See

discussions, stats, and author profiles for this publication at:

https://www.researchgate.net/publication/267331158

European Union Law Application in

the Republic of Macedonia Before
Its Accession to the EU (Примена на
правото на Европската унија во
Република Македонија во
периодот пред пристапу...

Book · January 2012

DOI: 10.13140/2.1.4273.1523

READS

41

1 author:

Saso Georgievski
Ss. Cyril and Methodius University
7 PUBLICATIONS 4 CITATIONS

SEE PROFILE

Available from: Saso Georgievski

Retrieved on: 19 April 2016
 Национален научно-истражувачки проект

Примена на правото на Европската унија

во Република Македонија во периодот
пред пристапувањето кон ЕУ

European Union Law Application

in the Republic of Macedonia
Before Its Accession to the EU

Универзитет „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје

Правен факултет „Јустинијан Први“ - Скопје

Скопје, 2012
Универзитет „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје
Правен факултет „Јустинијан Први“ - Скопје
 University Ss. Cyril and Methodius
Faculty of Law Iustinianus Primus - Skopje

National research project supported by the Ministry for Education and Science
in the Government of the Republic of Macedonia

European Union Law Application

in the Republic of Macedonia
Before Its Accession to the EU

Principle investigator: Researchers:

prof. SaŠo Georgievski prof. Tatjana PetruŠevska
ass. Ilina Cenevska
NataŠa Stamenković
Mihail Stojanovski

Skopje, 2012
 Универзитет „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје
Правен факултет „Јустинијан Први“ - Скопје

Национален научно-истражувачки проект подржан од Министерството

за образование и наука при Владата на Република Македонија

Примена на правото на Европската унија

во Република Македонија во периодот
пред претпристапувањето кон ЕУ

Главен истражувач: Истражувачи:

проф. др. Сашо Георгиевски проф. др. Татјана Петрушевска
ас. мр. sci. Илина Ценевска
мр. Наташа Стаменковиќ
мр. Михаил Стојановски

Скопје, 2012
Издавач:
Универзитет „Св. Кирил и Методиј“
Правен факултет „Јустинијан Први“ - Скопје

Дизајн и графичка подготовка:

БороГрафика - Скопје

Печати:
БороГрафика – Скопје

Тираж:
300 примероци

Ова издание е публикувано со финансиска подршка од Министерството за

образование и наука при Владата на Република Македонија во рамките на проектот:
“Примена на правото на Европската унија во процесот на пристапување на Република
Македонија во Унијата: моментални состојби и потребни прилагодувања во македон-
скиот правeн систем“ (скратен наслов: “Примена на правото на Европската унија во
Република Македонија во претпристапниот период“).
Во публикацијата се изразени само личните ставови на авторите и Министер-
ството не може да се смета како одговорно за коректноста на ставовите и информациите
изнесени во неа.
 СОДРЖИНА
CONTENTS

КРАТЕНКИ ВО ТЕКСТОТ ix

ПРЕДГОВОР xi

PREFACE xiii

EXECUTIVE SUMMARY xv

1. ВОВЕД 1
2. ПРИМЕНА НА ПРАВОТО НА ЕВРОПСКАТА УНИЈА
ВО ДРЖАВИТЕ-КАНДИДАТКИ ЗА ЧЛЕНСТВО ВО Е.У.:
ТЕОРЕТСКИ ПРЕТПОСТАВКИ И ИСКУСТВОТО НА
НАЈНОВИТЕ ДРЖАВИ-ЧЛЕНКИ НА УНИЈАТА ОД
ПРЕТПРИСТАПНИОТ ПЕРИОД 5
2.1. ’Правна европеизација’, ’хармонизација’ и примена
на домашното законодавство во државите-кандидатки
за членство во Европската унија 5

2.2. Хармонизација на законодавството

и Република Македонија 9

2.3. Споредбени искуства во врска со примената на

правото на Европската унија во најновите држави-
членки на Унијата од претпристапниот период 17
VI

2.4. Афирмација на концептот за ’конформна’ или ’евро-

пријателска’ примена на домашното законодавство
во светлото на правото на Европската унија
во претпристапната судска практика на најновите
држави-членки на ЕУ: искуството на Полска,
Чешката Република и Унгарија 24

2.5. Препораки од претпристапното искуство

на најновите држави-членки на Унијата
за Република Македонија 31

3. ПРАВНИ ОСНОВИ ЗА ПРИМЕНА НА ПРАВОТО

НА ЕВРОПСКАТА УНИЈА ВО ПОРЕДОКОТ
НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ВО ПРЕТПРИСТАПНИОТ ПЕРИОД 35
3.1. Правни основи за примена на изворите
на меѓународното право 37

3.2. Правни основи за претпристапна примена

на изворите на правото на Европската унија 43

а) Директна применливост на Спогодбата

за стабилизација и асоцијација и на другите
ратификувани меѓународни договори склучени
со Европската унија 43

б) Индиректна применливост на изворите на правото

на Европската унија – правни основи за ’конформна’
или ’евро-пријателска’ примена на домашното
законодавство 45

3.3. Примената на меѓународното право и правото

на Европската унија во практиката на Уставниот суд
на Република Македонија 51

а) Примена на изворите на меѓународното право 52

б) Примена на изворите на правото на Европската унија 56

3.4. Заклучок 64
 VII

4. ПРАКТИКА И КАПАЦИТЕТ НА МАКЕДОНСКИТЕ

СУДОВИ ЗА ПРИМЕНА НА ПРАВОТО НА
ЕВРОПСКАТА УНИЈА ВО ПРЕТПРИСТАПНИОТ
ПЕРИОД – АНАЛИЗА НА ПОДАТОЦИ 69
4.1. Практика на македонските судови на примена
на изворите на меѓународното право 71

4.2. Практика на македонските судови на примена

на изворите на правото на Европската унија 77

4.3. Потенцијал кај македонските судови за примена

на правото на Европската унија 82

5. ЗАКЛУЧОК 99
Препораки 113

КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА 117

 КРАТЕНКИ ВО ТЕКСТОТ

АД Акционерско друштво
АС Апелационен суд
ДЕУ Договор за Европската унија
ДЕЗ Договор за основање на Европската зедница
ЕЕА Единствен европски акт
ЕЕЗ Европска економска заедница
ЕЗ Европска заедница
ЕКЧП Европска конвенција за човекови права
ЕСП Европски суд на правдата
ЕСЧП Европски суд за човекови права
ЕУ Европска унија
ЈПП Јавно-приватно партнерство
КЕБС Кoнференција за европска безбедност
и соработка
МЈП Меѓународно јавно право
МП Меѓународно право
МК Македонија
МКС Меѓународен кривичен суд
МОТ Меѓународна организација на трудот
МПГПП Меѓународен пакт за граѓански
и политички права
НПАА Национална програма за усвојување
на правото на Унијата
ОН Обединети нации
X

ОС Основен суд
ПЕУ Право на ЕУ
РМ Република Македонија
ССА Спогодба за стабилизација и асоцијација
ЦИЕ Централна и источна Европа
CEE Central and Eastern Europe
EC European Community
ECHR European Convention for Human Rights
ECJ European Court of Justice
ECtHR European Court for Human Rights
EU European Union
SAA Stabilization and Association Agreement
TEU Treaty on the European Union
 ПРЕДГОВОР

Трудот е изготвен и отпечатен во рамките на научно-

истражувачкиот проект на Правниот факултет „Јустинијан Први“
- Скопје под наслов: „Примена на правото на Европската унија во
процесот на пристапување на Република Македонија во Унијата:
моментални состојби и потребни прилагодувања во македонскиот
правeн систем“ (скратен наслов: „Примена на правото на Европ-
ската унија во Република Македонија во претпристапниот
период“), одобрен и финансиран како национален научно-
истражувачки проект од Министерството за образование и наука
при Владата на Република Македонија во периодот од 2010-
2012 година. Во неговата изработка учествуваше истражувачки
тим составен од проф.др. Сашо Георгиевски, како главен
истражувач и проф.др. Татјана Петрушевска, мр.sci. Илина
Ценевска, мр. Наташа Стаменковиќ и мр.Михаил Стојановски,
како истражувачи на проектот. Во работата на тимот помагаше
и Предраг Ивановски кој, покрај обврските како студент на
правните студии на Правниот факултет, сесрдно се вклучи во
активностите на собирање и обработка на бројните материјали
и информации консултирани во текстот.
Истражувачкиот тим ѝм изразува особена благодарност
на Министерството за образование и наука и на Правниот факул-
тет ’Јустинијан Први’ при Универзитетот ’Св. Кирил и Методиј’
во Скопје, кој се јавува како носител на научно-истражувачкиот
проект, особено, на неговиот Декан проф.др. Борче Давитковски
и останатите вработени на факултетот кои помагаа при реализа-
цијата на проектот.
Посебна благодарност ѝ изразуваме и на Академијата
за судии и јавни обвинители на Република Македонија, нејзи-
XII

ниот директор Анета Арнаудовска и останатите вработени во

Академијата, без чијашто логистичка подршка не ќе беше можна
реализацијата на проектот во неговиот најзначаен сегмент -
организирањето и спроведувањето на анкетата на македонските
судии од која се добија клучни податоци обработени во трудот. Се
разбира, голема благодарност следува и за сите оние судии при
судовите во Република Македонија коишто, покрај огромните
секојдневни обврски, најдоа време да одговорат на анкетниот
прашалник, со што ја покажаа својата посветеност кон секој
обид насочен кон подобрување на квалитетот во вршењето на
судската функција, како и на судовите и нивните вработени
кои го овозможија спроведувањето на анкетата во нивната
институција.
За исправноста на информациите, наодите и ставовите
изнесени во текстот единствено одговараат авторите и истите не
можат да им се припишат ниту на една институција или друго
лице.

Скопје, 28 септември 2012 проф.др. Сашо Георгиевски

 PREFACE

This publication has been prepared and printed as part of the

research project undertaken at the Faculty of Law “Justinianus Primus”
– Skopje, University “Ss. Cyril and Methodius” Skopje, under the
following title: “European Union Law Application in the Republic of
Macedonia Before Its Accession to the Union: Current Situation and
Necessary Adjustments of the Macedonian Legal System” (short title:
“European Union Law Application in the Republic of Macedonia
Before Its Accession to the EU”). The project has been approved and
financed as a national research project by the Ministry for Education
and Science of the Government of the Republic of Macedonia for
the period of 2010-2012. It has been conducted by a research team
at the Faculty composed of professor Sašo Georgievski, PhD, as
Principle Investigator, and professor Tatjana Petrushevska, PhD, ass.
Ilina Ceneska, LLM sci., Natasha Stamenković, LLM, and Mihail
Stojanoski, LLM, as researchers on the project. During the research
phase, the team has been overwhelmingly helped by the services
of Predrag Ivanovski who actively participated in the activities of
collecting and processing numerous materials and information
consulted in the text, despite his regular obligations as a student at
the Faculty of Law.
The research team expresses its particular gratitude to the
Ministry for Education and Science and to the Faculty of Law
“Justinianus Primus” – Skopje, who made it possible to proceed with
the project. The team is particularly thank full to the Dean of the
Faculty of Law, professor Borce Davidkovski, PhD, and to the other
stuff at the Faculty who helped the realization of the project.
We also express particular gratitude to the Academy for
Judges and Public Prosecutors of the Republic of Macedonia and
to its Executive Director Mrs. Aneta Arnaudovska, as well as to the
XIV

other employees of the Academy, without whose logistical support

the realization of the project in its most important segment - the
organization and the conduct of the inquiry among the Macedonian
judges - that provided valuable empirical data analyzed in the text,
would not have been possible. Of course, particular gratitude goes to
the 206 judges at the Macedonian courts who, despite their enormous
daily obligations, found sufficient time for responding to our
questionnaire thus demonstrating their great dedication to any effort
directed towards the improvement of the quality in the performance
of the judicial function in the Republic of Macedonia. We are equally
grateful to the courts and their stuff that enabled the realization of the
research inquiry in their respective institution.
The responsibility for the accuracy of the information, the
findings and the conclusions presented in the text lay solely on the
authors and these cannot be prescribed to any institution or person
other than the authors.

Skopje, 28 September 2012 Professor Sašo Georgievski, PhD

 European Union Law Application in the Republic
of Macedonia Before Its Accession to the EU

EXECUTIVE SUMMARY

This research has been primarily aimed at examining the

application of the Law of the European Union by the courts of the
Republic of Macedonia in the exercise of their judicial function
during the pre-accession period of the country. It offers research
analysis of the past and ongoing practice developed by Macedonian
courts regarding the application of EU law, and of the opinions
and commentaries expressed by Macedonian judges on the issue.
At the same time, the research has been also intended to provide
an assessment of the capacity of Macedonian judges for future
application of EU law, following the country’s prospective accession
to the Union, when the Union’s law would assume full direct effect
and supremacy in the Macedonian legal order, and to provide proper
recommendations that would eventually help increase that capacity
of Macedonian judges.
The data analyzed in the research were collected by way of
an inquiry conducted by the end of 2011 and the beginning of 2012 at
both lower and higher courts within the territorial jurisdictions of the
four Appellate Courts in the Republic of Macedonia (Skopje, Štip,
Bitola and Gostivar). The inquiry encompassed 206 judges, which
amounts to almost a third of the total number of judges in the Republic
of Macedonia, relatively equally distributed among the later courts,
i.e. 170 judges at the basic courts and 36 judges at the Macedonian
higher courts. Judges were anonymously responding to a specially
prepared questionnaire. The data collected through that inquiry had
been occasionally compared with the data provided by a previous
pilot-inquiry undertaken in October 2011, encompassing a total of 30
judges that had anonymously responded to a similar questionnaire as
the one forwarded to the former judges.
XVI

From a legal perspective, in the pre-accession period, like any

other state-candidate for EU membership, the Republic of Macedonia
finds itself in a seemingly unnatural situation. On the one hand, the
ongoing process of harmonization of its national legislation with the
law of the European Union (leading towards a full adoption of the
Union’s acquis), to which the Republic of Macedonia is also exposed
as part of the conditioned pre-accession process, causes permanent
and progressive penetration of a considerable number of EU legal
rules into its national legislation. The later suggests an implicit
urgency to ensure an adequate legal effect for these EU rules within
the domestic legal order. On the other hand, in the pre-accession
period in principle there is no explicitly proscribed formal obligation
for a candidate states courts to apply EU law, even though national
judges have a choice upon certain discretion to grant EU legal sources
some capacity of producing legal implications within the domestic
legal system. The later, however, could only occur within the legal
framework provided by the relevant domestic constitutional rules on
the applicability of international law in the internal legal order and by
other pertinent legal rules.
The experience of the latest EU member-states from Central
and Eastern Europe with the application of the Law of the European
Union in their national courts’ practice before acceding to the Union,
offers valuable guidance on how to resolve the above mentioned
legal imbalances in support of the respective country’s euro-
integration process. By demonstrating a certain degree of judicial
activism, sufficient creativity when interpreting applicable domestic
constitutional principles and other relevant rules, and considerable
sensibility in understanding their proper role in the respective country’s
EU integration process, a number of representative CEE courts
proceeded with affirming a legal concept by which they practiced an
‘EU-conform’ or ‘euro-friendly’ interpretation of domestic legislation
in light of the Union’s applicable legal sources. They resorted to
such a practice even at the earliest pre-accession stages, granting
the EU legal sources a quality of indirect or ‘persuasive’ sources
of law. In doing that, these courts were grounding that practice on
different legal bases, including the need for ensuring compatibility of
 XVII

domestic legislation with the law of the Union (in light of the ongoing
harmonization of domestic legislation), the relevant provisions of
the respective Association (i.e. Europe) agreements, the general
domestic constitutional principles on the applicability of international
law within the internal legal order, or even on wider bases, like the
need to support the European integration of the respective country
and its prospective EU membership, the European common values
and ‘European legal culture’ equally shared by their respective EU
accession candidate state, etc..
The pre-accession experience of the latest EU member states
from the CEE equally points to the fact that the above mentioned pre-
accession affirmative implementation of the concept of ‘euro-friendly’
application of domestic laws by national courts in light of the Union’s
legal sources also contributes to the satisfaction of another important
long-term goal within the respective country’s EU accession process,
namely, the timely preparation of national courts for adequate
application of the EU law that would be required at the moment of
the country’s accession to the Union and on, when national judges
would have to fully assume (also) the role of ‘European judges’. This
long-term goal could be fulfilled satisfactorily only if national courts
would have gradually and timely abandoned practicing the formerly
inherited restrictive ‘textual-normativist’ approach when applying
national law (which is still largely practiced by the judges from the
Republic of Macedonia as well), and accepted a wider teleological
approach that is characteristic for the implementation of EU law,
instead.

The Macedonian legal system offers sufficient legal basis for

certain application of the EU’s legal sources during the country’s
pre-accession phase, including for the ‘euro-friendly’ application of
domestic legislation in light of the relevant EU’s sources of law.
In the first place, such legal basis can be found in the general
constitutional norms that govern the applicability of the sources of
international law, the later being understood as convergent or cognate
to the sources of law. In line to this statement, article 118 of the
Constitution of the Republic of Macedonia assumes (and requires):
(a) direct applicability (and supremacy over domestic legislation)
XVIII

of the provisions of the Stabilization and Association Agreement

between the Republic of Macedonia and the European Communities
and their member states (the SAA) and of all other legally-binding
treaties or agreements ratified by the Macedonian Parliament in force
between the Republic of Macedonia and the EU, without the need
for the adoption of any particular domestic implementing legislation,
provided that such provisions “are capable for being directly
applied” (article 18(4) of the Macedonian Law on Courts). It also
presupposes (b) direct and/or indirect applicability of the provisions
of all other legal instruments allied with the above ratified treaties
and agreements (depending on their character as legally-binding or
legally non-binding or ‘soft-law’ instruments). Finally, article 118 of
the Constitution of the Republic of Macedonia equally assumes c)
indirect applicability of any source of EU law that would be relevant
for the proper interpretation of the provisions of the Stabilization
and Association Agreement (or of any other ratified treaty or legally-
binding instrument between Macedonia and the EU), including
the body of primary and secondary sources of EU law, the general
principles of law and the case-law of the European Court of Justice,
as well as the ‘soft’ sources of EU law.
Furthermore, additional and wider legal basis for indirect
applicability of the sources of EU law in the Macedonian legal
order can be devised from the first and the last indent of paragraph
1 of article 8 of the Constitution of the Republic of Macedonia,
provided that the later sources are being understood by Macedonian
judges as sui generis sources of international law, as they were
recognized for instance by the Polish Constitutional Court in some
of its older decisions. The afore mentioned indents of article 8 of the
Constitution of the Republic of Macedonia allow for (at least) indirect
applicability of the main and subsidiary sources of international law
when interpreting domestic constitutional rules or national legislation
pertaining to the human rights and – more generally - to other legal
spheres regulated by the Constitution and the related Macedonian
legislation, granting these sources a status of ‘fundamental values’ on
which the constitutional order of the Republic of Macedonia resides.
On the other hand, another general clause allowing for indirect
applicability of the sources of EU law in the Macedonian legal order is
to be found in the Stabilization and Association Agreement, notably,
in paragraph 1 of its article 118, in which the well-known principle
 XIX

of ‘sincere cooperation’ (‘cooperation in good faith’) between the

parties for ensuring the full effect of the Agreement is enshrined.
According to this principle, borrowed from the EU Treaties, the
courts (and other national authorities) are expected to secure inter
alias a ‘euro-friendly’ application of their national legislation in line
with the provisions of the Stabilization and Association Agreement.
Since the ongoing harmonization of the domestic legislation with the
Union’s acquis has been conducted as an obligation established by
the later Agreement (Article 68 SAA), that duty of national courts
particularly translates into a commitment to interpret the domestic
formally harmonized laws in accordance with the harmonizing
sources of EU law (and the related EU’s principles and rules).
Finally, by analogy with the pre-accession case-law of some of
the most authoritative courts of the latest EU member-states from the
CEE, additional basis for indirect application of the Union’s sources
of law in the Macedonian legal order can be equally found within the
wider euro-integration context, including the need for securing the
perspective membership of the country in the EU, the requirement of
ensuring the necessary quality of the legal harmonization process, the
‘legal integration’ or ‘Europeanization’ of the domestic legal system
in line with the Union’s legal order, or in other similar wider basis.

Like its most active counterparts from the latest member-states

of the Union regarding their pre-accession practice, the Constitutional
court of the Republic of Macedonia has already shown some degree
of necessary judicial activism in supporting the applicability of
EU law within the Macedonian legal order and the ‘euro-friendly’
interpretation of the Macedonian legislation. In its most recent case-
law, the Macedonian Constitutional Court has not refrained from
consulting indirectly the provisions of the secondary sources of the
law of the Union or of the international agreements in force between
the Republic of Macedonia and the Union when interpreting and
applying relevant domestic constitutional and legislative provisions.
In that, the Court has been explicitly or implicitly relying mainly on the
above analyzed articles 8 and 118 of the Constitution of the Republic
of Macedonia, as well as on other wider legal bases, like for example
on the need for securing consistent interpretation and application
XX

of the domestic harmonized legislation with the EU’s harmonizing

legal instruments. The latter appears to be a logical follow up to
the positive tendency manifested by the Constitutional Court in its
practice of indirectly consulting the primary and secondary sources
of international law, including the relevant international conventions,
the international soft law instruments and the case-law of various
international courts, most notably the European Convention of
Human Rights and the case-law of the European Court of Human
Rights in Strasbourg. Bearing in mind the relative similarity between
the later sources and the sources of EU law, this practice developed
by the Constitutional court of relying on international legal sources
would positively influence the adjustment of the domestic case law to
the method of applying the EU sources of law, as well.
The positive step undertaken by the Macedonian Constitutional
court towards the establishment of the concept of ‘euro-friendly’
application of domestic legislation, however, represents only a starting
point in the right direction and has not been followed or supported
by any clear legal principle developed by the Court to that effect.
In essence, the Constitutional court has called upon the Union’s
legal rules mainly when dismissing the initiatives for reviewing the
constitutionality of domestic legislation, or while quashing challenged
domestic legislation - only to support its previously established
findings on the interpretation of applicable domestic constitutional
or other legal rules. Given its highly authoritative position in the
Macedonian institutional system, however, the Constitutional Court
should be encouraged to expound a firm and sufficiently elaborated
principle affirming the concept of ‘euro-friendly’ interpretation of
the domestic applicable legal rules in light of the sources of law of
the Union as indirect or ‘persuasive’ legal sources, sending a clear
positive signal to the other courts in the Republic of Macedonia to
proceed in the same vain while deliberating within their respective
jurisdictions.
Nevertheless, in contrast with the above positive practice
stands another negative tendency manifested by the Macedonian
Constitutional Court. In line with its general position of non-reviewing
the validity of domestic legislation on grounds of its conformity
with international treaties, which is based on a highly restrictive
interpretation Court’s of the constitutional clause that defines its
jurisdiction, and in complete disregard for the monistic provision
 XXI

of Article 118 of the Macedonian Constitution, the Constitutional

Court of the Republic of Macedonia unfortunately still refuses to
enter reviewing the constitutionality and legality of the Macedonian
legislation as to its conformity with the Stabilization and Association
Agreement and with the other ratified agreements in force between
the Republic of Macedonia and the EU. Within its domain, the Court
still declines to grant direct applicability to these agreements, as the
later was granted for instance by the Macedonian Supreme Court
in some of its judgments. The later practice of the Constitutional
Court of the Republic of Macedonia is not in line with Article
118 of the Macedonian Constitution and with the national courts
obligation deriving from paragraph 1 of Article 118 (and Article 68)
of the Stabilization and Association Agreement to secure an effective
application of the SAA, nor it contributes to the achievement of the
country’s Euro-integration aims. Therefore, it should be promptly
abandoned by the Constitutional Court.

The analysis of the data about the past and current practice of
the Macedonian ordinary and specialized courts with the application
of the sources of EU law, collected through our inquiry along 206
Macedonian judges at both lower and higher Macedonian courts,
allows us to sum up the following general conclusions.
In the recent practice of Macedonian courts, the number of
judges that have already directly applied some of the sources of EU law
in their respective rulings is extremely modest (1.9% of the inquired
judges), which is slightly less when compared with the number of
judges that have directly applied some source of international law
(14.1% of the inquired judges). The reason for such poor practice of
direct application of the EU’s and international sources of law leys
primarily on the scarcity of cases in which any of the litigant parties
had been invoking these sources (only in 9.2% of the total number
of cases reported by the inquired judges the respective parties had
invoked an EU legal rule, and in 29.6% - an international legal rule).
Additional reasons for this practice, however, may be found in the
lack of preparedness of the majority of Macedonian judges to apply
European and international sources of law in accordance with the
legal basis allowing for their applicability present in the Macedonian
XXII

legal order. It seems that Macedonian judges, like previously their

numerous counterparts from the latest member-states of the European
Union, are still strongly supportive of the direct applicability solely
of domestic legal sources. Additionally, however, in the case of
Macedonian judges there is another reason that can be identified as
a cause for their manifest resistance towards direct application of
the EU’s legal rules, namely, the lack of a clear and precisely timely
framed perspective for the country’s accession to the Union, which
naturally causes the judges to remain comfortable in delaying the
moment when they would “begin” with applying the EU’s sources
of law.
The above arguments seem to be equally relevant when
explaining the rather unfavorable attitude expressed by a considerable
majority of Macedonian judges as regards the direct applicability of
the Stabilization and Association Agreement and the other treaties
and agreements in force between the Republic of Macedonia and
the EU in the Macedonian legal order. It appears that Macedonian
judges still decline to accept the direct applicability of the provisions
of the SAA, notwithstanding the monistic provision of article 118
of the Macedonian Constitution. A high percentage of 55.8% of the
inquired judges did not accept such direct applicability of the SAA
in absence of a specially enacted domestic implementing legislation,
with additional 17% of judges being uncertain over that issue (or,
on aggregate, 72.8% of the inquired judges did not recognize or
were uncertain about the direct applicability of the SAA). The later
data stands firmly in correlation with the negative and/or uncertain
attitude expressed by the majority of inquired judges about the more
general question of direct applicability of the ratified international
agreements valid for the Republic of Macedonia (40% of the inquired
judges were against, and 20.9% of them did not extend an answer to
that question, which amounts to an aggregate of 60.9% of the inquired
judges who did not expressly support the direct applicability of the
ratified international agreements). This rather disappointing result
leads us to a possible conclusion that the majority of Macedonian
judges do not truly understand the real significance of the Stabilization
and Association Agreement for the euro-integration process of the
Republic of Macedonia, as well as its legal nature and effect in the
Macedonian legal order, to which, as already stated above, are not
immune even the judges at the Macedonian Constitutional court. It
 XXIII

also confirms the conclusion that the majority of Macedonian judges

are mostly inclined in their judicial practice towards reserving the
status of directly applicable legal sources exclusively for the domestic
sources of law.
In any case, however, the attitude of non- acceptance of the
direct applicability of the Stabilization and Association Agreement
and of the other ratified international agreements, still prevailing in
the minds and practice of the majority of Macedonian judges, runs
contrary to the explicit monistic rule embodied in article 118 of
the Macedonian Constitution, does not help the achievement of the
needed gradual transformation of the current judicial practice towards
an increased affirmation of the European and international sources
of law, does not provide an adequate protection for litigants in the
judicial process and - overall – does not contribute to the fulfillment
of the country’s euro-integration goals. Therefore, it must be instantly
abandoned both by the judges at the ordinary and the specialized
courts, as well by those at the Macedonian Constitutional court.
Yet, it is rather encouraging that the Macedonian judges have
demonstrated more preparedness in their recent practice to indirectly
call upon the sources of EU and international law as ‘persuasive’
legal sources. The number of judges who have already indirectly
consulted EU law rules in the deliberative parts of their judgments
is rather poor, but it is still higher than the number of those who
have been directly applying the same (8.2% of the inquired judges
have indirectly consulted EU law rules, while 27.7% have indirectly
consulted international law rules). Related to this is the data that
demonstrates the existence of a solidly developed consciousness
present among a significant number of Macedonian judges about the
need for applying the EU sources of law as ‘persuasive’ legal sources
in the pre-accession period (41.7% of the inquired judges expressed
positively on such need), even though the number of judges that do
not accept or have doubts about that need still prevails. Additionally,
the number of judges who, within the more restricted context of
harmonization of domestic legislation, support the ‘euro-friendly’
interpretation of the formally harmonized domestic legislation (in light
of the EU harmonizing rules as ‘persuasive sources’) is even higher
than the one expressing the former general support (61.2% of the
inquired judges were in favor of recognizing the ‘persuasive source’
status to the EU’s harmonizing rules). The latter data indicates the
XXIV

existence of a truly encouraging trend, bearing in mind that the ‘euro-

friendly’ approach in applying the formally harmonized domestic
legislation would inter alias largely contribute to the achievement
a higher quality in the application of the domestic legislation and
would lead to an increased protection of the rights of the litigants in
the judicial process.
In any case, viewed in the context of the country’s euro-
integration perspective, the tendency of supporting the indirect or
‘persuasive’ function of the EU’s (and international) sources of law
in the Macedonian legal order expressed by the significant number of
Macedonian judges, rises considerable optimism both as regards the
necessity for a timely and gradual adjustment of the domestic judicial
practice to the required standards for practicing EU law, which will
become particularly relevant as of the moment of the future accession
of the Republic of Macedonia to the European Union.
Looking at those judges that have already been directly or
indirectly applying the sources of EU law or international law in
practice, it is indicative that these judges have been mostly prone
to invoking the written sources of both of these laws (international
treaties and agreements, regulations, directives, written of ‘soft law’
instruments), while reliance on other sources of EU and international
law by these judges (e.g. general principles of law, ECJ case law or
the case law of other international courts) has been almost entirely
absent. The later can be probably best explained by the greater
susceptibility of the written sources of law for the utilization of the
textual positivist method in the application of law, still prevailing
among the domestic judges, which is not the case with the other
international and European sources that require a much more complex
methodological approach. Yet, that, of course, is not entirely helpful
for the fulfillment of the necessary task of a gradual and progressive
abandonment of the inherited practice of exclusive reliance on
restrictive textual-normativism in law application by the current
Macedonian judges within the accession process of the Republic of
Macedonia, as well as for their timely reorientation towards a more
intensive usage of the methods pertinent for the application of EU
law.
The validity of our conclusion about the still prevailing
phenomenon present (both) among Macedonian judges of
predominant inclination towards the application of the textual-
 XXV

normativist approach when interpreting and applying the law, cannot

be substantially altered by the fact declared by the inquired judges
that, while adjudicating, the majority of them have been prone to
relying on general principles of law (85.9% of the inquired judges
declared a practice of invoking some general principle of law while
adjudicating). However, bearing in mind that the number of judges
who declared the later practice have been invoking general principles
of law only sporadically (75.5% of the inquired judges), and knowing
the specific character of the ‘general principles of law’ in the EU’s
legal context as a (mainly) unwritten source of law that requires a
specific methodology for its application (including following the
ECJ case-law), it must be cautioned that the previously mentioned
fact cannot be taken on its own as a clear indication for the real
potential of the Macedonian judges to adequately apply the ‘general
principles’ of EU law. For that purpose, the above data on the practice
of resorting to general principles of law by Macedonian judges must
be cross-checked with the data indicating the level of professional
qualification of these judges specifically for the application of EU
law, presented below.

Table 1: Summary of the analyzed data about the practice of Macedonian judges
in applying international law and EU law

The analysis of the data collected through the inquiry of judges

leads us to several additional conclusions relevant for the assessment
of the current and future potential of the Macedonian courts to apply
EU law.
XXVI

Firstly, as a general conclusion, notwithstanding the positive

trend of engaging the Macedonian judges with various trainings
in different areas related (both) to EU law, by a respectable and
growing number of trainings offering knowledge in that area inter
alias organized by the Academy of Judges and Public Prosecutors,
their professional capacity to apply EU law has not yet reached a
satisfactory level. A great majority of inquired judges (61%) expressed
themselves in favor of the need for additional trainings in order to
gain sufficient knowledge of the law of the Union for to be able to
apply it adequately in practice, which is even more manifested when
considering the wider context of the judicial system that includes
all other participants added to judges (95.1% of the inquired judges
confirmed the necessity of additional professional trainings of the
participants in the judiciary). The later need is present despite the
fact that more than a half of judges had already taken some sort of
professional training courses directly or indirectly related to EU law
(53.4% of the inquired judges). At the same time, such data may also
be taken a indication the existence of insufficient personal motivation
for effective utilization of the possibilities offered by the trainings
present among the judges, which seens to suggest that there is a further
need to device additional ways for stimulation of their more active
engagement in the process of acquiring the necessary knowledge and
skills related to the application of EU law.
Within the overall structure of professional trainings offered
to judges, however, the more specific trainings focused on acquiring
general understanding and skills in EU law and in the specialized
fields of that law have just had a marginal part (trainings at general
EU law courses had been already taken by 4.4%, while at specialized
courses - by 3.9% of the inquired judges). The majority of trainings
already taken by judges are in fields that are only indirectly connected
to EU law, most notably in the area of human rights, particularly
concerning the ECHR and the Strasbourg Court’s case-law (30.8%
of the inquired judges reported acquired trainings in that area), or
in other fields of law that include some aspects of EU law (33.3%
of the inquired judges). The latter types of trainings are of course
particularly important and should continue to be practiced in the
future, but they cannot by themselves substitute for the trainings
that offer to judges sufficient understanding and skills for adequate
practicing of EU law.
 XXVII

In view of the above, there appears to be a particular need

for further maintanence of a system of professional training of
Macedonian judges that would offer more intensive EU law focused
training courses for judges, particularly directed towards acquiring
fundamental knowledge and standard methodological skills for
applying EU law, with proper respect for the specificities of the
domestic legal context, and with a wider scope of judges thus trained.
In that respect, the latest activities of the Academy for Judges and
Public Prosecutors in improving its programs and teaching methods
for training of judges in the area of EU law (both at the preparatory
and continuous training courses offered by the Academy), that has
became operative as of this year, and the preparation by the Academy
of numerous relevant materials for use in those trainings (including
Macedonian language translations of ECJ judgments), are to be
particularly welcomed and certainly represent big positive steps taken
in the right direction.
Another data that gives us a hint on the current and the
prospective capacity of Macedonian courts to apply EU law are
those demonstrating the attitude of judges towards the necessity of
following and consulting the ECJ case-law. The later is particularly
indicative of the existence of such capacity of judges given the
specific role that the ECJ's case-law has within the overall system
of EU sources of law, which is atypical for the Macedonian national
law being grounded on the tradition of the European continental legal
systems. In that vein, the fact that a great number of Macedonian
judges are quite aware of the significance that the knowledge of the
ECJ case-law has for the adequate application of EU law (92.2% of the
inquired judges expressed positive awareness on that issue) is rather
encouraging. However, almost half of the inquired judges believed
that the continuous following of the ECJ practice would be “important,
but not absolutely necessary” after the accession of the Republic of
Macedonia to European Union. At present, quite understandably,
the practice of the ECJ is been followed by Macedonian judges only
incidentally, indirectly and highly sporadically, the main reasons for
that being the lack of time given the current backlog of cases faced
by judges, insufficient technical and other conditions in some of
the courts, as well as the currently prevailing belief present among
the Macedonian judges of the “non-relevance” of EU law in the
XXVIII

Macedonian legal order due to the unclear and insufficiently precise

timing of the country’s EU membership perspective.
A major obstacle for the current and the prospective proper
following of the Luxembourg Court’s case-law by Macedonian
judges, however, leys in the lack of or insufficient knowledge of the
English and other official languages of the European Union by the
great majority of Macedonian judges (62.1% of the inquired judges
currently lack sufficient knowledge of foreign languages, which goes
up to 73% when taken together with the number of judges that have
not expressed themselves on the issue). This underlines the need
for an urgent updating of the existing mechanisms for providing
Macedonian language translations of the relevant Union’s sources
of law, including of the most authoritative ECJ’s case-law. It also
urges for larger introduction of foreign languages learning contents
in the current training courses for judges, most notably regarding the
proper understanding of foreign language legal terminology related
to EU law.
Finally, with respect to the assessment of the current and
potential capacity of Macedonian judges for adequate application of
EU law, it is particularly relevant to note the fact that the majority of
the inquired Macedonian judges demonstrated a firm belief that they
would require some kind of ‘expert assistance’ while applying the EU
sources of law following the accession of the Republic of Macedonia
to the Union (95.2% of the inquired judges expressed such belief),
that is, when the principles of direct effect and the supremacy of EU
law will become fully effective in the Macedonian legal order. This,
of course, points to the need for gradual introduction of appropriate
mechanisms and practices in the judiciary that would ensure ‘expert
assistance’ to judges even before the country’s accession to the EU.
According to the prevailing opinion among the inquired judges, such
‘assistance’ could inter alias take the form of ‘principled opinions’
on specific issues regarding the application of EU law that should be
regularly issued by the Supreme Court of the Republic of Macedonia
(50.8% of the inquired judges), the establishment of special sections
within the internal organization of courts specialized in EU law
(48.1% of the inquired judges), as well as appropriate use of expert
amicus curiae in the judicial proceedings (10.2% of the inquired
judges).
 XXIX

Table 2: Summary of the analyzed data on the capacity

of judges for applying the EU law

Recommendations

In view of the above conclusions, and with the aim of ensuring

a continuos proper application of EU law by Macedonian courts on
longer-term, it is possible to extend the following recommendations
on the appropriate steps and measures that should be taken by the
competent Macedonian authorities in the upcoming period:
a) The Constitutional court and the highest courts in the
Republic of Macedonia should assume a leading role in
ensuring adequate application of EU law in the Macedonian
judicial practice during the country’s pre-accession period
(within the limits provided by the constitutional and other
applicable national rules). They should do so, in particular,
by securing direct application of the provisions of the
Stabilization and Association Agreement and other ratified
agreements in force between the Republic of Macedonia
and the Union, and by affirming the concept of indirect
application of the sources of EU law as ‘persuasive
sources’ in the domestic legal order, that is, the concept
of ‘EU conform’ or ‘euro-friendly’ interpretation and
application of national legislation. These courts should
also guide the practice of the lower courts in the same
direction;
XXX

b) The Constitutional Court of the Republic of Macedonia,

on its part, on the earliest occasion should authoritatively
establish a clear principle by which it would conceptualize
and expound appropriately the approach of ‘euro-friendly’
application of the Macedonian national legislation,
following its recently conceived affirmative practice;
c) The Supreme court should in turn proceed with issuing
appropriate ‘principled opinions’ argumentatively
directing the lower courts on how to proceed with
practicing the ‘euro-friendly’ approach, including on
the direct applicability of the provisions Stabilization
and Association Agreement and of the other ratified
international agreements in force between Macedonia and
the EU;
d) The Constitutional court should also promptly abandon its
current practice of non-reviewing the validity of national
legislation as to it’s conformity with the Stabilization
and Association Agreement and the other ratified
international agreements between Macedonia and the EU,
by adopting a wider - ‘pro-integration’ - interpretation of
its constitutionally established competences (both) in light
of the monistic provision of article 118 of the Macedonian
Constitution and of the ‘sincere-cooperation’ or good-will
obligation enshrined in article 118 SAA;
e) The Academy for Judges and Public Prosecutors would
have to continue with its activities aimed at improving
the system for professional training of Macedonian
judges regarding the application of the law of the Union,
and should be adequately supported in these efforts,
with a view of developing more intensive and more
unified EU law training courses for a wider audience
of judges, particularly directed towards acquiring
fundamental understanding of EU law and necessary
methodological skills for applying the law of the Union
in the specific domestic legal context. In the trainings of
judges, organized both within and outside the Academy,
particular emphasis should be placed on the necessity to
gradually replace the still dominant ‘textual-normativist’
approach in the application of law with a greater use of
 XXXI

the teleological approach inherent in the international and

EU law application process;
f) The professional training of practicing lawyers and of other
participants in the judicial process should be also upgraded
and conducted on the above lines, as the achievement of
an adequate level of application of international and EU
law in the Macedonian legal order would equally depend
on their appropriate knowledge and skills;
g) The current mechanisms for translation of the EU’s
sources of law (including the relevant ECJ’s case-law)
in Macedonian language should be updated without any
delay, and foreign language learning contents should
be further introduced in the curriculae of the current
training courses offered to judges, including with respect
to the proper understanding of foreign language legal
terminology related to EU law;
h) On mid-term, perhaps, the establishment of special sections
specialized in EU law within the internal organization of
the higher courts in Macedonia should be considered,
which should be sufficiently equipped both technically
and with an appropriately qualified judicial staff.
 1
ВОВЕД

Република Македонија веќе подолго време се наоѓа во

процес на подготовка за пристапување кон Европската унија и
во моментот очекува отварање на претпристапни преговори со
Унијата. Како дел од тој процес, таа е подложна на постепено
приближување на сопствениот правен систем кон правото на
Унијата, со цел да се овозможи нејзината ’правна интеграција’
или ’европеизација’ на правниот поредок со оглед на барањата
на поредокот на ЕУ, како неопходен предуслов за целосното
и ефективно вклучување на европскиот правен простор во
моментот на зачленување во Унијата. Во центарот на оваа пос-
тапка, меѓудругото, се наоѓа процесот на усвојување на правото
на Европската унија преку усогласување или хармониза-
ција на нејзиното законодавство со европското acquis, што се
одвива подолго време во рамките утврдени со Спогодбата за
стабилизација и асоцијација склучена помеѓу Република Македо-
нија и Европските заедници и нивните држави-членки, со
важност од 2004 година, како основен правен инструмент. Во тие
рамки, бројни одредби на правото на Унијата се веќе навлезени
(и навлегуваат) во македонскиот поредок како транспонирани
во домашното законодавство, според динамиката договарана и
надледувана од институциите на ЕУ.
Во теоријата и практиката на европската интеграција,
посебно се нагласува фактот дека потребата за правно интегри-
рање или европеизирање на земјата (каква што е Република
Македонија) во Унијата не може да биде задоволена доколку
истата се сведува само на хармонизирање на домашното право
 2
на легислативно ниво. Ткн. ’легислативна’ или ’формална’
хармонизација мора да биде пропратена и со постепено инсти-
туционално и суштинско прилагодување на органите задолжени
за примена на хармонизираното право, меѓу кои и судовите, што
ќе обезбеди квалитетна примена на тоа право во претпристапниот
период, а, на подолг рок ќе овозможи оспособеност на судовите
за адекватна примена на правото на Унијата во моментот кога
по пристапувањето ќе стане целосно ефективно и надредено
во внатрешниот поредок на земјата. Последното, како битен
елемент во остварувањето на крајната цел на потполно усвоју-
вање на европското acquis, по своја прилика, претставува да-
леку посложена работа и бара конкретни институционални
промени во практиката, односно, реформи кај судските органи
и административни структури задолжени за имплементација
на ’новите’ усогласени норми, вклучително и преку промена
на начинот на применување на ’усогласените’ норми во духот и
според правилата и принципите на правото на Унијата со кои се
усогласуваат.
Поаѓајќи од погорниот прерогатив, во овој труд се истра-
жува прашањето околу оспособеноста на судовите во Република
Македонија да го применуваат правото на Европската унија при
вршењето на судската функција во претпристапниот период,
преку испитување на досегашната практика на македонските
судии на примена на тоа право и нивните ставови околу пра-
шањето. Така поставеното истражување треба да овозможи увид
во моменталните состојби околу начинот на кој се применува
домашното законодавство со оглед на правото на Европската
унија од македонските судови во досегашната судска практика и
соодветна проценка за потребното идно прилагодување на оваа
практика во согласност со претпристапните барања и неопход-
носта за адекватна оспособеност на судовите за примена на
правото на Унијата во моментот на зачленување на земјата во
ЕУ. Aкцентот при истражувањето е ставен врз испитување на
интензитетот и методот на практикување на правото на Европ-
ската унија од страна на судовите во судската практика и со оглед
на ставовите на судиите изразени во таа смисла, додека, пак,
прашањата поврзани со едукацијата на судиите за примена на
правото на Унијата низ системот на нивна професионална обука во
Република Македонија, како и со внатрешното институционално
 3
прилагодување на судовите, иако, од несомнено значење, се само
делумно опфатени со истражувањето во трудот. Истовремено,
освен спорадично, трудот не се занимава со легислативниот аспект
на хармонизацијата на домашното законодавство, вклучително и
со потребните измени на Уставот на Република Македонија што
ќе мораат да бидат направени со цел да се овозможи директното
дејство и супрематијата на правото на Унијата, како битен услов
за пристапување на земјата во ЕУ.
Во рамките на предметот на истражување, трудот е кон-
ципиран на следниот начин: во Првиот - воведен дел, накратко
се изнесени објаснувања околу основните категории и теоретски
објаснувања поврзани со прашањето околу применливост
ана правото на Европската унија при примената домашното
законодавство, преку консултирање и на релевантна судска
практика на најновите земји-членки на Унијата од периодот
пред пристапувањето кон ЕУ. Во Вториот дел се изложени и
анализирани правните основи кои ја овозможуваат примената
на правото на Унијата во поредокот на Република Македонија
во претпристапниот период, според постојните решенија на
Уставот на Република Македонија и практиката на македонскиот
Уставен суд. Со оглед на меѓусебната поврзаност на правото на
Европската унија со меѓународното право, како ’екстерни’поредо-
ци во однос на македонскиот поредок, во овој дел посебно се
анализираат и правните основи со кои е уредена применливоста
на меѓународното право. Третиот дел е стожерен и во него
е содржана детална анализа на емпириски податоци околу
практиката на македонските судии на примена на меѓународното
и правото на Европската унија со оглед на правните основи за
нивната применливост во поредокот на Република Македонија,
како и околу степенот на оспособеност на македонските судии
за примена на обете права и потребните прилагодувања во таа
смисла. Податоците анализирани во овој дел се добиени по
пат на анонимна анкета спроведена по претходно подготвен
прашалник со која беа опфатени вкупно 206 судии од основните
и повисоките судови на подрачјата на четирите Апелациони
судови во Република Македонија, спроведена кон крајот на 2011
и почетокот на 2012 година. Конечно, во Заклучокот се сумарно
изложени завршните резултати од истражувањето и се поместени
повеќе препораки за подобрување на состојбите околу примената
 4
на правото на Европската унија од македонските судови во
наредниот период.
При истражувањето се поаѓа од основната претпоставка
според која во македонското право се содржани доволни правни
основи за соодветна примена на изворите на меѓународното и
правото на Европската унија од страна на македонските судови
уште во претпристапниот период, особено, како ткн. индиректни
или ’убедувачки’ извори кои ќе овозможат ’конформна’ или
’европријателска’ примена на домашното законодавство. Таквата
примена на овие извори од македонските судии, не е само по-
желна, туку и неопходна заради обезбедување на квалитетно
спроведување на законите и за постепено сообразување на мето-
долошкиот пристап кон практикувањето на правото од страна на
судиите со оној побаруван од правото на ЕУ, за што, меѓудругото,
сведочи и претпристапното искуство на најновите земји-членки
на Унијата.
 2
ПРИМЕНА НА ПРАВОTO НА ЕВРОПСКАТА УНИЈА
ВО ДРЖАВИТЕ-КАНДИДАТКИ ЗА ЧЛЕНСТВО
ВО Е.У : ТЕОРЕТСКИ ПРЕТПОСТАВКИ
И ИСКУСТВОТО НА НАЈНОВИТЕ ДРЖАВИ-ЧЛЕНКИ
НА УНИЈАТА ОД ПРЕТПРИСТАПНИОТ ПЕРИОД

2.1. ’Правна европеизација’, ’хармонизација’

и примена на домашното законодавство
во државите-кандидатки за членство во Европската унија

Правилната примена на правото на Европската унија во

државите кои претендираат да станат нејзини членки претста-
вува суштинска компонента на правната интеграција на овие
држави во структурата на Унијата, во рамките на процесот на
европеизација на кој се подложни и државите-кандидатки за
членството во ЕУ. ’Европеизацијата’, како процес којшто во
прв ред се одвива во државите-членки, но и во кандидатките за
членство во Унијата и некои трети држави, наједноставно може
да се објасни како “институционално, стратешко и нормативно
прилагодување [на системот на односната држава] предизвикано
од европската интеграција“.1 Во нејзини рамки влегува и ткн.
1
EPPIE, “Analyser l’eurepeanisation des politiques publique”, во Palier, Bruno
and Surel Yves (eds.), (2007) “L’Europe en action: l’europeanisation dans une per-
spective comparee”, Paris, навед. според Ристовска М. „Транспонирањето на
acquis communautaire цо правото на Република Македонија: нормативистичка
перспектива“, докторска дисертација, Универзитет ’Св. Кирил и Методиј’,
Правен факултет ’Јустинијан Први’ Скопје, 2010, стр.29. Според подеталната
дефиниција на ’европеизацијата’ на Radaelli, пак, оваа “се состои од процеси
на (а) конструирање, (б) дифузија и (в) институционализација на формални
и неформални правила, постапки, парадигми на политики, стилови, ’начини
на вршење на работите’ и споделени вредности, коишто, прво се дефинирани
 6
’правна европеизација’, или, европеизацијата на правните поре-
доци на овие држави, како и потесниот сегмент на прилагодување
на домашното законодавство на правото на Унијата, односно,
ткн. ’легислативна европеизација’.2
Централно место во процесот на европеизација на правните
поредоци (и) на државите-кандидатки за членство во Унијата
завзема долготрајната постапка на ’усвојување’ на правото
на Унијата во домашните поредоци, односно, усвојувањето на
нејзиното acquis.3 Ткн. acquis communautaire или acquis на Уни-
јата се дефинира како “корпус на заеднички права и обврски
коишто меѓусебно ги поврзуваат државите-членки во Европската
и консолидирани во рамките на политичкиот процес на ЕУ, а потоа се
инкорпорираат во логиката на домашниот (национален и субнационален)
дискурс, идентитети, политички структури и јавни политики“ (Radaelli C.
(2003) “The Europeanisation of Public Policy: Theory, Methods and the Chal-
lenge of Empirical Research“, во “The Politics of Europeanisation”, Feather-
stone К. and Radaelli C. (eds), Oxford, Oxford University Press.). Таа вклучува,
како прифаќање на регулативните и институционалните структури на ЕУ
на домашно ниво “озгора-надолу“, така и вметнување на националните
вредности и преференци на ниво на ЕУ “оздола-нагоре“ (Howel K.E., (2004)
“Developing Conceptualisations of Europeanisation: Synthesising Methodological
Approaches, Queen’s Papers on Europeanisation, no.3.). Од обемната литература
посветена на ’европеизацијата’, меѓудругите, Види и Borzzel T.A. and Risse
T., (2003) “Conceptualising the Domestic Impact of Europe”, во Featherstone K.
and Radaelli C. (eds), (2003) “The Politics of Europeanisation”, Oxford, Oxford
University Press и трудовите на другите автори поместени во овој зборник.
2
Околу ткн. ’правна’ и ’легислативна’ европеизација Види Тoller А.Е., (2010)
“Measirung and Comparing Europeanisation of National Legislation: a Research
Note,” Journal of Common Market Studies vol.48 no.2.
3
Постои голема разноликост кај преводите на терминот ’acquis’ на Заедниците
(acquis communautaire) или Унијата, што може да сугерира и различно поимање
на поимот кој се крие зад овој термин (опширно околу тоа Види кај Ристовска,
цит. supra во заб.бр 1, на стр. 36-41). На некои јазици, меѓудругото, тој се
преведува како “придобивки“ или “достигнувања“ на Заедниците/Унијата,
додека, пак, на некои други јазици во преводот на терминот поимовно се
акцентира претежно елементот на “правото“ или “правениот поредок“ на ЕЗ/
ЕУ (хрватски, словенечки итн.; така на пример и во англискиот јазик, во кој
се користи фразата “телото на правото на Заедницата“) (ibid.). Во Република
Македонија, под терминот ’acquis,’ најчесто, се подразбира “правото на ЕУ.“
Со измените на основачките договори на Унијата воведени со Лисабонскиот
договор, меѓудругото, фразата ’acquis communautaire,’ практично, целосно
се брише од текстот на договорите и се промовира поимот “право на
Унијата“(ibid.). Во овој текст терминот го користиме во таа смисла, свесни за
евентуалните недостатоци што можат да произлезат од таквата употреба.
 7
унија,“4 така што, во основа, ги опфаќа изворите на правото на
Унијата,5 иако, во контекстот на проширување на Унијата со
нови земји-членки, терминот најчесто се разбира и пошироко,
како да го вклучува и ткн. “нормативно [политичко] acquis, кое
stricto sensu се наоѓа надвор од acquis.“.6 Во таа смисла, во однос
на државите-кандидатки за членство во Унијата, acquis-то на
Унијата, меѓудругото, ги подразбира и “најдобрите практики на
државите-членки во однос на принципите на кои се засновува
Унијата,“ со поголем опфат и на европското ’меко право.’7
Државите-кандидатки за членство во Европската унија го
усвојуваат правото на Унијата или нејзиното acquis во домашните
поредоци преку постепено и постојано ’приближување’ или
’усогласување’ или ’хармонизирање’ на домашното законо-
давство со тоа acquis, термини кои ги употребуваме како сино-
ними, наизменично, во овој текст. Во еден дел, оваа постапка
претпоставува и постапка на ’траспонирање’ на правото на
Унијата во домашното законодавство, од некои автори озна-
чено како “правен процес на вградување на нови норми во
националниот правен систем.“8 Но, траспонирањето на acuis
во внатрешното законодавство е само еден сегмент во процесот
4
Види ги официјалните интерпетаривни информации поместени на сајтот
на Унијата на: http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/community_ac-
quis_en.htm.
5
Така, според официјалното објаснување на сајтот на ЕУ, acquis communau-
taire се стои од: содржината, принципите и политичките цели на договорите
на коишто е заснована Унијата; законодавството донесено во примена на
договорите и судската практика на Судот на правдата; декларациите и
резолуциите усвоени од Унијата; мерките што се однесуваат на заедничката
надворешна и безбедносна политика; мерките што се однесуваат на правдата
и внатрешните работи; меѓународните договори склучени од страна на
Заедницата, како и оние склучени меѓу државите-членки меѓу себе во однос
на активностите на Унијата (на: http://europa.eu/legislation_summaries/glos-
sary/community_acquis_en.htm).
6
Knuds Е. Ј., “The Social Construction of the acquis communautaire, a Corner-
stone of the European Edifice,” European Integration On-line Papers (EIOP), Vol.
3, No. 5;, стр.11 (навед. според Ристовска, цит. supra во заб.бр 1 на стр. 47);
7
Ристовска, ibid., стр.48.
8
Nicolaides, P., (1999) “Enlargement of the EU and Effective Implementation
of Community Rules: An Integration-Based Approach”, European Institute of
Public Administration, Maastricht, Working Paper 99/W/04, http://www.eipa.eu/
files/repository/product/20070816131807_99w04.pdf, стр.5, http://www.eipa.eu/
files/repository/product/20070816131807_99w04.pdf (пристапено на 23.11.2012
година).
 8
на хармонизација и усвојување на правото на Унијата во
домашниот поредок, кој вклучува уште две процесни фази,
имплементацијата и извршувањето на транспонираното
право на ЕУ,9 со крајна цел да се дојде до конечен стадиум на
„автоматско почитување на нормите“ на Унијата, односно,
до целосна ’интернационализација’ на правото на Унијата
во домашниот контекст.10 Во таа смисла, хармонизацијата на
домашното законодавство, покрај хармонизацијата на формално
или легислативно ниво, опфаќа и една друга, можеби, потешка
фаза во процесот на усвојување на европското acquis, фазата на
примена на хармонизираното домашно законодавство во кои се
транспонирани одредби на правото Унијата, што, меѓудругото,
претставува задача и на националните судови, кои во овој
контекст, неретко, се ставени во улога на креатори на правото.
Погорното е особено значајно да го потенцираме во рам-
ките на истражувањето направено во овој труд. Хармонизацијата,
со крајна цел за целосно усвојување на правото на Унијата, како
што нагласивме, покрај нивото на усогласување на националните
пишани норми со acquis преку усвојување на обврзувачки
национални законодавни акти во кои се транспонираат правилата
на acquis (или ’формалната’ хармонизација), го вклучува и нивото
на спроведување и примена на хармонизираното законодавство
од надлежните домашни институции, вклучително од судовите.
Со оглед на тоа, целите на хармонизацијата, како и крајната
цел за целосно интернализирање на ова acquis во домашниот
поредок, сами по себе, не можат да бидат комплетно остварени
доколку хармонизацијата не биде пропратена и со конкретни
институционални реформи и промени во практиките на ад-
министрацијата и судовите (и другите релевантни национални
институции), вклучително и заради оспособување на кадрите да
го применуваат така хармонизираното законодавство, односно
со реформи кај судските органи и административните структури
кои се одговорни за примена на ’новите’ усогласени домашни
норми.11 Во однос на судовите, меѓудругото, последното би
9
Ibid., стр.7; Ристовска, цит. supra во заб.бр. 1 на стр. 53.
10
Ристовска, ibid.
11
Некои автори последното го нарекуваат и како „функционална“ или
„суштинска“ хармонизација: Види, Popovic, V., (2009) The experience of The
Republic Srpska in the Harmonization of Law with EU law., FACTA UNIVERSITA-
TIS - Law and Politics, Vol. 7 No.1, стр.49.
 9
претпоставувало, покрај внатрешни инстиционални реформи
и дооспособување на судските кадри, така и создавање на една
’про-интеграциска’ практика на соодветна примена на изворите
на правото на Унијата напоредно со примената на домашните
правни извори, како и постепено адаптирање на свеста и начинот
на практикување на правото од страна на судиите на стандардите
на постапување типични за правото на Унијата, уште во периодот
пред пристапувањето на земјата кон ЕУ. Доколку отсуствуваат
таквите промени кај судовите во претпристапниот период,
одредбите на директивите и другите извори на правото на Унијата
транспонирани во националното хармонизирано законодавство
би останале без фактичка примена во пракса, а националните
хармонизирани закони согласно овие правни извори би биле
применувани без реалната хармонизирачка компонента, со што
се разбира би биле загрозени севкупниот обид за целосно усво-
јување на правото на Унијата во домашното право, правната
европеизација на земјата и, пошироко, нејзиното интегрирање
во Европската унија, во еден многу значаен темел.
Потребата за промени во судската практиката и кај свеста
или ’правната култура’ на судиите во државите-кандидатки за
членство во Унијата, особено, во Република Македонија, остану-
ваат да бидат централна тема во овој труд. Но, пред да се осврнеме
на таа тема, вреди да се изнесат уште неколку основни напомени
релевантни за разбирање на хармонизацискиот процес во овие
држави и во Република Македонија како држава-кандидатка за
членството во ЕУ.

2.2. Хармонизацијата на законодавството

и Република Македонија
Хармонизацијата на националните законодавства, ка-
ко процес кој е иманентен на европската интеграција, прет-
ставува постојана клучна обврска за државите-членки на
Унијата поврзана со нивното членување во ЕУ. Во однос на
членките, принципот на хармонизација се однесува, пред сè, на
меѓусебното хармонизирање на националните законодавства со
помош на институциите и преку инструментите на ЕУ и, како
таков, беше експлицитно засилен со Единствениот Европски Акт
 10
од 1986 година (ЕЕА), пред сè заради остварување на целите на
внатрешниот пазар на Унијата. За таа цел, меѓудругото, со ЕЕА
беше воведена одредба во Договорот за ЕЗ (членот 94 на ДЕЗ,
сегашен член 115 на Договорот за фунционирање на ЕУ) која
предвидуваше општа надлежост на институциите на Унијата
за носење на директиви за апроксимација (хармонизација)
на законодавствата на државите членки кои се однесуваат на
воспоставувањето и функционирањето на внатрешниот пазар.
Со членот 114 од Договорот за функционирање на ЕУ, понатаму
се упрости носењето на одредбите за апроксимација, а, воедно,
опсегот на постапката за усвојувањето на акти за апроксимација
беше проширен и на останатите акти на Унијата.12 Сепак, хармо-
низацијата на националните законодавства на членките не се
одвива само на полето на внатрешниот пазар на Унијата, туку
и на најразлични други полиња опфатени со компетенциите
на ЕУ, што е овозможено со бројни специфични одредби на
основачките договори, како, на пример, во контекст на правдата
и внатрешните работи итн.
Но, хармонизацијата на националното право со правото
на Европската унија, како принцип е проширен и вон границите
на државите членки на ЕУ, во прв ред, кон државите-кандидатки
или аспирантки за членство во Унијата, овој пат, како обврска
за хармонизирање на домашните законодавства на овие држави
со - acquis-то на Унијата во претпристапниот процес. Во однос
на државите кои не се членки на Унијата, а, кои претендираат да
станат нејзини членки (каква што е и Република Македонија),
важи принципот на условеност, во чиишто рамки хармонизацијата
претставува еден од основните предуслови за остварување на
целта за идното зачленување во ЕУ13. Од друга страна, во одредена
12
Оваа одредба, која е основата за пропишување хармонизациски мерки,
вели: „Освен во случаите кога со Договорите е поинаку определено, след-
ниве одредби ќе важат за исполнување на целите утврдени со членот 26.
Европскиот Парламент и Советот, дејствувајќи во согласност со општата
законодавна постапка и по консултирање на Економскиот и социјален коми-
тет, ќе усвојат мерки за апроксимација на одредбите утврдени со закон, регу-
лативи или административни активности на државите-членки кои имаат за
цел воспоставување и функционирање на внатрешниот пазар. ...“
13
Anastasakis, O. and Bechev, D., (2002) “EU Conditionality in South East Eu-
rope: Bringing Commitment to the Process”, Paper presented at a workshop en-
titled “EU and the Balkans: The Implications of EU Conditionality”, St. Antony’s
College, Oxford, November 2002. Исто, види Noutcheva G., (2006) “EU Condi-
 11
мерка, како подложни на хармонизирање на законодавствата
со acquis-то на Унијата се јавуваат и трети држави кои имаат
интерес за таквата хармонизација, и тоа, не заради зачленување
во Унијата, туку затоа што во хармонизираните правни системи
наоѓаат поголема корист за трговијата и другите прекугранични
економски активности.14 Па, сепак, помеѓу државите-кандидатки
или аспирантки за членство во Унијата и оние кои доброволно
ѝ пристапуваат на хармонизацијата постои значителна разлика,
во тоа што на вторите ѝм е оставен поголем простор за избор
на нормите на ЕУ кои ќе ги „присвојуваат,“ додека, пак, првите
мораат во целост да го усогласуваат своето право со правото на
Унијата, како обврска од претпристапниот процес.15
Во врска со процесот на хармонизација, корисно е да се
направи уште една разлика помеѓу хармонизацијата на која се
подложни државите-членки и онаа која се одвива во државите-
кандидатки или аспирантки за членството во Унијата и во третите
држави. Кај хармонизацијата која ги опфаќа државите-членки на
ЕУ, зависно од видовите на хармонизирачки акти на Унијата, не
секој чин на хармонизација претстпоставува конкретно активно
делување од страна на државните органи. Доколку, на пример,
хармонизацијата на националните законодавства се остварува
преку регулативи носени од институциите на ЕУ, истата, во
принцип, формално се овозможува преку обврската за не-
делување од националните власти, со цел да не се попречува
автоматската инклузивност на хармонизирачката регулатива
во националното право.16 Исклучок постои единствено кога
релевантната регулатива од властите би го побарала спротивното.
Таквата обврска за неделување од националните власти, меѓудру-
гото, се изведува од принципот 'искрена соработка' утврден во
членот 4(3) на ДЕУ, во кој се вели дека “[д]ржавите-членки ќе го

tionality, State Sovereignty and the Compliance Patterns of Balkan States”, paper
presented at the Third Pan-European Conference on EU Politics, European Con-
sortium for Political Research, Istanbul, September 2006.
14
Capeta, T., (2010) “Harmonisation of national legislation with the acquis com-
munautaire”, Venice Commission, Strazbourg (достапно на http://www.venice.
coe.int/docs/2010/CDL-UDT%282010%29017-e.pdf (пристапено на 20.10.2012
година), стр.2-4.
15
Ibid.
16
Fazekas, J., (2004) “Post-accession duties of legal harmonization“, European
Integration Studies , Vol. 1 No. 3, стр.11-12.
 12
потпомогнат остварувањето на задачите на Унијата и ќе се воздржат
од било какви мерки кои би можеле да го загрозат остварувањето
на целите на Унијата.“ Претходното, пак, не се однесува на
хармонизацијата која се врши со помош на директивите на ЕУ
(што е најчест случај), при што властите на државите-членки се
должни да ја овозможат имплементацијата на хармонизирачката
директива преку позитивно делување т.е. преку донесување на
домашно имплементирачко законодавство во точно утврдени
рокови. Позитивно делување од домашните власти ќе биде пот-
ребно и тогаш, кога за целта на хармонизацијата на пример се
усвојувани ’меки инструменти’ на институциите на ЕУ.
Па, сепак, погорната дистинкција помеѓу начинот на
овозможување на хармонизацијата со оглед на природата на
хармонизирачките акти на Унијата не важи и во случајот кога се
работи за државите-кандидатки или аспирантки за членството
во Унијата и третите држави чиишто законодавства подлежат
на хармонизација, без оглед на тоа дали пристапуваат кон
хармонизирање на законодавствата доброволно или заради
условеноста на претпристапниот процес. Со оглед на тоа што
овие земји не се потписнички на основачките договори на Унијата
и не се автоматски обврзани со правото на ЕУ, хармонизацијата
во принцип секогаш претпоставува позитивно законодавно
делување од нивните власти, преку донесување на домашни
акти за имплементација во кои се транспонираат одредбите на
било кој хармонизирачки правен извор на Унијата.17 Во однос на
државите-кандидатки, пак, се разбира, погорната дистинкција ќе
стане актуелна по моментот на нивното пристапување кон ЕУ.

17
Така, на пример, Прирачникот за транспонирање на законодавството
на ЕУ во законодавството на Република Македонија предвидува дека (и)
регулативите на Унијата пред пристапувањето „треба да се транспонираат“
на ист начин како и директивите, со тоа што содржи и упатство во форма на
унифицирана одредба за престанокот на важење по пристапувањето на земјата
кон ЕУ (Влада на Република Македонија, Секретаријат за законодавство,
Прирачник за транспонирање на законодавството на Европската унија,
Скопје, декември 2008 година, стр. 17). Во некои други држави-кандидатки
за членство во Унијата, каква што е, на пример, Хрватска, се користи една
друга техника на “вградување“ (инкопрорање) на регулативата како правна
техника за преземање на регулативите во националниот правен поредок, при
што се прави разлика помеѓу имплементацијата на директивите и онаа на
регулативите.


18
Транспонирање – ниво на поединечен акт

Легитимизација
Легитимизација Вградување на Легитимизација Проверка
РИА – проверка ЕУ норма во РИА – проверка усогласеност ЕУ Легализација Легитимизација
на усогласеност национален акт на усогласеност – национален
правен систем

Нормативно
Консултација
со ЕК
Донесување
Меѓуресорск Донесување
Решение - а - Влада - Собрание Објавување ,
министер (подзаконски дифузија
консултација (закон)
Меѓуресорска акт)

Процесно
консултација

Консултација засегнати страни , експерти Консултација засегнати

страни , експерти
Потврдување
Конзистентност политички усогласеност со Евалуација
преференци политички
преференци Дијалог

политика
Политики,

Најкритичните делови од процесот се затемнети.

Собрание ; Комисија за
европски прашања ,
Совет за евро-
Надлежно Надлежно СЗ, МФ, други Надлежно интеграции Надлежно
министерство министерство министерства министерство министерство

Субјект
Влада
на усогласуван национален правен акт18

Кореспондентни табели
ЕУ-МК, Изјава за
усогласеност
Национална база, ЕУ
TAIEX база

Алатки
Образложение , РИА
Табела 1: Процес на транспонирање на домашното законодавство
со правото на Европската унија во Република Македонија од аспект
13

Табелата е превземена од Ристовска, цит. supra во заб.бр 1, стр. 149.

 14
Во Република Македонија, како држава-кандидатка за
членството во Унијата, формалната хармонизација на законо-
давно ниво се одвива структурирано уште од 2001 година,
според посебна процедура и методологија за носење на актите
утврдена за таа цел. Таквата методологија претпоставува сложена
постапка на подготовка и усвојување на законодавството во
кое се транспонираат европските правила, која се одвива во
повеќе фази, со учество на најразлични учесници.19 Со оглед
на различниот предмет на нашето истражување и заради
недостатокот на простор, на ова место не можеме подлабоко да
навлеземе во детална експликација на оваа сложена постапка,
за која што, инаку, постојат авторитетни анализи направени од
некои други автори (шематски приказ на постапката е поместен
во Табелата 1).20 За нашето истражување, меѓутоа, битно е да се
нагласат две констатации поврзани за постапката на хармони-
зирање на домашните правни акти на законодавно ниво, и тоа: а)
фактот што, преку постапката, во стотици македонски законски
(и подзаконски) акти веќе се транспонирани бројни одредби
19
Опширно Види кај Ристовска, ibid., стр.114-171, особено на стр.138..
20
Особено, Ристовска, id. Накратко, постапката на транспонирање на
правото на Унијата во домашното законодавство на Република Македонија
претпоставува повеќе последователни фази пред усвојувањето на актот
што се усогласува, вклучувајќи ја и онаа на спознавање на acquis-то на
Унијата и фазата на утврдување на разликите помеѓу домашните политики
и законодавство на нормативно ниво со оглед на acquis. Во последната фаза,
меѓудругото, се оценува компатибилноста на поединечните внатрешни акти
со конкретни акти на Унијата и влијанието на последните врз домашните
политики, за што како алатка се користат и ткн. кореспондентски табели
МК-ЕУ. Овие табели се во функција на планирање на транспонирањето на
актите на Унијата по точно назначени одделни домашни акти, врз база на
утврден степен на усогласеност. Инаку, општ плански документ во процесот
на усвојување на acquis претставува Националната програма за усвојување
на правото на Унијата (НПАА). Според Деловникот на Собранието на
Република Македонија, меѓудругото, предвидена е и обрска за поднесување
на изјава од предлагачот на законот предвиден за усогласување со која
се потврдува усоглсеноста на секој таков закон со актите на ЕУ, заедно со
кореспондентските табели. Во постапката на оценување на согласноста на
усогласеноста на домашните акти со acquis, пак, особено мериторна улога
има и Европската комисија, која во процесот помага преку доставување на
мислења околу одделни акти по барања на домашните органи, оценки и
сугестии давани во рамките на телата (особено, поткомитетите) на ССА и
другите форми на дијалог помеѓу Република Македонија и Унијата и преку
годишните извештаи околу напредокот на земјата кон ЕУ.
 15
и правила на правото на ЕУ (Види Табела 2), а тој број уште
повеќе ќе се зголемува како Република Македонија понатаму ќе
се приближува кон ЕУ; и б) фактот што, според карактерот на
оваа постапка, за секој посебно донесен усогласен закон постои
можност точно да се идентификуваат одредбите или правилата на
Унијата кои се транспонирани во хармонизираниот национален
акт, според конкретно наведени правни извори на ЕУ.21
Погорните констатации се особено значајни во контекст
на примената на хармонизираното законодавство од страна
на македонските судови. Како што веќе нагласивме, доколку
приближувањето на националното законодавство со правото
на Унијата се остави исклучиво на фазата на формална или
легислативна хармонизација, без да се обезбеди и соодветна
примена на тоа законодавство во практиката на телата задол-
жени за неговото спроведување и извршување, во прв ред,
на судовите, целта на севкупниот хармонизирачки напор би
останала неостварена. Многубројноста на одредбите и прави-
лата на Унијата кои се веќе транспонирани (и се транспонираат)
во македонското законодавство, уште повеќе ја засилува пот-
ребата за овозможување на одреден правен ефект на хар-
монзирачките одредби на правото на Унијата од страна на
судовите при примената на хармонизираното законодавство
уште во претпристапниот период, како и за институционално
приспособување на судовите и судската практика на барањата за
адекватна примена на домашното хармонизирано законодавство
во согласност со транспонираните извори на правото на ЕУ. Во
спротивно, одредбите содржани во транспонираните директиви
и другите извори на правото на Унијата во домашниот правен
контекст би останале само мртво слово на хартија, а национал-
ните хармонизирани закони согласно овие правни извори би биле
применувани без неопходниот хармонизирачки елемент. Фактот,
пак, што, со оглед на постапката за донесување на хармонизира-
ното македонско законодавство, би можеле да се идентикуваат
21
Таквата можност постои со оглед на документираноста на текот на
постапката на транспонирање на правото на Унијата во домашното законо-
давство на Република Македонија изложен во погорната забелешка, при
што, за идентификација на транспонираните акти на Унијата по конкретни
домашни акти, особено, можат да бидат корисни изјавите за усогласеност што
се даваат за секој конкретен акт предвиден за усогласување и соодветните
кореспондентски табели (Види supra заб.бр.20).
 16
одредбите или правилата на ЕУ за секој хармонизиран акт, само
ја олеснува задачата на судиите адекватно да го применуваат
домашното законодавство во согласност со хармонизирачките
извори на правото на Унијата.
На погорното прашање, кое е централна тема на ова
истражување, детално ќе се осврнеме во Главите 3 и 4 на трудот,
во кои се поместени анализи околу правните основи кои ја
овозможуваат директната и индиректната применливост на
правните извори на Унијата во македонскиот поредок во прет-
пристапната фаза и начинот на досегашното (и идно пожелно)
постапување на македонските судови во таа смисла. Но, пред
тоа, корисно би било накратко да се осврнеме на некои теоретски
претпоставки околу применливоста на правото на Унијата во
државите-кандидатки во претпристапната фаза, како и со оглед
на претпристапното искуство на земјите од Централна и Источна
Европа кои неодамна се зачленија во ЕУ.

Табела 2: Планирани и донесени национални акти за транспозиција

на правни акти на ЕУ во РМ (состојба на 22 февруари 2010):22
Недоне­сени

Недо­несени

Недоне­сени
ДОНЕСЕНИ

Доне­сени

Доне­сени
ЕУ мерки

ЕУ мерки
Вкуп­­но

Без

Со

Закони 514 378 136 293 207 86 221 171 50

Ратификации 101 56 45 83 46 37 18 10 8

Подзаконски акти 2341 1260 1081 1280 835 445 1061 425 636

Вкупно акти 2956 1694 1262 1656 1088 568 1300 606 694

22
Податоците се од националната легислативна база N-lex, состојба на 22
февруари 2010 година. Навед. според Ристовска, id., стр.147. Најкритичните
делови од процесот се затемнети.
 17

2.3. Споредбени искуства во врска со примената

на правото на Европската унија во најновите држави-
членки на Унијата во претпристапниот период

Кога станува збор за државите-членки на Европската

унија, прашањето околу ефектот на правото на Унијата во прав-
ните поредоци на овие држави, во основа, оддамна е апсолвирано
во правната наука и пракса. Со стекнувањето на статусот на
држава-членка на Унијата, државата е должна да обезбеди нужна
коегзистенција помеѓу правото на ЕУ (како ’екстерно’ право)
и домашниот правен поредок. Оттаму, според принципите за
директно дејство и супрематија на правото на Унијата во внат-
решните поредоци на членките,23 кои започнуваат целосно да
делуваат од моментот на пристапување на државата кон ЕУ,
давањето правилен ефект во домашниот поредок на одредбите
на правото на Унијата претставува conditio sine qua non за секоја
држава-членка, бидејќи, согласно основачките договори, таа е
обврзана да го почитува и правилно да го спроведува тоа право. Во
спротивниот случај, меѓудругото, за неа би можеле да следуваат
соодветни санкции предвидени со правилата на Унијата околу
остварувањето на правните лекови на национално и европско
ниво, вклучително и во т.н. постапка по тужба за извршување
(enforcement action) пред Европскиот суд на правдата24.
Во транзиционо-правната литература, главно, се разлику-
ваат два начини на кои се врши инкорпорацијата на правото на
Унијата во националните правни поредоци, преку специфични
уставни одредби усвојувани за таа цел, односно, преку т.н. ’овоз-
можувачки’ (enabling) одредби во уставите на односните членки.25
23
За директното дејство на правото на Унијата во домашните правни
поредоци и односот меѓу правото на Унијата и националното право во
контекст на примената на принципот на супрематија, види, P. Craig and G.
de Burca, (2008) EU Law: Text, Cases and Materials (4th ed.), Oxford Univer-
sity Press, стр.268-305; 344-379. Види и кај Георгиевски С., (2010) Вовед во
правото на Европската Унија, Универзитет Св. Кирил и Методиј, Скопје,
(повторно печатено во издание на авторот во 2012 година), Глава V.
24
Поопширно за тужбата за извршување, Види во P. Craig and G. de Burca,
id. стр. 428-460;.
25
Albi A., (2005) EU Enlargement and the Constitutions of Central and Eastern
Europe. Cambridge University Press, стр.240-242.
 18
Овие одредби, по своја прилика, ќе мораат да бидат внесени и
во уставот на секоја држава-кандидат за членство во Унијата
воочи зачленувањето во ЕУ. Едниот начин е манифестиран преку
уредување на пристапот кон меѓународните организации и
трансферот на надлежности врз таквите меѓународни организа-
ции во уставот на односната држава која ѝ пристапува на Унијата,
при што, уставните одредби кои го овозможуваат овој трансфер
претставуваат доволна правна основа за членувањето на земјата
(и) во Унијата и за преносот на националните надлежности врз
нејзините институции.26 Вториот начин на инкорпорирање на
правото на Унијата во внатрешниот поредок е преку воведување
на експлицитна ’Евро-одредба’ (Euro-clause) во уставите на
односните држави кои се зачленуваат во ЕУ, која директно се
однесува на членството во Унијата и преносот на надлежности
врз институциите на ЕУ.27
Независно од прашањето на овозможување на примената
на правото на Унијата во моментот на зачленување во ЕУ,
меѓутоа, за нас е значајно да се објасни правната ситуација која
е присутна во внатрешните поредоци на државите-кандидатки
за членство во Унијата во претпристапниот период.28 Иако, во
претпристапната фаза за државите-кандидатки не важат принци-
пите на директен ефект и супрематија на правото на Унијата (кои
се целосно важечки од моментот на пристапување кон ЕУ), сепак,
државите кандидатки, како подложни на процесот на хармо-
низација на домашното право со правото на Унијата, имаат нај-
малку претпоставена должност на тоа право да му овозможат
одреден ефект во домашниот поредок и пред пристапувањето кон
ЕУ. Последното се јавува како иманентно на процесот на усво-
јување на правото на Унијата и хармонизацијата на домашното
26
За таква уставна клаузула, на пример, се определија, Полска во новиот
Полски Устав во 1997, како и Унгарија со амандманот на Унгарскиот Устав
од 2002. Поопширно во P. Wojtowicz, (2001) Proposed Changes in the Polish
Constitution of 1997 ahead of Poland’s Accession to the European Union, 25 Pol-
ish Yearbook of International Law,
27
Ваква одредба, меѓудругите, содржи Чешкиот Устав, односно амандманите
на Уставот од 2001 година (во, Albi, цит. supra во заб. бр. 23 стр. 240-242).
28
Во моментов пет држави имаат статус на кандидатки за прием во членство
во Унијата: Република Македонија, Исланд, Црна Гора, Србија и Турција
(извор:http://ec.europa.eu/enlargement/countries/check-current-status/index_
en.htm).
 19
закондавство со ова право, кој, како што видовме, коинцидира со
процесот на трансформација на правниот поредок, што активно
се одвива во државите кандидатки во претпристапниот период.
Важењето на погорната премиса е генерално потврдено
во претпристапната практика на судовите на поголем број од
поранешните држави-кандидатки за членство во Европската
унија (денес полноправни членки на Унијата). Анализата на
судската практика, како што ќе видиме, и тоа, како на уставните
судови, така и на останатите повисоки судови на овие држави,
навистина покажува дека тие му давале, меѓудругото, соодветен
индиректен или ’убедувачки’ ефект на правото на Унијата во
нивните национални правни поредоци уште пред нивното прис-
тапување кон ЕУ, донесувајќи про-европски пресуди со про-
интеграциска аргументација.
Правната рамка за оваа претпристапна практика на пове-
ќе авторитетни судови на најновите држави-членки на Унијата,
меѓудругото, се наоѓала во договорите за асоцијација случени
од овие земји со ЕЗ и земјите-членки на ЕУ, познати и како
Европски договори (како своевиден пандан на Спогодбата за
стабилизација и асоцијација помеѓу Република Македонија и
Европските заедници и нивните држави-членки, ССА29). Како
носечки правни инструменти на процесот на пристапување кон
Унијата, овие договори (како и ССА), сами по себе, не наоѓаат
на истоветна примена во домашните поредоци на државите-
кандидатки како и онаа кај поредоците на државите-членки на
ЕУ. Во однос на членките, како еден од изворите на правото
на ЕУ, таквите договори имаат целосен директен и униформен
правен ефект во внатрешните поредоци, независно од нивните
уставни основи околу применливоста на меѓународните договори
во внатрешното право, и тоа, во согласност со правилата на
правото на Унијата околу директниот ефект на меѓународните
договори утврдени од страна на Европскиот Суд на правдата.30 За
државите-кандидатки за членството во ЕУ, меѓутоа, последните
правила на Унијата околу важењето на асоцијативните договори
29
Закон за ратификација на Спогодбата за стабилизација и асоцијација
помеѓу Република Македонија и Европските заедници и нивните држави-
членки, Сл.весник на РМ бр.28/2001.
30
Повеќе за оваа проблематика во, Rosas, A. “The Status in EU Law of Interna-
tional Agreements Concluded by EU Member States“, 34 Fordham International
Law Journal (2011), стр. 1304.
 20
немаат примена во внатрешните поредоци во претпристапниот
период, така што, применливоста на овие договори во поредокот
на секоја од кандидатките е зависна од одредбите на нејзиниот
устав со кои е регулиран односот помеѓу меѓународното и нацио-
налното право.31
Но, доколку на договорите за асоцијација се гледа
како на ’обични’ меѓународни договори, чијашто примена во
државите-кандидатки за членство во Унијата би зависела ис-
клучиво од стриктната уставна норма околу важењето и на
останатите меѓународни договори во внатрешните поредоци,
можно е да се превиди нешто сосема суштествено – фактот што
тие договори, како акти, всушност ја даваат правната рамка на
процесот на приближување на националното право со правото
на Унијата, Како такви, овие договори овозможуваат постепен
влез на правилата и принципите на правото на ЕУ во правните
поредоци на државите-кандидатки, како типично за процесот на
подготвување на земјата за членство во Унијата. Во тој контекст,
обврската да се хармонизира националното право со правото на
ЕУ via договорите за асоцијација се јавува, не само како обврска за
хармонизирање на националното законодавство на легислативно
ниво, туку и како должност толкувањето на хармонизираното
законодавство кое го вршат судските власти да е во согласност
и во духот на acquis-то на Унијата (ткн. ’конформно’ толкување
на домашното законодавство во согласност со правото на Европ-
ската унија или ’европријателско’ толкување на домашното
законодавство; понатаму во текстот - „конформно“ или „евро-
пријателско толкување“).32
За таа цел, како што објаснува Кун (Kühn) во контекст на
расправата околу правната позиција на државите-кандидатки за
членство во Унијата во претпристапниот период, „мора да биде
создаден кредибилен концепт за правото на ЕУ како убедувачки
извор на правото применлив во државите кои сеуште не се членки
на ЕУ.“33 Овој автор, истовремено, го истакнува значењето што
би го имало практикувањето на таквиот концепт од страна на
судовите на овие држави во претпристапната фаза. Доколку, сите
судии од државите кандидатки се однесуваат така, како да се веќе
31
Kühn, Z., (2003) Application of European Law in Central European Countries.
European Law Review, стр.551.
32
Ibid., стр.552.
33
Ibid. Курзивот е додаден.
 21
европски судии уште во претпристапниот период, првиот ден по
стапувањето на земјата во членство во Унијата не би предизвикал
правна револуција за новата држава членка, туку, напротив, би
претставувал обично правно надоврзување на процес кој веќе
започнал со потпишувањето на договорите за асоцијација.34
Во случајот на земјите од Централна и источна Европа -
најнови членки на Унијата, се разбира, со оглед на специфичниот
економско-социјален и политички контекст којшто го пратеше
периодот на транзиција пред нивното зачленување во Европската
унија, усвојувањето на погорниот пристап на овозможување
на соодветна примена на правото на Унијата во внатрешните
поредоци не се одвиваше така лесно и еднозначно кај сите
засегнати земји. Со оглед на фактот што, во раните 1990ти
години стекнаа независност по падот на еден комунистички
режим, овие земји според Садурски (Sadurski) беа (и сеуште се)
„’прегладнети за суверенитет,“35 што се наоѓаше во своевидна
контрадикција со логиката на евроинтеграцискиот процес кој
од нив бараше да се откажат од голем дел од својот неодамна
стекнат национален суверенитет во корист на институциите
(и правото) на ЕУ. Во таа смисла, главно обележје кај овие
држави беше (и сеуште е) големото значење што му го даваат на
државниот суверенитет споредено со начинот на којшто истото
прашање е третирано од државите членки од Западна Европа,
првенствено во нивните устави.36 Таквата состојба постои и
денес, во услови кога претставуваат дел од една Унија која ја
дефинираат супранационални карактеристики и каде поимот
суверенитет во традиционалната смисла на зборот е одамна
надмината категорија.37 Последното е уште повеќе засилено со
фактот што кај овие земји, сега активни членки на Европската
унија, уставните одредби преку кои се овозможува трансферот
на надлежности од национално ниво на ниво на Унијата беа дури
неодамна додадени во нивните устави,38 воочи пристапувањето
во ЕУ, како неопходен услов за таквото пристапување.
34
Ibid., стр.560.
35
Sadurski W., (2006) “Solange, chapter 3: Constitutional Courts in Central
Europe- Democracy- European Union. [online]“. EUI Working Paper LAW No.
2006/40, стр.4.
36
Albi A., “Europe Articles in the Constitutions of Central and Eastern European
Countries“,. Common Market Law Review, no.42.(2005), стр.403.
37
Sadurski, supra во заб.бр.35, стр.3.
38
Аlbi, supra во заб.бр. 36, стр.403.
 22
Нагласеното чувство за националниот суверенитет, се
разбира, во еден дел делувало негативно кон целосната афирма-
ција на ’концептот за правото на Унијата како убедувачки извор’
во домашните поредоци на земјите од ЦИЕ во времето пред
зачленувањето во Унијата. На овој попречувачки фактор се
надоврзувал и еден друг негативен чинител - менталитетот на
практикување на правото преку рестриктивниот- ’текстуален-
нормативизам,’ наследен од судиите уште од комунистичкото
доба.39 Судовите на државите-членки од Централна и Источна
Европа (како редовните, така и уставните судови) во периодот
пред подготовката за пристапување кон ЕУ традиционално имале
сосема незначително искуство во примената на меѓународното
право (како сродно со правото на ЕУ), пред се поради резервира-
носта на тогашниот социјалистички режим во однос на прифаќа-
њето на меѓународното право како правовалиден извор на
правото, применлив во националните правни поредоци.40 Ова
неискуство во примената на меѓународно-правните правила a
fortiori важи и кога станувало збор за примената на правото на
Унијата, така што се јавувало како една од основните причини за
неговото бавно и ненавремено инкорпорирање во внатрешните
поредоци и за појавата на една тенденција истото погрешно да се
интерпретира од судовите.
Како резултат на погорната состојба, како генерална
забелешка, судиите од земјите на Централна и Источна Европа
претежно инклинирале кон практикување на еден вид на текс-
туален правен нормативизам при нивното резонирање, односно,
кон сосема строго и тесно разбирање на дихотомијата помеѓу
ткн. правно-обврзувачки и правно-необврзувачки извори на
правото. Тоа, сосема разбирливо, претставувало (и сеуште
претставува) една голема пречка за остварувањето на задачата
за адекватно применување на правото на Унијата во судската
практика на овие земји, особено, заради фактот што прав-
ниот поредок на ЕУ по својот карактер е повеќе ’меко’ отколку
’тврдо’ право.41 Во таа смисла, како обесхрабрувачки фактор
се јавува и недоволната запознаеност на судиите со употребата
на тоа што Кун го нарекува убедувачки дискурзивни аргументи
39
Види Kühn, supra во заб.бр. 31, стр. 570.
40
Ibid, стр.565.
41
Ibid., стр. 570.
 23
при пресудувањето, како што е, на пример, практиката на една
домашна правна норма да и се даде интерпретација која би била
конзистентна односно конформна со правото на ЕУ.42
Па. сепак, концептот за ’правото на Унијата како убеду-
вачки извор’ во внатрешните поредоци и за ткн. ’конформно’ или
’евро-пријателско’ применување на домашното законодавство со
оглед на тоа право (не без тешкотии) постепено бил граден и
практикуван од страна на повеќе авторитетни судови на најновите
држави-членки на Унијата од Централна и Источна Европа уште
во претпристапниот период. Таквиот позитивен исчекор, во
извесна мерка се должел и на фактот што во составот на овие
судови, по правило, се наоѓале и судии кои имале претходни
познавања (меѓудругото) на меѓународното право, бидејќи,
како цврста препоставка, “извесноста дека националните судии
коректно и соодветно ќе го применуваат Европското право се
зголемува кога тие имале некакво искуство со примената на меѓу-
народното право т.е. со правниот систем различен од нивниот
сопствен правен систем“.43
Во текстот што следи сумарно ќе бидат презентирани
неколку главни судски случаи од претпристапната практика
на погорните судови од кои се гледа како бил афирмиран и
практикуван концептот за правото на ’Европската унија како
убедувачки извор’ и за ’конформната’ или ’европријателска’
примена на домашното законодавство во внатрешните поредоци
на најновите држави-членки на ЕУ. Карактеристично за сите тие
случаи е тоа што судовите во своите пресуди претежно им давале
индиректно дејство на правилата и принципите на правото на
ЕУ, повикувајќи се на нив во образложенијата на пресудите
во вид на obiter dictum или пак, користејќи се со истите за да
ја поткрепат сопствената аргументација која одела во прилог
на една про-интеграциска пресуда. Во таа смисла,. главно ќе
бидат консултирани претпристапните судски искуства на три
од најновите држави-членки на Унијата, и тоа, оние на Полска,
Чешката Република и Унгарија (во историско-политичката
литература уште познати и како ’Вишеград-држави’). Уставните
судови на овие земји биле главни носители на процесот на правна
транзиција на сопствените држави уште од доцните ’80ти и
42
Ibid., стр. 580.
43
Ibid., стр. 565.
 24
раните ’90-ти години, а, во голема мерка се и денес препознаени
како најактивистички расположени и највлијателни помеѓу судо-
вите на централно и источно-европските земји.44

2.4. Афирмација на концептот за ’конформна’ или ’евро-

пријателска’ примена на домашното законодавство
во светлото на правото на Европската унија
во претпристапната судска практика
на најновите држави-членки на ЕУ: искуството
на Полска, Чешката Република и Унгарија

Во Полска, Уставниот суд бил подготвен за една сосема

нова про-европска интерпретација на домашното право уште
од самиот почеток на подготовката на земјата за пристапување
кон ЕУ. Во далечната 1997 година, во случајот К 15/97,45 кој се
однесувал на половата еднаквост во граѓанската служба, полскиот
Уставен суд ја афирмирал потребата за индиректно консултирање
на правото на Унијата при примената на домашното законодавство
заради обезбедување на согласност на полското законодавство
со правото на ЕУ на еден генерален начин, и покрај тоа што во
тој момент, земјата, била далеку од членството во Унијата. Судот
го воспоставил таквиот принцип поткрепувајќи се, меѓудругото,
на одредбите на Договорот за асоцијација склучен со ЕЗ и
нивните држави-членки, во кои, бил утврден и принципот познат
како’искрена соработка’ или ’соработка во добра верба’ заради
44
Sadurski, supra во заб.бр.33, стр.6. Изборот на судовите на овие три
централноевропски држави при анализата на судската практика во погорната
смисла е уште пооправдан со оглед на фактот дека се работи за држави со кои
Заедницата и државите членки на Унијата ги потпишаа првите договори за
асоцијација (т.н. Европски договори) уште во 1991 година, во периодот кога
истите важеа за држави кои предничат во процесот на економска и правна
трансформација (транзиција) на територијата на Централна и Источна Европа
(Види во, Czuczai, J., Practical Implementation by the Acceding Candidate Coun-
tries of the Constitutional acquis of the EU- Problems and Challenges во Keller-
mann, De Zwaan, Czuczai (eds.). (2001). EU Enlargement - The Constitutional
Impact at EU and National Level. The Hague: TMC Asser Press, стр.413).
45
Случај Gender equality in the civil service, пресуда на Полскиот уставен суд,
К. 15/97 на http://www.trybunal.gov.pl/eng/summaries/K_15_97_GB.pdf.
 25
обезбедување на адекватната примена на одредбите на договорот
(и на правото на ЕУ), инаку, важечки за членките на Унијата по
линија на истоветните одредби на основачките договори.46 Во
пресудата, Судот истакнал дека:
„Секако, [во тој момент] правото на ЕУ нема задолжител-
на правна сила во Полска. Судот сака само да стави акцент
на одредбите од чл. 68 и 69 од Договорот за асоцијација
(...) оттаму Полска е должна да стори сè што може за
идната законска регулатива да биде компатибилна со
правото на ЕУ. Судот смета дека обврската да се осигури
компатибилност на законодавството (кое го носат пред
се Парламентот и Владата) резултира со обврската
постојното законодавство да се толкува на начин
на кој се обезбедува највисоко можно ниво на таква
компатибилност. “ (курзивот е додаден)
Уставниот суд на Полска не бил единствениот кој работел
на афирмирање на индирекната или ’убедувачка’ примена на
правото на Унијата во полскиот поредок преку принципот на
ткн. ’конформна’ или ’евро-пријателска’ интерпретација на
домашното законодавство. Во одлуката на Врховниот админис-
тративен суд од Варшава од 13ти март 2000 година во случајот
Senagpo,47 овој суд се повикал на европското даночно право како
на “дополнителна основа за својата пресуда“.
Од друга страна, полскиот Уставен суд, меѓудругото,
повторно ја потврдил индиректната или ‘убедувачка’ функција
на правото на Унијата во домашниот правен поредок и подоцна,
во 2003 година, во случај во кој пред Судот била оспорена
уставноста на Законот за национален референдум од 2003.48
Спорниот закон, меѓудругото, ја пропишувал постапката за
46
Види кај авторите навед. infra во заб.бр. 86, во контекст на расправата околу
истоветната одредба на членот 118 став 1 на Спогодбата за стабилизација и
асоцијација помеѓу Република и ЕЗ и нивните држави-членки.
47
Случај Senagpo, Одлука на Врховниот административен суд во Варшава од
13ти март 2000 (преведена во (1999-2000) 24 Polish Yearbook of International
law 217, стр. 219). стр. 219 (цитирано во Z. Kühn, “The Application of European
Law in the New Member States: Several (Early) Predictions“, German Law Jour-
nal , vol.6 no.03 (2005), стр.566.
48
Пресуда од мај 2003, K 11/03 (http://www.trybunal.gov.pl/eng/summaries/
K_11_03_GB.pdf), во врска со компатибилноста на одредбите Националниот
закон за референдум со Полскиот Устав.
 26
спроведување на референдумот за ратификување на Договорот
за пристапување на Полска во ЕУ. Пресудувајќи во полза на
уставноста на законот, Судот го потврдил принципот валиден во
претпристапната фаза според кој:
„При толкувањето на актите со задолжителна правна
сила треба да се земе предвид уставниот принцип на
симпатетска предиспозиција кон процесот на евро-
интеграција и соработката помеѓу државите (овој
заклучок може да се извлече од формулацијата на Преам-
булата и чл. 9 од Уставот).“ (курзивот е додаден)
Интересно, во погорниот случај, полскиот Уставен суд го
афирмирал принципот на ’конформна’ или ’евро-пријателска’
интерпретација на домашното законодавство, означувајќи го
како “принцип на симпатетска предиспозиција кон процесот на
европска интеграција и соработката помеѓу државите [вклучени
во тој процес]“ како изведен во согласност со полскиот Устав,
овој пат, поткрепувајќи се на општите одредби на Уставот кои
се однесувале (воопшто) на применливоста на меѓународното
право. Споменатиот член 9 на Уставот на Република Полска
гласел: „Република Полска ќе го почитува сето меѓународно
право што ја обврзува.“ Во отсуство на експлицитна одредба
во Уставот која би се однесувала на членувањето на Полска во
Унијата како и на правните реперкусии од истото, Уставниот
суд се потпрел на тој член на Уставот, којшто на општ начин
го определувал статусот на меѓународно-правните норми во
внатрешниот правен поредок, за да им даде ’убедувачко’ правно
дејство и на нормите на правото на Унијата, очигледно, сметајќи
ги како експонент на меѓународниот правен поредок. На тој начин
може да се зборува за одреден ’индиректен влез’ на правото на
Унијата во полскиот правен поредок, нешто што го потврдуваат
и судските образложенија во пресудата.
Слично како и полскиот Уставен суд, највлијателните
судови на Чешката Република уште многу рано започнале да
работат врз афирмацијата на концептот за ’конформна’ или
’евро-пријателска’ примена на домашното законодавство со
оглед на правото на Унијата како ’убедувачки правен извор.’
Во својата пресуда во случајот Skoda Auto од ноември 1996
година,49 чешкиот Врховен суд употребил една сосема не-
49
Одлука на Врховниот суд во Оломоук, ноември 14, 1996 (Skoda Auto v.
Czech Competition Authority), објавен во (1997) 5 (9) Pravni rozhledy 484;
(цитирано во Kuhn, supra во заб.бр.47, стр.567).
 27
догматска судска логика, којашто во ништо не се поклопувала
со текстуалниот позитивизам кој своевремено претставувал
доминантна правна логика присутна кај судовите во државите
од ЦИЕ. Случајот се однесувал на барање за поништување на
една одлука на чешкото анти-трустовско тело, врз основа на
аргументот дека односната одлука била базирана врз правила и
принципи на правото на Унијата, кои во чешкиот правен систем
не претставувале задолжителен извор на правото. Врховниот суд
на Чешката Република, меѓутоа, не ја прифатил таквата правна
аргументација, истакнувајќи дека:
„Заштитата на слободната трговија е специфична во
смисла на тоа дека националното право понекогаш не е
доволно [за целосното регулирање на заштита на слобод-
ната трговија] и затоа е најчесто збогатено со примената
на правила кои се применуваат и во други земји. Чешкиот
антитрустовски закон од 1991 ги доби своите основни
идеи од Договорот од Рим , особено од членовите 85, 86, и
92, во согласност со перспeктивата за хармонизација на
правниот систем на ЕУ со оној на Чешката Република,
како апсолутно потребен чекор.“ (курзивот е додаден)
Во истата пресуда, Врховниот суд заклучил дека одлуката на
јавното тело кое го интерпретирало чешкиот антитрустовски
закон конзистентно со практиката на Европскиот суд на правдата
и на Комисијата, не содржела никаков правен недостаток.
Случајот Milk Quota Regulation50, повторно решаван од
чешкиот Уставен суд, пак, се однесувал на надлежноста на чеш-
ката влада да наметнува квоти за производителите на млеко. Во
пресудата од октомври 2001, Уставниот суд на неколку наврати
ги цитирал основачките договори на Заедниците и практиката
на Европскиот суд на правдата. Правниот акт кој подлежел на
интерпретација во овој случај претставувал инструмент за
хармонизација на чешкото право со правото на Заедниците, а,
аргументот на тужителите бил дека правото на ЕУ како такво
немало задолжителна правна сила во Чешката Република. Судот,
на тој аргумент одговорил на следниот начин:
„Еден од изворите на примарното право на ЕУ се општите
правни принципи кои Европскиот Суд на правдата ги
50
Случај Milk Quota, објавен како Case Pl. US. 5/01 на http://test.concourt.cz/
angl_verze/doc/p-5-01.html).
 28
изведува од уставните традиции на земјите членки
(...) и истите содржат фундаментални вредности кои се
заеднички за државите членки. Уставниот суд на Чешка во
својата практика постојано применувал вакви принципи
кои не се експлицитно содржани во правните акти, но кои
се применуваат во европската правна култура... Оттаму,
примарното право на ЕУ не му е страно на овој Суд,
туку во голем мерка навлегува преку општите правни
принципи и влијае на неговото одлучување.“ (курзивот е
додаден)
Интересно за погорната пресуда е тоа што Уставниот суд
на Чешката Република го аргументирал давањето на индиректен
ефект на правото на Унијата во чешкиот правен поредок повику-
вајќи се на авторитетот на европските вредности. Гледајќи на
Европската Унија како на унија на вредности кои не му биле
страни и на чешкиот правен систем, Судот, се чини, на некој начин
се обидел да го амортизира евентуалниот радикален одек кој во
правните кругови би го предизвикала една ваква про-европска
пресуда во тоа време. Во секој случај, Уставниот суд му дал ’убе-
дувачка’ правна сила во чешкиот поредок на еден специфичен
и мошне значаен извор на правото на Унијата - општите правни
принципи - кои, инаку, ги изведува Европскиот суд на правдата
(меѓудругото и од правните традиции на земјите-членки), и тоа,
како дел од “европската правна култура,“ кон којашто очигледно
морала да се приклони и Чешката Република.
Сличен на овој е и случајот Sugar Quota од 2002 година,51
кој се однесувал на наметнување на квоти за шеќер од чешките
власти. Уставниот суд на Чешката Република, повторно, ја
потврдил потребата за ’конформно’ или ’евро-пријателско’ толку-
вање на применливото домашно законодавство, со зборовите:
“Радикалното мешање на Уставниот суд во шемата на
квоти за производство би значело прифаќање на концептот
на национално признаени (гарантирани) основни права,
што би било во конфликт со планираното пристапување
на Чешка во ЕУ.“ (курзивот е додаден)
Но, трендот на афирмација на концептот за ’конформна’
или ’евро-пријателска’ примена на домашното законодавство
со оглед на правото на Унијата како ’убедувачки извор’ во
51
Случај Sugar Quota, објавен како Case Pl. US. 50/04 на http://test.concourt.
cz/angl_verze/doc/p-50-04.html).
 29
претпристапната практика на судовите на најновите членки
на Европската унија, како што навестивме и претходно, не се
одвивал еднообразно и без пречки кај секоја од овие членки.
Како илустративен пример за последното би можела да послужи
една одлука на Уставниот суд на Унгарија од јуни 1998 година,52
во која била оспорена применливоста на правните критериуми и
принципи од правото на Европската унија во унгарскиот правен
поредок, преку обврската преземена од Унгарија со Европ-
скиот договор. Одлуката е специфична, меѓудругото, по тоа
што овозможува увид во начинот на кој една земја кандидат за
членство во Унијата, гледала на правниот ентитет каков што е
како творба која ги надминува, но не претставува само обичен
збир од национални поредоци, а, истовремено е различна и ди-
ференцијабилна од меѓународниот правен поредок.
Во случајот била оспорена примената на правните крите-
риуми и принципи од правото на Европската унија во унгарскиот
правен поредок преку обврската преземена од Унгарија со членот
62 на Европскиот договор околу ограничувањето на нелојалната
конкуренција. Таквата примена тужителот ја нарекол „неуставно
пренесување на законодавната моќ како дел од суверенитетот
на државата врз друг суверен ентитет.“53 Според тужителот,
во унгарскиот правен поредок (во тоа време) не можеле да се
применуваат критериуми и принципи од правото на Унијата, од
причина што за таквата примена не постоела соодветна уставна
правна основа. Европскиот договор не можел да се применува
согласно правилата околу применливоста на меѓународните
договори во внатрешното право на Унгарија, затоа што во овој
случај воопшто не била засегната примената на правен акт на една
меѓународна организација во којашто членувала Унгарија.54
Во одговор на тврдењата на тужителот, Уставниот суд
најпрво, посочил на тоа дека „сите правни норми кои треба
да се применат во домашното право на Унгарија треба да
бидат базирани на демократска легитимност изведена од
народниот суверенитет, што не е случај со правните норми
од правото на ЕУ“.55 Оценувајќи ја природата на Европската
52
Случај Közzétéve a Magyar Közlöny 1998 (VI. 25.) AB на http://www.mkab.
hu/en/enpage3.htm;
53
Ibid, дел 1, точка 1;
54
Ibid.
55
Ibid, дел 5 точка 3;
 30
унија како ентитет, Унијата ја означил како независен систем
на суверенитет, различен од оној на Република Унгарија, кој од
своја страна се карактеризирал со сопствен автономен правен
систем и правен субјективитет во меѓународното право.56 Ова
претставува една од попрогресивните и поактивистички судски
изреки околу карактерот на Унијата и нејзиниот поредок, би-
дејќи, за разлика од извесен број судови на државите-членки
кои до денешен ден имаат поинаков став, унгарскиот Уставен
суд уште пред зачленувањето на Унгарија во ЕУ, во 1998 година,
покажал подготвеност да го прифати карактерот sui generis на
правниот поредок на Заедниците (Унијата), разликувајќи го
од меѓународниот правен поредок. Во однос на тврдењата на
тужителот околу (не)применливоста на меѓународното право,
пак, Судот строго го интерпретирал дуалистичкиот карактер на
унгарското право во неговиот однос со меѓународното право,
ставајќи ја во преден план аргумeнтацијата за зачувување на
унгарскиот национален суверенитет наспроти правниот поредок
на Унијата. Поаѓајќи од тоа, практиката на примена на правилата
на Европската унија во унгарскиот правен поредок преку об-
врските преземени со Европскиот договор ја прогласил за про-
тивуставна, со образложение дека во Унгарија не можело да се
применуваат правни правила и принципи на еден правен систем
(поредок) во којшто сеуште не членувала Унгарија, на тој начин,
децидно одбивајќи, да заземе еден јасен про-интеграциски став.
Правната последица од ваквата a posteriori уставна контро-
ла на валидноста на домашните акти од страна на унгарскиот
Уставен суд подразбира поништување на релевантните одредби
од унгарските правни акти кои ги имплементирале односните
’противуставни’ одредби на меѓународните договори склучени
од Унгарија (во овој случај, Европскиот договор). На овој начин,
иако не задирал директно во валидноста на одредбите од самиот
договор како меѓународни обврски преземени од државата, тој
го поткопувал и практично го оневозможувал нивното дејство во
унгарскиот правен поредок.57

56
Ibid.
57
Uitz R., (2006) „EU Law and the Hungarian Constitutional Court: Lessons
of the First Post-accession Encounter“, во Sadurski, Ziller, Zurek (eds.), “Apres
Enlargement  : Legal and Political Responses in Central and Eastern Europe“,
Florence:Robert Schumann Centre for Advanced Studies, стр.49.
 31

2.5. Препораки од претпристапното искуство

на најновите држави-членки
на Унијата за Република Македонија

Од досегашната дискусија околу претпристапната прак-

тика на најновите држави-членки на Европската унија, можат
да се извлечат повеќе корисни препораки околу правната пози-
ција и применливоста на правото Унијата во поредокот на
Република Македонија во прет-пристапниот период. Од една
страна, процесот на хармонизација на домашното законодавство
со правото на ЕУ, со крајна цел за целосно усвојување на
европското acquis, на кој се подложни државите-кандидати
за членство во Унијата (меѓу кои и Република Македонија) во
рамките на условеноста на пред-пристапниот процес, предиз-
викува постојано и прогресивно навлегување на голем број
на правни правила на Унијата во домашниот поредок како
транспонирани во домашното законодавство. Таквата состојба
имлицитно ја сугерира потребата, напоредно со примената на
домашното законодавство, на правилата на Унијата во домашниот
поредок да им се даде соодветен правен ефект, најмалку како
’убедувачки правни извори’ со чијашто помош домашното
законодавство би се толкувало на еден ’конформен’ или ’евро-
пријателски’ начин. Од друга страна, во претпристапната фаза,
во принцип, за судовите на државите-кандидатки не мора да
постои експлицитно предвидена формална обврска да ги приме-
нуваат овие правила дури ни на еден таков индиректен начин,
иако, тие се во можност, доколку имаат волја, да дозволат
правото на Унијата да има одредени правни импликации во
националното право, во рамките утврдени со уставните одредби
на односната држава околу важењето на меѓународното право
во внатрешниот поредок или на друг начин. Последното, на
моменти претпоставува постоење на подготвеност кај судовите
да покажат одредена доза на судски активизам, креативност при
толкувањето на применливите домашни уставни и други норми,
како и сензибилност за потребите на процесот на интеграција
на земјата во Европската унија и за улогата на судовите во тој
процес.
 32
Во државите од Централна и Источна Европа - најнови
членки на ЕУ, во претпристапната фаза, иако, не без потешкотии
предизвикани од пренагласеното чувство за националниот
суверенитет со оглед на историските, социо-економските или
политичките специфики на овие земји,58 повеќе авторитетни
судови уште многу рано покажале склоност кон еден таков
судски активизам и кон решителна про-европска ориентација,
афирмирајќи го концептот за ткн.’конформно’ или ’евро-прија-
телско’ толкување на применливото домашно право. Последните
судови во својата практика дозволувале индиректна примена на
различни извори на правото на Унијата, вклучително и на општите
правни принципи создавани од Европскиот суд на правдата,59
поткрепувајќи се, при тоа, на најразлични основи, како што се
потребата за обезбедување компатибилност на домашното право
со правото на ЕУ,60 одредбите на договорите за асоцијација
(Европските договори),61 општите уставни одредби околу ва-
жењето на меѓународното право во внатрешниот поредок,62
или, пак, на уште пошироки основи, како што се потребите на
европската интеграција или идното зачленување на земјата во
Унијата,63 припадноста на земјата кон европските вредности и
кон ’европската култура’64 и сл.
Од друга страна, како што забележуваат авторите од овие
земји, афирмацијата на концептот за ’конформна’ или ’евро-
пријателска’ примена на домашното закододавство од страна
на судовите во светлото на изворите на правото на Унијата во
претпристапната фаза остварува уште една долгорочна цел во
процесот на европската интеграција на земјата: подготовката на
домашните судови за адекватна примена на тоа право од моментот
на пристапување на земјата кон ЕУ, кога националните судии во
58
Види ја унгарската пресуда supra заб.бр.52.
59
Како, на пример, во пресудата во случајот Milk Quota Regulation на чешкиот
Уставен суд од 2001 година наведена supra во заб.бр.50.
60
Види ја, на пример, пресудата на полскиот Уставен суд наведена supra во
заб.бр.45.
61
Види id.
62
Види ја , пример, пресудата на послкиот Уставен суд наведена supra во
заб.бр.48.
63
Види ги пресудите на чешките Врховен суд и Уставен суд наведни supra во
заб.бр.49 и 51.
64
Види ја, на пример, пресудата наведена supra во заб.бр.50.
 33
целост ќе ја превземат улогата и на ’Европски судии,’ со што би се
избегнала состојбата во која веќе првиот ден по зачленувањето на
земјата во Унијата би предизвикал “правна револуција за новата
држава членка“, наместо да претставува само обично правно
надоврзување на процес кој веќе започнал во претпристапната
фаза.65 Остварувањето на таа цел, од своја страна, претпоставува
промена на свеста и начинот на практикување на правото од страна
на судовите, преку напуштање на наследениот рестриктивен
- ’нормативистички-текстуален’ - пристап при примената на
законите, кон афирмација на еден поширок телеолошки пристап
својствен за примената на правото на ЕУ, што преставува битен
предуслов за целосното оспособување на судовите за адекватна
примена на тоа право по пристапувањето, чиешто задоволување
се олеснува преку усвојувањето на ’конформното’ или ’евро-
пријателско’ толкување на законите во уште претпристапната
судска практика.
Колку судовите во Република Македонија се приклонувале
кон ’конформното’ или ’евро-пријателско’ применување на
домашното закододавство во светлото на изворите на правото на
Унијата на кои им се дава ’убедувачки’ или индиректен ефект,
на линија на претпристапното искуство на судовите на земјите
на ЦИЕ, и колку се свесни и подготвени да го практикуваат овој
пристап во идната претпристапна и подоцнежна судска практика,
ќе видиме во расправата поместена во Главата 4 на овој текст.
Во наредната Глава 3, пак, ќе го разгледаме прашањето околу
правните основи со кои се овозможува примената на изворите на
правото на Европската унија во македонскиот поредок, во свет-
лото на применливоста на изворите и на - со него - поврзаното
меѓународно право, консултирајќи ја и практиката на Уставниот
суд на Република Македонија во тој контекст.

65
Види Kuhn, цит. supra во заб.бр.31, стр.560.
 3
ПРАВНИ ОСНОВИ ЗА ПРИМЕНА
НА ПРАВОТО НА ЕВРОПСКАТА УНИЈА
ВО ПОРЕДОКОТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ВО ПРЕТПРИСТАПНИОТ ПЕРИОД

Пред да пристапиме кон анализата на емпириски податоци

околу моменталната и идна подготвеност на македонските судови
да го применуваат правото на Европската унија во домашната
практика, неопходно е да се осврнеме на прашањето околу
правните основи кои ја овозможуваат применливоста на тоа
право во поредокот на Република Македонија во претпристап-
ниот период. Прашањето е нераскинливо поврзано и со пра-
шањето околу применливоста на меѓународното право во
внатрешниот поредок, така што последното паралелелно го
третираме со она околу применливоста на правото на ЕУ. Како
што ќе се покаже понатаму во текстот, можноста за примена на
правото на Европската унија во македонскиот поредок во фазата
пред пристапувањето кон ЕУ, главно, се изведува од правните
основи со кои се овозможува применливоста на меѓународно-
правните извори, како и од релевантни меѓународни договори
ратификувани од македонското Собрание - во прв ред - Спогодбата
за стабилизација и асоцијација склучена помеѓу Република
Македонија и ЕЗ и нивните држави-членки (ССА).66 Дејството на
оваа Спогодба во внатрешниот поредок зависи токму од основите
со кои се овозможува применливоста на меѓународното право.
Покрај тоа, меѓународното право и самото претставува дел од
правото на Унијата и стои во коренот на тој - како што Европскиот
66
Закон за ратификација на Спогодбата за стабилизација и асоцијација
помеѓу Република Македонија и Европските заедници и нивните држави-
членки, Сл.весник на РМ бр.28/2001.
 36
суд на правдата го беше нарекол во почетната фаза од развојот
на Заедниците - „нов правен поредок на меѓународното право,“67
така што, начинот на којшто меѓународното право се применува
од домашните судии, истовремено, претставува и силен показател
околу подготвеноста на судиите да го применуваат правото на
Европската унија во периодот пред зачленувањето,68 а, уште
повеќе, по стапувањето на земјата во членството во ЕУ.
Но, пред да продолжиме со изложување на основите за
примена на меѓународното и правото на Европската унија во
поредокот на Република Македонија, корисно е да се потсетиме
на разликата помеѓу ткн. ’директна’ и ’индиректна’ применливост
на изворите на овие права во внатрешниот поредок vis-a-vis
етаблираните извори на домашното право. Од една страна, во
зависност од домашните уставни решенија, некои меѓународно-
правни извори и/или извори на правото на Унијата би можеле да
имаат директна применливост во внатрешниот поредок, што во
крајна линија значи дека би можеле да послужат како непосреден
правен основ врз кој би се засновувале судските изреки во кон-
кретните случаи, независен од домашните извори. Од друга стра-
на, други извори или правила на меѓународното право или на
правото на Унијата во внатрешниот поредок не поседуваат такво
директно дејство, но, би можеле да се повикуваат индиректно,
во процесот на толкување на некој директно применлив домашен
(или меѓународен или европски) правен извор. Во таков случај,
меѓународниот или европскиот извор не го заменува домашниот
извор, туку на судиите им дава корисни (понекогаш - решителни)
упатства околу начинот на кој би требало да го толкуваат домаш-
67
Case 26/62, Van Gend en Loos v.Nederlandse Administratie der Belastinge [1963]
ECR 1. Во пресудата во случајот “Партијата на зелените“ (Case 294/83, Party
Ecologiste “Les Verts” v. European Parliement [1986] ECR, стр.1339, особено на
стр.1365), Европскиот суд на правдата подоцна основачките договори ги беше
окарактеризирал како “Основна уставна повелба“ на Заедниците/Унијата,
означувајќи го процесот на “трансформација“ или “конституционализација“
на правото на Унијата во некаков специфичен “уставен поредок“. Околу
последното Види кај Manchini F.G., “The Making of Constitution of Europe“,
Common Market Law Review 26 (1989), стр.595; Stein E., “lawyers, Judges, and
the Making of a Transnational Constitution“, American Journal of International
Law 75 (1981), стр.1. Види и кај Weiler J.H.H., (1999) The Constitution of Eu-
rope: ‘Do the New Clothes Have an Emperor?’ and Other Essays on European
Integration, Cambridge University Press, особено на стр.29, 295-298.
68
Kühn, цит. supra заб.бр.31 стр. 563;.
 37
ниот применлив извор, по своја прилика, расправани во рамките
на образложенијата на судските одлуки. Последното, како што
видовме, од авторите е именувано и како функција или дејство
на меѓународните или европски правни извори како ’убедувачки
извори’ (англ: persuasive sources)69 - термин што нашироко гo
користиме и во ова истражување. Истото, наоѓа особена релевант-
ност во контекст на начинот на кој би требало да се толкуваат
правилата на домашното законодавство, опфатен со термините
’конформно’ или ’евро-пријателско’ толкување на домашното
законодавство.

3.1. Правни основи за примена

на изворите на меѓународното право

Во прв ред, уставен основ за директна примена на

едниот од основните извори на меѓународното право - меѓу-
народните договори - е содржан во членот 118 на Уставот на
Република Македонија.70 Овој член на Уставот содржи кла-
сично ’монистичко’ решение според кое „меѓународните
договори што се ратификувани во согласност со Уставот“ од
македонското Собрание „се дел од внатрешниот поредок и не
можат да се менуваат со закон“. Таквото уставно решение, во
крајна линија, на судиите им наложува своите одлуки да ги
засновуваат директно врз правилата содржани во меѓународните
договори со кои се обврзала Република Македонија (конвенции,
билатерални договори итн.), и тоа, без да чекаат донесување на
69
Види id. на стр. 567. Според овој автор, во контекст на примената на
правото на Европската унија во земјата-аспирант за членство во Унијата
во претпристапниот период, различно од правно-обврзувачкиот извор на
правото на ЕУ во внатрешниот поредок (што би било случај кога истиот би
имал директен ефект во земјата-аспирант), изворот на правото кој е претежно
убедувачки се однесува на толкувањето на применливиот правно-обврзувачки
извор согласно изворот на правото на Европската унија.
70
Повеќе околу применливоста на меѓународното право во внатрешните
поредоци на државите и, посебно, во поредокот на Република Македонија Види
кај С. Георгиевски, „Однос помеѓу меѓународното и внатрешното право“, во
Фрчкоски Д.Љ., Георгиевски С., Петрушевска Т., (2012) „Меѓународно јавно
право“, МАГОР, Скопје, Прилог кон Глава 2.
 38
домашно законодавство за спроведување на договорот (освен
ако договорот самиот експлицитно или имплицитно не упатил
на донесување на имплементирачко законодавство). Всушност,
судијата ќе биде најчесто повикуван директно да примени
правило на еден меѓународен договор токму во случајот кога
договорот ќе биде во судир со некој затекнат или дополнително
донесен македонски закон или пропис, или, при пропустот
да се донесе домашен имплементирачки закон или пропис
(ако на истото упатил договорот), при што, на правилото од
меѓународниот договор ќе мора да му даде предност. Впрочем,
за овој случај, одредбата на членот 18 став 4 од Законот за
судовите, меѓудругото, предвидува дека: “[к]ога судот смета дека
примената на законот во конкретниот случај е во спротивност со
одредбите на меѓународен договор ратификуван во согласност
со Уставот ќе ги примени одредбите на меѓународниот договор,
под услов тие да можат директно да се применат.“
Па, сепак, погорното решение важи единствено во однос
на меѓународните договори кои се подложни на претходна
ратификација од македонското Собрание, а, се однесува и на
сите приложени или дополнително-донесесени меѓународни
спогодби, правила, одлуки или акти од правно-обврзувачки
карактер усвоени врз основа на ратификуваниот меѓународен
договор. Различно од тоа, препораките, правилата содржани
во упатствата или другите правно-необврзувачки или ’меки’
инструменти приложени кон или донесени во рамките на
договорот би имале само индиректна применливост, за сврха
на толкување на обврзувачките правила од ратификуваниот
договор.
Во однос на меѓународните договори со кои се обврзала
Република Македонија, а, кои не подлежат на ратификација
од македонското Собрание, ситуацијата е нешто посложена. По
своја прилика, договорите или правно-обврзувачките нерати-
фикувани спогодби донесени заради имплементација на некој
претходно склучен ратификуван меѓународен договор, на при-
мер, во форма на протокол (каога самиот не е подложен на
ратификација) или слична правно-обврзувачка спогодба, би
морале да бидат опфатени со режимот на членот 118 на Уставот
на Република Македонија. На примерот на Времената спогодба
помеѓу Република Македонија и Европските заедници од 2001
 39
година, меѓудругото, во пресудата во случајот АД Макпетрол
против Министерство за финансии-Царинска Управа Скопје,71
Врховниот суд на Република Македонија покажа склоност
спогодбата да ја подведе под членот 118 на Уставот, иако оваа не
беше договор ратификуван од македонското Собрание, но, беше
објавена во Службениот весник на РМ.72 Врховниот суд (како
и пониските судови пред него) последното го направи во еден
специфичен контекст на посебна функционална врска помеѓу
оваа спогодба и Спогодбата за стабилизација и асоцијација,
претходно ратификувана од македонското Собрание.73 Па, сепак,
настрана од овие специфични ситуации на нератификувани
договори склучени заради спроведување на некој ратификуван
меѓународен договор, во принцип, меѓународните договори
или правно-обврзувачки спогодби кои не се ратификуваат од
Собранието на Република Македонија не можат директно да се
применуваат во македонскиот поредок во отсуство на наменски
донесено домашно имплементирачко законодавство, коешто,
всушност, самото би се применувало во конкретниот случај.
Надвор од меѓународните договори, применливоста
на останатите извори на меѓународното право во Република
Македонија не е докрај јасна. Да се потсетиме, сосема накратко,
станува збор за два вида на меѓународни правни извори од кои
најчесто произлегуваат правилата на ткн. ’општо меѓународно
право.’ Првите се ’главни’ и правно-обврзувачки, така што се
71
Пресуда на Врховниот суд по барање за ревизија во случајот АД Макпетрол
Скопје против Република македонија - Министертво за финансии - Царинска
управа Скопје, Рев.бр.23/04 од 10.06.2004 година.
72
Времената спогодба не беше ратификувана од Собранието, но, беше
објавена во Сл. весник на РМ бр.39/2001 како интегрален дел на Одлуката
за изменување на одлуката за стапување на сила на Времената спогодба
за трговија и трговски прашања склучена помеѓу Република Македонија и
Европските заедници, усвоена од Владата на Република Македонија на 9
мај 2001 година. Изменетата владина одлука е од 24 април 2001 година и е
објавена во Сл.весник на РМ бр.35/2001. Стапи на сила на 1 јуни 2001 година,
а престана со стапувањето на сила на ССА.
73
Согласно членот 128 на Спогодбата за стабилизација и асоцијација (и
точката 2 на Одлуката од 9 мај 2001), Времената спогодба беше наменета
да овозможи предвремено ставање во функција на одредени делови на ССА,
особено оние околу слободното движење на стоки, без да се чека довршувањето
на процесот на нејзина ратификација од државите-членки на ЕУ.
 40
директно применливи, додека, другите извори служат како
’помошни’извори (или ’евиденција’) за утврдување на постоењето
и/или содржината на ’главните’ извори на меѓународното право,
откаде, само по себе, имаат индиректна правна вредност.74 Во
категоријата на главни извори (покрај меѓународните договори)
влегуваат меѓународните обичајни правила и правните начела
или принципи, кои, пак, можат да се јават во повеќе варијанти,
од кои основни се две: како принципи изведени од корпусот
на правила на меѓународното право (ткн.’меѓународно-правни
принципи’) и како принципи изведени како заеднички за
државите преку споредбена анализа на релевантните внатрешни
правни системи во светот (ткн. ’принципи или начела признаени
од цивилизираните нации’).75 Групата на ’помошни’ извори на
меѓународното право вклучува најразлични доказни средства
или ’евиденција’ што се консултира при утврдувањето или
толкувањето на обичајните правила и/или правните принципи,
вклучувајќи ги, меѓудругите, меѓународите конвенции (настрана
од нивниот статус на меѓународни договори, туку, како евиденција
за во нив содржани кодификувани или дополнително развиени
обичајни правила или принципи), пресудите на меѓународните
судови (на пример, на Меѓународниот суд на правдата, или, на
Европскиот суд за човекови права), како и инструментите на ткн.
’меко право’ (декларации, препораки, мислења, резолуции и сл.),
коишто, иако правно-необврзувачки, имаат слична индиректна
правна вредност.
Применливоста на горенаведените извори на меѓународ-
ното право не е специфично уредена во Уставот на Република
Македонија по примерот на меѓународните договори во членот
118, туку, само посредно, во контекст на „темелните вредности“
на македонскиот поредок утврдени со членот 8 на македонскиот
Устав. Најпрво, во рамките на правата и слободите на човекот,
првата алинеја на членот 8 став 1 на Уставот предвидува
74
Пошироко за изворите на меѓународното право Види кај Фрчкоски Д.Љ.,
Георгиевски С., Петрушевска Т., (2012) „Меѓународно јавно право“, МАГОР,
Скопје, стр.63-104 и кај авторите цитирани на тоа место.
75
Види id., стр.104-108. Околу најразличните форми во кои се појавуваат
општите правни принципи во меѓународното право Види кај Schachter O.,
(1991) “International Law in Theory and Practice“, стр.50-55.
 41
дека“... основните слободи и права на човекот и граѓанинот
признати во меѓународното право и утврдени со Уставот“
претставуваат “темелна вредност“ на уставниот поредок на
Република Македонија. Таквата формулација, по своја прилика,
на изворите на меѓународното право од областа на човековите
права (различни од ратификуваните меѓународни договори per
se) им обезбедува статус и на домашни правни извори, и тоа,
во однос на Уставот - со најмалку индиректна или ’убедувачка’
сила, во зависност од тоа како ќе се разбере фразата според која
основните слободи и права на човекот се ограничени на оние
„утврдени со Уставот.“ Истото важи, како за главните, така и за
помошните извори на меѓународното право, како, на пример,
за пресудите на меѓународните судови, коишто би можеле да
бидат повикувани при толкувањето на релевантните одредби
на Уставот околу човековите права, што, меѓудругото, како што
ќе видиме понатаму, донекаде и до сега беше практикувано од
Уставниот суд на Република Македонија.76
Од друга страна, последната алинеја на членот 8 став 1 на
Уставот, статусот на „темелна вредност“ на македонскиот поредок
го проширува и врз „почитувањето на општо-прифатените норми
на меѓународното право,“ што значи, во генерален контекст,
поширок од потесниот корпус на меѓународното право за правата
на човекот. Следејќи ја логиката на разбирање на решението од
првата алинеја на ставот 1 на членот 8 на Уставот, по аналогија,
текстот на оваа одредба, повторно, би можел да се толкува како
да озвозможува (најмалку) индиректна применливост, како на
главните, така и на помошните меѓународно-правни извори - и
надвор од областа на човековите права.
Прашањето дали, вон контекстот на Уставот на Република
Македонија, а, со оглед на гореневедените одредби на членот
8 на Уставот, изворите на општото меѓународно право, покрај
индиректно, би можеле да бидат и директно применувани од
страна на македонските судови заедно (или во конкуренција) со
домашното законодавство, повторно, не е наидува на дециден
одговор. Од една страна, како што видовме, статусот на “темелна
вредност“ на поредокот кој им е доделен на изворите на општото
меѓународно право со овој член, како и споредбената практика на
76
Види подолу под под-насловот 3.3.б)
 42
националните судови на голем број релевантни држави,77 логично
говори во прилог на таквата можност. Но, членот 98 на Уставот,
во кој се наброени правните извори според кои судат судовите,
од листата на извори ги испушта изворите на меѓународното
право, со исклучок на “меѓународните договори ратификувани
со Уставот“. Ако стриктно се толкува овој член, судиите, по
своја прилика, не би можеле директно да применуваат обичајни
правила и/или принципи на меѓународното право, освен во
случај кога на таквата директна примена на некој меѓународен
правен извор експлицитно ќе упати некоја законска одредба или
одредба на меѓународен ратификуван договор.78
Но, дури и одредбата на членот 98 на Уставот единствено
ги набројува правните извори според кои „постапуваат“ македон-
ските судови т.е. директно-применливите извори, така што, би
морала да се разбере како да не ја исклучува индиректната
примена на изворите на меѓународното право различни од
„меѓународните договори ратификувани со Уставот“ од страна
на судовите, со статус на ’убедувачки правни извори.’ Според
тоа, настрана од прашањето за директната применливост, за
македонските судии останува можноста индиректно да се
повикуваат на изворите на општото меѓународно право при
толкувањето на Уставот, законите или меѓународните договори
ратификувани од Собранието, по кои директно постапуваат
судовите во Република Македонија.
77
Така, на пример, директната применливост на изворите на општото
меѓународно право (обичајното право, општите принципи итн.) е овозможена
со уставните решенија на Германија, Грција, Италија, Јапонија итн., меѓу-
другото, и во уставите на повеќе земји донесени по падот на поранешните
социјалистички режими. Во членот 15(4) на Уставот на Руската Федерација,
на пример, предвидено е дека “[о]пшто прифатените принципи и правила на
меѓународното право и меѓународните договори на Руската Федерација се
интегрален дел на нејзиниот правен систем.“ Автоматска применливост на
обичајните правила и на другите извори на општото меѓународно право од
страна на судовите се практикува и во во поредоците градени во традицијата
на common law, како што се Англија и земјите на Комонвелтот, САД итн, со
извесни специфики својствени за тие системи.
78
Така, на пример, одредбата на членот 35 на Законот за судовите, во контекст
на загарантираниот правен лек за повреда на правото на судење во разумен рок,
предвидува дека постапката на остварување на тој лек ќе биде спроведувана
“во согласност со правилата и принципите утврдени со Европската конвенција
за човекови права и основни слободи и тргнувајќи од судската пракса на
Европскиот суд на човекови права“ (курзивот е додаден).
 43

3.2. Правни основи за претпристапна примена

на изворите на правото на Европската унија

Во претпристапниот период, како што нагласивме, за

Република Македонија не важат општите принципи на правото
на Европската унија за ткн. директен ефект и супрематија на
тоа право во внатрешниот поредок.79 Во моментот, изворите
на правото на Унијата немаат директно правно-обврзувачко
дејство во поредокот на Република Македонија, со исклучок на
одредбите содржани во меѓународните договори важечки во
односот помеѓу Македонија и Унијата и во случајот кога овие или
некој домашен правен извор ќе упатат на директна примена на
извор на правото на ЕУ. Па, сепак, како што е објаснето подолу
во текстот, изворите на правото на Унијата делумно можат да се
користат како ’убедувачки правни извори’ при толкувањето на
домашното законодавство на РМ.
Од друга страна, полниот правно-обврзувачки директен
ефект и супрематијата на изворите на правото на Европската
унија во македонскиот поредок ќе стане актуелно воочи и по
пристапувањето на државата кон Унијата, кога ќе биде потребно
да се направат уставни измени со кои ќе се овозможи ефективноста
на соодветните принципи околу применливоста на правото на
Унијата во Република Македонија во пост-пристапниот период.
Во меѓувреме, можноста за примена на некои од изворите на пра-
вото на Унијата во поредокот на Република Македонија, во прв
ред, треба да се бара во општите уставни основи за примена на
меѓународното право изложени погоре во текстот под насловот
3.1.

а) Директна применливост на Спогодбата за

стабилизација и асоцијација и на другите ратификувани
меѓународни договори склучени со Европската Унија
Основниот правен инструмент со кој се уредени односите
помеѓу Република Македонија и Европската унија е Спогодбата
79
Околу принципите за ткн. директен ефект (дејство) и супрематија на
правото на Европската унија во внатрешните поредоци, Види кај авторите
навед. supra во заб.бр. 23.
 44
за стабилизација и асоцијација, склучена во 2001 година помеѓу
Република Македонија и Европските заедници и нивните
држави членки (ССА).80 Оваа Спогодба претставува меѓународен
договор ратификуван од македонското Собрание, така што,
нејзината директна применливост (и супрематија во однос на
спротивставеното домашното законодавство) во домашниот
поредок е обезбедена со членот 118 на Уставот на Република
Македонија.81 Во Спогодбата се содржани мноштво одредби
од коишто, меѓудругото, поединците можат да изведуваат соп-
ствени права, односно, директно-применливи одредби, или,
според терминологијата на правото на Унијата - одредби кои
“имаат подобност да создаваат директен ефект.“82 Доколку бидат
повикани од странките, македонските судии се должни овие
директно да ги применуваат во практиката на судско одлучување
и на истите да им дадат предност врз спротивставените домашни
закони (во согласност со членот 118 на Уставот).
Примери на директно применливи одредби во Спогодбата
за стабилизација има многу. Таква е, меѓудругите, одредбата
содржана во членот 18 став 4 на ССА, којашто забранува кванти-
тативни ограничувања или мерки со подеднаков ефект во тргови-
јата помеѓу Македонија и ЕУ, а, која, меѓудругото, со идентична
содр-жина, веќе еднаш беше директно применета во пресудата на
80
Навед. supra во заб.бр. 64. Спогодбата стапи на сила во 2004 година.
81
Истото важеше и за Времената спогодба помеѓу Македонија и ЕЗ од 2001,
којашто, како што видовме, Врховниот и пониските судови ја беа директно
примениле во случајот АД Макпетрол против Министаерство за финансии
- Царинска управа Скопје (навед. supra во заб.бр. 72), како и за секој друг
договор или спогодба склучена со Унијата и ратификувана во согласност со
Уставот.
82
Во таа смисла, Види го и членот членот 18 алинеја 4 од Законот за судовите,
којшто директната примена на одредбите на меѓународните договори
ратификувани во согласност со Уставот од македонските судови ја условува
со тоа “... тие да можат директно да се применат.“ Инаку, во правото на
Унијата, според критериумите утврдени од Европскиот суд на правдата уште
во случајот Van Gend en Loos v.Nederlandse Administratie der Belastinge (Case
26/62), [1963] ECR 1), за да има “спосособност да создава директен ефект“,
одредбата треба да биде (кумулативно) јасна и недвосмислена, неусловена и
со дејство независно од превземањето на некоја натамошна мерка од страна на
Заедницата (Унијата) или нејзините држави-членки. Види и кај Георгиевски
С., (2010) „Вовед во правото на Европската Унија“, Универзитет Св. Кирил и
Методиј, Скопје, (повторно печатено во издание на авторот во 2012 година),
стр.145-149.
 45
Врховниот суд во случајот АД Макпетрол против Министерство
за финансии-Царинска управа Скопје (во корист на тужителот).83
Пример во таа смисла се и членовите 19 и 20 (со кои се забрануваат
царините на увозот и извозот и мерките со ефект подеднаков на
царините - во корелација со другите поврзани членови), или,
пак, членот 33 (со кој се забранува директна или индиректна
фискална дискриминација на сличните производи од РМ и ЕУ),
како и многу други одредби од Спогодбата на стабилизација и
асоцијација со таков - директно применлив квалитет.
Од друга страна, под условот повиканата одредба да
може да биде директно применета, директна применливост
имаат и одредбите содржани во инструментите приложени кон
Спогодбата за стабилизација и асоцијација (7те Анекси и 5те
Протоколи), секој дополнителен инструмент донесен врз основа
на одредбите на Спогодбата од правно-задолжителен карактер
(на пример, одлуката на Советот за стабилизација и асоцијација
за проширување на режимот околу правото на основање и врз
физички лица која што ја донесува согласно членот 48 алинеја 4
ССА итн.), како и во сите други меѓународни договори склучени
помеѓу Република Македонија и Европската унија (претходно,
Европските заедници и/или нивните држави-членки), ратифику-
вани од Собранието на Република Македонија.84

б) Индиректна применливост на изворите

на правото на Европската унија - правни основи
за ’конформна’ или ’евро-пријателска’
примена на домашното законодавство

Покрај тоа што можат да бидат директно применливи,

одредбите на Спогодбата за стабилизација и асоцијација и другите
договори со Унијата, се разбира, можат да бидат и индиректно
83
Навед. supra во заб.бр. 71.
84
Листа од 76 најразлични договори и спогодби склучени помеѓу Република
Македонија и Европската унија (од кои не секоја правно-обврзува или под-
лежи на ратификација во Собранието) е приложена на: http://ec.europa.eu/
world/agreements/search By Country And Continent. do?countryI d=3829 & coun-
try Name = Former Yugoslav Republic of Macedonia .
 46
применувани во поредокот на Република Македонија и да се
користат како помошно средство при толкувањето на домашното
законодавство.
Но, членот 118 став 1 на Спогодбата за стабилизација и
асоцијација содржи една генерална одредба, којашто во голема
мерка ја отвара вратата за индиректна примена на најразлични
извори на правото на Унијата (како ’убедувачки извори’) во
македонскиот поредок во претпристапниот период. Оваа одред-
ба на општ начин предвидува должност за договорните страни
да ги „превземаат сите општи и посебни мерки потребни за
да ги исполнат обрските од Спогодбата“, како и да „обезбедат
остварување на целите на Спогодбата“.
Текстот на членот 118 став 1 на Спогодбата за стабилиза-
ција и асоцијација, практично е идентичен со оној на одредбата
од членот 4 став 3 на Договорот за Европската унија (поранашен
член 10 на Договорот за ЕЗ),85 така што, истиот би морал да се
разбере според значењето што го има во рамките на основачките
договори и правото на ЕУ. Во контекст на правото на Унијата, од
последната одредба на ДЕУ се изведува ткн. принцип на ’искрена
соработка’ (или ’соработка во добра верба’) помеѓу државите-
членки,86 којшто, меѓудругото, на судовите на членките, меѓу
најразличните обврски, им наложува и должност на правото
на Унијата во праксата на пресудување да му овозможат ткн.
„корисен ефект“ (effet utile). Тоа, пак, меѓудругото, претпоставува
обврска внатрешното применливо право, колку што е можно
85
Членот 4 став 3 на ДЕУ во целост гласи:
„Според принципот на искрена соработка, Унијата и државите-членки,
со целосно взаемно почитување ќе си помагаат меѓусебно во остварувањето
на задачите кои произлегуваат од Договорите.
Државите-членки ќе ја превземат секоја соодветна мерка, општа или
посебна, за да го обезбедат остварувањето на обврските кои произлегуваат од
Договорот или кои резултираат од актите на институциите на Унијата.
Државите-членки ќе го олеснат остварувањето на задачите на Унијата
и ќе се воздржат од секоја мерка што би можела да го загрози остварувањето
на целите на Унијата.“
86
Околу принципот на “искрена соработка“ во правото на Унијата повеќе
Види кај Lenaerts K., van Nuffel R, Bray R. (ed.) 2005, “Constitutional Law of
the European Union“, Sweet&Maxwell, стр.115-123; Lang T., “The Duties of Co-
operation of National Authorities and Courts under Article 10 EC: Two More Re-
flections“. Види и кај Георгиевски С., 2010, „Вовед во правото на Европската
унија“, Универзитет „Св. Кирил и Методиј“ - Скопје, стр. 238-240.
 47
повеќе, да го толкуваат во светлото на основачките договори
и правото на Унијата изградено врз нивен основ, односно,
да обезбедат ’конформна’ или ’евро-пријателска’ примена на
домашното право.87
Со оглед на начинот на кој се разбира текстот на сродната
одредба од членот 4 став 3 од Договорот за Европската унија, на
терен на обрските на македонските судии во претпристапниот
период, одредбата на членот 118 став 1 на Спогодбата за стабили-
зација и асоцијација би требало per analogiam да се толкува така,
како да создава правен основ за судиите, кога го применуваат
домашното законодавство, истото да го толкуваат и применуваат
со оглед на духот и одредбите на Спогодбата за стабилизација и
асоцијација, но и на сите извори на правото на Унијата коишто
експлицитно или имплицитно ги претпоставува ССА Со други
зборови, во мерка во која домашното законодавство би било
директно или индиректно поврзано со изворите на правото на
Европската унија via Спогодбата за стабилизација и асоцијација,
судиите би имале можност (и обврска) на овие извори да им
овозможат статус на ’убедувачки извори’ во поредокот на
Република Македонија, со што би обезбедила ’конформната’ или
’европријателска’ примена на домашното законодавство, уште
во претпристапната фаза.
Погорното, најмалку, се однесува на делот од македон-
ското законодавство кое било целосно или делумно формално
хармонизирано со правото на ЕУ. Од една страна, должноста
на Република Македонија да го хармонизира сопственото зако-
нодавство со правото на Унијата или нејзиното acquis произлегува
од одредбите на Спогодбата за стабилизација и асоцијација (во
рамки на Насловот VI - „Апроксимација на законите и примена
на правото“), a, особено, од нејзиниот член 68 став 1. Овој член,
меѓудругото, предвидува обврска за Република Македонија“...
постапно [да] обезбеди компатибилност на своите закони со
оние на Заедницата [Унијата].“
Со оглед на поимовното определување на хармонизацијата
како процес кој не се сведува само на формалната ’легислативна’
фаза, туку ги вклучува и фазите на имплементација и извршување
на законодавството во кое се веќе транспонирани одредби или
87
Во таа смисла, Види ја, на пример, пресудата на полскиот Уставен суд
наведена supra во заб. бр. 45.
 48
правила на Унијата на легислативно ниво,88 задоволувањето на
таквата обврска за обезбедување „компатибилност“ на домаш-
ните закони со оние на Унијата би морало да се разбере како
да претпоставува и должност за надлежните македонски власти
(судовите) да осигураат соодветна примена на домашното фор-
мално усогласено законодавство во светлото на транспонира-
ните правила на ЕУ.
Од друга страна, како што видовме, во еден поширок
контекст, истата должност, токму ја претпоставува и членот
118 став 1 на Спогодбата за стабилизација и асоцијација, така
што, последниот член, во комбинација со членот 68 став 1 на
ССА, создава доволен основ за да се изведе овластувањето (и
обврската) на судовите за ’конформна’ или ’евро-пријателска’
примена на домашното усогласено законодавство во светлото на
транспонираните правила на Унијата како ’убедувачки извори.’
Во прилог на една таква -’конфомна’или ’евро-пријателска’
примена на формално хармонизираното домашно законодавство
од страна на судовите одат и повеќе практични чинители. Како
резултат на обврската за хармонизација, под постапката на
формално усогласување се веќе подведени стотици македонски
закони и подзаконски акти, во кои е транспониран значителен
дел од одредбите содржани во правните извори на Унијата, во
најразличен обем.89 Во таа смисла, ’конформнота’ или ’евро-
пријателска’ примена на домашното законодавство согласно
изворите на правото на Унијата од страна на домашните судови е
потребно, не само за да се обезбеди ефективно задоволување на це-
лите на хармонизацијата и низ примената на законите во судската
практика, туку и заради овозможување на квалитетна примена на
македонските закони во постапки во кои се засегнати правата на
приватни лица. Низ процесот на хармонизација на законодавно
ниво, меѓудругото, сосема е можно одредбите содржани во
правото на Унијата да бидат пренесени во домашните закони не-
целосно или на помалку јасен, детален или, понекогаш, докрај
консеквентен начин. Поткрепувањето врз релеватните правни
извори на Унијата при толкувањето на применливиот формално
усогласен закон, на судијата би му помогнало да ги пополнува
88
Види ја расправата supra во Глава 2 под насловот 2.1, особено, заб. бр. 9
и 10.
89
Види ја расправата supra во Глава 2 под насловот 2.2, особено, Табела 2.
 49
празнините во формално хармонизираното законодавство, како
и коректно да ги разбира и применува домашните одредби,
така, како што наложуваат одредбите на правото на Унијата со
коишто се усогласуваат. Со тоа, се разбира, би се овозможила
и поквалитетена заштита на правата на граѓаните низ судските
постапки.
Обемот и идентитетот на транспонираните одредби или
правила на Унијата во внатрешното законодавство може точно
да се утврди, посебно, за секој усогласен внатрешен акт, бидејќи,
со оглед на постапката за донесување на домашното законо-
давство кое подлежи на формална хармонизација, уште во фаза-
та на предлагање, за секој одделен закон стои јасна назнака
за тоа кои правила од правото на Унијата се транспонираат во
негова нормативна содржина, и тоа, според точно наведени
извори (основачки договори, регулативи, директиви итн.).90
Последното, сосема логично би ја олеслило ’конформната’ или
’евро-пријателска’ примена на формално усогласениот закон од
страна на судиите, бидејќи истиот би можел да биде толкуван и
применуван во согласност со одредбите содржани во изворите
на правото на Унијата - идентификувани како одредби кои се
транспонираат во законот, што важи и за подзаконските акти
донесени врз негов основ. При тоа, релевантен би морал да биде,
не само текстот на конкретната одредба на Унијата со којашто
формално се усогласил односниот закон, туку и секој друг извор
на правото на Унијата поврзан со оваа одредба, вклучително и
општите принципи на правото на Унијата, или, особено, пресу-
дите на Европскиот суд на правдата во кои е применувана транс-
понираната одредба.
Од друга страна, настрана од контекстот на одредбите
на Спогодбата за стабилизација и асоцијација, по аналогија
со претпристапната практика на некои од најавторитетните
судови на најновите држави-членки на Унијата од Централна
и Источна Европа, како правна поткрепа за ’конформната’ или
’евро-пријателска’ примена на домашното законодавство во
македонскиот поредок би можеле да послужат и некои други
пошироки основи, како, на пример, членот 8 на Уставот на Репуб-
лика Македонија, кој што во тој контекст би морал пошироко да
90
Види ја расправата supra во Глава 2 под насловот 2.2, особено, заб. бр. 20
и 21.
 50
биде разбран како да овозможува применливост (и) на правото
на Унијата како ’специфично меѓународно право’, или, уште
пошироко, потребата за обезбедување на ’европеизацијата’ на
домашниот правен систем, овозможувањето на евро-интегратив-
ниот процес или перпективата на земјата за зачленување во
Унијата и сл.
Во секој случај, како што укажува претпристапното искус-
тво на најновите држави-членки на Европската унија, практиката
на ’конформна’ или ’евро-пријателска’ примена на домашното
законодавство со оглед на правото на Унијата врз некој од по-
горните правни основи би остварила една мошне значајна
посредна функција во контекстот на подготовка на македонските
судови за идното зачленување на Република Македонија во ЕУ:
навременото и постепено прилагодување на домашната судска
практика и на правната свест и култура кај судиите на стандардот
на постапување што ќе биде побаран веднаш по пристапувањето
на земјата кон Унијата, кога и македонските судии ќе мораат во
потполност директно и индиректно да го применуваат правото
на Унијата во внатрешниот поредок (со предност врз домашното
право), во својство на - истовремено - национални и “Европски
судии“.91 Во таа смисла, вреди уште еднаш да се потсетиме на
забелешките на Кун изнесени во контекст на пред-пристапната
судска практика кај некои од најновите земји-членки на ЕУ,
кој, безусловно укажа на потребата за радикално напуштање
на наследениот синдром присутен кај судиите на “лимитирана
примена на правото“ - базирана врз “текстуалниот позитивизам
без ограничувања“,92 на кој не се имуни ниту македонските судии.
Наместо таквиот пристап, според овој автор, постои нагласена
потреба за развивање на способност кај судиите за примена на
телеолошкото резонирање при решавањето на случаите - надвор
од примената на строгиот пишан правен текст, вклучувајќи и
нивна способност за осознавање на целно-вредносните концепти
и образложенија што стојат зад применливите правни одредби,
консултирање (и) на општите приципи на правото, европското
’меко право’ и пресудите на Европскиот суд на правдата, како
типично за примената на правото на ЕУ.93
91
Види Kühn, навед. supra во заб. бр. 31, на стр. 565.
92
Id.
93
Види id.
 51
Напоредно со континуираната обука на судиите, развива-
њето на една таква нова практиката на ’конформна’ или ’евро-
пријателска’ примена на домашното законодавство преку него-
вото толкување во согласност со транспонираните и други реле-
вантни правни извори на Унијата уште во пред-пристапниот
период, сосема сигурно, би придонело кон остварување на
потребната ’европеизација’ на домашниот стандард на судско
постапување и кон промената на свеста кај македонските судии
во таа смисла, и тоа, на еден навремен и постепен начин, без да
се чека моментот на пристапување на Македонија кон ЕУ.

3.3. Примената на меѓународното право

и правото на Европската унија во практиката
на Уставниот суд на Република Македонија

Практиката на Уставниот суд на Република Македонија во

врска со примената на меѓународното право и правото на Европ-
ската унија се разгледува издвоено, не само поради фактот што
истата придонесува кон разјаснување на уставните основи околу
дејството на овие права во домашниот поредок, туку и со оглед
на тоа што уставните судови, по правило, со својот авторитет
ги дефинираат правците по кои се движи практиката и на
останатите судови во една земја. Како што нагласува Садурски
(Wojciech Sadurski), реферирајќи на времето на демократизација
и правна транзиција на најновите држави-членки на Унијата
од Централна и Источна Европа, „бидејќи факторите на ему-
лирање и имитирање... беа силен легитимирачки фактор во демо-
кратизацијата на пост-комунистичките држави, не е изненаду-
вачки тоа што оние држави кои беа најбрзи во демократската
консолидација се видоа себе си како накитени со најактивни,
независни и динамични судови.“94 Последното, главно, се
однесува на уставните судови и има особена релевантност во
контекстот на ’европеизацијата’ на внатрешните поредоци и на
начинот на којшто овие судови ги применувале меѓународното
право и правото на Европската унија во претпристапната судска
практика.
94
Sadurski W., “Constitutional Courts in Transition Processes: Legitimacy and
Democratization,” Sydney Law School, Legal Studies Research Paper No. 11/53
August 2011, стр.21.
 52

а) Примена на изворите
на меѓународното право

Во врска со примената на изворите на меѓународното

право, во практиката на Уставниот суд на Република Македонија
би можеле да се издвојат, најмалку, две основни тенденции и
тоа: а) тенденцијата на постепено афирмирање на индиректната
применливост на меѓународно-правните извори при толкувањето
на одредбите на Уставот и законите, со тоа што, таквата тен-
денција се однесува претежно на Европската ковенција за
човекови права и на пресудите на Судот за човекови права од
Стразбур, но и б) тенденцијата Уставниот суд да не навлегува
во оценка на уставноста на законите и подзаконските акти по
основ на нивната согласност со ратификуваните меѓународни
договори.
Во последните десеттина години, приметна беше прак-
тиката на Уставниот суд на Република Македонија на постепено
вклучување на главните и помошни извори на меѓународното
право при толкувањето на уставните одредби согласно членот 8
на Уставот на Република Македонија, и тоа, главно, во контекст
на Европската конвенција за човекови права (ЕКЧП). Во едно
решение усвоено уште во 2004 година, на пример, Судот утвр-
ди дека „... одредбите на Конвенцијата, како и праксата на
Европскиот суд за човекови права може да претставуваат ...
дополнителен аргумент во интерпретацијата на уставните норми
што судот ги користи при оценување на законски одредби“, иако,
одби да ја прифати Конвенцијата и како директен основ по кој
би ја засновувал својата одлука за оценување на уставноста на
некој закон.95 Во една подоцнежна одлука од 11 ноември 2006
година,96 Уставниот суд повторно го потврди индиректното
дејство на ЕКЧП при толкувањето на Уставот, овој пат, како
извор на „општи принципи“ содржани во неа. Судот изјави
дека, со оглед на “... значењето на Европската конвенција за
заштита на човековите права и основни слободи, не само како
дел од внатрешниот поредок на Република Македонија, туку
поради општите принципи на кои се потпира и ги промовира ...
интерпретацијата на Уставот ... треба да се потпира на тие општи
95
Решение У.бр.59/2004 и У.бр.39/24 од 21 април 2004 година.
96
Одлука У.бр.31/26 од 1 април 2006 година.
 53
правни принципи.“97 Во контекст на одредбите на Европската
конвенција за човекови права и општите приципи содржани
во неа, Уставниот суд ѝ даде индиректна сила и на праксата на
Европскиот суд за човекови права, потсетувајќи, особено, дека
“толкувањето на одредбите од Европската конвенција за човекови
права не го прават државите-потписнички по свое наоѓање,
туку Европскиот суд за човекови права преку својата пракса и
пресуди.“98 Во некои свои одлуки, меѓудругото, Уставниот суд
прибегна кон индиректно повикување и на некои инструменти
на меѓународното ’меко право’ во образложението на одлуката,
како што се Документот од состанокот на Конференцијата за
човековата димензија на КЕБС од Копенхаген (1990),99 или, препо-
раките на Комитетот на министри на Советот на Европа.100
Постапувајќи на погорниот начин, Уставниот суд на
Република Македонија, всушност, свесно започна да ја отвара
вратата за постепено напуштање на рестриктивниот - ’текстуален-
нормативистички’ - пристап при примената на правото, што
доминираше (и, во огромна мерка, сеуште доминира) во
практиката на македонското судство. Консултирањето на меѓу-
народните извори при практикувањето на правото, на што
повикува Уставниот суд, вклучително и на општите принципи
и на пресудите на меѓународните судови (Судот во Стразбур),
иако, во принцип, сеуште во мошне тесен контекст (ЕКЧП), би
требало да придонесе кон значајна промена во начинот на кој
што македонските судии го толкуваат и применуваат правото, во
правец на афирмација на пошироко телеолошко резонирање зад
простото значење на употребениот нормативен текст. Во едно
решение од 2008 година, обраќајќи им се на Врховниот суд и на
другите домашни судови, Уставниот суд јасно посочи дека токму
во тоа се состои намерата зад афирмацијата на меѓународните
извори, укажувајќи дека:
„текстот на Конвенцијата [ЕКЧП] е нераскинливо поврзан
заедно со интерпретацијата од страна на Европскиот
суд за човекови права. Врховниот суд во примената на
Конвенцијата секако нема да ја постигне нејзината реална
97
Ibid.
98
Одлука У.бр.104/2009 од 22 септември 2010 година.
99
Ibid.
100
Решение У. бр. 104/2008 од 20 ноември 2008 година. Види и Решение У.
бр. 194/2008 од 25 март 2009 и Решение У.бр.134/2010 од 18 мај 2011 година.
 54
интерпретација ако се задржи на текстуалниот контекст и
неговото толкување надвор од јуриспруденцијата на Судот
во Стразбур. Практично, тоа значи дека ако домашниот
суд ја интерпретира одредбата на Конвенцијата како што
пишува без да води сметка и да има увид во праксата на
Судот во Стразбур и неговите принципиелни интерпре-
тативни стојалишта, нема да може да ја обезбеди заштита-
та на правото.“ 101
Во колкава мерка овој, како што вели еден автор,
нов „рецепт во македонскиот правен систем за ефективната
заштита на правата загарантирани со Европската конвенција,“102
понуден од Уставниот суд до Врховниот и останатите судови
во Република Македонија, навистина, ќе доведе до промена на
свеста и начинот на практикување на правото од македонските
судии, и тоа, не само во контекст на ЕКЧП, туку и во други
области на правото, останува допрва да се види. Врховниот суд
на Република Македонија, од своја страна, повторно во рамките
на ЕКЧП и Судот за човекови права, пред неколку години беше
усвоил начелно мислење со кое пониските судови ги беше
упатил на тоа, во образложенијата на пресудите, меѓудругото, да
можат да се повикуваат на практиката на Судот во Стразбур.103
101
Решение У.бр.104/2008 од 20 ноември 2008 година.
102
Караманди Љ., (2012) „Влијанието на евроинтеративните процеси врз
уставниот систем на Република Македонија“, Докторска дисертација, УКИМ,
Правен факултет ’Јустинијан Први’ Скопје, , стр.307.
103
Види ја, меѓудругото, и одредбата на членот 18 став 5 од Законот за судовите,
во која се предвидува дека: “Судот во конкетните случаи непосредно ги
применува конечните и извршни одлуки на Европскиот суд за човекови права,
на Меѓународниот казнен суд или на друг суд, чија што надлежност ја признава
Република Македонија, ако одлуката е подобна за извршување.“ Иако, по своја
прилика, последната одредба е наменета да овозможи автоматска извршливост
на конечните одлуки на ЕСЧП (и на МКС и “другите“ меѓународни судови)
пред македонските судови, за некои автори, фразата според која домашниот
суд непосредно “ги применува“ овие одлуки го отвара прашањето дали
членот 18 став 5 од Законот не дозволува и поширока можност за повикување
на праксата на овие меѓународни судови од македонските судови (Види
Караманди, id., стр.314). Од друга страна, основните судови веќе започнаа да
развиваат (сепак, скромна) практика на повикување на меѓународни акти како
супсидијарен извор на правото во образложенијата на пресудите: Види ги,
на пример, пресудите на Основниот суд Скопје 1, Пресуда IV КОКбр.51/08
од 14.08.2008 и Пресуда IV КОКбр.61/08 од 30.10.2008 година, во кои е
консултирана Конвенцијата на ОН против транснационалниот организиран
криминал (навед. според Караманди, id., стр.315).
 55
Во секој случај, истото претставува значаен поттик за постепено
градење на ’Европска правна култура’ кај судиите во однос
на начинот на практикување на правото, што ќе биде особено
корисно во моментот на зачленување на Македонија во ЕУ, кога
и македонските судии ќе ја превземат улогата на вистински
„Европски судии“.
Во контраст со погорната позитивна тенденција, меѓутоа,
Уставниот суд на Република Македонија веќе подолго време,
главно, одржува практика на не-навлегување во оценка на
уставноста или законитоста на внатрешното законодавство по
основ на неговата согласност со меѓународните ратификувани
договори со кои се обврзала РМ.104 Последното, наспроти јасната
монистичка одредба на членот 118 на Уставот, којашто, како
што нагласивме, на овие им доделува директна применливост
и специфичен хиерархиски статус на правен извор надреден
над законите (уште повеќе - над законските акти). Таквиот
често повторуван став на Уставниот суд, на пример, беше јасно
образложен во едно негово решение од 16 февруари 2005 година,
со кое одби да поведе постапка за оценување на уставноста на
некои одредби од Законот за азил и привремена заштита по основ
на неговата наводна спротивност со повеќе членови на Уставот,
ЕКЧП и Конвенцијата за правната положба на бегалците, со
зборовите:
„Согласно член 110 алинеја 1 од Уставот, Уставниот суд
на Република Македонија одлучува за согласноста на
законите со Уставот, што значи дека Судот не е надлежен
да одлучува за согласноста на законите со меѓународ-
ните договори, поради што и не се впушти во оцена на
основаноста на наводите за повреда на член 6 од Европ-
ската конвенција за заштита на правата на човекот и
основните слободи и член 16 од Конвенцијата за статусот
на бегалците.“105
104
Така, на пример, во Решението У.бр.2/2004 од 16 февруари 2005 година;
Решението У.бр.5/2005 од 16 ноември 2005 година; Одлуката У.бр.134/2008 од
17 декември 2008 година итн.. Истовремено, Уставниот суд разви практика да
не навлегува и во оценка на уставноста на меѓународните договори, прашање
кое, меѓутоа, директно не го засегнува предметот третиран на ова место.
105
Решение У.бр.2/2004 од 16 февруари 2005 година (курзивот е додаден). Но,
Види го Издвоеното мислење на Судијата Игор Спирковски кон тоа Решение
подолу во текстот.
 56
Овој став на Судот, меѓудругото, има сериозни импликации
врз положбата на Спогодбата за стабилизација и асоцијација
(и на другите договори помеѓу Република Македонија и ЕУ)
во македонскиот поредок, така што, на истиот ќе му посветиме
поголемо внимание во тој контекст, подолу во текстот.

б) Примена на изворите
на правото на Европската унија

Погорните тенденции кај примената на меѓународните

правни извори, во извесна смисла се рефлектираат и врз
начинот на кој Уставниот суд на Република Македонија се
повикувал на изворите на правото на Европската Унија во
досегашната практика. Од една страна, Уставниот суд а)
донекаде, бил подготвен на секундарните извори на правото
на Унијата транспонирани во македонското законодавство и на
меѓународните договори склучени со Унијата да им даде улога
на ’убедувачки извори,’ повикувајќи ги индиректно во своите
одлуки, без при тоа да развие некоја јасна и цврсто заснована
пракса; поврзано со тоа, Судот б) индиректно се поткрепувал
врз овие извори, главно, кога отфрлал иницијативи за оценка
на уставноста на домашното законодавство, или, во подршка
на претходно-изведено сопствено разбирање на оспореното
законодавство. Од друга страна, за жал, Уставниот суд сеуште
в) одржува практика на не-навлегување во оценка на уставноста
на законите (дури и на подзаконските акти) со оглед на нивната
согласност со Спогодбата за стабилизација и асоцијација и/или
со другите меѓународни договори склучени со Унијата и ратити-
фикувани од Собранието на Република Македонија, одбивајќи
на нивните одредби да ѝм даде и директно дејство, како што
наложува членот 118 на Уставот на РМ.
Уставниот суд на Република Македонија, во повеќе
случаи, меѓудругото, индиректно се повикувал на секундарното
законодавство на Европската унија транспонирано во македон-
ското законодавство. Така, на пример, уште во 2004 година, во
една одлука со која укина оспорен член на Законот за супервизија
на осигурување, Судот во образложението на одлуката in passim
посочи и на Директивата 2002/83/ЕЦ, констатирајќи дека режимот
 57
на осигурување утврден со законот “се совпаѓа со режимот на
осигурување утврден во правото на Европската унија, односно,
во Директивата 2002/83/ЕЦ од 5 ноември 2002 година, која се
однесува на осигурување на живот.“106
Уставниот суд, особено, индиректно консултирал ди-
рективи на Унијата во случаи во кои отфрлал иницијативи за
поведување на постапка за оценување на уставноста на оспо-
рени законски одредби. Во решението за неповедување на
постапка за оценување на уставноста на пооделни членови
на Законот за концесии и други видови на јавно-приватно
партнерство од 2009 година,107 на пример, Уставниот суд навлезе
во разгледување на согласноста на оспорените критериуми од
законот околу исклучувањето на кандидат или понудувач од
постапката за доделување на концесија или ЈПП, меѓудругото,
и со оглед одредбите на Директивата 2004/18 за јавните набавки
на ЕЗ. Откако констатира дека, во согласност со обврската на
Република Македонија да го хармонизира своето законодавство
со законодавството на Унијата согласно членот 68 на Спогодбата
за стабилизација и асоцијација, „... во содржината на текстот
на Законот за концесии и други видови на јавно приватно
партнерство, соодветно е имплементирана Директивата 2004/18/
ЕЗ од 31 март 2004 година,“ и дека „... начелата и правилата
содржани во него се во согласност, односно, кореспондираат
со директивите на Европската унија“ (вклучително и во врска
со оспорените критериуми за исклучување на кандидат или
понудувач), Судот:
„...имајќи ја предвид и содржината на целиот Закон за
концесии и други видови на јавно приватно партнерство,
потоа целите, односно потребите поради кои е донесен,
начелата врз кои се заснова овој закон, како и Директивата
2004/18/ЕЗ на Европскиот парламент и на Советот од 31
март 2004 ... оцени дека во конкретниот случај не пос-
тои основ за поведување на постапка за оценување на
уставност на оспорените одредби од Законот.“108
Во едно друго решение од 2009 година,109 со кое одби да
поведе постапка за оценување на уставноста на одредбата на
106
Одлука У.бр.203/2003-0-1 од 12 мај 2004 година.
107
Решение У.бр. 132009-0-0 од 18 ноември 2009 година.
108
Ibid.
109
Решение У.бр.26/2009-0-0 од 15 април 2009 година.
 58
членот 137 од Законот за изменување и дополнување на Зако-
нот за електронските комуникации, којашто го беше укинала
претходното законско решение околу правото на жалба против
решението на директорот на Агенцијата за електронски кому-
никации во второстепена управна постапка пред Комисија -
директно упатувајќи на постапка пред Управниот суд, Уставниот
суд на Република Македонија, меѓудругото, ја консултираше и
Директивата 2002/21/ЕЗ, констатирајќи согласност на оспорениот
член на Законот со оваа директива. При тоа, во решението,
Судот јасно го искажа начинот на кој постапува во случаите
кога се повикува на директиви (или на останато секундарно
законодавство) на ЕУ, изјавувајќи дека:
“И покрај тоа што директивите на Европската унија како
супра-национално право не се дел од правниот поредок
односно не се извор на правото во Република Македонија,
и како такви не се предмет на оценка пред Уставниот суд,
Судот сепак, во поткрепа на своето правно становиште,
ја имаше предвид Директивата 2002/21/ЕЗ на Европскиот
парламент и на Советот од 7 март 2002 година за заедничка
регулаторна рамка за електронските комуникациони мре-
жи и услуги (Рамковна директива).“110
Во неколку случаи во кои отфрлал иницијативи за
поведување на постапка за оценка на уставноста на оспорени
законски одредби, Уставниот суд не се воздржувал ниту од инди-
ректно консултирање на меѓународни ратификувани договори
склучени помеѓу Македонија и Европската унија (поранешните
европски Заедници, нивните држави-членки и/или други дого-
ворни страни), како и на различните протоколи, меѓународни
стандарди или законодавство на Унијата приложени како составен
дел на тие договори. Во таа смисла, Решението на Уставниот суд
од 24 октомври 2007 година, со кое одлучи да не поведе постапка
за оценка на уставноста и законитоста на еден правилник околу
техничкото одржување на воздухоплови донесен од директорот на
Агенцијата за цивилно воздухопловство,111 претставува особено
110
Ibid. (курзивот е додаден).
111
Решение У.бр.103/2007-0-0 од 24 октомври 2007 година. Оспорени беа
одредби на Правилникот за начинот на одржување, техничка контрола на
одржување и изработка на техничко-технолошка документација за одржување
на воздухоплов, мотор, елиса и опрема на воздухоплов и посебните услови
во однос на потребниот персонал, опремата и другите посебни услови
 59
интересен случај. Уставниот суд беше повикан да го разгледува
прашањето околу согласноста на правилникот со повеќе уставни
одредби и со Законот за организација и работење на државната
управа, меѓудругото, по основ на тоа што неговите решенија се
темелеле на повеќе меѓународни стандарди (стандарди ЈАР-145
и ЈАА) на кои што упатувал правилникот. Според иницијаторот,
истто било против-уставно, бидејќи стандардите, како нератифи-
куван меѓународен договор, „не биле дел од внатрешниот пра-
вен поредок“ на Република Македонија. Инаку, на примената
на овие стандарди упатувала Регулативата на ЕЕЗ бр. 3922/91
од 16 декември 1991 година (заедно со измените воведени со
подоцнежни регулативи), приложена во анекс 1 како составен
дел на Мултилатералната спогодба за основање на Европска
заедничка воздухопловна област, склучена меѓу Европската
заедница и нејзините земји членки и повеќе други земји. Страна
на Мултилатералната спогодба била и Република Македонија и
истата била ратификувана од македонското Собрание во 2007
година. Во тие рамки, Република Македонија била обврзана да
го усогласи сопственото законодавство (меѓудругото) со погор-
ните меѓународни стандарди според динамиката утврдена во
Протоколот V приложен кон оваа Спогодба.
Повикувајќи се на одредбата на членот 118 на Уставот на
Република Македонија, Судот заклучи дека „... со ратификацијата,
Мултилатералната спогодба ... за основање на Европската заед-
ничка област (“Службен на Република Македонија бр.27/2007),
со сите свои составни делови, вклучително и прописот на ЈАР-
145, станала дел од внатрешниот правен поредок, во согласност
со Уставот“112 и ја отфрли иницијативата на иницијаторот. На
тој начин, иако, за да дојде до истиот наод можел слободно да
се поткрепи врз Законот за воздухопловство кој дал основ за ad
hoc инкорпорацијата на релевантните меѓународни стандарди
во македонскиот поредок извршена со оспорениот правилник,
Уставниот Суд пошироко потврдил дека членот 118 на Уставот
се однесува, не само на основниот текст, туку и на секој друг
меѓународен извор приложен или посочен од меѓународните

неопходни за безбедно и уредно работење („Службен весник на Република

Македонија“ бр.49/2007) донесен од директорот на Агенцијата за цивилно
воздухопловство.
112
Ibid. (курзивот е додаден).
 60
договори ратификувани од Собранието на РМ, што, понатаму го
повторил и во некои други подоцнежни решенија.113
Од друга страна, мошне загрижувачка е практиката на Ус-
тавниот суд на Република Македонија да не навлегува во оценка
на уставноста и законитоста на законите и подзаконските акти со
Спогодбата за стабилизација и асоцијација и со другите важечки
меѓународни договори помеѓу Македонија и Европската унија,
во рамките на поширокиот став да не навлегува во една таква
оценка, воопшто, во контекст на меѓународните ратификувани
договори. Така, на пример, во решението од 16 ноември 2005
година со кое ја отфрли иницијативата за поведување на постапка
за оценка на законитоста на одредбите на еден правилник околу
техничките услови за деловните простории и простории за
трговија,114 кои беа оспорени како спротивни на членот 18 став 4
на Спогодбата за стабилизација и асоцијација, Уставниот суд одби
да постапува по таквата иницијатива, по основ на ненадлежност
да оценува согласност на подзаконски акт “[со] содржината на
меѓународен договор.“ Отсуството на надлежност во таа смисла
Уставниот суд ја темели врз рестриктивното читање на членот
110 од Уставот во кој се наброени овластувањата на Судот, а,
во кој отсуствува изречно споменување на неговите овластувања
за оценување на уставноста и законитоста на законодавството
со меѓународните договори, како и врз членот 28 алинеја 1 на
сопствениот Деловник, според кој ќе отфрла иницијативи ако не
е надлежен да одлучува за барањето. Според принципот повторен
од Судот и во конкретниот случај:
„Со оглед на тоа што со иницијативата се бара Уставниот
суд да ја оценува согласноста на оспорениот подзаконски
акт со одредби на еден меѓународен договор, односно со
Спогодбата за стабилизација и асоцијација меѓу Репуб-
лика Македонија и Европската заедница и нејзините
земји членки, ратификувана со Закон, според Судот Ус-
тавниот суд не е надлежен да ја оценува согласноста
на подзаконскиот акт со содржината на меѓународниот
договор. Според Судот, Уставниот суд не е надлежен да ја
113
Види го Решението У.бр.103/2007 од 24 октомври 2007 година.
114
Решение У.бр.5/2005 од 16 ноември 2005 година. Оспорен беше Правилникот
за изменување на Правилникот за минимални технички услови за деловните
простории и простории во кои се врши трговија донесен од Министерот за
економија (Сл. весник на РМ бр.54/2004)
 61
оценува содржината на меѓународните договори, а со тоа
ниту согласноста на подзаконскиот акт со меѓународните
договори од причина што оцената за согласноста на
меѓународните договори со Уставот ја врши Собранието
на Република Македонија во постапката на ратификација
на меѓународниот договор, кој по неговото ратификување
станува дел од внатрешниот правен поредок, а со тоа и
директно извршлив.“115
Прашањето околу применливоста на Спогодбата за стаби-
лизација и асоцијација во македонскиот поредок, меѓудругото,
беше повторно поставено и во еден друг случај од 2008 година,
во кој беа оспорени повеќе членови на еден правилник околу
фискалните сметки и апарати, донесен од министерот за финансии
на РМ.116 Во случајот, оспорени беа одредбите на правилникот со
коишто, меѓудругото, се предвидуваше отпечатување на секоја
фискална сметка на фискално лого формирано со ознаката сонце
и пораките „ДА КУПУВАМЕ МАКЕДОНСКИ ПРОЗВОДИ“,
„ЗА НАШЕ ДОБРО“ и „MADE IN MACEDONIA.” Според
иницијаторот на постапката, тоа беше спротивно со одредени
членови на Уставот со кои се гарантира слободата на пазарот
и претпиремаштвото, но и со одредбата на членот 18 став 4 на
ССА, што забранува квантитативни ограничувања и мерки со
подеднаков ефект во трговијата помеѓу Македонија и ЕЗ (ЕУ).
Наоѓајќи дека со оспорените одредби на правилникот „...
се врши фаворизирање на македонските производи, за сметка на
останатите производи на пазарот“, Уставниот суд донесе одлука
за укинување на спорните членови на правилникот, при тоа,
согласно својата добро востановена практика на неоценување на
согласноста на подзаконските акти со меѓународните ратифику-
вани договори, таквата одлука ја втемели исклучиво врз нивната
спротивност со членовите на Уставот (членот 8 став 1 алинеи 3
и 7 и 55 на Уставот), игнорирајќи ја целосно одредбата на членот
18 став 4 на ССА.117
115
Ibid. (курзивот е додаден).
116
Одлука У.бр.134/2008 од 17 декември 2008 година. Оспорени беа одредби
на Правилникот за издавање на документ касова сметка за сторена трансакција
и за функционалните и техничките карактеристики кои треба да ги имаат
фискалните апарати и интегралниот автоматски систем за управување (Сл.
весник на РМ бр.55/2001) и Правилниот за негово изменување и дополнување
од 2008 година (Сл.весник на РМ бр.25/2008)
117
Ibid.
 62
Позицијата на Уставниот суд на Република Македонија
според која не навлегува во оценка на согласноста на подзакон-
ските акти со меѓународните ратификувани договори (ССА)
согласно членот 110 на Уставот наоѓа на сериозна критика во
научната и стручна јавност.118 Во своето Издвоено мислење кон
погорната Одлука, меѓудругото, Судијата Игор Спирковски, како
и многупати претходно,119 сосема издржано му се спротивстави на
ставот на „мнозинството судии“ околу ненадлежноста на Судот,
кој „опстојува подолго во праксата на Судот, а „беше повторен и
во овој предмет во решението за поведување на постапката.“120 За
разлика од тоа, според Судијата Спирковски, согласно членот 118
на Уставот и „... статусот на ратификуваните меѓународни дого-
вори во хиерархијата на правните акти во уставниот поредок...“
доделен со овој член, „... меѓународните договори ратификувани
со закон претставуваат дел од внатрешниот правен поредок со
статус на извор на правото со целосен ефект, што подразбира
дека тие, од една страна, треба да бидат предмет на оцена од
аспект на нивната согласност со Уставот и, од друга страна, да
бидат критериум за оцена на законитоста на подзаконските про-
писи.“121 Надлежноста на Уставниот суд за таквото оценување „...
според тоа, принципиелно и контекстуално може да [се] пронајде
во членот 110 од Уставот, иако не е изречно специфицирана.“122
Поаѓајќи од погорниот принципиелен став, Судијата
Спирковски во конкретниот случај образложено сметаше дека
оспорените членови од правилникот на министерот за финансии
во Одлуката требаа да бидат укинати, не само по основ на нивната
спротивност со одредбите на Уставот, туку и заради прекршу-
вање на забраната на мерките со подеднаков ефект при увозот на
производи од Унијата од членот 18 став 4 на Спогодбата за ста-
118
Види, на пример, Прешова Д., 2009, „Реформа на Уставниот суд или
реформа на свеста, во Реформа на институциите и нејзиното значење за
развојот на Република Македонија“, Зборник од научната расправа одржана
во Скопје на 18 декември 2008 година, Книга 5, Македонска академија на
науките и уметсностите, Скопје, особено на стр.190.
119
Види го, меѓудругото, Издвоеното мислење на Судијата Игор Спирковски
кон Решението У.бр.2/2004-0-0 од 16 февруари 2005 година.
120
Издвоено мислење кон Одлуката У.бр.134/2008 од 17 декември 2008 година,
Игор Спирковски, Судија на Уставниот суд на Република Македонија.
121
Ibid.
122
Ibid.
 63
билизација и асоцијација. Овој став, меѓудругото, со образложи
повикувајќи се и на пресудите на Европскиот суд на правдата во
примена на истоветната забрана од членот 28 на Договорот за
ЕЗ, поконкретно, на пресудата во познатиот случај „да купуваме
Ирско“ (“Buy Irish Case”).123 Со оглед на тоа што Уставниот суд
Одлуката не ја донесе на таков начин, според Судијата Спир-
ковски,
„... пропуштена [беше] уште една прилика Уставниот суд
да ја третира Спогодбата за стабилизација и асоцијација
како ефективен извор на домашното право и критериум
на сопствените одлуки за законитоста на подзаконските
прописи, а со тоа и приликата да ја засили својата улога
на еден од клучните фактори во ’европеизацијата’ на
правниот поредок на Република Македонија.“124
Во секој случај, практиката на Уставниот суд на постојано
одбивање да ѝм признае директно дејство на меѓународните
ратификувани договори (вклучително и на Спогодбата за стаби-
лизација и асоцијација и останатите договори со Унијата) при
оценката на уставноста и законитоста на македонското законо-
давство, испраќа негативен сигнал до останатите судови во Репуб-
лика Македонија и бара нејзина итна промена во таа смисла.
Врховниот суд на Република Македонија, од своја страна, во
досегашната практика не се воздржувал од директна примена на
таквите договори, како на пример, Времената спогодба помеѓу
Македонија и ЕЗ, во повеќе-пати споменуваниот случај Мак-
петрол А.Д.125
Од друга страна, практиката на Уставниот суд според која
на меѓународните конвенции и другите извори на меѓународното
право (вклучително и на практиката на меѓународните судови -
ЕСЧП), макар и во ограничен обем ѝм дава статус на индиректни
или ’убедувачки’извори во македонскиот поредок, што, во потесен
контекст, важи и за секундарното законодавство на Унијата и за
Спогодбата за стабилизација и асоцијација и останатите договори
склучени со Унијата, во секој случај, претставува позитивен
123
Commission v. Ireland, Case 249/81 [1982] ECR 4005.
124
Издвоено мислење кон Одлуката У.бр.134/2008 од 17 декември 2008
година, Игор Спирковски, Судија на Уставниот суд на Република Македонија.
Курзивот е додаден.
125
Навед. supra во заб.бр. 72.
 64
чекор кон постепената целосна ’европеизација’ на домашната
судска практика и кон изградбата на “Европска правна култура’
кај судиите, што ќе биде од пресудно значење по зачленувањето на
Македонија во ЕУ. Поврзано со тоа, пожелно би било Уставниот
суд на Република Македонија уште сега да излезе со формулирање
на јасен принцип околу индиректната применливост на изворите
на правото Унијата во претпристапниот период, кој би испратил
цврста порака и до останатите македонски судови, како, што на
пример, истото своевремено го беше направил, меѓудругите,
полскиот Уставен суд.126

3.4. Заклучок

Од расправата содржана во оваа Глава 3, начелно, може-

ме да изведеме повеќе заклучоци околу правните основи за при-
мена на меѓународното право и правото на Европската унија во
поредокот на Република Македонија во претпристапниот пери-
од. Во поглед на основите за примена на меѓународното право,
сумарно се заклучува дека:
а) меѓународните договори на Република Македонија
ратификувани од македонското Собрание уживаат директна
применливост и супрематија врз законите во македонскиот
поредок во согласност со членот 118 на Уставот на РМ, без да
биде потребно донесување на домашно имплементирачко зако-
нодавство (заедно со сите правно-обврзувачки спогодби или
други такви акти приложени кон или донесени врз основа на
односниот ратификуван договор); сепак,
б) Уставниот суд на Република Македонија, во рамките
на својот делокруг на работа, на меѓународните ратификувани
договори, сеуште, не ѝм овозможува директно дејство, одбивајќи
да навлегува во оценка на уставноста на македонските закони и
подзаконски акти со оглед на согласноста со овие договори;
в) останатите извори на меѓународното право, односно,
обичајните правила, меѓународните принципи и принципите
изведени како заеднички за државите преку споредбена анализа
126
Види ја пресудата на Уставниот суд на Полска во случајот околу Еднаквоста
на половите, навед. supra во заб.бр. 45.
 65
на решенијата содржани во главните правни системи во светот
(’принципите признаени од цивилизираните нации’), имаат,
најмалку, индиректна применливост во македонскиот поредок со
оглед на членот 8 на Уставот на Република Македонија и можат да
се користат при толкувањето на домашното применливо право;
г) и директна применливост во македонскиот поредок
имаат и мноштвото помошни извори на меѓународното право,
како што се меѓународните конвенции, во кои се содржани
меѓународни правила или принципи (настрана од нивниот евен-
туален правен статус како меѓународни ратификувани договори),
пресудите на меѓународните судови, инструментите со карактер
на ’меко право’ итн., кои, во функција на утврдување и толкување
на применливите меѓународни правила или принципи, би можеле
да бидат консултирани во образложенијата на судските пресуди;
д) Уставниот суд на Република Македонија во својата
практика манифестира позитивна тенденција кон индиректно
повикување на меѓународните главни и помошни извори, кон-
султирајќи во своите одлуки релевантни меѓународни конвен-
ции, ’меки’ правила и/или пресуди на меѓународни судови при
примената на уставните или законски норми, особено, во кон-
текст на Европската конвенција за човекови права и праксата на
Судот за човекови права во Стразбур.
Од расправата околу правните основи за примена на пра-
вото на Европската унија во поредокот на Република Македонија
во прет-пристапниот период, пак, може да се заклучи дека:
ѓ) одредбите на Спогодбата за стабилизација и асоција-
ција, како меѓународен ратификуван договор, како и на другите
договори или спогодби помеѓу Македонија и Унијата ратификувани
од македонското Собрание (заедно со правно-обврзувачките
спогодби или акти приложени кон и/или донесени врз основа на
тие договори), кои се подобни да бидат директно применувани,
уживаат директна применливост во поредокот на Република
Македонија и имаат предност врз домашното законодавство во
согласност со членот 118 на Уставот на Република Македонија;
директна применливост уживаат и одредбите на секој друг правен
извор на Унијата (на пример, директиви, регулативи) доколку на
истото упатува некој од претходните договори и/или домашниот
закон или подзаконски акт;
 66
е) Уставниот суд на Република Македонија, сеуште, не
навлегува во оценка на уставноста на домашното законодавство
со оглед на неговата согласност со Спогодбата за стабилизација
и асоцијација и другите меѓународни ратификувани договори
помеѓу Македонија и Европската унија, одбивајќи, во рамките
на својот делокруг, на овие договори да им додели и директна
правна сила;
ж) во мерка во која се експлицитно или имплицитно
опфатени со Спогодбата за стабилизација и асоцијација (или
со другите ратификувани договори) и/или транспонирани во
законодавството на Република Македонија по пат на хармони-
зација, одредбите на останатите извори на правото на Унијата
(основачките договори, регулативите, директивите, одлуките,
препораките итн., како и на Спогодбата за стабилизација и
асоцијација и другите договори со Унијата) можат да имаат
индиректна сила во поредокот на Република Македонија т.е.
статус на ’убедувачки правни извори’; во согласност со членот
118 став 1 на Спогодбата за стабилизација и асоцијација; маке-
донските судови би требало домашното законодавство да го
толкуваат на ’конформен’ или ’европријателски’ начин и, меѓу-
другото, формалното хармонизирано законодавство, колку што
е можно повеќе, да го толкуваат во согласност со европските
хармонизирачки правила транпонирани во нив;
з) погорното се однесува и на општите принципи на
правото на Унијата и/или принципите заеднички за државите-
членки поврзани со погорните извори на ЕУ, што претпоставува
засилен телеолошки пристап кај судиите при примената на
правото, расправа околу целно-вредносните основи на европските
правила и, особено, консултирање на практиката на Европскиот
суд на правдата, во образложенијата на сопствените пресуди;
ѕ) во својата практика, Уставниот суд на Република Македо-
нија, иако, скромно и без изложен јасен принцип, не се лишува
од индиректно консултирање на секундарното законодавство
на Унијата (претежно директиви, регулативи) и на одредби на
меѓународните договори важечки во односот со Унијата, и тоа,
главно, кога отфрла иницијативи за поведување на постапка
за оценка на уставноста на домашното законодавство и/или во
потврда на претходно-утврдено толкување на применливите
уставни или законски одредби при укинувањето на оспорувани
домашни законски норми.
 67
Од моментот на пристапување на Република Македонија
кон Унијата, изворите на правото на Европската унија во пот-
полност ќе бидат директно (и индиректно) применливи во ма-
кедонскиот поредок и ќе уживаат предност врз домашните правни
извори согласно принципите на директен ефект и супрематија на
правото на ЕУ, кои ќе мораат да бидат овозможени преку усво-
јување на адекватни измени на македонскиот Устав.
 4
ПРАКТИКА И КАПАЦИТЕТ НА МАКЕДОНСКИТЕ
СУДОВИ ЗА ПРИМЕНА НА ПРАВОТО НА ЕВРОПСКАТА
УНИЈА ВО ПРЕТПРИСТАПНИОТ ПЕРИОД
- АНАЛИЗА НА ПОДАТОЦИ -

Врз основа на правните основи за примена на меѓународ-

ното право и правото на Европската унија во поредокот на
Република Македонија, сумарно изложени на крајот на Глава 3,
во продолжение на текстот ќе пристапиме кон анализа на емпи-
риски податоци околу досегашната практика и капацитетот на
македонските судови да ги применуваат изворите на тие права.
Анализата ќе ни овозможи и да ги предвидиме потребните чекори
што би требало да се превземат заради постепено оспособување
на судиите за адекватна примена на меѓународните и европските
правни извори во наредните години и по пристапувањето на Ре-
публика Македонија во Европската унија.
Податоците анализирани во истражувањето се добиени
по пат на анонимна анкета спроведена кон крајот на 2011 и
почетокот на 2012 година кај пониските и повисоките судови
на подрачјата на четирите апелациони судови во Република
Македонија, Скопје, Штип, Битола и Гостивар. Со анкетата беа
опфатени вкупно 206 судии, релативно рамномерно распоредени
кај претходните судови, и тоа, вкупно 170 судии при основните и
36 судии при повисоките судови (Види Табела 3). Анкетираните
судии одговараа на однапред подготвен прашалник на анонимен
начин. Во истражувањето, податоците добиени преку оваа ан-
кета се повремено споредувани со податоците добиени од една
претходна пилот-анкета од помал обем, спроведена во октомври
2011 година, со која беа опфатени вкупно 30 судии, кои анонимно
одговараа на истоветни прашања како и претходните судии.
 70
Прашањата содржани во прашалникот доставен до анке-
тираните судии беа групирани во 3 засебни целини, и тоа: првата
група на прашања беше наменета да ја изрази досегашната
практика на судиите на примена на изворите на меѓународното
право; втората - нивната досегашна практика на примена на
изворите на правото на Европската унија, и тоа, со оглед на
правните основи за примена на овие права во поредокот на РМ;
додека, третата група на прашања беше насочена кон изразување
на свеста и оценката на судиите за сопствениот потенцијал да
го применуваат правото на Унијата во периодот пред и по
зачленувањето на Република Македонија во ЕУ. Анализата на
податоците добиени од одговорите на судиите на овие прашања,
како и претставувањето на резултатите и препораките кои
произлегуваат од таквата анализа ќе ја следат истата предметна
структура.

Табела 3: Вкупен број анкетирани судии

распоредени по судови

вкупен број вкупен број

анкетирани анкетирани вкупен број
судии по судии при анкетирани
подрачје на основни судии
Апелационен суд судови
170 206

Подрачје на
Апелационен суд 42
Штип

Подрачје на
Апелационен суд 71
Битола
Подрачје на
Апелационен суд 76
Скопје
Подрачје на
Апелационен суд 17
Гостивар
 71

4.1. Практика на македонските судови

на примена на изворите на меѓународното право

Начинот на којшто судиите ги применуваат изворите на

меѓународното право во својата практика, како што видовме, може
да претставува силен показател околу способноста на судиите
да го применуваат и правото на Европската унија. „Извесноста
дека националните судии коретно и соодветно ќе го применуваат
Европското право се зголемува кога тие имале некакво искуство
со примената на меѓународното право т.е. со правниот систем
различен од нивниот сопствен правен систем“.127
Колку и како македонските судии во својата практика
ги применуваат изворите на меѓународното право со оглед на
правните основи за нивната применливост во македонскиот
поредок (набележани погоре во Глава 3, под насловот 3.4 точки
а) до д)) и, во крајна линија, каков капацитет поседуваат за при-
мена на овие извори и (посредно) на изворите на правото на
Европската унија?
Во досегашната практика, македонските судии, во прин-
цип, ретко се среќавале со случаи во кои било повикано правило
содржано во некој извор на меѓународното право. Од вкупниот
број од 206 анкетирани судии, само 61 судија, односно, 29,6%
од судиите досега се соочиле со предмет или предмети во кои
странките побарале примена на некое меѓународно правно
правило. Овој податок говори за релативно слабата развиена
свест кај граѓаните и - особено - кај правните застапници околу
значењето и применливоста на меѓународното право во поредокот
на Република Македонија. Конкретно по одделни меѓународно-
правни извори, странките во судските постапки највеќе се
повикувале на одредби содржани во инструментите за заштита на
правата на човекот (во 77,5% од случаите), и тоа, далеку највеќе на
одредбите од Европската конвенција за човековите права (ЕКЧП)
и нејзините протоколи (74%), а, поретко, на оние од некои други
инструменти од таа област, како што е Универзалната декларација
за правата на човекот (3,5%). Во 10,2% од случаите во кои биле
повикувани меѓународни правила во предметите пред судиите,
пак, таквите правила биле содржани во билатерални договори
127
Kühn, цит. supra во заб. бр.31, на стр. 565.
 72
склучувани помеѓу Република Македонија со други земји и
ратификувани од македонското Собрание, додека, само во околу
8,6% од случаите биле повикувани меѓународни конвенции од
области различни од онаа на заштитата на човековите права, како,
на пример, конвенциите носени во рамките на Меѓународната
организација на трудот (повикани во 6,9% од случаите) итн. Во
еден случај е пријавено дека странките се повикале и на пресуда
на Европскиот суд за човекови права во Стразбур.
Во рамките на така скромниот обем на предмети во кои
биле повикувани правила содржани во некој извор на меѓуна-
родното право, судиите само половично биле подготвени ди-
ректно да го применат повиканото меѓународното правило
како основ врз којшто ги темелеле своите пресуди. Од 61 судија
кои навеле дека пресудувале по таков предмет, 29 се изјасниле
дека пресудата ја донеле врз основ на меѓународното правило
повикано во случајот, или, 47,5% од судиите, што претставува
14,1% од вкупниот број на анкетирани судии.128 При тоа, според
материјата и карактерот на изворот во кои било содржано
правилото применето во конкретните случаи, структурата на
применети правила ја изразува онаа искажана во контекст на
правилата кои биле повикувани од странките, и тоа: далеку
највеќе биле применувани правила содржани во конвенции
ратификувани од македонското Собрание (79,3%), во најголем
дел - во ЕКЧП и нејзините протоколи, а многу поретко во други
конвенции, како, на пример, оние на МОТ (само во 1 случај). Во
добар дел од случаите биле применети одредби на билатерални
ратификувани договори (34,5%) или на некој друг меѓународно-
правен извор (10,3%).
Од друга страна, нешто поголем е бројот на судии кои
консултирале меѓународно правило во образложенијата на
128
Погорниот податок околу директната примена на меѓународните правила
во досегашната практика на судиите, главно, се потврдува со податоците
добиени од пилот-анкетата спроведена во текот на октомври 2011 година.
Помеѓу 30те судиите опфатени со пилот-анкетата, само околу 7% изјавиле
дека досега решиле случај врз основа на директно применето меѓународно
правило, наспроти 93% кои не развиле практика во таа смисла. Интересно, во
таа пилот-анкета, 73% од судиите пријавиле случај(и) во кои биле повикани
меѓународни правила од странките во судските постапки, што е битно
различно од податокот за 29,6% пријавени случаи од главната анкета.
 73
пресудите, односно, коишто правилото го примениле на инди-
ректен начин, при толкувањето на некој домашен правен извор
применет во конкретниот предмет. Вкупно 57 судии имаат ин-
директно консултирано меѓународно правило, што изнесува
27,7% од вкупниот број анкетирани судии. Во тие рамки,
повторно, предничат изворите од областа на меѓународното право
за правата на човекот (78,9%), и тоа, ЕКЧП и протоколите (56,6%),
потоа, Меѓународниот пакт за граѓански и политички права и
оној за економски, социјални и културни права (во по 1 случај),
а, во некои инстанци биле повикани инструментите за правата
на човекот од ткн. „меко право“ (Универзалната декларација
за правата на човекот (9,2%) и/или други декларации од оваа
област на Обедините нации, или, на Советот на Европа (13,1%)).
Други меѓународни конвенции ратификувани од македонското
собрание кои биле индиректно повикани од страна на судиите
учествуваат со околу 6,6 % (во 4 случаи - конвенциите на МОТ,
во еден случај - Хашката конвенција за граѓански предмети
итн.), додека, пак, билатералните ратификувани договори биле
консултирани во 14,5% од случаите. Од анкетираните судии
не е пријавен ниту еден случај во кој индиректно било земено
предвид некое правило на меѓународното обичајно право и/
или меѓународен правен принцип или принцип „заеднички за
цивилизираните нации“.
Помеѓу 57те судии кои индиректно примениле меѓуна-
родно правило во образложенијата на сопствените пресуди,
далеку најголем е бројот на судии кои таквото правило го кон-
султирале како дополнителен аргумент во потврда на некое
претходно изведено сопствено толкување на домашен применлив
правен извор (37 судии, или, 65%). Овој податок, донекаде, не
не изненадува и сосема соодветствува со практиката на многу
други национални судови, особено, на оние во државите кои
во минатото беа социјалистички уредени.129 18,9% од судиите,
пак, меѓународното правило го повикале како рамноправно со
внатрешните правила при толкувањето на домашните правни
129
Види, на пример, кај Danilenko G.M., Implementation of International Law in
CIS States: Theory and Practise, 10 European Journal of International Law (1999),
стр.51, на стр.56-66.
 74
извори, а само 10,5% од нив - како аргумент против примената
на домашното правило повикано во конкретниот случај.130

Табела 4: Досегашна практика

на примена на меѓународното право

Судии кои
Судии кои
индиректно
индиректно
примениле
Судии кои Судии кои Судии кои примениле
правило на
пријавиле во својата во својата правило на МП
МП “како
Вкупен број случај во практика практика “во потврда“
аргумент
анкетирани кој било директно индиректно на претходно
против“
судии повикано примениле примениле изведено
примената
правило на правило на правило на толкување на
на
МП МП МП применливото
повиканото
домашно
домашно
правило
правило

6
37
(10,5%
206 61 29 57 (65% - од 57
- од 57
(100%) (29,6%) (14,1%) (27,7%) анкетирани
анкетирани
судии)
судии

130
Погорните податоци околу индиректната примена на меѓународните пра-
вила во досегашната судска практика, повторно, се потврдени и со податоците
добиени од претходно-спроведената пилот-анкета. Кај последната, околу 24%
од анкетираните судии пријавиле дека во образложенијата на своите пресуди
веќе косултирале правила на МП, и тоа, највеќе одредби од ЕКЧП (околу 70%),
или, од билатерални ратификувани договори, Универзалната декларација на
ОН за правата на човекот или друг извор (по околу (10% од судиите). 85% од
овие судии правилото го повикале “како дополнителен аргумент“ во полза
на примената на домачното применливо правило. Таква практика воопшто
отсуствува кај 76% од судиите опфатени со пилот-анкетата.
 75
Слика 1: Директно применувани извори
(вкупно: 29 анкетирани судии)

Слика 2: Индиректно применувани извори

(вкупно: 57 анкетирани судии)

Од друга страна, мошне загрижувачки е податокот кој

говори за свеста на судиите околу директната применивост
на меѓународните ратификувани договори во македонскиот
поредок (без да биде потребно донесување на имплементирачко
законодавство), во согласност со членот 118 на Уставот на
Република Македонија. Од вкупниот број 206 анкетирани судии,
не повеќе од 93 судии, односно, 45,1% од судиите се изјасниле
дека директната примена на меѓународните ратификувани
договори е можна согласно членот 118 на Уставот, додека,
еден значителен број од 74 судии, односно, 40% од судиите,
сеуште, сметаат дека нивната примена не е дозволена без да биде
наменски донесено домашно имплементирачко законодавство;
 76
дополнителен број од 20,9% судии воопшто не се изјасниле по
тоа прашање, претпоставено, без да имаат став околу тоа (или,
заедно со претходните - 60,9% од судиите изразиле негативен
или несигурен став околу директната применливост на меѓуна-
родните ратификувани договори).131 Гледан во контекст на јасната
монистичка одредба на членот 118 на Уставот и на поголемата
“податливост“ на меѓународните договори за директна примена
во однос на другите извори на меѓународното право, како пи-
шани извори на чијашто примена се повеќе навикнати судиите,
последниот податок, секако, преставува силен индикатор за,
сеуште, недоволната информираност на голем број македонски
судии околу основите за примена на меѓународните правни извори
во македонскиот поредок, како и, делумно, за отпорот присутен
кај значаен дел од судиите да ги прифатат меѓународните правила
како дополнителен или конкурентен извор на домашните правни
правила. На тоа, како што видовме претходно, не беа имуни ниту
мнозинството судии на македонскиот Уставен суд.132

131
Гледано по подрачја на кои се лоцирани судовите, показателите донекаде
но не многу значајно варираат меѓусебно и во однос на погорните општи
показатели (особено, помеѓу судиите од подрачјата на АС Штип и АС Битола):
дирекната применливост на меѓународните ратификувани договори ја
дозволуваат 57,1% од судиите од подрачјето на АС Штип, 35,2% од подрачјето
на АС Битола, 41,1% од подрачјето на АС Гостивар и 47,4% од подрачјето на
АС Скопје; додека, таквата применливост не ја одобруваат 21,4% од судиите
на подрачјето на АС Штип (со уште 21,4% кои не се изјасниле, или, вкупно
42,8% од судиите), 35,2% од подрачјето на АС Битола (со уште 29,5% кои не
се изјасниле, или, вкупно 64,7% судии), 52,9% од подрачјето на АС Гостивар
(со уште 5,9% кои не се изјасниле, или, вкупно 58,8% судии) и 36,8% од
подрачјето на АС Скопје (со уште 15,8% што не се изјасниле, или, вкупно 52,6%
од судиите). Показателите не варираат драматично ако се споредат ставовите
на судиите од Основните и оние од повисоките судови, со нешто поголема
изразена свест за директната применливост на меѓународните договори кај
судиите од повисоките судови во однос на судиите од ОС: додека 50% од
судии од претходните судови се изјасниле за директната применливост на
меѓународните договори (со 19,4% против и 30,5 % кои не се изјасниле, или,
вкупно 49,9%), против нивната директна применливост се изјасниле 43,5%
од судиите од ОС (со 37,4% против и 30,5 кои не се изјасниле, или, вкупно
56,2%).
132
Види ја расправата supra во глава 3, под наслов 3.3.
 77
Табела 5: Став на судиите околу директната
применливост на меѓународните ратификувани договори

Судии кои
Судии кои сметаат сметаат дека
дека меѓународните меѓународните
Вкупен број
ратификувани ратификувани Судии кои не се
анкетирани
договори се директно договори не изјасниле
судии
применливи во се директно
поредокот на РМ применливи во
поредокот на РМ

206 93 74 43
(100%) (45,1%) (40,0%) (20,9%)

4.2. Практика на македонските судови

на примена на изворите
на правото на Европската унија

Колку и како македонските судови во својата практика ги

применувале изворите на правото на Европската унија и колкав
е нивниот капацитет да ги применуваат овие извори? Како што
видовме, во мерка дозволена со правните основи за нивната
применливост (набележани погоре во Глава 3 под насловот 3.4
точки ѓ) до ѕ)), правните извори на Унијата наоѓаат одредена
примена во македонскиот поредок уште во периодот пред прис-
тапувањето на Република Македонија кон ЕУ.
Споредено со интензитетот на повикување на изворите
на меѓународното право, којшто, сам по себе, не беше особено
изразен, во досегашните судски постапки, странките уште
поретко се повикувале на правилата на Европската унија.
Само 19 судии, односно, 9,2% од вкупниот број анкетирани
судии пријавиле дека досега се сретнале со случаи во кои било
повикано некое правило на ЕУ. Таквиот податок не претставува
некое особено изненадување, со оглед на сеуште недоволно блис-
ката перспектива за членството на Република Македонија во
 78
Европската унија. Но, истовремено, истиот уште повеќе ја засилува
констатацијата околу слабата развиена свест кај македонските
граѓани и правните застапници околу применливоста на европ-
ските правни извори во внатрешниот поредок, изнесена и во
контекст на применливоста на меѓународното право, како и околу
потребата да се изнајдат начини да се унапреди свеста во таа
смисла. Во рамките на скромниот број од 19 пријавени случаи,
досега, главно изолирано биле повикувани правила содржани
во регулативи или директиви на Унијата (во 3 случаи), а, нешто
почесто - принципи на правото на Унијата (во 12 случаи),
праксата на ЕСП, или други извори на правото на ЕУ (во 12
случаи). Интересно, не е пријавен ниту еден случај во кој била
повикана одредба на Спогодбата за стабилизација и асоцијација,
и покрај нејзината директна применливост во поредокот на
Република Македонија.
Во погорните рамки, сосема незначителен е бројот на
случаи во кои македонските судии во своите пресуди директно
примениле некој правен извор на Европската унија. Директна
примена на таков извор пријавиле само 4 судии, односно, 1,9%
од судиите. Во 3 од четирите пријавени случаи се работело за
одредби на Времената спогодба помеѓу Република Македонија и
Европските заедници од 2001 година.
Нешто поголем, но, повторно, крајно занемарлив е бро-
јот на случаи во кои судиите консултирале извор на правото
на Европската унија во образложенијата на своите пресуди,
односно, во кои на правилата на Унијата ѝм дале индиректно
или ’убедувачко’ дејство. Таква досегашна практика пријавиле
17 од 206-те анкетирани судии, односно, 8,2% од судиите. Во 6
од пријавените случаи било индиректно консултирана праксата
на Европскиот суд на правдата, во 3 од нив - општ принцип на
правото на Унијата, а, во по еден изолиран случај - одредба на
Спогодбата за стабилизација и асоцијација и директива и регула-
тива на ЕУ. Во 4 случаи, пак, наведена е примена на правило
коешто, воопшто, не претставува извор на правото на ЕУ.
Кај оние судии кои не пријавиле практика во којашто
индиректно консултирале правен извор на Европската унија,
се чини, постои половично-развиена свест околу потребата за
 79
повикување на изворите на правото на Унијата како ’убедувачки’
извори. 86 судии, односно, 41,7% од анкетираните судии сме-
таат дека во образложенијата на пресудите би требало да се
повикуваат на релевантите правила од корпусот на правото на
Унијата, додека, 81 судија (или 39,3%) се изјасниле против
индиректното повикување на овие правила, со уште 38 судии (или
18,4% од судиите) кои не се изјасниле околу прашањето (или,
заедно со претходните -57,7% од анкетираните судии). Од друга
страна, значително поголем е бројот на судии кои се изјаснуваат
позитивно околу поспецифичното прашање за индиректната
применливост на хармонизирачкото секундарно законодавство
на Унијата при толкувањето на веќе хармонизираното законо-
давство на Република Македонија (61,2% од анкетираните су-
дии; Види подолу во текстот) Како аргументи истакнати од
судиите во корист на индиректната применливост на изворите
на правото на Унијата се среќаваат „потребата од пополнување
на правните празнини“ во домашното законодавство, „сличноста
на домашните закони со оние на ЕУ“ (веројатно, алудирајќи на
процесот на хармонизација на домашното законодавство со тоа
на Унијата), фактот дека овие „биле прифатени од Република
Македонија“ и сл. Како аргументи против таквата индиректната
применливост, пак, се истакнуваат, највеќе, „не-членството на
Македонија во ЕУ“ (6 од 15те судии кои дале објаснување на
својот став), “фактот што правилата на Унијата не се ратифику-
вани од македонскиот парламент“ и/или “отсуството на специ-
фичен домашен закон донесен од Собранието на Република
Македонија“ со кој би се овозможила индиректната примена на
правилата на ЕУ (4 од 15те судии кои дале објаснување на својот
став).
 80
Табела 6: Примена на правото на ЕУ133

Слика 3: Индиректно применети правила на правото

на ЕУ според консултирани извори (вкупно: 17 анкетирани судии)

Во врска со погорниот наод, како што наведовме,

македонските судии во уште поголем број ја подржуваат
133
За споредба на погоре изложените податоци, во пилот-анкетата од октомври
2011 спроведена кај 30 судии, само еден судија (или, 3,5% од судиите кои
одговориле на прашањето) пријавил дека досега директно применил правило
на ЕУ, и тоа, одредба на Времената спогодба меѓу Македонија и ЕЗ. Уште
еден судија (или, 4% од оние кои одговориле на прашањето) индиректно
се повикувал на правило на Унијата во образложението во своја пресуда,
содржано во регулатива на ЕУ. 74% од анкетираните судии, меѓутоа, сметале
дека би требало да се практикува индиректното повикување на правните
извори на Унијата во образложенијата на пресудите, а, 84% сметале дека
и во овој момент, правилата на Унијата транспонирани во домашното
законодавство можат да имаат примена во поредокот на РМ (наспроти 16%
кои не ја дозволиле таквата можност).
 81
индиректната односно ʼубедувачкаʽ применливост на хармо-
низирачкото законодавство на Унијата при толкувањето на
домашните хармонизирани закони, независно од фактот што
Република Македонија сеуште не е членка на Европската унија.
Прилично висок процент од околу 61,2% од судиите сметаат
дека секундарните извори на правото на Унијата кои се веќе
транспонирани во македонското законодавство би можело
да бидат консултирани при толкувањето и примената на
релевантните хармонизирани закони, наспроти 33,5% кои не
ја дозволуваат таквата можност и 8,7% кои не се изјасниле во
таа смисла (или, заедно - 42,2% од анкетираните судии). Овој
значителен процент на подршка на индиректната применливост
на хармонизирачкото законодавство на Унијата, поголем од
општата подршка на индиректната применливост на правилата
на Европската унија надвор од хармонизацискиот контекст и
битно различен во однос на претежно негаторскиот став околу
применливоста на Спогодбата за стабилизација и асоцијација
(Види подолу), се разбира, мошне охрабрува и, веројатно, се
темели врз фактот што судиите се повеќе склони кон прифаќање
на европските правила тогаш, кога овие станале дел од некој
домашен правен извор.
Од друга страна, крајно загрижувачки е податокот кој го
отсликува ставот на судиите во однос на директната примен-
ливост на одредбите на Спогодбата за стабилизација и
асоцијација со оглед на членот 118 на Уставот на Република
Македонија. Како што беше утврдено на друго место во овој
текст (Види Табела 5), голем дел од македонските судии не
искажаа особена наклонетост кон прифаќање на директната
применливост на меѓународните договори ратификувани од
македонското Собрание (воопшто) без донесување на домашно
имплементирачко законодавство и покрај јасната уставна одредба
во спротивна смисла. Во случајот на Спогодбата за стабилизација
и асоцијација, пак, сосема изненадувачки, таквиот негативен став
кај судиите е уште поизразен, и тоа: само 56 судии, или, 27,2%
од судиите се изјасниле во полза на директната применливост
на одредбите на ССА, додека, дури 55,8% од судиите сметаат
дека овие одредби немаат директна применливост без да биде
донесено имплементирачко законодаство, а, 17% судии немаат
став околу тоа (или, вкупно 72,8% од анкетираните судии кои
 82
не се изјасниле позитивно или се двоумеле околу директната
применливост на ССА).134 Овој податок, меѓудругото, укажува на
можниот факт дека голем број македонски судии не ја разбираат
вистинската правна природа на Спогодбата за стабилизација и
асоцијација и нејзината правна сила во македонскиот поредок,
или, пак, немаат позитивно расположение на оваа да и дадат
директно дејство, на што, како што видовме на друго место, не
се имуни ниту судиите на Уставниот суд на Република Маке-
донија.135

Табела 7: Став на судиите во однос на директната применливост

на Спогодбата за стабилизација и асоцијација во поредокот на РМ

Судии кои сметаат Судии кои сметаат

дека Спогодбата дека Спогодбата
Вкупен број за стабилизација за стабилизација Судии кои не се
анкетирани и асоцијација и асоцијација изјасниле околу
судии е директно не е директно прашањето
применлива во применлива во
поредокот на РМ поредокот на РМ

206 56 115 35
(100%) ( 27,2%) (55,8%) (17%)

4.3. Потенцијал кај македонските судови

за примена на правото на Европската унија

Во претходната рубрика го разгледувавме прашањето

колку македонските судии во практиката применуваат правила
содржани во различните извори на правото на Европската
унија, во рамките во кои истото е правно овозможено во прет-
пристапниот период. Податоците изнесени во овој дел од
134
Во пилот-анкетата од октомври 2011 година, позитивниот став во однос на директ-
ната применливост на ССА е битно поизразен: 52% од анкетираните судии сметале
дека ССА е директно применлива, а, 48% - дека за нејзината примена е потребно
донесување на домашно имплементирачко закодавство. Па, сепак, и последниот про-
цент е доволно голем за да укаже на проблематичниот однос на судиите во однос на
тоа прашање.
135
Види ја расправата supra во Глава 3, под наслов 3.3.
 83
текстот, пак, ни откриваат колкав е стручниот потенцијал
кај судиите за примена на тие правила пред зачленувањето на
Република Македонија во ЕУ и, особено, со оглед на постојните
состојби, што може да се очекува од судиите во моментот кога
правото на Унијата целосно ќе стане директно применливо во
македонскиот поредок - со предност врз домашните правни
извори, по зачленувањето на земјата во Унијата.
Еден од индикаторите околу капацитетот на судиите
за примена на правото на Унијата е нивната склоност кон
консултирање на поапстрактни нормативни категории -
правните принципи - во праксата на пресудување vis-a-vis
строгиот нормативистички-текстуален пристап. Како што наве-
довме повеќепати во текстот, коректната примена на правото
на Унијата, во голема мерка, претпоставува подготвеност
кај тој што го практикува правото да навлегува во поопшти
концепциски и телеолошки расправи околу применливите
правила, со често повикување на пошироки правни принципи
и на практиката на судовите (ЕСП). Оттука, степенот во којшто
националните судии развиле досегашна практика на повикување
на правни принципи при одлучувањето (воопшто) би можел да
послужи како показател за нивната полесна прилагодливост
кон специфичниот метод на практикување на правото на ЕУ.
Показателите за македонските судии во таа смисла се умерено
оптимистички: од една страна, дури 177 судии, или, 85,9% од
анкетираните 206 судии одговориле позитивно на прашањето
дали во досегашната практика се повикувале на општи правни
принципи (на пример, принципите на законитост, слобода на
договарање, еднаквост на страните и сл.), наспроти 11,1% кои
на истото прашање дале негативен одговор и уште 2,9% кои
воопшто не се изјасниле околу прашањето (или, вкупно - 14%
судии). Но, 39,3% од судиите кои досега се повикувале на правни
принципи, истото го правеле само “по исклучок“, 36,2% - „во
поголем број случаи“, а, добро е 24,8% од судиите - на „редовна“
основа. Па, сепак, претходните релативно оптимистички по-
казатели треба да се земат со одредена доза на умереност, би-
дејќи, се разбира, сами по себе не можат да одговорат и на
прашањето околу реалниот капацитет на македонските судии да
ги применуваат - поконкретно - ’општите принципи‘ на правото
на Унијата (заедно со останатите правни извори на ЕУ), што бара
специфични познавања и методолошка подготвеност за тоа.
 84
Табела 8: Примена на принципи
на правото воопшто во досегашната практика на судиите

Судии кои
Судии кои Судии кои правните Судии кои
Вкупен Судии кои Судии
не приме- правните принципи правните
број примену- не се
нувале принципи ги повику- принципи
анкети- вале изјасниле
правен ги повику- вале „во ги приме-
рани правен по
прин- вале „по поголем нувале
судии прицип(и) прашањето
цип(и) исклучок“ број „редовно“
случаи“

69 64 44
(39% - (36,2% (24,8%
206 177 23 6
од 177 - од 177 - од 177
(100%) (85,9%) (11,1%) (2,9%)
анкетирани анкетирани анкетирани
судии) судии)) судии))

Еден од главните индикатори за способноста на македон-

ските судии да го применуваат правото на Европската унија, се
разбира, претставува степенот на обученост на судиите во таа
област. За таа цел, во рамките на државата, уште поодамна, а,
особено во последните десеттина години постојано се орга-
низираат различни форми на обуки наменети за судиите во
најразлични области на правото, вклучително и во онаа на
правото на ЕУ. Во таа смисла, меѓудругото, Академијата за
судии и јавни обвинители, уште од нејзиното основање во 2007
година, вложува извонредни напори во организирање на бројни
семинари или други форми на едукација на македонските судии
во врска со правото на ЕУ, во рамките на нејзините програми на
подготвителна и континуирана обука на судиите. Обемот на такви
семинари организирани за судиите во рамките на Академијата,
распоредени по години во периодот помеѓу 2007-2012 година, се
прикажани подолу на Сликата 4.
 85
Слика 4: Семинари во врска со примената на правото
на ЕУ организирани во рамките на Академијата за судии
и јавни обвинители (извор: Академија за судии и јавни обвинители)

Па сепак, како општа констатација, покрај значителниот

обем на организирани семинари и други обуки, македонските
судии, главно, сеуште не се чуствуваат доволно стручно оспосо-
бени за да би можеле адекватно да го применуваат правото
на ЕУ. Генерално, само 16 судии, или, 7,8% од анкетираните
судии изјавиле дека имаат доволно познавања околу правото на
Унијата за да би можеле да го применуваат, додека, 19,4% само
делумно, но, недоволно го познаваат за би го применувале тоа
право. Најголемиот дел, односно, 61,2% од анкетираните судии,
пак, сметаат дека ѝм се потребни дополнителни обуки за таа цел,
 86
а уште 11,6% од судиите не се изјасниле околу прашањето (или,
заедно - 72,8% судии). На поширокото прашање околу тоа дали
на кадрите од правосудството им се потребни дополнителни
обуки по правото на Унијата, пак, дури 185 судии, или, 95,1% од
анкетираните судии позитивно се изјасниле околу тоа.
Погорните податоци, се разбира, не треба да претставу-
ваат некое особено изненадување со оглед на сложеноста
на проблематиката на правото на Унијата, прилично нова за
македонските судии, што претпоставува нивно континуирано
институционализирано стручно оспособување за неговата
примена, но и вложување на посебни индивидуални напори
од страна на судиите, во рамки на еден подолгорочен процес.
Постоењето на една значителна дискрепанца помеѓу обемот на
досега понудените стручни обуки на судиите и нивото на нивната
фактичка оспособеност за примена на правото на Унијата, меѓу-
другото, би можело да укаже и на потребата за изнаоѓање на
некои додатни стимулации за зголемување на мотивацијата кај
судиите за ефективно искористување на понудените форми на
стручно оспособување во таа област и за нивно поактивно лично
ангажирање при совладувањето на потребните знаења и вештини
поврзани со правото на ЕУ.

Слика 5: Став на судиите околу моменталната

подготвеност да го применуваат правото на ЕУ
(вкупно: 182 анкетирани судии)

во %
 87
Во врска со погорното, според исказите на анкетираните
судии, нешто повеќе од половината, односно, 53,4% од судиите
имаат посетувано некои обуки поврзани со правото на
Европската унија (во вкупен обем и во временски недетерминиран
период, а, организирани, на пример, во Академијата за судии и
јавни обвинители, но и на најразлични други места), а, не многу
помал дел од 44,2% судии сеуште не посетувале такви обуки
(уште 2.4% од судиите не се изјасниле околу прашањето).
Од друга страна, податоците добиени од одговорите на
78те анкетирани судии кои го специфицирале видот на до сега
посетените обуки откриваат различен интензитет и прилична
разнородност на добиените обуки. Само 9мина од овие судии,
односно, 11,5% (или, 4,4% од вкупниот број анкетирани судии)
пријавиле дека посетувале некој вид на општа обука поврзана со
правото на Европската унија (или со практиката на Европскиот
суд на правдата). Поголем дел од судиите, пак, пријавиле обуки
поврзани со Европската конвенција за човекови права и/или
Судот во Стразбур (24 судии, односно 30,8%, или, 11,6% од
вкупниот број анкетирани судии), што, се разбира, има врска,
но, само по себе, не претставува обука непосредно насочена кон
стекнување на знаења околу правото на ЕУ. Слично на тоа, 8 судии
(односно 10,2%, или, 3,9% од вкупниот број анкетирани судии)
изјавиле дека посетувале обука или обуки во некои специфични
области од правото на ЕУ (на пример, правото на Унијата околу
интелектуалната сопственост, трудовото право, заштитата на
природната средина и сл.), а, уште 26 судии (односно, 33,3%, или,
12,6% од вкупниот број анкетирани судии) - обука или обуки во
најразлични области од правото кои претпоставено вклучуваат
и специфични аспекти од правото на ЕУ (конкурентско пра-во,
заштита на интелектуалната сопственост, борба против органи-
зираниот криминал, алтернативно решавање на спорови, казнено
право и извршување на санкции, признавање и извршување на
странски одлуки, заштита на потрошувачи итн.).
 88
Слика 6: Степен на обученост на судиите
за примена на правото на ЕУ
(вкупно: 206 анкетирани судии)

Слика 7: Структура на посетувани обуки

(вкупно: 78 анкетирани судии)

Од податоците добиени од 31 анкетирани судии, пак, се

гледа дека оние судии кои посетувале обуки, овие ги следеле
со различен интензитет: 7 судии пријавиле дека посетиле една
обука, 7 судии - две, а, 17 судии, повеќе од две обуки, вклучи-
телно и 5 судии кои пријавиле обуки во Академијата за судии и
јавни обвинители, без да специфицираат за каков вид на обука
се работело во конкретниот случај. Во однос на квалитетот на
 89
понудените обуки, од вкупно 125 анкетирани судии кои се изјас-
ниле во таа смисла, 35 од нив, или, 28% се „мошне задоволни“
од посетената обука(и), 77 судии, или, 61,6% се „делумно задо-
волни“, а, само 13 судии, или, 10,4% од судиите „воопшто не се
задоволни“ од досега посетената обука(и).

Слика 8: Интензитет на посетувани обуки

(вкупно: 31 анкетирани судии)

Релативно големиот број на судии кои, досега, не

посетувале ниту една обука директно или индиректно поврзана
со право на ЕУ, големото шаренило на обуки според видот или
стручната проблематика следени од судиите кои веќе поминале
некаква обука - (од кои само мал процент биле насочени кон
стекнување на темелни разбирања околу правото на Унијата),
како и различниот интензитет на обуки следени од судиите,
претставуваат потенцијални фактори кои би можеле да имаат
негативно влијание во рамките на севкупните напори за
задоволување на потребата за нивно покомплетно и посеопфатно
оспособување за примена на правото на ЕУ. Во потврда на тоа,
особено, говори податокот дека дури 195 судии, односно, 94,7%
од анкетираните судии сметаат дека се потребни дополнителни
обуки за вработените во правосудството (пошироко) за да би
можеле да го применуваат правото на ЕУ. Напротив, претходните
фактори укажуваат на потребата за поголема координација и
натамошно структурно прилагодување на мрежата на најразлични
облици на стручно обучување на македонските судии, на начин
 90
на кој ќе се овозможат поинтензивни и содржински повоедначени
обуки, повеќе насочени кон стекнување на темелни познавања
и методолошки вештини за практикување на правото на ЕУ (со
оглед на домашните специфики) и со што е можно поширок
опфат. Особено, во обуките би требало повеќе да се инсистира
врз разбирањето на изворите на правото на Унијата и постојните
основи за примена на овие извори vis-a-vis домашните правни
извори во тековниот - претпристапен период (на пример, врз
правното дејство и значењето на ССА, функцијата на изворите
на Унијата како ’убедувачки извори’ итн.), како и врз потребното
прилагодување на начинот на практикување на правото од суди-
ите, преку напуштање на строгиот текстуален-нормативизам.
Во таа смисла, во контекст на активностите во последните
неколку години, Академијата за судии и јавни обвинители прев-
зема значителни позитивни чекори на тој план. Во рамките на
ИПА Проектот за зајакнување на капацитетите на Академијата,
којшто се спроведуваше од 2010 до 2012 година и кој како една
од компонентите вклучуваше и подобрување на програмите за
обука во областа на правото на ЕУ и меѓународното право (како
за почетната, така и за континуираната обука), меѓудругото, беше
изготвена нова наставна програма за обуките од областа на пра-
вото на ЕУ и беа промовирани различни методи на предавање во
таа област, преку анализирање на основните правни принципи
и прецедентното право, употребата на групно анализирање на
предмети, симулации во која учесниците се поделени во мали
групи, индивидуални и презентации во парови на учесници и сл..
Истовремено, обучена беше и една посебна група на предавачи
за правото на ЕУ за потребите на Академијата (составена од
судии, јавни обвинители и претставници од Министерството
за правда) и беа одржани и голем број на обуки наменети за
судиите и јавните обвинители од сите апелациони подрачја, со
приоритет врз повеќе наставни теми поврзани со примената на
правото на Унијата во домашниот контекст (вклучително и околу
улогата на националниот судија во претпристапниот период,
имплементацијата на ССА, изворите на правото на ЕУ, директната
и индиректната примена на тоа право итн). Дел од овие теми се
веќе вклучени во Годишниот каталог на обуки на Академијата
за 2013 година. За потребата на обуките од областа на правото
на ЕУ, во рамките на проектот беа изготвени и преводи на голем
 91
број материјали од областа на правото на ЕУ, меѓудругото, на
релевантни пресуди на Европскиот суд на правдата, односно,
беше изготвена збирка на случаи, како и многу други релевантни
документи.
Трендот на подобрување на програмите за обука на судиите
во правец на поголемо вклучување на адеквантни содржини од
правото на ЕУ во програмите, унапредување на наставната мето-
дологија и обезбедување на неопходни наставни материјали и
придружна логистика, се разбира, би требал да продолжи и се
повеќе да добива на интензитет, како државата понатаму ќе се
приближува кон членството во ЕУ. Во секој случај, колку од
можностите понудени со обуките за стручно оспособување на
судиите навистина ќе придонесат кон зголемување на потен-
цијалот кај македонските судови за квалитетна примена на пра-
вото на ЕУ во судската практика, меѓудругото, во голема мерка
ќе зависи и од личната мотивација на судиите ефективно да ги
искористат понудените можности со обуките и нивниот активен
ангажман при совладувањето на потребните знаења и вештини
поврзани со примената на правото на ЕУ.

Слика 9: Став на судиите околу квалитетот

на посетените обуки (вкупно: 125 анкетирани судии)
 92
Слика 10: Потреба за дополнителни обуки во правосудството
по правото на ЕУ (вкупно: 206 анкетирани судии)

Како натамошен индикатор кој говори за тековната

и идна оспособеност на македонските судии за квалитетна
примена на правото на Европската унија и, особено, за нивната
свест околу потребата да го применуваат правото напуштајки
го ограничениот - рестриктивен-нормативистички пристап,
може да послужи и ставот на судиите околу потребата за
следење и познавање на судската практика на Европскиот суд
на правдата. Истовремено, последното може да претставува и
показател околу глобалната претстава што ја имаат македонските
судии за системот на правото на ЕУ, во кој судската практика
има суштински удел. Во таа смисла, дури 190 од 206те од
анкетираните судии, односно, 92,2% од судиите сметаат дека
следењето и познавањето на практиката на Европскиот суд на
правдата ќе биде значајно по пристапувањето на Република
Македонија во ЕУ, со тоа што, безмалку половината од нив
(93 судии), сепак, се на мислење дека истото ќе биде значајно,
„но не и апсолутно неопходно“, наспроти блискиот број од 97
судии кои сметаат дека тоа ќе биде „исклучително значајно“ во
постпристапниот период. Само маргинален број од 7 анкетирани
судии, сметаат дека познавањето на практиката на ЕСП ќе биде
„сосема безначајно“ по пристапувањето на Македонија во ЕУ.
 93
Од друга страна, на прашањето дали во моментот ја сле-
дат практиката на Европскиот суд на правдата, резултатот
од одговорите на судиите е половичен: 105 судии, односно,
околу 60% од анкетираните судии изјавиле дека ја следат
таквата практика, а, 92 судии, односно, 44,7% од судиите не ја
следат практиката на ЕСП (уште 9 судии т.е. 4,4% од судиите
не одговориле на прашањето, или, заедно со претходните -
49,3% од судиите). Од оние судии кои “ја следат“ практиката
на Европскиот суд на правдата, 36 судии се изјасниле дека оваа
ја следат преку интернет, 9 - преку “електронски или печатени
медиуми“, 14 - преку обуки, семинари и сл. (вклучително и
во Академијата за судии и јавни обвинители), 18 - преку некој
вид на стручна литература, како што се домашни или странски
списанија (вклучително и списанието “Правник“), 7 - преку
„збирки на судски одлуки“ (без натамошна спецификација)
итн. Само 7 судии навеле дека практиката на Европскиот суд на
правдата ја пратат преку веб-страницата на ЕСП. Па, сепак, со
оглед на таквото шаренило на извори од кои се следи практиката
на овој Суд од судиите и според природата на тие извори, може
да се констатира дека „следењето“ на практиката на Судот во
Луксембург од македонските судии е крајно спорадично, пос-
редно и инцидентно, што битно ја намалува вредноста на горена-
ведениот податок околу високиот процент на судии кои реално
ја следат практиката на ЕСП.136 Помеѓу судиите кои се изјасниле
дека не ја следат практиката на Европскиот суд на правдата, пак,
најголемиот дел како причина за тоа го наведуваат недостигот на
слободно време, односно, прептовареноста со тековната работа
(14 судии), понатаму, неактуелноста на правото на ЕУ односно
„неприменливоста“ на тоа право во поредокот на Република
Македонија (11 судии), недостатокот на технички и други ус-
лови во односниот суд (3 судии), недостатокот од релевантна ли-
тература или информации (10 судии) итн.
Значителен број од 128 судии, или, 62,1% од анкетираните
судии, пак, пријавиле дека практиката на Европскиот суд на
136
Битно е да се забележи и фактот дека, од одговорите на анкетираните
судии околу начинот на кој ја следеле практиката на “Европскиот суд на
правдата “ се гледа дека, кај многу судии, овој Суд се меша со Европскиот суд
за човекови права во Стразбур, што дополнително ја намалува вредноста на
прикажаните податоци околу тоа.
 94
правдата не би можеле да ја следат на англиски или на некој друг
официјален јазик на Европската унија (уште 23 судии, односно,
11,2% не одговориле на прашањето, што, заедно со претходните
сочинува 73,3% од анкетираните судии). Како причина за тоа,
главно, ги наведуваат непознавањето или недоволното познавање
на некој странски службен јазик на Унијата (74,5% од судиите)
и/или „несоодветноста на странската со домашната стручна
терминологија“ (35,1% од судиите), укажувајќи на потребата за
обезбедување на стручен превод на релевантните правни извори
на македонски јазик. Таквиот податок, се разбира, воопшто не
изненадува и упатува на проблемот заеднички за многу други
држави кои се веќе членки на Европската унија, во литературата
популарно наречен и како синдром на „изгубени во преводот“.137
Па, сепак, процентот од 62,1% судии на кои јазикот им е пречка за
следењето на практиката на Судот во Луксембург, се чини, дека
е прилично висок и укажува на тоа дека ќе биде потребно итно
ажурирање на механизмите за обезбедување на стручни преводи
на правните извори на Унијата на македонски јазик (заедно со
практиката на ЕСП). Со оглед на тоа што процесот на обезбедување
на домашни преводи е континуиран и природно многу долг, а,
без намера да ја намалиме потребата од обезбедување на таков
превод, како привремен начин на премостување на овој проблем,
судиите кои не можат да ја следат практика на ЕСП на некој од
светските јазици би можеле да бидат охрабрени за истото да ги
консултираат преводите на некој од јазиците на земјите-членки
на Унијата кои доаѓаат од потесниот регион, а, кои, поради
блискоста на јазиците се полесно разбирливи за граѓаните на
Република Македонија (словенски, бугарски, во блиска иднина
- хрватски јазик итн.).

137
Lazowski, A., (2001) “Application of EU Law in the New Member States:
per varios usus artem experentia facit,” Paper presented at the EKEM Confer-
ence “Federalizing the EU: Why Do It”, Athens 18-20 May 2001, достапно на:
http://www.ekem.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=405:app
lication-of-eu-law-in-the-new-member-states-per-varios-usus-artem-experentia-
fecit&catid=45:Federalizing-the-EU-Why-Do-It&Itemid=217 (пристапено на
21.11.2012).
 95
Слика 11: Став на судиите околу значењето на познавањето
на практиката на Европскиот суд на правдата по идното
пристапување на Република Македонија во ЕУ
(вкупно: 206 анкетирани судии)

Слика 12: Дали судиите би можеле ја следат практиката

на ЕСП на англиски или друг официјален јазик на ЕУ?
(вкупно: 206 анкетирани судии)

Конечно, анкетираните судии беа замолени да дадат
сопствена генерална проценка околу потенцијалот да го
применуваат правото на Европската унија по евентуалното
пристапување на Република Македонија во Унијата и да сугери-
раат евентуална форма на „помош“ при неговата примена
 96
во судската практика, во рамките дозволени со домашното
право. На прашањето дали, со оглед на тоа што по приемот на
Република Македонија во членство во Европската унија, маке-
донските судии ќе мораат директно да ги применуваат изворите
на правото на Унијата, судиите сметаа дека ќе им биде потребна
“дополнителна стручна помош“ при решавањето на предмети
во кои ќе се повикува тоа право, дури 196 судии, или, 95,2%
од анкетираните судии одговориле потврдно на тоа прашање,
наспроти маргинален број од 6 судии, односно, 2,9% од суди-
ите кои се изјасниле во негативна смисла (уште 4 судии не одго-
вориле на прашањето, односно, уште 1,9% од анкетираните
судии). Помеѓу судиите кои се изјасниле дека ќе им биде пот-
ребна стручна помош при примената на правото на Унијата,
50,8% судии сметаат дека таквата помош би требала да дојде
во форма на начелни мислења на Врховниот суд на Република
Македонија, 48,1% судии предлагаат формирање на посебни
одделенија специјализирани за правото на Унијата во рамките
на внатрешната организација на судовите, а, 10,2% судии -
користење на надворешни експерти по правото на Унијата во
судските постапки. 11,2% од судиите, повторно, потсетуваат на
потребата од дополнителна континуирана обука во областа на
правото на ЕУ (10 судии), обезбедување на лесен пристап кон
релевантната литература (3 судии) и доекипирање на судовите
со нови стручни соработници (1 судија).
 97
Слика 13: Став на судиите околу потребата за користење
на стручна помош при директната примена на правото
на Унијата по пристапувањето на Република Македонија
во ЕУ (вкупно: 206 анкетирани судии)

Табела 9: Предлози за формата на „стручна помош“

што ќе им биде потребна на судиите при директната примена
на правото на Унијата по пристапувањето на Република
Македонија во ЕУ (вкупно: 187 анкетирани судии)

друга форма
на помош
формирање
(дополнителна
на посебни
начелни повикување на континуирана обука,
број на одделенија
мислења на на надворешни лесна достапност
анкетирани при судовите
Врховниот експерти во на литература,
судии специјализирани
суд на РМ постапките ангажирање
по правото на
дополнителен
ЕУ
број на стручни
соработници итн.)

187 95 90 19 21
(100%) (50,8%) (48,1%) (10,2%) (11,2%)
 5
ЗАКЛУЧОК

Ова истражување имаше примарна цел да одговори

на прашањето околу оспособеноста на судовите во Република
Македонија да го применуваат правото на Европската унија при
вршењето на судската функција во периодот пред пристапувањето
на Република Македонија во ЕУ, преку истражување на досе-
гашната практика на македонските судии на примена на правото
на Унијата и ставовите изнесени од судиите околу тоа. Исто-
времено, истражувањето требаше да понуди и оценка околу
потенцијалот кај македонските судии во иднина да обезбедат
адекватна примена на правото на Унијата со оглед на постојните
состојби, кога, по зачленувањето на Република Македонија во
ЕУ, на тоа право ќе мораат да му овозможат целосен директен
ефект (и супрематија) во домашниот поредок, како и да даде
соодветни препораки за зголемување на таквиот потенцијал.

Од правен аспект, во претпристапната фаза, Република

Македонија, како и останатите кандидатки за членство во Европ-
ската унија, се наоѓа во една, навидум, неприродна ситуација.
Од една страна, процесот на хармонизација на домашното
законодавство со правото на Унијата, со крајна цел на целосно
усвојување на нејзиното acquis, на кој е подложна и Република
Македонија во рамките на условеноста на прет-пристапниот
процес, меѓудругото, предизвикува постојано и прогресивно
навлегување на голем број на правни правила на Унијата
100
во домашниот поредок, како транспонирани во домашното
законодавство. Таквата состојба имлицитно ја сугерира потре-
бата, напоредно со примената на домашното законодавство,
на правилата на Унијата во домашниот поредок да ѝм се даде
соодветен правен ефект. Од друга страна, во претпристапната
фаза, во принцип, за судовите на државите-кандидатки не постои
експлицитно предвидена формална обврска да ги применуваат
правилата на ЕУ, иако, судиите имаат можност, доколку поседуваат
волја, да дозволат правото на Унијата да има одредени правни
импликации во националното право, во рамките утврдени со
уставните одредби околу важењето на меѓународното право во
внатрешниот поредок, или по некој друг релевантен основ.
Искуството на некои од најновите држави-членки на
Европската унија од Централна и источна Европа околу при-
мената на правото на Унијата во претпристапната судска прак-
тика, понудува корисни упатства како да се разреши погорната
нерамнотежа во корист на задоволување на потребите на зем-
јата во евро-интеграцискиот процес. Покажувајќи одредена
доза на судски активизам, креативност при толкувањето на при-
менливите домашни уставни и други норми, како и доволна
сензибилност за сопствената улога во овозможувањето на
процесот на интеграција на земјата во Унијата, повеќе реп-
резентативни судови од овие држави, уште во најраната прет-
пристапна практика афирмирале правен концепт преку кој
практикувале ’конформно’ или ’евро-пријателско’ толкување на
домашното законодавство, во светлото на правните извори на
Унијата во својство на индиректни или ’убедувачки’ извори. За
тоа се поткрепувале на најразлични правни основи, како што се
потребата за обезбедување компатибилност на домашното право
со правото на Унијата (со оглед на тековната хармонизација),
одредбите на договорите за асоцијација (Европските договори),
општите уставни одредби околу важењето на меѓународното
право во внатрешниот поредок, или, на уште пошироки основи,
како што се потребите на европската интеграција и идното зачле-
нување на земјата во Унијата, или, припадноста на земјата кон
европските вредности и кон ’европската правна култура’ и сл.
Претпристапното искуството на најновите држави-член-
ки на Унијата укажува и на фактот дека, преку афирмацијата на
концептот за ’конформна’ или ’евро-пријателска’ примена на
 101
домашното законодавство од страна на судовите во светлото на
правните извори на Унијата, веќе во фазата пред зачленувањето
во Европската унија, се остварува уште една мошне значајна
подолгорочна цел во процесот на европската интеграција на
земјата: подготовката на домашните судови за адекватна примена
на правото Унијата во моментот на пристапување на земјата кон
ЕУ (кога националните судии во целост ќе ја превземат улогата и
на ’Европски судии’), преку постепеното и навремено напуштање
на наследениот-рестриктивен - ’текстуален-нормативистички’
- пристап при примената на домашното право, присутен и кај
судиите од Република Македонија и усвојувањето на еден
поширок телеолошки пристап својствен за примената на правото
на ЕУ.

Во поредокот на Република Македонија постојат доволно

правни основи кои овозможуваат одредена примена на изворите
на правото на Унијата во внатрешниот поредок уште во тековната
- претпристапна фаза., вклучително и за ’конформното’ или
’евро-пријателско’ применување на домашното законодавство
во светлото на изворите на правото на ЕУ.
Во прв ред, овие основи се наоѓаат во општите уставни
одредби со кои се уредува применливоста на изворите на меѓуна-
родното право, како конвенгертни или сродни со изворите на
правото на ЕУ. Во тие рамки, членот 118 на Уставот на Република
Македонија дозволува (и наложува) (а) директна примена (и
супрематија врз домашното законодавство) на одредбите на
Спогодбата за стабилизација и асоцијација склучена помеѓу
Република Македонија и ЕЗ и нивните држави-членки, како
и на останатите правно-обврзувачки договори или спогодби
ратификувани од македонското Собрание со важност помеѓу
Република Македонија и ЕУ, и тоа, без потреба за донесување
на домашно имплементирачко законодавство, во мерка во која
таквите одредби „можат директно да се примен[ува]ат“ (член
18(4) од македонскиот Закон за судовите). Последното прет-
поставува и (б) директна или индиректна применливост на
одредбите на сите други правни инструменти поврзани со
овие договори (во зависност од нивниот карактер на правно-
102
обврзувачки или правно-необврзувачки или ’меки’ инструменти),
како и (в) индиректна применливост на секој извор на правото
на Европската унија кој би бил релевантен при толкувањето на
одредбите на Спогодбата за стабилизација и асоцијација или на
другиот применлив ратификуван договор или правно-обврзувачки
инструмент, вклучително и од корпусот на примарното или
секундарно право на Унијата, општите принципи на правото,
пресудите на Европскиот суд на правдата или ’меките’ извори на
правото на ЕУ.
Понатаму, поширок правен основ за индиректна примена
на изворите на правото на Унијата во македонскиот поредок може
да се изведе и од првата и последната алинеја на ставот 1 на членот
8 на Уставот на Република Македонија, доколку, од македонските
судови овие извори се разберат како меѓународно-правни из-
вори sui generis, како што, на пример, уште во некои дамнеш-
ни пресуди, истото го беше претпоставил полскиот Уставен
суд. Наведените алинеи на членот 8 на Уставот на Република
Македонија дозволуваат, најмалку, индиректна применливост
на главните и помошни извори на меѓународното право при
толкувањето на соодветните уставни одредби или домашното
законодавство околу човековите права и, пошироко, на други
подрачја уредени со Уставот или со домашното законодавство,
давајќи ѝм на овие статус на „темелни вредности“ врз коишто
почива уставниот поредок на Република Македонија.
Од друга страна, општа клаузула што овозможува
индиректна примена на изворите на правото на Унијата во
македонскиот поредок е содржана и во самата Спогодба за
стабилизација и асоцијација, поточно, во нејзиниот член 118
став 1, во кој е утврден принципот на ’искрена соработка’ (’сора-
ботка во добра верба‘) помеѓу страните на Спогодбата заради
обезбедување на нејзиниот целосен ефект. Според овој принцип,
позајмен од основачките Договори на Унијата, судовите (и
другите органи) на Република Македонија, меѓудругото, се
повикани да овозможат токму ’конформна’ или ’евро-прија-
телска’ примена на домашното законодавство во рамките на
Спогодбата, што, со оглед на фактот дека хармонизацијата на
домашното законодавство со правото на Унијата се одвива како
обврска од Спогодбата (членот 68 став 1 на ССА), особено, се
однесува на должноста домашното формално хармонизирано
 103
законодавство да го толкуваат во светлото на хармонизирачките
(и со нив поврзаните) правни извори на ЕУ.
Конечно, ако, повторно, по аналогија се повикаме, на
претпристапната практика на некои од авторитентните судови
на најновите држави-членки на Европската унија, основи за
индиректна примена на правните извори на Унијата, односно,
за ’конформната’ или ’евро-пријателска’ примена на домашното
законодавство во македонскиот поредок би можеле да се изведат
и од поширокиот евро-интеграциски контекст, како, на пример,
од потребата за обезбедување на зачленувањето на земјата во ЕУ,
квалитетното одвивање на хармонизацискиот процес, ’правната
интеграција’ или ’европеизацијата’ на домашниот поредок со
оглед на поредокот на Унијата, или, од некој друг сличен поширок
основ.

Уставниот суд на Република Македонија, како своевре-

мено и најактивните судови од најновите држави-членки
на Унијата, покажува одредена доза на неопходен судски
активизам во подршка на применливоста на правото на Унијата
во македонскиот поредок и на ’конформното’ или ’евро-
пријателско’ толкување на домашното право. Во својата најнова
практика од последните неколку години, Уставниот суд не се
лишувал од индиректно консултирање на одредби содржани во
секундарното законодавство на Унијата или во меѓународните
договори важечки помеѓу Република Македонија и Унијата при
толкувањето на релевантните уставни или законски одредби.
При тоа се поткрепувал изречно или implicite, главно, врз
членовите 8 и 118 на Уставот, но и врз некои пошироки основи,
каква што е на пример, потребата за обезбедување на кон-
зистентност на домашното формално хармонизирано законо-
давство со хармонизирачките извори на ЕУ. Последното се ја-
вува како логично надоврзување на позитивната тенденција
манифестирана во практиката на Уставниот суд на индиректно
повикување на главните и помошни извори на меѓународното
право, вклучувајќи и релевантни меѓународни конвенции,
’меки’ правила или пресуди на меѓународните судови, особено,
Европската конвенција за човекови права и пресудите на Судот
104
за човекови права во Стразбур. Со оглед на сродноста на
овие со изворите на правото на Унијата, таквата практика на
консултирање на меѓународните правни извори од страна на
Уставниот суд, секако, ќе делува позитивно и во контекст на
потребното прилагодување на домашната судска практика на
методот на практикување на правните извори на ЕУ.
Па, сепак, позитивниот исчекор направен од Уставниот
со постепеното етаблирање на практиката на ’конформно’
или ’евро-пријателско’ толкување на домашните уставни или
законски одредби е само почетен и не е пропратен со некој јасно
изложен правен принцип. Во основа, Судот се приклонувал
кон повикување на правилата на Унијата, главно, кога отфрлал
иницијативи за поведување на постапка за оценка на уставноста
на домашното законодавство, или кога укинувал оспорувани
домашни законски норми, но, во потврда на претходно-утврдено
толкување на применливите уставни или законски одредби.
Со оглед на неговата авторитетна позиција во македонскиот
инситуционален систем, Уставниот суд би требало да биде
охрабрен да изложи еден дециден и образложен став во кој
категорично би го афирмирал концептот на ’конформно’ или
’европријателско’ толкување на домашните применливи правила
во светлото на правните извори на Унијата како индиректни или
’убедувачки’ извори, со што на јасен начин би упатил позитивен
сигнал и до останатите судови во Република Македонија да
постапуваат на таков начин.
Од друга страна, во контраст со погорната позитивна
практика стои една друга, овој пат, негативна тенденција мани-
фестирана во пресудите на македонскиот Уставен суд. Во рамките
на општата позиција за неоценување на валидноста на домашното
законодавство по основ на согласноста со меѓународните до-
говори, завземена врз основа на едно крајно рестриктивно
толкување на уставната одредба во која е дефинирана неговата
надлежност и со целосно игнорирање на монистичкото решение
од членот 118 на Уставот на Република Македонија, Уставниот
суд, за жал, сеуште, одбива да навлегува во оценка на уставноста
и законитоста на македонското законодавство со оглед на неговата
согласност со Спогодбата за стабилизација и асоцијација или со
другите ратификувани договори помеѓу Македонија и ЕУ. Судот,
во рамките на својот делокруг, не прифаќа на овие договори да им
додели (и) директна правна сила, каква што, на пример, на истите,
 105
во некои свои пресуди им ја доделувал македонскиот Врховен
суд. Таквата практика на Уставниот суд не е во сообразност со
членот 118 на Уставот и со обврската од членот 118 став 1 (и
членот 68 став1) на Спогодбата, која на судовите им наложува на
истата да ѝ овозможат ефективно спроведување, ниту, пак, му оди
на рака на остварувањето на целите на европската интеграција
на земјата, така што, веднаш би морала да биде напуштена од
Уставниот суд.

Анализата на податоците околу досегашната практика на

македонските редовни и специјализирани судови на примена на
изворите на правото на Европската унија, добиени преку анкета
спроведена кај 206 судии при основните и повисоките судови на
целата територија на Република Македонија, нѝ овозможува да
сумираме неколку основни заклучоци.
Во досегашната практика на судовите, сосема незна-
чителен е бројот на судии кои во своите пресуди директно
примениле некој извор на правото на Европската унија (1,9%),
а, многу поголем не е ниту бројот на судии кои директно при-
мениле некој извор на меѓународното право (14,1%). При-
чините за така скромната практика на директна примена на
правилата на Унијата и на меѓународните правила, во прв ред,
се наоѓаат во ограничениот број на случаи во коишто воопшто
биле повикувани овие правила од странките во вкупниот обем
на предмети расправани од судиите (само во 9,2% случаи
странките повикале правила на Унијата, а во 29,6% - правила на
меѓународното право). Но, причините за оваа појава можат да се
пронајдат и во недоволната подготвеност кај најголемиот број
судии да ги применуваат европските и меѓународните правни
извори во согласност со правните основи кои ја дозволуваат
нивната применливост во поредокот на Република Македонија.
Македонските судии, се чини, како и претходно многумина
судии од најновите држави-членки на Унијата, сеуште, силно
преферираат директно да ги применуваат исклучиво домашните
прави извори. Па, сепак, во случајот на македонските судии, како
додатна причина за незначителниот број на директно применети
европски правила од нивна страна, меѓудругото, би можела да
се идентификува и недоволно јасната и временски прецизирана
106
перспектива за пристапување на земјата кон Унијата, што, сосема
извесно, ја зголемува комоцијата кај судиите (и кај странките) на
одложување на моментот откога „ќе започнат“ со практикување
на изворите на правото на ЕУ.
Погорните објаснувања, во голема мерка, наоѓаат реле-
вантност и во однос на неповолниот став присутен кај големото
мнозинство македонски судии по прашањето на директната
применливост на Спогодбата за стабилизација и асоцијација во
македонскиот поредок, што подеднакво се однесува и на другите
меѓународни договори важечки во односите помеѓу Република
Македонија и Унијата или трети страни. Македонските судии,
во огромен број, сеуште, одбиваат да ја прифатат директната
применливост на Спогодбата за стабилизација и асоцијација во
својата практика, независно од монистичката одредба на членот
118 на Уставот на Република Македонија. Дури 55,8% од судиите
не ја прифаќаат директната применливост на Спогодбата без
донесување на домашно имплементирачко законодавство, а, уште
17% судии не се изјаснуваат околу тоа (или, вкупно 72,8% судии
кои не прифаќаат или имаат несигурен став околу директната
применливост на Спогодбата), што стои во корелација со нега-
тивниот или несигурен став кај големото мнозинство судии
околу директната применливост (воопшто) на меѓународните
ратификувани договори важечки за Република Македонија (40%
се против и 20,9% се без одговор околу директната применливост
на меѓународните ратификувани договори, или, заедно 60,9%
судии). Овој разочарувачки податок, меѓудругото, укажува на
можниот заклучок дека најголемиот број на судии не ги раз-
бираат вистинското значење на Спогодбата за стабилизација и
асоцијација за евро-интеграцискиот процес, нејзината правна
природа и правна сила во македонскиот поредок, на што, како
што видовме, не се имуни ниту судиите на Уставниот суд на
Република Македонија. Истиот го потврдува и заклучокот дека
поголемиот дел од македонските судии, во својата практика,
претежно се склони кон тоа статусот на директно-применливи
извори да го резервираат исклучиво за домашните правни
извори.
Во секој случај, практиката на одбивање да ѝм се признае
директна применливост на Спогодбата за стабилизација и асоци-
јација и на другите меѓународни ратификувани договори во
македонскиот поредок, присутна кај најголемиот број македонски
 107
судии, не е во согласност со изречното правило од членот 118 на
македонскиот Устав, не делува поволно врз задоволувањето на
неопходноста за постепено менување на судската практика во
правец на поголема афирмација на европските и меѓународните
правни извори, не овозможува адекватна заштита на правата
на лицата во судските постапки и - во крајна линија - не е во
склад со задоволувањето на потребите на евро-интеграцискиот
процес, така што, би морала да биде итно напуштена, како од
судиите при редовните и специјализирани судови, така и од оние
при Уставниот суд на Република Македонија.
Од друга страна, сосема охрабрува заклучокот според
кој, во досегашната практика, македонските судии биле нешто
повеќе подготвени да се повикуваат индиректно на изворите
на правото на Европската унија и на меѓународното право, како
’убедувачки’ правни извори. Бројот на судии кои во образложе-
нијата на своите пресуди индиректно консултирале правила на
Унијата е, сеуште, скромен, но, сепак е поголем од бројот на
оние судии кои досега директно применувале такви правила
(8,2% судии досега индиректно консултирале правила на ЕУ, а,
27,7% - меѓународни правила). На овој се надоврзува и податокот
кој укажува на постоењето на една солидно развиена свест
кај значителен дел од македонските судии околу потребата
за консултирање на изворите на правото на Европската унија
како ’убедувачки правни извори’ уште во претпристапата фаза
(41,7% судии), иако, бројот на судии кои не ја прифаќаат или се
двоумат да ја прифатат таквата потреба, сеуште, превагнува во
одреден обем. Поврзано со тоа, уште поголем е бројот на судии
кои, во потесниот контекст на хармонизацијата на домашното
законодавството, го подржуваат ’конформното’ или ’евро-прија-
телско’ толкување на формално хармонизираното законодавство
во светлото на хармонизирачките правила на Унијата како ’убе-
дувачки извори’ (61,2% од анкетираните судии). Последното,
навистина, охрабрува, со оглед на фактот дека овој начин на при-
мена на домашното формално хармонизирано законодавство,
меѓудругото, придонесува за поквалитетната примена на домаш-
ното законодавство и за обезбедувањето на соодветна заштита
на правата на лицата во судските постапки
Во секој случај, гледано во контекст на евро-интеграцис-
ката перспектива, тенденцијата на подржување на индиректната
или ’убедувачка’ функција на европските (и меѓународните)
108
извори во внатрешниот поредок, манифестирана низ практиката
и свеста кај еден значителен дел од македонски судии, го зго-
лемува оптимизмот и по прашањето на неопходноста за навре-
мено и постепено прилагодување на домашната судска практика
на стандардите на практикување на правото на ЕУ, што ќе биде,
особено, актуелно од моментот на пристапување на Република
Македонија во Европската унија.
Во практиката на судиите кои директно или индиректно
применувале извори на правото на Европската унија или на
меѓународното право, далеку највеќе се повикувани пишаните
извори на тие права (меѓународни договори, регулативи, дирек-
тиви, ’меки’ пишани инструменти), додека, пак, скоро во целост
отсуствува повикувањето на останатите нивни извори (на пример,
општите правни принципи, пресудите на ЕСП или на други
меѓународни судови итн.). Оваа практика, веројатно, најдобро
може да се објасни со поголемата податност на пишаните извори за
употребата на методот на нормативистичко-текстуална примена
на правото, на кој се претежно навикнати домашните судии, што
не може да се каже и за останатите меѓународни или европски
правни извори, чијашто примена бара далеку покомплексен
методолошки пристап. Но, истото, се разбира, недоволно помага
за задоволување на потребата за постепено напуштање токму
на исклучивиот ретриктивен текстуален нормативизам при
примената на правото од страна на судиите низ процесот на
пристапување на Република Македонија кон Европската унија и
за нивната навремена преорентација кон поинтензивна употреба
на методите на практикување на правото на ЕУ.
Валидноста на заклучокот околу доминантната појава
присутна (и) кај македонските судии на претежно инклинирање
кон употребата на текстуално-нормативистичкиот пристап при
толкувањето и примената на правото, не може да биде битно
нарушена ниту со податокот добиен од анкетираните судии
според кој, при пресудувањето, најголемиот дел од нив се пови-
кувале на некој општ принцип (воопшто) на правото (85,9% од
судиите). Со оглед на фактот дека бројот на судии кои пријавиле
некаква практика на примена на правни принципи истото го
правеле само спорадично (75,5% од судиите), како и посебниот
карактер на ’општите правни принципи’ како (главно, непишан)
извор на правото на Унијата кој бара специфична методологија
 109
на негова примена (меѓудругото, преку следење и консултирање
на практиката на ЕСП), претходниот податок, самиот по себе, не
може да сугерира сигурен заклучок околу реалниот потенцијал
на македонските судии за адекватно применување на ’оппштите
принципи’ на правото на ЕУ, доколку не биде вкрстен и со
податоците околу степенот на обученост на судиите за примената
на правото на Унијата, поместени во продолжение на текстот.

Табела 10: Сумарен приказ на анализирани податоци околу

досегашната практика на македонските судии на примена
на меѓународното право и правото на ЕУ

Анализата на податоците добиени од анкетираните

судии, дополнително наведува на неколку релевантни заклучоци
околу тековниот и иден потенцијал на македонските судови да
го применуваат правото на Европската унија со оглед на момен-
талните состојби.
Најпрво, како општа констатација, покрај позитивниот
тренд на вклучување на македонските судии во разнородни
стручни обуки во различни области кои ја допираат (и) областа
на правото на ЕУ, подржан од еден солиден и постојано растечки
обем на обуки кои нудат знаења во таа област, меѓудругото,
организирани во рамките на Академијата за судии и јавни
обвинители, степенот на обученост на судиите за примена на
правото на Унијата, сеуште, не е на задоволително ниво, што,
сосема очекувано, укажува на нивниот моментален недоволен
потенцијал да го применуваат тоа право. Големото мнозинство
110
на судии, сеуште, чуствуваат потреба од дополнителни обуки
заради стекнување на доволно познавање на правото на Европ-
ската унија за да би можеле адекватно да го применуваат во
пракса (61% од судиите), којашто е уште поизразена гледано во
поширокиот контекст на кадрите од правосудството (95,1% од
анкетираните судии ја потврдуваат потребата за дополнително
обучување на кадрите од правосудството). Претходното, покрај
фактот што повеќе од половината судии и досега имаат посетувано
некои обуки директно или индиректно поврзани со правото на
ЕУ (53,4% од судиите). Таквиот податок, меѓудругото, можеби
посочува и на постоење на недоволна лична мотивираност при-
сутна кај судиите за ефективно искористување на можностите
понудени со обуките, што ја наложува потребата за изнаоѓање на
дополнителни начини за стимулирање на нивната поголема анга-
жираност при совладувањето на понудените знаења и вештини
поврзани со примената на правото на ЕУ.
Во структурата на досегашните обуки, според укажува-
њата на судиите, општите обуки во потесната област на правото
на Унијата и оние во специјализирани области на тоа право
имаат маргинален удел (општи обуки посетувале сосема 4,4%, а,
специјализирани - 3,9% од судиите). Најголемиот број на досега
посетуваните обуки од судиите се однесуваат на области само
индиректно поврзани со правото на ЕУ (доминантно, во областа
на човековите права, особено, во контекст на ЕКЧП и праксата
на Судот од Стразбур (30,8% судии), или, во разни области на
правото кои вклучуваат некои аспекти на правото на ЕУ (33,3%
судии)). Последното, се разбира, е мошне корисно и треба да
продолжи, но, само по себе, не претставува обука на судиите
непосредно насочена кон стекнување на фокусирани знаења
што би овозможиле правилно разбирање и доволни вештини за
адекватно применување на правото на ЕУ.
Погорните податоци, се чини, ја отсликуваат потребата
за постојано структурно унапредување на системот на стручно
обучување на македонските судии, на начин на кој ќе се овоз-
можат поинтензивни и содржински повоедначени обуки, доволно
насочени (и) кон стекнување на темелни познавања и методо-
лошки вештини за практикување на правото на Европската
унија (со оглед на домашните специфики) и со поширок опфат
на обучувани судии. Во таа смисла, активностите превземена
во последно време од страна на Академијата за судии и јавни
 111
обвинители на планот на подобрување на програмите и наставната
методологија за обучување на судиите во областа на правото на
ЕУ (како кај подготвителната, така и кај континуираната обука),
кои стануваат оперативни веќе оваа година, како и изготвувањето
на бројни релевантни материјали за потребите на обуките од
нејзина страна (вклучително и на преводи на релевантни пресуди
на ЕСП), секако се за поздравување и претставуваат позитивен
исчекор во вистински правец.
Од друга страна, за тековниот и иден потенцијал на
македонските судови за применување на правото на Унијата
говорат и податоците кои го отсликуваат односот на судиите
кон практиката на Европскиот суд на правдата, со оглед на
специфичната улога што оваа практика ја има во системот на
извори на правото на ЕУ, атипична за македонското право
градено во традицијата на европските континентални правни
системи. Во таа смисла, охрабрува податокот според кој маке-
донските судии се во огромен број свесни за значењето што
го има следењето и познавањето на практиката на Европскиот
суд на правдата за соодветното практикување на правото на
Унијата (92,2% од судиите), со тоа што, скоро половината од
нив, сепак, се на мислење дека истото ќе биде „значајно, но
не и апсолутно неопходно“ по пристапувањето на Република
Македонија во ЕУ. Во моментот, сосема природно, следењето на
практиката на Европскиот суд на правдата од страна на судиите
е крајно спорадично, посредно и инцидентно, а, како примарни
причини за оваа состојба се наведуваат недостигот на време,
односно, преоптовареноста на судиите со тековни предмети,
недостигот на технички и други услови во некои од судовите,
но и моменталната „неактуелност“ на правото на Унијата, со
оглед на нејасната и временски недоволно прецизно одредената
перспектива на земјата за зачленување во ЕУ.
Како основна пречка за сегашното и идно квалитетно
следење на практиката на Судот во Луксембург од страна на
судиите, пак, сосема очекувано, се јавува и непознавањето или
недоволното познавање на англискиот или друг официјален јазик
на Унијата од страна на големото мнозиство македонски судии
(62,1%, односно, 73% судии - заедно оние кои не се изјасниле
околу прашањето). Ова, меѓудругото, укажува на потребата од
итно ажурирање на механизмите за обезбедување на стручни
преводи на правните извори на Унијата на македонски јазик,
112
(заедно со практиката на ЕСП), како и поголемо вклучување во
обуките за судиите на содржини поврзани со изучувањето на
релевантните странски јазици, особено, на странската стручна
терминологија поврзана со правото на ЕУ.
Конечно, во врска со потенцијалот за адекватно приме-
нување на правото на Унијата, мошне е значаен податокот кој ни
открива дека, кај далеку најголемиот дел од македонските судии,
постои нагласен став околу потребата да се обезбеди некаков
облик на ’стручна помош’ при применувањето на изворите на
правото на Унијата во судската практика по пристапувањето
на Република Македонија кон Европската унија (95,2% од
судиите), кога и во македонскиот поредок во целост ќе важат
принципите за директно дејство и супрематија на тоа право. Тоа,
се разбира, ја поттикнува потребата за постепено градење на
механизми и практики со кои би се овозможила таквата ’помош’
за судиите уште во претпристапниот период. Оваа помош според
доминантното мислење на судиите би можела да дојде во форма
на начелни мислења усвојувани на Врховниот суд на Република
Македонија по специфични прашања поврзани со примената
на правото на ЕУ (50,8%), формирање на посебни одделенија
при судовите специјализирани за таа тоа право (48,1%) и преку
користење на надворешни експерти по правото на Унијата во
судските постапки (10,2% од судиите).

Табела 11: Сумарен приказ на анализирани податоци

околу капацитетот на судиите за примена на правото на ЕУ
 ПРЕПОРАКИ

Со оглед на погорните согледувања, а, со цел подолгорочно

да се обезбеди квалитетно применување на правото на Европската
унија од страна на македонските судови, би можеле да ги
издвоиме следните основни препораки околу потребните чекори
и мерки кои би требало да се превземат во наредниот период:
а) Уставниот суд и највисоките судови во Република
Македонија би морале да ја превземат водечката улога
при обезбедувањето на адекватна примена на правото на
Европската унија во судската практика во претпристапниот
период (во мерка дозволена со домашните правила), преку
директното применување на одредбите на Спогодбата за
стабилизација и асоцијација и останатите ратификувани
договори склучени со Унијата и афирмацијата на концептот
за индиректно применување на изворите на правото на
Унијата како ’убедувачки извори’ во домашниот поредок
(односно, за ткн. ’конформно’ или ’евро-пријателско’
толкување и примена на домашното законодавство).
Овие судови би требало да ја насочуваат практиката и на
пониските судови во тој правец; за таа цел,
б) Уставниот суд, уште во наредната прилика би тре-
бал да утврди јасен принцип во кој авторитетно би го
концептуализирал и образложил пристапот на ’конфор-
мно’ или ’евро-пријателстко’ толкување и примена на
домашното законодавство, следејќи ја својата неодамна
добро започната практика; а,
в) Врховниот суд би би требал да усвои начелно мислење(а)
со кое(и) би упатил образложени упатства до пониските
судови како да постапуваат согласно таквиот пристап,
114
вклучително и да ја овозможуваат директната примена
на Спогодбата за стабилизација и асоцијација и другите
меѓународни ратификувани договори;
г) Уставниот суд би морал веднаш да ја напушти до-
сегашната практика на одбивање да навлегува во оценка
на валидноста на домашното законодавство со оглед на
неговата согласност со Спогодбата за стабилизација и асо-
цијација и другите меѓународни ратификувани договори
со важност помеѓу Република Македонија и Европската
унија (или трети страни), усвојувајќи едно пошироко
’про-интеграциско’ толкување на своите уставни надлеж-
ности со оглед (и) на одредбитеод членот 118 на Уставот
и членот 118 став 1 на Спогодбата за стабилизација и
асоцијација;
д) Академијата за судии и јавни обвинители би требала
да продолжи со нејзините активности за унапредување на
системот на стручно обучување на македонските судии
за примена на правото на Унијата и да биде соодветно
подржана во тоа, со цел за обезбедување на интензивни
и содржински воедначени обуки, особено, насочени кон
совладување на соодветните методолошки вештини за
практикување на правото на ЕУ (со оглед на домашните
специфики), со растечки опфат на обучувани судии. Во
рамките на обуките на судиите (организирани во или
надвор од Академијата) посебено би морала да биде
акцентирана потребата за напуштање на ’текстуално-нор-
мативистичкиот’ пристап при практикувањето на правото
во корист на афирмацијата на поширокиот – телеолошки
пристап својствен за примената на правото на ЕУ (и на
меѓународното право);
г) во иста насока би требало да се развиваат и обуките
за адвокатите и другите учесници во судските постапки,
бидејќи од нивното компетененто повикување на европ-
ските (и меѓународните правила) во судските постапки,
во крајна линија, во многу ќе зависи крајниот ефект
околу примената на правото на Европската унија и меѓу-
народното право;
д) уште веднаш би требало да се пристапи кон ажурирање
на механизмите за обезбедување на стручни преводи на
 115
правните извори на Унијата на македонски јазик, (заедно
со практиката на Европскиот суд на правдата), и да се
обезбеди поголемо вклучување во обуките за судиите
на содржини поврзани со изучувањето на релевантните
странски јазици, особено, на странската стручна термино-
логија поврзана со правото на ЕУ;
ѓ) на среден рок, можеби би можело да се размислува за
формирање на специјализирани на одделенија за правото
на Европската унија во рамките на повисоките судови,
квалитетно екипирани во кадровска и техничка смисла.
 КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА

Книги и академски списанија

Albi A. (2005), “EU Enlargement and the Constitutions of Central
and Eastern Europe“, Cambridge: Cambridge University
Press;
Albi A., (2005) “Europe Articles in the Constitutions of Central and
Eastern European Countries“, Common Market Law Review,
no.42;
Anastasakis O. and Bechev D., (2002) “EU Conditionality in South
East Europe: Bringing Commitment to the Process”, Paper
presented at a workshop entitled “EU and the Balkans: The
Implications of EU Conditionality”, St. Antony’s College,
Oxford, November 2002;
Borzzel T.A. and Risse T., (2003) “Conceptualising the Domestic
Impact of Europe”, во, Featherstone K. and Radaelli C. (eds),
(2003) “The Politics of Europeanisation“, Oxford, Oxford
University Press;
Capeta T., (2010) “Harmonisation of national legislation with the
acquis communautaire”, Venice Commission, Strazbourg
(достапно на http://www.venice.coe.int/docs/2010/CDL-
UDT%282010% 29017-e.pdf (пристапено на 20.10.2012
година);
Craig P. and de Burca G, (2008) “EU Law: Text, Cases and Materials“
(4th ed.), Oxford University Press,
Czuczai J., (2001) “Practical Implementation by the Acceding
Candidate Countries of the Constitutional acquis of the
EU- Problems and Challenges“, во, Kellermann, De Zwaan,
Czuczai (eds.). (2001). “EU Enlargement - The Constitutional
Impact at EU and National Level“, The Hague: TMC Asser
Press;
 118
Danilenko G.M., “Implementation of International Law in CIS States:
Theory and Practise“, European Journal of International Law
no.10; (1999)
Fazekas J., Post-accession duties of legal harmonization, Vol. 1
European Integration Studies , No. 3; (2004)
Howel K. E., (2004) “Developing Conceptualisations of
Europeanisation: Synthesising Methodological Approaches,
Queen’s Papers on Europeanisation, no.3;
Knuds Е. Ј., “The Social Construction of the acquis communautaire, a
Cornerstoine of the Euro-pean Edifice“, European Integration
On-line Papers (EIOP), Vol. 3, No. 5;
Kuhn, Z., Application of European Law in Central European
Countries. European Law Review; (2003)
Kuhn, Z., “The Application of European Law in the New Member
States: Several (Early) Predictions“. vol. 06, German Law
Journal. no.03; (2005)
Lazowski A., (2001) “Application of EU Law in the New Member
States: per varios usus artem experentia facit,” Paper presented
at the EKEM Conference “Federalizing the EU: Why Do It”,
Athens 18-20 May 2001, достапно на: http://www.ekem.gr/
index.php?option=com_content&view=article&id=405:appli
cation-of-eu-law-in-the-new-member-states-per-varios-usus-
artem-experentia-fecit&catid=45:Federalizing-the-EU-Wh-
y-Do-It&Itemid=217 (пристапено на 21.11.2012);
Lenaerts K., van Nuffel R., Bray R. (eds.), (2005) “Constitutional
Law of the European Union“, Sweet&Maxwell;
Noutcheva G., (2006) “EU Conditionality, State Sovereignty and the
Compliance Patterns of Balkan States”, paper presented at the
Third Pan-European Conference on EU Politics, European
Consortium for Political Research, Istanbul, September
2006;
Manchini F.G., “The Making of Constitution of Europe“, Common
Market Law Review no. 26; (1989)
Nicolaides P., (1999) “Enlargement of the EU and Effective
Implementation of Community Rules: An Integration-Based
Approach”, European Institute of Public Administration,
Maastricht, Working Paper 99/W/04, http://www.eipa.
eu/files/repository/product/20070816131807_99w04.pdf,
(пристапено на 23.11.2012 година);
 119
Palier B. and Surel Y. (eds.), (2007) “L’Europe en action:
l’europeanisation dans une perspective compare“, Paris;
Radaelli C. (2003) “The Europeanisation of Public Policy: Theory,
Methods and the Challenge of Empirical Research“, во,
Featherstone К. and Radaelli C. (eds), (2011) “The Politics of
Europeanisation“, Oxford University Press;
Rosas А., “The Status in EU Law of International Agreements
Concluded by EU Member States“, 34 Fordham International
Law Journal 1304; (2011)
Sadurski W., (2006) “Solange, Chapter 3: Constitutional Courts in
Central Europe- Democracy- European Union“, EUI Working
Paper LAW No. 2006/40, (www.iue.it);
Schachter O., (1991) “International Law in Theory and Practice“;
Stein E., Lawyers, Judges, and the Making of a Transnational
Constitution, “American Journal of International Law“,
no.75; (1981)
Тoller А.Е.,Џ “Measirung and Comparing Europeanisation of
National Legislation: a Research Note”, vol.48 Journal of
Common Market Studies no.2; (1981)
Uitz R., (2006) “EU Law and the Hungarian Constitutional Court:
Lessons of the First Post-accession Encounter“, во, Sadurski,
Ziller, Zurek (eds.),(2006) “Apres Enlargement  : Legal and
Political Responses in Central and Eastern Europe“, Robert
Schumann Centre for Advanced Studies, Florence;
Volkai J., (1999) “The Application of the Europe Agreement and
European law in Hungary: the Judgment of an Activist
Constiutional Court on Activist Notions“ (достапно на:
http://jeanmonnetprogram.org/papers/99/990801);
Weiler J.H.H., (1999) “The Constitution of Europe: ‘Do the New
Clothes Have an Emperor?’ and Other Essays on European
Integration“, Cambridge University Press;
Wojtowicz P., “Proposed Changes in the Polish Constitution of 1997
ahead of Poland’s Accession to the European Union“, 25
Polish Yearbook of International Law; (2001)
Георгиевски С., (2010) „Вовед во правото на Европската Унија“,
Универзитет Св. Кирил и Методиј, Скопје, (повторно
печатено во издание на авторот во 2012 година)
Георгиевски C., (2012) „Однос помеѓу меѓународното и
внатрешното право“, во Фрчкоски Д.Љ., Георгиевски
120
С., Петрушевска Т., (2012) „Меѓународно јавно право“,
МАГОР, Скопје;
Караманди Љ., (2012) „Влијанието на евроинтеративните проце-
си врз уставниот систем на Република Македонија“,
Докторска дисертација, УКИМ, Правен факултет ’Јусти-
нијан Први’ Скопје;
Прешова Д., (2009) „Реформа на Уставниот суд или реформа
на свеста, во Реформа на институциите и нејзиното
значење за развојот на Република Македонија“, Зборник
од научната расправа одржана во Скопје на 18 декември
2008 година, Книга 5, Македонска академија на науките и
уметностите, Скопје;
Ристовска М., (2010) “Транспонирањето на acquis communautaire
цо правото на Република Македонија: нормативистичка
перспектива“, докторска дисертација, Универзитет ’Св.
Кирил и Методиј’, Правен факултет ’Јустинијан Први’
Скопје;.

Интернет страни

Интернет страна на Европската Унија http://europa.eu/legislation_

summaries/glossary/community_acquis_en.htm.
Интернет страна на Европската Унија http://ec.europa.eu/world/
agreements/searchByCountryAndContinent.do?country
Id=3829&countryName=Former Yugoslav Republic of
Macedonia
Интернет страна на Европската Унија http://ec.europa.eu/
enlargement/countries/check-current status/index_en.htm).

Преглед на цитирани судски пресуди

Пресуди на Судот на правдата на ЕУ

Case 26/62, Van Gend en Loos v.Nederlandse Administratie der

Belastinge [1963] ECR 1.
 121
(Case 294/83, Party Ecologiste “Les Verts” v. European Parliement
[1986] ECR, 1339.
Case 249/81 Commission v. Ireland, [1982] ECR 4005.

Пресуди на судовите од Централна и Источна Европа

Случај Gender equality in the civil service, пресуда на Полскиот
уставен суд, К. 15/97 на http://www.trybunal.gov.pl/eng/
summaries/K_15_97_GB.pdf
Случај Senagpo, Одлука на Врховниот административен суд во
Варшава од 13ти март 2000 (преведена во (1999-2000) 24
Polish Yearbook of International law 217, стр. 219);
Пресуда на Полскиот уставен суд, K 11/03 од мај 2003, во врска
со компатибилноста на одредбите Националниот закон за
референдум со Полскиот устав (http://www.trybunal.gov.
pl/eng/summaries/K_11_03_GB.pdf)
Случај Skoda Auto v. Czech Competition Authority, Одлука на
Врховниот суд во Оломоук од ноември 1996 објавена во
(1997) 5 (9) Pravni rozhledy 484;
Случај Milk Quota, пресуда на Чешкиот уставен суд објавена
како Case Pl. US. 5/01 на http://test.concourt.cz/angl_verze/
doc/p-5-01.html).
Случај Sugar Quota, пресуда на Чешкиот уставен суд објавена
како Case Pl. US. 50/04 на http://test.concourt.cz/angl_verze/
doc/p-50-04.html)
Случај Közzétéve a Magyar Közlöny, пресуда на Унгарскиот
уставен суд од 1998 (VI. 25.) AB на http://www.mkab.hu/
en/enpage3.htm;

Пресуди на судовите во Република Македонија

а. Пресуди на Врховниот суд
на Република Македонија
Пресуда на Врховниот суд по барање за ревизија во случајот АД
Макпетрол Скопје против Република македонија - Министертво
за финансии - Царинска управа Скопје, Рев.бр.23/04 од 10.06.2004
година;
 122

б. Одлуки и решенија на Уставниот суд на Република

Македонија (по хронолошки редослед)

- Одлука У.бр.203/2003-0-1 од 12 мај 2004 година.

- Решение У.бр.59/2004 и У.бр.39/24 од 21 април 2004 година.
- Решение У.бр.2/2004 од 16 февруари 2005 година.
- Решение У.бр.5/2005 од 16 ноември 2005 година.
- Решение У.бр.5/2005 од 16 ноември 2005 година.
- Решение У.бр.2/2004 од 16 февруари 2005 година.
- Одлука У.бр.31/26 од 1 април 2006 година.
- Решение У.бр.103/2007-0-0 од 24 октомври 2007 година.
- Решението У.бр.103/2007 од 24 октомври 2007 година.
- Одлуката У.бр.134/2008 од 17 декември 2008 година.
- Решение У.бр.104/2008 од 20 ноември 2008 година.
- Одлука У.бр.134/2008 од 17 декември 2008 година.
- Решение У.бр.104 2008 од 20 ноември 2008 година.
- Решение У.бр.194/2008 од 25 март 2009.
- Решение У.бр. 132009-0-0 од 18 ноември 2009 година.
- Решение У.бр.26/2009-0-0 од 15 април 2009 година.
- Одлука У.бр.104/2009 од 22 септември 2010 година.
- Решение У.бр.134/2010 од 18 мај 2011 година.
- Издвоено мислење на Судијата Игор Спирковски кон
Решението У.бр.2/2004-0-0 од 16 февруари 2005 година.
- Издвоено мислење мислење на Судијата Игор Спирковски
кон Одлуката У.бр.134/2008 од 17 декември 2008 година;
- Издвоено мислење на Судијата Игор Спирковски кон
Одлуката У.бр.134/2008 од 17 декември 2008 година.
 а Макед
еп ублик он
о Р
epu blic of M ија в
а в the R ace
d

о
ion ј
n

Law Applicat уни

пе Befo
on
i

ри
о на Европската

ia
одо
т пред прис
re Its Acc
n

e
в от

т
o

s
а
s
а ni

п
ion њ
а
U

ув
р to
п n

а
p ea н th ет
o
Eur ена о к e EU
м он
При ЕУ

9 786084 655282 ISBN 978-608-4655-28-2