagospodarowania

turystycznego wojewdztwa.
Tabela 3
Wybrane wielkoci dotyczce potencjau turystycznego wojewdztwa zachodniopomor-

skiego w latach 19992001
1999 2000 2001

Wielko bazy noclegowej turystyki
ogem 1932 1183 1004
w tym
hotele, motele i pensjonaty 137 90 73
Miejsca noclegowe [tys.]
ogem 144,6 130,4 116,0
w tym
hotele, motele i pensjonaty 9,5 7,5 6,5
Placwki gastronomiczne w obiektach noclegowych turystyki
ogem 1235 1101 .
Urzdzenia sportowo-rekreacyjne
ogem 1718 1661 .
rdo: Rocznik Statystyczny..., s. 323329; Turystyka polska w 2001 roku..., s. 164168.
Z przedstawionych danych wynika, e oglna liczba elementw zagospo-

darowania turystycznego w latach 2000 i 2001 przedstawia si mniej korzystnie
w stosunku do lat poprzednich. Wynika to gwnie ze zmian w strukturze bazy
noclegowej turystyki oraz spadku ruchu turystycznego krajowego i zagranicz-
nego przyjazdowego. Na podkrelenie zasuguje dodatkowo fakt, e wojewdz-
two ma najbardziej rozwinit infrastruktur uzdrowiskow w Polsce, cznie
55 obiektw, zlokalizowanych w piciu uzdrowiskach statutowych.
Charakter regionu zachodniopomorskiego oddaje zwaszcza charakter nie-
doinwestowanej sieci transportowej (transport morski wraz z portami morskimi,
przybrzenymi, eglug i portami rdldowymi, transport samochodowy, kole-
jowy i lotniczy), ktra w okresie sezonu staje si niewystarczajca w stosunku
do potrzeb turystw. Elementem uzupeniajcym sie transportow s przejcia
graniczne: samochodowe, morskie, kolejowe i lotnicze.
Cech szczegln produktu, wynikajc z sezonowoci i recepcyjnoci re-
gionu, jest najwiksza baza noclegowa w Polsce (na obszarze wojewdztwa
znajduje si ok. 116 tys. noclegowych miejsc turystycznych, tj. niespena 20%
turystycznej bazy noclegowej w kraju). Mimo znaczcej wielkoci, baza nocle-
gowa ma niski standard, a wiele obiektw funkcjonuje w okresach wycznie
sezonowych. W regionie brakuje rozwinitej bazy turystyczno-rekreacyjnej,
ktra mogaby przyciga turystw i kuracjuszy w okresach posezonowych.
Sabo rozwinite s usugi gastronomiczne, dziaalno ta skierowana jest na
obsug turystw na stosunkowo niskim poziomie jakociowym, po stosunkowo
wysokich cenach, rekompensujcych koszty stae, wystpujce w trakcie caego
roku. W orodkach miejskich rozwinita jest dobrze pozostaa infrastruktura
usugowa (handel, usugi bankowe, usugi telekomunikacyjne, pocztowe, rze-
mielnicze) oraz infrastruktura lokalna (poza oczyszczalniami ciekw).
W pozostaych obszarach stan tej infrastruktury nie jest w peni satysfakcjonu-
jcy. Przykadem, wskazujcym na sezonowo z punktu widzenia infrastruktu-
ry s dziaania narodowego operatora telekomunikacyjnego, ktry w okresie
sezonu turystycznego instaluje publiczne aparaty telefoniczne w miejscowo-
ciach nadmorskich, demontowane z pozostaych obszarw regionu 7 .
W zakresie dziaalnoci kulturalnej nielicznymi wizytwkami regionu s
midzy innymi FAMA w winoujciu, Festiwal Gwiazd w Midzyzdrojach,
Festiwal Muzyki Organowej w Kamieniu Pomorskim, Festiwal Wikingw
w Wolinie. Rozwj obserwowany jest w agroturystyce.
3. Obszary ksztatowania markowych produktw turystycznych woje-

wdztwa zachodniopomorskiego
Rzdowa strategia rozwoju turystyki oraz zaoenia rozwoju krajowego

produktu turystycznego propagowanego przez POT w znacznym zakresie od-
wouj si tworzenia produktw markowych w turystyce.
Na podstawie przedstawionych rozwaa, zwizanych z charakterem pro-
duktu turystycznego wojewdztwa, mona wskaza na nastpujce potencjalne
formy turystyki, mieszczce si w obszarze marek turystycznych:
1. Turystyka wypoczynkowa i rekreacyjna pas Wybrzea oraz pojezie-
rza Drawskie, Peczyckie, Myliborskie wykorzystujca naturalne walory
7
A. Bott, A. Panasiuk: Usugi cznoci w sezonie turystycznym. Ekonomiczne Problemy
Turystyki 2002, nr 1, s. 7779.
turystyczne (akweny wodne, plae) oraz najwiksz w Polsce baz noclegow

turystyki.
2. Turystyka uzdrowiskowa wykorzystujca najwikszy w Polsce po-
tencja naturalny i rzeczowy piciu tzw. uzdrowisk statutowych i innych miej-
scowoci, ta forma turystyki korzysta z tradycji przedwojennych.
3. Turystyka aktywna i sportowa wykorzystujca naturalne walory tu-
rystyczne (eglarstwo, kajakarstwo, windsurfing), zagospodarowanie turystycz-
ne obiektw noclegowych turystyki (np. pola golfowe) oraz tworzenie szlakw
turystycznych, cieek rowerowych itp.
4. Turystyka kulturowa i poznawcza odwoujca si do tradycji regio-
nu, przenikania kultur, wynikajcego z pooenia transgranicznego, dorobku
materialnego (gwnie zabytkw) Pomorza Zachodniego.
5. Turystyka biznesowa wykorzystujca zwizki regionu z zagranic,
a zwaszcza pooenie transgraniczne oraz blisko Unii Europejskiej.
6. Turystyka morska wykorzystujca naturalne pooenie i gospodarcze
znaczenie ujcia Odry i pooenia nadmorskiego oraz zagospodarowanie tury-
styczne portw morskich.
7. Turystyka kongresowa wykorzystujca bardziej efektywnie eksplo-
atowan sezonowo baz noclegow, a take potencja gospodarczy i spoeczny
regionu.
8. Turystyka targowa i wystawiennicza bdca konsekwencj rozwoju
turystyki biznesowej i kongresowej, a stanowica o moliwoci wykreowania
Szczecina jako europejskiego miasta targowego w ujciu regionalnym.
9. Turystyka wiejska (w tym agroturystyka) wykorzystujca potencja
gospodarstw rolnych zarwno dla ruchu wewntrzkrajowego, jak i zagraniczne-
go przyjazdowego, wspomagana dodatkowymi atrakcjami gospodarstw agrotu-
rystycznych (aquaturystyka, mylistwo).
10. Turystyka dzieci i modziey kolonie letnie, obozy modzieowe,
wycieczki szkolne, wykorzystanie walorw uzdrowiskowych dla dzieci z tere-
nw zagroonych ekologicznie.
Wiele z wymienionych produktw obiektywnie funkcjonuje w strukturze
rynku turystycznego wojewdztwa zachodniopomorskiego. Naley jednak
w tym miejscu wskaza na wtpliwo, czy niniejsze produkty maj charakter
marek turystycznych. Bezsprzecznie mona stwierdzi, e turystyka wypoczyn-
kowa stanowi o wizerunku wojewdztwa. Wskazuje na to chociaby wielko
i sezonowo ruchu turystycznego oraz wielko bazy noclegowej. Stanowczo
mniej korzystnie przedstawia si standard bazy turystycznej. Elementw wiad-

czcych o charakterze markowym mona si doszukiwa w turystyce kulturo-
wej i biznesowej (przyjazdy Niemcw, m.in. w celach biznesowych, a take
poznawczych) czy turystyce uzdrowiskowej (walory i rozwinita baza). Na
pewno tylko w wskim zakresie markami s turystyka morska (brak odpowied-
niej infrastruktury), turystyka targowa i wystawiennicza (brak imprez o charak-
terze midzynarodowym).
Podsumowanie
Przeprowadzone rozwaania s prb wskazania, w jakim kierunku moe

przebiega rozwj produktu turystycznego wojewdztwa, poprzez ksztatowa-
nie marek turystycznych, rozpoznawanych zarwno przez turystw krajowych,
jak i zagranicznych.
Jak wskazano na wstpie, podmiotem odpowiedzialnym za ksztatowanie
marek turystycznych jest Urzd Marszakowski, ktry powinien wsppracowa
za porednictwem Zachodniopomorskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej
z jednostkami samorzdu lokalnego gminnego i powiatowego, lokalnymi
organizacjami turystycznymi, regionalnymi organizacjami i stowarzyszeniami
branowymi w turystyce, oferentami usug turystycznych oraz innymi podmio-
tami majcymi na celu ch podnoszenia do kategorii marek regionalnych pro-
duktw turystycznych.
Sygnalizowany na wstpie program rozwoju turystyki w wojewdztwie
ma rang dokumentu ramowego, nie w peni identyfikujcego rang produktu
turystycznego wojewdztwa i poszczeglnych potencjalnych marek. Niezbdne
jest pogbianie zapisw zawartych w programie oraz wsppraca z jednostkami
samorzdowymi niszego szczebla. Problematyka poruszana w programie bya
przedmiotem dyskusji naukowcw i praktykw zajmujcych si problematyk
turystyki w regionie 8 . Wadze samorzdowe wojewdztwa tylko czciowo
konsultoway tre programu ze rodowiskiem specjalistw turystyki. Z tej
przyczyny naley wskaza na obawy zwizane z praktyczn przydatnoci pro-
8
Seminarium Integracja nauki i praktyki na rzecz rozwoju turystyki w wojewdztwie za-
chodniopomorskim. Forum Turystyki Pomorza Zachodniego, Zachodniopomorska Izba Tury-
styki, Centrum Samorzdu Gospodarczego, Uniwersytet Szczeciski, Zachodniopomorska Szkoa
Biznesu, Politechnika Koszaliska, Szczecin 2003.
jektowanego programu, a ponadto na konieczno jego urealnienia do potrzeb

lokalnego i regionalnego rynku turystycznego.
Za celowe wydaje si wykreowanie na obszarze wojewdztwa zintegro-
wanego systemu promocji i informacji turystycznej o walorach i atrakcjach
turystycznych oraz zagospodarowaniu turystycznym, nawizujcym do wska-
zanych produktw zasugujcych na traktowanie ich w kategoriach marek tury-
stycznych. Powstajce marki powinny by skierowane do grup docelowych
turystw zarwno krajowych, jak i zagranicznych. Ponadto naley zadba
o rodki na ich promocj oraz moliwo prezentacji marek i usug z nimi zwi-
zanych na imprezach targowych w formie wsplnego wspierania inicjatyw sa-
morzdu i oferentw usug. Dziaania grupowe byyby podstaw do wykreowa-
nia konkurencyjnoci turystycznej regionu, a tym samym chociaby niektrych
marek turystycznych.
THE RESEARCHING OF TOURISM BRANDS PRODUCTS

IN THE WESTPOMERANIAN PROVINCE
Summary
The article presents the elementary problems concerning marketing brands

concept. This problems are referred to tourism product by purposing using the brand
category in the tourism. On the base of these contemplations definition of tourism brand
was formed.
The theoretical aspects had been supported by some examples from creating
tourism brands in the Westpomeranian Province. The main actions connected to brands
and indicates their development proposed. The provinces administration are considered
to be responsible for creating of tourism products brand.
Translated by Aleksander Panasiuk

DANIEL SZOSTAK
WEWNTRZNE SYSTEMY REZERWACJI KOMPUTEROWEJ

W ZARZDZANIU PRZEDSIBIORSTWEM HOTELARSKIM
Hotelarstwo jest spoecznie zorganizowan usugow dziaalnoci gospo-

darcz, majc na celu zaspokajanie podstawowych potrzeb bytowych osb
przebywajcych czasowo poza swoim gospodarstwem domowym. Do potrzeb
bytowych mona zaliczy przede wszystkim potrzeb wypoczynku, wyywie-
nia, noclegu, higieny osobistej, opieki nad zdrowiem i mieniem, rekreacji, roz-
rywek kulturalnych, cznoci z otoczeniem itd. 1
Przedsibiorstwo hotelarskie jako podmiot rynku turystycznego jest zali-
czane do kategorii wytwrcw usug turystycznych. Jest to celowo zorganizo-
wany, samodzielny ekonomicznie i wyodrbniony pod wzgldem techniczno-
-usugowym, przestrzennym oraz prawnym zesp ludzi, rodkw materialnych
i finansowych, powoany do prowadzenia okrelonej dziaalnoci gospodarczej
zaspokajajcej potrzeby ludnoci w sferze wiadczenia usug hotelarskich, ktre
s podstaw i celem jego funkcjonowania i pozwalajcych na maksymalizacj
jego korzyci 2 .
Najbardziej uniwersalnymi przedsibiorstwami hotelarskimi s hotele,
mimo e poda miejsc noclegowych w tego typu obiektach stanowi niewielk
1
Zob. A. Kowalczyk: Geografia hotelarstwa. Wydawnictwo Uniwersytetu dzkiego,
d 2001, s. 10.
2
Zob. A. Rapacz: Przedsibiorstwo turystyczne. Podstawy i zasady dziaania. PWN, War-
szawa 1994, s. 19.
150 Daniel Szostak
cz caej poday miejsc noclegowych na rynku turystycznym. Og przedsi-

biorstw i obiektw, zapewniajcych odpatnie noclegi, posiki i napoje poza
wasnym domem, nazywany jest bardzo czsto przemysem hotelarsko-gastro-
nomicznym i stanowi jeden z obszarw oddziaywania polityki turystycznej.
Uniwersalno hotelu odnosi si przede wszystkim do
lokalizacji, wynikajcej z braku ogranicze w zakresie decyzji lokaliza-
cyjnych hoteli,
wszechstronnoci wiadczenia usug,
znaczcego i wzrastajcego udziau w caym potencjale turystycznej
bazy noclegowej,
dominujcej roli w obsudze goci zagranicznych,
wywierania wpywu na standard usug hotelarskich.
Zarzdzanie przedsibiorstwem hotelarskim polega midzy innymi na uzys-
kiwaniu, rozmieszczaniu oraz stosowaniu istotnych zasobw dla wsparcia ce-
lw organizacji (hotelu, motelu, pensjonatu itp.) 3 . W zakresie obsugi ruchu
turystycznego jednym z gwnych celw funkcjonowania przedsibiorstwa
hotelarskiego jest wiadczenie usug hotelarskich aktualnym i potencjalnym
klientom. Ustawa o usugach turystycznych z 29 sierpnia 1997 4 do usug turys-
tycznych zalicza przewodnickie, hotelarskie oraz wszelkie inne usugi wiad-
czone turystom lub odwiedzajcym. Usugi hotelarskie zostay zdefiniowane
jako krtkotrwae, oglnie dostpne wynajmowanie domw, mieszka, pokoi,
miejsc noclegowych, a take miejsc na ustawienie namiotw lub przyczep sa-
mochodowych oraz wiadczenie, w obrbie obiektu, usug z tym zwizanych.
Dziaalno ta powinna mie charakter sprawnie i bez zakce wykonywanych
czynnoci w zakresie zaspokajania potrzeb goci hotelowych. Przekada si to
przede wszystkim na jako i standard obsugi. Jako usug hotelarskich moe
by z jednej strony rozpatrywana z punktu widzenia usugodawcy, jako wypra-
cowany na podstawie dowiadczenia i narzucony z zewntrz standard usug,
czyli zesp cech, jakie powinna mie dana usuga, aby moga w peni zaspoko-
i potrzeby noclegowe i ywieniowe klienta. Z drugiej strony jako usug
w swoisty sposb postrzegaj sami klienci, okrelajc j jako rnic midzy
oczekiwaniami w stosunku do usugi a subiektywn ocen tej, ktr otrzyma.
Klient z reguy analizuje stopie zgodnoci otrzymanej usugi z wasnymi wy-
maganiami, porwnujc j jednoczenie z akceptowan przez siebie cen za
3
Zob. M. Cielicki: O zarzdzaniu sw kilka. Wysza Szkoa Biznesu w Gorzowie Wlkp.,
Gorzw Wlkp. 2001, s. 13.
4
DzU 1997, nr 133, poz. 884 i nr 158, poz. 1043; DzU 1998, nr 113, poz. 714; DzU 1999,
nr 40, poz. 401.
Wewntrzne systemy rezerwacji komputerowej... 151
usug pacon usugodawcy. Im wiksza jest ta rozbieno, tym wiksze jest

niezadowolenie klienta, mogce w konsekwencji prowadzi do rezygnacji
z korzystania z usug danego usugodawcy, a nawet z danego rodzaju usug.
Mimo e usuga hotelarska charakteryzuje si duym udziaem czynnika ludz-
kiego w procesie produkcyjnym, to wanym elementem skadowym obsugi s
zasoby materialne. Efekty dziaalnoci przedsibiorstw hotelarskich maj pos-
ta materialnych produktw (element rzeczowy usugi, np. miejsce noclegowe,
ywno, napoje) poczonych z usugami niematerialnymi (element nie-
rzeczowy usugi), takimi jak obsuga klientw, stworzenie odpowiedniej atmos-
fery i odpowiedniego wizerunku 5 . Jednymi z takich zasobw s wewntrzne
systemy komputerowe, ktrych celem jest m.in. usprawnianie zarzdzania oraz
osignicie zaoonych celw organizacji i maksymalizacja korzyci.
Komputery oraz usugi telekomunikacyjne s ju staymi elementami
funkcjonowania brany hotelarskiej. Oprcz specjalistycznych systemw kom-
puterowych, utworzonych na potrzeby pojedynczych obiektw bd sieci hote-
lowych, duej iloci oprogramowania wymagaj prace biurowe w hotelach (od
aplikacji biurowych po poczenia z systemami rezerwacyjnymi). Do najbar-
dziej znanych technologii informatycznych wykorzystywanych w brany hote-
larskiej nale wyspecjalizowane systemy dla hoteli, zwane systemami zarz-
dzania hotelami (z ang. HMS Hotel Management System). Wewntrzny sys-
tem HMS to system komputerowy pozwalajcy na zarzdzanie noclegowymi
zasobami hotelu, a take usugami dodatkowymi, takimi jak restauracja, parking
itp. Funkcjonowanie systemu wymaga, aby mia on budow moduow, dziki
czemu poszczeglne elementy systemu mona atwo dokupi i wdraa wraz
uruchamianiem lub automatyzacj kolejnych dziaw hotelu. Oprcz rozbudo-
wanych systemw komputerowych dostpne na rynku s rwnie skromniejsze
aplikacje przeznaczone gwnie dla mniejszych, uboszych czy te mniej
wymagajcych obiektw hotelarskich, takich jak pensjonaty, mae hotele, mote-
le. System HMS powinien by dopasowany do systemu organizacji danego
przedsibiorstwa hotelarskiego. Bardzo czsto nowo powstajce hotele dosto-
sowuj swj system organizacyjny do wdraanego systemu komputerowego,
ktry opracowany jest na bazie sprawdzonych wzorcw organizacyjnych. Jed-
nym z elementw systemu HMS jest oprogramowanie standardowe (programy
Word oraz Excel), pozwalajce na automatyzacj podejmowanych dziaa
w procesie zarzdzania hotelem.
5
Zob. T. Knowles: Zarzdzanie hotelarstwem i gastronomi. PWE, Warszawa 2001,
s. 1819.
152 Daniel Szostak
Systemy HMS, okrelane s czsto jako wewntrzne systemy rezerwacji

komputerowej, szczegln rol odgrywaj w procesie zarzdzania rezerwacj
i pracy recepcji. Klient przedsibiorstwa hotelarskiego w pierwszym kontakcie
ma styczno z pracownikami recepcji. Przyjmowanie rezerwacji odbywa si
przez ca dob: telefonicznie, pisemnie, faksem, drog internetow, poprzez
osobist obecno klienta czy te jego przedstawiciela. Kada rezerwacja wie
si z tworzeniem dokumentacji na odpowiednich formularzach rezerwacyjnych,
z uwzgldnieniem uzupenie oraz zmianami w konkretnej rezerwacji. Doku-
menty te segreguje si najczciej chronologicznie. W zasadzie w kadym hote-
lu praca recepcji i czynnoci rezerwacji opiera si na odpowiednich programach
komputerowych (wewntrzne systemy rezerwacji komputerowej), w ustalonym
i przyjtym systemie rezerwacji hotelowej. System taki pozwala nie tylko na
rezerwacj, rejestracj goci, prowadzenie ksiki meldunkowej, ale take na
wystawianie rachunkw, kontrol zasobw hotelu oraz tworzenie raportw i
rozliczanie recepcji 6 .
Wewntrzne systemy rezerwacji komputerowej s produktami informa-
tycznymi wspomagajcymi zarzdzanie i proces sprzeday w przedsibior-
stwach hotelarskich. Obecnie na wiecie takich systemw jest kilkanacie, a ich
zastosowanie zaley od polityki ekonomicznej, wdraanych strategii dystrybu-
cyjnych i wewntrznych metod zarzdzania obiektem hotelowym wprowadza-
nych w pojedynczych hotelach czy te sieciach i acuchach hotelowych. Kady
obiekt hotelowy jest inny, ma swoje specyficzne potrzeby oraz okrelon funk-
cjonalno. Efektem wdroonego w przedsibiorstwie hotelarskim wewntrzne-
go systemu rezerwacji komputerowej powinno by posiadanie przez waciciela
hotelu narzdzia sucego do sprawnej i efektywnej pracy na rynku turystycz-
nym kraju i wiata.
Hotel, oprcz posiadanej bazy noclegowej, jest miejscem, w ktrym
wspdziaaj ze sob na paszczynie elektronicznej rne programy i systemy
usugowe, takie jak
modu gastronomiczny,
modu recepcyjny,
modu rezerwacyjny,
centrale telefoniczne,
patna telewizja,
6
Zob. M. Nowakowski: Obiekt hotelarski jako przedsibiorstwo. Wydawnictwo Grno-
lskiej Wyszej Szkoy Handlowej, Katowice 2000, s. 5455.
system zarzdzania energi,

system zamkw hotelowych itp.
W ramach tego wspdziaania, w wewntrznych systemach rezerwacji kom-
puterowej najwaniejsze miejsce zajmuj moduy recepcji oraz rezerwacji. Recep-
cja jest najwaniejszym elementem zarzdzania hotelem. W niej skupiaj si gw-
ne funkcje systemu zwizane z zarzdzaniem. Systemy wewntrznej rezerwacji
skadaj si rwnie z innych moduw, ktre powizane ze sob uatwiaj i jedno-
czenie usprawniaj zarzdzanie hotelem. Tymi moduami s: rachunki, raporty,
kasa, suba piter, kartoteki stae, dziaania marketingowe, bankietowy i konferen-
cyjny, gastronomia, bezpieczestwo i kontrola, korespondencja, archiwum itp.
Poszczeglne systemy mog si skada z kilku lub kilkunastu moduw, a ich
liczba jest uzaleniona od aktualnych potrzeb danego hotelu.
Do najwaniejszych wewntrznych systemw rezerwacji komputerowej,
wykorzystywanych w przedsibiorstwach hotelarskich, nale 7 : Fidelio, Starli-
ght, ProHott-2000, Chart, Sihot Win, Go, RedHot, Recepcja.
Przy wyborze systemu komputerowego i odpowiednich programw kom-
puterowych, ktre bd stanowi centraln cz zintegrowanego systemu za-
rzdzania obiektem hotelowym, naley si kierowa nastpujcymi zasadami:
przy wyborze systemu komputerowego (wewntrznego systemu rezer-
wacji komputerowej) naley bazowa na specjalistycznych systemach
sprawdzonych w praktycznym wieloletnim dziaaniu w zagranicznych
i krajowych hotelach;
oferowane systemy powinny by przystosowane do obowizujcych
w Polsce przepisw prawa;
systemy komputerowe powinny wspomaga prac recepcji, gastronomii
hotelowej, racjonalizowa gospodark zaopatrzeniowo-magazyno-w
hotelu, a przede wszystkim by pomocne w sprawnym zarzdzaniu ho-
telem; zakres komputeryzacji hotelu powinien uwzgldnia jego poten-
cja obsugowy, standard, charakter, preferowany system kontroli
i zarzdzania oraz ewentualn rozbudow;
system ten powinien by otwarty na wspprac z innymi systemami
wewntrznymi i zewntrznymi;
dostawca, poza sprzeda, parametryzacj oprogramowania, instalacj,
okablowaniem strukturalnym i wdroeniem programw komputero-
7
Zob. Skuteczne prowadzenie obiektu hotelarskiego i gastronomicznego. Red. R. Gaecki.
Wydawnictwo VELAG DASHOFER, Warszawa 2000, s. 255.
154 Daniel Szostak
wych powinien zapewni odpowiednie przeszkolenie pracownikw

funkcyjnych oraz 24-godzinny serwis we wszystkie dni roku z podj-
ciem dziaa w moliwie jak najkrtszym przedziale czasowym;
postp w dziedzinie sprztu i w elektronicznych systemach obsugi oraz
zarzdzania ma tak due tempo rozwoju, e naley uwzgldnia okre-
sowe modyfikacje oraz wymienno niektrych segmentw;
system taki powinien zapewni pene zabezpieczenie danych i cigo
funkcjonowania systemu, m.in. automatyczne odtwarzanie danych po
awarii sprztu lub zaniku zasilania; zestaw urzdze dublujcych powi-
nien by zdolny do przejcia w kadej chwili funkcji wiodcych 8 .
Rysunek 1 zawiera przykadow struktur wewntrznego systemu rezer-
wacji komputerowej (programu komputerowego wspomagajcego prac recep-
cji i administracji hotelowej).
centrala drukarka fiskalna

system sprzeday telefoniczna drukarka A4
kelnerskiej
czytnik kart
magnetycznych
gastronomiczny chipowych
program komputerowy
program magazynowy
wspomagajcy prac recepcji
i administracji hotelowej zamki hotelowe
program
ksigowy
patna telewizja
Building
Building
MS OUTLOOK managment
MS EXCEL
system
GDS
Internetowe systemy Global Distribution
rezerwacyjne (ESS) System
Rys. 1. Struktura wewntrznego systemu rezerwacji komputerowej (programu kompu-

terowego wspomagajcego prac recepcji i administracji hotelowej)
Wykorzystanie wewntrznych systemw rezerwacji komputerowej w 2001

roku w hotelach funkcjonujcych w Polsce, z punktu widzenia usprawnienia
zarzdzania obiektem hotelowym, zostao zaprezentowane w tabeli 1.
8
Zob. Z. Bdek: Hotele. Programowanie, projektowanie, wyposaanie. Palladium s.c.
Architekci Bdek, Manikowski, Pozna 2001, s. 241.
Tabela 1
Analiza wykorzystania wewntrznych systemw rezerwacji komputerowej w 2001 roku

z punktu widzenia usprawnienia zarzdzania hotelem
Wewntrzny
system rezer- Liczba obsugiwanych
Zalety systemu
wacji kompute- hoteli (sieci)
rowej
1 2 3
5 hoteli w Polsce Moe by stosowany w obiektach hotelowych
(4000 hoteli na caym dowolnej wielkoci. System jest przystosowany
wiecie) warszawskie do wsppracy z wieloma programami komuni-
hotele Bristol, Mariott, kacyjnymi i zarzdzania hotelem. Moduy re-
Forum oraz Kasprowy zerwacji i recepcji umoliwiaj pene zintegro-
Fidelio
w Zakopanem i Radis- wanie recepcji hotelowej z potencjaem nocle-
son SAS w Szczecinie gowym i gastronomicznym hotelu. Dodatkow
zalet jest prostota obsugi, moliwo rozbu-
dowy systemu oraz szerokie zastosowanie
w wielu hotelach na caym wiecie.
7 sieci hotelowych w 40 System rezerwacyjny jest wykorzystywany
pastwach, m.in. hotele w wielu hotelach na caym wiecie. Szerokie
Accora, Holiday Inn zastosowanie praktyczne pozwala na cige
unowoczenianie systemu oraz korygowanie
Starlight
ewentualnych bdw. Moduy archiwum oraz
recepcja pozwalaj na pene zarzdzanie zaso-
bami noclegowo-gastronomicznymi hotelu oraz
baz danych o klientach.
10 hoteli w Polsce, W systemie tym zastosowano technologi inter-
m.in. Jan III Sobieski aktywnego ekranu, ktry pozwala na sterowanie
ProHott 2000 w Warszawie aplikacjami za pomoc palcw dotykajcych
ekranu. System wsppracuje z dowolnym urz-
dzeniem zewntrznym podczonym do niego.
250 obiektw hotelowych Chart pracuje w rodowisku Windows, zarwno
w Polsce, m.in. hotele na pojedynczych stanowiskach, jak i w sieci
Nadmorski w Gdyni, lokalnej. Do jego podstawowych funkcji naley:
Pock w Pocku tworzenie cennikw, obsuga rezerwacji i kon-
troli stanu oboenia pokoi, meldowanie i wy-
meldowanie goci, obsuga rozlicze, drukowa-
nie dokumentw finansowych, tworzenie zesta-
Chart 9
wie i statystyk. System ten doskonale wsp-
pracuje z wieloma urzdzeniami zewntrznymi
(np. central telefoniczn). Modu internetowy
automatycznie wybiera z poczty elektronicznej
korespondencj zwizan z rezerwacj. Potwier-
dzenie rezerwacji jest natychmiast przesyane na
adres e-mail nadawcy rezerwacji.
9
Zob. J. Moskaa: Chart dobry i tani. Hotelarz 2002, nr 1, s. 910.
156 Daniel Szostak
cd. tabeli 1
1 2 3
500 hoteli w Europie System jest dostosowany do obsugi hoteli r-
m.in. Heweliusz nej wielkoci. Pozwala na obsug sieci hotelo-
w Gdasku, Vivaldi wych dziki umoliwieniu pynnej wymiany
w Poznaniu informacji midzy poszczeglnymi obiektami
Sihot Win
hotelowymi sieci. System oferuje rwnie mo-
liwo przegldania wolnych miejsc w hotelu
i dokonywanie rezerwacji za porednictwem
Internetu.
8 hoteli w Polsce, m.in. System uatwia zarzdzanie hotelem oraz baz
Go Sportowy w Biaej danych o klientach.
Podlasce
16 hoteli w Polsce, Funkcjonowanie systemu oparte jest na wyko-
m.in. Europejski rzystaniu dowiadczenia wieloletnich pracowni-
RedHot
w Warszawie, Grand kw Orbisu.
w Sopocie
7 hoteli w Polsce, m.in. System uatwia prac w recepcji hotelowej,
Recepcja Gobiewski w Mikoaj- a poprzez ni zarzdzanie hotelem.
kach i Biaym Stoku
rdo: opracowanie wasne na podstawie P. Perz: Technologie komputerowe XXI wie-

ku dla hoteli i gastronomii. Rynek Turystyczny 2000, nr 1112, s. 37.
Tabela 1 pokazuje, e najbardziej zaawansowane wewntrzne systemy re-

zerwacji komputerowej, funkcjonujce w hotelach, to te, ktrych funkcjonowa-
nie opiera si na szerokim zastosowaniu praktycznym. Im wicej hoteli wyko-
rzystuje dany system, tym atwiej mona zauway powstae bdy w jego bu-
dowie oraz dokona potrzebnych modyfikacji. Kady hotel wypracowuje was-
n koncepcj zarzdzania zasobami noclegowo-gastronomicznymi, a wewn-
trzny system komputerowy dostosowuje do wasnych potrzeb. Nowo powstae
hotele bardzo czsto przy wyborze takiego systemu wzoruj si na najwik-
szych hotelach z brany. Bardzo czsto dodatkowymi atutami takich systemw
jest moliwo i jednoczenie atwo wsppracy z urzdzeniami zewntrzny-
mi, zewntrznymi systemami rezerwacji komputerowej czy te moliwo inte-
gracji z narzdziami internetowymi (nie tylko przy podgldzie oferty czy doko-
nywaniu zapyta, ale take w zakresie rezerwacji).
Z prezentacji poszczeglnych najpopularniejszych wewntrznych syste-
mw rezerwacji komputerowej wynika, e pozwalaj one usprawni zarzdza-
nie hotelem. Staj si rwnie uytecznym narzdziem uatwiajcym proces
sprzeday usug noclegowych, gastronomicznych czy te telekomunikacyjnych
wiadczonych przez przedsibiorstwo hotelarskie. Poprzez tego rodzaju syste-

my klient hotelu ma moliwo swobodnego dostpu do m.in. wielu usug tele-
komunikacyjnych, takich jak usugi telefoniczne, faksowe czy te internetowe.
Bardzo czsto wewntrzne systemy rezerwacji komputerowej wsppracuj lub
stanowi istotny element telekomunikacyjnego systemu operatorskiego.
W takim przypadku hotel z porednika staje si dostawc usug telekomunika-
cyjnych. Przykadem moe by funkcjonowanie hotelu Radisson SAS
w Szczecinie jako wewntrzzakadowego operatora telekomunikacyjnego
w obiekcie handlowo-usugowym Pazim, w ktrym mieci si jego siedziba.
W takim przypadku wewntrzne systemy rezerwacji komputerowej poczone
z funkcj operatora telekomunikacyjnego usprawniaj proces korzystania
z usug telekomunikacyjnych z punktu widzenia samego klienta, jak i pozwalaj
przedsibiorstwu hotelarskiemu kreowa dodatkowe przychody z ich wiadcze-
nia. Jak ju wspomniano wczeniej, systemy takie peni nie tylko funkcj re-
zerwacyjn, ale take daj moliwo koordynacji pracy wszystkich sub hote-
lowych, wszystkich systemw bezpieczestwa, a klientowi pozwalaj korzysta
ze wszystkich usug wiadczonych przez hotel na zasadzie wewntrznego kre-
dytowania i dokonywa wgldu do stanu rachunku.
Postpujca globalizacja w gospodarce wiatowej, w tym take w hotelar-
stwie, wymusza na hotelach dostosowywanie wewntrznych systemw rezer-
wacji komputerowej, uatwiajcych rozpoznawanie oraz zaspokajanie zindywi-
dualizowanych potrzeb klientw, z ktrych najwaniejsza jest moliwo inter-
aktywnoci kontaktw i skadania zamwie (dokonywania zakupw). Z prze-
prowadzonej w tabeli 1 analizy wynika, e wszystkie prezentowane w pracy
systemy komputerowego zarzdzania hotelem nios ze sob wiele zalet dla ich
potencjalnych uytkownikw. Dla przedsibiorstw funkcjonujcych na polskim
rynku hotelarskim najatrakcyjniejsze to: Fidelio, Starlight, Sihot Win oraz
RedHot.
Wewntrzne systemy rezerwacyjne hoteli, funkcjonujce z wykorzysta-
niem Internetu, maj charakter systemw elektronicznych sieci handlowych
(ESS). Pozwalaj one na elektroniczn obsug partnerw handlowych (biura
podry oraz klientw indywidualnych) ju istniejcych oraz zdobywa no-
wych. System ESS musi odpowiada pewnym uniwersalnym kryteriom i dlate-
go powinien:
dziaa w trybie on/off line, czyli tam, gdzie s do dyspozycji cza sta-
e z Internetem oraz gdy tych czy nie ma,
158 Daniel Szostak
by zintegrowany z systemami wewntrznymi hotelu (lub innego

obiektu hotelarskiego), a przede wszystkim z oprogramowaniem obsu-
gujcym sprzeda usug,
by dostosowany do dowolnego formatu plikw i wsppracowa
z kadym rodzajem bazy danych,
dysponowa informacjami handlowymi, danymi o partnerach handlo-
wych i klientach,
zapewni odpowiedni poziom bezpieczestwa (integralna cz ESS to
mechanizmy szyfrujce oraz systemy usprawnie),
nie mie duych wymaga systemowych i sprztowych, gdy obsuguje
sie handlow maego lub redniego przedsibiorstwa hotelarskiego,
zapewni elektroniczn (zdaln) obsug recepcji hotelowej (czy te
platformy elektronicznego handlu typu B2B),
zapewni przekaz informacji do wszystkich kanaw sprzeday, wedug
kryteriw przypisanych tym kanaom i ich uytkownikom oraz odczyt
informacji specjalnych, np. o promocjach, nowociach,
eliminowa koszty ofert papierowych,
automatycznie tworzy katalogi ofertowe w formie do wydrukowania
przez odbiorc 10 .
Wiele amerykaskich sieci hotelowych ju wprowadzio, albo jest w trak-
cie instalowania nowych systemw rezerwacji, ktre pozwalaj na powizanie
cen z liczb pokoi w taki sposb, aby w danym okresie osign maksymalny
zysk, a tym samym umoliwiaj efektywn kontrol wykorzystania miejsc noc-
legowych. Systemy te maj charakter sieciowy, tzn. ich funkcjonowanie obej-
muje wszystkie hotele dziaajce w danej sieci hotelowej lub kilka sieci ze sob
wsppracujcych. Najwiksze i najlepsze systemy rezerwacji komputerowej
usug hotelarskich s zainstalowane w sieciach hoteli: Holiday Inn, Best We-
stern, Choice Hotels International, ITT Sheraton, Hilton Hotels, Mariott Corpo-
ration 11 .
Holiday Inn jest wacicielem najwikszej na wiecie komputerowej sieci
rezerwacji miejsc Holidex. Oprcz hoteli marki Holiday Inn, system ten ob-
suguje hotele Residence Inn, Embassy Siutes oraz Hampton Inn.
10
Zob. Z. Zwierzchowski: Jak zbudowa wasn elektroniczn sie handlow. Rzecz-
pospolita 2003, nr 140: Dobra Firma, s. F6.
11
Zob. T. Knowles: Zarzdzanie hotelem i gastronomi. PWE, Warszawa 2001,
s. 116117.
Globalnym systemem rezerwacji w sieci hotelowej Best Western jest Star,

ktry umoliwia poczenie si z dowolnym hotelem sieci i dokonanie rezerwa-
cji na caym wiecie w cigu 30 sekund. System pozwala na prowadzenie ewi-
dencji pokoi w czasie rzeczywistym, tzn. w momencie sprzeday automatycznie
usuwa dany pokj z listy nie zajtych.
Sunburst 2001 jest nowym systemem rezerwacji zainstalowanym w sieci
Choice Hotels, ktry charakteryzuje si atwoci obsugi dla biur podry
(rezerwacja oraz zapytanie o dany hotel).
Compass Computer jako system rezerwacji komputerowej jest wspln
wasnoci sieci hoteli Hilton Hotels oraz sieci biur wynajmu samochodw
Budget, przy czym kada z nich korzysta z odrbnej czci.
Marsha jest systemem rezerwacji komputerowej sieci hoteli Mariott Cor-
poration, ktry jest najbardziej zaawansowany technologicznie, pozwalajcy na
poczenie online z centraln baz danych.
Zastosowanie wewntrznych systemw rezerwacji komputerowej w zarz-
dzaniu przedsibiorstwem hotelarskim jest podyktowane tym, e
wzrasta wiadomo klientw hotelowych co do moliwoci dokony-
wania rezerwacji i zapoznania si z ofert hotelu przy wykorzystaniu
dystrybucyjno-informacyjnych kanaw telekomunikacyjnych,
obecnie najwaniejszymi kanaami rezerwacji usug hotelarskich s:
kana telekomunikacji tradycyjnej (telefoniczny i faksowy) oraz bezpo-
rednia sprzeda w recepcji hotelowej (lada recepcyjna),
dla wielu przedsibiorstw hotelarskich dostp do zaawansowanych
usug telekomunikacyjnych sucych do promocji i sprzeday usug
(wewntrzne i zewntrzne systemy rezerwacji komputerowej) gwaran-
tuje dopiero zaangaowanie finansowe inwestora strategicznego,
wzrasta rola wewntrznych systemw rezerwacji komputerowej, ktre
staj si kompleksowymi systemami zarzdzania budynkiem hotelo-
wym i jego zasobami noclegowo-gastronomicznymi.
Efektem zastosowania tyche systemw w zarzdzaniu przedsibiorstwem
hotelarskim bdzie:
doskonalenie i unowoczenianie systemu organizacyjnego przedsi-
biorstwa hotelarskiego,
denie do automatyzacji procesu rezerwacji usug,
ciga weryfikacja organizacji pod ktem usprawnie przy wykorzysta-
niu technoprzewagi,
160 Daniel Szostak
cige unowoczenianie i modernizacja budynku hotelowego i wiad-

czonych w nim usug,
denie do aktywnego uczestnictwa przez przedsibiorstwa hotelarskie
w budowie spoeczestwa informacyjnego,
budowanie telekomunikacyjnej bazy informacyjnej (teleadresowej)
o klientach przedsibiorstwa hotelarskiego,
zbieranie informacji o dziaaniu konkurencji na rynku hotelarskim,
poprawa zrozumienia zindywidualizowanych potrzeb klienta w zakre-
sie rezerwacji usug hotelarskich,
uniezalenienie si od sezonowoci skadania zamwie na usugi hote-
larskie.
Korzyci dla hotelarstwa wynikajce z wykorzystania systemw rezerwa-
cji komputerowej w sprzeday usug s zrnicowane, w zalenoci od tego,
czy jest to duy hotelarski podmiot rynkowy, czy te jest to may, lokalny hotel,
obsugujcy niewielu klientw (zazwyczaj tych niszowych). Dla wikszych
grup hotelowych systemy rezerwacji komputerowej bd przynosiy wiksze
korzyci, ktre bd wynikay z korzyci skali (due przedsibiorstwo, due
nakady na funkcjonowanie systemu i na uczestnictwo w nim, due korzyci,
mniejszy koszt jednostkowy). Systemy rezerwacji komputerowej pozwalaj
przedsibiorstwu hotelarskiemu na kontrol wasnego rynku docelowego, czyli
rozpoznanie moliwoci nabywczych klienta oraz jego preferencji, a take staj
si narzdziem pozwalajcym osign przewag nad konkurencj.
USING OF INSIDE COMPUTERIZED RESERVATION SYSTEMS

IN HOTEL ENTERPRISE MANAGEMENT
Summary
Computerized reservation systems are information technology products assisting

in management and sale procedures in hotel enterprises. There are a lot of computerized
reservation systems being used in the world hotel business. The use of these systems
depends on economic politics, strategy of product distribution and the inside method of
management in hotel business. There are a lot of different hotel enterprises with an
unique specifications. Computerized reservation systems allow to control hotel market

and recognize the clients needs. These systems are important tools in achieving su-
premacy in the market.
Translated by Daniel Szostak

PIOTR SZCZYPA
MOLIWOCI WYKORZYSTANIA
BUDETU RODKW PIENINYCH
GOSPODARSTWA ROLNEGO W AGROTURYSTYCE
Przeobraenia gospodarcze, polityczne, zarwno te lokalne, jak i globalne,

maj wpyw na zmiany zachodzce w polskich gospodarstwach rolnych. Twar-
de reguy narzucone przez gospodark rynkow, szybki przepyw informacji
i coraz bardziej zoona rzeczywisto wymuszaj na wacicielach indywidual-
nych gospodarstw rolnych poszukiwania nowych rde zarobkowania oraz
wspierania si narzdziami wspomagajcymi procesy decyzyjne.
Zasadnicze wpywy rodkw pieninych z gospodarstwa rolnego s uza-
lenione od rnorodnych czynnikw zewntrznych, na ktre rolnicy nie maj
wpywu. Mona tu wymieni:
konkurencj,
warunki atmosferyczne (susze, lokalne powodzie, gradobicie itp.),
polityk skupu interwencyjnego (zb, wieprzowiny).
Rentowno produkcji (rolinnej, zwierzcej) czsto jest bardzo niska.
Dlatego rolnicy poszukuj dodatkowych rde pozyskiwania rodkw pieni-
nych. Jednym z takich sposobw jest agroturystyka, rozumiana jako forma
wypoczynku odbywajcego si na terenach wiejskich o charakterze rolniczym,
oparta o baz noclegow i aktywnoci rekreacyjne zwizane z gospodarstwem
164 Piotr Szczypa
rolnym lub rwnowanym i jego otoczeniem (przyrodniczym, produkcyjnym

i usugowym) 1 .
Naganiane przez media wypadki autokarw turystycznych, samolotw,
zagroenia wynikajce z chorb zakanych, terroryzmu, powoduj, i ludzie
coraz czciej rezygnuj z wycieczek zagranic. Dodatkowo, propagowanie
czynnego wypoczynku z dala od uczszczanych szlakw turystycznych skania
wiele osb do skorzystania z coraz bogatszej oferty gospodarstw agroturystycz-
nych. Agroturystyk ceni si szczeglnie za moliwo 2 :
wypoczynku w otoczeniu odmiennym od codziennego,
korzystania z ciszy i walorw maego ruchu,
uczestniczenia w codziennym yciu gospodarzy (kontakt ze zwierzta-
mi, pracami rolnymi itp.),
korzystania z ekologicznej ywnoci,
zwiedzania parkw krajobrazowych i rezerwatw przyrody.
Gospodarstwa rolne, tak jak kada jednostka gospodarcza, powinny sku-
tecznie zarzdza swoimi rodkami pieninymi. Jednym z narzdzi, ktre mo-
e wspomaga ten proces jest budet rodkw pieninych. Budet jest kwan-
tytatywnym wyraeniem planu dziaania, majcym na celu zastosowanie i koor-
dynacj planu 3 . Budet rodkw pieninych dla gospodarstwa rolnego bdzie
przedstawia zaoenia wpyww i wydatkw w danym okresie. Jego struktura
bdzie nastpujca:
A. Stan pocztkowy rodkw pieninych.
B. Wpywy rodkw pieninych.
C. Wydatki rodkw pieninych.
D. Stan kocowy rodkw pieninych.
Proces budetowania skada si z kilku etapw, ktre sprzyjaj wiado-
memu ksztatowaniu rnych kategorii ekonomicznych. Jednym z kocowych
etapw budetowania jest kontrola wykonania budetu, ktra umoliwia nadzo-
rowanie przebiegu procesw zachodzcych w jednostce gospodarczej 4 . Zatem
1
M. Drzewiecki: Podstawy agroturystyki. OPO, Bydgoszcz 2001, s. 41.
2
Por. J. Sikora: Organizacja ruchu turystycznego na wsi. WSiP SA, Warszawa 1999,
s. 69.
3
W. Gabrusewicz, A. Kamela-Sowiska, H. Poetschke: Rachunkowo zarzdcza. PWE,
4
Por. K. Winiarska: Metodologia sporzdzania budetu przedsibiorstwa produkcyjnego.
W: Funkcjonowanie controllingu w polskich przedsibiorstwach. Materiay konferencyjne. Uni-
wersytet Szczeciski, Szczecin 2000, s. 157158; A. Buczkowska: Przydatno budetw opera-
Moliwoci wykorzystania budetu... 165
budetowanie nie tylko skupia w sobie funkcje planowania, ale take funkcje
kontrolne. W trakcie kontroli wykonania budetu rodkw pieninych nastpu-
je ustalenie odchyle od zaoonych do realizacji wielkoci, a nastpnie szuka
si ich przyczyn i konstruuje wnioski na nastpne okresy.
Budet rodkw pieninych dla gospodarstwa rolnego, w ktrym reali-
zowana jest agroturystyka, powinien by sporzdzony w rozbiciu na poszcze-
glne miesice:
budet roczny z podziaem na miesice lub
budet proczny z podziaem na miesice lub
budet kwartalny z podziaem na miesice.
Przykadow struktur budetu rodkw pieninych dla gospodarstwa
rolnego ujto w tabeli 1.
Do szczegowej analizy przepyww rodkw pieninych z samej agro-
turystyki naley sporzdzi budet operacyjny rodkw pieninych, obejmuj-
cy swoim zakresem tylko ten obszar dziaalnoci gospodarstwa. Przykadowe
zestawienie pozycji, ktre mogyby zosta ujte w takim budecie, przedsta-
wiono w tabeli 2.
Przedstawione pozycje, zarwno w budecie dla caego gospodarstwa rol-
nego, jak i budetu rodkw pieninych agroturystyka, naley traktowa jako
przykadowe. Wachlarz usug agroturystycznych jest szeroki i kady wa-ciciel
gospodarstwa powinien indywidualnie wyodrbni znaczce pozycje po stronie
wpyww i wydatkw.
W pocztkowym okresie wiele trudnoci moe przysporzy ustalenie wiel-
koci planowanych (zwaszcza tych wpyww i wydatkw, ktre s uzalenione
od liczby potencjalnych goci). Take okrelone ceny mog ulec zmianie w
cigu danego okresu budetowania (przyczynami mog by: pogorszenie wa-
runkw atmosferycznych, wzrost konkurencji itd.). Zatem mog powsta od-
chylenia midzy rzeczywist a zaplanowan iloci rodkw pieninych. Ana-
liza procentowa wykonania, szukanie przyczyn powstania odchyle, formuo-
wanie konstruktywnych wnioskw i korygowanie przyszych zaoe powinny
zwikszy skuteczno prowadzenia gospodarki finansowej w obszarze agrotu-
rystyki danego gospodarstwa rolnego.
cyjno-finansowych w zarzdzaniu. W: Rachunkowo w gospodarce rynkowej. Zeszyty Naukowe

Uniwersytetu Szczeciskiego nr 229. Szczecin 1998, s. 56.
166 Piotr Szczypa
Tabela 1
Budet rodkw pieninych dla gospodarstwa rolnego
Wykonanie
Odchylenie
wykonania
Plan
Wyszczeglnienie
%
A. Stan pocztkowy rodkw pieninych
B. Wpywy rodkw pieninych
1. Ze sprzeday mleka
2. Ze sprzeday zb
3. Ze sprzeday burakw cukrowych
4. Ze sprzeday byda
5. Ze sprzeday trzody chlewnej
6. Ze sprzeday owocw
7. Ze sprzeday warzyw
8. Z agroturystyki
9. Pozostae
C. Wydatki rodkw pieninych
1. Zakup rodkw ochrony rolin
2. Zakup nawozw sztucznych
3. Zakup materiau siewnego
4. Zakup paliwa
5. Energia elektryczna
6. Woda
7. Usugi obce (weterynaryjne, naprawy, bankowe
itp.)
8. Zakup pasz, koncentratw
9. Zakup czci zamiennych i narzdzi
10. Wydatki dotyczce agroturystyki
11. Pozostae
D. Stan kocowy rodkw pieninych (A + B C)

Tabela 2
Budet rodkw pieninych agroturystyka
Wykonanie
Odchylenie
wykonania
Plan
Wyszczeglnienie
%
A. Wpywy rodkw pieninych
1. Noclegi
a) pokoje gocinne
b) domki kempingowe
c) pole namiotowe
2. Wyywienie
a) niadania
b) obiady
c) kolacje
d) obiadokolacje
3. Sprzeda wasnych artykuw spoywczych
a) mleko, ser, maso
b) jaja
c) miso
4. Sprzeda rkodziea ludowego
5. Wypoyczanie sprztu turystycznego
a) rowery
b) kajaki
c) wdki
6. Przewodnictwo
7. Wycieczki konne
B. Wydatki rodkw pieninych
1. Zakup artykuw spoywczych
2. Energia elektryczna
3. Woda
4. Wywz mieci
5. Wywz szamba
6. Zakup rodkw czystoci
7. Reklama
8. Ubezpieczenie
9. Podatki
a) dochodowy
b) od nieruchomoci
10. Usugi obce (naprawy, remonty itp.)
11. Pozostae
168 Piotr Szczypa
Istotne jest, aby proces budetowania nie sta si sztywnym rytuaem, ale
eby stanowi praktyczny instrument wspomagajcy procesy decyzyjne. Syste-
matyczna analiza budetu rodkw pieninych agroturystyka moe przynie
wiele korzyci, midzy innymi:
uwidacznia miejsca (obszary), z ktrych uzyskuje si najwicej/naj-
mniej rodkw pieninych,
uwidacznia miejsca (obszary), na ktre wydatkuje si najwicej/naj-
mniej rodkw pieninych,
sprzyja bardziej wiadomemu, oszczdnemu gospodarowaniu rod-
kami pieninymi,
jest podstaw do pogbionej analizy przyczynowo-skutkowej zaistnia-
ych odchyle midzy uzyskanymi a zaplanowanymi wpywami rod-
kw pieninych,
jest podstaw do pogbionej analizy przyczynowo-skutkowej zaistnia-
ych odchyle midzy uzyskanymi a zaplanowanymi wydatkami rod-
kw pieninych,
stanowi baz porwnawcz danych pozycji wpyww i wydatkw rod-
kw pieninych na przestrzeni miesicy, lat, sezonw (letnich, zimo-
wych),
sprzyja racjonalnemu prowadzeniu gospodarki finansowej,
sygnalizuje zagroenia utraty pynnoci finansowej,
sprzyja poszerzaniu wiedzy i umiejtnoci przedsibiorczych,
uatwia sporzdzenie biznesplanu (niezbdnego do uzyskania kredytu
bankowego),
zwiksza konkurencyjno danego gospodarstwa.
Podsumowujc zastosowanie budetu rodkw pieninych dla obszaru
agroturystyki nie jest procesem skomplikowanym. Wymaga jednak systema-
tycznoci i racjonalnego podejcia. Umiejtno analizowania osignitych
wielkoci, porwnywania na przestrzeni czasu, odczytywania szans i zagroe,
bdzie wspiera procesy decyzyjne. Zatem skuteczne wykorzystanie moliwo-
ci, jakie daje budetowanie, moe si przyczyni do zwikszenia udziau
wpyww z agroturystyki w caoci wpyww rodkw pieninych w gospo-
darstwie rolnym.
POSSIBLE WAYS OF APPLICATION OF FINANCIAL BUDGET

OF AGRICULTURAL HOLDING IN AGRO-TOURISM
Summary
In the article, the problems of rational financial management in individual agricul-

tural holdings, which take advantages of the asset nature from agro-tourism have been
described. The author has also presented and discussed in depths two kinds of budgets:
the financial budget of the agricultural holding and the financial budget of agro-touristic
activity. The advantages that can be achieved due to the application of the above-
mentioned budgets have also been highlighted.
Translated by Hanna Janowska

JOANNA NIADEK
Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu
DYSTRYBUCJA PRODUKTU TURYSTYCZNEGO
W sektorze dbr materialnych istot dystrybucji jest fizyczne przesunicie

produktw z miejsc ich wytwarzania do rk ostatecznych odbiorcw, w sekto-
rze usug turystycznych proces dystrybucji ma odmienny charakter to nabyw-
cy musz przyjecha do miejsc, gdzie oferowany jest produkt turystyczny. Za-
rwno w jednym, jak i w drugim obszarze zasadnicz rol odgrywa waciwe
zaplanowanie strategii dystrybucji, uwzgldniajce zaoone cele oraz sposoby
ich osignicia, dziki zastosowaniu logistycznego zarzdzania. Logistyka
w sferze dystrybucji oznacza zintegrowany proces planowania, organizowania
oraz kontroli strumieni towarw i zwizanych z nimi informacji. W sferze usug
turystycznych oznacza ona bdzie planowanie, organizowanie i kontrol cao-
ci procesu wiadczenia usug, z uwzgldnieniem potrzeb, moliwoci i sposo-
bw ich wykonania w caym acuchu, poczwszy od wytwrcw usug,
a skoczywszy na ostatecznym konsumencie 1 . Zarzdzanie logistyczne dystry-
bucj produktu turystycznego rni si istotnie od zarzdzania dystrybucj to-
warw, ze wzgldu na istot produktu turystycznego oraz wynikajce z niej
cechy. Produkt turystyczny to oferowany na rynku pakiet materialnych i niema-
terialnych skadnikw, umoliwiajcych podjcie podry i spdzenie czasu w
miejscu docelowym. Stanowi on moe dowoln kombinacj usug miejsca
1
Por. Kompendium wiedzy o logistyce. Red. E. Goembska. Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 1999.
172 Joanna niadek
i usug turystycznych 2 . Usugi miejsca su zaspokajaniu rozmaitych potrzeb

(m.in. potrzeb poznawczych, potrzeb wypoczynku, potrzeb przey emocjonal-
nych) z wykorzystaniem wystpujcych na danym obszarze atrakcji i walorw
naturalnych oraz antropogenicznych. Moliwo skorzystania z usug miejsca
stwarzaj usugi turystyczne, np. noclegowe, gastronomiczne, transportowe,
usugi organizacji imprez turystycznych, usugi informacji turystycznej, prze-
wodnickie i inne. Specyficzne cechy produktu turystycznego to m.in. we-
wntrzna rnorodno, koncentracja w czasie i przestrzeni, nietrwao, brak
moliwoci tworzenia zapasw, jednoczesno procesu produkcji i konsumpcji,
konieczno przemieszczania si konsumentw do miejsc powstawania (wyst-
powania) produktu turystycznego.
Podstawowym celem dystrybucji w turystyce jest udostpnienie produktu,
rozumiane jako udostpnienie prawa do korzystania z produktu we waciwym
miejscu, czasie i po moliwie najniszych kosztach. Oznacza ono bdzie stwo-
rzenie konsumentom moliwoci nabycia tego prawa na dogodnych dla nich
warunkach, w odpowiadajcym im miejscu i czasie oraz po akceptowanej przez
nich cenie. Zrealizowanie zaoonych celw dystrybucji wymaga podjcia przez
przedsibiorstwo turystyczne wielu istotnych decyzji i wykonania wielu rozma-
itych czynnoci, zarwno o charakterze organizacyjnym, koordynacyjnym, jak i
finansowym czy prawnym. Do czynnoci tych zaliczy mona midzy innymi:
poszukiwanie ofert i kontaktw handlowych, zbieranie i przekazy-wanie infor-
macji rynkowych, negocjowanie warunkw umw i kontraktw, zakup, trans-
port i magazynowanie towarw (np. w gastronomii), pozyskiwanie poredni-
kw handlowych (agentw), prowadzenie sprzeday i obsuga klienta we wa-
snych punktach sprzeday, organizowanie wsppracy w kanale dystrybucji i
wiele innych.
Udostpnienie konsumentom prawa do skorzystania z produktu odbywa
si za pomoc kanaw dystrybucji systemw stworzonych i wykorzystywa-
nych w celu umoliwienia klientom wygodnego dokonania zakupu tego prawa.
Kana dystrybucji w turystyce moe by rozumiany jako droga produktu tury-
stycznego od jego wytwrcy (wytwrcw) do nabywcy lub te jako zbir
ogniw (instytucji, jednostek, osb), za porednictwem ktrych dokonuje si
przepyw strumieni zwizanych z dziaalnoci rynkow przedsibiorstw tury-
2
L. Mazurkiewicz: Planowanie marketingowe w przedsibiorstwie turystycznym. Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002, s. 19.
Dystrybucja produktu turystycznego 173
stycznych (rysunek 1). Do strumieni tych zaliczy mona: przekazywanie praw

do korzystania z produktu, informacj rynkow i promocj, zamawianie pro-
duktu, finansowanie transakcji, podejmowanie ryzyka, negocjacje itp.
poziom obiekty gastronomia przewonicy pozostae

wytwrcw hotelarskie turystyczni przedsibiorstwa
usug
poziom organizatorzy turystyki

hurtownikw (touroperatorzy)*
porednicy
poziom detalistw
poziom konsumenci turyci

nabywcw
kana bezporedni
kana poredni
Rys. 1. Kanay dystrybucji produktu turystycznego

*
Organizator turystyki moe by w kanale dystrybucji traktowany dwojako jako porednik
w dystrybucji produktu turystycznego (ktrego wytwrc jest hotel, linia lotnicza, restaura-
cja, wypoyczalnia sprztu turystycznego itp.) lub te jako producent, gdy zaoymy, i kreu-
je on nowy, wasny produkt (now jako produktu turystycznego), a bezporedni wytwrcy
usug (hotelarze, przewonicy, itp.) peni w stosunku do niego rol dostawcw surowcw,
pproduktw turystycznych.
rdo: opracowanie wasne zmodyfikowane, na podstawie J. Altkorn: Marketing w turystyce.

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, s. 131.
Cech charakterystyczn dystrybucji produktu turystycznego jest wspom-

niany ju wczeniej brak jego fizycznego przemieszczania. W zwizku z tym,
kluczowego znaczenia nabiera przemieszczanie informacji rynkowej i promocja
produktu. Kolejn, charakterystyczn cech dystrybucji w turystyce jest brak
przekazywania tytuu wasnoci. Biuro podry, funkcjonujce w kanale jako
174 Joanna niadek
porednik, nie kupuje prawa do produktu, lecz tylko poredniczy w dostarcze-

niu tego prawa do rk ostatecznego konsumenta. W turystyce konsumenci maj
moliwo pominicia porednikw i nabycia usug bezporednio u ich wy-
twrcw (w hotelu, u danego przewonika lotniczego itp.), co w wielu innych
branach jest niemoliwe.
W turystyce funkcjonuj bezporednie i porednie kanay dystrybucji. Sys-
tem dystrybucji bezporedniej polega na sprzeday produktu ostatecznym kon-
sumentom przez samego wytwrc. Dystrybucj tego typu stosuj przewonicy,
hotele, restauracje, wypoyczalnie samochodw czy sprztu turystycznego,
sprzedajc klientowi usugi we wasnych pomieszczeniach (recepcji hotelowej,
kasie biletowej przewonika itp.). Przy podejciu do organizatora turys-tyki,
jako do wytwrcy kompleksowego produktu turystycznego, zauway mona,
i rwnie wiele podmiotw z tej grupy stosuje sprzeda bezporedni we wa-
snych salonach firmowych, przez telefon lub ostatnio coraz czciej przez
Internet jako sprzeda on-line. Przedsibiorcy decyduj si na dystrybucj bez-
poredni z uwagi na kilka jej istotnych zalet, ktrymi s m.in.
pena kontrola na wszystkich etapach dziaalnoci,
brak porednikw, dajcy moliwo bezporednich kontaktw z klien-
tami, lepsze poznanie ich wymaga i szybsze reagowanie na ich po-
trzeby, dania i reklamacje,
mniejsze ryzyko bdw i dezinformacji,
brak kopotw zwizanych z poszukiwaniem porednikw i wspprac
z nimi,
wiksza wygoda oraz atwo szkolenia i motywowania wasnego per-
sonelu,
wiksze zaufanie turystw do produktu, wynikajce z zakupu u same-
go producenta,
mniejsze ryzyko obnienia jakoci obsugi klienta,
nisze koszty obsugi klienta,
szybszy przepyw patnoci za zakupiony przez klienta produkt,
moliwo zrealizowania wyszej mary, wynikajca z braku w kalku-
lacji ceny imprezy pozycji prowizja dla porednika.
W sytuacji, gdy przedsibiorca planuje obsug wikszego rynku (kraj, ry-
nek midzynarodowy) lub dystrybucja bezporednia nie jest moliwa albo nie
jest zalecana (brak odpowiednich pomieszcze, maa skala wytwarzania, pro-
dukt o charakterze komplementarnym, itp.), konieczne staje si zastosowanie
systemu dystrybucji poredniej. Uczestnikami kanau poredniego, zaangao-

wanymi w przepyw produktu od wytwrcy do odbiorcy, mog by na rynku
turystycznym rnorodne podmioty. Zalicza si do nich gwnie:
a) organizatorw turystyki (touroperatorw), ktrymi s biura podry
skupujce pojedyncze usugi od ich wytwrcw (hotelarzy, restaurato-
rw, przewonikw itp.), zestawiajce je w pakiety i sprzedajce je
bezporednio turystom lub poprzez porednikw; touroperatorw
okrela si mianem hurtownikw z racji masowoci wytwarzania pa-
kietw turystycznych, jak ju wczeniej wspomniano, touroperator
moe by take traktowany jako wytwrca produktu turystycznego 3 ;
b) porednikw, ktrymi mog by:
agenci turystyczni biura podry sprzedajce pojedyncze usugi
i pakiety turystyczne na rzecz swoich zleceniodawcw; zlecenio-
dawcami mog by systemy hotelowe, przewonicy czy touropera-
torzy,
porednicy turystyczni, ktrymi s biura podry wykonujce na
zlecenie klienta okrelone czynnoci zwizane z zakupem pakietw
turystycznych 4 ,
organizacje i stowarzyszenia turystyczne,
orodki informacji turystycznej,
komputerowe systemy rezerwacyjne (tzw. Global Distribution Sys-
tem lub Computer Reservation System; do najbardziej rozpow-
szechnionych nale: Amadeus, Galileo, Worldspan, Sabre),
linie lotnicze czy towarzystwa eglugowe, ktre czsto prowadz
sprzeda nie tylko wasnego produktu (lotw, rejsw), ale take in-
nych, komplementarnych w stosunku do niego usug (np. bilet na
samolot + nocleg w hotelu, bilet na samolot + usuga rent a car),
organizacje specjalistyczne (naukowe, zwizki zawodowe itp.,
wsppracujce z wytwrcami produktu turystycznego i poredni-
kami, w celu stworzenia swoim czonkom moliwoci uczestnicze-
nia w turystyce);
3
Por. P. Yale: Dziaalno touroperatorska. Wydawnictwo Wiedza i ycie, Warszawa
2001.
4
Trzecia oprcz organizatora turystyki i agenta forma dziaalnoci biur podry
wprowadzona przez ustaw o usugach turystycznych z 29 sierpnia 1997, t.j. DzU 2001, nr 55,
poz. 578.
176 Joanna niadek
c) oraz dodatkowo podmioty wiadczce rnego typu usugi wspo-

magajce dziaania producentw i porednikw, np. banki, firmy
ubezpieczeniowe, agencje reklamowe, poligraficzne.
W zalenoci od liczby ogniw w kanale porednim, w dystrybucji produk-
tu turystycznego mona mie do czynienia z kanaami jednopoziomowymi (z
jednym porednikiem), dwupoziomowymi (z dwoma porednikami), trzy-
poziomowymi (z trzema porednikami).
Korzyci zwizane z prowadzeniem sprzeday z wykorzystaniem kanau
poredniego mona rozpatrywa z punktu widzenia wytwrcy produktu, jak
i z punktu widzenia konsumenta. Dla przedsibiorcy turystycznego kana po-
redni oznacza przede wszystkim:
zwikszenie moliwoci dostpu do nowych rynkw,
korzystanie z dowiadczenia porednika,
brak kosztw zwizanych z utrzymywaniem punktw sprzeday i per-
sonelu.
Konsument czsto preferuje zakup produktu turystycznego u porednika
z uwagi na
korzystn lokalizacj punktu sprzeday (blisko miejsca zamieszkania),
atwy dostp do bogatej informacji turystycznej (porady, katalogi, fol-
dery),
zindywidualizowan obsug (zaprzyjaniona agencja, bliskie kon-
takty, efekt lojalnoci).
W kanale dystrybucji poredniej szczeglne znaczenie maj kontakty
i wsppraca pomidzy poszczeglnymi uczestnikami kanau. Zakres tej wsp-
pracy i jej charakter pozwalaj wyrni kanay konwencjonalne oraz kanay
zintegrowane pionowo. Kanay konwencjonalne, w ktrych nie ma wsppracy i
wspdziaania poszczeglnych ogniw kontaktujcych si ze sob tylko na bazie
transakcji kupna-sprzeday i zainteresowanych tylko efektami wasnej dziaal-
noci, s rzadziej spotykane w brany turystycznej. Komplementarny charakter
usug turystycznych niejako wymusza wspdziaanie pomidzy uczestnikami
kanau. Wsppraca ta moe przybra form instytucjonaln, owocujc po-
wstaniem korporacji/holdingu, kontrolujcego przepyw produktu wzdu a-
cucha wartoci dodanej. Stworzony na tej podstawie kana korporacyjny bdzie
stanowi wasno jednego przedsibiorstwa, wytwarzajcego zarwno usugi
turystyczne (wasne hotele, autokary, samoloty, kadry), jak i dysponujcego
usugami miejsca (wasne plae, wyspy, parki rozrywki) oraz kreujcego kom-
pleksowy produkt turystyczny (pakiet turystyczny).
Wspdziaanie poszczeglnych ogniw kanau moe by nadzorowane
przez podmiot zajmujcy w nim pozycj lidera (kana administrowany); z regu-
y jest nim przedsibiorstwo o najwikszym potencjale, doskonaej pozycji ryn-
kowej i znanej marce. Z reguy rol lidera w kanale dystrybucji peni tour-
operator.
Wsppraca w kanale moe przybra form kontraktu, na mocy ktrego
poszczeglne niezalene przedsibiorstwa (producenci i porednicy) cz si
dla osignicia wsplnych korzyci. Kontrakt menederski, ktrego najbardziej
rozpowszechnionym rodzajem jest umowa agencyjna, precyzuje warunki, na
jakich porednik sprzedaje produkty zleceniodawcy producenta. Konsorcja
zakadane s gwnie w celu prowadzenia wsplnych kampanii promocyjnych,
wydawania materiaw reklamowych (katalogw, folderw, broszur, np. Kon-
sorcjum Polskich Biur Podry), tworzenia wasnych systemw rezerwacyj-
nych. Wsppraca na bazie umowy franchisingowej daje moliwo prowadze-
nia dziaalnoci pod znan mark i skorzystania z marketingu mix franchisingo-
dawcy w zamian za okrelone opaty.
W caym systemie dystrybucji produktu turystycznego kluczow rol pe-
ni firmy touroperatorskie. Podejmowane przez nie podstawowe decyzje logi-
styczne wi si gwnie z
okreleniem liczby, rodzaju i standardu usug niezbdnych do zaspoko-
jenia przewidywanego popytu na produkt turystyczny,
dokonywaniem rezerwacji usug u ich wytwrcw (negocjacje, podpi-
sywanie umw, np. umowy allotmentu 5 usug noclegowych, umowy
czarteru samolotw),
przyjmowaniem rezerwacji od klientw (zapewnienie prawidowego
funkcjonowania systemw rezerwacyjnych, unikanie zjawiska overbo-
okingu),
zlecaniem druku materiaw promocyjnych katalogw, broszur, fol-
derw,
5
Allotment forma umowy rezerwacyjnej np. pomidzy hotelem a touroperatorem, sta-
nowica, i zamawiajcy touroperator otrzymuje do swojej dyspozycji okrelon liczb miejsc
noclegowych, ktrymi moe swobodnie dysponowa a do okrelonego w umowie dnia. W dniu
tym touroperator musi zadeklarowa tzw. zakup zamknity, czyli potwierdzi, ile miejsc zakupi,
a z ilu rezygnuje, przy czym rezygnacja ta nie wie si z adn opat.
178 Joanna niadek
utrzymywaniem zapasw tych materiaw,

dostarczaniem katalogw i ofert porednikom handlowym oraz klien-
tom indywidualnym i instytucjonalnym,
wyborem lokalizacji punktw sprzeday,
poszukiwaniem i wyborem porednikw handlowych,
biec obsug klienta, zwizan z konsumpcj produktu turystyczne-
go zorganizowanie efektywnego ekonomicznie transportu grup turys-
tycznych (np. system back to back 6 ), utrzymanie zaplanowanej jakoci
imprezy, zapewnienie kadr itp.
W ostatnich latach szczeglnego znaczenia w dystrybucji produktu tury-
stycznego nabieraj nowoczesne technologie informatyczne, oparte na elektro-
nicznym przesyaniu informacji poprzez cza komputerowe. Znajduj one za-
stosowanie zarwno w dystrybucji bezporedniej produktu turystycznego, jak
i w systemie dystrybucji poredniej. Coraz wiksza liczba przedsibiorcw pro-
ponuje swoim klientom moliwo dokonania zakupu on-line, prosto ze strony
internetowej firmy. Ten system dystrybucji ma istotne zalety, do ktrych nale
przede wszystkim:
moliwo uzyskania informacji w dowolnym czasie strona interne-
towa firmy funkcjonuje ca dob, przez cay rok,
moliwo dokadnego zapoznania si z ofert opis, zdjcia, anima-
cja, film, sowo mwione,
moliwo uzyskania szczegowych informacji o ofercie oraz infor-
macji turystycznych o miejscu docelowym, o zabytkach, walorach,
wiksza sia wyrazu (obraz + dwik) i dziki niej wiksza skutecz-
no przekazu reklamowego,
moliwo dokonania rezerwacji usugi,
moliwo dokonania zakupu usugi wraz z patnoci (poprzez poda-
nie numeru karty patniczej),
moliwo uzyskania porady, zadawania pyta on-line lub poprzez
poczt elektroniczn,
wiksza atwo dotarcia poprzez t form do segmentu osb modych.
6
Back-to-back (jeden po drugim) kolejno przyjazdw i odjazdw grup zaplanowana
w ten sposb, aby zmaksymalizowa wykorzystanie rodkw transportu i/lub obiektw noclego-
wych, np. wyczarterowany samolot przywozi do miejsca docelowego grup rozpoczynajc
pobyt, a wraca z grup, ktra zakoczya pobyt minimalizuje si w ten sposb liczb tzw.
pustych przewozw.
Szacuje si, i w cigu najbliszych kilku, kilkunastu lat, system sprzeday

poprzez Internet spowoduje radykalne ograniczenie tradycyjnego sposobu
sprzeday.
W zakresie prowadzenia sprzeday w sposb poredni rwnie obserwuje
si coraz powszechniejsze wykorzystanie systemw komputerowych. W ostat-
nich latach szczeglnego znaczenia nabieraj tzw. GDS-y, czyli systemy glo-
balnej dystrybucji, umoliwiajce przepyw informacji, komunikowanie si,
rezerwacj i sprzeda zarwno pojedynczych usug, jak i kompleksowych pro-
duktw turystycznych, z wykorzystaniem nowoczesnych technologii kompute-
rowych. Inicjatorami stworzenia tych systemw byy amerykaskie linie lotni-
cze (American Airlines i United Airlines), ktre poprzez zastosowanie elektro-
nicznej rezerwacji biletw chciay usprawni obsug klienta. Pierwszym sys-
temem rezerwacji komputerowej by na rynku amerykaskim system SABRE,
a nastpnie pojawiy si APOLLO, PARS, SYSTEM ONE, DATAS II i inne.
Europa take wprowadzia wasne systemy komputerowej rezerwacji i dystry-
bucji usug turystycznych pod nazw GALILEO oraz AMADEUS. Konsolida-
cja systemw doprowadzia do powstania wielkich, ponadnarodowych korpora-
cji wyspecjalizowanych w zakresie komputerowej rezerwacji i sprzeday usug
turystycznych. W chwili obecnej, najistotniejsze znaczenie i najwikszy udzia
w rynku ma tzw. wielka czwrka: AMADEUS, GALILEO, WORLDSPAN
i SABRE.
Systemy komputerowej rezerwacji i dystrybucji produktu turystycznego
umoliwiaj:
prezentowanie oferty producentw usug turystycznych (gwnie prze-
wonikw, hoteli, touroperatorw, wypoyczalni samochodw),
dostarczanie informacji o taryfach i obliczanie taryf (szybkie obliczanie
cen biletw lotniczych na dane trasy),
dostarczanie informacji o klientach (obszerne bazy danych zawierajce
listy pasaerw, listy goci hotelowych, nazwiska, adresy, numery kart
patniczych, preferencje), sucych celom marketingowym firmy,
dostarczanie informacji i przyjmowanie zamwie rezerwacji w za-
kresie produktw turystycznych (informacja o krajach, regionach, mia-
stach, hotelach, poczeniach, cenach, walutach, pogodzie, rezerwacje
biletw, rezerwacje miejsc na imprezach turystycznych),
180 Joanna niadek
administrowanie i zarzdzanie dochodami (yield management) mak-

symalizacja zysku poprzez sterowanie cenami usug oparte na doskona-
ych i wiarygodnych prognozach popytu,
techniczna niezawodno i funkcjonalno, na ktr skadaj si:
pewno danych,
globalna dostpno i otwarcie na ofert wszystkich chtnych uyt-
kownikw,
nieograniczony czas pracy systemw (przez ca dob, cay tydzie i
cay rok),
krtki czas odpowiedzi (krtszy ni 3 sekundy),
zdolno do przetworzenia i magazynowania wielkiej iloci danych
oraz zawierania ogromnej liczby transakcji,
kontakt z ogromn liczb usugodawcw,
byskawiczna informacja o wszelkich ofertach i zmianach 7 .
Dziki korzystaniu z GDS-w, wytwrcy i oferenci produktw turystycz-

nych mog atwiej i taniej upowszechni swoj ofert, szybciej reagowa na
zmiany popytu, zwikszy dostp do rynku, zmniejszy koszty dziaalnoci
w zwizku z redukcj lub cakowitym odejciem od tzw. obowizku katalogo-
wego. Odbiorcy kocowemu turycie korzystanie z komputerowych syste-
mw rezerwacyjnych daje moliwo dowolnego zestawiania i ksztatowania
produktu turystycznego poprzez swobodny dobr miejsca noclegw, rodkw
transportu, programu zwiedzania, jak rwnie wyduenia okresu ewentualnej
rezygnacji z usugi 8 . Systemy te maj jednak wci wiele wad, wynikajcych
gwnie z niedoskonaoci zastosowanego sprztu i oprogramowania, z upra-
wianej przez systemy walki konkurencyjnej, ze stosowania przez systemy nieja-
snych zasad kolejnoci prezentacji ofert i pewnych praktyk dyskryminacji fi-
nansowej czy wreszcie z nieustalonej przepisami kwestii odpowiedzialnoci za
pomyki. Niemniej jednak uwaa si, i w przyszoci globalne systemy rezer-
wacji komputerowej oraz zakupy on-line zdominuj tradycyjne metody sprze-
day i spowoduj ich ograniczenie lub nawet zanik (szczeglnie w segmencie
ludzi modych).
7
Por. I. Jdrzejczyk: Nowoczesny biznes turystyczny. Ekostrategie w zarzdzaniu firm.
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
8
Ibidem, s. 124.
TOURISM PRODUCT DISTRIBUTION SYSTEM
Summary
The main aim of the article is to present the specific character of tourist services
distribution system. The character of such system consists in providing consumers the
privilege of using the services in a given place, time and with the lowest costs possible.
The article presents types of distribution channels in tourism and identifies their partici-
pants. The increasing role of the computerized distribution systems of the tourist prod-
uct is also stressed.
Translated by Joanna niadek

ANNA TOKARZ
ZNACZENIE STOWARZYSZE TURYSTYCZNYCH

I ORODKW DORADZTWA ROLNICZEGO
W ROZWIJANIU TURYSTYKI WIEJSKIEJ
Wstp
Pojcie turystyka wiejska wedug M. Drzewieckiego 1 obejmuje rnorod-

ne formy wypoczynku na obszarach wiejskich i jest najszerszym spord zbli-
onych do niego poj, takich jak turystyka farmerska, zielona, ekoturystyka
i agroturystyka.
Do czynnikw sprzyjajcych rozwojowi turystyki wiejskiej w Polsce zali-
czy naley przede wszystkim atrakcyjne rodowisko przyrodnicze i kulturowe,
nisk gsto zaludnienia, zachowan wasno prywatn w rolnictwie, sprzyja-
jc struktur obszarow gospodarstw rolnych oraz niewykorzystane zasoby
mieszkaniowe.
Turystyka wiejska w szerokim tego sowa znaczeniu przeywa od wielu lat
intensywny rozwj. Wpyna w znacznym stopniu na zmiany gospodarcze
i spoeczne na polskiej wsi, ktrych przejawami s: rozbudowa i modernizacja
wiejskiej infrastruktury mieszkalnej i technicznej oraz przemiany spoeczno-
-psychologiczne wrd mieszkacw, polegajce na wikszym otwarciu si na
1
M. Drzewiecki: Podstawy agroturystyki. Oficyna Wydawnicza Orodka Postpu Organi-
zacyjnego, Bydgoszcz 2001, s. 12.
184 Anna Tokarz
wiat i poszerzaniu wiedzy oglnej, dziki czstym kontaktom z przebywaj-

cymi na wsi gomi. Rozwj turystyki na obszarach wiejskich przynosi wy-
mierne korzyci, do ktrych mona zaliczy przede wszystkim:
ograniczenie bezrobocia,
dodatkowe dochody dla kwaterodawcw,
dodatkowe dochody dla wszystkich mieszkacw odwiedzanej miej-
scowoci,
dochd zasilajcy budet gminy,
popraw estetyki miejscowoci,
wzrost standardu ycia lokalnej spoecznoci.
Dziaalno turystyczna na obszarach wiejskich w Polsce podejmowana
jest przez
rolnikw prowadzcych gospodarstwa rolne jako dodatkowa dziaal-
no pozarolnicza, sprowadzajca si do wynajmu pokoi i miejsc na
ustawianie namiotw, sprzeday posikw domowych i wiadczenia
w gospodarstwach rolnych innych usug zwizanych z pobytem tury-
stw,
mieszkacw wsi, gospodarstw domowych na wsi niezwizanych z go-
spodarstwem rolnym, a wiadczcych usugi turystyczne,
inne osoby, mieszkajce poza wsi jest to najczciej dziaalno go-
spodarcza, polegajca na prowadzeniu profesjonalnych obiektw noc-
legowych lub gastronomicznych.
Cech charakterystyczn wikszoci podmiotw zwizanych z turystyk
na wsi s ich niewielkie rozmiary. Maa skala moe sprzyja konkurencyjnej
przewadze (oferuje ona swoim gociom osobisty kontakt, co dla przybyszy
z orodkw miejskich stanowi unikatow ofert sprzeday). Niewielkie rozmia-
ry firmy mog by jednak powanym problemem ze wzgldu na kwestie orga-
nizacyjne i marketingowe.
1. Rola orodkw doradztwa rolniczego w aktywizowaniu wsi
Orodki Doradztwa Rolniczego (ODR-y) peni zasadnicz rol w aktywi-

zowaniu mieszkacw wsi poprzez rozwj turystyki. Od pocztku lat dziewi-
dziesitych na szerok skal prowadz akcj informacyjn z zakresu turystyki
wiejskiej, inicjuj zrzeszanie si, skaniaj media do zainteresowania si prob-
Znaczenie stowarzysze turystycznych... 185
lematyk turystyki wiejskiej, opracowuj programy pomocowe z funduszy za-

granicznych oraz su pomoc w zakresie dystrybucji i promocji oferty turys-
tycznej (opracowywanie i finansowanie katalogw, prezentacja na targach).
W ramach promocji turystycznej, np. podczas targw, odbywaj si degustacje
zdrowej wiejskiej ywnoci, pokazy przetwrstwa ywnoci i pokazy rnego
typu prac rolnych. Ponadto przy udziale Orodkw Doradztwa Rolniczego
organizowane s liczne konkursy i inne imprezy, jak
konkurs na najlepiej dziaajce gospodarstwo agroturystyczne Zielone
Lato, przeprowadzany w dwch etapach: wojewdzkim i oglnopol-
skim; laureaci konkursu wojewdzkiego bior udzia w eliminacjach
krajowych;
festyny i imprezy folklorystyczne;
doroczny konkurs potraw domowych;
inne konkursy o charakterze oglnopolskim, regionalnym czy lokal-
nym, jak konkurs piosenki ludowej, konkurs piosenki biesiadnej czy
regionalnej, konkursy wielkanocne oraz boonarodzeniowe, konkurs
Nasze Kulinarne Dziedzictwo, Pikna Wie, Estetyzacja zagrd
i wsi.
O skutecznoci dziaa ODR-w wiadczy dynamiczny wzrost i rozwj tu-
rystyki wiejskiej (zwaszcza agroturystyki). Liczb istniejcych w Polsce obiek-
tw agroturystycznych przedstawia tabela 1.
Z analizy przeprowadzonej w ujciu regionalnym wynika, e najwicej
kwaterodawcw agroturystycznych dziaa w wojewdztwach: maopol-
skim (875), warmisko-mazurskim (750), podlaskim (561), pomorskim (517)
i podkarpackim (501), najmniej za w opolskim (48), kujawsko-pomorskim (71)
i lskim (136). Podobnie ksztatuj si relacje, jeli chodzi o liczb miejsc noc-
legowych w obiektach agroturystycznych; wyrniajcymi si wojewdztwami
s: maopolskie (9263 miejsc), warmisko-mazurskie (6000), pomorskie (5553)
i podlaskie (5421). Najmniejsz agroturystyczn baz noclegow, wed-ug da-
nych z orodkw doradztwa rolniczego, dysponuj wojewdztwa kujawsko-
pomorskie (531 miejsc) i opolskie (580).
186 Anna Tokarz
Tabela 1
Baza agroturystyczna w Polsce w 2002 roku
Liczba Liczba obiektw Liczba miejsc

Lp. Wojewdztwo
kwaterodawcw noclegowych noclegowych
1. Dolnolskie 340 344 4358
2. Kujawsko-pomorskie 71 72 531
3. Lubelskie 276 276 1836
4. Lubuskie 168 218 1448
5. dzkie 166 176 1379
6. Maopolskie 875 875 9263
7. Mazowieckie 220 704 2166
8. Opolskie 48 83 580
9. Podkarpackie 501 534 4368
10. Podlaskie 561 624 5421
11. Pomorskie 517 540 5553
12. lskie 136 206 2455
13. witokrzyskie 260 260 1542
14. Warmisko-mazurskie 750 1000 6000
15. Wielkopolskie 358 358 3353
16. Zachodniopomorskie 276 276 2963
Razem 5523 6546 53216
rdo: H. Legienis: Baza agroturystyczna w kraju i regionach. Instytut Turystyki,
2. Dziaalno stowarzysze turystycznych
Podstawowym warunkiem rozwoju turystyki wiejskiej jest zaangaowanie

i wsppraca spoecznoci lokalnej. Przejawem wspdziaania usugodawcw
turystyki wiejskiej jest powstawanie stowarzysze turystyki wiejskiej 2 .
L. Strzembicki definiuje stowarzyszenia jako dobrowolne, samorzdne
organizacje skupiajce mieszkacw wsi podejmujcych dziaalno turystycz-
2
W nazwach wasnych stowarzysze wystpuj okrelenia: stowarzyszenia agrotury-
styczne, agroturyzmu, kwaterodawcw, ruchu turystycznego.
n bd zamierzajcych to uczyni w najbliszej przyszoci 3 . Stowarzyszenia

te w szerszym lub wszym zakresie podejmuj nastpujce dziaania:
szkolenia w zakresie przedsibiorczoci,
ustalanie, wprowadzanie i kontrola standardw jakoci kwater agro-
turystycznych,
badanie rynku,
pielgnowanie regionalnych tradycji ludowych,
propagowanie sposobw produkcji zdrowej ywnoci,
doradztwo w zakresie ksztatowania polityki cen,
publikowanie i rozpowszechnianie folderw, katalogw i przewodni-
kw,
gromadzenie i udostpnianie informacji dotyczcych ofert agrotury-
stycznych,
organizowanie pobytw promocyjnych dla dziennikarzy,
wsppraca z jednostkami administracji pastwowej i samorzdowej.
W Polsce obecnie funkcjonuje 121 stowarzysze agroturystycznych
o podobnej strukturze celw i zada. Liczb stowarzysze w ukadzie woje-
wdzkim prezentuje tabela 2.
Najwicej stowarzysze (25) zarejestrowanych jest w wojewdztwie war-
misko-mazurskim, a nastpnie w witokrzyskim (11), wielkopolskim
(11), podlaskim (10) oraz lubelskim, dolnolskim i zachodniopomorskim
(po 9). Najmniej takich stowarzysze istnieje w wojewdztwach opolskim
i lubuskim (po 2) oraz lskim, gdzie dziaaj tylko 3.
Najwikszym zgoszonym stowarzyszeniem agroturystycznym w kraju jest
Stowarzyszenie Agroturystyczne Galicyjskie Gospodarstwa Gocinne Biesz-
czady z siedzib w Lesku, dziaajce na terenie wojewdztwa podkarpackiego
i skupiajce 227 kwaterodawcw oraz dysponujce 2550 miejscami noclego-
wymi, czyli duo wiksz liczb ni jest w niektrych wojewdztwach cznie.
Inne due stowarzyszenia agroturystyczne to Jurajskie Stowarzyszenie Turysty-
ki Wiejskiej z siedzib w Zrbicach, dziaajce w wojewdztwie lskim i sku-
piajce 115 kwaterodawcw. Jeszcze inne stowarzyszenia o znacznym potencja-
le recepcyjnym to:
3
L. Strzembicki: Determinanty rozwoju turystyki wiejskiej w Polsce. W: Determinanty
sukcesu w turystyce wiejskiej. CDiEwR, Krakw 1994, s. 10.
188 Anna Tokarz
Stowarzyszenie Gospodarstw Agroturystycznych Ekorozwj-Mazury

w Kruklankach w wojewdztwie warmisko-mazurskim, skupiajce
45 kwaterodawcw dysponujcych 590 miejscami noclegowymi,
Mazowiecko-Podlaskie Stowarzyszenie Agroturystyczne w Hoowczy-
cach w wojewdztwie mazowieckim, skupiajce 54 kwaterodawcw
dysponujcych 350 miejscami,
Beskidzkie Stowarzyszenie Agroturystyczne Chata z siedzib
w Bielsku-Biaej na terenie wojewdztwa lskiego, zrzeszajce 57
kwaterodawcw i dysponujce 868 miejscami,
Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Sejneszczyzny Ziemia Sejneska
w Sejnach, wojewdztwo podlaskie, skupiajce 43 kwaterodawcw
i dysponujce 519 miejscami,
Lubuskie Stowarzyszenie Agroturystyczne z siedzib w Zielonej G-
rze, zrzeszajce 40 kwaterodawcw, dysponujcymi 408 miejscami 4 .
Tabela 2
Stowarzyszenia agroturystyczne w Polsce w 2002 roku
Lp. Wojewdztwo Liczba

stowarzysze
1. Dolnolskie 9
2. Kujawsko-pomorskie 7
3. Lubelskie 9
4. Lubuskie 2
5. dzkie 6
6. Maopolskie 5
7. Mazowieckie 4
8. Opolskie 2
9. Podkarpackie 4
10. Podlaskie 10
11. Pomorskie 5
12. lskie 3
13. witokrzyskie 11
14. Warmisko-mazurskie 25
15. Wielkopolskie 11
16. Zachodniopomorskie 8
Razem 121
rdo: H. Legienis: op.cit., s. 25.
4
H. Legienis: op.cit., s. 26.
W wielu regionach dziaaj rwnie mae stowarzyszenia, zrzeszajce kil-

kunastu kwaterodawcw z niewielk baz noclegow, np. Stowarzyszenie
Agroturystyczne Ziemi ywkowskiej Bociania Wie w ywkowie w woje-
wdztwie warmisko-mazurskim, Stowarzyszenie Agroturystyczne Agro-
relaks w Ornecie, rwnie w wojewdztwie warmisko-mazurskim, stowarzy-
szenie kwaterodawcw w Gorzkowie w wojewdztwie lubelskim, jak rwnie
Stowarzyszenie Gospodarstw Agroturystycznych Zalew Domaniw w Przy-
tykach w wojewdztwie mazowieckim, posiadajce baz z 32 miejscami nocle-
gowymi.
W celu wzmocnienia pozycji stowarzysze agroturystycznych oraz zwik-
szenia moliwoci pokonywania niektrych barier w rozwoju turystyki na
obszarach wiejskich, w 1996 roku 5 powstaa oglnopolska federacja stowarzy-
sze turystycznych pod nazw Polska Federacja Turystyki Wiejskiej Gospo-
darstwa Gocinne. Wsppracuje ona z organami rzdowymi. Od 1997 roku
jest czonkiem EUROGITES 6 (Europejskiej Federacji Stowarzysze do spraw
Urlopu w Wiejskiej Zagrodzie i Turystyki na Terenie Wiejskim) organizacji
skupiajcej oglnokrajowe europejskie federacje kwaterodawcw wiejskich.
Polska Federacja Turystyki Wiejskiej zrzesza 45 stowarzysze agroturystycz-
nych (tabela 3).
Gwnym zadaniem Polskiej Federacji Turystyki Wiejskiej jest promocja
agroturystyki, szczeglnie na rynkach zagranicznych, wydawanie oglnopol-
skich katalogw agroturystycznych, nawizanie wsppracy z europejskimi
stowarzyszeniami agroturystycznymi 7 . Jednym z zada statutowych PFTW
Gospodarstwa Gocinne jest dbao o wysok jako usug noclegowych
wiadczonych przez kwaterodawcw turystyki wiejskiej w Polsce. W latach
19961997 w ramach programu PHARE-TOURIN II opracowano system kate-
goryzacji wiejskiej bazy noclegowej. System kategoryzacji przyjty przez
PFTW jest dobrowolny.
5
PFTW Gospodarstwa Gocinne zostaa zarejestrowana 24 maja 1996, a jej wadze wy-
brano 17 czerwca 1996.
6
Federacja EUROGITES istnieje od 1990 r.
7
J. Sikora: Instytucjonalne uwarunkowania agroturystyki w Polsce. W: Gospodarka tury-
styczna w XXI wieku. Red. S. Bosiacki. AWF, Pozna 2000, s. 81.
190 Anna Tokarz
Tabela 3
Wykaz stowarzysze zarejestrowanych w PFTW Gospodarstwa Gocinne
Nazwa stowarzyszenia
1. Agro-Kaszuby Powiatu Bytowskiego

2. Biebrzasko-Narwiaskie Towarzystwo Agroturystyczne o
3. Ekorozwj-Mazury Stowarzyszenie Gospodarstw Agroturystycznych
4. Galicyjskie Gospodarstwa Gocinne w Krakowie
5. Galicyjskie Gospodarstwa Gocinne Bieszczady
6. Gdaskie Stowarzyszenie Agroturyzmu
7. Grodziskie Stowarzyszenie Agroturystyczne
8. Koszaliskie Stowarzyszenie Agroturystyczne KOSA
9. Lubelskie Stowarzyszenie Gospodarstw Agroturystycznych
10. Lubuskie Stowarzyszenie Agroturystyki
11. Mazowieckie Stowarzyszenie Turystyki Wiejskiej
12. Mazowiecko-Podlaskie Stowarzyszenie Agroturystyczne
13. Nadbuaskie Stowarzyszenie Agroturystyczne
14. Nowosdeckie Stowarzyszenie Agroturystyki
15. Podkarpackie Stowarzyszenie Agroturystyczne
16. Podkarpackie Stowarzyszenie Agroturystyczne Dolina Strugu
17. Podkarpackie Stowarzyszenie Agroturystyczne Ziemi Ropczycko-Sdziszowskiej
18. Podlaskie Stowarzyszenie Agroturystyczne
19. Powiatowe Centrum Stowarzyszenie Agroturystyki w Hrubieszowie
20. Poznaskie Stowarzyszenie Gospodarstw Agroturystycznych
21. Supskie Stowarzyszenie Agroturystyczne Pomorzanie i Kaszubi
22. Stowarzyszenie Agroturystyczne WisaSan
23. Stowarzyszenie Agroturystyczne Sowiniec
24. Stowarzyszenie Agroturystyczne Sworacy
25. Stowarzyszenie Gospodarstw Agroturystycznych Krajna
26. Stowarzyszenie Gospodarstw Agroturystycznych Powiatu Nowotomyskiego
27. Stowarzyszenie Gospodarstw Gocinnych Pomezania
28. Stowarzyszenie Kwaterodawcw Miasta i Gminy Zwierzyniec
29. Stowarzyszenie Kwaterodawcw w Gorzkowie Cafe Scarpa
30. Stowarzyszenie Mazurska Kraina
31. Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Sejn i Sejneszczyzny Ziemia Sejneska
32. Stowarzyszenie Sympatykw Gminy Mysakowice, Promocji Regionu i Agroturystyki
33. Stowarzyszenie Turystyki i Agroturystyki Ziemi Grskiej w Nowym Sczu
34. Sudeckie Stowarzyszenie Agroturystyczne Masywu nienika
35. Sudeckie Stowarzyszenie Turystyki Wiejskiej Zdroje
36. Sudeckie Towarzystwo Turystyki Wiejskiej
37. Suwalska Izba Rolniczo-Turystyczna
38. Szczeciskie Stowarzyszenie Agroturystyczne

39. ladkowskie Stowarzyszenie Agroturystyki i Turystyki Dolina Sanicy
40. Toruskie Stowarzyszenie Agroturystyki
41. Towarzystwo Rolnictwo i Turystyka
42. Warmisko-Mazurskie Stowarzyszenie Agroturystyczne
43. Wrocawskie Stowarzyszenie Agroturystyczne
44. Zielone Pnocne Mazowsze
45. Ziemia Sejneska Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Sejn i Sejneszczyzny
rdo: Polska. Atlas turystyki wiejskiej 2003. Polska Federacja Turystyki Wiejskiej
Gospodarstwa Gocinne, Warszawa 2003, s. 1.
Podsumowanie
Tworzenie optymalnych warunkw ze strony Orodkw Doradztwa Rolni-

czego i stowarzysze turystycznych do wypoczynku na terenach wiejskich
przyczynia si do zwikszonego uczestnictwa w tej formie turystyki oraz do
wikszych korzyci dla caej spoecznoci gminnej.
Zapewnienie odpowiedniej jakoci produktu oraz pozyskanie nabywcw
turystyki wiejskiej nie jest moliwe bez zaangaowania i wsppracy spoecz-
noci lokalnej. Jednoczc swe wysiki, rolnicy mog wykreowa konkurencyjny
produkt, skutecznie go wypromowa oraz stworzy plan rozwoju regionalnego
turystyki. Ponadto mog wpywa na wadze lokalne w zakresie pozyskiwania
funduszy na popraw infrastruktury turystycznej, np. wyznaczenie i pielgnacj
tras turystycznych, cieek rowerowych i do jazdy konnej.
DIE BEDEUTUNG DIE TOURISTISCHEN GESELLSCHAFTEN

UND AGRARBERATERZENTRUM
IN DER LANDTOURISMUSENTWICKLUNG
Zusammenfassung
Dieser Artkiel zeigt die Bedeutung die touristischen Gesellschaften und Agrar-
beraterzentrum in der Landaktivitt durch die Landtouristik. Die touristische Gesell-
192 Anna Tokarz
schaften und Agrarberaterzentrum spielen die groe Rolle in der Landtourismus-

entwicklung. Unter anderem organisieren sie Schulungen fr Landwirten, helfen in der
Promotion der landwirtschaftlichen Betriebe, helfen in dem Kreditan-tragesausfllen.
bersetzt von Anna Tokarz

ANDRZEJ WARTECKI
Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu
LOGISTYCZNE ASPEKTY
DZIAALNOCI PRZEDSIBIORSTWA PRZEWOZOWEGO
SPECJALIZUJCEGO SI W ORGANIZOWANIU
TURYSTYKI MORSKIEJ
Firma Unity Line specjalizuje si w przewozach promowych, wykorzystu-

jc w tym celu trzy jednostki morskie promy m/f Polonia, m/f Jan niadecki,
m/f Mikoaj Kopernik. Na wymienionych jednostkach, oprcz podstawowej
dziaalnoci zwizanej z przewozami pojazdw samochodowych (osobowych,
ciarowych, autokarw) oraz wagonw kolejowych, firma prowadzi dziaal-
no hotelarsk, gastronomiczn i turystyczn (turystyka zorganizowana i in-
dywidualna). Kluczowe znaczenie w dziedzinie midzynarodowej turystyki
morskiej odgrywa prom pasaersko-kolejowo-samochodowy m/f Polonia 1 .
Zauway naley, e zdaniem ekspertw midzynarodowa turystyka pod
koniec XX wieku staa si najwiksz gazi wiatowej turystyki, przynoszc
blisko 11% wszystkich wiatowych dochodw budetowych, tworzc ok. 6%
1
Prom Polonia zosta zbudowany w 1994 r. przez norwesk stoczni Lngsten Slip & Bat-
byggerii. W jeden rejs moe zabra 1000 osb, samochody osobowe i ciarowe oraz wagony
kolejowe. Jednostka dysponuje 8 kabinami klasy De Luxe, 80 kabinami klasy bussines
(2-osobowe), 66 klasy turystycznej (4-osobowe). Kompleks gastronomiczno-hotelowy oferuje
200 miejsc w restauracjach, 300 w kafeteriach, 240 w barach i dyskotekach. Wszystkie kabiny
wyposaone s w klimatyzacj, podgrzewane podogi w azienkach, czujniki przeciwpoarowe
i zraszacze. Na promie zastosowano system antyprzechyowy (+, ) 2 stopnie. Prom rozwija
prdko 20,5 wza (wze = 1,852 km/h).
194 Andrzej Wartecki
wiatowego produktu brutto. Przewozy turystyczne statkami i promami wyka-

zuj od kilku lat zauwaalny wzrost.
W dalszej perspektywie prognozowany jest zwikszony udzia podry
morskich w caoci ruchu turystycznego na poziomie 810%, gdzie jedn
z najbardziej charakterystycznych cech rozwoju turystycznego w ostatnim cza-
sie jest wzrost wielkoci statkw. Doda trzeba, e due jednostki zapewniaj
luksusowe warunki pobytu i odpowiadaj potrzebom turystw, ktrych celem
jest nie tylko zwiedzanie miast portowych, ale sam statek, soce, woda i roz-
rywka na pokadzie.
egluga promowa na Batyku stanowi powan konkurencj dla typowych
statkw wycieczkowych. Armatorzy linii promowej przecigaj si w przygo-
towaniu coraz bardziej atrakcyjnych pakietw turystycznych. Rozszerzaj wa-
chlarze oferowanych usug, podnoszc ich jako. Wszystkie te dziaania zmie-
rzaj do podwyszenia komfortu podrowania, stawiajc eglug promow
w basenie Morza Batyckiego na silnej pozycji w konfrontacji z innymi przed-
sibiorstwami armatorskimi, dziaajcymi na rynku turystyki morskiej.
Korzystn koniunktur w obszarze turystyki morskiej stara si wykorzys-
ta firma Unity Line, ktra zostaa utworzona w lipcu 1994, w formie spki
akcyjnej 2 .
Pracownicy firmy podzieleni s na pracownikw ldowych i morskich.
Pracownikami ldowymi s: zatrudnieni w centrali firmy, biurze podry, ba-
zach promowych oraz pracujcy w porcie w winoujciu. Pracownicy morscy
to osoby zatrudnione na promach: m/f Polonia, m/f Jan niadecki, m/f Mikoaj
Kopernik. Struktur organizacyjn Unity Line przedstawia rysunek 1.
W zakresie zarzdzania jakoci priorytetem firmy jest zagwarantowanie
maksymalnego bezpieczestwa i komfortu podrnym, jak rwnie zapewnie-
nie pasaerom na pokadzie bogatej oferty rozrywkowej i wypoczynkowej.
Z analizy struktury organizacyjnej wynika, e nie uwzgldniono w niej
elementw struktury logistycznej, co nie oznacza, e w przedsibiorstwie logi-
styka nie wystpuje. Wrcz odwrotnie, podejmowane na rnych poziomach
funkcjonowania przedsibiorstwa dziaania, wskazuj na ich bezporedni zwi-
zek przyczynowo-skutkowy z ide logistyki. Spord widocznych na rysunku 1
2
Udziay w Unity Line maj dwie firmy: egluga Polska SA oraz Euroafrica Linie eglu-
gowe Sp. z o.o. Firma ta za gwny cel swojej dziaalnoci gospodarczej uznaa wykreowanie
nowej jakoci usug promowych, a zwaszcza wysokiego standardu obsugi pasaerw.
Logistyczne aspekty dziaalnoci przedsibiorstwa przewozowego... 195
elementw struktury organizacyjnej (pionw, dziaw), wiele realizuje typowe

zadania z obszaru logistyki.
Zgromadzenie Wsplnikw
Rada Nadzorcza
Zarzd
Pion Finansowo-
Pion Pasaerski Biuro Promowe Pion adunkowy Pion Techniczny
-Ksigowy
Sekcja Pasazersko- Dzia Dzia Dzia

Biuro Podry -Biletowa Eksploatacji Informatyki Rozlicze
Sekcja Dzia Techniczny Dzia

Dzia Sprzeday Rozlicze
Eksploatacji i Ekspl. Floty
Armatora
Biuro Podry Dzia

Ksigowoci
Dzia Kontroli
i Zaopatrzenia
Dzia
Marketingu
rdo: Opracowanie wlasne na podstawie informacji firmy UJ
Rys. 1. Struktura firmy Unity Line

rdo: opracowanie wasne na podstawie informacji firmy UL.
Gwne zadania logistyczne podstawowych pionw firmy Unity Line:

1. Pion Techniczny:
organizowanie i nadzr remontw, atestacji, przegldw, moderni-
zacji urzdze i narzdzi,
nadzr nad urzdzeniami energetycznymi,
nadzr nad sprawami nawigacyjnymi i bhp,
planowanie i nadzr inwestycji,
techniczne zaopatrzenie promu, nadzr nad gospodark i majtkiem
statku.
2. Pion Pasaerski:
przygotowanie oferty zwizanej z przewozami pasaerskimi,
organizacja i obsuga wszelkich imprez na promie,
opracowanie budetu operacyjnego dla promu Polonia,
sprzeda usug turystycznych,
oprawa artystyczna imprez,
pozyskiwanie nowych dostawcw,
analiza ekonomiczna i finansowa,
kontrola dostaw.
3. Pion adunkowy:
czuwa nad waciwym przebiegiem operacji wyadunkowych i za-
adunkowych,
przyjmuje bookingi i opiekuje si partnerami handlowymi.
4. Pion Finansowo-Ksigowy:
ewidencja i inwentaryzacja majtku,
nadzorowanie relacji z kontrahentami,
prowadzenie gospodarki zapasami,
budetowanie kosztw,
rozliczenia walutowe.
Mona zauway, e wysiek logistyczny podejmowany przez piony (dzia-
y) jest znaczcy. Dziay te bowiem ponosz wspodpowiedzialno za realiza-
cj podstawowych zada firmy, by przebiegay one bez zakce, szczeglnie w
zakresie turystyki morskiej, gdzie na czoo wysuwa si oprcz atrakcyjnego
programu problem bezpieczestwa 918 turystw.
Uwzgldniajc potrzeby turystw oraz stan koniunktury na rynku turys-
tycznym, firma oferuje wiele specjalnych programw, takich jak rejsy weeken-
dowe, konferencyjne, zwiedzanie Szwecji i Danii, wycieczki integracyjne, pa-
kiety rodzinne, rejsy w celu zakupw, rejsy okrne midzy Polsk, Dani
i Niemcami, wycieczki do Kopenhagi, wycieczka do Danii, wycieczka Szwe-
cjaNorwegiaDania, oferty hotelowe w Szwecji i Danii, imprezy okoliczno-
ciowe i witeczne, rejs promem Polonia do Ystad oraz przejazd przez najdu-
szy most w Europie Oresundsbron. W tym celu wykorzystywane s promy
m/f Polonia, m/f Jan niadecki, m/f Mikoaj Kopernik. Wymieniona grupa
ofert, propozycji rejsowych, skierowana do osb zamierzajcych popyn do
okrelonego w programie miejsca, implikuje wiele dziaa, ktre odnosz si do
zarzdzania logistycznego, czyli sformuowania strategii, planowania, sterowa-

nia i kontroli.
Tabela 1
Parametry techniczno-eksploatacyjne jednostek morskich Unity Line
Nazwa promu
Lp. Wyszczeglnienie m/f Mikoaj
m/f Polonia m/f Jan niadecki
Kopernik
Euroafrica Linie Euroafrica Linie
1. Armator Polonia Line Ltd. eglugowe eglugowe
Sp. z o.o. Sp. z o.o.
kolejowo-
kolejowo- kolejowo-
2. Typ promu -samochodowo-
-samochodowy -samochodowy
-pasaerski
3. Dugo cakowita 169,90 m 155,10 m 125,60 m
4. Szeroko 28,00 m 21,58 m 17,00 m
5. Zanurzenie 5,90 m 5,10 m 4,50 m
6. Prdko maksymalna 20,2 wza 19,0 wza 15,5 wza
7. Prdko podrna 17,2 wza 17,0 wza 14,5 wza
8. Zaoga 82 31 38
9. Liczba miejsc pasaerskich 918 57 36
10. Kabiny 212 X X
11. ka 618 X X
rdo: informacje z firmy Unity Line.
Zauway trzeba, e specyfika firmy Unity Line powoduje, i zarzdzanie

logistyczne 3 ma nieco inny wymiar ni w tradycyjnej firmie turystycznej,
szczeglnie na jednostkach pywajcych. Funkcje zarzdzania logistycznego
(planowanie, sterowanie i kontrola) nabieraj szczeglnego znaczenia.
Przykadowo, w zakresie wyywienia osb przebywajcych na promie m/f
Polonia (ok. 1000 osb) w cigu dnia trzeba przygotowa oraz wyda ok. 3000
rnych posikw (po 1000 niada, obiadw kolacji). Niewtpliwie oznacza to
drobiazgowe zaplanowanie wszelkich czynnoci, cznie ze zmagazynowaniem
3
S. Abt: Logistyka w teorii i praktyce. AE, Pozna 2001, s. 38: na zarzdzanie logistycz-
ne skada si formuowanie strategii, planowanie, sterowanie i kontrola (odbywajcych si
w sposb efektywny i minimalizujcy globalne koszty) procesw przepywu i magazynowania
surowcw i materiaw, zapasw, produkcji w toku, wyrobw gotowych i odpowiednich infor-
macji od punktu pozyskania do punktu konsumpcji, w celu jak najlepszego dostosowania si do
potrzeb klienta i ich zaspokojenie.
wszystkiego co bdzie niezbdne w czasie rejsu. Takich rwnie wanych zada

jest niemao, a s one realizowane w ramach faz: logistyki zaopatrzenia (uzu-
penianie zapasw materiaw, produktw spoywczych, paliwa, noclegi,
przygotowanie techniczne promu itp.), logistyki produkcji (bezporednia dzia-
alno na rzecz konkretnych produktw turystycznych), dystrybucji, ktra wi-
e si ze sposobem dotarcia do konsumenta.
Mona przyj zaoenie, e w dziaalnoci Unity Line, zwizanej z turys-
tyk morsk (w innych segmentach dziaalnoci take), wystpuje zjawisko
skali, co w praktyce oznacza inspirowanie i wdraanie rozwiza wspomagaj-
cych zarzdzanie, rwnie logistyczne.
W przypadku promu istotne znaczenie odgrywaj systemy wspomagajce
zarzdzanie w sensie oglnym, jak i logistycznym. Systemy wspomagajce
zarzdzanie logistyczne na m/f Polonia przedstawiaj tabela 2 oraz rysunek 2.
Tabela 2
Systemy wspomagajce zarzdzanie logistyczne
Lp. Rodzaj dziaalnoci Nazwa systemu

1. Gospodarka materiaowo-magazynowa AMOS
2. Obsuga pasaerw SEDINA
3. Sterowanie i kontrola KOMAKO ISO MANAGER
4. Finanse CONCORD
5. Zarzdzanie sprzeda towarw na promie ADSAnker
6. Rezerwacja START
rdo: opracowanie wasne na podstawie informacji z firmy Unity Line.
System AMOS przeznaczony jest do obsugi magazynw, umoliwia kon-

trol stanw magazynowych materiaw. Dodatkowo rejestruje informacje
o pracy urzdze, jak i niezbdnych czynnociach pionu technicznego.
System SEDINA peni wiele funkcji, takich jak rezerwacja miejsc, oboe-
nie kabin pasaerskich, stopie oboenia statkw. Ponadto sprzeda i obsuga
stanowisk dla pojazdw samochodowych. Dalszy rozwj tego systemu to inte-
gracja z Centralnym Systemem Rezerwacji.
SEDINA KOMAKO
AMOS COCORD
m/f POLONIA
START ADSAnker
Rys. 2. Systemy komputerowe wspomagajce zarzdzanie logistyczne na promie

m/f Polonia
System KOMAKO ISO MANAGER umoliwia peny nadzr nad doku-

mentami wchodzcymi w skad systemu zarzdzania informacjami i jakoci.
Podstawowe funkcje systemu:
automatyczne rozdzielanie dokumentw,
selekcja dostpu do informacji,
minimalizacja dokumentw w obiegu,
kopiowanie i uaktualnianie dokumentw,
agregacja dokumentw wedug przyjtych priorytetw,
wprowadzanie zapisw o systemie jakoci,
tworzenie dowolnej liczby systemw zarzdzania jakoci,
zabezpieczanie systemu przed nieuprawnionym dostpem do informa-
cji.
Pion adunkowy
Pion Pasaerski
Koncentracja Pion Techniczny

dziaa
logistycznych Pion Finansowo-Ksigowy
Biuro Promowe
SZCZECIN Systemy wspomagajce zarzdzanie
Rys. 3. Elementy acucha logistycznego m/f Polonia

System CONCORD obsuguje wszelkie niezbdne czynnoci zwizane

z obsug finansowo-ksigow (rejestracja operacji gospodarczych, kalkulacja
kosztw, ewidencja rodkw trwaych, analiza finansowa itp.). Ponadto
w strukturze tego programu wystpuje modu pacowo-kadrowy.
ADSAnker to system rejestrujcy sprzeda towarw, jak i ich przepyw.
Dodatkowo umoliwia kalkulacj cen towarw, podsumowanie obrotw, zy-
skw, strat w konkretnym czasie (dzie, tydzie itp.), sporzdzanie raportw
o liczbie pasaerw.
Komputerowy system rezerwacji (START) umoliwia integrowanie funk-
cji rezerwacji w obszarze turystyki z uwzgldnieniem pocze lotniczych, mor-
skich, autokarowych i innych. Wrd zalet tego systemu mona wymieni: nie-
ograniczony czas pracy, dostpno systemu, krtki czas uzyskiwania informa-
cji, szybkie rozpowszechnianie informacji o ofertach turystycznych, wysokie
walory przetwarzania znacznej iloci informacji na potrzeby odbiorcy informa-
cji.
Informacje przekazywane s rwnie za pomoc tradycyjnych sposobw
poczt, pojazdami samochodowymi (minibusy w trakcie przewoenia turys-
tw do promu) oraz za porednictwem e-mail czy te cznoci TPSA oraz ko-

mrkowej.
Toczce si w ramach logistyki firmy procesy mona uj w modelu, ktry
ilustruje rysunek 3.
Podsumowujc przekadajc id zarzdzania logistycznego w odniesieniu
do firmy dziaajcej w sferze turystyki morskiej mona zauway wiele zbie-
noci w takich kwestiach, jak formuowanie strategii, planowanie potrzeb,
optymalizacja przepyww materiaw i towarw, tendencja do najlepszego
dostosowania swojej dziaalnoci do potrzeb klientw, dziaania zmierzajce do
podnoszenia walorw jakociowych oferowanych usug turystycznych, kom-
pleksowo rozwiza w dziedzinie przepywu informacji, powszechno sto-
sowania rozwiza informatycznych wspomagajcych zarzdzanie.
Otwart kwesti jest koncepcja systemu logistycznego, ktry podobnie
jak zarzdzanie logistyczne w firmie Unity Line ma wymiar wirtualny, co
wcale nie oznacza, e realizowane w praktyce dziaania mona uzna, za nie-
sprawne.
LOGISTIC ASPECTS OF ACTIVITIES OF A TRANSPORT COMPANY

SPECIALIZING IN ORGANIZING SEA TRAVEL
Summary
The article deals with logistic activities of the UNITY LINE company in the range
of sea travel. Its goal is to evaluate the current solutions in the field of logistic manage-
ment and to show the complexity of the problems referring, among others, to the or-
ganization of logistics and the effectiveness of the undertaken activities. The author of
the paper shows also some other aspects of practical application of logistics.
Translated by Magorzata wica

ROMUALD ZIKOWSKI
Politechnika Biaostocka
ROZWJ USUG INFORMACYJNYCH W TURYSTYCE

NA PRZYKADZIE WOJEWDZTWA PODLASKIEGO
Wprowadzenie
Obszar wojewdztwa podlaskiego zalicza si do najatrakcyjniejszych tury-

stycznie regionw kraju. Jednak na czstotliwo i dugo pobytw turys-
tycznych znaczny wpyw ma dostpno informacji o walorach turystycznych,
odpowiednia promocja, fachowa i rzetelna obsuga. Jeszcze do niedawna
w wojewdztwie podlaskim wystpowao wiele niedocigni w tym zakresie:
nierwnomierne rozmieszczenie orodkw informacji turystycznej, brak jedno-
litego systemu rezerwacji usug turystycznych, atwo dostpnych dla indywidu-
alnych turystw krajowych i zagranicznych, niedostateczna promocja regionu
(maa liczba przewodnikw, map, folderw, czasopism), nieliczne (wycznie
o zasigu lokalnym) targi turystyczne, brak spjnych regionalnych narzdzi
promocyjnych.
Wzrost zainteresowania informacj turystyczn (pojawiajce si publikacje
naukowe, tworzenie turystycznych baz danych przez wiele podmiotw tury-
stycznych, wiksza dociekliwo turystw w tym zakresie) zosta rwnie za-
uwaony w rodowisku podlaskich decydentw. Potrzeba nadenia za zmia-
nami przyspieszya prace nad poszukiwaniem rozwiza sucych poprawie
systemu informacji turystycznej w wojewdztwie podlaskim. Jednym z najcie-
kawszych obecnie pomysw wydaje si by prba utworzenia zintegrowanego
204 Romuald Zikowski
systemu informacji turystycznej, ktry kompleksowo poczyby informacj,

promocj, dystrybucj i obj wszelkie kanay rynkowe, stajc si stymulatorem
popytu i poday na rynku turystycznym.
1. Polityka turystyczna w wojewdztwie podlaskim
Stymulatorem rozwoju turystyki w kadym regionie jest polityka turys-

tyczna tworzona przez wadze wojewdzkie. To one inicjuj i kreuj procesy,
zmierzajce do efektywnego i racjonalnego wykorzystania walorw turystycz-
nych regionu, ksztatowania jego produktu turystycznego oraz stymulowania
popytu.
Wyrazem korzystnych zmian w zakresie polityki wojewdztwa jest strate-
gia rozwoju wojewdztwa podlaskiego 1 . Staa si ona kluczowym dokumentem
programowym, okrelajcym zasady i kierunki dugofalowej koncepcji rozwoju
regionu. Formuowane w niej cele i priorytety wskazuj dziedziny koncentracji
wysiku rozwojowego i podane tendencje zmian, ktre wspierane i promowa-
ne pozwol uzyska oczekiwany wzrost gospodarczy 2 .
W strategii silnie zaakcentowano rol turystyki w rozwoju caego woje-
wdztwa. Stwierdza si, i sektor turystyczny ma do spenienia wan rol
w aktywizacji gospodarczej wojewdztwa. Przyjmuje si rwnie, e turystyka
moe by traktowana jako jedna z lokomotyw rozwoju i rdo koniunktury dla
innych bran produkcji i usug. Rang przypisywan turystyce wida rwnie
w piciu formuowanych celach strategicznych, ktre mog i powinny przyczy-
ni si do dugotrwaego rozwoju wojewdztwa, a ich realizacja w duej mierze
bdzie determinowa rozwj turystyki:
cel A: wojewdztwo podlaskie obszarem rozwoju nowoczesnej infra-
struktury, otwartym i dostpnym dla otoczenia,
cel B: wojewdztwo podlaskie obszarem rozwoju gospodarczego,
unowoczenienia rolnictwa w dostosowaniu do specyfiki przestrzeni
1
Strategia rozwoju wojewdztwa podlaskiego do roku 2010. Zarzd Wojewdztwa Pod-
laskiego, Biaystok 2000.
2
Zob. B. Poskrobko, R. Zikowski: Miejsce turystyki w strategii rozwoju wojewdztwa
podlaskiego. W: Turystyka na obszarze Zielonych Puc Polski: szanse i zagroenia. Narodowa
Fund. Ochr. rod., Biaystok 2002, s. 7996.
Rozwj usug informacyjnych w turystyce... 205
produkcyjnej, tworzcym sprzyjajce warunki do rozwoju maej i red-

niej przedsibiorczoci,
cel C: wojewdztwo podlaskie obszarem rozwoju regionalnej infra-
struktury spoecznej, stosowanie do potrzeb i aspiracji mieszkacw
z poszanowaniem odrbnoci narodowych, kulturowych i religijnych
oraz wzmacnianie funkcji orodkw miejskich o znaczeniu krajowym
i regionalnym,
cel D: wojewdztwo podlaskie obszarem racjonalnego wykorzystania
walorw rodowiska przyrodniczego oraz wspierania rozwoju turysty-
ki, kultury fizycznej i sportu,
cel E: wojewdztwo podlaskie obszarem wykorzystujcym pooenie
przygraniczne, wielokulturow tradycj oraz unikatowe walory przy-
rodnicze do rozwoju wsppracy midzynarodowej, w tym przy-
i transgranicznej.
Szczegln uwag zwracaj dwa z nich. Pierwszy, mwicy o tym, e wo-
jewdztwo podlaskie moe si sta obszarem racjonalnego wykorzystania walo-
rw rodowiska przyrodniczego oraz wspierania rozwoju turystyki, kultury
fizycznej i sportu. Z tak sformuowanego celu wynika gwny czynnik decydu-
jcy o atrakcyjnoci turystycznej rodowisko przyrodnicze i kulturowe.
Z kolei, czynnikiem decydujcym o dostpnoci tych walorw jest infrastruktu-
ra turystyczna, a w szczeglnoci nowoczesna informacja turystyczna. Drugi,
okrelajcy wojewdztwo podlaskie jako obszar otwarty i dostpny dla otocze-
nia poprzez rozwj nowoczesnej infrastruktury. Wdraanie nowych technologii
informacyjnych stanowi jedno z najwaniejszych, a zarazem najtrudniejszych
wyzwa, jakie stoj przed wadzami wojewdztwa. Jednoczenie ma to ogrom-
ne znaczenie zarwno w kontekcie podnoszenia warunkw i poziomu ycia
spoecznoci lokalnej, jak i tworzenia sprzyjajcych warunkw do rozwoju
przedsibiorczoci turystycznej i przyjmowania turystw. Nowe technologie
w dziedzinie informacji i komunikacji to nie tylko sposb na popraw zarz-
dzania wojewdztwem, ale przede wszystkim narzdzie promocji, dystrybucji
i reklamy. Wrd osb odpowiedzialnych za realizacj polityki turystycznej
w wojewdztwie podlaskim coraz czciej podnosi si kwesti zaspokojenia
potrzeby informacyjnej. Stwierdza si, e dziki wykorzystaniu nowoczesnych
technik informacyjnych uzyska si wysok jako informacji (w szczeglnoci
jej kompletno, wiarygodno, rzetelno, spjno i aktualno), co podniesie
atrakcyjno wojewdztwa, a zarazem zwikszy jego dostpno i przyjazno

dla turystw, zarwno krajowych, jak i zagranicznych.
Stymulowanie rozwoju turystyki w wojewdztwie podlaskim jest zada-
niem trudnym i odpowiedzialnym, a dodatkowo obserwowanym i ocenianym
przez wiele instytucji i podmiotw brany turystycznej. Dlatego warunkiem
koniecznym do realizowania skutecznej polityki turystycznej w regionie jest
wsppraca samorzdu wojewdzkiego z sektorem turystycznym. Przykadem
pozytywnych zachowa w tym obszarze jest dziaalno Departamentu Kultury
Fizycznej Sportu i Turystyki Urzdu Marszakowskiego, ktry z pozytywnym
skutkiem angauje si w wiele dziaa realizowanych przez bran turystyczn i
samorzdy lokalne, niejednokrotnie sam bdc inicjatorem takich przedsi-
wzi. Jednym z takich dziaa jest zapocztkowanie, wraz z Suwalsk Izb
Rolniczo-Turystyczn, prac zwizanych z rozbudow komputerowego systemu
informacji turystycznej.
Zakres zada wykonywanych przez Referat Turystyki w Departamencie
Turystyki Sportu i Rekreacji Urzdu Marszakowskiego Wojewdztwa Podlas-
kiego jest znacznie szerszy i obejmuje:
programowanie kierunkw rozwoju turystyki, wynikajcych ze strategii
wojewdztwa i programw wojewdzkich,
wsppraca z administracj rzdow, samorzdow i organizacjami tu-
rystycznymi, dotyczca wspdziaania na rzecz rozwoju i promocji tu-
rystyki,
realizowanie zada w zakresie upowszechniania i promocji turystyki
przyjazdowej,
organizowanie wizyt studyjnych po regionie,
realizacja promocji turystycznej regionu na targach turystycznych we
wsppracy z samorzdami i bran turystyczn,
opracowywanie planu promocji turystycznej regionu,
organizowanie systemu informacji turystycznej na terenie wojewdz-
twa,
wydawanie materiaw informacyjnych i promocyjnych dotyczcych
turystyki w regionie,
wsppraca z Podlask Regionaln Organizacj Turystyczn.
2. Pocztki tworzenia systemu informacji turystycznej
Tworzc system uatwiajcy gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie

informacji turystycznej, a w efekcie zarzdzanie turystyk, naley uwzgldni
moliwoci wykorzystania go w dziaaniach promocyjnych i reklamowych.
Naley take wzi pod uwag utworzenie nowych kanaw komunikacji po-
midzy samorzdem terytorialnym, bran turystyczn, potencjalnymi inwesto-
rami i uytkownikami (turystami i spoecznoci lokaln). System ma do spe-
nienia kilka istotnych funkcji. Powinien zapewnia 3 :
peny zakres informacji potrzebnych potencjalnym uytkownikom (tu-
rystom, mieszkacom, inwestorom),
atwo wyszukiwania potrzebnych informacji,
moliwo prezentacji informacji w rnych formach (tekst, obraz,
dwik, film),
prawdziwo i aktualno informacji,
atwy dostp do informacji przy wykorzystaniu rnych rodkw cz-
noci (Internet, telefon) i korzystania z bazy usugowej turystyki (hote-
le, urzdy pocztowe),
tworzenie map tematycznych zwizanych z atrakcjami i zagospodaro-
waniem turystycznym,
wykonywanie analiz statystycznych, prognoz zmian natenia ruchu tu-
rystycznego,
prosty i tani rozwj.
Pierwsze dziaania, zmierzajce do wprowadzenia nowoczesnych rozwi-
za w zakresie gromadzenia, przetwarzania i udostpniania informacji turys-
tycznej, sigaj lat 19992000. Wwczas Suwalska Izba Rolniczo-Turystyczna
realizowaa projekt systemu informacji turystycznej na pograniczu polsko-
-litewskim (pnocna cz wojewdztwa podlaskiego). Komputerowy system
informacji turystycznej, jak przyjo si nazywa ten projekt, to dwadziecia
bezobsugowych i czynnych caodobowo punktw informacji turystycznej,
zwanych kioskami informacyjnymi lub kioskami turystycznymi. Kioski te, to
oglnodostpne budki czynne ca dob i niewymagajce dodatkowej obsugi
(korzystaj z nich sami turyci). Na wyposaeniu kiosku jest komputer (z ekra-
3
Zob. K. Michaowski, R. Zikowski: Zarzdzanie turystyk. Wydaw. PB, Biaystok
2002.
nem dotykowym) poczony z baz danych, znajdujc si w lokalnym punkcie

informacyjnym, za pomoc sieci Ethernet. Dodatkowo, w razie zaistnienia ta-
kiej potrzeby, istnieje moliwo samodzielnej konfiguracji kiosku informacyj-
nego bez koniecznoci poczenia go ze stacj robocz punktu informacyjnego.
Podczenie modemu i doprowadzenie linii telefonicznej umoliwioby ww-
czas pobieranie informacji bezporednio z Internetu.
W pocztkowej fazie na terenie wojewdztwa podlaskiego znajdowao si
jedenacie z dwudziestu utworzonych punktw (w tym dwa na przejciach gra-
nicznych z Litw), pozostae dziewi umieszczono po stronie litewskiej. Kio-
ski po stronie polskiej zostay ustawione wzdu tras przejazdowych, dodatko-
wo oznakowano je drogowymi znakami informacyjnymi w postaci litery i.
Zalet usytuowania punktw jest moliwo spokojnego zatrzymania samocho-
du, gdy w pobliu wszystkich kioskw znajduje si wiele miejsc parkingo-
wych. O lokalizacji elektronicznych kioskw informacji turystycznej decydo-
way trzy gwne kryteria 4 :
przebieg drg tranzytowych, co umoliwia atwy dostp do informacji
osobom zmotoryzowanym,
miejsca najczciej odwiedzane przez turystw (centra miast, miejsco-
woci turystyczne),
decyzje samorzdw lokalnych, ktre nadzoruj dziaania punktw
informacji i pokrywaj koszty eksploatacji sprztu.
Komputerowy system informacji turystycznej nie jest rozwizaniem osta-
tecznym, zapewniajcym poprawne zarzdzanie informacj. Jednak wprowa-
dzane w nim metody gromadzenia danych, organizacji pracy, przepywu infor-
macji, wykorzystane technologie i rozwizania techniczne prowadz do porzd-
kowania obszaru informacyjnego na rynku turystycznym wojewdztwa podla-
skiego. Byy to na tyle obiecujce zmiany, e po dwch latach funkcjonowania
wadze wojewdzkie rozpoczy dziaania majce na celu rozbudow tego sys-
temu, zarwno w zakresie funkcjonalnym, jak i przestrzennym. Przy podjciu
tej decyzji naley podkreli znaczcy udzia przedstawicieli brany turystycz-
nej, ktrzy z du determinacj zaangaowali si w rozwizywanie problemw
turystyki w wojewdztwie podlaskim.
4
R. Zikowski: System informacji turystycznej w wojewdztwie podlaskim. W: Informa-
cja i promocja w turystyce: materiay konferencyjne z I Sympozjum Naukowego. Rudka, lipiec
2002, s. 39.
3. Funkcjonowanie informacji turystycznej w opinii pracownikw sektora

turystycznego
W roku 2001 zesp pracownikw Katedry Turystyki i Rekreacji Politech-

niki Biaostockiej pod kierunkiem profesora Bazylego Poskrobko przygotowa
strategi rozwoju turystyki wojewdztwa podlaskiego 5 . Zostaa ona opracowa-
na metod ekspercko-spoeczn, co oznacza, i przy jej tworzeniu rwnorzdn
rol w stosunku do analiz eksperckich (wynikajcych z danych empirycznych
oraz koncepcji autorskich) peniy konsultacje z przedstawicielami spoecznoci
wojewdztwa, zainteresowanymi problemami rozwoju turystyki. W tym celu
powoany zosta spoeczny organ konsultacyjno-doradczy: Konwent Rozwoju
Turystyki Wojewdztwa Podlaskiego, w skad ktrego weszli przedstawiciele:
Urzdu Marszakowskiego, starostw powiatowych, zwizkw i stowarzysze
gminnych, przedsibiorstw turystycznych, stowarzysze agroturystycznych
i innych organizacji turystycznych, a take przedstawiciele administracji obsza-
rw chronionych (dyrektorzy parkw narodowych i krajobrazowych).
W czasie pracy nad tym dokumentem kilkukrotnie zwoywano spotykanie
czonkw konwentu oraz zasigano ich opinii w formie ankiety, na temat prob-
lemw rozwoju turystyki w wojewdztwie podlaskim oraz sposobw ich prze-
zwycienia. W trakcie tych konsultacji najczciej zwracano uwag na potrze-
b poprawy dostpu do informacji, a przede wszystkim poszerzenie bazy infor-
macyjnej oraz tworzenie kanaw przepywu informacji od nadawcy do jego
odbiorcy. Szczegln saboci w opinii pracownikw sektora turystycznego
bya niewielka liczba punktw informacji turystycznej w terenie (rwnie
w okresie sezonu turystycznego), ograniczony czas pracy tych punktw, wski
zakres posiadanych informacji oraz brak koordynacji dziaa midzy nimi. In-
formacja turystyczna w takich punktach z reguy bya niekompletna i odnosia
si wycznie do lokalnych atrakcji. Interesujce jest, e niedocignicia te byy
zauwaane rwnie przez przedstawicieli samorzdw lokalnych, od ktrych
zazwyczaj oczekuje si inicjacji takich dziaa. Wydaje si, e te uwagi mona
traktowa jako deklaracj poprawy tej sytuacji przy wspudziale (najprawdo-
podobniej finansowym) wadz wojewdzkich i przedsibiorstw turystycznych.
5
Strategia rozwoju turystyki... Czonkiem zespou, a zarazem osob odpowiedzialn za
zagadnienia informacji i promocji, by autor niniejszego artykuu.
Bardzo czsto wrd przedstawicieli sektora turystycznego pojawiaa si

propozycja utworzenia Regionalnych Centrw Informacji Turystycznej. Naj-
czciej jako lokalizacj podawano siedziby parkw narodowych i krajobrazo-
wych oraz stolice powiatw. Istot tego rozwizania podkrela fakt, e przy tej
okazji definiowano znaczenie i rol takich orodkw. Pojawiay si sugestie
dotyczce nowoczesnego zaplecza technicznego i technologicznego, przeszko-
lonej kadry, funkcji promocyjnej (opracowywanie i wydawanie wielojzycz-
nych materiaw promocyjnych), utworzenie centrum rezerwacji miejsc nocle-
gowych itp.
Zwracano take uwag na jako prezentowanej informacji. Zastrzeenia
budzia jej kompletno, zgodno z rzeczywistym stanem i aktualno. Poja-
wiay si opinie, e rzetelno informacji udzielanej turystom pozostawia wiele
do yczenia, przyczyniajc si czciej do dezinformacji. Podkrelano niedobr
informacji obcojzycznej.
Najczciej zgaszane uwagi mona przedstawi w nastpujcych grupach:
utworzenie Regionalnych Centrw Informacji Turystycznej,
stworzenie sieci punktw informacji turystycznej,
zwikszenie zakresu prezentowanej informacji (atrakcje turystyczne
w ssiednich miejscowociach, opis obiektw noclegowych, charakte-
rystyka bazy ywieniowej i towarzyszcej, kalendarz imprez turystycz-
nych, kulturalnych i sportowych),
opracowanie i wydanie aktualnych przewodnikw,
stworzenie obszernej bazy danych zawierajcej informacje o zagospo-
darowaniu i atrakcjach turystycznych caego wojewdztwa,
stae aktualizowanie oferty w Internecie,
poprawa oznakowania szlakw turystycznych w terenie, cznie z usta-
wieniem tablic informacyjnych.
Analiza funkcjonowania systemu informacji turystycznej w wojewdztwie
podlaskim wykonana przez pracownikw Katedry Turystyki i Rekreacji Poli-
techniki Biaostockiej, poparta konsultacjami z przedstawicielami brany turys-
tycznej, pozwolia na sformuowanie celw szczegowych w zakresie rozwoju
systemu informacji turystycznej:
Cel 1: gromadzenie, analizowanie i upowszechnianie informacji na te-
mat walorw i zagospodarowania turystycznego wojewdztwa podla-
skiego,
Cel. 2: zwikszenie dostpnoci informacji turystycznej,
Cel 3: zapewnienie wysokiej jakoci informacji, czyli jej kompletnoci,

wiarygodnoci, rzetelnoci, spjnoci i aktualnoci,
Cel 4: zapewnienie sprawnego systemu informacji dla podmiotw gos-
podarczych dziaajcych w turystyce (touroperatorw, biur podry,
potencjalnych inwestorw) na temat moliwoci prowadzenia dziaal-
noci turystycznej 6 .
W tabeli 1 przedstawiono wykaz zada, ktre maj si przyczyni do osig-
nicia wymienionych celw. Zwraca uwag fakt, e do poszczeglnych zada
nie wyznaczono podmiotw lub instytucji odpowiedzialnych za ich realizacj.
Nie wskazano take miejsc (miejscowoci, regionw), w ktrych maj by loka-
lizowane poszczeglne inwestycje, np. punkty informacji turystycznej. Rozwi-
zanie takie sprzyja rozwijaniu inicjatyw lokalnych, gdy wykazujc zgodno
ze strategi wojewdzk mona ubiega si o dofinansowanie zada realizowa-
nych na poziomie gmin i powiatw.
Tabela 1
Wykaz zada do realizacji w obszarze dziaa

zwizanych z popraw informacji turystycznej w wojewdztwie podlaskim
Lp. Zadanie
1 2
Opracowanie programu funkcjonowania nowoczesnego regionalnego systemu informacji
1.
i promocji turystycznej i jego wczenie w system krajowy i midzynarodowy.
Stworzenie sieci punktw informacji turystycznej przez samorzdy terytorialne, lokalne
2. organizacje turystyczne, parki narodowe i krajobrazowe, samorzd brany turystycznej
oraz na bazie istniejcych punktw (okrelenie lokalizacji, profilu i zasigu dziaania).
Powizanie utworzonych punktw it w sie z Centrami Obsugi Ruchu Turystycznego,
3. wyposaenie lokalnych punktw informacji turystycznej w sprzt techniczny (komputery,
telefony) i materiay reklamowe.
Tworzenie, a nastpnie bieca aktualizacja kompleksowych baz danych o walorach
i zagospodarowaniu turystycznym wojewdztwa, powiatw, gmin i poszczeglnych
4.
miejscowoci turystycznych, upowszechnianych poprzez rne rodki przekazu, np.
Internet.
Opracowanie i popularyzacja katalogw ofert preferowanych inwestycji turystycznych
5. w wojewdztwie, ktre mog otrzyma wsparcie samorzdw lokalnych, administracji
centralnej lub otrzyma rodki pomocowe z innych rde (ze wskazaniem tych rde).
Stworzenie turystycznego portalu internetowego, prezentujcego kompleksow informa-
6.
cj turystyczn o wojewdztwie podlaskim.
6
Ibidem.
cd. tabeli 1
1 2
Opracowanie i wydawanie wielojzycznych informatorw i przewodnikw turystycz-
7.
nych.
Rozszerzenie komputerowego systemu informacji turystycznej na obszar caego woje-
8. wdztwa i tereny przygraniczne, ze szczeglnym uwzgldnieniem lokalizacji (stacje
benzynowe, dworce kolejowe i autobusowe, obszary o duej recepcji turystycznej).
Opracowanie programu wsppracy punktw it z przedsibiorstwami brany turystycz-
9.
nej.
Opracowanie aktualnych map turystycznych, zawierajcych informacje na temat szlakw
10. turystycznych, zabytkw kultury, obiektw przyrodniczych, lokalizacji bazy turystycz-
nej; forma i skala mapy powinna umoliwia samodzielne zwiedzanie wojewdztwa.
Stworzenie bd rozszerzenie wizualnej informacji turystycznej przy dworcach, drogach,
orodkach wypoczynkowych, obiektach turystyczno-rekreacyjnych; umieszczanie tablic
11.
informacyjnych w kadej gminie (na granicach gminy) z przebiegiem szlakw turystycz-
nych, miejsc atrakcyjnych turystycznie, kwater agroturystycznych i innych informacji.
12. Stworzenie systemu monitorowania i diagnozowania ruchu turystycznego.
13. Zwikszanie zakresu informacji statystycznych o turystyce i rekreacji.
rdo: Strategia rozwoju turystyki...
Bardzo wane, e przy takiej rnorodnoci zada podejmowane s prby

ich realizacji. Tempo prac nad wieloma z nich moe budzi zastrzeenie, jednak
istot stanowi konsekwencja w ich wdraaniu. Dotychczas najszerzej zajto si
zadaniami zwizanymi z
rozszerzeniem komputerowego systemu informacji turystycznej,
tworzeniem nowych punktw informacji turystycznej,
zwikszeniem zakresu informacji gromadzonej w bazie danych,
prezentacj informacji turystycznej w Internecie.
4. Zintegrowany system informacji turystycznej kierunki rozwoju
Jednym z najwaniejszych dziaa, wyznaczajcych kierunek rozwoju tu-

rystyki w wojewdztwie podlaskim, jest obecnie rozwj systemu informacji.
Najwaniejszym celem, stojcym przed wszystkimi podmiotami brany turys-
tycznej wojewdztwa podlaskiego, jest utworzenie jednolitego systemu zbiera-
nia i udostpniania informacji turystycznej. Std wskazane jest poczenie wie-
dzy naukowcw z praktyk przedsibiorcw turystycznych (take instytucji,
takich jak PTTK, PTSM) oraz moliwociami organizacyjno-technicznymi

wadz samorzdowych i wojewdzkich.
Jeden z najwaniejszych celw, przyjtych w strategii rozwoju turystyki
wojewdztwa podlaskiego, zakada stworzenie zintegrowanego systemu infor-
macji turystycznej. Przyjmuje si, e dziki jego istnieniu:
okoo 60% turystw, przejedajcych tranzytem przez wojewdztwo
podlaskie, zatrzyma si w regionie przynajmniej na kilkanacie godzin,
okoo 30% turystw krajowych i okoo 70% turystw zagranicznych
pozostanie przynajmniej na jedn dob,
zwikszy si o okoo 15% stopie wykorzystania bazy noclegowej
w chwili istnienia powszechnie dostpnego zintegrowanego systemu in-
formacji turystycznej,
nastpi zacienienie wsppracy brany turystycznej oraz poprawa
standardu obsugi turystw 7 .
Przygotowywany projekt zakada, e bdzie on tworzony przez kilka uzu-
peniajcych si elementw 8 , ktre w postaci skondensowanej mona zdefinio-
wa jako:
poprawa informacji,
poprawa obsugi,
promocja.
Najwaniejszy z nich to komputerowy system informacji turystycznej, do
ktrego wczono 14 kolejnych miejscowoci, tym razem ze rodkowej i poud-
niowej czci wojewdztwa podlaskiego. Zaletami tego rozwizania s:
wykorzystanie nowoczesnych rozwiza technicznych i technologicz-
nych,
utworzenie i rozszerzanie zakresu tematycznego turystycznej bazy da-
nych,
dostp do danych za porednictwem Internetu,
dostp do danych w terenie (kioski turystyczne),
moliwo przegldania danych w jednym z czterech jzykw.
7
Dane niepublikowane, uzyskane w Urzdzie Marszakowskim Wojewdztwa Podlaskie-
go.
8
Zob. I. Bielawska, H. Kiryluk, K. Michaowski, G. Rkowski, R. Zikowski: Turystyka
w wojewdztwie podlaskim. Politechnika Biaostocka, Biaystok 2001; Strategia rozwoju turysty-
ki...
Istotn cech tego rozwizania jest moliwo gromadzenia duej iloci in-
formacji, czytelny sposb jej prezentacji, krtki czas dostpu, prawdziwo
i aktualno. Zakres i szczegowo danych moe by na bieco modyfiko-
wana i dostosowywana do potrzeb turystw, mieszkacw i inwestorw. Ilo,
jako i dostpno zgromadzonej informacji bdzie wpywa na funkcjonowa-
nie pozostaych elementw systemu, dlatego wane jest jego wyposaenie
w nowoczesny sprzt i kadr z odpowiednim przygotowaniem turystycznym
i informatycznym.
Innym wanym elementem zintegrowanego systemu informacji turystycz-
nej s Centra Obsugi Ruchu Turystycznego (CORT). Bd one spenia klu-
czow rol w tworzonym systemie, gdy
bd to miejsca rozrzdu ruchu turystycznego w wojewdztwie,
bd tam tworzone powizania z innymi kluczowymi instytucjami
brany turystycznej i paraturystycznej,
zgrupowany bdzie tam cay potencja informacyjny, a take osobowy
i techniczny nadzorujcy prawidowe funkcjonowanie systemu.
Planuje si utworzenie kilku orodkw o rnej specyfice dziaania.
W pierwszej kolejnoci powinny powsta w Biaymstoku (specjalizacja turys-
tyka kulturowo-etniczna), Hajnwce i Biaowiey (specjalizacja turystyka
przyrodnicza i etniczna), Augustowie (specjalizacja turystyka wodna, aktyw-
na), Suwakach (specjalizacja turystyka aktywna, przyrodnicza, etniczna).
Profil dziaalnoci CORT-w powinien obejmowa m.in.
przygotowanie strategii marketingowej markowych produktw turys-
tycznych wojewdztwa,
prowadzenie promocji turystycznej wojewdztwa,
prowadzenie dziaalnoci doradczej i szkoleniowej w zakresie turysty-
ki,
wspieranie modernizacji i rozwoju infrastruktury turystycznej w gw-
nych obszarach turystycznych,
sprzeda imprez i produktw turystycznych, biletw wstpu (np. do
parkw narodowych, muzew i innych obiektw),
prowadzenie dziaalnoci przewodnickiej, obsug grup specjalistycz-
nych, organizowanie dodatkowych atrakcji dla turystw,
rezerwacj miejsc noclegowych.
Projekt rozwoju zintegrowanego systemu informacji turystycznej zakada
rwnie nawizanie cisej wsppracy z mediami o zasigu regionalnym.
Szczeglnie due perspektywy stwarza prasa i telewizja. Wczenie do systemu

informacji turystycznej rozpowszechnionych ju kanaw dystrybucyjnych
stwarza szerokie moliwoci do upowszechniania zgromadzonych danych.
W pierwszej kolejnoci naley wykorzysta telewizj regionaln, ktrej pro-
gramy pojawiaj si na antenie oglnopolskiej. Obecnie liczba przekazywanych
informacji o profilu turystycznym jest niewielka, a sprawa programw tema-
tycznych powiconych promocji turystyki w regionie pomijana. Take
prasa regionalna stwarza wiele moliwoci promocji regionu. Przede wszystkim
utworzenie regionalnego pisma powiconego sprawom turystycznym dostar-
czaoby aktualnych informacji na temat imprez turystycznych organizowanych
w caym wojewdztwie, promowao miejscowoci turystyczne, podnosio wia-
domo turystyczn mieszkacw regionu, kreowao produkty turystyczne wo-
jewdztwa i poprawiao jego wizerunek jako regionu turystycznego.
Podsumowanie
Obszerno informacji wykorzystywanych w turystyce, rnorodno form

jej prezentacji oraz szeroki zakres dziaalnoci turystycznej wymagaj nowego
podejcia do problemu informacji turystycznej. Stworzenie zintegrowanego
systemu takiej informacji uatwi integracj rnorodnych czynnikw wpywaj-
cych na rozwj turystyki. Korzyci wynikajce z takiego podejcia pojawi si
po stronie wszystkich zainteresowanych rozwojem turystyki,
tj. administracji pastwowej, samorzdw lokalnych, brany turystycznej, jed-
nostek zwizanych porednio z turystyk, ludnoci miejscowej i przyszych
inwestorw.
Wadze wojewdzkie oczekuj, e sprawna sie informacyjna przyniesie
znaczne korzyci. Przede wszystkim licz na popraw konkurencyjnoci regio-
nu, co przeoy si na zwikszenie liczby turystw przyjedajcych do woje-
wdztwa podlaskiego. Uwaaj take, e dziki atwemu dostpowi do infor-
macji poprawi si poczucie bezpieczestwa osb wypoczywajcych na tym
terenie. Sprawne funkcjonowanie zintegrowanego systemu informacji turys-
tycznej powinno ponadto przyczyni si do
wzrostu dochodw mieszkacw i przedsibiorstw w zwizku z lep-
szym wykorzystaniem bazy noclegowej oraz zwikszonym popytem na
inne usugi,
wzrostu dochodu samorzdw lokalnych w postaci podatkw z rozwi-

jajcej si w regionie przedsibiorczoci,
popraw infrastruktury turystycznej oraz popraw estetyki wsi i miaste-
czek.
Zintegrowany system informacji turystycznej moe si sta zyskown in-
westycj, o ile jego tworzenia nie pozostawi si przypadkowi. Skala uzyskiwa-
nych korzyci bdzie wprost proporcjonalna do liczby zaangaowanych w rea-
lizacj projektu podmiotw turystycznych. Im wicej podmiotw zostanie za-
chconych do uczestniczenia w tym projekcie i nabierze przekonania, e to
rozwizanie przyczyni si do poprawy sytuacji w brany turystycznej, tym
szybciej i w wikszej skali efekty te mog si urzeczywistnia.
DEVELOPMENT OF TOURIST INFORMATION SERVICE

ON THE BASIS OF PODLASKIE PROVINCE
Summary
Progress in the range of modern information technologies brings about moder-

nizing already existing and creating new methods and tools in tourist information scope.
The integrated tourist information system can be given as an example for that, and is
being implemented in Podlaskie province.
The aim of the article was to present that growing interest of information in tourist
trade is followed by specific actions. There was presented a positive attitiude of local
authorities to information system development, as well as reaction of tourist trade repre-
sentatives. There was also presented a direction of the integrated tourist information
system further development.
Translated by Romuald Zikowski

Ekonomicznych Problemach Turystyki ZN - 383

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ekonomicznych Problemach Turystyki ZN - 383

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Rada Wydawnicza

Stanisaw Czepita, Maria Czerepaniak-Walczak, Inga Iwasiw

Copyright by Uniwersytet Szczeciski, Szczecin 2005

WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECISKIEGO

KATARZYNA BEDNAREK Sposoby aktywizacji wsi poprzez agro-

ANDRZEJ WARTECKI Logistyczne aspekty dziaalnoci przedsi-

Zeszyty Naukowe z serii Ekonomiczne Problemy Turystyki prezentuj

SPOSOBY AKTYWIZACJI WSI POPRZEZ AGROTURYSTYK

W obecnej sytuacji spoeczno-ekonomicznej naszego kraju, kiedy gmin nie

nia dziaalnoci agroturystycznej w swojej wsi, gospodarstwie, gminie, ukie-

ponowania swojej kultury, tradycji i umiejtnoci, a take okazja otwarcia si

W trakcie podejmowania turystw wane jest dokadne przemylenie zor-

Stan obecny i przyszo agroturystyki w kraju zale nie tylko od samych

zainteresowanie rozwojem agroturystyki ze strony samorzdw terytorialnych

atmosfer wsi, to oglna dostpno folderw i przewodnikw zawierajcych

eczno-gospodarczej gminy. Opracowany program strategii agroturystyki

emitowanie obligacji gminnych, midzygminnych na cele rozwoju tu-

THE MEANS OF STIMULATIONS OF AGRITOURISM

Translated by Katarzyna Bednarek

REGIONALNA POLITYKA TURYSTYCZNA

Polityka turystyczna jest to dziaalno polegajca na okrelaniu celw

ne, ekonomiczne i infrastrukturalne nawizywania i intensyfikacji kontaktw

1. Polityka turystyczna Libereckiego Kraju

Polityka gospodarcza kreowana na szczeblu krajowym Czech determinuje

rozwj nowych form ruchu turystycznego (np. turystyka kongresowa,

wspieranie gromadzenia i przekazywania informacji turystycznej z na-

2. Polityka turystyczna Saksonii

Na szczeblu regionalnym landu Saksonii sprawami turystyki zajmuje si

w tradycyjnie turystycznych regionach Saksonii 4 rozwijanie niezbdnej

zwikszenie zatrudnienia w turystyce,

3. Polityka turystyczna Dolnego lska

Po wprowadzeniu reformy administracyjnej kraju na poziomie wojewdz-

z 29 sierpnia 1997. Nale do nich m.in. kontrola organizatorw szkole pod

turystyki i promocji potencjau turystycznego wojewdztwa oraz kreo-wanie

Turystyk uznaje si za jeden z podstawowych dziaw gospodarki Dolnego

stymulowanie dziaa na rzecz podniesienia jakoci usug i infrastruk-

REGIONAL TOURISM POLICY

Translated by Hanna Fujak

TURYSTYKA W NARODOWYM PLANIE ROZWOJU

Szanse na zdynamizowanie rozwoju sektora turystycznego w Polsce two-

1. Narodowy plan rozwoju

Polska. Narodowy plan rozwoju 20042006, zgodnie z deklaracjami auto-

cym strategi spoeczno-gospodarcz Polski w pierwszych latach czonkostwa

Celem strategicznym sformuowanym w NPR jest rozwijanie konkuren-

cja rozwoju turystyki, zwizany, z jednej strony, z bogat kultur i tradycj, z

komunikacyjnej kraju i jego poszczeglnych regionw, w tym rejonw

Cele i wskaniki kontrolne Narodowego planu rozwoju

na koniec roku bazo-

Cel 1: Wspomaganie osig-

wskanik zatrudnienia ludnoci

6. autostrady/drogi ekspresowe (km) 398/206 940/399

rdo: Polska. Narodowy plan..., s. 6566.

2. Zintegrowany program operacyjny rozwoju regionalnego

Integraln czci Narodowego planu rozwoju jest Zintegrowany program

Priorytety i dziaania Zintegrowanego programu operacyjnego rozwoju regionalnego

rdo: opracowanie wasne na podstawie Zintegrowany program operacyjny rozwoju

Rozwojowi sektora turystycznego suy realizacja wielu dziaa ZPORR,

korzystaniem regionalnych warunkw. Cele czstkowe zwizane z realizacj

opracowanie i realizacj kampanii reklamowych (zwaszcza multi-

osb zatrudnionych w sektorze turystycznym w poszczeglnych wojewdz-

Na realizacj ZPORR przeznaczono 4 398,4 mln euro, w tym 2 869,5 mln

W niniejszym opracowaniu wskazano, e realizacja Narodowego planu

w Polsce. Szczeglne znaczenie ma realizacja bdcego czci tego planu,