Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.

org Nr 1/2008 (Listopad 2008)

Artykuy
Armin Mikos v. Rohrscheidt, GWSHM Milenium, Gniezno / KulTour.pl Pozna

Turystyka Kulturowa wok definicji

Sowa kluczowe: Turystyka kulturowa, definicja

Streszczenie:
Po dokonaniu przegldu i krtkiej analizy treci i zakresu kilkunastu definicji turystyki
kulturowej, stosowanych w oficjalnej klasyfikacji, w refleksji naukowej oraz w praktyce
dydaktycznej, autor artykuu przystpuje do przedstawienia propozycji definicji funkcjonalnej
tego fenomenu, odnoszcej si do powszechnie stosowanego okrelenia turystyki jako pojcia
nadrzdnego. Propozycja uwzgldnia zarwno wspczesne (szerokie) pojmowanie kultury,
jak i programy (cele i treci) wypraw turystycznych z jednej, za aspekt motywacji kulturowej
turystw z drugiej strony. Celem autora jest udostpnienie i upowszechnienie uytecznego
narzdzia dla klasyfikacji ofert turystycznych oraz w konsekwencji doprowadzenie do
ujednolicenia polskojzycznej nomenklatury fachowej w dziedzinie turystyki kulturowej.
Propozycj naley traktowa jako punkt wyjcia dla dyskusji w krgach fachowych na temat
definiowania turystyki kulturowej z jednoczesn opcj na rzecz uwzgldnienia w tej dyskusji
rodowiska organizatorw turystyki oraz jego potrzeb.

Wstp

Teoretycy turyzmu s zasadniczo zgodni co do bardzo dawnej metryki podry o

charakterze kulturowym. Bez wtpienia zaliczaj si do nich podejmowane ju w gbokiej
staroytnoci pielgrzymki oraz indywidualne wyprawy Grekw i Rzymian o charakterze
poznawczym czy edukacyjnym [Mikos v. Rohrscheidt, 2008, s. 40-41]. Tym samym
turystyka kulturowa moe by traktowana jako jeden z najstarszych (jeli nie najstarszy w
ogle) rodzaj turystyki. Jednak dopiero w zwizku z coraz bardziej w ostatnich
dziesicioleciach rosncym zainteresowaniem podrami kulturowymi oraz na skutek
postpujcej specjalizacji oferty turystycznej, nastpio powszechne wyodrbnienie turystyki
kulturowej jako osobnej grupy ofert 1 w ramach usug turystycznych, i w konsekwencji jako
przedmiotu bada oraz dydaktyki. Pojawia si zatem potrzeba cilejszego definiowania tego
fenomenu tak na uytek uczestnikw rynku turystycznego i jego konsumentw, jak i dla
potrzeb refleksji naukowej na jego temat. Jednoczenie w konsekwencji dokonujcej si
wanie ewolucji rozumienia samej kultury a take na skutek docenienia kulturowej roli
turystyki w ogle i pogbienia refleksji nad ich wzajemnymi relacjami [Przecawski 2004, s
32n] ujawni si problem z okreleniem treci i zakresu interesujcego nas zjawiska. Mamy
zatem dzi do czynienia z dziesitkami definicji, ujmujcych turystyk kulturow nie tylko
(co byoby naturalne) z rnego punktu widzenia, ale take rnie okrelajcych jej tre i
zakres. Tym samym mwic i piszc o turystyce kulturowej jako akademiccy specjalici oraz
proponujc i realizujc oferty turystyczno-kulturowe jako praktycy nie wszyscy mwimy i
piszemy o tym samym, planujemy i organizujemy usugi w ramach tego samego segmentu.
Niniejszy tekst ma da choby fragmentaryczny przegld funkcjonujcych w literaturze
fachowej definicji turystyki kulturowej, podj prb ich klasyfikacji oraz zaproponowa

1
W niektrych krajach (jak np. w niemieckim obszarze jzykowym) turystyka kulturowa bya wyodrbniana od okresu
midzywojennego zarwno w ofertach biur podry, jak i w pniej rozpocztych badaniach teoretycznych nad turystyk,
jednak pod inn nazw: okrelana bya wwczas jako Bildungsreisen lub Studienreisen.

4
Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 1/2008 (Listopad 2008)

jednolit funkcjonaln definicj turystyki kulturowej dla polskiego obszaru jzykowego, ktra
mogaby by przydatna tak dla celw badawczych i dydaktycznych, jak i dla uytku
polskiego rynku usug turystycznych.

1. Problemy z definiowaniem turystyki kulturowej

Prbujc cilej okreli, czym jest zjawisko turystyki kulturowej, trzeba na pocztku
zwrci uwag na istnienie kilku podstawowych problemw zwizanych z jej
definiowaniem.
Pierwszy z nich stanowi wspomniana ju ewolucja samej definicji kultury,
dokonujca si na przestrzeni ostatnich dziesicioleci. Kolejne zmiany postulowane w
zakresie i treci pojcia kultury utrudniaj w konsekwencji wyraniejsze okrelenie i opisanie
fenomenu turystyki kulturowej. Jest to przecie ten segment turystyki, ktry zwraca si w
pierwszym rzdzie ku wartociom kulturowym jako konstytutywnej czci programw
swoich wypraw, w odniesieniu do nich ustala swoje cele i koncepcje oraz odpowiednio do
ich charakteru modyfikuje na swj uytek waciwe caej turystyce sposoby organizacji i
praktyczne dziaania. Tymczasem, o ile jeszcze cakiem niedawno, bo a po koniec lat
siedemdziesitych XX wieku za kultur uwaano powszechnie niemal wycznie elementy
tzw. kultury wysokiej (czyli np. wybitne, uznane dziea literatury, architektury, muzyki i
sztuki), to od lat osiemdziesitych coraz wyraniej pod wpywem nowego, szerokiego
rozumienia kultury 2 zalicza si do niej take elementy materialne (obiekty) i niematerialne
(jak np. sposoby zachowa, obyczajowoci) tak zwanej kultury niskiej [Richards, 1996, s.
25], popularnej albo codziennej 3 . Z jednej strony dowartociowana zostaa dziki temu na
przykad ludowa kultura materialna (jak tradycyjne budownictwo) oraz treci etniczne (jak
ludowa muzyka, obyczaje) a take zabytki aktywnoci przemysowej, obiekty militarne i
miejsca bitew [Weissenborn, 1997, s. 8-11], z drugiej jednak ma owo rozszerzenie zakresu
kultury take inne swoje skutki. Ot przy przyjciu tak szerokiej definicji kultury niemal
kada spoeczna aktywno ludzka moe by zaliczona do dziaania o charakterze
kulturowym a jej trway skutek do dziedzictwa kulturowego 4 . Tym samym niemal kada
dziaalno turystyczna, zawierajca element poznawczy (zwiedzanie) lub rozrywkowy
(imprezy zbiorowe dowolnego rodzaju) mogaby by okrelona mianem turystyki
kulturowej.
Drugim istotnym problemem jest otwarta kwestia kryterium wyodrbnienia turystyki
kulturowej wewntrz samej turystyki jako caoci. Istot tego problemu stanowi pytanie,
jakie znaczenie w ramach imprezy turystycznej musz otrzyma cele kulturowe i/lub z jak
du intensywnoci powinny pojawia si treci zwizane z kultur podczas jej trwania, by
mona byo tak podr zakwalifikowa jako imprez w ramach turystyki kulturowej.
Posuywszy si uproszczonym przykadem, mona by zapyta: czy fakt noclegu grupy
wycieczkowej w zabytkowym zamku-hotelu, powizany z krtkim objanieniem jego
dziejw lub historycznej roli sprawia, e czonkowie tej grupy staj si konsumentami
turystyki kulturowej (jako e niewtpliwie ich pobyt w takim obiekcie mona uzna za jej
element), czy te dopiero realizacja programu wycieczki, zaoonego w niemal 100% jako
program kulturowy (np. zwiedzanie podczas wycieczki na Szlaku Piastowskim tylko i
wycznie obiektw do niego zaliczanych) kwalifikuje imprez do tego rodzaju turystyki.

2
Na temat rozumienia kultury jako podstawy do definiowania turystyki kulturowej szerzej por. Mikos v. Rohrscheidt
(2008), s. 17-20
3
Por. Crepaz M., - Hrovat-Forstinger B (1999), s. 28. Uyte tam pojcie Alltagskultur, powszechne w literaturze
niemieckojzycznej od lat 60-tych najprdzej mona odda w jzyku polskim terminem kultury codziennej.
4
Por. Steinecke (2007), s. 3-4. Autor zajmuje krytyczne stanowisko wobec takiego szerokiego okrelenia kultury na
potrzeby turystyki kulturowej, wskazujc ryzyko uznania w logicznej konsekwencji takiej definicji wszelkich instytucji i
obiektw rozrywkowych za cele kulturowe.

5
Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 1/2008 (Listopad 2008)

Prezentowane przez znawcw przedmiotu rne stanowiska i wynikajce z nich

definicje turystyki kulturowej s efektem prb poradzenia sobie z konsekwencjami tych
wanie problemw. Z uwagi na trudno w jednoznacznym i ostatecznym rozgraniczeniu
turystyki kulturowej od innych rodzajw turystyki niektre definicje nawietlaj jej zjawisko
jednostronnie, czy to w odniesieniu do jego specyficznej oferty, do istniejcego na ni
popytu oraz do kulturowych wartoci zwiedzanych obiektw [Steinecke (2007), s. 4-5]. Inni
autorzy zwracaj uwag na osobiste motywy uczestniczcego w podry turysty [Dreyer
(2000), s.26-27]. Tego rodzaju definicje z pewnoci ograniczaj moliwo gbszego
zrozumienia zjawiska turystyki kulturowej, jednak wyraniej odrniaj j od pozostaych
rodzajw turystyki. Z kolei definicje caociowe, prbujce uj jej fenomen moliwie
najpeniej, wicej uwagi powicaj ju to samej kulturze, ujtej jako cel turystyki, ju to
indywidualnemu rysowi konsumenta tej turystyki, jego zainteresowaniom i ewentualnym
korzyciom z jej uprawiania.
Dodatkowym czynnikiem, pogbiajcym z jednej strony refleksj nad kulturow rol
turystyki w ogle, z drugiej jednak utrudniajc wyodrbnienie turystyki kulturowej jest
obecne w licznych tekstach wspczesnych badaczy tak zwane spojrzenie uniwersalne.
Ujmuje ono ca turystyk jako element kultury i dostrzega aspekty i treci kulturowe w
kadej niemal imprezie turystycznej. W konsekwencji jego zwolennicy proponuj niemal
zawsze (czsto obok definicji wszych) tzw. najszersz definicj turystyki kulturowej,
zaliczajc do niej wikszo aktywnoci turystycznych. Niezalenie od oczywistej
poytecznoci takiego ujcia turystyki z punktu widzenia podanego kierunku rozwoju
globalnej turystyki, przyczynia si ono do rozwodnienia treci interesujcego nas fenomenu
turystyki kulturowej i utrudnia refleksj nad jego specyficznymi cechami, szczeglnymi dla
niego rodzajami wypraw, typowymi destynacjami czy profilem turystw kulturowych.
Dla uzyskania lepszej orientacji w polach zainteresowa turystyki kulturowej oraz w
akcentowanych przez badaczy jej wyrniajcych aspektw (cech istotnych) przedstawione
zostanie poniej kilkanacie z nich, ktrych tre poddana zostanie krtkiej analizie.
Nastpnie podjta bdzie prba skonstruowania wasnej, caociowej i funkcjonalnej definicji
turystyki kulturowej. Powinna ona moliwie najpeniej uj interesujce nas zjawisko,
umoliwiajc jego wyrane wyodrbnienie w ramach turystyki, stanowi podstaw do
opartego na moliwie wyranych kryteriach jej podziau na poszczeglne typy wypraw. Co
moe najwaniejsze, chcielibymy, aby owo funkcjonalne okrelenie stao si na przyszo
take dla podmiotw, dziaajcych w tym segmencie rynku turystycznego uytecznym
instrumentem w tworzeniu, formuowaniu, wyodrbnianiu i dystrybucji ich turystyczno-
kulturowej oferty. Jasne wyodrbnienie i podzia tej oferty moe mie bowiem istotne
znaczenie i dla nich samych, i dla ich potencjalnych klientw, coraz bardziej wiadomie
poszukujcych w turystyce tego, co im odpowiada.

2. Ewolucja pojmowania treci i zakresu turystyki kulturowej

Jeszcze nie tak dawno, bo do pocztku lat osiemdziesitych turystyka kulturowa (nie
wyodrbniana zreszt z ogu aktywnoci turystycznych) bya rozumiana jako zwiedzanie
tych obiektw i uczestnictwo w tych imprezach, ktre w myl powszechnej opinii kojarzyy
si z kultur wysok. W Polsce takie spojrzenie przetrwao nawet duej, co dobrze obrazuj
przytoczone poniej definicje turystyki kulturalnej:

6
Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 1/2008 (Listopad 2008)

Przykad 1 (Medlik):
(Jest) to turystyka o motywacji kulturalnej, taka jak wycieczki do miejsc wartoci
artystycznej i historycznej, wizyty w muzeach i galeriach, podre, ktrych celem jest
uczestniczenie we spektaklach artystycznych i innych wydarzeniach kulturalnych [Medlik,
1995, s. 81-82]

Przykad 2: (Marczak):
Turystyka kulturalna to przede wszystkim odwiedzanie miejsc o duych wartociach
turystycznych i historycznych skadajcych si na dziedzictwo kulturowe czowieka. Jest to
wic zwiedzanie zabytkw architektury, wykopalisk archeologicznych, miejsc zwizanych ze
sawnymi ludmi, wystaw artystycznych, galerii sztuki itp. [Marczak, 2000, s.47]

Ju od pewnego czasu okrelenie to byo nieadekwatne w stosunku do tego, co sami

badacze kultury definiowali jako jej tre. Stopniowo jednak szerokie rozumienie kultury
przedostao si do powszechnej wiadomoci. Konsekwencj tego byo ponowne
zdefiniowanie okrelenia turystyki kulturowej. Dobrym (dzi ju historycznym)
przykadem tej tendencji do stopniowego rozszerzania zakresu aktywnoci opisywanych za
pomoc terminu turystyki kulturowej moe by trafne spostrzeenie niemieckiego badacza
B. Weissenborna z poowy lat 90-tych: Wci jeszcze turystyka kulturowa utosamiana jest
z kultur wysok, historycznymi pomnikami architektury, centrami miast jak rwnie z
muzeami i wystawami. Ale take relikty przemysowe i oferty kultury popularnej czy te
codziennej, (jak na przykad Oktoberfest w Monachium) albo wiadectwa ciemnych
okresw europejskiej historii (fortece, pola bitew, relikty III Rzeszy itd.) mog posiada si
przycigania turystw. Zapewne take pojcie turystyki korzeni (Rootstousismus) jest
dotd w duym stopniu mao znane [Weissenborn, 1997, s.8]. Wymieniajc w cytowanym
tekcie tylko niektre z powszechnie dzi uznanych typw wypraw kulturowych
(przemysowe, militarne, eventowe, sentymentalne) autor zwrci uwag na znacznie szerszy
ni dotychczas przyjmowany i jednoczenie nadal ulegajcy dynamicznemu poszerzaniu
zakres aktywnoci turystycznych o kulturowym charakterze.

Dowodem szybkiej ewolucji w definiowaniu turystyki kulturowej mog by take

oficjalnie przyjmowane okrelenia tego segmentu turystyki. Powstay one w ramach prb
wyodrbnienia turystyki kulturowej spord innych rodzajw aktywnoci turystycznej
podejmowanych m.in. przez organizacje midzynarodowe zajmujce si turystyk. Miao to
pomc w stworzeniu systematycznej statystyki tego zjawiska i w rozwiniciu jego bliszych
bada. Z tego powodu zapewne podstawowym kryterium tych definicji stay si cele
konkretnych wypraw, jako element najatwiej moliwy do ustalenia. Jako najbardziej znane
przykady przedstawimy poniej najpierw jedn z definicji przyjtych przez WTO (wiatow
Organizacj Turystyki, oficjaln agend Narodw Zjednoczonych) a nastpnie okrelenie
turystyki kulturowej zaproponowane przez ATLAS (Europejskie Stowarzyszenie do Spraw
Edukacji w Turystyce i Wypoczynku):

Przykad 3 (WTO: 1985) Definicja tzw. wska:

Turystyka kulturowa obejmuje podre podejmowane z zasadniczo kulturalnej
motywacji, takie jak wyprawy studyjne, zwizane z wystawianiem sztuki, wycieczki
kulturalne, podre dla wzicia udziau w festiwalach i innych wydarzeniach kulturalnych,
zwiedzanie miejsc i monumentw, wyprawy dla zapoznawania si z przyrod, folklorem i
sztuk oraz pielgrzymki. 5

5
WTO (World Tourism Organization) 1985, w oryginale angielskim definicja brzmi: movements of persons for essentially
cultural motivations such as study tours, performing arts and cultural tours, travel to festivals and other cultural events,
visits to sites and monuments, travel to study nature, folklore or art, and pilgrimages"

7
Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 1/2008 (Listopad 2008)

Cho definicja wydaje si poszerza zakres celw turystyki kulturowej poza cile
okrelone i zdefiniowane wiatowe dziedzictwo kulturowe (uzupeniajc jej potencjalne cele
o niezbyt zreszt dokadnie okrelone miejsca i monumenty), to jednak zasadniczo nie
wychodzi poza wyliczenie swego rodzaju listy kontrolnej uznawanych obiektw 6 i nie jest
w stanie wyczerpa wszystkich aktywnoci turystycznych, zorientowanych na kultur
wysok i popularn, a tym samym nakreli dokadnych ram wspczesnej turystyki
kulturowej.

A oto pniejsza o kilka lat definicja ATLAS, ktra znacznie rozszerza zakres turystyki
kulturowej:

Przykad 4 (ATLAS: 1996):

Definicja pojciowa:
(Turystyka kulturowa to) wszelkie podre ludzi ukierunkowane na atrakcje
kulturalne, znajdujce si poza ich miejscem zamieszkania, (podejmowane) z zamiarem
zebrania nowych informacji i dowiadcze dla zaspokojenia swoich potrzeb kulturalnych.
Definicja techniczna:
(Turystyka kulturowa to) wszelkie przemieszczenia si osb do specyficznych atrakcji
kulturowych, takich jak obiekty dziedzictwa kulturowego, przejawy dziaalnoci artystycznej i
kulturalnej, sztuki i dramatu, znajdujcych si poza ich zwykym miejscem zamieszkania. 7
Jeli traktowa obie czci definicji jako cao, wyania si z niej ju do spjny
obraz wspczesnej turystyki kulturowej. Jej celem s obiekty i wydarzenia kulturalne w
sensie cisym (co widoczne jest zwaszcza w drugiej czci definicji), ale rwnie
wszelkiego rodzaju atrakcje kulturalne do tej za grupy celw kulturowych moe nalee
kade miejsce, obiekt lub wydarzenie, ktre za takie zostanie uznane przez podejmujcego
podr. Tak wic definicja ATLAS mieci w ramach turystyki kulturowej ju kad podr,
ktra podjta zostaje dla osobistej konfrontacji z jakimkolwiek walorem kulturowym.
Decydujcymi kryteriami kulturowego charakteru podry s tutaj: (szeroko rozumiany) cel
kulturowy lub zamiar osobistego dowiadczenia kultury dziki podjtej wyprawie.

Poniej podamy kilka innych wspczesnych przykadw uwzgldnienia kultury

codziennej w definiowaniu turystyki kulturowej przez jej badaczy:

Przykad 1 (Dreyer):
(...) okrelenie turystyki kulturowej oznacza kad podr zorientowan na kultur
(w jej szerokim rozumieniu). Tym samym termin ten obejmuje swoim zakresem okrelony
(nowy) segment w turystyce. Podre ksztaceniowe i studyjne stanowi szczeglne formy w
ramach tego segmentu [Dreyer, 2000, s. 21].
Pod wpywem upowszechnienia si nowego rozumienia kultury oraz rozrastajcej si
oferty turystycznej, ukierunkowanej przede wszystkim na materialne dziedzictwo kulturowe,
Autor ustala zdecydowanie szeroki zakres turystyki kulturowej. Jednoczenie akcentuje
przynaleno do niej tradycyjnych i popularnych w niemieckim obszarze kulturowym form
podry turystycznych (Bildungsreise i Studienreise), uznajc je za formy klasyczne w

6
Jeden z najwikszych wiatowych autorytetw w dziedzinie turystyki kulturowej, Greg Richards, krytykuje t definicj
wanie z tego powodu. Although this narrow definition attempts to broaden the sites and monuments approach by
adding other cultural manifestations as tourism goals, it is still essentially a checklist of cultural activities undertaken by
tourists [Richards, 1996, s. 24]
7
Tekst oryginalny definicji: Conceptual Definition: The movement of persons to cultural attractions away from their
normal place of residence, with the intention to gather new information and experiences to satisfy their cultural needs.
Technical Definition: All movements of persons to specific cultural attractions, such as heritage sites, artistic and cultural
manifestations, arts and drama outside their normal place of residence. Por. European Association for Tourism and
Leisure Education, [w] Tourism trends for Europe, European Travel Commision, September 2006, s. 5

8
Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 1/2008 (Listopad 2008)

jej obrbie a jednoczenie specyficzne w odniesieniu do uksztatowanych ju historycznie

programw i metod realizacji.

Przykad 2 (Barbier):
Turystyka kulturowa obejmuje podrowanie, ktrego podstawowym motywem jest
dziedzictwo kulturowe. Dziedzictwo pojmowane jest w tym przypadku w dwojaki sposb: 1)
dziedzictwo sensu stricto, obejmujce zabytki oraz dziea sztuki - kultura w tym sensie jest
cile zwizana z histori ogln i histori sztuki; 2) dziedzictwo w ujciu szerszym z
uwzgldnieniem elementw takich jak: ycie codzienne, nauka i technika (fabryki,
urzdzenia), rodowisko geograficzne (krajobrazy i ich interpretacje, sposoby uytkowania
przestrzeni dawniej i dzi), literatura powicona rnym regionom, kuchnia traktowana jako
sztuka ycia itd. [Barbier B., 2005, s. 96].

Z kolei konsekwencj uwzgldnienia humanistycznej refleksji nad kulturowymi

aspektami zjawiska turystyki jako caoci oraz kulturotwrcz funkcj podry
turystycznych byo powstanie szeregu wielopitrowych definicji, w ktrych autorzy
dokonuj stopniowego poszerzania pojcia turystyki kulturowej a po zakwalifikowanie (w
najszerszym sensie) caoksztatu aktywnoci ludzkich zwizanych z turystyk jako fenomenu
kulturowego. Dobrym przykadem jest sam wanie cytowany autor, ktry powyej
przytoczon definicje dookreli za pomoc stwierdzenia: W sensie szerszym pojcie
turystyki kulturowej zawiera w sobie take element kultury w turystyce. Jako turystyka
kulturowa jest wwczas okrelana kada forma turystyki, w ktr zintegrowane s oferty
kulturalne [Dreyer, 2000, s. 21)].
Przez tak dokonane rozszerzenie pojcia turystyki kulturowej wzmocniona ma zosta
wiadomo, e prawie kada podr (w tym take podr rekreacyjna, konsumpcyjna i
przeyciowa) albo zawiera mniej czy wicej elementw kulturowych (np. zwiedzanie
atrakcji materialnych, wizyty w muzeach) albo te przynajmniej potencjalnie moe je
zawiera. Sam autor zauwaa przy tym, e taki sposb definiowania jest raczej zadaniem
pytania o podstawowym znaczeniu dla caej turystyki: Ile kultury wytrzyma turystyka
(wzgldnie: dany jej rodzaj)? Albo te: ile elementw kulturowych powinna zawiera
turystyka? Uwyraniony zostaje tutaj take powszechnie wrd badaczy tematu akceptowany
fakt, i zasadniczo wszystkie formy aktywnoci turystycznej maja do czynienia z kultur, e
przecie styl ycia, obyczaje, tradycje, potrawy i napoje s elementami kultury kraju lub
obszaru przyjmujcego turystw.

W najszerszym znaczeniu pojcie turystyki kulturowej staje si identyczne z pojciem

kultury podrowania. Uywanie terminu turystyka kulturowa (lub w polskim obszarze
jzykowym raczej kulturalna, przyp. AMR) wzmacnia wiadomo, e turystyka zawsze
sama jest ju kultur i ogniwem poredniczcym midzy kulturami kraju lub obszaru
pochodzenia podrujcych oraz kraju lub obszaru goszczcego ich. W takim rozumieniu
terminu turystyka kulturowa jest ujmowana jako jedna z form globalnej kultury, jednoczenie
za wyranie ukazuje si w nim postulat jakoci turystyki. Jeli jdro kultury da si opisa
jako komunikacja na temat sensw, to pojcie turystyki kulturowej w swym najszerszym
sensie jest wyrazem coraz powszechniejszego wspczenie wymagania wobec wszystkich
form turystyki, by stwarzay one warunki dla skutecznej i efektywnej komunikacji miedzy
podrujcym i goszczcym go a take midzy nimi obydwoma a rodowiskiem (zarwno
naturalnym, jak i kulturowym). Celem turystyki kulturowej, jako turystyki komunikatywnej
jest tym samym porozumienie miedzy narodami, zapewnienie pokoju, turystyka agodna,
nie niszczca i nie degradujca swoich celw oraz osignicie tym samym powszechnej
wiadomoci wsplnego wiatowego dziedzictwa historycznie uksztatowanej kultury
ludzkiej. Tak rozumiana turystyka kulturowa (i kada inna) ma prowadzi do powstania

9
Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 1/2008 (Listopad 2008)

nowej solidarnoci pomidzy odwiedzajcym a odwiedzanym, zrodzi bardziej intensywne

formy wsppracy, ktra przekroczy granice regionw i kultur [Dreyer, 2000, s. 22 i 23].

Dobrym przykadem takiego rozumienia interesujcego nas fenomenu jest

wielopitrowe ujecie H. Hughesa [Huhges, 2003, s. 52-53], streszczone w polskiej literaturze
przez A Kowalczyka [Kowalczyk, 2008, s. 14]. Hughes wylicza cztery rozszerzajce si
stopniowo krgi zakresowe turystyki kulturowej.
I tak w rozumieniu sektorowym (jako segmentw turystyki) okrelenie turystyka
kulturowa moe oznacza zainteresowanie turystw sztuk (okrelane w fachowej literaturze
angielskojzycznej jako art tourism), bd te dziedzictwem materialnym kulturowym
(oddawane jako heritage tourism).
W wskim rozumieniu na turystyk kulturow skada si z jednej strony
zainteresowanie turystw teatrem, muzyk, poezj i innymi sztukami (inaczej arts), a z
drugiej odwiedzanie miejsc historycznych, ogldanie pomnikw, zamkw i kociow (czyli
materialnego dziedzictwa kulturowego (heritage));
W rozumieniu szerszym pod pojciem turystyka kulturowa mieszcz si
zainteresowania turystw sztuk i rkodzieem, religi, ubiorem, histori poszczeglnych
miejsc, zajciami zamieszkujcych je ludzi, ich sposobami ywienia, jzykiem, zwyczajami,
rzemiosem, architektur, a nawet odwiedzanie ogrodw zoologicznych czy obserwowanie
ycia zwierzt. To okrelenie jest najblisze wspczesnemu szerokiemu ujmowaniu
turystyki kulturowej.
Wreszcie w rozumieniu najszerszym (uniwersalnym) na podstawie przyjtej przez
Hughesa definicji kultury jako caoksztatu wartoci, idei, postaw i innych symboli
znaczeniowych przyjmuje on konsekwentnie, e jakikolwiek wyjazd turystyczny zwizany
jest z koniecznoci zetknicia si z kultur odwiedzanego miejsca, widzi zatem ca
turystyk jako spotkanie kultur.

Sam Kowalczyk na gruncie literatury polskiej formuuje na tej podstawie dwojakie

okrelenie turystyki kulturowej, w sensie cilejszym i szerszym.

Przykad 2 (Kowalczyk): ujecie tzw. wskie):

Turystyka kulturowa to zesp zachowa turystw zwizanych z ich autentycznym
zainteresowaniem dziedzictwem kulturowym (zabytkami, folklorem, miejscami zwizanymi z
wanymi wydarzeniami itp.) oraz z ich uczestnictwem w szeroko rozumianym wspczesnym
yciu kulturalnym [Kowalczyk, 2008, s.13].
Autor oznaczajc dziedzictwo kulturowe i ycie kulturalne jako cel aktywnoci
podrnych w definiowanym segmencie turystyki, jednoczenie ujmuje je bardzo szeroko.
Dowodem tego jest zaliczenie folkloru do dziedzictwa kulturowego, a take rezygnacja z
rozbijania uytego w definicji pojcia zabytkw, co sugeruje rozumienie pod tym terminem
take m.in. zabytkw techniki lub sztuki militarnej. Z kolei zwrot o szeroko rozumianym
yciu kulturalnym oznacza uwzgldnienie imprez kultury masowej, w tym festynw,
festiwali i inscenizacji. Tak oznaczony zesp celw wspczesnej turystyki kulturowej
daleko wykracza poza miejsca historyczne i obiekty bdce dziedzictwem kultury wysokiej.
Mamy zatem w istocie do czynienia z segmentowym ujciem turystyki kulturowej jako
rodzaju aktywnoci turystycznej, generowanej ostatecznie przez popyt na okrelone rodzaje
celw.

Przykad 3 (Kowalczyk: ujcie tzw. szersze - uniwersalne):

Turystyk kulturow sensu largo mona definiowa jako wszystkie formy zachowa
turystw, gdy lece u ich podstaw potrzeby i preferencje zawsze wynikaj z uwarunkowa
o charakterze kulturowym (np. posiadanego przez turyst systemu wartoci), niezalenie od

10
Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 1/2008 (Listopad 2008)

tego czy zachowania te wynikaj z zainteresowania turystw tzw. walorami kulturowymi, czy
te innego rodzaju walorami turystycznymi (np. przyrodniczymi). [Kowalczyk, 2008, s.14].
Cho sam autor tej definicji oznacza j jako zaledwie szersze ujcie (sensu largo),
faktycznie ujmuje w niej uniwersalne rozumienie caej turystyki jako zjawiska kulturowego.
Podobnie jak u poprzednio przytoczonych autorw jest ono wyrazem rozumienia i
zaakcentowania kulturowej funkcji turystyki i wprowadza j tym samym jako integralny
element w najszerszy kontekst wszelkiej ludzkiej aktywnoci. Tak szeroko zakrelona
definicja nie moe rzecz jasna zosta wykorzystana do szczegowej, fachowej refleksji nad
specyficzn form podrowania, jak jest turystyka kulturowa ani do jej dalszej klasyfikacji
i wykorzystania w profesjonalnej dziaalnoci wyspecjalizowanych segmentw rynku
turystycznego.

3. Akcentowanie rnych aspektw w definiowaniu turystyki kulturowej

W zalenoci od konkretnych potrzeb, stanowicych kontekst ich opracowa oraz od

zada, ktre sobie w nich postawili, autorzy licznych definicji turystyki kulturowej akcentuj
w ich treci okrelone jej aspekty, czynic je gwnym lub czsto nawet jedynym kryterium
jej wyodrbnienia. W wielu przypadkach okazuje si to pomocne w ich dalszych badaniach,
przede wszystkim za ma istotne znaczenie praktyczne przy wykorzystaniu ich wynikw w
dziaalnoci gospodarczej. Tak sformuowane definicje nie oddaj - rzecz jasna - penego
obrazu interesujcego nas fenomenu, ich warto dla akademickiej refleksji naukowej jest
wiec znacznie ograniczona. Jednake sprawdzaj si one dobrze w dyskusjach i wymianie
informacji w krgach praktykw, a take przy konstruowaniu strategii dziaa pro-
turystycznych i promocyjnych. Poniewa proponujc uniwersaln definicj turystyki
kulturowej chcemy zapewni jej take tak wanie funkcjonaln przydatno, musimy
przeledzi i uwzgldni te prby jej okrelenia, ktre podejmowano gwnie w tym celu.
Poniej przedstawimy przykady takich jednostronnych definicji. Granice przyjtej przez nas
ich klasyfikacji s momentami bardzo pynne (szczeglnie pomidzy okreleniami
akcentujcymi indywidualne motywy podry i oglny popyt), niemniej wspomnian ju,
wspln istotn cech tej grupy definicji stanowi zamierzona jednostronno ujcia zjawiska.

Definicje zorientowane na ofert turystyki kulturowej:

Przykad 1 (Becker): Turystyka kulturowa wykorzystuje budynki, relikty i obyczaje w

krajobrazach, miejscowociach i budowlach, by przybliy zwiedzajcemu rozwj kulturowy,
spoeczny i gospodarczy danego terytorium przez regularnie przedkadanie mu oferty imprez
wyjazdowych, przewodnictwo na miejscu, moliwoci zwiedzania i specyficzny materia
informujcy. Take imprezy kulturalne czsto su turystyce kulturowej. [Becker 1993, s. 8,
tumaczenie wasne].
Definicja wyranie wymienia obiekty celowe i elementy skadowe turystyki
kulturowej. Do pierwszych zalicza zabytki (relikty) zarwno kultury materialnej jak i
przyrody, ciekawe lub wartociowe budowle (zatem niekoniecznie ju tylko budowle
zabytkowe, a jak sugeruje zwrot rozwj gospodarczy take i budynki i urzdzenia suce
np. rolnictwu, produkcji czy handlowi) ale take elementy ywej tradycji regionalnej (np.
muzyka, obrzdy religijne i wieckie, taniec, zachowane w uyciu jzyki i dialekty).
Wreszcie w kocowym elemencie definicji wymienione s wydarzenia kulturalne (np.
festiwale, koncerty, festyny). Istnienie i sia przycigania tych wanie miejsc, obiektw i
wydarze maj stanowi motywacj do podjcia podry, bowiem zapoznanie si z nimi
traktowane jest jako warto, ze wzgldu na ktr turysta j podejmie, za spotkanie z nimi
ma go wzbogaci. Z drugiej strony definicja uwzgldnia take usugi specyficzne dla

11
Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 1/2008 (Listopad 2008)

turystyki kulturowej, skadajce si na jej produkty (podre) i przez swoj (liczn lub silnie
zaakcentowan) obecno w programie podry wyodrbniajce j od innych rodzajw
turystyki. Zalicza do nich: imprezy wyjazdowe o specjalnie skonstruowanym programie
(wycieczki z przynajmniej przewaajcym programem o charakterze kulturowym), fachowe
przewodnictwo po obiektach i miejscach oraz zgodny z zapotrzebowaniem turysty
kulturowego materia informacyjny (ksiki, foldery, broszury, albumy, wydawnictwa
multimedialne i in.). Te wanie elementy maj uczyni podr w wysokim stopniu
informatywn i uatwi wejcie w gbszy kontakt z odwiedzanymi i przeywanymi w
miejscu docelowym materialnymi i niematerialnymi wartociami. Tak widziana turystyka
kulturowa rodzi si z dostrzeenia pewnego specyficznego typu zapotrzebowania na
konfrontacj z wartociami kulturowymi i szukajc sposobw jego fachowego zaspokojenia
buduje swoja ofert, dobierajc do tego (lub nawet tworzc na wasny uytek) waciwie
rodki, techniki i metody. Oczywicie korzysta ona, jak i pozostae rodzaje turystyki, z
koniecznej infrastruktury (rodki transportu, gastronomia, noclegi), jednak inaczej ni one
nie moe si ona oby bez specyficznych narzdzi koniecznych dla realizacji celu zwiedzania
lub spotkania kulturowego 8 .

Przykad 2 (Metelka):
(Z punktu widzenia strategii planowania) turystyka kulturowa to prba wykreowania
na danym obszarze rodowiska wzbogacajcego tak jego mieszkacw, jak i odwiedzajcych
ten obszar, ktrego gospodarze staraj si wyway wymogi stawiane przez turyst oraz
uwarunkowania dobrobytu odwiedzanego obszaru, w okrelaniu ktrych bior udzia
przedsibiorstwa gminne oraz rodowisko zwolennikw ochrony przyrody [Metelka, 1990,
s. 41].
Wieloaspektowe zjawisko turystyki kulturowej zostao tu ujte jednostronnie: wprost
jako skadajca si z rnorodnych elementw oferta, tworzona na konkretnym terytorium i
skierowana (midzy innymi) do odwiedzajcych je. Cech wyrniajc oferty turystyczno-
kulturowej ma by osobiste ubogacenie zarwno odwiedzajcych jak i gospodarzy. Na uwag
zasuguje najpierw silne podkrelenie przez autora koniecznoci zachowywania proporcji
pomidzy potrzebami turystw i ich zaspokojeniem oraz prawidowym funkcjonowaniem i
rozwojem obszaru goszczcego ich i zamieszkujcej go spoecznoci, a nastpnie
uwzgldnienie ochrony przyrody jako czynnika przynajmniej rwnowanego rozwojowi
turystyki i przyznanie jej rzecznikom prawa do wspdecydowania o zakresie i formach
wszelkich przedsiwzi turystyce sucych.

Definicje akcentujce popyt kulturowy

Przykad (Lohmann): Pojcie turystyki kulturowej obejmuje wszystkie podre osb,

ktre czasowo opuszczaj swoje miejsce zamieszkania, by poinformowa si, dowiadczy
i/lub przey przede wszystkim materialne i/lub niematerialne elementy kultury wysokiej i
codziennej terenu odwiedzanego. [Lohmann1999, s. 63].
Podstaw definicji turystyki kulturowej s tu motywy i sposoby zachowa samych
turystw, kryterium za rozgraniczenia wybierane przez nich cele turystyczne. To wanie
wybr celw wyjazdu (w tym wypadku s nimi takie, ktre uznaje si za obiekty kultury
wysokiej lub codziennej) oraz ich otwarto na zwizany z pobytem w nich przekaz wiedzy
(gwnie o charakterze historycznym i kulturowym) ale take na osobiste dowiadczenia

8
Terminem spotkania kulturowego bdziemy tu oznacza t rzeczywisto, ktr coraz czciej w midzynarodowym
fachowym jzyku znawcw kultury oznacza si mianem event. Zalicza si do niej zarwno wydarzenia kulturalne sensu
stricte (jak koncerty, spektakle, festiwale, gawdy itd.), jak rwnie np. organizowane w miejscach docelowych turystyki
spotkania z indywidualnymi ludmi (jak twrcy, tzw. wiadkowie czasw) lub grupami ludzi (jak zespoy twrcze, grupy
zawodowe itp.) a take prezentacje przeprowadzane na uytek turystw a majce zwizek z najrniejszymi aktywnociami
ludzi, jak np. tradycyjne rzemioso czy rolnictwo, twrczo kulturalna w kulturze ludowej itd.

12
Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 1/2008 (Listopad 2008)

spotkania z obc kultur a nawet (zapewne w niektrych tylko przypadkach) gotowo do

gbszego przeycia tych wartoci np. przez duszy pobyt w rodowisku maj odrnia
turystyk kulturow od pozostaych gazi turystyki. Jakkolwiek definicja wydaje si mocno
zawa krg odbiorcw turystyki kulturowej do niewielkiej zapewne grupy ludzi, ktrzy z
gry i wiadomie (dysponujc stosunkowo du orientacj w tematyce) wybieraj tak form
wyjazdu, wnosi ona jednak do pojmowania turystyki kulturowej znaczn now warto:
uwypukla bowiem jej bardzo indywidualny aspekt. Jest nim znaczenie wanie samej osoby i
intelektualnych preferencji odbiorcy oferty turystyki kulturowej, ktre akurat w tym rodzaju
turystyki graj role decydujc. To wanie z jednej strony ogranicza grup docelow
konsumentw turystyki kulturowej w jej cisym znaczeniu, z drugiej jednak wskazuje na jej
znaczn niezaleno od panujcych trendw mody w turystyce i jednoczenie uatwia
orientowanie wytwrcw produktw tej turystyki ( wyspecjalizowanych biur podry lub
obiektw) na stosunkowo zamon grup adresatw. Jak si poniej przekonamy, akcentuje
to zasadnicz rnic pomidzy turystyk kulturow a pozosta, poniewa odbiera
czynnikowi ceny decydujce znaczenie w procesie wyboru oferty przez turyst. By moe
ten wanie czynnik w najwyszym stopniu tworzy linie podziau midzy turystyk
kulturow w sensie cisym (i niektrymi innymi rodzajami turystyki) a turystyk masow.
W tej definicji wyranie uwzgldniona jest turystyka indywidualna, nie korzystajca z oferty
grupowej ani nie sugerujca si narzuconym programem.

Definicje zorientowane na wartoci kulturowe

Przykad 1 (Eder): Turystyka kulturowa definiuje si (...) jako zorientowane na

ochron wykorzystanie monumentw i reliktw kulturowo-historycznych i jako fachowa
dbao o tradycyjne i specyficznie regionalne formy zamieszkania i ycia, realizowane dla
podniesienia wielkoci turystyki przyjazdowej w danym regionie i posiadajce za cel
poszerzenie i pogbienie zrozumienia dla oryginalnego charakteru regionu w ramach
europejskiej jednoci kulturowej, w szczeglnoci przez wzmocnion wymian midzy
mieszkacami kontynentu europejskiego i poprzez rzeczow, porwnawcz i skaniajc do
intelektualnego dialogu informacj o wiadectwach przeszoci i teraniejszoci na miejscu.
[Eder, 1993, s. 165-166].
Abstrahujc od odniesienia tej definicji wycznie do Europy i kultury europejskiej,
(ktre daoby si oczywicie przetransponowa take na inne krgi kulturowe) mona
zauway w niej silny nacisk na wiadome opisanie definiowanego zjawiska w kontekcie
wycznie wartoci kulturowych, niezalene (albo przynajmniej w niewielkim stopniu
zalene) od ekonomicznych aspektw turystyki. Autor tej definicji chce w ten sposb
wyodrbni turystyk kulturow spord innych jej rodzajw jako realizacj pewnej
paneuropejskiej idei jednoci kulturowej, w pierwszym rzdzie za pomoc opieki nad
zabytkami kultury, pielgnacji tradycji regionalnych, dialogu midzynarodowego i
midzyregionalnego oraz wymiany wartoci i dopiero w tym wietle przez organizowanie i
przeprowadzanie imprez turystycznych jako konkretnych przedsiwzi, sucych tym
celom.

Przykad 2 (Metelka):
Podre kulturowe to wchodzenie podczas podry turystycznych w intensywn do
pewnego stopnia interakcj z mieszkacami odwiedzanych obszarw dla poznania, z
pierwszej rki, ich sztuki, historii oraz sposobu ycia [Metelka, 1990, s. 41, tumaczenie za:
Bk, 2007 s.126.]
Sama styczno z szeroko rozumianymi wartociami kulturowymi obszaru docelowego
turystyki (co sugeruje uycie przez autora zwrotu o sposobie ycia obok dziedzin sztuki i
historii, rozumianych powszechnie jako kultura wysoka) nie wyczerpuje zdaniem Metelki

13
Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 1/2008 (Listopad 2008)

pojcia autentycznie kulturowej turystyki. Dopiero wejcie w intensywny kontakt z

nosicielami tych wartoci (mieszkacami odwiedzanych obszarw) i podjcie choby
ograniczonego dialogu kulturowego czyni z wycieczki wypraw kulturow. Wanie owo
otwarcie na poznanie z pierwszej rki, bdce tu synonimem ywego dialogu z inn
kultur ma by wyznacznikiem turysty kulturowego. Spotkanie i dialog (zatem
rzeczywistoci wymagajce aktywnoci intelektualnej i emocjonalnej od obydwu stron) staj
si tu wyznacznikami wartoci, na ktr powinna si orientowa turystyka. Zaistnienie
wymiany wartoci jest co oczywiste moliwe tylko dziki odpowiedniej konstrukcji
programu wyprawy (jeli jest ona zorganizowana) lub dziki szeregowi decyzji turysty na
miejscu (jeli ma ona indywidualny, niezaplanowany charakter). Tylko przy wystarczajcym
stopniu uwzgldnienia w trakcie podry takich osobistych spotka z ludmi jako twrcami,
spadkobiercami i przekazicielami kultury wysokiej i codziennej odwiedzanego obszaru
turysta autentycznie uczestniczy w spotkaniu z ni, a jego wyjazd moe by zaklasyfikowany
jako wyprawa kulturowa.

Przykad 3 (Hall-Zeppel):
Turystyka kulturowa jest turystyk dowiadczania opart na stymulowaniu dziaa
turysty przez sztuki teatralne, sztuki wizualne oraz festiwale i jednoczesne wczanie go do
udziau w nich. Z kolei turystyka zawona do dziedzictwa kulturowego wie si z
odwiedzaniem wybranych krajobrazw, miejsc historycznych, budynkw i zabytkw -
dowiadczanie odbywa si tutaj poprzez poszukiwanie kontaktu z natur i poczucie jednoci z
histori odwiedzanego miejsca [Hall C. M., Zeppel H., 1990a, s. 87, tum za Buczkowska,
2008, s. 17].
Wymienione w definicji wydarzenia kulturalne oraz miejsca lub obiekty dziedzictwa
kulturowego stanowi w myl tego okrelenia najpierw przedmiot wyboru - jako celu
wyprawy kulturowej a nastpnie jako przedmiotu wiadomego dowiadczania podczas tej
podry. Zatem i sam wypraw tego rodzaju naley rozumie jako konsekwencj wyboru,
motywowanego chci przeycia osobistego spotkania z wartociami, reprezentowanymi
przez wymienione wydarzenia i miejsca. Warto zwrci uwag na dokonane tu zawenie
zakresu turystyki kulturowej do podry zwizanych z wydarzeniami kulturalnymi - w
przeciwiestwie do widzianego odrbnie segmentu turystyki dziedzictwa kulturowego
(rozumianej jako zwiedzanie zwizanych z nim krajobrazw, obiektw i miejsc). Niezalenie
jednak od tego dodatkowego wewntrznego podziau, w obu przypadkach mamy do
czynienia z grup celw wypraw, sytuowanych przez wikszo innych badaczy jako cele
turystyki kultury wysokiej 9 .

Definicje akcentujce indywidualne motywy konsumenta

Przykad 1 (Dreyer): Okreleniem turystyki kulturowej mona obj wszystkie

podre, dla ktrych gwnym motywem podjcia s aktywnoci o charakterze kulturowym.
[Dreyer, 2000, s. 26].
Nastpnie sam autor uzupenia swoj definicje o niezwykle istotne ucilenie: Z
punktu widzenia ekonomiki turystyki jako kulturowe okrelane s wszelkie formy aktywnoci,
ktre za takie uwaa sam podrujcy. [Dreyer, 2000, s. 27].
9
W innej definicji autorstwa Hall i Zeppel zakres turystyki kulturowej ulega znacznemu poszerzeniu: Termin: turystyka
kulturowa odnosi si do obszarw historycznych oraz zwizanych z dziedzictwem, miejsc prezentacji sztuki i rzemiosa,
festiwali, muzew, wystpw artystycznych oraz sztuk plastycznych, ktre turysta zwiedza bd poznaje w procesie
poszukiwa kulturowych dowiadcze. Odwiedzanie miejsc zwizanych ze sztuk oraz specjalne wydarzenia kulturalne, jak
np. festiwale etniczne czy imprezy w ramach tzw. oywianej przeszoci s take czci tego rodzaju turystyki -
kulturowej w oglnym znaczeniu oraz turystyki dziedzictwa kulturowego ( [Hall C. M., Zeppel H., 1990b, s. 54 tumaczenie
za: Buczkowska, 2008, s. 17]. Autorzy pozostaj tutaj przy dodatkowym podziale turystyki kulturowej i turystyki
dziedzictwa kulturowego, jednak zaliczaj do tych segmentw nowe wydarzenia (jak np. inscenizacje historyczne) oraz
obiekty (miejsca prezentacji rzemiosa), sytuowane ju w obrbie szerzej rozumianej kultury niematerialnej lub materialnej.

14
Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 1/2008 (Listopad 2008)

Wyrana staje si tutaj tendencja do pozostawienia samemu podrujcemu prawa do

zaklasyfikowania swej wyprawy. Tak wic zdaniem Dreyera to turysta ostatecznie sam
definiuje kultur i odpowiednio kulturowy charakter swojej podry. Otwiera to w
konsekwencji moliwo okrelenia bardzo wielu form aktywnoci turystycznej jako
turystyki kulturowej, nie pomaga jednak dokona wyraniejszego rozgraniczenia jej zakresu
w stosunku do innych rodzajw turystyki.
Definicja Dreyera wskazuje na kolejny wany czynnik tworzcy zjawisko turystyki
kulturowej. Zdaniem jej autora nic innego jak wanie intencja samego turysty, decydujcego
ostatecznie o zaistnieniu kadej podry, wyodrbnia turystyk kulturow od innych jej
rodzajw. Wan cech wyrniajc tego okrelenia jest jego zamierzona nieostro.
Eliminuje ona dwa spord problemw z ucileniem zakresu turystyki kulturowej,
zarysowane przez nas wyej. To sam turysta bowiem (a nie jak w definicji typu popytowego,
ekspert kulturoznawca czy socjolog) decyduje, co jest dla niego kultur i z uwagi na te
wartoci, ktre jako kultur traktuje, podejmuje podr 10 . Tak wic rozrnienie na kultur
wysok i codzienn (czy popularn, masow) wydaje si traci znaczenie przy tak
subiektywnym rozumieniu samej kultury i powizanej z ni turystyki kulturowej.
Jednoczenie nieistotne staje si tutaj take przyjmowane jakby ponad gow konsumenta
kryterium intensywnoci treci kulturowych w programie imprezy to on sam przecie
decyduje, czy mniej lub bardziej nasycony treciami kulturowymi program mu odpowiada.
Take ta definicja, nie uwzgldniajc caej sfery oferty turystycznej czy te aspektu
organizacyjnego turystyki wyranie uwzgldnia w pojciu turystyki kulturowej prywatne,
indywidualnie podejmowane pojedynczych osb czy maych grup, nie korzystajce z oferty
turystyki zorganizowanej ani jej programw.
Dobrym przykadem definicji wykorzystujcej te same kryteria w obszarze
polskojzycznym jest okrelenie J. Maek: Turystyka kulturowa obejmuje wszelkie formy
podry, ktrych gwnym motywem jest ch kontaktu z kultur w szerokim jej rozumieniu
[Maek, 2003, s. 20-21].

Przykad 2 (Metelka): Turystyka kulturowa to taka forma turystyki, w ktrej

zainteresowania podrujcych koncentruj si na bogatej przeszoci ludzi bd obszarw,
zachowanej i odzwierciedlonej w zabytkach, historycznych okolicach, tradycyjnej
architekturze i rkodzieach [Metelka 1990, s. 41]
Definicja Ch. Metelki, przyjta m.in. przez dokumenty Unii Europejskiej dla potrzeb
statystyki turystycznej [Bk, 2007, s. 126] 11 wychodzi wprawdzie tylko od
zainteresowania turystw treciami kulturowymi (std jej jednoaspektowy wymiar),
niemniej nakrela bardzo szeroki zakres potencjalnych obiektw tych kulturowych
zainteresowa, do ktrych zalicza zabytki, ale i cae historyczne regiony, obiekty
architektury regionalnej czy narodowej, wytwory tradycyjnego rzemiosa. Uwag zwraca
akcentowanie przez autora przeszoci terytorium lub ludzi jako przedmiotu zainteresowania
turystw kulturowych. Zatem cele podry kulturowych musz si jego zdaniem odnosi do
historii, za kryterium kwalifikowania przedsiwzi turystycznych jako turystyki kulturowej
ma by jej ukierunkowanie na przeszo. Takie okrelenie wydaje si by mocno
zawajce, bowiem przedmiotem tak zdefiniowanej turystyki kulturowej byoby tylko
dziedzictwo kulturowe (w sferze kultury wysokiej) i zachowane relikty szeroko rozumianej
kultury codziennej.

10
Zobacz definicja pomocnicza Dreyera: Z ekonomiczno-turystycznego punktu widzenia jako kulturowe okrela si te
wszystkie rodzaje aktywnoci, ktre sam podrujcy jako takie odczuwa [Dreyer, 2000, s. 27 - tumaczenie wasne].
11
Autor podaje przykad europejskiego podrcznika metodologii statystyki turystyki z roku 1998, ktry zastosowa t
wanie definicj.

15
Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 1/2008 (Listopad 2008)

Przykad 3. (WTO): - Definicja tzw. szeroka:

Turystyka kulturowa zaspokaja ludzkie pragnienie rnorodnoci, majc jednoczenie
tendencj do podnoszenia poziomu kulturowego jednostek i zapewniajc wzrost wiedzy,
nowego dowiadczenia i rnych spotka. 12
Definicja, celowo nie podajc przedmiotowego zakresu zainteresowania turystyki
kulturowej, lecz tylko lece u jej podstaw potrzeby ludzkie, czy tym samym zarwno
elitarn turystyk, zorientowan na elementy kultury wysokiej (w tym uznanego dziedzictwa
kulturowego) oraz t bardziej masow, wykorzystujca w swojej ofercie wiadectwa kultury
ycia codziennego. Tym samym w proponowanym w niej ujciu turystyki kulturowej
uwzgldnione s skutki rozszerzenia si definicji kultury. Zgodnie z ni do konkretnych
celw wypraw turystyki kulturowej, mog nalee nie tylko wiadectwa przeszoci, ale i
wspczesne wytwory kultury ludzkiej lub wydarzenia zawierajce treci kulturowe.
Ubogacajca rola turystyki kulturowej opisana jest tutaj nie tylko jako dostarczanie nowej
wiedzy czy dowiadcze, ale take jako umoliwienie za pomoc dokonujcych si w trakcie
podry spotka dialogu midzy turyst a dawn lub obc kultur (a wic od strony wartoci
oferowanych), i wreszcie jako zaspokojenie okrelonej ludzkiej potrzeby (a zatem od strony
indywidualnie ujmowanego popytu). W ten sposb definicja, wiadomie unikajc rozrnie,
wydaje si rozwizywa problem rnego rozumienia kultury bowiem zarwno jej treci
jak i programy mog wykorzystywa zarwno kultur elitarn, jak i codzienn. Nie ustalajc
jednak kryterium intensywnoci treci kulturowych nie umoliwia wyraniejszego
rozgraniczenia turystyki kulturowej wewntrz caego zjawiska turystyki 13 .

Przykad 4 (Marciszewska):
(...) turystyka kulturowa stanowi aktywno osb w ich miejscach pobytu
turystycznego oraz podczas podry z miejsca staego zamieszkania, ktra pozwala na
poznanie lub dowiadczenie rnych sposobw ycia innych ludzi sposobw
odzwierciedlajcych obyczaje spoeczne, tradycje religijne, myl intelektualn, dziedzictwo
kulturowe i majcych na celu zaspokojenie ludzkich potrzeb, pragnie oraz oczekiwa w
zakresie kultury [Marciszewska, 2002, s.5]
Intelektualne otwarcie turysty, jego zaciekawienie wiatem odlegym od wasnego
miejsca ycia, stanowi w wietle tej definicji kryterium odrniajce omawiany segment
turystyki od innych, w ktrych na pierwszym miejscu stoi na przykad wypoczynek, dbao
o zdrowie czy aktywno mniej lub bardziej zwizana z wykonywanym zajciem.
Poznawanie lub dowiadczanie (a zatem gbszy, osobisty kontakt ze spotykan
rzeczywistoci) jest gwnym motywem turysty kulturowego. Ch osobistego zetknicia
si z wymienionymi w definicji elementami obcej lub wsplnej kultury jest czynnikiem
decydujcym o rodzaju zachowa w miejscu turystycznego pobytu, dokonywaniu wyborw
w odniesieniu do sposobie spdzania tam czasu, odwiedzania konkretnych miejsc i
uczestnictwa w imprezach. Omawiane okrelenie zakada wysoki stopie uwiadomienia
wartoci kulturowych u turysty, co moe w konsekwencji znacznie ograniczy zakres taj
ujmowanego zjawiska.

12
WTO (World Tourism Organization): 1985: tekst oryginalny: all movements of persons, because they satisfy the human
need for diversity, tending to raise the cultural level of the individual and giving rise to new knowledge, experience and
encounters
13
G. Richards poddaje i t definicj generalnej krytyce, stwierdzajc, e nie moe ona spenia roli funkcjonalnej, jako e
nie wyodrbnia tak naprawd turystyki kulturowej i nie stwierdza jednoznacznie, czym ona tak naprawd jest.. () This
extremely optimistic conceptual approach is however of little use for definition purposes, because it provides no basis for
distinguishing what cultural tourism actually is. (Richards, 2007, s. 24).

16
Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 1/2008 (Listopad 2008)

Prby definicji caociowych

Prcz okrele zorientowanych na konkretne aspekty turystyki, podjte zostay

oczywicie take prby caociowego ujcia fenomenu turystyki kulturowej. Usiuj one
okreli j i wyjani jej specyfik w szerszym kontekcie zarwno wartoci, ktre stoj u jej
podstaw, jak rwnie ludzkich potrzeb i zainteresowa, ktre usiuje ona zaspokoi a nawet
pewnej wartoci dodanej ktra uzyskuj jej konsumenci. Przedstawimy tutaj i poddamy
analizie jedn z nich, funkcjonujc w polskojzycznej literaturze powiconej turystyce
definicj W. Gaworeckiego.

Przykad (Gaworecki): Turystyka kulturalna to przemieszczanie si osb z miejsc ich

staego zamieszkania do miejsc atrakcji kulturalnych w celu zdobycia nowych informacji i
dowiadcze oraz zaspokojenia wasnych potrzeb.(...) Turystyka kulturalna obejmuje
zarwno wytwory kultury z przeszoci jak i wytwory kultury wspczesnej oraz sposoby ycia
danych grup ludzi lub regionw; obejmuje turystyk zorientowan na dziedzictwo kultury
oraz turystyk zorientowan na sztuk.
Przez pojcie turystyki kulturalnej rozumie si kad form turystyki, w ktrej s
zawarte oferty kulturalne. [Gaworecki, 2003, s. 81].
Definicja polskiego badacza w duej mierze oparta jest na powyej przytoczonej
szerokiej definicji ATLAS. Nawet uyte tu samo pojcie turystyki kulturalnej a nie
kulturowej jest zapewne wiadomie zastosowan kalk jzykow (w jzyku angielskim
okrelenie turystyki kulturowej to cultural tourism). Autor dopenia jednak obraz turystyki
kulturowej, podkrelajc jej zorientowanie nie tylko na przeszo (dziedzictwo), ale i na
wspczesne formy kultury, a take przypominajc o wanym segmencie podry, ktrych
celem jest spotkanie uczestnikw z dzieami sztuki. Pewnym istotnym novum w stosunku do
wykorzystanego pierwowzoru jest jasno sformuowana opcja autora w kierunku uznania za
turystyk kulturow kadej formy turystyki, gdzie oferta o charakterze kulturowym jest (w
jakikolwiek sposb i w jakimkolwiek stopniu) obecna. Oznacza to cakowit rezygnacj z
prby wyranego wyodrbnienia turystyki kulturowej. Przy zastosowaniu definicji tego
rodzaju moliwy jest zaledwie zwizy opis turystyki kulturowej jako jednego z aspektw
uprawiania turystyki (ktry to zreszt cel realizuje autor po podaniu definicji), moe ona
take suy do wskazania na te formy turystyki, ktre uwzgldniaj pewnego rodzaju
preferencje turystw przy konstrukcji programw podry. Nie moe ona jednak by
podstaw bardziej szczegowej analizy fenomenu turystyki kulturowej jako odrbnego
zjawiska czy prby jej fachowej, wewntrznej klasyfikacji.

4. Propozycja caociowej definicji funkcjonalnej turystyki kulturowej

Po przedstawieniu wybranych prb zdefiniowania tego rnorodnego zjawiska, jakim

jest turystyka kulturowa, moemy przystpi do podjcia wasnej prby jej funkcjonalnego
opisu. Nasz intencj jest stworzenie definicji funkcjonalnej, czyli nie tylko na sposb
akademicki ujmujcej istotne cechy turystyki kulturowej, ale take obliczonej na potrzeby
praktycznego rozgraniczenia jej oferty od imprez proponowanych przez inne gazie
turystyki. Taka definicja, jeli ma speni postawione sobie zadanie, musi jednoczenie
uwzgldni i w jakim stopniu rozwiza zarwno problem rnego pojmowania kultury -
jako wyrniajcego celu i motywu turystyki kulturowej - jak rwnie usun trudno z
wyborem podstawowego kryterium wyodrbnienia treciowego podry kulturowej od
podry, zawierajcej elementy kulturowe, czyli w istocie kadej niemal podejmowanej
poza prac zawodow wyprawy. Speni ona jednak swoje zadanie dopiero wwczas, jeli

17
Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 1/2008 (Listopad 2008)

jednoczenie uatwi analiz tego fenomenu, umoliwi jego adekwatny opis a take okae si
zdatnym instrumentem w dziedzinie tworzenia i dystrybucji produktw turystycznych i
znajdzie tam moliwie powszechne zastosowanie.

Nazw turystyki kulturowej moemy okreli te wszystkie grupowe lub

indywidualne wyprawy o charakterze turystycznym, w ktrych spotkanie uczestnikw
podry z obiektami, wydarzeniami i innymi walorami kultury wysokiej lub popularnej
albo powikszenie ich wiedzy o organizowanym przez czowieka wiecie otaczajcym
jest zasadnicz czci programu podry lub stanowi rozstrzygajcy argument dla
indywidualnej decyzji o jej podjciu lub wziciu w niej udziau. [Mikos von Rohrscheidt,
2008, s. 31].
Jak wida, nasza propozycja od pocztku, uywajc terminu wyprawy o charakterze
turystycznym niejako automatycznie przedstawia turystyk kulturow jako integraln cz
turystyki w ogle, zarwno w jej aspekcie fenomenologicznym (jako powszechnego
zjawiska), jak i ekonomicznym (jako dziau gospodarki). Uznaje tym samym powszechnie
przyjmowan ogln definicj turystyki 14 za nadrzdn i lokuje turystyk kulturow w jej
ramach jako specyficzny rodzaj podrowania.
Jako istotne cechy turystyki kulturowej, czyli takie, ktre odrniaj j od innych
rodzajw turystyki, wymieniamy dwa (komplementarne wobec siebie) kryteria. Podr
mona zatem zakwalifikowa do turystyki kulturowej przy spenieniu jednego z dwch
warunkw. W pierwszym przypadku jej program musi zawiera treci kulturowe w stopniu
zasadniczym, czyli w iloci lub intensywnoci wyranie przewaajcej, konstytuujcej
dan ofert podry i odrniajc j od innych ofert ukierunkowanych na t sam
destynacj. W drugim przypadku element kulturowy jest decydujcy od strony uczestnika,
zatem po prostu on sam podejmuje (prywatn) podr z uwagi na t warto lub uczestniczy
w podjtej na podstawie takich motyww prywatnej podry.
Wrd walorw kulturowych, decydujcych o turystyczno-kulturowym charakterze
podry nasza definicja wylicza obiekty (jak zabytki, monumenty, budowle i zespoy
urbanistyczne, dziea sztuki itd.), wydarzenia (a wic m.in. festiwale, koncerty, wystawy,
festyny, akty religijne itd.), ale take bardzo indywidualne wartoci, jak przyrost wiedzy
(zatem walor edukacyjny). W wietle wic tego sformuowania take turystyka cile
edukacyjna zalicza si do turystyki kulturowej. Nie da si bowiem zaprzeczy, e kady
niemal rodzaj edukacji humanistycznej stanowi otwarcie na kultur wasn jak rwnie obc,
jeli wic dziaanie edukacyjne zostaje powizane z podr, to ma ona zawsze charakter
realizacji takiego otwarcia. Pewnym problemem bd w tym kontekcie czasowe, krtsze ni
rok pobyty uczniw i studentw za granicami wasnego kraju w celach edukacyjnych a take
realizowane w podobnym okresie czasu stypendia naukowe. Cho charakter tego typu
pobytw i zwizanych z nimi podry do i z miejsca docelowego kae je zalicza do
systematycznego procesu edukacji, w ktrym podr i zwiedzanie odgrywa tylko
drugorzdn rol, jednak przyjmujc powszechn definicje turystyki i turysty oraz
uwzgldniajc element edukacyjny w naszej definicji bylibymy zobligowani do uznania
take tej grupy za turystw kulturowych w najszerszym znaczeniu tego sowa. Wydaje si
jednak, e powoanie si na okrelenie powikszenie ich wiedzy o organizowanym przez
czowieka wiecie otaczajcym z naszej definicji pozwala nam na wyeliminowanie z tak
nakrelonych ram turystyki edukacyjnej przedsiwzi tych osb, ktre w trakcie duszego
pobytu szkolnego lub naukowego poza miejscem zamieszkania poszerzaj tylko swoj
wiedz specjalistyczn, nie interesujc si przy tym generalnie owym wiatem
14
Mamy tu na myli definicj, przyjta przez Konferencj WTO w Ottawie w 1993, w brzmieniu: Turystyka obejmuje
og czynnoci osb, ktre podruj i przebywaj w celach wypoczynkowych, zawodowych lub innych, nie duej ni
przez rok bez przerwy, poza swoim codziennym otoczeniem, z wyczeniem wyjazdw, w ktrych gwnym celem jest
dziaalno zarobkowa, wynagradzana w odwiedzanej miejscowoci. Tekst polski definicji w: Terminologia turystyczna.
Zalecenia WTO, ONZ-WTO, UKFiT, Warszawa 1995, s.5

18
Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 1/2008 (Listopad 2008)

otaczajcym. W konsekwencji pobyty na studiach zagranicznych, duej trwajce pobyty

szkolne, korzystanie ze stypendiw naukowych i studenckich wycznie w celach
naukowych nie powinno by zaliczane wprost do turystyki kulturowej. Nie wyklucza to
jednak moliwoci uczestnictwa osb korzystajcych z takich form edukacji w krtszych
wyprawach kulturowych podczas trwania swojego zagranicznego pobytu.
Sformuowanie organizowany przez czowieka wiat otaczajcy oznacza tutaj, e
celem turystyki kulturowej moe by nie tylko cho zawsze w pierwszym rzdzie - kade
dobro antropogeniczne (wytworzone przez dziaalno ludzk) ale w okrelonej sytuacji
take walory naturalne (np. wyjtkowe krajobrazy, formacje geologiczne albo procesy czy
zjawiska przyrodnicze, formy ycia rolin i zwierzt itd.), o ile zostay one przeksztacone
lub przynajmniej w jaki sposb uporzdkowane przez dziaalno czowieka. Decydujemy
si na to z dwch wzgldw. Po pierwsze dlatego, e natura we wspczesnym gsto
zaludnionym i wysoce zurbanizowanym rodowisku europejskim jest niemal nieodczna
od porzdkujcych j, cywilizujcych lub wrcz przystosowujcych do wymaga
czowieka aktw ludzkiej dziaalnoci, jak zakadanie obszarw chronionych, parkw
krajobrazowych, szlakw wdrwkowych, regulacja ciekw i zbiornikw wodnych a take
sucych wprost edukacji przyrodniczej obiektw jak arboreta i palmiarnie, oranerie,
muzea przyrodnicze, ogrody botaniczne i zoologiczne. Po drugie, liczne podre na ono
natury, zwaszcza do obszarw chronionych, posiadaj wyrany aspekt edukacyjny, bdcy z
kolei istotnym elementem podry kulturowych od czasu ich pojawienia si. Dlatego
wyprawa turystyczna, ktrej celem jest zorganizowana przez czowieka przyroda, za
gwnym motywem podjcia powikszenie wiedzy na jej temat, powinna by uwaana za
wypraw kulturow. Nie oznacza to oczywicie, e wyprawa alpinistyczna o czysto
sportowym charakterze mogaby zosta zakwalifikowana do turystyki kulturowej nie ma
ona znamion wymaganych od turystyki kulturowej ani edukacyjnej, gdy ani nie jest okazj
do spotkania z wytworami czowieka lub przeksztaconym przez niego rodowiskiem, ani nie
jest motywowana powikszeniem wasnej wiedzy.
Inne istotne sformuowanie, mwice o powikszeniu wiedzy uczestnikw wypraw
turystycznych oznacza, e poza zakresem turystyki kulturowej znajd si take typowe
wyprawy naukowo-badawcze, podejmowane przez specjalistw. Nie chodzi w nich przecie
tylko o poszerzenie indywidualnej wiedzy uczestnikw (edukacj) o kolejne znane ju i
uznane naukowo treci, lecz o wiedz now dla caej ludzkoci, za uczestnicy tych wypraw
odbywaj je w ramach swojej wynagradzanej dziaalnoci zawodowej (co generalnie przeczy
oglnie przyjtemu rozumieniu turystyki i turysty).
Z kolei wyrane zestawienie walorw kultury wysokiej z walorami kultury
popularnej oznacza, e definicja chce obj obie te rzeczywistoci w ramach turystyki
kulturowej, zatem ich rozgraniczenie (jeli okae si konieczne) zachodzi dopiero podczas
(wewntrznej) klasyfikacji typw tej turystyki. Takie te rozgraniczenie na turystyk
kulturow w cisym i szerszym rozumieniu (oraz dodatkowo na turystyk edukacyjn) musi
by podejmowane i zostao podjte na dalszym etapie refleksji nad turystyk kulturow
[Mikos v. Rohrscheidt, 2008, 51nn].
Zakres naszego pojcia turystyki kulturowej obejmuje zarwno wyprawy grupowe
(ktre s zazwyczaj zorganizowane i przebiegaj zgodnie z ustalonym programem), jak i
podre indywidualne, ktrych uczestnicy czsto dopiero na miejscu podejmuj spontaniczne
decyzje o zwiedzeniu okrelonych obiektw czy udziale w imprezie kulturalnej. Tak wyrane
wskazanie obu grup podry konieczne jest z uwagi na potrzeb zauwaenia i
jednoznacznego potwierdzenia przynalenoci do turystyki kulturowej coraz szybciej
rosncej liczby indywidualnych podry turystw, nie korzystajcych z oferty
zorganizowanych wycieczek. W wielu przypadkach ich osobiste czy prywatne wyprawy
ukierunkowane s w duej mierze (a wic zasadniczo) na zwiedzanie obiektw
dziedzictwa kulturowego, zapoznanie z kultur materialn konkretnego miejsca lub regionu

19
Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 1/2008 (Listopad 2008)

czy na poszerzenie wiedzy, speniaj zatem warunki konieczne do zaliczenia ich do podry
kulturowych. Rodzi to jednak z kolei pewien problem interpretacyjny: wiele z takich
wycieczek o nie ustalonym z gry programie okazuje si wyprawami kulturowymi dopiero
post factum, kiedy mona stwierdzi, e wyprawa zrealizowana wrd swych
faktycznych celw zawieraa liczne elementy kulturowe. W zwizku z tym nie da si
zapewne unikn trudnoci z badawczym ujciem i statystycznym uporzdkowaniem tego
rodzaju podry. Niemniej z uwagi na wyrane wspczesne tendencje w rozwoju turystyki
w ogle, a turystyki kulturowej w szczeglnoci, naleao w naszym ujciu zjawiska
uwzgldni take t grup podrujcych, bez wtpienia bdcych turystami.
Przedstawiona definicja nie moe sobie oczywicie roci pretensji do zupenego
wyczerpania treci wieloaspektowego fenomenu turystyki kulturowej ani do kompletnego
ujcia wszystkich zjawisk j skadajcych. W szczeglnoci nie moe ona do koca by
adekwatna w stosunku do indywidualnych wyobrae na temat kultury i turystyki kulturowej
oraz do wynikajcych z nich zachowa pojedynczych podrujcych. Mogoby si
oczywicie zdarzy, e kto podjby decyzj udziau w organizowanej imprezie turystycznej
ze wzgldu na jeden jej okrelony element o znaczeniu kulturowym, co nie przesdza, e
sama podr zgodnie z oglnym jej programem nie musi mie charakteru kulturowego. W
tym przypadku moglibymy mwi o subiektywnej podry kulturowej, spenia ona
bowiem wymagania turystyczno-kulturowe tylko dla naszego jednego uczestnika. Poniewa
jednak turystyka (a zwaszcza kulturowa) jest zjawiskiem o charakterze w wysokim stopniu
humanistycznym, prbujc j opisa i sklasyfikowa nie ustrzeemy si nigdy od
pojedynczych wyjtkw, uwarunkowanych osobistymi decyzjami ludzi.
W moliwie cisej definicji, majcej spenia rol wyodrbniajc nie moe by take
w peni uwzgldnione wspomniane powyej najszersze, uniwersalne spojrzenia na turystyk
kulturow. Dlatego, cho naley doceni jego rol dla caej humanistycznej refleksji nad
turystyk a take dla analizy jej znaczenia spoecznego i formuowania jej zada w dialogu
midzykulturowym zaproponowana przez nas definicja nie w peni moe je podzieli.
Wynika to z faktu, e funkcjonalne definiowanie turystyki kulturowej musi mie na celu
przede wszystkim jej moliwie jasne i ostre wyodrbnienie spord innych segmentw
turystyki. Przedstawiona propozycja definicji usiuje z jednej strony speni kryteria definicji
akademickiej, moliwej do zastosowania w klasyfikacji w ramach rodzcych si
samodzielnych nauk o turystyce i w wietle moliwie najpowszechniejszego dzi
pojmowania turystyki kulturowej. Z drugiej strony przez zastosowane w niej jednoczenie
dwch komplementarnych wobec siebie kryteriw wyodrbnienia turystycznych wypraw
kulturowych umoliwi jej praktyczne stosowanie dla potrzeb praktycznej dziaalnoci:
tworzenia i segmentacji ofert, ich dystrybucji, wreszcie szerokiej promocji tak ujtej
turystyki kulturowej jako zrozumiaej dla potencjalnych konsumentw propozycji spdzania
ich wolnego czasu. Niezalenie bowiem od akademickich ambicji badaczy i ich
teoretycznych dyskusji, taki wanie charakter ma przedmiot naszej wsplnej refleksji.

Bibliografia:
Barbier B., 2005, Wybrane aspekty turystyki kulturowej Francuzw, Turyzm, Nr 15/1-2, ss. 95-
120
Bk S.A., 2007, Dziaania Unii Europejskiej na rzecz kultury i turystyki kulturowej, Difin,
Warszawa
Becker Ch., 1993, Kulturtourismus. Eine Einfhrung, [w:] Ch. Becker, A. Steinecke (red.)
Kulturtourismus in Europa . Wachstum ohne Grenzen? ETI GmbH, Universitat Trier, Trier
Becker Ch., Steinecke A., 1997, Kulturtourismus: Strukturen und Entwicklungsperspektiven,
Fern-Universitat, Hagen
Buczkowska K., Turystyka kulturowa, maszynopis, Pozna 2008

20
Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 1/2008 (Listopad 2008)
Crepaz M., Hrovat-Forstinger B., 1999, Die strategische Fhrung von Kulturbetrieben unter
besonderer Bercksichtigung von Burgen und Schlssern, [w:] H. Pechlaner (red.): Burgen
und Schlsser zwischen Tradition und Wirtschaftlichkeit. Probleme und Perspektiven.
Linde, Wien
Dreyer A., 2000, Der Markt fr Kulturtourismus, [w:] A. Dreyer (red.), Kulturtourismus,
Oldenbourg, Mnchen/Wien
Eder W., 1993, Wissenschaftliche Reiseleitung und Kulturtourismus [w:] Ch. Becker, A.,
Steinecke (red.) Kulturtourismus: Strukturen und Entwicklungsperspektiven, Fern-
Universitat, Hagen
Gaworecki, W., 2003, Turystyka, Wydanie IV (zmienione), PWE, Warszawa
Hall C. M., Zeppel H., 1990a, Cultural and heritage tourism: the new grand tour?, Historic
Environment, Nr 7(3/4), ss. 86-98.
Hall C. M., Zeppel H., 1990b, History, Architecture, Environment: Cultural Heritage and
Tourism, Journal of Travel Research, Nr 29, ss. 54-55.
Hughes H., 2003 Arts, entertainment and tourism, Butterworth-Heinemann, Oxford-Burlington
Kowalczyk A., 2008, Wspczesna turystyka kulturowa midzy tradycj a nowoczesnoci,
[w:] A. Kowalczyk (red.) Turystyka Kulturowa (spojrzenie geograficzne), Uniwersytet
Warszawski, Warszawa
Lohmann M., 1999, Kulturtouristen oder die touristische Nachfrage nach Kulturangeboten [w:]
T. Heinze Kulturtourismus: Grundlagen, Ziele, Trends und Fallstudien, Westdeutscher
Verlag, Mnchen Wien
Maek J., 2003, Turystyka kulturowa jako czynnik rozwoju lokalnego, Prace i Studia
Geograficzne, t. 32, Geografia turyzmu, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
Marciszewska B., 2002, Spoeczno-ekonomiczne uwarunkowania rozwoju turystyki kulturowej w
Polsce, Problemy Turystyki i Hotelarstwa, Nr 3, ss. 5-9
Marczak M., 2000, Rodzaje turystyki, W: A. Szwichtenberg, (red.) Podstawy turystyki,
Politechnika Koszaliska, Koszalin
Medlik S., 1995, Leksykon podry, turystyki, hotelarstwa, PWN, Warszawa
Metelka Ch. J., 1990, The Dictionary of Hospitality, Travel and Tourism, Delmar Publishers Ins.,
Merton house travel and tourism publishers, Albany, New York, USA
Mikos von Rohrscheidt A., 2008, Turystyka kulturowa . Fenomen, potencja, perspektywy,
GWSHM Milenium, Gniezno
Przecawski K., 2004, Czowiek i turystyka. Zarys socjologii turystyki, Albis, Krakw
Richards G., 1996, Cultural Tourism in Europe, CABI, Wallingford
Richards G., 2007, Cultural Tourism. Global and local perspectives, The Haworth Hospitality
Press, New York London Oxford
Steinecke A., 2007, Kulturtourismus. Markstrukturen, Fallstudien, Perspektiven, Oldenbourg,
Mnchen
Weissenborn B., 1997, Kulturtourismus, [w:] Trierer Tourismus Bibliogfaphien, tom 10, Trier

Cultural Tourism around the definition

Abstract
After reviewing and briefly analyzing the contents and scope of several definitions of cultural
tourism used in the official classification, in scientific considerations and in teaching practice,
the author of the article presents a proposal of the phenomenon functional definition referring
to the commonly used term of tourism as a primary concept. The proposal considers both
current (broad) understanding of culture and itineraries (goals and contents) of tourist
expeditions on the one hand, while on the other hand it considers the tourists cultural
motivation aspect. The authors goal is to make available and spread a useful tool to classify
tourist offers and, consequently, to lead to the standardization of Polish professional
terminology in the cultural tourism field. The proposal should be treated as a starting point for
a discussion in professional circles on the subject of defining cultural tourism, with the option
of considering tourism organizers and their needs in it.

21