‘TALIA WYSZOGRODZKA-LIBERADZKA edra Slawistyki iwersytet Gdafiski ba za razbijanje. raz chorwackiego Pokolenia X ut prozatorski Tomislava Zajca, absolwenta dramaturgii zagrzebskiej Aka- iji dramskih umjetnosti (Akademii Sztuki Dramatycznej) i uznanego drama- isarza mlodego pokolenia, wydana w 1998 r. Soba za razbijanje (Pokéj do icia)', zostat zauwazony nie tylko ze wzgledu na osobe tworcy, lecz takée, oze przede wszystkim, z powodu poruszanej tematyki. Autor postawit przed zadanie opisania sytuacji spolecznej panujacej w Chorwacji pod koniec E90., anajlepszym sposobem, azeby ja zobrazowac, wydato mu sie wgtebienie cie najblizszej mu mtodej generacji, wowczas nasto- i dwudziestoparolatkéw. Mlodzi bohaterowie pierwszej powieSsci Zajca dorastali w obliczu ciezkiej acji politycznej w Chorwacji, ktérej kulminacja byta toczaca sie w latach 1—1995 wojna. Po jej zakoriczeniu nastapila nagla tajkunizacija’ spoleczetistwa, i gwaltowne, znaczne wzbogacenie sie jego czesci. Wielkie oddzialywanie na to lenie, oprécz traumy wyniktej z przebytej wojny, miato réwniez otwarcie sie rwacji na bardziej rozwiniety Zachéd. Jak méwi sam autor, nastaly czasy swa- F, polegajace na przechwyceniu przez wyczerpane latami wojen spoleczeristwo odnich trendéw. Skutki ich bezkrytycznego wchlaniania w wyzszym stopniu ula mtodsza generacja, bardziej podatna na przejecie wzorcéw, réwniez tych itywnych. Pozbawiona opieki i uwagi rodzic6w mtodziez, pokolenie niezna- wiasciwych wzoréw zachowaii czuje sie catkowicie bezkamne, co w powiesci adzi do uzaleznieri, coraz ciezszych przewinien i innych dewiacyjnych zacho- ., jak np. kradziezy, pobi¢, prostytucji, nielegalnego handlu narkotykami, a na- * 'T. Zajec, Soba za razbijanje, Zagreb 1998. 2 Zob. np. B. Joviéevié, Balkanski kapitalizam: Prijavo bogacenje i tajkunizacija politiéara, Slobodna Evropa 25.06.2011, http://www.slobodnaevropa.org/content/tema_sedmice_bal- tajkuni_politika/24246230,html (04.05.2012). >, Vrijeme objesti”, rozmowa autorki artykulu z Zajcem za posrednictwem poczty intemetowel.448 NATALIA WYSZOGRODZKA-LIBERADIN® wet morderstwa. Zajec bezlitosnie sportretowal chora rzeczywistos¢ ,,bi miodziezy”, zabierajac tym samym glos w dyskusji nad stanem jej patologize Powiesé Soba za razbijanje z 1998 r. krytyka przyjela rozmaicie, lecz, bis pod uwage, Ze chodzito o debiut prozatorski, nie atakowano zbyt mocno. naprawde nie byto realnych podstaw do ostrej krytyki. By¢ moze datoby si zarzucié autorowi, ze przedstawit w sposdb wrecz nierealny temat uzalednie zagrzebskiej miodziezy, styl zycia drobnych kryminalistéw z szerego6w ma narkotykowej czy tez mata wiarygodnosé niektérych z postaci oraz widocz iniekiedy irytujace wyliczanie firm, modnych marek, a takze konkretnych p duktéw w stylu American Psycho*. Rozwazania na temat sportretowanej mtodziezy mozna umiescié w Scie Generation X”. Termin ten szerzej zaistniat w kulturze masowej od 18 ry®), kt6ry natychmiast stat sie bestsellerem i zostal przethumaczony na wie! zyk6w, stajac sie swoistym pokoleniowym manifestem. Coupland nie byt je autorem tego okreslenia. Po raz pierwszy termin ten zostal uzyty przez brytyjska socjolog Jane De son. Przeprowadzita ona w 1964 r. badania nad brytyjskimi nastolatkami, spali ze soba przed zawarciem malzeristwa, nie wierzyli w Boga, nie lubili lowej i nie szanowali rodzicbw. Wyniki swoich badati Deverson opubliko w ksiazce Generation X°. Kilka lat pézniej okreslenie ,,Generation X” wykorzystane przez punkrockowego muzyka Billy’ego Idola, ktory wtasnie mianem nazwat sw6j powstaty w 1976 r. zesp6l. Nazwa miata by¢ wyrazem © takterystycznego dla subkultury punk nihilistycznego podejgcia do rzeczywist iodrzucenia powszechnie szanowanych przez spoteczny establishment wa © ,Sobu za razbijanje iz 1998. krititari su razlitito dotekali, no, uzevsi u obzir da © prvom romany, nitko je nije odveé napadao. Zapravo, i nije bilo realne podloge za stroge Mofda mu se mogla zamjeriti tek pomalo nerealno postavljena glavna tema ovisnosti za mlade%i, blago pretjerivanje pri prikazu Zivotnoga stila sitnijih kriminalaca iz, redova nark ipak, blaga neuvjerljivost nekih od likova te odveé otigledno i povremeno iritantno nabraja modnih markt ili odredenih proizvoda u stilu Ameri¢kog psiha’”, J. Gluhak, Petica iz testa, 2001, nr 203, http://www.matica.hr/Vijenac/vij203.nsf/AllWebDocs/Peticaiztesta (10.05.20 5 D, Coupland, Generation X: Tales for an Accelerated Culture, New York 1991; Pokolenie X. Opowiesci na czasy przySpieszajacej kultury, tum. J. Rybicki, Warszawa 199 © Ch, Hamblett, J. Deverson, Generation X, New York 1964. 7 R. Bomba, Generacja X, [w:] Internetowa Encykiopedia Epistema, hasto d 19.01.2008, http://wiedzaiedukacja.eu/archives/76 (7.05.2012).KULTURA 449 »Pokoleniem X” nazywa sie generacje, ktéra wycofala sie na margines zycia olecznego, by znalezé sie ,,poza klasq”. Fenomen ten opisuje miedzy innymi Fight lub Chucka Palahniuka, w ktérym jeden z bohateréw — Tyler Durden — méwi: Jestesmy Srednimi dzieémi historii, bez celu i miejsca. Nie mieligmy zadnej wielkiej wojny ani wielkiej depresji. Wielka wojna to wojna duchowa. Wielka depresja to nasze zycie. Wychowafa nas telewizja, bysmy wierzyli, ze mozemy byé milionerami lub gwiazdami — ale nie bedziemy. I uswiadamiamy sobie to®, edstawiona przez Zajca mlodziez jest czeSciq Pokolenia X, roini sie jednak eco od réwiesniczej generacji na Zachodzie, ktéra nie przezyta nigdy wstrzasu koleniowego, jakim jest wojna. Powojenne nagle zachly$niecie sie Zachodem, wszystkimi jego plusami i minusami, upodobnito jednak chorwackg mlodziez tej z krajéw bardziej rozwinietych. Mtodzi ludzie — Luka, Simun, Dora, Vili, Patrik i Iva — sportretowani w po- ieSci Soba za razbijanje maja od kilkunastu do dwudziestu paru lat. To dzieci obogackich, tzw. tajfundw, ich rodzice najczesciej sa jednak rozwiedzeni. cowie to ludzie na wysokich stanowiskach, ktorzy osiagneli bardzo duze suk- y zawodowe, a co za tym idzie — posiadaja pokazne zasoby finansowe. Matki zaabsorbowane soba kobiety, ktore pozbawione wsparcia bylych malzonk6w sto nie poradzily sobie z wychowywaniem dzieci. Zaréwno ojcowie, jak i mat- 2yja w prawie bezustannych rozjazdach i podrdzach, pozostawiajac dzieci bez iejkolwiek opieki, skazujqc je na szybkie dorosniecie. O kolejnym wyjezdzie zice informuja poprzez krdtkie wiadomosci na sekretarce badé notki pozo- wione na stole: ,,Stara na stole zostawita czeki, jedna ze swoich kart i wiado- $C, Ze ona i Antonio wyjechali do stonecznego Palermo”, Bohaterowie rzadko tykaja swoich rodzicéw, czasem cie#ko im nawet sobie przypomnieé, kiedy itnio ich widzieli: ,,Zastanawiam sie, kiedy ostatni raz widziatem starq. Przed iesiqcem czy jakos jeszcze wezesniej”*°. Blanka Brzozowska przyjmuje, iz Iksy to dzieci pokolenia zwanego baby jomers, czyli rewolucyjnej generacji lat 60., ktéra swoje idealy zaprzepascita rzecz intratnych posad i wygodnego, konsumpcyjnego zycia. Zazdrosé, jaka ? Cyt. za: B. Brzozowska, Gen X: Pokolenie konsumentéw, Krakéw 2005, s. 9. * Stara je na stolu ostavila Gekove, jednu od svojih kartica i poruku da su ona i Antonio otputovali u sunéani Palermo”, T. Zajec, op. cit., s. 150, Thumaczenia cytat6w na jezyk polski sa mojego autorstwa — N. W-L. '° ,Razmisljam kad sam posljednji puta vidio staru, Prije mjesec dana, ili neSto vi8e od toga”, idem, s. 35.450 NATALIA WYSZOGRODZKA-LIBERAD=* wywolat u dzieci ,,X” materialny dobrobyt rodzicéw, spowodowala u miodys® opozycyjne nastawienie w stosunku do matek i ojcéw, odmowe przejecia ich temu wartosci i udzialu w wyscigu szczuréw, niecheé w wyznaczaniu sobie i poszukiwania dobrze platnej pracy, ostentacyjne »nicnierobienie”™. Podobnie jak ich zachodnie odpowiedniki, chorwackie Iksy wyrzelag wyScigu szczuréw, w ktorym brali udziat ich rodzice. Kierunki studiow, kt bie wybierajq, nie zapowiadaja wielkich karier i pieniedzy: L..] typ obok niego sie rozesmiat [...] i pyta, na ktérym jestem roku, st méwi, ze historia sztuki to delikatne studia, grubas klepie mnie po ramiel »,Mogles i8¢ na coé bardziej konkretnego, powiedzmy na zarzadzanie, jak tata, hahahaha”. Bohaterowie powiesci, podobnie jak Iksy z Zachodu, zastepuja pospolite: zdaniem zajecia praca tworcza, jak Iva, kt6ra rzezbi cal kolekcje wagin. innych gléwnych bohateréw — Simun i Luka — zamiast regularnej sciezki obrali handlowanie narkotykami. W ten sposdb moga zarabiaé duzo pieni nie przemeczajac sie i pracujac w nienormowanych godzinach pracy, nawet dy, kiedy sie po prostu bawia ze znajomymi: Zycie slackers6w/X-6w odbywa sie w ramach dyskursu wyznaczonego p! mass media, ktéry jest Zrodtem ich rozméw i fantazji. Mamy tu do czynit z bezcelowym zyciem, odbywajacym sie — jak to miato miejsce w filmie Sla ker—od jednej do drugiej sceny i sytuacji, bez wiekszego zwiqzku miedzy ni Przypadkowe spotkania, nieustrukturyzowane przyjscia i odejécia, banalno: wszystko to okraszone ,momentami euforycznej intensywnosci”. Bohaterowie niekonwencjonalni, bulwersujacy, wrecz szokujacy otoczenie waniem, zyja wedlug wiasnych zasad; nieprzewidywalni, patologicznie nie} ni przysztosci tesknia za prawdziwa mitosciq i wlasnym, bezpiecznym do jednak nie chca powiedzie¢ o tym na gtos lub — moze — nie potrafia, cho przerazenie, niepewnoé¢ i samotnosé pod maska wyluzowania i zabawy. Co 4B, Brzozowska, op. cit., s. 13. 2 [...] tip pokraj njega se nasmije [...] i pita na kojoj sam godini, stari govori da je umjetnosti delikatan studij, debeli me tapsa po ramenu: »Mogao si nesto konkretno, recimo u duzetnike, kao tvoj tata, hahahaha«”, T. Zajec, op. cit,, s. 209. 8 Cyt. za: Z. Melosik, Kultura popularna jako czynnik socjalizacji, {w:] Pedagogika. recanik akademicki, t. 2, red. B. Sliwerski, Z. Kwiecitiski, Warszawa 2003, http://czytelnia. pl/0,1163838,do_czytania.html (4,05.2012).KULTURA 451 kawe, Zajcowi udato sie spojrzeé na opisywane srodowisko z boku, nie potepiajac w czambut, ani nie sympatyzujac z nim. Zdaniem Gorana Rema: Tomislav Zajec wydaje w 1998 roku ,,chorwackie pulp-fiction”, powies¢ Soba za razbijanje, w ktorej w solidnie umotywowany pod wzgledem socjologicz- nym spos6b opowiada o swiecie narkotyk6w, sukces6w i zbrodni, nie zajmu- Jac okreSlonego stosunku wzgledem tych zjawisk i nie proponujac zadnej drogi wyjscia z patologicznych sytuacji'*. Przekonani 0 swojej bezkarnosci, dreczeni mndéstwem problemow wewnettz- nych, sfrustrowani, pograzaja sie w tym ryzykownym $wiecie coraz bardziej. Niemal wszyscy bohaterowie powiesci Soba za razbijanje zmagaja sie z jakims nalogiem. Czesto nie jest to tylko jedna zaleznos¢, a wspélwystepujace uzalez- nienia od substancji psychoaktywnych — nikotyny, alkoholu, lekéw i narkotykow, anawet od kofeiny: Nic mi sie rano nie chce, z 46zka patrze przez okno [...] inie chce wstaé. Okolo je- denastej jednak méwie sobie samej, Ze juz czas [...]. Schodze do kuchni, wypijam trzy tabletki musujace i dwa podwéjne espresso. Wypijam jeszcze jedna kawe, ale od razu zaczynam sie trzasé, bo nic nie zjadtam i dlatego tykam valium [...]. ohaterowie konsumuja alkohol, aby dodaé sobie odwagi i by méc zareagowat, ip. odpowiedzieé na niewygodne, krepujace pytanie: ,,Nie wiedzialam, co mu lpowiedzie¢, wiec chwycilam za wédke”**. Osoby chcace podbudowaé wiasna joocene, nawigza¢ nowe znajomoésci, zaistnie¢ w towarzystwie, takze postu- guja sie alkoholem jako narzedziem ulatwiajacym im zredukowanie napiecia: [...] reszte wieczoru skrywa mgla. Ja — rozmawiam 0 czymé z jakimig ludémi, ‘orych nigdy nie widziatam””. “ G, Rem, Tendencje rozwojowe a proces transformacji. Tekstualnosé i pozatekstualnosé wspétczesnej chorwackiej poezji i prozie. Wojna i pokéj w chorwackim fantomie transformacji bo: czy metafora jest zbrodniq doskonatq?, ,,Tygiel Kultury” 2006, nr 4-6, s. 13, http://www. gielkultury.ew/4_6_2006/aneks/16,pdf (10.05.2012). 'S ,,NiSta mi se jutros ne radi, iz kreveta gledam kroz prozor [...] i ne Zelim ustati. Oko lanaest ipak govorim samoj sebi da je vrijeme [...]. Silazim u kuhinju, pijem tri Sumeée tablete ‘idvije produzene esspreso kave. [...] Pijem jo8 jednu kavu, ale se odmah potinjem tresti jer nisam sista jela i zato uzimam valium [...]”, T. Zajec, op. cit., s. 104. 6 Nisam znala kako da mu odgovorim, pa sam zbog toga uhvatila vodku”, ibidem., s. 168. 1 \[...] ostatak veteri je u magli. Ja — pritam ne8to s nekim Ijudima koje nikada nisam vidjela”, ibidem., s. 115.452 NATALIA WYSZOGRODZKA-LIBERADZS + Rownie latwo przyjmujqa ogélnodostepna marihuane, jak tez kokaine cay heroine. Narkotyki dajqa im niczym nieograniczone chwile uniesien, uczucie kresnego szczescia, euforii. Wrazenia te poréwnujqa do maja w penym rozkwi do promieni stonecznych, ,,jakby znowu byto wszystko w porzadku’”™*. £) tez duze ilosci farmaceutyk6w, ponownie, by poprawié¢ sobie nastr6j, a takz zmniejszy¢ skutki naduzywania pozostalych substancji uzalezniajacych. w gléwnej mierze leki uspokajajace (,,biore valium, ktére kradne z jednej z rebek, kt6re stara trzyma na korytarzu”'’), przeciwbdlowe oraz antydeprs Zazwyczaj wszystkie te srodki odurzajace, jak alkohol, narkotyki i leki, zazywane samodzielnie, lecz spozywa sie je tacznie, tworzac bardzo niebezy ne mieszanki: ,,Biore jeszcze jeden listek apaurynu, [...] i od razu tykam_ z piwem. Reszte popoludnia spedzam [...] palac trawe””. W zestawieniuz wackimi Iksami kultowi Jay i Cichy Bob z filméw Kevina Smitha, nie palacy skrety, wydaja sie grzecznymi przedszkolakami. Generacja X czesto jest nazywana dziecmi telewizji. Jednakze p przez to pokolenie programéw nie jest zupelnie bezkrytyczna, ma raczej ter ironiczny czy tez nostalgiczny. Powszechny jest rytuat ogladania wyb: emisji telewizyjnych w gronie znajomych w celu ich wySmiania badz, jesli gram uzyskat status kultowego (np. Simpsonowie, Star Trek, Przyjaciele), miec¢ tematy do pelnych powagi, codziennych rozméw”!. »Ztota mtodziez” z kart powiesci Zajca r6wniez wychowywana byla telewizje, ktéra przejela role rodzicéw. Bohaterowie powiesci spedzaja p lewizorem duzo czasu, ogladajac przypadkowe programy: ,,Ogladam naj stary Hit Depo, nagrany na jednej z kaset, potem MTV News, dalej jakis show na SKY, reportaz CNN z Somalii, nowy klip U2 ina koricu wywiad z dy Lauper z 1984”72, Towarzyszacy nastolatkom przez cate zycie i zastepujacy im rodzi lewizor staje sie dla nich czym$ w rodzaju autorytetu, przekaznikiem wzor zachowati, przez co upodabniaja sie oni do Ikséw z Zachodu. Bohaterowie danych przez nich programéw konfrontowani sq z prawdziwym zyciem, a przyréwnywani do niego. Postaci wykreowane przez Zajca prawie w kazdej 8 Kako je ponovno sve u redu”, ibidem., s. 9. 4 '® ,Uzimam valium koji kradem iz. jedne od torbica koje stara drZi u hodniku’, ibidem, s. ® Uzimam joj jednu ploticu apaurina, [...] iodmah pijem dva, s pivom. Ostatak pop provodim [...] puSeéi travu”, ibidem, s. 189. 2 Zob. B. Brzozowska, op. cit,, s. 21-23. ® ,Gledam prvo stari Hit Depo, snimljen na jednoj od kazeta, zatim MTV News, pa neki show na SKY-u, pa reportaz CNN-a iz Somalije, novi spot U2 i na kraju intervju sa Cindy L iz, 1984.”, T. Zajec, op. cit, s. 189.KULTURA 453 acji zyciowej potrafia znalezc jakies jej odniesienie do ogladanego, uwazanego za Jkultonyy senialu oz filmu, luriadziakam, zeta kaniag aloanioaulor stk, w og6le, a tylko nieopisane szczescie, [...] jak w tym odcinku Archiwum X, kiedy Scully umiera i jest zupelnie spokojna, wiesz”**.” Kolejna cecha wyrézniajacqa Pokolenie X jest hiperkonsumpcyjny styl zy- cia. Wedtug Brzozowskiej telewizor spelniat role opiekunki i nauczycielki dla tejze generacji, natomiast supermarkety i domy handlowe zaczely pelnié funkcje placéw zabaw. Staty sie glownym miejscem spotkani towarzyskich z réwiesnika- mi. Przy jednoczesnym popieraniu ideologii antykonsumeryzmu, Generacja X idealnie wpasowala sie w Swiat stworzony przez reklamy i zaakceptowala go”. Bohaterowie chorwackiej powieSci r6wniez prowadzq konsumpcyjny tryb zycia. Jako ze pochodza z majetnych rodzin i nie musza sie martwié o brak pie- niedzy, wazna role spelnia dla nich nie tylko liczba posiadanych rzeczy, ale i ich wysoka jakos¢. Dlatego przywiazujqa duza uwage m.in. do tego, zeby nosié ubra- nia, galanterie i wszystkie pozostate akcesoria tylko od najlepszych, najbardziej Swiatowych projektant6w i marek (Hugo Boss, Donna Koran, Ungaro, Yves Sa- int-Laurent, Jean-Paul Gaultier, Calvin Klein, Gucci, Versace, RayBan). Oczy- wiscie nie poruszaja sie komunikacja miejska, lecz posiadaja wlasne BMW czy Cherokee, a czas spedzaja w modnych centrach handlowych*. Pomimo tego, ze kazdy z nich chcialby byé oryginalny, wszyscy sie do sie- bie upodabniaja, Slepo podazajac za moda: ,,[...] jedyne co zauwazam to to, ze wszystkie sq na czarno, wszystkie majq te same sandaly Bruno Theodori, w ten sam sposdb podcigte pdidtugie wiosy i wszystkie méwia z ta sama intonacja””™’, Nawet jeSli jest to osoba aspirujaca, azeby nalezeé do jakiej§ niszowej subkultury, to najczesciej i tak, nie rozumiejac do korica ideologii owej grupy, nie rézni sie wiele od reszty rowiesnikéw: ,,Jacys trzej nieletni cata noc mnie przekonywali, ze sq punkami, a ja ich, ze punki nie noszq spodni Benetton”?”. Postepujace za- cieranie r6znic pomiedzy wygladem poszczeg6lnych os6b nie koniczy sie tylko ® [...] znala sam da je to kraj ali nisam osjeéala strah, uopée nisam, veé jedino neopisive sreéu, [...] kao u onoj epizodi X Files, kad Scully umire i ba’ je spokojna, zna8”, ibidem, s. 10. % B, Brzozowska, op. cit; s. 37-40. 2 Zob. M. Kolanovié, Sto se dogodilo s trapericama? Dijalog popularne kulture i novije hirvatske proze, ,,Anagram. Zagrebatka slavisti¢ka Skola”, s. 9, http://www.hrvatskiplus.org/ prilozi/dokumenti/anagram/Kolanovic_Traperice.pdf (7.05.2012). 2 ,[...] jedino Sto primjecujem je da su sve u crnom, da sve imaju iste »Bruno Theodori« sandale, na isti nagin pod&iSanu poludugu kosu i jednaku intonaciju dok govore”, T. Zajec, op. cit. s. 106. 2 ,Neka tri maloljetnika Zitavu su me noé uvjeravala da su punkeri, a ja njih, da punkeri ne nose »Benetton« traperice”, ibidem, s. 51.454 NATALIA WYSZOGRODZKA-LIBERADZs na ubraniach. Wyznacznikiem tego, co akurat jest modne i co powinno sie nosi= sa Magazyny z moda i teledyski: Zaktadam spodnie Blue System, ale je od razu Sciagam, bo stato sie dla zupelnie jasne, ze czarne Unlimited beda lepiej pasowaé do pomarariczowej szuli. Diugo ogladam sie w lustrze sczesujac wlosy na twarz, tak jak nieda\ widziatem, jak to robia tancerze w jakims starym klipie Madonny. Dzwiek w lewizorze w moim pokoju jest na maksimum, ale nie dziwi mnie wcale, ze nil nie reaguje”*. Kolejnym wyznacznikiem pokoleniowym Generacji X zdaje sie nieobe: religii i wiary w zyciu mlodych. Coupland w jednym z opowiadaii napisak: steScie pierwszym pokoleniem, ktére rosnie bez religii”*’. Kryzys wiary, dotknat te generacje, doprowadzit do wykluczenia problemu smierci z co noéci. Smieré stata sie niemalze tematem tabu. Bohaterowie Soba za razl je rekompensuja sobie nieobecnos¢ religii r6znymi mistycznymi wierzei i praktykami, jak tarot, runny czy krysztalowa kula. Przyktadowo Iva za’ sw6j los i ewentualne przyszte dzialania wrozbom: ,,Dwa razy sprawdzik magicznych runach, ktére miatam w kieszeni ptaszcza i nie byto bledu. To on. »Czarny nieznajomy«”*°. Gtowni bohaterowie powiesci Zajca powoli dojrzewaja i wchodza w sle zycie pozbawieni autorytetu rodzic6w czy wzorca moralnego, zastepujac popkulturowa medialng ,,papkq”. Pokolenie X taczy podlegtos¢ konsumpgj, zmowi, mediom, opinii Srodowiska, niecheci do robienia kariery zawodowej przychylnoscia w stosunku do srodkéw odurzaj acych. Piotr Samolewicz, po! nujac polskie realia z amerykariskimi, zauwazi B Postawa mtodych Amerykanéw z epoki masowych tasm wideo i polaroidéw musi byé mato kuszaca w spoteczenstwie wciaz na dorobku, jeszcze nie nasyco- nym konsumpcyjnymi dobrami. U nas postawa cool nie polega na ucieczce od zaprogramowanego przez rynek zycia, ale odwrotnie, na zyciu w pogoni za ga- 8 Oblatim »Blue Systeme traperice, ali ih odmah skidam jer mi je postalo sasvim j da mi cme »Unlimited« stoje bolje uz narandéastu ko8ulju. Dugo se gledam u ogledalu Ce8ljaj kosu uz lice, onako kako samo malo prije vidio da to rade plesati na nekom starom Mado spotu. Ton na televiziji u mojoj sobi je na maksimumu ali se uopée ne €udim da nitko u stanu reagira”, ibidem, s. 59. 2 D. Coupland, Na pustyni, [w:] idem, Zycie po Bogu, thum. J. Rybicki, Warszawa 1997, s. 20 ,.Dva puta sam povjerila na magitnom runu koje sam imala u dZepu sakoa, i nije bilo zab To je bio on. »Crni neznanac«”, T. Zajec, op. cit., s. 125.KULTURA 455 dzetami. Bycie polskim iksem wynikaloby raczej z niemoznosci dorobienia sie, znalezienia dobrze ptatnej pracy, niz z wolnego, Swiadomego wyboru. W Polsce w 2011 roku mepraca jest nadal smutna koniecznoscia wielu mlodych ludzi, niz postawa cool, Bohaterowie chorwackiej powiesci nie réznia sie bardzo od zachodnich réwiesni- k6w, mimo przezycia pokoleniowego w postaci wojny, o ktérej w ksiazce Zajca nie ma jednak ani stowa. Miodziez podaza za tymi samymi trendami, co reszta nastoletnich Europejczyk6w, nie tylko w modzie, ale i w sposobie bycia. Z drugiej jednak strony, ran wywolanych przezyciem konfliktu zbrojnego i duchowej prézni spowodowanej utrata poczucia bezpieczeristwa nie udaje sie do korica schowaé pod maska ,,Juzu i obojetnosci”. Fakt, iz wydarzenia wojenne zostaly w powiesci przemilczane nie oznacza, ze nie mozna braé ich pod uwage przy calosciowej ocenie tematu. Zagrzebskie Iksy sq emocjonalnie puste, agresywniejsze i bardziej autodestrukcyjne niz zachodnia mlodziez, co sprawia, ze postaci te bardziej niz na usmiech politowania, zastuguja na nasze wspdlczucie. SUMMARY Soba za razbijanje. The Picture of Croatian Generation X eleased in 1998, Tomislav Zajec’s prose debut received much publicity and vourable reviews from both critics and readers. The novel Soba za razbijanje Room for Breaking) about the golden youth of the Croatian capital, the Cro- jan Generation X, which matured mentally and emotionally during the bloody isintegration of Yugoslavia, is almost a documentary, a literary record of the blems that have affected the generation of transition — its excesses, anger, his- ry of drug abuse and drug dealers. The article focuses on the comparison between the Croatian image of Gen- ition X and its American prototype. Generation X, which has become a socio- ical category in the United States, devoid of illusions, inert, passive, and wary lerged as a negative reaction to the present ideology of success. Croatian “X’s” at the same time the children of war and the disintegration of Yugoslavia but the victims of a new social order, which makes the whole picture even more plicated. % P, Samolewicz, Czy w Polsce pojawilo sie pokolenie X?, http://mechaniczna.redblog. iny24,pl/2011/01/11/czy-w-polsce-pojawilo-sie-pokolenie-x/ (10.05.2012).Interdyscyplinarne Koto Naukowe Doktorantow UMK Poznac Batkany HISTORIA — POLITYKA — KULTURA - JEZYKI V pod redakcjq Katarzyny Taczyniskiej i Aleksandry Twardowskiej Toru 2013