Professional Documents
Culture Documents
Redakcja naukowa:
prof. zw. dr hab. Janusz Sztumski
Wydawca:
GórnoÊlàska Wy˝sza Szko∏a Handlowa
ISBN 978-83-88402-93-7
Copyright © 2007
by Krzysztof Czekaj
Wszelkie prawa zastrze˝one
Katowice 2007
Sk∏ad, ∏amanie i korekta:
Wydawnictwo Agencja Artystyczna PARA
ul. Olimpijska 11, 40-208 Katowice, tel.: 032 258 70 85, E-mail: para@sic.katowice.pl, www.para.sic.katowice.pl
Wprowadzenie ........................................................................................................... 9
Rozdział 1
SZKOŁA CHICAGOWSKA I JEJ FENOMEN W SOCJOLOGII
AMERYKAŃSKIEJ I ŚWIATOWEJ
Od pragmatyzmu do badań zmian społecznych ...................................................... 17
Rozdział 2
THE CITY – MODYFIKOWANY MANIFEST SZKOŁY
CHICAGOWSKIEJ SOCJOLOGII
Od The City Environment… (1915) do The Urban Environment… (1925)............... 71
Rozdział 3
KONCEPTUALIZACJA I OPERACJONALIZACJA „FUNDAMENTÓW”
METODOLOGICZNYCH I METODYCZNYCH SZKOŁY:
Od Introduction to The Science of Sociology do Scientific Social Surveys
And Research.......................................................................................................... 161
Rozdział 4
GŁÓWNE NURTY SZKOŁY CHICAGOWSKIEJ: KWESTIE I PROBLEMY
SPOŁECZNE W MONOGRAFIACH CHICAGOWSKICH
Od badań empirycznych do teorii średniego zasięgu ............................................ 235
Rozdział 5
SZKOŁA CHICAGOWSKA W SOCJOLOGII?! OD KRYTYKI PIERWSZEJ
DO FUNDACJI DRUGIEJ SZKOŁY CHICAGOWSKIEJ
Konflikt i reaktywacja ........................................................................................... 321
Rozdział 6
SZKOŁA CHICAGOWSKA A SOCJOLOGIA POLSKA 1915–2005
Od instytucjonalizacji do inspiracji badawczej ..................................................... 355
5
SZCZEGÓŁOWY SPIS TREŚCI:
Wprowadzenie ........................................................................................................... 9
Rozdział 1
SZKOŁA CHICAGOWSKA I JEJ FENOMEN W SOCJOLOGII
AMERYKAŃSKIEJ I ŚWIATOWEJ
Od pragmatyzmu do badań zmian społecznych ..................................................... 17
1.1. Wprowadzenie ............................................................................................. 17
1.2. Szkoły w nauce i miejsce wśród nich Szkoły Chicagowskiej 1915–1942 ....... 20
1.3. Pragmatyzm źródłem inspiracji dla Szkoły Chicagowskiej ............................ 40
1.4. Wpływ europejskiej myśli społecznej na powstanie i ewolucję
Szkoły Chicagowskiej .................................................................................. 45
1.5. Reformizm, Jane Addams oraz The Lost Women of Chicago, 1892–1920 ...... 49
1.6. „The Founding Fathers” Szkoły Chicagowskiej ............................................ 56
1.7. Formy rozpowszechniania wyników badań oraz źródła finansowania ............ 61
Rozdział 2
THE CITY – MODYFIKOWANY MANIFEST SZKOŁY
CHICAGOWSKIEJ SOCJOLOGII
Od The City Environment… (1915) do The Urban Environment… (1925) .............. 71
2.1. Wprowadzenie ............................................................................................. 71
2.2. The City: Suggestions for the Investigation of Human Behavior in the
City Environment (1915) .............................................................................. 72
2.3. The City: Suggestions for the Investigation of Human Behavior in the
Urban Environment (1925)........................................................................... 93
2.4. Dziewięć płaszczyzn poznania rzeczywistości społecznej
amerykańskiego miasta, czyli ciąg dalszy The City (1925) ............................ 98
Rozdział 3
KONCEPTUALIZACJA I OPERACJONALIZACJA „FUNDAMENTÓW”
METODOLOGICZNYCH I METODYCZNYCH SZKOŁY:
Od Introduction to The Science of Sociology do Scientific Social Surveys
And Research .......................................................................................................... 161
3.1. Wprowadzenie ............................................................................................ 161
3.2. Introduction to the science of sociology – 1921 – podręcznik
czy manifestu ciąg dalszy? .......................................................................... 163
3.3. Field Studies in Sociology – chicagowski podręcznik badań
terenowych Vivien Mary Palmer ................................................................. 171
3.4. Monografia jako forma prezentacji wyników badań ..................................... 185
3.5. Mapy problemów jako narzędzie analizy socjologicznej w Szkole
Chicagowskiej ............................................................................................. 203
6
Rozdział 4
GŁÓWNE NURTY SZKOŁY CHICAGOWSKIEJ: KWESTIE I PROBLEMY
SPOŁECZNE W MONOGRAFIACH CHICAGOWSKICH
Od badań empirycznych do teorii średniego zasięgu ............................................ 235
4.1. Wprowadzenie ............................................................................................ 235
4.2. Ogólna charakterystyka nurtów szkoły ........................................................ 236
4.3. Nurt urbanizacyjno-ekologiczny: od The City do Urbanism as a Way
of Life ......................................................................................................... 240
4.4. Nurt kryminologiczny: od Delinquency Areas do pierwszej wersji
teorii zróżnicowanych powiązań Edwina Sutherlanda .................................. 271
4.5. Nurt psychologii społecznej: niewykorzystany atut ...................................... 306
4.6. Nurt prognozowania społecznego: Ogburn i co po Social Change ................ 308
4.7. Miscellanea badawcze: od socjologii działań kolektywnych do kwestii
społecznych innych społeczeństw ................................................................ 310
4.8. Pierwsze ewaluacje dokonań badawczych czyli od The Urban Community
do Eleven Twenty-Six (1126). A Decade of Social Science Research ............ 314
Rozdział 5
SZKOŁA CHICAGOWSKA W SOCJOLOGII?! OD KRYTYKI PIERWSZEJ
DO FUNDACJI DRUGIEJ SZKOŁY CHICAGOWSKIEJ
Konflikt i reaktywacja ........................................................................................... 321
5.1. Wprowadzenie ............................................................................................ 321
5.2. Schyłek Szkoły Chicagowskiej – mikro i makro uwarunkowania.
Burza w szklance wody – ASR – czyli rewolta i co dalej ze schedą
po Szkole Chicagowskiej ............................................................................ 322
5.3. Szkoła Chicagowska i jej wybrani analitycy i krytycy .................................. 335
5.4. Druga Szkoła Chicagowska – naciągana tradycja czy dojrzewająca
siła Chicagowskiej empirycznej socjologii................................................... 348
Rozdział 6
SZKOŁA CHICAGOWSKA A SOCJOLOGIA POLSKA 1915–2005
Od instytucjonalizacji do inspiracji badawczej ..................................................... 355
6.1. Wprowadzenie ............................................................................................ 355
6.2. Szkoła Chicagowska a Znaniecki i instytucjonalizacja socjologii
polskiej do 1939 roku .................................................................................. 358
6.3. Szkoła Chicagowska w socjologii polskiej w latach 1945–1990 ................... 380
6.4. Z tradycją myśli chicagowskiej w badaniu procesów transformacji
w Polsce 1991–2000 ................................................................................... 414
6.5. Z Pamiętnikami młodego pokolenia Chłopów i Encyklopedią
Socjologiczną w rzeczywistość badawczą przełomu wieku. Refleksja
zamykająca ................................................................................................. 421
7
SZKOŁA CHICAGOWSKA – INTELEKTUALNA TRADYCJA
Refleksja systematyzująca ..................................................................................... 437
Bibliografia ............................................................................................................. 455
Indeks nazwisk ....................................................................................................... 477
Table of contents .................................................................................................... 489
Summary ................................................................................................................ 493
Ilustracje................................................................................................................. 507
8
Wprowadzenie
9
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
nie refleksji społecznej. Historię szkoły opisywali jej uczestnicy, jak Robert
E. L. Faris1, obiektywni badacze, jak James T. Carey2, Martin Bulmer 3, Lester
R. Kurtz4, Dennis Smith5, Luigi Tomasi6 oraz zagorzali krytycy i przeciwnicy
negujący jej dorobek i dominację, jak Mary J. Deegan7, czy Lee Harvey8. Sam
Robert E. Park doczekał się kilku monografii, że wymieni się tu prace autorstwa
F. H. Matthewsa9, W. Raushenbush10, czy też zbiorowe opracowanie pod
redakcją Renzo Guberta i Luigi Tomasiego.11
Literatura socjologiczna dotycząca Szkoły Chicagowskiej tworzy zbiór,
o co najmniej czterech głównych poziomach. Pierwszy z nich to, oczywiście
oryginalne prace liderów i ich współpracowników oraz studentów w ich
wersjach pierwotnych i wydanych drukiem. Druga płaszczyzna, to prace będące
analizami i krytykami opartymi o oryginalne teksty zaliczone do zbioru
pierwszego. Trzeci zbiór to analizy, krytyki czasami wręcz krytykanctwo
naukowe oparte o polemiki z autorami analiz opartych na oryginalnych
tekstach. I wreszcie czwarty to opinie i poglądy (w zasadzie współczesne), które
tylko w luźny sposób są powiązane z pierwszą szkołą, i w większości niestety
nie wiążą się z poważną lub poważniejszą lekturą oryginalnych opracowań
szkoły. Innymi słowy te ostatnie są budowane na podstawie zewnętrznych
istniejących materiałów analitycznych i nie należy ich mylić z metodą wtórnej
analizy materiałów empirycznych.
Zainteresowanie dorobkiem Szkoły Chicagowskiej, inspiracja jej dokona-
niami, analizy i krytyki, na całym świecie, nie stały się, niestety, udziałem
socjologii polskiej. Brak tego typu opracowań w socjologii polskiej, która od
początku procesu instytucjonalizacji powiązana była w pewien sposób
z socjologią uprawianą w Chicago, jest co najmniej zastanawiający. Relacje te,
to m.in. udział profesora Floriana Znanieckiego w pracy tego Instytutu
i współpraca z Williamem I. Thomasem oraz jego postrzeganiem socjologii.
Za kamień milowy w rozwoju empirycznej socjologii światowej (<a landmark
of Empirical Sociology>), jak również i Szkoły Chicagowskiej, uważa się
wspólne dzieło W. I. Thomasa oraz Floriana Znanieckiego zatytułowane The
Polish Peasant in Europe and America wydane pomiędzy 1918 i 1920 rokiem.
I wydawać by się mogło, że tak owocna współpraca tych dwóch uczonych
sprawi, że socjologia chicagowska, dzięki powrotowi F. Znanieckiego do Polski
w latach 1921–1939, zyska w jego osobie najlepszego ambasadora i populary-
zatora. Stało się jednak inaczej. Odmienne podejście do omawianej dyscypliny
Floriana Znanieckiego sprawiło, że socjologia Szkoły Chicagowskiej nieomal
od początku była w polskiej socjologii marginalizowana i przesadnie
krytykowana.
Szkoła Chicagowska, realizując swoje założenia i misję w społeczeństwie
amerykańskim okresu stagnacji, recesji oraz kryzysu i następujących po nich
10
Wprowadzenie
11
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
12
Wprowadzenie
13
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
14
Wprowadzenie
Przypisy:
1
R. E. L. Faris: Chicago Sociology 1920–1932. San Francisco 1967.
2
J. T. Carey: Sociology and Public Affairs. The Chicago School. London 1975.
3
M. Bulmer: The Chicago School of Sociology. Institutionalization, Diversity and the
Rise of Sociological Research. Chicago-London 1984.
4
L. R. Kurtz: Evaluating Chicago Sociology: A Guide to the Literature, With an
Annotated Bibliography. Chicago, 1984.
5
D. Smith: The Chicago School. A Liberal Critique of Capitalism. London 1988;
6
The Tradition of the Chicago School of Sociology. Red. L. Tomasi. Aldershot 1998.
7
M. J. Deegan: Jane Addams and the Men of the Chicago School, 1892–1918. New
Brunswick 1988.
8
L. Harvey: Myths of the Chicago School of Sociology. Aldershot 1987.
9
F. H. Matthews: Quest for an American Sociology: R. E. Park and The Chicago
School. Montreal-London 1977.
10
W. Raushenbush: Robert E. Park. Biography of a Sociologist. Durham, N. C. 1979.
11
Robert E. Park and the „Melting Pot” Theory. Ed.: R. Gubert, L. Tomasi. Trento 1994.
12
J. Mucha: Cooley. Warszawa 1992.
13
zob. K. Czekaj: The Chicago School of Sociology‟s heritage in Polish sociology. W:
The Tradition of the Chicago School of Sociology. Ed. L. Tomasi. Aldershot 1998;
s. 251–280.
14
Szkoła Chicagowska w socjologii. Tradycja myśli społecznej i wymogi współczesnej
socjologii empirycznej. Materiały pokonferencyjne pod red. K. Wódz i K. Czekaj.
Katowice-Warszawa 1992. Praca była dotowana przez Ministerstwo Edukacji
Narodowej i Polskie Towarzystwo Socjologiczne, Sekcję Socjologii Miasta.
15
Rozdział 1
1.1. Wprowadzenie
17
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
18
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
19
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
20
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
21
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
22
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
23
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
24
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
25
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
26
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
27
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
28
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
29
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
30
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
31
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
32
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
33
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
34
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
35
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
36
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
37
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
38
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
39
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
40
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
41
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
42
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
43
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
44
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
45
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
46
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
47
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
48
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
49
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
50
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
51
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
52
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
53
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
54
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
55
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
której nie udało się utwierdzić wszystkich w przekonaniu, że nie była ona
podstawową dla narodzin profesji. Hull-House. Maps and Papers zdaje
się być najważniejszą socjologiczną publikacją ery objętej aktualnie
prezentowanymi analizami‖. 134
Wspomniana już Sara Delamont, dokonując wtórnej analizy pracy Mary Jo
Deegan, wskazuje na dwie główne lekcje, jakie należy prowadzić dla kobiecej
wizji nauki z doświadczeń, wynikających z przypadku kobiet „zaginionych‖
w historii szkoły socjologii chicagowskiej w wersji mężczyzn. Po pierwsze,
wynikiem dostrzeżenia wkładu intelektualnego kobiet w rozwój Szkoły
Chicagowskiej mogłaby być jej zupełnie inna wizja i efekty. Delamont
stwierdza: „Jeżeli Talbot, Addams i Breckenridge wygrałyby swoją batalię, to
socjologia mogłaby być bardzo odmienna. Perspektywa stłumionych grup
(muted group) może być interesująca z punktu widzenia swoich własnych praw
– i może prowadzić do reinterpretacji dominującej kosmologii‖. 135 Druga z
kolei lekcja dotyczy zagrożenia i wyzwolenia dla kobiet w nowych ruchach
intelektualnych. Podsumowuje wpływ freudyzmu na generację kobiet okresu
Szkoły Chicagowskiej oraz ich następczyń. Kończy swoje opracowanie
stwierdzeniem:
„Kobiety ze Szkoły Chicagowskiej lat 1892–1920 udowodniły, że były
intelektualistkami i żywym zaprzeczeniem argumentów o wielkości
mózgu, zapaleniu opon mózgowych czy teorii o kobiecej niższości. Były
jednak całkiem niezdolne do poradzenia sobie z ideami neofreudyzmu
i społecznego darwinizmu, które uderzyły w nie po wojnie 1914–1918.
Ich wybór aktywnego, miejskiego, praktycznego, celibatu, empirycznych,
politycznych form intelektualnego życia, uczynił je bardziej bezbronnymi
wobec tych zmian w teoretycznym stylu. Mężczyźni zamknęli drzwi od
ich pracy i poszli sobie do domu; cała kobieca egzystencja była skupiona
w Hull-House: kiedy ich życie zostało zredefiniowane jako błędne,
chybione, wtedy ich praca także stała się nieistotną‖. 136
Konflikt ten zdaje się wyjaśniać, dlaczego w rozszerzonej wersji podsta-
wowego dokumentu szkoły, czyli pracy The City z 1925 roku, znalazł się
rozdział poświęcony pracy socjalnej i jej związkom z socjologią. Zagadnienie to
jest omówione w drugim rozdziale niniejszej rozprawy.
56
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
57
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
58
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
59
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
60
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
61
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
62
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
63
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
„Krótko mówiąc, nie było dyscypliny, dla której AJS było periodykiem.
Wręcz odwrotnie. To AJS wraz z kilkoma innymi instytucjami i sieciami,
wykreował dyscyplinę‖.152
Redaktor tego czasopisma – Albion Small, w latach 1895–1915 zamieścił
w nim trzydzieści osiem artykułów. 153 Osobisty charakter AJS, to nie tylko
około dziesięć procent zawartości periodyku autorstwa A. Smalla, ale także
osobisty dobór pozostałych autorów tekstów. Zalicza się do nich nie tylko
wielka czwórka z Chicago ale i jego przyjaciel z Wisconsin University profesor
E. A. Ross, student Smalla i Thomasa czyli Charles Ellwood oraz E. C. Hayes
(University of Illinois), Victor Yarros (Hull-House) oraz C. R. Woodruff,
prawnik z Filadelfii zaangażowany w reformy municypalne. Z Europy, można
by rzec korespondencyjnie, Small korzystał z twórczości Georga Simmela
i Gustava Ratzenhofera, przekładając ich teksty na angielski i zamieszczając je
w AJS.154
Do czasu rewolty w ASS oraz powołania ASA i jego organu, czyli „Ameri-
can Sociological Review‖ był to dominujący i najważniejszy w USA periodyk
socjologiczny. Można zatem mówić, że pod względem wydawniczym nauki
społeczne, w tym i socjologia, były znakomicie zabezpieczone i prowadzone.
Niestety w historii wydawnictwa zdarzyły się wydarzenia, które nie dodają
mu chwały. Chodzi o incydent z publikacją Chłopa polskiego w Europie
i Ameryce. The University of Chicago Press wydało dwa z pięciu tomów tego
wiekopomnego dzieła, ale po skandalu obyczajowym Thomasa odmówiło
publikacji dalszych części i wygasiło rozpowszechnianie już wydanych.
Matryce i wydrukowane już egzemplarze pierwszych dwóch tomów przekazano
do wydania Richardowi Badgerowi z Bostonu. Szerzej na ten temat pisze
Martin Bulmer w swojej monografii. 155
Ważną rolę w kreacji systemu socjologii chicagowskiej odegrały też wszel-
kiego rodzaju stowarzyszenia badawcze i reformatorskie. Zarówno Robert E.
Park, jak i Ernest W. Burgess, tworząc system oddziaływania społecznego
poprzez próbę przekładania wyników badań (Instytut) na programy reformator-
skie (stowarzyszenia i lokalne agendy miejskie lub stanowe), bardzo starannie
przestrzegali zasady rozdzielenia nauki i studiów w Instytucie od działań
i programów społecznych.
Liderzy Szkoły Chicagowskiej socjologii oraz ich współpracownicy
i studenci brali udział w najróżnorodniejszego asortymentu organizacjach
i ciałach społecznych. Uczestniczyli w pracach lokalnych i stanowych oraz
rządowych komisjach, jak Commission on Race Relations czy Payne
Commission (media). Doprowadzili do utworzenia własnych centrów
badawczych, takich jak: Local Community Research Committee, The Society
for Social Research, The Institute for Juvenile Research. 156 Dzięki tym
64
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
Przypisy do rozdziału 1
1
M. Bulmer: The Chicago School of Sociology. Institutionalization, Diversity and the
Rise of Sociological Research. Chicago-London 1984, s. 35.
2
R. E. Park: The City: Suggestions for the Investigations of Human Behavior in the
City Environment. ―American Journal of Sociology‖ 1915, 20:3, s. 577–612.
3
N. Anderson: The Hobo. The Sociology of the Homeless Men. Chicago 1923.
4
R. D. McKenzie: The Neighborhood: A Study of Local Life in the City of Columbus,
Ohio (1921). W: R. E. McKenzie: On Human Ecology. Chicago-London 1968,
s. 51–93; Zob. także: L. Wirth: The Ghetto. Chicago (1928) 1956; H. W. Zorbaugh:
The Gold Coast and the Slum. A Sociological Study of Chicago‟s Near North Side.
Chicago-London (1929) 1965.
5
Zob. E. Mowrer: Family Disorganization. Chicago 1927; E. F. Frazier: The Negro
Family in Chicago. Chicago 1932.
6
Zob. E. Ch. Hughes: The Growth of an Institution: The Chicago Real Estate Board.
Chicago 1931.
7
Zob. trzy monografie autorstwa F. R. Donovan: The Saleslady. Chicago 1929; The
Woman Who Waits. Boston 1920; The Schoolma‟am, New York 1938; zob. też L. D.
White: The City Manager. Chicago 1927.
8
Zob. J. Landesco: Organized Crime in Chicago. Chicago (1929). 1968.
9
Zob. np. klasyczną socjologiczną trylogię na temat przestępczości młodzieży: C. R.
Shaw: The Jack-Roller. A. Delinquent Boy‟s Own Story. Philadelphia (1930) 1950;
C. R. Shaw, M. E. Moore: The Natural History of a Delinquent Career. Philadelphia
(1931) 1951); C. R. Shaw, H. D. McKay, J. F. McDonald, H. B. Hanson, E. W.
Burgess: Brothers in Crime. Chicago (1938) 1966); F. M. Thrasher: The Gang.
A Study of 1313 Gangs in Chicago. Chicago (1927) 1960; C. R. Shaw, F. M.
Zorbaugh, H. D. McKay, L. S. Cottrell: Delinquency Areas: A Study of the Geo-
graphic Distribution of School Truants, Juvenile Delinquents, and Adult Offenders in
Chicago. Chicago 1929; C. R. Shaw, H. D. McKay: Juvenile Delinquency and Urban
Areas. A Study of Rates of Delinquency in Relation to Differential Characteristics
of Local Communities in American Cities. Chicago 1942; C. R. Shaw, H. D. McKay:
Social Factors in Juvenile Delinquency: A Study of the Comunity, The Family, and
the Gang in Relation to Delinquent Behaviour. W: Report on the Causes of Crime.
Vol. II, Washinbgton 1931.
10
Zob. R. S. Cavan: Suicide. Chicago 1928; R. E. L. Faris, H. Warren Dunham: Mental
Disorders in Urban Areas. An Ecological Study of Schizophrenia and Psychoses.
Chicago (1939) 1965.
11
Zob. E. V. Stonequist: The Marginal Man. A Study in Personality and Culture
Conflict. Chicago 1937; P. V. Young: The Pilgrims of Russian-Town. Chicago
Commission on Race Relations. Chicago 1922.
12
Zob. E. T. Hiller: The Strike. A Study in Collective Action. Chicago 1928.
65
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
13
Zob. The Negro in Chicago. A Study of Race Relations and a Race Riot. By The
Commision on Race Relations. Chicago 1922.
14
Zob. P. G. Cressey: The Taxi-Dance Hall: A Sociological Study in Commercialized
Recreation and City Life. Chicago 1932. W. C. Reckless: Vice in Chicago. Chicago
1933; N. S. Hayner: Hotel Life. Chapel Hill 1936.
15
L. L. Bernard: Schools of Sociology. „Southwestern Political and Social Quarterly‖
1930, 11, s. 117–134: wprowadzenie terminu „Szkoła Chicagowska‖ s. 133.
16
Szkoły w nauce. Red. J. Goćkowski, A. Siemianowski. Wrocław-Łódź 1981.
17
J. Szacki: O szkołach naukowych. Zarys problematyki. W: Szkoły w nauce. Red.
J. Goćkowski, A. Siemianowski. Wrocław-Łódź 1981, s. 11.
18
Tamże, s. 11.
19
Tamże, s. 13.
20
Tamże, s. 13.
21
Tamże, s. 14.
22
Tamże, s. 15.
23
Tamże, s. 16.
24
Tamże, s. 16.
25
Tamże, s. 17.
26
Tamże, s. 22.
27
Tamże, s. 22.
28
F. Znaniecki: Społeczne role uczonych a historyczne cechy wiedzy. „Przegląd
Socjologiczny‖ 1937, 5. Zamieszczona też W: Społeczne role uczonych. Wybór
J. Szacki. Warszawa. 1984, s. 520–602. Zob. też Społeczna rola uczonego. W:
Społeczne…, s. 371–442.
29
F. Znaniecki: Społeczne role uczonych a historyczne cechy wiedzy. W: Społeczne…,
s. 584–585.
30
J. Szacki: O szkołach..., s. 23–24.
31
Tamże, s. 30.
32
J. Goćkowski: Socjokulturowy charakter szkół naukowych. W: Szkoły…, s. 33.
33
Tamże, s. 41.
34
Tamże, s. 42.
35
Tamże, s. 42–43.
36
Tamże, s. 48.
37
Tamże, s. 49.
38
Tamże, s. 50.
39
Wszystkie artykuły i studia zamieszczone w pracy: Szkoły w...
40
J. Szacki: O szkołach..., s. 15.
41
L. L. Bernard: Schools of Sociology. W: Southwestern Political and Social Quarterly
XI (wrzesień 1930) s. 117–134: wprowadzenie terminu „Szkoła Chicagowska‖
s. 133.
42
A. Abbott: Department and Discipline: Chicago Sociology at One Hundred. Chicago
1999, s. 7–8.
43
A. Abbott relacjonując okoliczności pierwszego użycia terminu Szkoły Chicagow-
skiej zauważa, że Luther L. Bernard miał osobiste powody aby deprecjonować
socjologów z Chicago. Pominięto go w staraniach o pracę w Chicago,
po odejściu W. I. Thomasa, wybierając Ellswortha Farisa. Luther L. Bernard miał
znienawidzić Farisa nie tylko za tę porażkę, ale i za to, że wyznawał meadowską
66
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
67
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
76
Tamże, s. 30.
77
Tamże, s. 30–31.
78
Tamże, s. 31.
79
Tamże, s. 32.
80
Tamże, s. 33.
81
H. S. Becker: The Chicago School, So-Called. „Qualitative Sociology‖, vol. 22, no 1
1999, s. 3–10.
82
Zob. S. Gilmore: Schools of Activity and Innovation. „Sociological Quarterly‖ no 29,
1988, s. 203–219.
83
H. S. Becker: The Chicago…, s. 9–10.
84
Tamże, s. 10.
85
M. J. Deegan: Race, Hull-House and the University of Chicago. A New Conscience
Against Ancient Evils. Westport, Connecticut, London 2002.
86
Tamże, s. 4–5.
87
Tamże, s. xii.
88
Tamże, s. 42.
89
E. Hałas: Pragmatyzm społeczny. W: Encyklopedia socjologii. T. 3. Warszawa 2000,
s. 182.
90
D. Rucker: The Chicago Pragmatists. Minneapolis 1969, s. V.
91
Tamże, s. VI.
92
Tamże, s. VII.
93
Tamże, s. 3. Był to list Williama Jamesa do Henry Whitmana.
94
J. Szacki: Historia myśli socjologicznej. T. 2. Warszawa 1981, s. 578–632.
95
J. Mucha: Cooley. Warszawa 1992.
96
G. H. Mead: Umysł, osobowość i społeczeństwo. (Z punktu widzenia społecznego
behaviorysty). Warszawa 1975.
97
E. Hałas: Pragmatyzm..., s. 183.
98
D. Rucker: The Chicago..., s. 132 i następne.
99
A. Small, J. Dewey: The Demands of Sociology and Pedagogy and My Pedagogic
Creed. New York, Chicago 1897.
100
Ch. R. Henderson: Practical Sociology in the Service of Social Ethics. Chicago 1903.
s. 27–49.
101
J. Szacki: Historia..., s. 632.
102
E. Hałas: Pragmatyzm..., s. 184.
103
Zob. M. Bulmer: The Chicago…, s. 38.
104
Zob. L. Kurtz: Evaluating Chicago..., s. 2. M. Bulmer: The Chicago…, s. 38.
105
M. Bulmer: The Chicago…, s. 38.
106
D. N. Levine, E. B. Carter, E. Miller Gorman: Simmel‟s Influence on American
Sociology. „American Journal of Sociology‖ 1976, 81; s. 813–854; 1112–1132.
107
K. Plummer: Introducing…, s. 15.
108
R. Prus: Generic Social Processes: Maximizing Conceptual Development in
Ethnographic Research. W: The Chicago School. Critical Assessments. T. 4, s. 131.
109
S. M. Lyman: The Gothic Foundation of Robert E. Park‟s Conception of Race and
Culture. W: The Tradition of the Chicago School of Sociology. Red. Luigi Tomasi.
Aldershot-Sydney 1998, s. 13–23.
110
R. E. Park: A King in Business: Leopold II of Belgium. Autocrat of the Congo and
International Broker. „Everybody‘s Magazine‖ 1906, 15 November, s. 631–632.
68
Szkoła Chicagowska i jej fenomen w socjologii amerykańskiej i światowej
111
R. E. Park: The Terrible Story of the Congo. „Everybody‘s Magazine‖ 1906, 15
December, s. 763–764.
112
S. M. Lyman: The Gothic…, s. 21.
113
L. Tomasi: The Contribution of Georg Simmel to the Foundation of Theory at the
Chicago School of Sociology. W: The Tradition of the Chicago... Ed. Luigi Tomasi.
Aldershot-Sydney 1998, s. 25–35.
114
Tamże, s. 30.
115
Zob. Robert E. Park: Human Migration and the Marginal Man. „American Journal
of Sociology‖ 1928, 33, s. 881–893.
116
L. Tomasi: The Contribution…, s. 35.
117
E. Hałas: Symbole w interakcji. Warszawa 2001, s. 111–112.
118
Na gruncie polskiej literatury zob. W. Krzyżanowska: Jane Addams. Kraków 1931,
s. 1–16.
119
Zob. też tej autorki: Democracy and Social Ethics (New York 1902), Newer Ideals
of Peace (New York 1907), A New Conscience and an Ancient Evil (1912), The
Excellent Becomes the Permanent (1932).
120
J. Addams: Nota wstępna. W: Hull-House. Maps and Papers. By Residents of Hull-
House. New York-Boston 1895. Reprint z 1970 r. New York 1970, s. VII.
121
Ch. Booth: Life and Labour of the People of London. Vol. I–XVII. London 1892–
1902.
122
Szerzej na temat rodzajów map stosowanych w szkole chicagowskiej zob. trzeci
rozdział rozprawy.
123
S. Breckenridge, E. Abbott: The Delinquent Child and the Home. New York 1912.
Reprint 1970, s. 1–10.
124
Tamże, s. 11.
125
E. Abbott, S. Breckenridge: Truancy and Non-Attendance in the Chicago Schools.
A Study of the Social Aspects of the Compulsory Education and Child Labor
Legislation of Illinois. Chicago 1917. Reprint New York 1970.
126
Tamże, s. 347.
127
S. Delamont: Old Fogies and Intellectual Women: an episode in academic history.
„Women‘s History Review‖1992, 1:1, s. 39–61.
128
Tamże, s. 42.
129
M. Talbot: More than Lore. Chicago 1936.
130
S. Delamont: Old …, s. 43, zob. też S. Delamont: Knowledgeable Women. London 1989.
131
Związek małżeński tych dwojga zawarty został w 1916 i żona Ewa Irene Bissett
zawsze oddziaływała na twórczość McKenziego. Zob. A. H. Hawley: Introduction.
W: R. D. McKenzie: On Human Ecology. Selected Writings. Red. A. H. Hawley.
Chicago-Londyn 1968, s. VIII–IX.
132
S. Delamont: Old…, s. 45.
133
M. J. Deegan: Jane…, s. 25.
134
Tamże. s. 55.
135
S. Delamont: Old…, s. 54.
136
Tamże, s. 56.
137
Zob. piąty rozdział obecnej rozprawy.
138
R. C. Hinkle: Founding theory of American sociology 1881–1915. Boston-London-
Henley 1980, s. 13.
139
Zob. M. Bulmer: The Chicago…, s. 37.
69
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
140
W. I. Thomas: Source Book for Social Origins: Ethnological Materials, Psychologi-
cal Standpoint, Classified and Annotated Bibliographies for the Interpretation
of Savage Society. Chicago 1909.
141
M. Bulmer: The Chicago…, s. 55.
142
Tamże, s. 3.
143
E. A. Shils: The Present State of American Sociology. New York 1948, s. 26.
144
M. Bulmer: The Chicago…, s. 6.
145
A. Abbott: Department and Discipline: Chicago Sociology at One Hundred. Chicago
1999.
146
Tamże, s. 81.
147
Tamże, s. 80.
148
zob. R. J. Storr: Harper‟s University. Chicago 1966.
149
zob. np. A. W. Small: Fifty Years of Sociology in the United States. W: „American
Journal of Sociology‖. Chicago 1916, nr 21, s. 721–864.
150
A. Abbott: Department…, s. 84 i następne.
151
Tamże, s. 85. Zob. też V. Dibble: The Legacy of Albion Small. Chicago 1975, s. 4.
152
Tamże, s. 87.
153
Hinkle wymienia na drugim miejscu pod względem publikacji w omawianym okresie
czasu Warda z 22 artykułami. Za nim już znaleźli się najpierw studenci a potem
pracownicy Instytutu Socjologii z Chicago: Ch. R. Henderson, W. I. Thomas, Ch. A.
Ellwood, którzy wydali od czternastu do siedemnastu artykułów w tym periodyku.
154
A. Abbott: Department…, s. 88.
155
M. Bulmer: The Chicago…, s. 60.
156
Zob. np. M. Bulmer: The Society for Social Research. An Institutional Underpinning
to the Chicago School of Sociology in the 1920. ―Urban Life‖ 1983, 11:4, s. 421–439.
70
Rozdział 2
2.1. Wprowadzenie
Obraz typowej szkoły w naukach społecznych tworzą liderzy, ich idee oraz
zespół uczniów i współpracowników. W procesie dokumentacji istnienia Szkoły
Chicagowskiej w socjologii, po analizie argumentów przemawiających za tą
tezą, a omówionych w poprzednim rozdziale, należy obecnie dokonać oglądu
konstytuujących ją dokumentów programowych. W przypadku Szkoły
Chicagowskiej, bez wątpienia można mówić o całym zestawie podstawowych
dokumentów metodologicznych i metodycznych. Dokumenty programowe
w Szkole Chicagowskiej socjologii zostały wypracowane dla wszystkich
płaszczyzn, które dzisiaj uznaje się za podstawowe w procesie rozpoznawania
i klasyfikowania tego typu struktur akademickich. Dotyczyły, zarówno
płaszczyzny teoretycznej, badawczej, jak i dydaktycznej. Pojawiały się
stopniowo w procesie instytucjonalizacji i rozwoju socjologii w ramach
Instytutu Socjologii i Antropologii Uniwersytetu w Chicago. Szkoła, czy
orientacja teoretyczno-metodologiczna zaczyna się od jakiegoś podstawowego
wykładu założyciela szkoły. Tym wykładem był artykuł The City: Suggestions
for the Investigation of Human Behavior in the City Environment z 1915 roku
(bardzo często określany jako manifest szkoły lub dokument programowy).
Szkoła Chicagowska, której początek datuje się na 1918 rok, swój następny
programowy materiał otrzymała w 1921 roku, w postaci Wprowadzenia do
nauki socjologii. R. E. Parka i E. W. Burgessa. W cztery lata później pojawia
się tom, zatytułowany, tak jak programowy artykuł Parka The City, i jest to już
praca czterech autorów, który można uznać za symboliczne wprowadzenie do
71
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
72
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
2.2.1. Wprowadzenie
73
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
Pierwsza część artykułu składa się z trzech modułów: plan miasta; sąsiedz-
two oraz oddzielone (wydzielone) obszary.
We wprowadzeniu, Robert E. Park formułuje kilka uwag, które odróżniają
miasto amerykańskie od tych, zlokalizowanych w innych częściach świata.
Nowoczesne amerykańskie miasto, zdaniem Parka, jest w dużej mierze
wykreowane przez proste procesy „matki natury‖ i rozwija się tak, że trudno
rozpoznać jego instytucjonalny charakter. Jak zauważa, plan większości
amerykańskich miast jest typową szachownicą. Jednostka dystansu to blok. Ta
struktura może sugerować, że miasto to sztuczna konstrukcja, którą można
dowolnie składać lub rozkładać.7
W dalszej części początkowej analizy pojawia się klasyczne już dziś
stwierdzenie z zakresu socjologii miasta, odnotowujące, że:
„faktem jest, jednakże, że korzenie miasta tkwią w zwyczajach i obycza-
jach ludzi, którzy je zamieszkują. W konsekwencji miasto posiada
zarówno moralną (społeczną), jak i fizyczną organizację, które wchodzą
we wzajemne interakcje w charakterystyczny sposób, celem wzajemnego
kształtowania się i modyfikowania‖.8
To struktura miasta robi wrażenie na obserwatorach poprzez swój ogrom
oraz złożoność, ale ona właśnie ma swoją bazę w naturze ludzkiej, której
ekspresji jest cząstką. Ta ogromna organizacja, jak pisze Park, wytwarza się,
jako reakcja na potrzeby mieszkańców, która – raz uformowana – oddziałuje na
nie, jako surowy zewnętrzny fakt, formuje je zwrotnie, zgodnie z wzorami
i zainteresowaniami, które inkorporuje w swój zakres. 9
74
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
75
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
76
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
77
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
78
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
79
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
80
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
wspólnotę zawodową. W mieście każdy zawód, nawet jak podaje Park, żebraka,
ma swój charakter lub ma określone specyfiki, określone tylko dla niego
samego. Efektem powstawania zawodów i postępującego podziału pracy nie
będzie powstawanie grup społecznych, ale typów i kategorii zawodowych,
takich jak: aktor, hydraulik, czy drwal. Organizacje handlu czy związki
zawodowe, oparte o wspólnotę interesów zawodowych różnią się od asocjacji
w rodzaju sąsiedztwa, które bazują na związkach osobistych, stycznościach
bezpośrednich oraz więziach międzyludzkich. Robert E. Park porównując ustrój
socjalistyczny i kapitalistyczny – demokratyczny, stwierdza, że w przeciwień-
stwie do tego drugiego, ten pierwszy nie jest w stanie wytworzyć nic więcej niż
partię polityczną, w odniesieniu do organizacji zawodów i kategorii profesjona-
listów różnego rodzaju. I dlatego właśnie refleksja naukowa i badania
empiryczne powinny dotyczyć powstałych w wyniku podziału pracy kategorii
zawodowych. Tak właśnie, ukierunkował Park badania socjologiczne na studia
zawodów i profesji. W kontynuacji charakterystyki tego kierunku socjologii
zawodów, Park wskazał kategorie zawodowe i profesje, które warto by poddać
badaniom empirycznym. Do nich zaliczył m.in.: ekspedientki sklepowe,
policjantów, drobnych handlarzy, taksówkarzy, stróżów nocnych, jasnowidzów,
artystów wodewilowych, znachorów, barmanów, oddziałowych i majstrów,
łamistrajków, związkowców, nauczycieli, dziennikarzy, brokerów giełdowych,
właścicieli lombardów. 26 Wszystkie te typy zawodów są charakterystycznymi
wytworami warunków życia w mieście, ze specyficznymi doświadczeniami
poszczególnych profesji, własnym zawodowym punktem widzenia. W ten
sposób Park wyprowadza szereg pytań badawczych odnośnie studiowania tych
zawodów, tworząc dalsze podstawy socjologii zawodów. Wśród tych
najważniejszych pytań znalazły się następujące:
„do jakiego stopnia poziom inteligencji występujący w określonej
kategorii zawodowej zależy od indywidualnego, genetycznego wyposa-
żenia jednostek?; do jakiego stopnia owa mądrość zawodowa determino-
wana jest charakterem samego zawodu oraz uwarunkowań, w których
jest praktykowana?; do jakiego stopnia sukces w zawodzie zależy od
zdrowego rozsądku i/lub technicznych możliwości?; czy wrodzone,
indywidualne uzdolnienia czy też specjalistyczne wyszkolenie determinu-
je sukces w różnych zawodach?; jaki rodzaj prestiżu i uprzedzeń łączy się
z poszczególnymi zawodami?; jakie są uwarunkowania wyborów zawo-
dowych i na ile w nich istotną rolę odgrywają czynniki osobowościowe,
ekonomiczne?; w których zawodach kobiety, a w których mężczyźni
radzą sobie lepiej i dlaczego?; jak dalece raczej zawód niż stowarzysze-
nie, czy związek zawodowy odpowiedzialny jest za postawy i moralne
predylekcje?; czy ludzie określonych kategorii zawodowych, przynależni
81
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
82
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
83
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
84
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
85
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
86
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
87
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
88
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
89
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
90
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
91
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
92
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
93
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
94
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
swoją kulturę. Cytat ze Spenglera, bardzo trafny w 1925 roku i dzisiaj otwiera
wyobraźnię, odnośnie tego, czym jest miasto:
„Czym dom (chata) jest dla chłopa, tym miasto jest dla cywilizowanego
człowieka. Jako że dom posiada swoje bóstwa domowe, tak też miasto
posiada swoje chronione bóstwo, jego lokalnego świętego. Miasto, tak
samo, jak chłopska chata, ma swoje korzenie w ziemi‖. 66
Park wskazuje, że miasto w jego czasach, badane było z punktu widzenia
geografii oraz ekologii. Istnieją aktywne siły w granicach zurbanizowanej
społeczności – w granicach każdego z naturalnych obszarów ludzkiego habitatu
– które przejawiają tendencję do przywracania uporządkowanego i charaktery-
stycznego zbierania się jej populacji i instytucji. Autor dochodzi do określenia
ekologii ludzkiej stwierdzając, że:
„Nauka, która stara się wyodrębnić te czynniki i opisać typowe konstela-
cje osób i instytucji, które doprowadzają do ich kooperacji, jest tą, którą
nazywamy ekologią, w odróżnieniu od roślinnej i zwierzęcej, ludzką‖. 67
Do pierwotnych czynników w ekologicznej organizacji miasta, które nie-
omal od początku doprowadzają do większej mobilności i większej koncentracji
zurbanizowaną populację, zalicza Park: transport i komunikację, tramwaje
i telefony, prasę i ogłoszenia, konstrukcje stalowe i dźwigi. Miasto według
niego jest jednocześnie jednostką geograficzną, ekologiczną oraz ekonomiczną.
Ta ostatnia organizacja jest oparta o podział pracy. To pomnożenie się
zawodów i profesji w granicach zurbanizowanej populacji, uznaje Park za jeden
z najbardziej uderzających i najmniej zrozumiałych aspektów, współczesnego
mu, życia miejskiego.
W tym miejscu następuje, jedyny we wstępie, powrót do tekstu z 1915
roku. Z tego punktu widzenia Park sugeruje, aby rozpatrywać miasto jako
mechanizm, psychofizyczny mechanizm, w którym i poprzez który prywatne
i polityczne interesy (potrzeby) znajdują nie jedynie wspólny, ale i zbiorowy
(grupowy) wyraz. W kontynuacji powtórzeń z wersji z 1915 roku Park
wskazuje na miasto, jako nie jedynie artefakt, ale dodaje, że wymienione części
składowe są „użytecznymi, przypadkowymi środkami, które stają się częścią
żyjącego miasta, tylko wtedy i dopóki te rzeczy, poprzez używanie i potrzebę,
łączą się, jak narzędzie z ręką człowieka, z życiowymi siłami tkwiącymi, tak
w jednostce, jak i w społeczności‖. 68
Miasto, w dalszym ciągu opisu Parka, jest wreszcie naturalnym habitatem
cywilizowanego człowieka. Z tego też powodu obszar kulturowy jest
charakteryzowany przez swój własny, specyficzny typ kulturowy. Park
ponownie wraca do pracy Oswalda Spenglera i przytacza następujący cytat:
95
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
„To jest prawie pewny, ale jak dotąd, nie do końca uznany fakt, że
wszystkie wielkie kultury zrodziły się w mieście. Wyróżniający się
człowiek, drugiej generacji, jest budującym miasto zwierzęciem społecz-
nym. Jest to dokładne kryterium światowej historii, odróżniające się od
historii rodzaju ludzkiego: historia świata jest historią mieszkańca miasta.
Narody, rządy, polityka i religie – wszystkie one opierają się na podsta-
wowym zjawisku ludzkiego istnienia – mieście‖.69
Park niemal naturalnie wprowadza zadania antropologii miejskiej. Czyni to
na zasadzie porównania pomiędzy podstawowym zadaniem ówczesnej
antropologii, czyli badaniem społeczeństw prymitywnych, a zainteresowaniem
i wynikami badań człowieka cywilizacji miejskiej. Stwierdza, że mieszkaniec
miasta, jest w równym stopniu ciekawym obiektem badań, które można
realizować za pomocą metod stosowanych przez antropologię, a w pierwszym
rzędzie obserwując „jego życie, które jest bardziej otwarte na badanie‖. Życie w
zurbanizowanej przestrzeni i kulturze jest bardziej zróżnicowane, subtelniejsze
i więcej skomplikowane. Stwierdza, że metoda cierpliwej i starannej obserwacji
stosowana przez Boasa i Lowiego do studiów nad Indianami Północnej
Ameryki, może być nawet z lepszymi rezultatami użyta do badania życia w
takich dzielnicach Chicago, jak: Little Italy czy też Lower North Side oraz
bardziej wyrafinowanych folkways mieszkańców np. Greenwich Village
i sąsiedztwa Washington Square w Nowym Jorku.
Robert E. Park zwraca też na dług, jaki mieli ówcześni badacze miasta
względem powieściopisarzy, takich jak np. Emile Zola, choć zauważa, że życie
miast amerykańskich wymaga bardziej poszukujących i niezaangażowanych
ideologicznie studiów. Tego typu badania mają służyć jeśli nie innym celom, to
przynajmniej do bardziej inteligentnego czytania prasy. Jak pisze Park,
przyczyną, dla której codzienne dzienniki i gazety, są tak szokujące dla
przeciętnych czytelników, choć równocześnie fascynujące, jest fakt, że ów
przeciętny czytelnik wie bardzo niewiele o życiu, które prasa opisuje.
Całe wprowadzenie kończy dyrektywami dotyczącymi dalszej części
artykułu. Jasno określa, że dotychczasowe obserwacje poczyniono w celu
zdefiniowania punktu widzenia i wskazania programu badań życia w wa-
runkach zurbanizowanych, w którego ramach, w szczególności należy
studiować, jego fizyczną organizację, zawody i jego kulturę. 70
Obecnie należy prześledzić, co istotniejsze odstępstwa i modyfikacje, jakie
wprowadził Robert E. Park do kolejnych części swojego artykułu programowe-
go, w jego wersji z 1925 roku, w stosunku do wydania z 1915 roku.
W zakończeniu wstępu do pierwszej części (I. Plan miasta i lokalna organi-
zacja) znajduje się rozwinięcie ostatniego wątku, odnośnie struktury. Park
stwierdza, że struktura i tradycja są dwoma różnymi aspektami pojedynczego
96
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
97
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
98
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
99
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
nego rozwoju miasta. Ten schemat, który na trwałe wszedł do historii socjologii
miasta zawiera w sobie i propozycję badania procesu urbanizacji poprzez
pryzmat rozwoju i zmian w strefach koncentrycznych konstytuujących materię
miejską.
Celem tej propozycji badawczej był opis rozwoju urbanistycznego
w świetle takich pojęć, jak: centralizacja, segregacja, koncentracja, inwazja
i sukcesja. Egzemplifikacja tego modelu teoretycznego została dokonana na
strukturze miasta Chicago. Burgess udowodnił, że Chicago obok określonego
układu przedmiotów materialnych posiadało także układ elementów społecz-
nych. Rozwój miasta w swej koncepcji przedstawił Burgess poprzez strefy
koncentryczne, których kolejne numery odzwierciedlają określone statusy
ekonomiczne i społeczne. I tak Centrum miasta (loop) otrzymało numer
porządkowy I. W nim znajdują się główne skupiska handlowo-administracyjne.
Druga sfera nazwana została strefą przejściową (zone in transition), ze względu
na zmianę charakteru przestrzennego – od mieszkaniowego do przemysłowego
i usługowego. Wraz ze zmianami w strefie drugiej pojawiły się zmiany w strefie
trzeciej (III). Ma ona wprawdzie charakter mieszkaniowy, ale udostępnia swe
zasoby jedynie lepiej zarabiającej części robotników, którzy poprzednio
mieszkali w strefie przejściowej, a po poprawie bytu przenieśli się do niej,
pozostając w pobliżu swych miejsc pracy. Czwarta strefa jest zamieszkiwana
przez ludzi o wyższym statusie ekonomicznym. Piąta strefa to przedmieścia,
spełniające rolę „dużych sypialni‖ miejskich. Owe historyczne i zarazem
symboliczne schematy zamieszczono obok (zobacz oryginały w zbiorze zdjęć
na końcu pracy).
100
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
101
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
102
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
103
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
104
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
105
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
106
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
107
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
108
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
Robert Ezra Park jest też autorem kolejnego, piątego opracowania progra-
mowego w ramach pracy The City z 1925 roku, zatytułowanego Organizacja
społeczności i przestępczość nieletnich. Pierwszy moduł w tym eseju opatrzył
tytułem Naturalna deprawacja rodzaju ludzkiego. Rozpoczyna swoje
rozważania od stwierdzenia, jak bardzo dziwnym i interesującym zarazem jest
odkrycie, pomimo stwierdzenia Arystotelesa, jak zupełnie poprzez swoją
naturę, niedostosowany jest człowiek do swojego życia w społeczeństwie. 90
Wprawdzie człowiek jest bez wątpienia najbardziej towarzyskim zwierzęciem,
ale to właśnie od niego zależy egzystencja oparta o podtrzymywane asocjacje.
I nawet takie osoby, jak nauczyciel, kryminolog czy pracownik socjalny, które
109
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
110
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
111
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
112
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
113
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
114
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
115
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
nymi wśród mieszkańców dużych miast, którzy nie potrafili się przystosować
do nowego industrialnego społeczeństwa. Chodzi tu o badania bezdomnych
wykonane przez Nelsa Andersona w Chicago (patrz rozdział czwarty).
Wskazuje, że nie bez przyczyny obszary z nadwyżkami osób bezdomnych
sytuują się w bezpośrednim sąsiedztwie obszarów biznesu dużych amerykań-
skich miast. Dodaje, że obszary z nadwyżkami bezdomnych osób, to centra
ubóstwa, przemocy, przestępczości kryminalnej oraz społecznej starzyzny
– śmietnika („social junk‖). Te refleksje wzmocnione są przykładem dotyczą-
cym badań nad chłopięcymi gangami w Chicago. Nie ma bowiem boisk
i placów zabaw w mieście, które dostarczyłyby młodemu człowiekowi więcej
przygód i prawdziwej rywalizacji i „sportu‖, niż te, zlokalizowane w obszarach
ogólnego upadku, które nazywamy slumsami. W związku z tymi gwałtownymi
i głębokimi zmianami pojawiają się nowe organizacje i instytucje społeczne.
Starsze organizacje, takie jak szkoła, kościół i sąd nie są w stanie sprostać
nowym problemom, które są naturalną konsekwencją nowych warunków życia
w mieście. Jest to związane ze starymi celami i metodami działania tych
społecznych agend, które przecież powstały i wykształciły się pod wpływem
starej tradycji. Nowe agendy muszą wyjść naprzeciw nowym uwarunkowaniom
i wymogom. Wśród tych nowych agend wskazywanych przez Parka, są m.in.
sądy dla nieletnich, stowarzyszenia profilaktyki dla nieletnich, stowarzyszenia
skupiające rodziców i nauczycieli, skauting, YMCA, kluby środowiskowe,
kluby sportowe itd. Agendy te powinny przejąć, oczywiście do pewnego
stopnia, zadania, których właściwie i profesjonalnie nie są w stanie podjąć się
czy to dom, czy sąsiedztwo lub starsze instytucje w społecznościach lokalnych.
Konkludując Park stwierdza:
„Te nowe instytucje, być może dlatego, że nie są w tym samym stopniu
dotknięte obciążeniem wcześniejszej tradycji, są otwarcie eksperymen-
talne i próbują wypracować racjonalne techniki rozwiązywania proble-
mów społecznych, oparte nie na sentymentach i tradycji, ale na nauce‖. 101
Na podstawie wyników eksperymentów realizowanych przez te agendy rodzą
się nowe nauki społeczne. I właśnie dzięki impetowi tych instytucji i podejmo-
wanym przez nie badaniom, jak pisze dalej Park, socjologia staje się mniej
filozoficzna, a przybiera postać nauki empirycznej. I kończy ten moduł refleksji
stwierdzeniem przytaczanym na początku tego artykułu: „że rzeczą, o której
najmniej ciągle wiemy, jest sprawa życia poprzez stowarzyszenia (associated
existence)‖. 102
Piąty moduł analiz Roberta E. Parka jest swoistego rodzaju podsumowa-
niem wszystkich poprzednich rozważań w tym artykule, pod znamiennym
tytułem: Gang i społeczność lokalna. W pierwszym punkcie tego podsumowa-
nia Park stwierdza, że problem przestępczości nieletnich zdaje się mieć swoje
116
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
117
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
118
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
119
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
120
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
121
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
122
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
123
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
124
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
125
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
126
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
127
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
128
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
129
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
130
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
131
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
132
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
133
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
134
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
135
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
i programów. Ale jak zauważa Burgess, zbyt często próby kontroli społecznej
powstawały z ignoranckiej dobrej woli niż z faktów określonej sytuacji. Teza ta
jest w szczególności prawdziwa odnośnie wielu daremnych wysiłków
zmierzających do narzucania sąsiedzkich relacji na obszarach, które nie są już
sąsiedztwami.
Przechodząc do zakończenia tego istotnego artykułu Ernest W. Burgess
odpowiada na postawione w tytule pytanie: czy środowiskowa praca socjalna
może mieć naukową podbudowę? Stwierdza, że ona jest w stanie mieć naukowe
podłoże, jeżeli swój aktywizm będzie opierać na studiowaniu sił społecznych.
Tym bardziej jest to istotne, że zdaniem Burgessa siły społeczne życia
miejskiego, jak wynika z badań ośrodka chicagowskiego, zdają się niszczyć
sąsiedztwo. 133 Czy środowiskowe centra zostaną zaangażowane w przegraną
walkę z tendencjami, o których mowa była powyżej, a które charakteryzowały
nowoczesne zurbanizowane społeczeństwo lat dwudziestych XX wieku?
Pytanie to stawia Burgess jeszcze ostrzej, zauważając: „Czy środowiskowa
praca socjalna jest przygotowana na oparcie uzasadnienia swojego istnienia nie
na sentymentach ale na faktach?‖ 134 Porządkując fakty Burgess wskazuje
główne stanowiska odnośnie pozycji i roli centrów środowiskowych w mieście.
Wprawdzie znacząca grupa osób identyfikuje się ze stanowiskiem, iż funkcja
środowiskowych centrów odchodzi do historii wraz z rozpadem sąsiedztwa
w mieście, ale sam Burgess nie jest do końca o tym przekonany.
Uważa on, że „Z pewnością praca środowiskowych centrów musi być
obecnie tworzona i planowana w odniesieniu do ich relacji wobec całego życia
miejskiego. Praca (działalność) centrów środowiskowych, w podobnym
stopniu, jak wszystkich pozostałych agend służb społecznych, musi
w narastającym stopniu być ułożona na bazie naukowych badań sił społecz-
nych, z którymi mają styczność‖.135 Zwraca uwagę na konieczność badań na
temat aktualnego wpływu i roli intymnych kontaktów (życia seksualnego
w najszerszym rozumieniu tego pojęcia – podkr. K. Cz.) w rozwoju jednostki
oraz kontroli społecznej. Realną drogą dla środowiskowych centrów do
budowania swojej działalności w oparciu o naukową podbudowę ma być
podkreślenie bodźców badawczych, które zawsze były związane z ruchem
domów osiedleńczych. W ostatnim zdaniu tego ciągle aktualnego eseju Ernest
W. Burgess zauważa, że środowiskowa praca socjalna będzie – poprzez logikę
sytuacji – wypracowywać skuteczne techniki działania, które zmuszone będą
w coraz wyższym stopniu zależeć od badania sił społecznych, współczesnego
życia społecznego.
136
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
137
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
138
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
139
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
140
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
141
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
142
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
143
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
144
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
145
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
146
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
147
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
148
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
149
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
150
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
151
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
152
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
153
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
154
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
155
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
Przypisy do rozdziału 2:
1
R. E. Park: The City: Suggestions for the Investigation of Human Behavior in the
City Environment. „American Journal of Sociology‖ 1915, 20, s. 577–612.
2
Tamże, s. 577 [tł. K. Cz.].
3
W. G. Sumner: Naturalne sposoby postępowania w gromadzie (Folkways). Studium
socjologicznego znaczenia praktyk życia codziennego, manier, zwyczajów, obyczajów
oraz kodeksów moralnych. Warszawa 1995, s. 54.
4
R. E. Park: The City: Suggestions ..., s. 577.
5
Tamże, s. 577–578.
6
Tamże, s. 578.
7
Tamże, s. 578.
8
Tamże, s. 578.
9
Tamże, s. 578.
10
Tamże, s. 579.
11
Tamże, s. 579.
156
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
12
Tamże, s. 580.
13
Tamże, s. 580.
14
Tamże, s. 580.
15
R. A. Woods: The Neighborhood in Social Reconstructions. W: R. E. Park: The
City..., s. 580.
16
R. E. Park: The City: Suggestions..., s. 580–581:
17
Tamże, s. 581.
18
Gesetzmassigkeit oznacza prawidłowość. Park przywołuje w tym miejscu H.
Rickerta: Die Grenzen der naturwissenschaftlichen Begriffsbildung, s. 212.
19
W: H. Rickert: Die Grenzen der naturwissenschaftlichen Begriffsbildung, s. 212.
Tłumaczenie na język polski Piotr Wróblewski.
20
R. E. Park: The City: Suggestions..., s. 582.
21
Tamże, s. 582.
22
Tamże, s. 582–583.
23
Tamże, s. 583–584.
24
Tamże, s. 585.
25
Tamże, s. 585.
26
Tamże, s. 586.
27
Tamże, s. 586–587.
28
Tamże, s. 588.
29
Tamże, s. 590–591.
30
Tamże, s. 591.
31
Tamże, s. 592.
32
Tamże, s. 592–593.
33
Tamże, s. 593.
34
Tamże, s. 593.
35
Tamże, s. 594.
36
Tamże, s. 594.
37
Tamże, s. 594.
38
Tamże, s. 595.
39
Tamże, s. 595.
40
Tamże, s. 596. Park ponownie przywołuje opis autorstwa Waltera Beasanta
zatytułowany East London.
41
Tamże, s. 596.
42
Tamże, s. 596.
43
Tamże, s. 598.
44
Tamże, s. 599.
45
Tamże, s. 600.
46
Tamże, s. 600.
47
Tamże, s. 601.
48
Tamże, s. 601.
49
Tamże, s. 604.
50
Tamże, s. 605.
51
Tamże, s. 606.
52
Tamże, s. 607.
53
Tamże, s. 607.
54
Tamże, s. 607.
157
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
55
Tamże, s. 608.
56
Tamże, s. 608.
57
Tamże s. 608.
58
Tamże, s. 609.
59
Tamże, s. 610.
60
Tamże, s. 610.
61
Tamże, s. 611.
62
Tamże, s. 611.
63
M. Janowitz: Introduction. W: R. E. Park, E. W. Burgess, R. D. McKenzie: The City.
Chicago-London 1967, s. ix.
64
R. E. Park: The City ..., s. 1. Autor posłużył się przekładem M. S. Szczepańskiego
z artykułu: Z historii socjologii miasta i procesów urbanizacji. Ekologia klasyczna
i konwencjonalne teorie urbanizacji. W: Problemy socjologii miasta. Red. J. Wódz.
Katowice 1984, s. 15.
65
O. Spengler: Der Untergang des Abendlandes. München 1922.
66
R. E. Park: The City: Suggestions for the Investigation of Human Behavior in the
Urban Environment. W: R. E. Park, E. W. Burgess, R. D. McKenzie: The City.
Chicago-London 1967, s. 1.
67
Tamże, s. 1–2.
68
Tamże, s. 2.
69
Tamże, s. 2–3.
70
Tamże, s. 5.
71
Tamże, s. 4.
72
Tamże, s. 6–7.
73
Tamże, s. 22–23.
74
Tamże, s. 612.
75
M. Janowitz: Introduction. …, s. viii.
76
R. D. McKenzie: The Ecological Approach to the Study of the Human Community.
W: The City …, s. 64.
77
Tamże, s. 64.
78
Tamże, s. 77.
79
[W. I. Thomas], R. E. Park, H. A. Miller: Old World Traits Transplanted. Chicago-
Boston 1921.
80
R. E. Park: The Natural History of the Newspaper. W: The City…, s. 80.
81
Tamże, s. 83.
82
Tamże, s. 85.
83
Tamże, s. 90.
84
Tamże, s. 93.
85
Tamże, s. 93.
86
Tamże, s. 94–95.
87
Tamże, s. 97.
88
Tamże, s. 97.
89
Tamże, s. 97.
90
R. E. Park: Community Organization and Juvenile Delinquency. W: The City…,
s. 99.
91
Tamże, s. 99.
92
Tamże, s. 100.
158
The City – modyfikowany manifest Szkoły Chicagowskiej socjologii
93
Tamże, s. 100.
94
Tamże, s. 101.
95
Tamże, s. 103.
96
Tamże, s. 104.
97
Tamże, s. 105.
98
Tamże, s. 105.
99
Tamże, s. 106.
100
W. I. Thomas: The Unadjusted Girl. With Cases and Standpoint for Behavior
Analysis. New York 1923, s. 71.
101
R. E. Park: Community…, s. 109–110.
102
Tamże, s. 110.
103
Tamże, s. 111.
104
Tamże, s. 112.
105
R. E. Park: Community Organization and the Romantic Temper. W: The City…,
s. 113.
106
Tamże, s. 114.
107
Tamże, s. 115.
108
Tamże, s. 115.
109
Tamże, s. 115.
110
Tamże, s. 116.
111
Tamże, s. 116.
112
Tamże, s. 117.
113
Tamże, s. 117.
114
Tamże, s. 118.
115
Tamze, s. 119.
116
Tamże, s. 122.
117
R. E. Park: Magic, Mentality, and City Life. W: The City…, s. 124.
118
Tamże, s. 128.
119
Tamże, s. 128–129.
120
Tamże, s. 129.
121
Tamże, s. 129.
122
Tamże, s. 129.
123
Tamże, s. 129.
124
Tamże, s. 130.
125
Tamże, s. 130.
126
Tamże, s. 141.
127
E. W. Burgess: Can Neighborhood Work have a Scientific Basis? W: The City…,
s. 142.
128
Szerzej na temat tego pojęcia zob np.: R. E. Park, E. W. Burgess: Wprowadzenie
do nauki socjologji. T. I. Przekład z angielskiego pod redakcją Prof. dr. F. Znaniec-
kiego. Poznań 1926, rozdział VII „Siły społeczne‖, s. 423–495. stąd tłumaczenie
i w obecnej rozprawie pozostawiono zgodnie z pierwowzorem z tego wydania.
129
Tamże, s. 163.
130
E. W. Burgess: Can Neighborhood..., s. 148.
131
Tamże, s. 151.
132
Tamże, s. 153.
133
Tamże, s. 154.
159
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
134
Tamże, s. 154.
135
Tamże, s. 154.
136
R. E. Park: The Mind of the Hobo: Reflection upon the Relation Between Mentality
and Locomotion. W: The City…, s. 158.
137
Tamże, s. 158–159.
138
Tamże, s. 159.
139
L. Wirth: A Bibliography of the Urban Community. W: The City…, s. 161.
140
A. Giddens: Poza lewicą i prawicą. Przyszłość polityki radykalnej. Poznań 2001,
s. 106–109.
141
L. Wirth: A Bibliography…, s. 162.
142
Tamże, s. 163.
143
Tamże, s. 165.
144
Tamże, s. 167.
145
Tamże, s. 168–169.
146
Tamże, s. 169.
147
Tamże, s. 169.
148
Tamże, s. 170.
149
Tamże, s. 170.
150
Die Stadt Danzig: ihre geschichtliche Entwickelung und ihre offentlichen
Einrichtungen. Danzing 1904. Na przykładzie tego miasta ukazany ma być rozwój
nowoczesnego miasta i jego charakterystycznych instytucji.
151
L. Wirth: A Bibliography…, s. 180.
152
Tamże, s. 180.
153
Tamże, s. 180.
154
Tamże, s. 181.
155
Tamże, s. 187.
156
Tamże, s. 188.
157
Tamże, s. 190.
158
Tamże, s. 191.
159
Tamże, s. 195.
160
Tamże, s. 208.
161
Tamże, s. 211.
162
Tamże, s. 212.
163
Tamże, s. 212.
164
Tamże, s. 212.
165
Tamże, s. 217.
166
Tamże, s. 219.
167
Tamże, s. 219.
168
Tamże, s. 220.
169
Tamże, s. 221.
170
Tamże, s. 222.
171
Tamże, s. 223.
172
Tamże, s. 225.
173
Tamże, s. 226–227.
174
Tamże, s. 227.
160
Rozdział 3
KONCEPTUALIZACJA I OPERACJONALIZACJA
„FUNDAMENTÓW” METODOLOGICZNYCH
I METODYCZNYCH SZKOŁY:
Od Introduction to The Science of Sociology do Scientific
Social Surveys And Research
3.1. Wprowadzenie
161
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
spełniał on też do czasu pojawienia się w roku 1925 pracy The City, rolę
opracowania zawierającego koncepcję naukową, umożliwiającą rozpoczęcie
badań terenowych w Chicago. I wreszcie, w roku 1928 ukazuje się istotne
uzupełnienie „The Green Bible in Sociology‖, czyli Field Studies In Sociology
autorstwa Vivien Mary Palmer. Ten drugi, w kolejności publikacji, na
kontynencie amerykańskim, podręcznik do badań terenowych pomyślany został
i skonstruowany, jako naturalne odniesienie do kolejnych modułów zawartych
w Introduction To The Science of Sociology Parka i Burgessa. Prawie
całkowicie nieznana dotąd w polskiej socjologii praca przyniosła wiele
podstawowych informacji o metodologii Szkoły Chicagowskiej, wyjaśniając
wiele pytań i wątpliwości, choć jednocześnie nasunęła inne lecz zupełnie
odmiennej natury.
Charakterystykę metod badawczych Szkoły Chicagowskiej należy rozpo-
cząć od dość powszechnego stwierdzenia, że jej metody wyrastały z pragma-
tycznej zasady zastosowania nauki do rozwiązywania problemów. Stąd
rozpiętość metod od budowania map sąsiedztwa lub problemów społecznych do
etnograficznych badań terenowych. Wkład Smalla i Hendersona w rozwój
programu badań empirycznych był widoczny i umożliwił ich następcom
stworzenie charakterystycznego stylu badawczego szkoły. Powszechnie uznaje
się, że ogólny styl badań Szkoły Chicagowskiej był w dużej mierze oparty
o zasady postępowania zawarte nie tylko w Nocie Metodologicznej, ale we
wszystkich tomach Chłopa polskiego..., Williama I. Thomasa i Floriana
Znanieckiego. Metoda badania dokumentów osobistych zaproponowana przez
nich była szeroko stosowana w późniejszych monografiach szkoły. Jak to już
wykazano typowe case studies, metoda biograficzna (life histories) i wspomnia-
ne powyżej dokumenty osobiste wdrożył na niespotykaną dotąd skalę Clifford
Shaw i pozostali badacze nie tylko nurtu kryminologicznego. Nieodłącznym
elementem metod stosowanych przez badaczy Szkoły Chicagowskiej była
obserwacja – w tym pierwszorzędnej wagi nabrała obserwacja uczestnicząca.
Nadali jej nowego współczesnego znaczenia, nie mówiąc już o udoskonaleniu.
Reprezentanci tej szkoły doprowadzili opis socjologiczny do perfekcji. Jak
nigdy dotąd na tak dużą skalę stosowali technikę mapowania problemów
społecznych oraz fotografii.
Dzięki zastosowaniu przez ten krąg badaczy wielu metod i technik pozwa-
lających pozyskać dane o charakterze ilościowym i jakościowym udało się
otrzymać obraz miasta i funkcjonujących w jego obrębie społeczności
lokalnych w różnych stadiach organizacji i dezorganizacji społecznej i to na
dodatek z wielopłaszczyznowym rozeznaniem zarówno przyczyn, jak
i skutków.
162
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
163
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
164
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
dopiero po lekturze całej książki, czytelnik wyrabia sobie zdanie czym tak
naprawdę ona jest.
Podręcznik składa się z czternastu rozdziałów, których układ systematycz-
ny przedstawia się następująco: 1) Socjologia i nauki społeczne; 2) Natura
ludzka (autorami wykorzystanych materiałów źródłowych są m.in.: Edward
L. Thorndyke, John Dewey; Robert E. Park – i jego słynny „Człowiek nie rodzi
się ludzkim‖; William G. Sumner, Ferdinand Tönnies; William James);
3) Społeczeństwo i grupy (autorami wykorzystanych materiałów źródłowych są
m.in.: Alfred Espinas, Eugenius Warming, William M. Wheeler; Emile
Durkheim; John Dewey; Robert E. Park; Albion W. Small); 4) Izolacja
i samotność (autorami wykorzystanych materiałów źródłowych są m.in.:
Franciszek Bacon, Jean Jacques Rousseau, W. I. Thomas, William Z. Ripley,
Robert E. Park); 5) Kontakty społeczne (autorami wykorzystanych materiałów
źródłowych są m.in.: Albion W. Small, Georg Simmel, Robert E. Park, William
G. Sumner); 6) Interakcja społeczna (autorami wykorzystanych materiałów
źródłowych są m.in.: Ludwik Gumplowicz, Georg Simmel, Charles Darwin,
C. Lloyd Morgan, Adam Smith); 7) Siły społeczne (autorami wykorzystanych
materiałów źródłowych są m.in.: Albion W. Small, W. I. Thomas, Robert
E. Park); 8) Współzawodnictwo (autorami wykorzystanych materiałów
źródłowych są m.in.: Charles Darwin, William Z. Ripley, Georg Simmel, Adam
Smith); 9) Konflikt (autorami wykorzystanych materiałów źródłowych są m.in.:
W. I. Thomas, Georg Simmel, George E. Vincent, Franklin H. Giddings, Robert
E. Park); 10) Akomodacja (autorami wykorzystanych materiałów źródłowych
są m.in.: John C. Nesfield, Georg Simmel, Charles H. Cooley, Emile Durkhe-
im); 11) Asymilacja (autorami wykorzystanych materiałów źródłowych są
m.in.: Robert E. Park; W. Trotter); 12) Kontrola społeczna (autorami wykorzy-
stanych materiałów źródłowych są m.in.: Herbert Spencer, Lewis Leopold,
W. Robertson Smith, Walter Lippman, Raymond Dodge, Robert E. Park,
William G. Sumner, Charles A. Ellwood); 13) Zachowania zbiorowe (autorami
wykorzystanych materiałów źródłowych są m.in.: Gustave Le Bon, Robert
E. Park, William E. H. Lecky); 14) Rozwój (autorami wykorzystanych
materiałów źródłowych są m.in.: Herbert Spencer, August Comte, Lester
F. Ward, George Santayana, William G. Sumner, Arthur Schopenhauer, James
Bryce, Henri Bergson).
Ten wyczerpujący, nawet współcześnie, zagadnienie wprowadzenia do
socjologii, podręcznik liczył sobie ponad 1012 stron i do 1933 roku wznowiono
go osiem razy.
Każde wydanie podręcznika za czasów funkcjonowania w Instytucie Ro-
berta Parka miało modyfikowane teksty źródłowe, tak aby podręcznik jak
165
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
166
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
167
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
168
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
i kastowe oraz wszystkie pozostałe środki, dzięki którym dystans społeczny jest
utrzymany. W wyniku interakcji poprzez społeczne kontakty i stosunki, dzięki
którym osobowość rozwija się w jednostce oraz określa się, buduje się jej
status. Przejawia się to w wysiłkach zmierzających do osiągnięcia statusu lub
jego poprawy, celem obrony osobowości, powiększenia stanu jego posiadania,
rozszerzenia jego przywilejów i utrzymania jego prestiżu, w którym powstaje
konflikt. Zasadę tę stosuje się do wszystkich konfliktów niezależnie od tego,
czy są one osobiste lub przebiegają w grupie, czy wynikają z różnic pomiędzy
sektami bądź narodami. Dla osobowości jednostki jest niezmiennie związana
z interesami i porządkiem grupy i klanu, do którego należy, a która sprawia, że
w starciu kreuje ona dla grupy sprawę, dla której się walczy.
WOJNA, INSTYNKTY I IDEAŁY. Dla Parka i Burgessa wojna jest naj-
lepszym i typowym przykładem konfliktu. Wskazują oni na istotne połączenia
i dylematy powiązań takich pojęć, jak: wojna – instynkty ludzkie – humani-
styczne ideały. Analizują proces przekształcania się narodów o charakterze
pacyfistycznym w narody najeźdźców i zdobywców. Twórcy Szkoły Chica-
gowskiej w socjologii podkreślają, że „zrozumienie mechanizmu tego właśnie
procesu jest pierwszym warunkiem przejawów kontroli‖.6
RYWALIZACJA, KONFLIKTY KULTUROWE I ORGANIZACJA
SPOŁECZNA. Według Parka i Burgessa rywalizacja jest wysublimowaną
formą konfliktu, w trakcie którego zmagania jednostek są podporządkowane
pomyślności całej grupy. Definiują oni rywalizację jako konflikt kontrolowany
przez własne interesy określonej grupy. Badania nad zjawiskiem rywalizacji
określają jej rolę jako siły organizacyjnej życia grupowego. W swej dalszej
refleksji autorzy podkreślają, jak trudno jest wyznaczyć granice, gdzie kończy
się rywalizacja, a gdzie zaczyna się konflikt. W szczególności jest to utrudnio-
ne, gdy mamy do czynienia ze starciem dwóch grup społecznych. Przykładem
takiej grupy konfliktu jest sekta. W walce o przetrwanie i sukces jej celem jest
najwyższe dobro swej grupy. Walka ta jest jednak, niejednokrotnie prowadzona
przeciw moralnym, społecznym i religijnym interesom społeczności.
Park i Burgess podkreślają, że w konfliktach kulturowych i politycznych
funkcja konfliktu w życiu społecznym staje się zrozumiałą i racjonalną.
Mentalny konflikt w życiu jednostki ma do spełnienia rolę ułatwiającą
przystosowanie się do nowej sytuacji i przyswojenie sobie nowych doświad-
czeń. To właśnie poprzez ten złożony proces jednostka dojrzewa do swych
nowych decyzji.
KONFLIKTY RASOWE. Odnośnie tego rodzaju konfliktów Park i Bur-
gess jednoznacznie stwierdzają, że
„w żadnym z innych rodzajów kontaktów społecznych, nie prowokują
one łatwiej i bez trudu konfliktów, jak to ma miejsce w przypadku relacji
169
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
170
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
171
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
172
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
173
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
174
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
175
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
176
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
wartość opisu jest większa niż tego powstałego po pewnym okresie czasu;
d) opis postaw członków grupy może być uzyskany poprzez rozmowy lub
autobiografie lub dokumenty autobiograficzne – ich opinii lub opisów ich
własnych zachowań; 6. Ponieważ dane osobiste polegają na studiowaniu
zachowań grupowych, krótki raport jest niezbędny co do założeń podkreślają-
cych osobowość.22
Druga część pracy to zarys modeli (typów) studiów terenowych w oparciu
o metodę „case study‖. Ta część pracy zawiera opis trzech modeli metody „case
study‖. Vivien M. Palmer, wychodząc od podziału społeczeństwa ze względu
na jego funkcjonalne części, wyróżnia dwa podstawowe typy grup: grupy
terytorialne lub zamieszkania oraz grupy interesu (zainteresowań). Stwierdza
dalej, że do pierwszego typu grup w Stanach Zjednoczonych AP zaliczyć należy
społeczności, sąsiedztwa i kolonie – osady, a do drugiego kluby, organizacje,
stowarzyszenia, gangi oraz przymierza (ligi). W tych dwóch rodzajach grup
stowarzyszeniowych można prowadzić badania na temat ich funkcjonowania
oraz procesów społecznych w nich przebiegających.
Autorka wyróżnia ponadto trzeci typ grup objętych badaniami w ramach
„case study‖, tj. grupy imigranckie lub inaczej akomodacyjne (przystosowaw-
cze). To specjalne wyróżnienie wiąże się z cechami konstytuującymi grupy
terytorialne. W szczególności mowa tu o koloniach imigrantów. Palmer określa
kolonie jako jednostki przeszczepionej (przeniesionej) kultury, odróżniającej się
swoimi cechami od reszty kolonii tego terytorium. Te grupy, modyfikując
swoje wzory kulturowe tzw. „starego kraju‖ w nowych warunkach kultury, są
widocznym przykładem procesu akomodacji. Autorka jednoznacznie stwierdza,
że te trzy typy grup badawczych nie wyczerpują możliwości badań socjologicz-
nych. Dobór grupy do badań odbywa się poprzez selekcję warunkowaną
wieloma czynnikami w tym bardzo subiektywnymi, jak np. miejscem
zamieszkania studentów lub faktem poznania ich specyfiki. Niektóre społeczno-
ści same proszą o dokonanie badań. W większości przypadków to jednak
problem społeczny ma najistotniejszy wpływ na podjęcie decyzji o rozpoczęciu
studiów terenowych.
Wyjaśniając źródło swej typologii, Palmer wskazuje liczne kategorie
dokonanych studiów poszczególnych grup społecznych. Interesującą wydaje się
też być procedura tworzenia zarysów poszczególnych trzech modeli (typów)
badania przypadku. Vivien M. Palmer stwierdza, że zarysy koncepcji modeli
powstały w procesie przekształcenia modeli znajdujących się w podręcznikach,
o których mowa była powyżej, poprzez zabieg metodologiczny polegający na
przekształceniu odnoszących się do nich hipotez oraz zasad funkcjonowania
życia grupowego na pytania badawcze ogólne i szczegółowe oraz wytyczne do
studiów. Zarysy trzech typów badawczych zostały użyte do studiów szerokiego
177
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
178
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
179
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
180
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
181
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
182
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
183
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
184
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
185
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
186
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
187
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
188
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
189
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
sprawców. Inne sytuacje społeczne takie jak: kluby czy szkolne grupy
koleżeńskie, nie tylko odzwierciedlają postawy lokalnej społeczności, ale i jej
standardy; w ten sposób także determinują indywidualne zachowania dziecka.
Wyprowadzając wnioski z dotychczas prezentowanej argumentacji Shaw i jego
współpracownicy stwierdzają, że przy badaniu zachowań przestępczych
nieletnich, w podejściu socjologicznym, „niezbędne jest zrozumienie kultury –
najbardziej ogólnych norm społecznych, społeczności lokalnej, rodziny, gangu
i innych grup, pod względem tradycji, nastrojów społecznych (sentymentów)
i postaw w każdej z grup i relacji społecznych, w których ta osoba znajduje się
wewnątrz każdej z nich‖.42 Oprócz tych zewnętrznych czynników istotny jest
cały zespół indywidualnych cech określających działającego człowieka. Jest to
ważnym zadaniem dla badacza określić relacje tych społecznych sytuacji
i zachowań jednostki. Subiektywne wskaźniki wyłaniają się w procesie
interakcji pomiędzy jednostką a jej społecznym światem. Za Cooley‘em
przytaczana jest koncepcja jaźni odzwierciedlonej, a za Farisem określenie, że
jaźń ta jest wynikiem „definiowania działań innych‖. Stwierdzają, że w czasach
im współczesnych nie wynaleziono lepszej metody badania wewnętrznego
świata człowieka, jak poprzez ujawnienie przez niego jego własnej historii
życia. Za tego typu pozyskiwaniem danych już wcześniej wypowiedzieli się
W. I. Thomas i D. S. Thomas w pracy The Child in America z 1928 roku.
Obszerny fragment jest tu przytoczony jako argument przyjęcia tego typu
procedury, także w badaniach Clifforda R. Shawa i jego zespołu.
Socjologiczne podejście ma być zatem próbą określenia relacji pomiędzy
zachowaniami oraz społeczną i kulturową bazą, w której one powstają.
Jednostki istnieją i działają w grupach, takich jak: rodzina, kluby, szkoły, grupy
zabawowe, gangi. Odzwierciedlają one zarówno życie społeczności lokalnej,
jak i przybliżają jej układ kulturowy wyższego rzędu oraz społeczne procesy.
Skoro tak, to:
„Zachowanie przestępcy może być częścią odbicia konfliktów rodzin-
nych, które mogą doprowadzić go do wejścia w skład gangu, w którym
przestępstwo jest elementem składowym tradycyjnego wzoru grupowego.
Przestępczy gang może odzwierciedlać zdezorganizowane życie społecz-
ności lokalnej lub społeczność lokalną, której życie (rzeczywistość – wtr.
K. Cz.) jest zorganizowane wokół przestępczych wzorów. Społeczność
lokalna ze swej strony odzwierciedla procesy konfliktu kulturowego
i dezorganizacji społecznej związane z ekspansją miasta i przemieszcza-
niem oraz segregacją jego populacji‖. 43
Wyprowadzony z tych uwarunkowań wniosek określa, że w podejściu
socjologicznym zachowanie osoby może być zrozumiane, kiedy studiuje się je
w odniesieniu do sytuacji społecznej, w której wystąpiło. I dlatego z tego
190
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
191
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
192
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
193
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
194
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
195
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
196
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
197
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
198
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
199
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
zadawał się w trakcie badania, czy to w roli „obcego‖ o wysokim bądź niskim
statusie oraz anonimowego obcego o równym statusie. Te dwie kategorie
oddziela od siebie w swoich analizach, obejmując je terminami: „socjologicz-
nego obcego‖ oraz „anonimowego obcego‖. Wpływ prac Simmela na temat
kategorii „obcego‖ jest tu oczywisty, co jest kolejnym dowodem na dominujący
wpływ niemieckiej socjologii na szkołę chicagowską, o czym pisano już w tej
rozprawie – w rozdziale pierwszym. Wpływ Simmela w tym zakresie należy też
rozumieć poprzez filtr poglądów prezentowanych przez Parka. Martin Bulmer
analizując metodologię tworzenia monografii Cressey‘a zwraca uwagę na kilka
czynników, o których należy pamiętać czytając tekst pracy. Zwraca uwagę,
że badania Szkoły Chicagowskiej w latach dwudziestych miały kilka
podstawowych cech. Po pierwsze – istotny akcent kładziony był w projektach
badawczych na podejście psychospołeczne. Dla tej płaszczyzny studiowania
kwestii miejskiej wysoce odpowiednimi źródłami informacji były dokumenty
osobiste, pamiętniki, opisy historii życia uczestników badań. Co więcej
– metoda obserwacji nie osiągnęła jeszcze wówczas swojej wykształconej,
współczesnej formy. Nie zarysowały się też, oczywiste współcześnie, różnice
pomiędzy socjologią a polityką społeczną i pracą socjalną, do literatury, której
Cressey odnosi się w swojej pracy. Bulmer wskazuje, że: „Analiza Cressey‘a
„socjologicznego obcego‖, badaczy, którzy mają jasną sytuację co do swojej
roli i statusu zanim przystąpią do zbierania danych, ale których rola i status jest
odmienny od tych charakteryzujących badaną osobę, do tego stopnia zaciera
różnice pomiędzy profesjonalistami z klasy średniej i socjologami, że
proponuje, aby socjolodzy mogli prowadzić swoje wywiady w sposób, jak
gdyby byli lekarzami lub pracownikami socjalnymi‖. 55 Równocześnie jednak
Cressey zwraca uwagę na bariery, jakie wyrastają przed osobą przeprowadzają-
cą wywiad w związku z różnicami statusów osób wchodzących w tego rodzaju
interakcje. Omawia też rolę „anonimowego obcego‖, wskazując, ze może to być
alternatywna strategia pozyskiwania danych w badaniu socjologicznym, tym
bardziej, że zastosowana w jego studiach dotyczących zamkniętych sal
tanecznych. Ta interesująca, jak również uważa M. Bulmer, analiza, ukazuje
nowe aspekty pracy uczestniczącego obserwatora, które nie były charaktery-
styczne dla badaczy ze Szkoły Chicagowskiej w latach dwudziestych.
Anonimowy „obcy‖ w wydaniu Cressey‘a, to badacz utrzymujący wysoki
poziom obiektywizmu w stosunku do przedmiotu badania, czyli zachowania lub
zjawiska, podkreślający potrzebę wyboru amoralnego stanowiska (postawy),
zbliżający swój język do tego jakim mówi respondent, posiadający umiejętność
prowadzenia swobodnej rozmowy ukierunkowanej na potrzebne informacje,
potrafiący zapisywać wywiad bez zatracenia ważnych informacji. Analiza
200
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
201
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
202
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
203
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
204
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
205
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
206
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
207
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
208
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
209
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
Tak oto Young wyprowadza pojęcie obszaru naturalnego, który jest kluczowy
dla całej Szkoły Chicagowskiej. Kontynuując swoje refleksje zauważa, że
dystrybucja różnych form społecznych zachowań, takich jak np. przestępczość
nieletnich, zamieszki na podłożu rasowym i inne zachowania powinny być
badane w związku z tymi naturalnymi obszarami. Tworzy przykładowe pytania
badawcze, w stylu: 1. Czy te formy zachowań charakteryzują jeden czy więcej
obszarów; 2. Jakie zjawiska współwystępują na tym obszarze; 3. W jakich
lokalnych uwarunkowaniach badane zjawisko posiada tendencję do pojawienia
się lub zniknięcia.82
W poszukiwaniu czynników sprawczych można zaobserwować, że pewne
aspekty społeczności są bardziej stałe niż inne. Do nich oczywiście zalicza
Young dotyczące środowiska naturalnego-geograficznego. Oprócz tych
naturalnych, takich jak: ukształtowanie terenu (rzeki, jeziora, kształt terenu),
równie ważne są te elementy środowiska naturalnego, które zmienił człowiek,
tj. przebieg głównych arterii komunikacyjnych, kanały, tory kolejowe, tunele,
mosty, obszary przemysłowe, parki itd. Raz powstałe będą wpływać na życie
w tych obszarach, gdzie są zlokalizowane. Będą one ukierunkowywać,
przyspieszać, powstrzymywać, opóźniać przemiany, ponadto łączyć będą różne
grupy interesu i zapewniać lub ograniczać zaspokojenie potrzeb pewnych
zbiorowości, w większości tam zamieszkujących lub migrujących tam
w ramach dziennego cyklu wędrówkowego. Innymi słowy będą one powstrzy-
mywać dezorganizację lub przyczyniać się do jej różnych typów.
Young zauważa, że aktualna fizyczna struktura obszaru jest wynikiem
działalności i aktywności poprzednich i obecnych jego mieszkańców. W ten
sposób wyprowadza funkcje społeczne mapy podstawowej:
„Dlatego też jest pożądanym, aby nanosząc na mapy dane o charakterze
społecznym używać mapy podstawowej, która umożliwia badaczowi
życia społeczności: 1. utworzenie graficznych współzależności danych
(społecznych – K. Cz.) z względnie stałymi znaczącymi, geograficznymi
elementami społecznej struktury; 2. naniesienie tych danych w ten
sposób, aby ich związek z różnymi naturalnymi obszarami był bezpo-
średnio i natychmiast widoczny‖.83
Społeczna mapa podstawowa, spełniając te dwie funkcje, powinna nie tylko
mieć na sobie odnotowane wszystkie naturalne, geograficzne cechy, ale
i względnie stałe aspekty społecznej organizacji. Young proponuje sześć typów
tej organizacji:
„Praktyczne kategorie to: 1. Mienie kolei; 2. Własność przemysłu;
3. Własność handlowo-biznesowa; 4. Publiczne i prywatne parki
i bulwary, cmentarze, pola golfowe, itd.; 5. obszary mieszkalne;
6. wakujące obszary. Każdy typ użytkowania powinien być oznaczony
210
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
211
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
212
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
kategorii map jest mapa oznaczona numerem III, 89 która ukazuje miejsca
zamieszkania uciekających z domu dziewcząt i miejsca ich aresztowania
(obwódka punktu – dla określenia miejsca ich zatrzymania oraz pełny punkt
– oznaczenie miejsca zamieszkania). Bogardus wskazuje na możliwość
wykreślenia także trójwymiarowej mapy społecznej. Chodzi o pokazanie
zależności trzech rodzajów danych i faktów. Zauważa, że jeżeli liczba różnych
symboli wzrasta powyżej pięciu bądź sześciu, to zaczynają one dezorientować
osoby analizujące zjawiska.90 Z kolei ponownie przywołuje artykuł Younga dla
określenia przydatności społecznej mapy podstawowej oraz omawia propono-
wane przez tego autora rodzaje symboli do opisu środowiska fizycznego
i społecznego. Uznając standardy Younga, Bogardus stwierdza:
„Technika społecznych map podstawowych jest na początku swojego
rozwoju. Nowe sugestie ciągle się pojawiają‖. 91
Zwraca też uwagę, że studenci nanoszący różnego rodzaju dane o zjawiskach
społecznych powinni pracować na mapach podstawowych, które przynoszą
informacje np. o cenie ziemi, o rodzaju jej wykorzystywania, tak aby lepiej
analizowali pojawiające się tam fakty społeczne. Mapa, której nadano numer
cztery, jest specyficznym rodzajem społecznej mapy podstawowej i stanowi
przykład innych studiów. Ten typ mapy wynalazł E. F. Bamford dla analizy
obszaru japońskiego biznesu w Los Angeles w 1924 roku. Ukazuje ona
frontowe strony budynków na ulicach lub w obszarach naturalnych, wraz
z określeniem rodzaju aktywności ekonomicznej (13 różnego rodzaju symboli
działalności biznesowej oraz kategorie zawodów – również 13, ale symboli
literowych, na oznaczenie zawodów). Opis Bogardusa i jego propozycje
zastosowania techniki społecznych map badawczych są najlepszym przykła-
dem, że mogą one służyć nie tylko do ilustrowania zjawisk występujących
w przestrzeni miasta, ale do ich bardzo precyzyjnego analizowania i interpreto-
wania.
Najpełniejszy jednak rozwój tej techniki badawczej przypada na lata dwu-
dzieste i trzydzieste naszego wieku, wraz z rozwojem różnych nurtów Szkoły
Chicagowskiej socjologii. W omówionym już wcześniej podręczniku Field
Studies In Sociology, a opublikowanym w 1928 roku, jego autorka Vivien
M. Palmer poświęca mapom badawczym w społecznych badaniach terenowych
cały piąty rozdział. 92 Ponieważ w polskich podręcznikach do metod i technik
badań społecznych brak jest rozdziałów poświęconych tej istotnej, choć jak
widać z analiz w rozdziale czwartym, raczej zapomnianej procedurze, autor
obecnej rozprawy zdecydował się na szczegółowe jej omówienie. Pewne
sformułowania Vivien M. Palmer brzmią, w warunkach dzisiejszej cywilizacji
komputerowej i ploterów map, archaicznie, ale inne są dalej aktualne, stąd
mogą się przydać adeptom socjologii oraz badaczom, którzy coraz częściej
213
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
214
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
215
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
216
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
217
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
wśród badaczy broszurę wydaną przez Russell Sage Foundation, która zawiera
zbiór standardowych symboli oraz ich opisy w odniesieniu do map w badaniach
społecznych.
5. Jest wiele narzędzi, które ułatwiają pracę, między innymi ołówki oznaczające
litery, ołówki do nanoszenia punktów i inne przyrządy, które w przypadku
tworzenia większej ilości map warto ująć w kosztorysie, co może znacznie
obniżyć koszty projektu.
218
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
219
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
220
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
221
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
222
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
223
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
224
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
225
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
226
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
227
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
228
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
Przypisy do rozdziału 3:
1
R. E. Park, E. W. Burgess: Introduction to the Science of Sociology. Chicago 1921
i 1924, s. v–vi.
2
Tamże, s. vi.
3
Tamże, s. vi.
4
Everett Cherrington Hughes: Preface W: The Collected Papers of Robert Ezra Park.
Vol. 1.: Race and Culture. Glencoe 1950, s. xi;.
5
R. E. Park, E. W. Burgess: Introduction to the science..., s. 236.
6
Tamże, s. 239.
7
Tamże, s. 240.
8
Tamże, s. 241.
9
Tamże, s. 442.
10
Przegląd tych monografii zob. np. w K. Czekaj: Szkoła socjologii chicagowskiej
1920–1939. Próba charakterystyki nurtów i problemów badawczych. W: Szkoła
chicagowska w socjologii. Red. K. Wódz, K. Czekaj. Katowice 1992. s. 67–73.
11
O ciągłej aktualności większości treści podręcznika niech świadczy fakt, że praca
ta została w całości wznowiona w 1969 roku celem udostępnienia jej i bibliotekom
i badaczom. Rok później Morris Janowitz przygotował do druku, jego skróconą
wersję dla studentów, która i tak obejmowała około 460 stron. Opublikowana w 1970
roku w serii „The Heritage of Socjology‖, zawierała nowy wstęp profesora
M. Janowitza, w którym stwierdził m.in. „przez dwadzieścia lat po jego publikacji
w 1921 roku Wprowadzenie do nauki socjologii Roberta E. Parka i Ernesta W.
Burgessa, było wiodącym podręcznikiem w dyscyplinie‖ (s. xiii). Jego naturalnym
sukcesorem był podręcznik William F. Ogburna i Meyera F. Nimkoffa Sociology
z 1940 roku.
12
V. M. Palmer: Field Studies in Sociology. A student‟s Manual. Chicago 1928.
13
F. S. Chapin: Field Work and Social Research. New York 1920.
14
M. Bulmer: The Chicago School of Sociology. Institutionalization, Diversity and the
Rise of Sociological Research. Chicago 1984, s. 118.
15
V. M. Palmer: Field..., s. vii.
16
Tamże, s. xviii.
229
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
17
Tamże, s. xviii.
18
Tamże, s. 8.
19
Tamże, s. 31.
20
Tamże, s. 31.
21
Tamże, s. 31.
22
Tamże, s. 34–37.
23
Tamże, s. 44.
24
Tamże, s. 48.
25
Tamże, s. 48.
26
Tamże, s. 50.
27
Tamże, s. 54–55.
28
Tamże, s. 129.
29
Tamże, s. 131.
30
Tamże, s. 216.
31
J. Sztumski: Wstęp do metod i technik badań społecznych. Katowice 2005, s. 114–
–130.
32
Tamże, s. 114–115.
33
J. Wódz: Socjologia dla prawników i politologów. Warszawa 2000, s. 169.
34
Tamże, s. 169.
35
Tamże, s. 169.
36
E. Ch. Hughes: The Growth of an Institution: The Chicago Real Estate Board.
Chicago 1931.
37
R. E. Park: The Urban Community as a Spatial Pattern and Moral Order. W: The
Urban Community. Red. E. W. Burgess. Chicago 1926, s. 11–12.
38
C. R. Shaw, F. M. Zorbaugh, H. D. McKay, L. S. Cottrell: Delinquency Areas:
A Study of the Geographic Distribution of School Truants, Juvenile Delinquents, and
Adult Offenders in Chicago. Chicago 1929, s. 5.
39
Tamże, s. 6.
40
Tamże, s. 7.
41
Tamże, s. 7.
42
Tamże, s. 8.
43
Tamże, s. 9–10.
44
Tamże, s. 23.
45
J. Madge: The Tools of Social Science. New York 1965, s. 237.
46
F. R. Donovan: The Saleslady. Chicago 1929.
47
Tamże, s. 3.
48
E. F. Frazier: The Negro Family in Chicago. Chicago 1932, s. 255.
49
Tamże, s. 255.
50
Tamże, s. 256.
51
Methods in Social Science: A Casebook. Ed. S. A. Rice. Chicago 1931, s. 511–527.
52
E. F. Frazier: The Negro…, s. 258.
53
M. Bulmer: The Methodology of The Taxi-Dance Hall. An Early Account of Chicago
Ethnography from the 1920s. W: Urban Life. Beverly Hills-London 1983, Vol. 12
no.1, s. 96.
54
P. G. Cressey: A Comparison of the Roles of the „Sociological Stranger‟ and the
„Anonymous Stranger‟ in the Field Research. W: Urban Life..., s. 102–120.
55
M. Bulmer: The Methodology…, s. 98.
230
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
56
Tamże, s. 98.
57
A. M. Guerry: Essai sur la statistique morale de la France. Paris 1833.
58
H. L. Bulwer: France, Social, Literary and Political. London 1836.
59
H. Joly: La France Criminelle. Paris 1891 oraz G. Tarde: Etudes penales et sociales.
Paris 1892.
60
F. G. P. Neison: Statistics of Crime in England and Wales for the Years 1834–1844.
„Journal of the Statistical Society of London‖ 1848, 11., s. 140–165.
61
S. Redgrave: Abstract of Criminal Tables form England and Wales. „Journal of the
Statistical society of London‖ 1838, 1, s. 231–245.
62
W. Rawson: An Inquiry into the Statistics of Crime in England and Wales. „Journal
of the Statistical Society of London‖ 1838, 2, s. 334–344.
63
J. Glyde: Locality of Crime in Suffolk. „Journal of the Statistical Society of London‖
1856, 19.
64
H. Mayhew: London Labour and the London Poor. Vol. 1–4, London 1861–1862.
Współczesny wybór Harmondsworth 1985.
65
Ch. Booth: Life and Labour of the People of London. Vol. I–XVII. London 1892–
–1902.
66
J. Szczepański: Socjologia. Rozwój problematyki i metod. Warszawa 1969, s. 96–97.
67
C. Burt: The Young Delinquent. London 1925.
68
Zob. np.: A. Niceforo: Le Delinquenza in Sardegna. Palermo 1897; C. Lombroso:
Crime: Its Causes and Remedies. New York 1911, s. 23–24.
69
Problem ten podnosi np. Mary Jo Deegan: Jane Addams and the Men of the Chicago
School 1892–1918. New Brunswick 1988.
70
J. Addams: Prefactory Note. W: Hull-House. Maps and Papers. By Residents of
Hull-House. New York-Boston 1895. Reprint z 1970 r. New York 1970, s. viii.
71
A. S. Holbrook: Map notes and comments. W: Hull-House…, s. 15.
72
Tamże, s. 15–16.
73
W. Z. Ripley: Notes on Map Making and Graphic Representation. „American
Statistical Association. New Series‖ 1899, 47 (September), s. 313–326.
74
Tamże, s. 314.
75
Tamże, s. 323–326.
76
S. P. Breckenridge, E. Abbott: The Delinquent Child and the Home. New York 1912.
77
W. C. Brinton: Graphic Methods for Presenting Facts. New York 1914.
78
F. W. Blachmar, E. W. Burgess: Lawrence Social Survey. Lawrence 1917, s. 71–72.
79
E. F. Young: The Social Base Map. „Journal of Applied Sociology‖ 1925, styczeń,
s. 202–206.
80
Tamże, s. 202.
81
Tamże, s. 203.
82
Tamże, s. 203.
83
Tamże, s. 204.
84
Tamże, s. 205.
85
Tamże. s. 206.
86
E. S. Bogardus: The New Social Research. Los Angeles 1926.
87
Przywoływany jest w tym miejscu artykuł R. D. McKenzie: The Ecological
Approach to the Study of the Human Community. „American Journal of Sociology‖
1924, listopad, s. 287–301.
88
E. S. Bogardus: The New…, s. 34.
231
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
89
Tamże, s. 39.
90
Tamże, s. 36.
91
Tamże, s. 38.
92
V. M. Palmer: Field…, rozdział V: The Social Research Map, s. 185–191.
93
Tamże, s.185.
94
Tamże, s. 186.
95
Tamże, s. 186.
96
Tamże, s. 187.
97
Tamże, s. 188.
98
Tamże, s. 189.
99
Tamże, s. 190.
100
Tamże, s. 190.
101
Tamże, s. 190.
102
Tamże, s. 191.
103
Zob. na ten temat: E. W. Burgess, D. J. Bogue: The Delinquency Research of
C. R. Shaw and H. D. McKay and Associates. W: Contributions to Urban Sociology.
Red. E. W. Burgess, D. J. Bogue. Chicago 1964, s. 591.
104
Tamże, s. 591.
105
Tamże, s. 591.
106
J. Szacki: Historia myśli socjologicznej. T. 2. Warszawa 1981, s. 650.
107
C. R. Shaw, F. M. Zorbaugh, H. D. McKay, L. S. Cottrell: Delinquency Areas:
A Study of the Geographic Distribution of School Truants, Juvenile Delinquents, and
Adult Offenders in Chicago. Chicago 1929.
108
Na gruncie polskojęzycznej literatury, choć nie socjologicznej, ale geografii
społecznej pokazał to na mapie Grzegorz Węcławowicz w pracy: Geografia
społeczna miast. Zróżnicowania społeczno-przestrzenne. Warszawa 2003, s. 42.
109
Ch. T. Jonassen: A Re-evaluation and Critique of the Logic and Some Methods
of Shaw and McKay. „American Sociological Review‖ 1949, październik, s. 608–
–614, na stronach 614–617 zamieszczono odpowiedź C. R. Shawa i H. D. McKaya:
Rejoinder.
110
Zob. np. F. W. Whyte: Street Corner Society. The Social Structure of an Italian
Slum. Chicago 1942, czy też G. Suttles: The Social Order of the Slum. Chicago 1968.
111
Zob. wprowadzenie E. W. Burgessa do: C. R. Shaw, H. D. McKay: Juvenile
Deliquency and Urban Areas. A Study of Rates of Delinguency in Relation to
Differential Characteristics of local Communities in American Cities. Chicago 1942,
s. IX oraz wprowadzenie do wydania tej samej pracy z 1969 r. przez J. F. Shorta, Jr.
112
Przy powstaniu tej pracy brali udział m.in.: N. S. Hayner, P. G. Cressey, C. W.
Schroeder, T. E. Sullenger, E. R. Moses, C. F. Schmid.
113
F. W. Whyte: Street Corner Society: The Social Structure of an Italian Slum.
Enlarged Edition. Chicago 1955/1958, struktury gangów s. 13, 49, 156, 184, 188,
222, 250, 251.
114
Zob. też: K. Czekaj: Badanie społeczności slumsów. W: Społeczności lokalne. Szkice
socjologiczne. Red. J. Wódz. Katowice 1986.
115
J. K. Wright, L. A. Jones, L. Stone, T. W. Birch: Notes on Statistical Mapping. With
Special Reference to the mapping of population Phenomena. New York, Washington
1938.
232
Konceptualizacja i operacjonalizacja „fundamentów‖ metodologicznych i metodycznych szkoły
116
C. F. Schmid: Graphic Presentation. W: P. V. Young: Scientific Social Surveys and
Research. An Introduction to the Background, Content, Methods and Analysis
of Social Studies. New York 1939 i drugie wydanie 1949, s. 412–413.
117
H. Blumer: Editor‟s Note. W: P. V. Young: Scientific…, s. xi.
118
Tamże, s. xi.
119
Tamże, s.xii.
120
G. D. Suttles: The Social Order of the Slum. Ethnicity and Territory in the Inner City.
Chicago 1968. Sześć map na stronach: 14, 17, 19, 29, 57 oraz 114.
121
G. Węcławowicz: Geografia społeczna miast, Zróżnicowania społeczno-przestrzen-
ne. Warszawa 2003, s. 38–43, które poświęca szkole chicagowskiej.
233
Rozdział 4
4.1. Wprowadzenie
235
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
236
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
237
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
238
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
239
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
240
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
241
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
242
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
243
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
244
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
oraz utrzymywanie się grup. Choć niektórzy analitycy uważają te prace za nieco
przestarzałą, to jednak przynosi ona wiele cennych refleksji dotyczących
budowy społeczeństwa obywatelskiego. Jak to zauważają autorzy na końcu tej
pracy, „jest to proces wzrostu przeciwko polityce <nakazów i zakazów> oraz
żądań, żeby asymilacja imigrantów była <niespodziewana, całkowita i mocna>.
I jest to całkowicie demokratyczny proces, dlatego też nie będziemy w stanie
mieć politycznej demokracji, dopóki nie będzie też społecznej demokracji‖.9
Monografia procesu amerykanizacji imigrantów w USA wzbogacona jest
dziesięcioma mapami ukazującymi dystrybucję tych mniejszości etnicznych.
Kluczową publikacją dla rozwoju Szkoły Chicagowskiej był raport The
Negro in Chicago. A Study of Race Relations and a Race Riot10 z 1922 roku.
Analiza, w której Charles S. Johnson brał udział z inspiracji Roberta E. Parka,
ukazała się pod szyldem Chicago Commission on Race Relations i dotyczyła
konfliktu rasowego w Chicago trwającego od 27 lipca do 8 sierpnia 1919 roku.
Praca o monumentalnych rozmiarach (672 stron) jest, poza merytoryczną
analizą, profesjonalnie ilustrowana zdjęciami i 18 mapami, w większości
punktowymi i w niewielkiej liczbie odsetkowymi. Monografia konfliktu na
podłożu rasowym, choć bez wskazywania nazwisk autorów, powstała jednak
przy dominującym dla prowadzącego badania Charlesa S. Johnsona głosie
doradczym oraz wskazówkach metodologicznych Roberta E. Parka. Praca ta
była czymś więcej niż tylko pogłębioną analizą faktów społecznych, ponieważ
próbowała przebadać uwarunkowania zamieszek z wielu płaszczyzn analitycz-
nych. Czynniki te to w największym skrócie: migracja z południowych osad
i wsi do aglomeracji miejskiej, nadmierny do możliwości środowiska
geograficznego i społecznego przyrost populacji, załamanie rynku pracy dla
Murzynów, konflikt mieszkaniowy, dyskryminacja rasowa w miejscach
publicznych, rozszerzające się pole przemocy.
Pracę tę wysoko cenili badacze opisujący Szkołę Chicagowską, m.in.
Martin Bulmer, zwracając uwagę na jej rolę i wkład, w rozwój badań
terenowych nad konfliktami społecznymi 11. Tenże sam autor określił ów raport
jako „wczesny eksperyment w stosowanych badaniach społecznych‖. 12
W raporcie tym m.in. przeprowadzono 274 wywiady z rodzinami murzyńskimi
żyjącymi w 238 mieszkaniach w różnych częściach miasta. Stosowano ponadto
dane spisowe, uwzględniono archiwa, materiały ze studiów przypadków.
W nurcie urbanistyczno-ekologicznym pojawia się wiele monografii różne-
go rodzaju kwestii miejskich, które dotąd nie były poddane badaniu społeczne-
mu. Przykładem tego typu jest monografia problemu bezdomności i świata
ludzi bezdomnych. Mowa tu o pracy Nelsa Andersona: The Hobo. The
Sociology of the Homeless Man wydanej w 1923 roku, jako numer jeden w serii
studiów poświęconych zurbanizowanym społecznościom i życiu miejskiemu.
245
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
W lecie 1922 roku wybrany przez Chicago Council of Social Agencies pod
kierownictwem The Committee on Homeless Men, Nels Anderson, wykonał
badanie społeczne obejmujące 400 migrantów. Było to pierwsze tak duże
badanie społeczne osób bezdomnych w USA. Praca składa się z czterech części,
łączących 17 rozdziałów. Studia przypadków, materiały statystyczne
i fotograficzne łączą się w całość opisu świata społecznego ludzi bezdomnych
„the Hobo‖. Pierwsza część pracy zatytułowana została Hobohemia, „dom‖
bezdomnego człowieka. W pierwszym rozdziale definiowane są obszary
segregacji, gdzie skupiało się, w zależności od pory roku, od 35 do 70 tysięcy
osób przybywających do Chicago. Kolejne dwa rozdziały ukazują obszary,
gdzie bezdomny tkwi w środowiskach zwanych „jungles‖ – dżunglami, którymi
najczęściej były tereny kolejowe, stacje serwisowe kolei lub transportu
kołowego itp. oraz swoich tzw. domach, czyli obszarach z bardzo tanimi
noclegowniami lub pokojami. Czwarty rozdział jest przewodnikiem po obszarze
bezdomnych w Chicago. Druga część pracy zajmuje się klasyfikacją typów
ludzi bezdomnych. W piątym rozdziale dokonana zostaje analiza przyczyn
porzucenia domów przez bezdomnych, następnie ma miejsce rozróżnienie
dwóch kategorii: bezdomny i tramp (włóczęga) oraz kolejna para wynikająca
z analizy badawczej, czyli strażnik domowy oraz obibok. Tę część monografii
kończy rozdział poświęcony pracy i jej miejscu w życiu człowieka bezdomne-
go. Kolejna część opisuje problemy człowieka bezdomnego: zdrowie, życie
seksualne oraz problem „bezdomny jako obywatel‖. Ostatnia czwarta część
pracy została poświęcona metodom, przy pomocy których bezdomni rozwiązują
swoje problemy. Należy dodać, że w dwadzieścia lat później poproszono autora
o kontynuację badań i powstała praca o dalszych losach jego rodziny, czyli Men
on the Move, z okresu wielkiego kryzysu. Nie można też nie wspomnieć
o kontynuacji tej monografii, czyli The American Hobo. An Autobiography,
z 1975 roku.13
Specyficzną monografią, a w rzeczywistości analizą różnych badań na
temat dezorganizacji rodziny miejskiej, było studium Ernesta R. Mowrera:
Family Disorganization. An Introduction to a Sociological Analysis wydane
w styczniu 1927 roku (to efekt doktoratu z 1924 roku pod identycznym tytułem)
– jedno z najlepszych studiów poświęconych dezorganizacji rodziny.
Ernest Watson Burgess przedstawiając czytelnikowi rozprawę Mowrera
zauważa, że jest zadziwiającym faktem, iż tak mało wiadomo o naturze
i organizacji nowoczesnej rodziny (amerykańskiej). Niewiele bowiem wnoszą
do rozwoju nowej dyscypliny, tj. socjologii rodziny – jak to on sam określił
– fragmentaryczne, przypadkowe studia wykonane na kanwie nauk biologicz-
nych, psychologicznych czy też nawet ogólnosocjologicznych. Określił jako
ignorancję, w niemal kolosalnej skali poziom wiedzy o ówczesnej rodzinie
246
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
247
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
248
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
249
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
250
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
251
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
252
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
253
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
254
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
255
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
256
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
257
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
258
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
259
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
260
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
261
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
262
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
263
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
264
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
w przypadku ludzi marginalnych okres ten zdaje się mieć charakter relatywnie
permanentny. Staje się typem osobowości. Park idzie w swych rozważaniach
dalej, stwierdzając, że w człowieku marginalnym płynie „mieszana krew‖, jak
w przypadku mulatów, czy Euroazjatów, a w każdym ze światów i tak czuje się
on mniej lub bardziej jako socjologiczny obcy. Wymieniając cechy osobowe
człowieka marginalnego, które należy poddać dalszym badaniom, R. E. Park
wymienia emocjonalne wrzenie (podniecenie), intensywnie odczuwaną
samoświadomość, nerwowość, zniecierpliwienie i złe samopoczucie.
„To w umyśle człowieka marginalnego, gdzie dokonują się zmiany
i fuzje kultur, będziemy w stanie najlepiej badać procesy cywilizacji
i postępu‖. 52
W tym właśnie środowisku socjologicznym, w 1930 roku powstaje z inspi-
racji Roberta E. Parka praca doktorska Everetta V. Stonequista The Marginal
Man: A study in the Subjective Aspects of Cultural Conflict, gdzie po raz
pierwszy na taką skalę w socjologii pojawiają się terminy „człowiek marginal-
ny‖ i „proces marginalizacji‖. Praca ta w postaci książki, dedykowana właśnie
Robertowi E. Parkowi, ukazała się dopiero w siedem lat później tj. w 1937 roku
pod tytułem The Marginal Man. A Study In Personality And Culture Conflict.53
Ta fundamentalna praca wprowadziła do teorii socjologii światowej m.in.
kategorię „człowieka marginalnego‖ (the marginal man), osobowości
marginalnej oraz jego desygnaty. Do wskazanych już powyżej cech osoby
marginalnej Robert E. Park, jako autor wstępu, dodaje, że jest ona zawsze
relatywnie bardziej cywilizowaną jednostką ludzką oraz jest incydentalnym
produktem procesu akulturacji, który pojawia się zawsze wtedy, gdy ludzie
różnych kultur i ras spotykają się, by wieść wspólne życie społeczne. 54
Stonequist wskazuje na dualną osobowość człowieka, która może się
rozwinąć w osobowość marginalną, jeżeli jednostka ludzka od początku procesu
socjalizacyjnego ma kontakt z różnymi kulturami i jej elementami składowymi,
takimi jak: norma, obyczaj, zwyczaj itp. Jego analizy dotyczyły różnego rodzaju
rasowych i kulturowych, jak sam pisał, hybryd – geograficznie zderzonych
kultur, które dały w efekcie typy ludzi marginalnych o pochodzeniu euroazja-
tyckim, południowoafrykańskim, mulatów w USA, kolorowej części ludności
Jamajki, pochodzeniu indoeuropejskim z Jawy, Hawajów, metysów brazylij-
skich. Wśród kulturowych hybryd wskazał typy dyfuzji europejskich kultur,
europeizowanych Afrykanów, Hindusów, Żydów, imigrantów, Afroameryka-
nów. W piątym rozdziale tej monografii Stonequist poddaje analizie cykl życia
człowieka marginalnego. Stwierdza, że analizując problem należy bardzo
uważnie omijać stereotypy w tym zakresie, gdyż trudno jest wskazać jeden
zuniformizowany cykl życia ludzi marginalnych. Na podstawie badań
porównawczych odnotowuje, że osoba marginalna w swojej ewolucji
265
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
266
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
267
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
268
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
269
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
270
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
Parka znalazło nowe określenie w postaci koncepcji Wirtha, który opierał się na
wynikach badań zawartych w monografiach Szkoły Chicagowskiej oraz
w wynikach studiów nurtu równie obszernego, co dominujący, a mianowicie
kryminologicznego.
271
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
272
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
273
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
274
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
275
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
276
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
277
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
278
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
279
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
280
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
281
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
282
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
Tak jak zmieniały się formy rządów oraz budowania struktur przestęp-
czych, tak samo zmianom ulegały formy konfliktów gangsterskich oraz metody
budowania posłuchu i uległości wśród różnych przedsiębiorców. Metodą
zastraszania był terroryzm za pomocą bomb. Temu właśnie rodzajowi
przestępczego biznesu poświęca Landesco szósty rozdział raportu tytułując go:
Terroryzowanie za pomocą bomb. Landesco analizuje historię trzydziestu lat
stosowania tej formy rozwiązywania konfliktów w świecie przestępczym oraz
tworzenia nowych form jej zastosowania w zorganizowanym przestępczym
świecie Chicago. Zamieszczoną w rozdziale szczegółową analizę powstania
i rozwoju tej techniki przestępczej przemocy kończą interesujące wnioski.
Część z nich obnaża dysfunkcjonalność systemu wymiaru sprawiedliwości:
„Dwa główne punkty należy wyróżnić, kiedy te wszystkie różne rodzaje
form przemocy za pomocą bomb rozpatruje się łącznie: Przede wszyst-
kim ogólny wzór wydarzeń jest taki sam dla wszystkich: a) ataki bombo-
we jako metoda zastraszania w konfliktowych sytuacjach, najogólniej
w przypadku grupy przeciw grupie; b) problemy z aresztowaniem osób
winnych ataku bombowego; c) nietykalność (immunitet), często
w przypadku próby aresztowania przestępcy, kiedy jest znany; częste
zaniechanie oskarżenia (wycofanie), jeśli został aresztowany i prawie
niezmienne niepowodzenie w uznaniu winnym kiedy został oskarżony.
Po drugie, pojawienie się tych samych jednostek na polu różnych rodza-
jów zamachów bombowych wskazuje spójną naturę systemu zorganizo-
wanej przemocy‖.81
Kolejny, siódmy rozdział, poświęcił Landesco rodzajowi przestępczości
zorganizowanej, który również w Polsce po 1989 zaczął się rozprzestrzeniać,
tj. wymuszaniu okupu (<racketeering>). Ta część raportu Landesco rozpoczyna
się od definicji tego zjawiska patologii społecznej: „Raketering (racketeering)
jest wykorzystywaniem (wyzyskiem) dla osobistego zysku, poprzez przemoc,
stowarzyszenia biznesowe lub organizacje pracodawców. Rakietiera w biznesie,
poprawnie opisano w następujący sposób: <Rakietierem może być szef ponoć
legalnego stowarzyszenia biznesowego; może on być działaczem związkowym;
może udawać tego czy innego, lub obydwu na raz lub może on być po prostu
czeladnikiem w zawodzie oprycha>‖.82
Następny moduł dotyczy opisu rozmiarów tego patologicznego zjawiska na
terenie Chicago. Landesco wykorzystuje tu m.in. raporty stowarzyszenia
pracodawców w Chicago. Opisuje, jak świat przestępczy przejął różnego
rodzaju usługi i jak zdominował świat pracodawców. Ponieważ świat
współzawodnictwa w małym biznesie balansuje pomiędzy regułami prawa
i bezprawia, dlatego tak łatwo świat przestępczy ingeruje i przenika do niego.
Landesco zwraca też uwagę na tradycję wzorów przestępczych w Chicago oraz
283
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
284
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
285
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
286
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
287
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
288
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
289
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
290
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
291
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
292
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
dużych miast Stanów Zjednoczonych AP. Tym razem proces badawczy trwał
szesnaście lat i był jednym z najdłuższych w historii socjologicznych case‘ów,
ale dane faktograficzne zbierane były z instytucji wskazanych już przy
poprzedniej części trylogii kryminologicznej Shawa. W ostatniej części trylogii
zamieszczono trzy mapy punktowe ukazujące przestrzenną dystrybucje miejsc
zamieszkania młodych sprawców przestępstw. Monografia ukazywała nie tylko
kariery przestępcze rodziny Martinów, ale też metody ich resocjalizacji.
Rozprawa ta składa się z pięciu części, z których pierwsza ukazuje rozmia-
ry i specyficzny charakter przestępczości i zbrodni braci Martin. Zawarte w niej
cztery rozdziały prezentują informacje odnośnie oficjalnej kartoteki przestępstw
popełnionych przez braci Martin oraz drogi wykolejenia społecznego braci:
od żebractwa do włamań. W części drugiej, zatytułowanej Środowisko
społeczne braci Martin, trzy kolejne rozdziały charakteryzują środowisko
społeczności lokalnej w której żyli bracia, ich środowisko rówieśnicze oraz
relacje pomiędzy dezorganizacją rodziny i konfliktem kulturowym. W rozdziale
tym szczególny nacisk położony był na następujące trzy aspekty społeczności:
ogólny bardzo zły fizyczny stan infrastruktury obszaru oraz niski ekonomiczny
status, konflikt i dywersyfikację jego kulturowych standardów i wzorów
zachowań oraz tradycję istnienia przestępczości. 98 Charakteryzując środowisko
rodzinne badacze zwrócili szczególną uwagę na przodków ze strony matki
i ojca braci, pochodzących z wiejskich obszarów Europy; na ekonomiczne
nieprzystosowanie; konflikt postaw i interesów pomiędzy rodzicami i dziećmi
oraz społeczną izolację braci od istniejących sąsiedzkich instytucji.99
W części trzeciej zamkniętej tytułem: Formowanie się postaw, zaintereso-
wań i wzorów zachowań braci Martin, zamieszczono historie życia: Johna,
Edwarda, Jamesa, Michaela i Carla Martinów. Czwarta część rozprawy określa
fizyczne, psychiczne i osobowościowe charakterystyki braci Martin. Autorami
tych modułów pracy są Harold Hanson i Ernest W. Burgess. Pierwszy nich
prezentuje wyniki badań klinicznych, a Ernest W. Burgess określa osobowe
cechy braci. Stwierdza on w swoim studium, że:
„historie życia pięciu braci umożliwiły udzielenie wstępnej odpowiedzi
na kluczowe pytanie: do jakiego stopnia kryminalna kariera jest rezulta-
tem cech osobowości, a do jakiego stopnia jest wytworem sytuacji
społecznej, w której jednostka przychodzi na świat i jest wychowywa-
na‖.100
W podsumowaniu swojego opracowania, które i dziś może być przydatne jako
wzór socjologicznego opisu o charakterze syntezy badawczej, zdaje się jednak
przychylać do opinii, że generalnie kryminalne kariery braci Martin nie były
wynikiem psychogenetycznych czynników, ale pochodną funkcji ich sąsiedzkiej
sytuacji.101
293
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
294
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
295
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
296
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
Twierdzenie 2
Systematyczne zachowanie przestępcze jest wynikiem procesu powiązań
z tymi, którzy popełniają przestępstwa, tak jak systematyczne zachowanie
zgodne z prawem jest wynikiem powiązań z tymi, którzy przestrzegają
prawa.111
297
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
Twierdzenie 3
Zróżnicowane powiązania stanowią konkretny proces przyczynowy
w rozwoju systematycznego zachowania przestępczego112.
Twierdzenie 4
Prawdopodobieństwo, że jednostka zaangażuje się w systematyczne
zachowanie przestępcze jest z grubsza określane przez częstotliwość i trwałość
jej kontaktów ze wzorami zachowania przestępczego. 113
Twierdzenie 5
Indywidualne różnice między ludźmi pod względem cech osobowości bądź
sytuacji społecznych są przyczyną przestępczości tylko o tyle, o ile wpływają
na zróżnicowane powiązania lub na częstotliwość i trwałość kontaktów ze
wzorami przestępczymi. 114
Twierdzenie 6
Konflikt kultur leży u podstaw zróżnicowanych powiązań, a tym samym
systematycznego zachowania przestępczego.115
Twierdzenie 7
Podstawową przyczyną systematycznego zachowania przestępczego jest
dezorganizacja społeczna‖.116
298
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
299
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
300
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
301
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
302
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
Institute for Juvenile Research and Behavior Research Fund w 1932 roku.
Doświadczenia Shawa z okresu pracy w charakterze kuratora, jego pozycja jako
dyrektora sekcji badań socjologicznych w IJR oraz jego osobiste zaangażowa-
nie w programy resocjalizacyjne sprawiły, że znakomicie odnalazł się on w tym
właśnie przedsięwzięciu. Był to projekt, który został uruchomiony dla obszarów
charakteryzujących się wysokimi wskaźnikami zjawisk dezorganizacji
społecznej, w tym przede wszystkim przestępczości. Przeciwdziałanie
przestępczości w tych obszarach miało polegać na wprowadzeniu w nie
animatorów społecznych – pracowników IJR, którzy mieli rozpocząć pracę
z grupami sąsiedzkimi w obszarach o wysokich wskaźnikach przestępczości,
tak aby odbudować mechanizmy kontroli społecznej funkcjonującej we
wspólnocie. Wolontariusze ci pracowali także bezpośrednio z nieletnimi
przestępcami. CAP w zamyśle jego autorów był eksperymentalnym programem,
testującym nowe, jak na owe czasy, metody zapobiegania przestępczości
nieletnich. W świetle jeszcze innych opinii w programie tym testowano metody,
jakimi później posługiwał się pracownik socjalny działający w społeczności
(community worker).
Autorzy w skrócie przedstawiają główne elementy programu. Pierwszym
z nich założenie, że sąsiedztwo – społeczność lokalna jest obszarem działania.
Wszystkie poczynania były kierowane do mieszkańców obszarów o powierzch-
ni jednej mili kwadratowej, w których liczba mieszkańców wahała się od 10 do
50 tysięcy. Działania opierały się na tej jednostce, bowiem zakładano,
iż przestępczość jest wytworem uwarunkowań i sił społecznych, dlatego
powinna być rozwiązywana jako występujący tam problem społeczny, nawet
jeżeli jest ona skutkiem zachodzących bardziej ogólnych procesów.
Kolejne założenie projektu wskazuje, że planowanie i zarządzanie powinno
odbywać się poprzez lokalnych mieszkańców.124 Oznacza to, że w każdym
obszarze planowane działania są przygotowywane i wdrażane przez komitet
reprezentujący tamtejszych mieszkańców. W jego skład wchodzą przedstawi-
ciele kościołów, organizacji społecznych, związków zawodowych, zrzeszeń
biznesu i małych przedsiębiorców, klubów sportowych i wielu innych
różnorodnych organizacji i instytucji. To społeczne ciało zarządza i odpowiada
za opracowanie i realizację programu działań społecznych. Procedura
przenoszenia odpowiedzialności na mieszkańców objętego programem obszaru
zmieniała dotychczasowe praktyki, w których główne role odgrywali za-
rządzający, niewiele mający wspólnego z rezydentami dzielnicy. W konse-
kwencji takiego przesunięcia akcentów programu pojawia się kolejne założenie,
wskazujące konieczność zatrudniania lokalnych pracowników społecznych lub/i
socjalnych do realizacji programu. Lokalni liderzy szkoleni w metodyce działań
303
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
304
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
305
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
306
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
307
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
308
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
309
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
310
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
311
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
312
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
313
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
314
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
315
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
Przypisy do rozdziału 4:
1
J. T. Carey: Sociology and Public Affairs. The Chicago School. London 1975, s. 4.e.
2
Tamże, 3–4.
3
L. Harvey: Myths of the Chicago School of Sociology. Aldershot – Sydney 1987,
s. 223–224.
4
A. H. Hawley: Introduction. W: R. D. McKenzie: On human Ecology. Selected
Writings. Edited and with an Introduction by Amos H. Hawley. Chicago-London
1968, s. x.
5
Tamże, s. xi.
6
Tamże, s. xi.
7
R. D. McKenzie: The Neighborhood: A study of Local Life in the City of Columbus,
Ohio. W: „American Journal of Sociology‖ 1921, 27.
8
R. D. McKenzie: The Neighborhood: A study of Local Life in the City of Columbus,
Ohio. W: R. E. McKenzie: On Human Ecology. Chicago-London 1968, s. 61.
9
[W. I. Thomas – zaznaczenie K. Cz.], R. E. Park, H. A. Miller: Old World Traits
Transplanted. New York-London 1921, s. 308.
10
The Negro in Chicago. A Study of Race Relations and a Race Riot. Chicago 1922.
11
M. Bulmer: The Chicago School of Sociology. Chicago, London 1984, s. 74.
12
M. Bulmer: Charles S. Johnson, Robert E. Park and the research methods of the
Chicago Race Relations, 1919–1922: an early experiment in applied social research.
―Ethnic and Racial Studies‖ 1981, 4:3, s. 289–306.
13
N. Anderson: The American Hobo. An Autobiography. Leiden 1975.
14
E. W. Burgess: Foreword. W: E. R. Mowrer: Family Disorganization. An
Introduction to a Sociological Analysis. Chicago 1927, s. vii.
15
Tamże, s. viii.
16
Tamże, s. x.
17
Tamże, s. x.
316
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
18
Tamże, s. xi.
19
E. R. Mowrer: Family Disorganization..., s. 287, 288, 289.
20
Tamże, s. 297.
21
E. R. Mowrer, H. R. Mowrer: Domestic Discord. Its Analysis and Treatment.
Chicago 1928.
22
E. R. Mowrer: The Family. Its organization and Disorganization. Chicago 1932.
23
R. S. Cavan: Suicide. Chicago 1928, s. viii.
24
Tamże, s. 325.
25
R. E. Park: Foreword. W: L. Wirth: The Ghetto. Chicago 1928, s. v.
26
Tamże, s. vi.
27
Tamże, s. vii.
28
L. Wirth: The Ghetto, s. ix.
29
Tamże, s. 284.
30
Tamże, s. 286.
31
Tamże, s. 287.
32
R. E. Park: Introduction. W: H. W. Zorbaugh: The Gold Coast and the Slum.
A sociological study of Chicago‟s Near North Side. Chicago 1929, s. vii–viii.
33
Tamże, s. 262.
34
H. W. Zorbaugh: The Gold Coast and the Slum. A sociological study of Chicago‟s
Near North Side. Chicago 1929, s. 272–273.
35
F. R. Donovan: The Saleslady. Chicago 1929.
36
F. R. Donovan: The Woman Who Waits. Boston 1920.
37
E. W. Burgess: Editor‟s Preface. W: E. F. Frazier: The Negro Family in Chicago.
Chicago 1932, s. x.
38
Tamże, s. x.
39
E. F. Frazier: The Negro Family in Chicago. Chicago 1932, s. 248.
40
Tamże, s. 250.
41
P. V. Young: The Pilgrims of Russian-Town. The struggle of a Primitive Religious
Society to Maintain Itself in an Urban Environment. Chicago 1932.
42
Nieliczne informacje na ten temat zob. A. Siemaszko: Społeczna geneza przestępczo-
ści. Warszawa 1979.
43
W. C. Reckless: Vice in Chicago. Chicago 1933, s. 270.
44
N. S. Hayner: Hotel Life. Chapel Hill 1936, s. 8.
45
Tamże, s. 11.
46
Tamże, s. 47.
47
Tamże, s. 181–182.
48
R. E. Park: Human Migration and the Marginal Man. „American Journal
of Sociology‖ 1928, maj.
49
R. E. Park: Human Migration and the Marginal Man. W: Personality and the Social
Group. Red. E. W. Burgess. Chicago 1929. Reprint 1969, s. 64–77.
50
Tamże, s. 75.
51
Tamże, s. 76.
52
Tamże, s. 77.
53
Zob. E. V. Stonequist: The Marginal Man. A Study in Personality and Culture
Conflict. Chicago 1937.
54
R. E. Park: Introduction. W: E. V. Stonequist: The Marginal..., s. XVIII.
55
E. V. Stonequist: The Marginal …, s. 121–122.
317
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
56
Tamże, s. 211.
57
Tamże, s. 211.
58
Tamże, s. 213.
59
Tamże, s. 221.
60
R. E. Park: Introduction. W: E. V. Stonequist: The Marginal..., s. XIV–XV.
61
Tamże, s. XV.
62
Tamże, s. XVII.
63
Tamże, s. XVIII.
64
Tamże, s. XVIII.
65
L. Wirth: Urbanism as a Way of Life. „American Journal of Sociology‖ 1938, 44:
1, 1–24.
66
R. E. Park: Editor‟s Preface. W: F. M. Thrasher: The Gang. A study of 1313 Gangs
in Chicago. Chicago 1927, s. I.
67
Tamże, s. I.
68
Tamże, s. III.
69
Tamże, s. IV.
70
F. M. Thrasher: The Gang..., s. v.
71
Tamże, s. 4.
72
Tamże, s. 537.
73
Tamże, s. 537.
74
Tamże, s. 539–542.
75
Tamże, s. 538.
76
M. H. Haller: Introduction. W: J. Landesco: Organised Crime In Chicago. Part III
of The Illinois Crime Survey 1929. Chicago-Londyn (1929) 1968, s. viii–ix;
77
w oryginale były to strony od 865 do 1087 i rozdziały od 19 do 27.
78
Tamże, s. 23.
79
Tamże, s. 25.
80
Tamże, s. 43.
81
Tamże, s. 146.
82
Tamże, s. 149.
83
Tamże, s. 169.
84
C. R. Shaw, F. M. Zorbaugh, H. D. McKay, L. S. Cottrell: Delinquency Areas:
A Study of the Geographic Distribution of School Truants, Juvenile Delinquents, and
Adult Offenders in Chicago. Chicago 1929.
85
Tamże, s. 198.
86
Tamże, s. 205–206.
87
C. R. Shaw: The Jack-Roller. A Delinquent Boy‟s Own Story. Editor‟s Preface, 1951,
s. XI;
88
Tamże, s. vii;
89
Tamże, s. 3.
90
E. W. Burgess: Discussion. W: C. R. Shaw: The Jack-Roller..., s. 184.
91
Tamże, s. 197.
92
The Jack-Roller (Stanley), J. Snodgrass, G. Geis, J. F. Short, Jr., S. Kobrin: The Jack-
Roller At Seventy. A Fifty-Year Follow-Up. Lexington, Massachusetts, Toronto 1982.
93
R. H. Brandon: Foreword. W: C. R. Shaw, M. E. Moore: The Natural History
of a Delinquent Career. Chicago 1931, s. ix.
318
Główne nurty Szkoły Chicagowskiej: kwestie i problemy społeczne w monografiach Chicagowskich
94
E. W. Burgess: Editor‟s Preface. W: C. R. Shaw, M. E. Moore: The Natural
History..., s. xi.
95
Tamże, s. xi.
96
Author‟s Preface. W:, s. xiii.
97
C. R. Shaw, M. E. Moore: The Natural History..., s. 227.
98
C. R. Shaw, H. D. McKay, J. F. McDonald, H. B. Hanson, E. W. Burgess: Brothers
in Crime. Chicago 1938, s. 98.
99
Tamże, s.127.
100
E. W. Burgess: Personality Traits of the Brothers. W: C. R. Shaw: Brothers…,
s. 326.
101
Tamże, s. 334.
102
Tamże, s. 350.
103
P. L. Schroeder: Foreword. W: C. R. Shaw: Brothers…, s. vii.
104
E. H. Sutherland: The Professional Thief. By a Professional Thief. Annotated and
Interpreted by Edwin H. Sutherland. Chicago 1937.
105
Tamże, s. v.
106
Tamże, s. viii.
107
Tamże, s. 235–243.
108
Tamże, s. 206.
109
Całokształtowi tej teorii A. Siemaszko poświęcił w całości swoją pracę: Społeczna
geneza przestępczości.Wokół teorii zróżnicowanych powiązań. Warszawa 1979.
110
Tamże, s. 41.
111
Tamże, s. 44.
112
Tamże, s. 47–48.
113
Tamże, s. 51.
114
Tamże, s. 54.
115
Tamże, s. 58.
116
Tamże, s. 61.
117
A. Siemaszko: Społeczna ...; oraz tenże: Granice tolerancji. O teoriach zachowań
dewiacyjnych. Warszawa 1993, s. 88–131.
118
Tamże, s. 131.
119
C. R. Shaw, H. D. McKay: Juvenile Delinquency and Urban Areas. A study of Rates
of Delinquency in Relation to Differential Characteristics of Local Communities in
American Cities. Chicago 1942.
120
Tamże, s. 3–4.
121
Tamże, s. 439.
122
Tamże, s. 441.
123
Tamże, s. 442.
124
Tamże, s. 443.
125
Tamże, s. 446.
126
Tamże, s. 446.
127
C. R. Shaw, H. D. McKay: Juvenile Delinquency and Urban Areas. A study of Rates
of Delinquency in Relation to Differential Characteristics of Local Communities in
American Cities. Chicago 1942. Revised Edition. Chicago 1969, s. 329–388.
128
D. Rucker: The Chicago..., s. 136.
129
M. Bulmer: The Chicago..., s. 201–202.
319
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
130
E. Faris: The Concept of Social Attitudes. W: Social Attitudes. Red. K. Young. New
York 1931; Faris E.: Review of Mind Self and Society by George H. Mead. „Ameri-
can Journal of Sociology‖ 1936, 41, s. 809–813; Faris E.: The Concept of Social
Attitudes. „Journal of Applied Sociology‖ 1925, 9, s. 404–409; Faris E.: The Nature
of Human Nature. „Publications of the American Sociological Society‖ 1925, 20,
s. 15–29; Faris E.: The Social Psychology of George Herbert Mead. „American
Journal of Sociology‖ 1937, 43, s. 391–403.
131
W. F. Ogburn: Social Change: With Respect to culture and original nature. New
York 1922.
132
Zob. William F. Ogburn. On Culture and Social Change. Ed. O. Dudley Duncan.
Chicago 1964, s. viii.
133
Recent Social Changes in the United States since the War and Particularly in 1927.
American Journal of Sociology XXXIV (July, 1928). Red. W. F. Ogburn. Chicago
1929.
134
Social Changes in 1928. Red. W. F. Ogburn. Chicago 1929; Social Changes in 1929.
Red. W. F. Ogburn. Chicago 1930; Social Changes in 1930. Red. W. F. Ogburn.
Chicago 1931; Social Changes in 1931. Red. W. F. Ogburn. Chicago 1932.
135
E. R. Groves, W. F. Ogburn: American Marriage and Family Relationships. New
York 1928.
136
W. F. Ogburn, C. Tibbitts: The Family and Its Functions. Rozdział 13 W: Recent
Social Trends in the United States. New York 1933.
137
Zob. np. W. F. Ogburn: A Statistical Study of American Marriage. W: „American
Marriage and Family‖. Ed. E. R. Groves, W. F. Ogburn. New York, 1928. W. F.
Ogburn: Recent Changes in Marriage. W: „American Journal of Sociology‖, XLV,
November 1935.
138
Przegląd publikacji W. F. Ogburna zob. William F. Ogburn. On Culture..., s. 349–
–360.
139
W. F. Ogburn, M. F. Nimkoff: Sociology. Boston, Chicago, New York 1940.
140
Tamże, s. v, vi.
141
Tamże, s. 397–431.
142
Tamże, s. 429.
143
Zob np. pierwszy rozdział obecnego studium.
144
M. Janowitz: Introduction. W: L. P. Edwards: The Natural History of Revolution.
Chicago 1927. Reprint 1970 r., s. ix.
145
C. Brinton: The Anatomy of Revolution. Harvard 1938.
146
R. E. Park: Introduction. W: E. T. Hiller: The Strike. A Study in Collective action.
Chicago 1928; s. vii.
147
Tamże, s. ix.
148
E. T. Hiller: The Strike. A Study in Collective action. Chicago 1928; s. 1.
149
H. E. Wildes: Social Currents in Japan. With Special Reference to the Press.
Chicago 1927.
150
Chicago. An experiment in Social Science Research. Red. T. V. Smith, L. D. White.
Chicago 1929.
151
The New Social Science. Red. L. D. White. Chicago 1930.
320
Rozdział 5
5.1. Wprowadzenie
321
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
dyscypliny w USA, ale też jej wpływ na kształtowanie się wielu narodowych
socjologii w Europie i na świecie. Utorowała ona również drogę do ukształto-
wania się tzw. „drugiej Szkoły Chicagowskiej‖, czego ślady można odnaleźć
już w literaturze tematu. Rozpoczęto także dyskusje o trzeciej Szkole
Chicagowskiej socjologii, już o wiele bardziej współczesnej. 1 Nie można
wreszcie zakończyć obecnej pracy bez przynajmniej krótkiej charakterystyki
inspiracji Szkołą Chicagowską, jej pragmatyzmem, dla badania zmian
społecznych
w okresie pogłębionej fazy schizmatycznego przeobrażania polskiej rzeczywi-
stości społecznej przełomu wieków.
322
Szkoła Chicagowska w socjologii?! Od krytyki pierwszej do fundacji drugiej Szkoły Chicagowskiej
323
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
324
Szkoła Chicagowska w socjologii?! Od krytyki pierwszej do fundacji drugiej Szkoły Chicagowskiej
325
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
326
Szkoła Chicagowska w socjologii?! Od krytyki pierwszej do fundacji drugiej Szkoły Chicagowskiej
327
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
328
Szkoła Chicagowska w socjologii?! Od krytyki pierwszej do fundacji drugiej Szkoły Chicagowskiej
329
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
330
Szkoła Chicagowska w socjologii?! Od krytyki pierwszej do fundacji drugiej Szkoły Chicagowskiej
331
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
332
Szkoła Chicagowska w socjologii?! Od krytyki pierwszej do fundacji drugiej Szkoły Chicagowskiej
333
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
334
Szkoła Chicagowska w socjologii?! Od krytyki pierwszej do fundacji drugiej Szkoły Chicagowskiej
335
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
336
Szkoła Chicagowska w socjologii?! Od krytyki pierwszej do fundacji drugiej Szkoły Chicagowskiej
dotyczącymi samej szkoły, Lee Harvey wyprowadził pięć mitów, które jego
zdaniem podtrzymywały obrazy konstruujące twór nazwany „Szkołą Chica-
gowską‖. Jak sam stwierdza, niektóre z nich są zarówno rozłączne, jak też
wspólne, jeśli chodzi o ich zakresy. Nie wszystkie poniżej zamieszczone mity
dotyczące Szkoły Chicagowskiej odnoszą się krytycznie do niej jako całości i
jej poszczególnych nurtów.
„Te pięć mitów, to:
[mit nr] 1: Że socjologowie Szkoły Chicagowskiej byli pierwotnie
społecznymi reformatorami, sympatyzującymi z ideami postępu
[rozwoju] lub liberalnymi i zainteresowanymi rozwiązywaniem
problemów społecznych.
[mit nr] 2: Że socjologia chicagowska była dogmatycznie jakościowa
i nie była zainteresowana w ilościowych technikach badań spo-
łecznych i rzeczywiście była wrogo względem nich nastawiona.
[mit nr] 3: Że socjologia chicagowska nie miała silnej orientacji teore-
tycznej i jej prace na ogół stanowiły opisowe ćwiczenia. Teorie
jakie udało się jej wytworzyć, były tylko czymś niewiele więcej
niż modelami typów idealnych (zwłaszcza teoria stref koncen-
trycznych) z niewielką mocą wyjaśniającą.
[mit nr] 4: Że socjologia chicagowska jest ściśle związana z symbolicz-
nym interakcjonizmem i zdominowana przez epistemologiczną
perspektywę G. H. Meada.
[mit nr] 5: Że Szkoła Chicagowska zdominowała amerykańską socjolo-
gię, aż do połowy lat trzydziestych i że później zanikła i została
izolowana głównie z powodu zachowania niezgodnego z obo-
wiązującymi wówczas tendencjami nienaukowego podejścia do
socjologii‖. 51
337
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
338
Szkoła Chicagowska w socjologii?! Od krytyki pierwszej do fundacji drugiej Szkoły Chicagowskiej
nych. „Ale Park i Burgess nie byli jedynymi przyczynami upadku „Addamsow-
skiego‖ typu socjologicznej praktyki na Uniwersytecie w Chicago. Część
przesłanek do przejścia od akcentowania reformatorstwa społecznego do
<naukowego> i apolitycznego podejścia w socjologii, wynikała z ograniczeń
nałożonych przez władze Uniwersytetu na aktywizm społeczny w katedrze
socjologii‖. 56
Mary Jo Deegan podkreśla, że nie byłoby Szkoły Chicagowskiej, gdyby nie
działalność naukowa i reformatorska Jane Addams i kobiet z nią związanych.
Swój wywód podważający dorobek „męskiej‖, jak ją określa Szkoły Chicagow-
skiej argumentuje i uzasadnia dokonaniami Jane Addams, jej wkładu w rozwój
socjologii oraz upraktycznianiem dokonań dyscypliny w rzeczywistości
przeobrażającej zbiorowość zamieszkującą miasto Chicago. Gloryfikuje ona
socjologię uprawianą przez Addams i omawia jej intelektualną spuściznę.
Dorobek Addams jest analizowany przez Deegan jako funkcja dwóch głównych
nurtów refleksji społecznej, tj. kulturowego feminizmu oraz krytycznego
pragmatyzmu. Autorka szczegółowo omawia jedną i drugą przesłankę do
gloryfikacji dorobku Addams. Kulturowy feminizm jest teorią społeczną, która
zakłada, że tradycyjnie definiowane kobiece wartości są lepsze od tradycyjnie
określonych męskich wartości. Krytyczny pragmatyzm Mary Jo Deegan określa
jako teorię naukową, „która podkreśla potrzebę aplikacji wiedzy do rozwiązy-
wania problemów życia codziennego w oparciu radykalne interpretacje wartości
liberalnych i tych dotyczących rozwoju‖. 57 W tendencyjny sposób podważa
dorobek przedstawicieli Szkoły Chicagowskiej, wykorzystując ich różnorod-
ność, co przy braku traktowania szkoły jako federacji orientacji badawczych
sprawia, że nie można jej obronić, jako pewnej jednostki analizy. Hull-House
określa ona jako instytucjonalne centrum refleksji społecznej i badawczej,
porównywalne, jeśli nie lepsze od tego w Wydziale Socjologii i Antropologii
Uniwersytetu Chicago. Negatywna ocena Szkoły Chicagowskiej zaczyna się od
zanegowania oryginalności wielu jej podstawowych tekstów. Opublikowana
w 1895 roku praca Hull-House. Maps and Papers. (zob. pierwszy rozdział
obecnego studium), według M. J. Deegan, zapoczątkowała narodziny
chicagowskiej socjologii. Należy dodać, że praca ta, napisana przez uczestni-
ków programu realizowanego w Hull-House, redagowana była właśnie przez
Jane Addams. Ocenę pozycji tej pracy w procesie narodzin chicagowskiej
socjologii Mary Jo Deegan ujęła następująco:
„Ten błyskotliwy socjologiczny dokument należy uznać jako znaczący
z kilku powodów. Po pierwsze, rozpoczął on tworzenie chicagowskiej
tradycji badania miasta i jej mieszkańców. Po drugie, jego główne
rozdziały dotyczące imigrantów, ubóstwa i struktury zawodów stały się
głównymi obszarami zainteresowań chicagowskich socjologów. Po
339
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
340
Szkoła Chicagowska w socjologii?! Od krytyki pierwszej do fundacji drugiej Szkoły Chicagowskiej
341
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
342
Szkoła Chicagowska w socjologii?! Od krytyki pierwszej do fundacji drugiej Szkoły Chicagowskiej
Nowym tekstem, zdaje się być opracowanie redaktora tomu Kena Plumme-
ra. Jemu też poświęcone zostaną poniższe refleksje.
Rozpoczynając swoją analizę krytyczną, która w wielu miejscach ma
charakter przewodnika po literaturze poświęconej Szkole Chicagowskiej
w socjologii, Plummer przytacza cytowanego już Lewisa A. Cosera, w jego
stwierdzeniu na temat oceny socjologii chicagowskiej. 63 Wprowadzając, za
K. Plummerem tę „istotną szkołę‖, należy przytoczyć główne jej osiągnięcia:
była to pierwsza istotna szkoła w USA; dominowała w dyscyplinie przez około
trzydzieści pięć lat XX wieku oraz przypominała o swoim istnieniu przez całą
jego resztę; wytworzyła bogatą i urozmaiconą tradycję badań empirycznych;
w dominującej swej części dotyczącą zurbanizowanego obszaru miasta Chicago
oraz występujących tam problemów społecznych; sprzyjała rozwojowi teorii
pragmatyzmu i formalizmu związanych z osobami Jamesa, Deweya, Peircea,
Meada oraz powiązana była z socjologią Simmela; sprowokowała debatę
metodologiczną pomiędzy zwolennikami „case study‖ a wyznawcami
zmodyfikowanych metod statystycznych; pozwoliła wyklarować relacje
pomiędzy analizą socjologiczną oraz polityką społeczną, reformizmem i pracą
socjalną; stanowiła istotę procesu profesjonalizacji i instytucjonalizacji
socjologii
w USA; wprowadziła na rynek pierwszy znaczący kierunkowy socjologiczny
periodyk, tj. „American Journal of Sociology‖ oraz pierwszy kierunkowy
podręcznik Introduction to the Science of Sociology; była pierwszym
kierunkowym ośrodkiem kształcenia studentów na wszystkich poziomach
zdobywania zawodu socjologa, będąc głównym ośrodkiem badawczym w USA.
I chociaż Plummer odnotowuje odmienne zdanie Stephena Turnera przed-
stawione powyżej, to jednak zauważa, że jego stanowisko jest elementem
historii socjologii o współzawodniczących nurtach, która jednak ciągle czeka,
aby ją w sposób obiektywny napisać. Przychyla się do opinii, że nie była to
szkoła samoświadoma swego istnienia, ale właśnie jej heterogeniczność
i zróżnicowanie są dla niego, jej istotną i znaczącą cechą. Według Plummera
„pomimo, że znaczenie Chicago w historii socjologii jest poza dyskusją, to
rzeczywiste istnienie (funkcjonowanie) Szkoły Chicagowskiej pozostaje sprawą
otwartą‖.64 Przedmiot studiów socjologii chicagowskiej, tj. miasto, pozostawało
i ciągle pozostaje jednocześnie cudownym i niebezpiecznym habitatem kultury
człowieka współczesnego.
Dostrzegając oponentów jego propozycji m.in. w osobach Baehra
i O‘Briena 65, autor dokonuje wyszczególnienia prac o charakterze kanonu
chicagowskiego, do których zaliczył: Chłopa polskiego w Europie i Ameryce
Thomasa i Znanieckiego, Introduction to the Science of Sociology Parka
i Burgessa oraz The City w wersji książkowej, o których pisze, że w nich
343
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
344
Szkoła Chicagowska w socjologii?! Od krytyki pierwszej do fundacji drugiej Szkoły Chicagowskiej
345
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
346
Szkoła Chicagowska w socjologii?! Od krytyki pierwszej do fundacji drugiej Szkoły Chicagowskiej
347
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
348
Szkoła Chicagowska w socjologii?! Od krytyki pierwszej do fundacji drugiej Szkoły Chicagowskiej
349
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
350
Szkoła Chicagowska w socjologii?! Od krytyki pierwszej do fundacji drugiej Szkoły Chicagowskiej
351
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
Przypisy do rozdziału 5:
1
R. E. L. Faris: Chicago..., s. 119.
2
F. S. Chapin: The Present State of the Profession. „American Journal of Sociology‖
1934, 39: 4, s. 506–508.
3
E. Faris: Too Many Ph.D‟s? „American Journal of Sociology‖ 1933–1934, 32,
s. 509–512.
4
J. T. Carey: Sociology..., s. 4.
5
L. A. Coser: American Trends. W: A History of Sociological Analysis. Red.: T.
Botomore, R. Nisbet. London 1978, s. 311.
6
L. A. Coser: Sociological Theory from the Chicago Dominance to 1965. „Annual
Review of Sociology‖ 1976, 2, s. 145–160.
7
F. H. Matthews: Quest for an American Sociology: Robert E. Park and the Chicago
School. Montreal-London 1977.
8
Tamże, s. 179.
9
M. A. Alihan: Social Ecology: A Critical Analysis. New York 1938.
10
R. L. Faris: Chicago ..., s. 121.
11
Tamże, s. 121–122.
12
Tamże, s. 122.
13
P. Lengermann: The Founding of ASR: The Anatomy of a Rebellion. „American
Sociological Review‖ 1979, 44, s. 185–198.
14
F. H. Matthews: Quest..., s. 182.
15
Zob. też E. Hałas: Symbole w interakcji. Warszawa 2001, s. 111.
16
F. H. Matthews: Quest..., s. 183.
17
G. Myrdal: An American Dilema. The Negro Problem and Modern Democracy. New
York 1944.
18
F. H. Matthews: Quest..., s. 184 oraz E. A. Shils: Tradition, Ecology and Institution
in the History of Sociology. „Deadalus‖ 1970, vol. 99:4, s. 760–825.
352
Szkoła Chicagowska w socjologii?! Od krytyki pierwszej do fundacji drugiej Szkoły Chicagowskiej
19
F. H. Matthews: Quest..., s. 184.
20
Tamże, s. 185.
21
Tamże, s. 186.
22
M. Bulmer: The Chicago..., s. 206.
23
L. Kurtz: Evaluating..., s. 97.
24
D. Smith: The Chicago..., op. Cit.
25
B. Farber: The Human Element. Sociology at Chicago. „Sociological Perspectives‖
1988, 31:3, s. 339–359. [tł. K. Cz.]
26
Tamże, s. 354–355.
27
D. Fisher: The Role of Philantropic Foundations in the Reproduction and Production
of Hegemony: Rockefeler Foundations and the Social Sciences. „Sociology‖ 1983,
17:2, s. 206–233.
28
Tamże, s. 224, lub B. Farber: The Human..., s. 356.
29
M. Bulmer: Philanthropic Foundations and the Development of the Social Sciences
in the Early Twentieth Century: A Reply to Donald Fisher. „Sociology‖ 1984, 18:4,
s. 572–579.
30
A. W. Gouldner: The Coming Crisis of Western Sociology. New York 1971.
Częściowe polskie tłumaczenie Barbary Szackiej pod tytułem Co się zdarzyło
w socjologii: historyczny model rozwoju strukturalnego. W: Czy kryzys socjologii.
Wybór i wstęp J. Szacki. Warszawa 1977, s. 127–296.
31
Tamże, s. 247.
32
Tamże, s. 226.
33
Tamże, s. 267–268.
34
Tamże, s. 232–233.
35
Tamże, s. 249.
36
L. A. Coser: Refugee Scholars in America. Their Impact and Their Experiences. New
Haven 1984.
37
E. Hałas: Symbole…, s. 112.
38
Zob. Recenzja E. Farisa z pracy T. Parsonsa: The Social System. W: „American
Sociological Review‖ 1953, t. 18, s. 103–106.
39
H. Joas: Pragmatism and Social Theory. Chicago 1993; lub inna wersja tego tekstu
zatytułowana: Pragmatism in American Sociology. W: The Chicago School. Critical
Assessments. Ed. K. Plummer. T. 2. London 1997, s. 117–152.
40
E. Hałas: Symbole…, s. 113.
41
H. Schwendinger, J. R. Schwendinger: The sociologist of the Chair: A Radical
Analysis of the Formative Years of North American Sociology (1883–1922). New
York 1974.
42
D. Smith: The Chicago..., s. 15.
43
Tamże, s. 20.
44
C. W. Mills: The Professional Ideology of Social Pathologists. „American Journal
of Sociology‖. Chicago 1943, nr 49:2, s. 165–180.
45
D. Smith: The Chicago..., s. 20.
46
Tamże, s. 21.
47
Tamże, s. 21.
48
Tamże, s. 21.
49
L. Harvey: Myths of the Chicago School of Sociology. Aldershot-Sydney 1987.
50
Tamże, s. 17.
353
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
51
Tamże, s. 18.
52
E. A. Tiryakian: The Significance of Schools in the Development of Sociology. W:
Contemporary Issues in Theory and Research. Ed. W. E. Snizek. London 1979,
s. 211–234. Tenże: The School as the Unit of Analysis. W: Rethinking the History of
Sociology. Mimeograph 1979.
53
L. Harvey: Myths ..., s. 214.
54
M. J. Deegan: Jane....
55
Tamże, s. 24.
56
Tamże, s. 25.
57
Tamże, s. 25.
58
Tamże. s. 55.
59
Zob. S. Turner, J. Turner: The Impossible Science: An Institutional Analysis of
American Sociology. Newbury Park, California 1990, m.in. s. 73.
60
Tamże, s. 74.
61
E. A. Shils: The Present State of American Sociology. New York 1948, s. 11–12.
62
Jak zauważył Ken Plummer ze względu na bardzo zróżnicowane ceny reprintów,
niektóre artykuły nie zostały umieszczone w pracy. Zob. The Chicago School.
Critical Assessments. Ed. K. Plummer. London 1997, s. x.
63
Tamże, s. 3.
64
K. Plummer: Introducing Chicago Sociology: The Foundations and Contributions
of a Major Sociological Tradition. W: The Chicago ..., s. 4.
65
P. Baehr, M. O‘Brien: Founders, Classic and the Concept of a Canon. „Current
Sociology‖ 1994, 42:1.
66
K. Plummer: Introducing…, s. 8–9.
67
Tamże, s. 15.
68
Tamże, s. 17.
69
Tamże, s. 17.
70
Tamże, s. 23.
71
Tamże, s. 28–29.
72
O tym badaniu na gruncie polskiej socjologii zob. np. K. Czekaj: Badanie
społeczności slumsów. W: Społeczności lokalne. Szkice socjologiczne. Red. J. Wódz.
Katowice 1986.
73
Tamże, s. 32.
74
Tamże, s. 35.
75
Tamże, s. 35.
76
Tamże, s. 35.
77
A Second Chicago School? The Development of a Postwar American Sociology. Ed.
G. A. Fine. Chicago-London 1995.
78
A. LaPerrière: Pour une construction empirique de la theorie. Sociologie et
Societes 14. Paris 1982, s. 31–41. Zob. też A. Abbott: Department …, s. 20.
79
J. Gusfield: The Second Chicago School? W: A second…, s. ix–x.
80
Tamże, s. xi.
81
Tamże, s. xii.
82
Tamże, s.xiii.
83
G. A. Fine. W: A Second..., s. 3–4.
84
Tamże, s. 373.
354
Rozdział 6
SZKOŁA CHICAGOWSKA
A SOCJOLOGIA POLSKA 1915–2005
Od instytucjonalizacji do inspiracji badawczej
6.1. Wprowadzenie
355
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
356
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
357
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
358
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
359
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
360
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
361
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
362
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
363
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
364
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
365
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
366
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
mało dotychczas uwzględniane cechy tej, tak doniosłej dziś, części świata
społecznego‖.33
W interpretacji wyników swoich badań w Poznaniu F. Znaniecki nie od-
niósł się do teoretycznych propozycji wypracowanych w Szkole Chicagowskiej.
Dodać należy, że panelowe badania w Poznaniu na ten sam temat przeprowadził
w 1964 roku Janusz Ziółkowski.
Znaniecki w następnych pracach opublikowanych w Polsce konsekwentnie
rozwijał swoją wersję socjologii humanistycznej, której manifest znajduje się
w Nocie metodologicznej Chłopa Polskiego…. Niewiele jednak z dorobku
Szkoły Chicagowskiej odnaleźć można w pracach Floriana Znanieckiego
powstałych w latach trzydziestych w Polsce, a na kolejną propozycję odnośnie
zagadnień ekologicznych trzeba było poczekać do 1938 roku.
W odnotowanym już 1931 roku w Poznaniu, ukazała się praca zgłębiające-
go socjologię pod kierunkiem Znanieckiego, Józefa Chałasińskiego, zatytuło-
wana: Drogi awansu społecznego robotnika. Studium oparte na autobiografiach
robotników.34 W pracy tej, w rozdziale drugim – opatrzonym przez autora
nazwą: Autobiografie jako materiał analizy socjologicznej – odnaleźć można
pozytywne komentarze i odniesienia do tego typu badań wykonanych
w Chicago pod kierunkiem Clifforda R. Shawa oraz E. W. Burgessa. I tak
odnośnie badań zachowań przestępczych w Stanach Józef Chałasiński
odnotowuje: „W badaniach nad zachowaniem się przestępczym, zwłaszcza
przestępców małoletnich, jakie na wielką skalę prowadzi się w Ameryce,
również materiał autobiograficzny znajduje bardzo szerokie zastosowanie.
Traktuje się go jako materiał niezbędny, jednakże nie jedyny. Stanowi on część
całkowitej historii życia przestępcy (the total case history). <Obok autobiografii
historia ta powinna obejmować – jak pisze na ten temat jeden ze współczesnych
badaczy – historię rodziny, medyczne, psychiatryczne i psychologiczne dane,
urzędowe dane aresztowań i przestępstw, opis życia grup zabawy, do których
należał przestępca, oraz wszelki inny wiarygodny materiał, który może rzucić
światło na osobowość i obecne doświadczenia danego przestępcy. Dopiero w
świetle takiego dopełniającego materiału staje się rzeczą możliwą dokładniejsza
ocena i interpretacja osobistego materiału. Prawdopodobnie w braku tych
dodatkowych danych wszelka interpretacja autobiografii jest nieco wątpliwa>
(C. R. Shaw: w przedmowie do swojej książki The Jack-Roller. A Delinquent
Boy‟s (own – brak tego elementu tytułu w przypisie – K. Cz.) Story, Chicago
1930, s. 2). Opinia cytowanego badacza wydaje się ze wszech miar słuszna.
Konieczność sprawdzania autobiografii przestępców przy pomocy wymienio-
nych źródeł dodatkowych wynika wszakże głównie z następujących przyczyn.
Przede wszystkim z braku dostatecznej liczby autobiografii z otoczenia
przestępcy, jego rodziny i towarzyszy, których dostarczenie jest praktycznie
367
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
368
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
skiego, w szczególności interesował się socjologią miasta. Nie mógł zatem nie
zauważyć dorobku Szkoły Chicagowskiej, tym bardziej, że w 1932 roku
przebywał na stypendium Fundacji Rockefellera w Stanach Zjednoczonych AP.
Przeobrażenia społeczeństwa amerykańskiego lat dwudziestych i trzydzie-
stych zajmują w naukowych studiach Stanisława Rychlińskiego rolę szczegól-
ną. Takie artykuły i eseje, jak: Spekulacja terenowa w miastach amery-
kańskich39, Rozpad sąsiedztwa w mieście amerykańskim, Rozpad rodziny
amerykańskiej, Miasto współczesne jako środowisko rozprzężenia społecznego,
Kultura amerykańska,40 to tylko najważniejsze, przykładowo wymienione
prace, gdzie ten socjolog analizuje zjawiska i problemy społeczne amerykań-
skiego społeczeństwa w stadiach organizacji lub dezorganizacji społecznej.
W większości z nich przywołuje wnioski z badań autorów Szkoły Chicagow-
skiej lub dokumentuje swoje refleksje przywołaniem ich w przypisach.
Szczególne znaczenie mają tu dwie prace, na które, ze względu na cele
obecnego opracowania, należy zwrócić uwagę. Obydwie zresztą opublikowano
w „Przeglądzie Socjologicznym‖ i to w tym samym 1935 roku.
Rozpad sąsiedztwa w mieście amerykańskim, to znakomita analiza tej formy
organizacji zbiorowości ludzkiej – tak w przekroju historycznego rozwoju, jak
i problemów w jej życiu występujących. Jest też naukową recenzją socjologii
uprawianej w USA, dodać należy w wielu miejscach krytyczną, choć i doceniającą
jej osiągnięcia oraz dystansującą się w stosunku do socjologii europejskiej w kilku
przypadkach na korzyść tej pierwszej. Znajduje to swoje odzwierciedlenie
w szczególności w następującym fragmencie: „W Stanach Zjednoczonych nowe
kierunki socjologii, które już przed wojną (I światową – K. Cz.) zerwały
z naśladownictwami wzorów europejskich, zwróciły się do procesów rozpadu
grup społecznych, na których opierała się tradycyjna społeczność amerykańska,
sąsiedztwo małomiasteczkowe. Wiedza społeczna zmieniła się w coś w rodzaju
oświeconej opinii gromadnej, zmierzającej do przeciwstawienia się procesom
rozprzężenia społecznego przez zastosowanie metod naukowych, tak popularnych,
a może nawet tak zwulgaryzowanych w tym kraju. Socjologia amerykańska jest
swoistą polityką społeczną, tym różniąca się od umiejętności tej w europejskim
znaczeniu, że główny nacisk kładzie na odtworzenie solidarności gromadnej
(zwłaszcza grup mniejszych, sąsiedztw przede wszystkim), a na warunki
materialne, gospodarcze tylko o tyle zwraca uwagę, o ile stoją na przeszkodzie
względnie sprzyjają temu procesowi.
Związana znacznie ściślej z życiem i daleka od nękającej naukę europejską
spekulacji filozoficznej wiedza społeczna w Stanach Zjednoczonych odzwiercie-
dla tęsknoty pierwszego zazwyczaj pokolenia intelektualistów, którzy pragną
reform życia zbiorowego, zdolnych przywrócić dawna zwartość społeczną
sąsiedztwa. Znajduje to zarówno wyraz w wysunięciu znaczenia grupy pierwotnej
369
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
370
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
371
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
372
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
373
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
374
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
375
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
376
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
377
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
378
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
379
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
380
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
381
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
382
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
383
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
384
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
jego odmianach, przekonamy się, że każda osoba jest tym, czym jest dzięki
istnieniu drugich osób i dzięki wzajemnemu prądowi kolejnego wpływu
pomiędzy każdą osobą a wszystkimi innymi osobami, żyjącymi przed jej
czasem albo równocześnie. Ostatni tubylec Afryki Centralnej, którego staramy
się złowić do sieci cywilizacji i któremu wszczepiamy żądzę alkoholu, dodaje
szczyptę do ogólnego zapotrzebowania wytworów destylacji w Stanach
Zjednoczonych do sieci cywilizacji i wpływa w ten sposób na dochody
państwowe, a przez to również na warunki życia każdego członka amerykań-
skiego społeczeństwa‖. Dziedzina społeczna – pisze dalej Small – jest dziedziną
ustanowioną przez taką wymianę, a rozmiar jej sięga od wytworzenia dziecka
przez matkę i równoczesnego wytworzenia matki przez dziecko, aż do
wytworzenia kupca i żołnierza przez potęgi światowe i wytworzenia tychże
potęg światowych przez kupca i żołnierza. Najogólniejszym i właściwym
sposobem oznaczenia wszystkich zjawisk, którymi się socjologia zajmuje, nie
wprowadzając terminu przedwczesnych hipotez drogą wyjaśnienia, jest
twierdzenie, że są to zjawiska <styczności> pomiędzy osobnikami‖. 83
W dalszych fragmentach podręcznika F. Mirka odnaleźć można obszerne
cytaty z pracy Ogburna i Nimkoffa dotyczące m.in. tablicy Emory Bogardusa
(s. 125), narzędzi styczności społecznych (s. 132), wpływ uspołecznienia
w gromadzie (s. 256), schemat czynności (s. 268), tablica poglądowa 25
najszerszych kultur świata (s. 286), propagandy (s. 340) i inne.
Równie często autor podręcznika odnosi się do prac Roberta E. Parka oraz
Ernesta W. Burgessa. Cytaty z prac tych dwóch autorów pojawiają się w pracy
Mirka pod postacią adekwatnych przykładów, jak też krytyk i polemik. Do tej
pierwszej grupy należy zaliczyć przykłady ze Wstępu do nauki socjologii, m.in.
dotyczące określenia terytorium, jako kategorii socjologicznej (s. 138). Inny
przykład dotyczy świadomościowego odbioru miasta przez dzieci, co F. Mirek
opisał następująco: „Park i Burgess podają przykład, że pewna nauczycielka
wyprowadziła dzieci wielkiego miasta na wiś i poleciła im potem narysować
dowolny przedmiot zauważony na wsi. Rozpatrując ich rysunki, nie znalazła
żadnych scen wiejskich lecz obrazy z ulic miejskich‖.84
Analizując grupy społeczne, w tym i rodzinę rozpoczyna autor tego pierw-
szego powojennego polskiego podręcznika socjologii od przeglądu literatury
przedmiotu. Ponownie, jako pierwsze źródło wiedzy o przedmiocie analizy,
przytacza on Wprowadzenie do nauki socjologii Parka i Burgessa.85
Krytyki i polemiki F. Mirka odnośnie klasyfikacji i definicji Parka i Bur-
gessa dotyczyły m.in. wyjaśnień życia społecznego poprzez dążności, siły,
pożądania, omówione już powyżej życzenia, interesy, wartości, nastawienia
psychiczne, siły społeczne. Te zarzuty streścił on w następujący sposób: „Żadne
z tych pojęć, które ma tłumaczyć życie społeczne, jego zmiany i zróżniczkowa-
385
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
nie, nie jest określone. Co gorzej, wszystkie one oznaczają prawie to samo,
jedno używane za drugie‖. 86
Istotny spór z Parkiem i Burgessem prowadzi F. Mirek odnośnie pojęcia sił
społecznych. Do argumentacji swojej używa stanowiska A. Smalla, pisząc: „Nie
poprawia sytuacji zamiana <sił społecznych> na <interesy>, bo tak samo, jak
nie wiadomo, czym instynkt, nie wiadomo również, czym <interes>. Albion
Small, który zdaje się pierwszy rozważa systematycznie rolę <interesów>
w życiu społecznym, określa je następująco: Na ogół interes – to nienasycona
zdolność odpowiadająca jakiemuś warunkowi niespełnionemu i skłonność do
takiego działania, któreby dążyło do spełnienia zaznaczonego warunku (…)
Gdybyśmy mogli ugodzić się co do używania terminów, moglibyśmy użyć
słowa <życzenie> do określenia interesu już rozwiniętego (…) każda czynność
społeczna jest (…) przystosowaniem wzajemnym przeróżnych interesów, które
są reprezentowane w odnośnej społeczności: (A. Small, General Sociology,
Chicago 1905, s. 424 i nast.). <Człowiek społeczny> składa się wedle Smalla
z interesów, jak ciało z atomów. Każde działanie międzyludzkie sprowadzić
możemy ostatecznie do interesu: zdrowotności, dobrobytu, towarzyskości,
wiedzy, piękna i prawości‖.87
Jedno z najbardziej znanych stwierdzeń Roberta E. Parka, przytacza profe-
sor Mirek wskazując na odmienność natury ludzkiej i uspołecznienia. Pisze on:
„Pierwszą realną rzeczą w życiu społecznym to nie <natura ludzka>, lecz
<samo społeczeństwo>, które dopiero <tworzy> człowieka. <Człowiek nie
rodzi się ludzki – dopiero się nim staje>, mówi Robert Park (Principles of
Human Behaviour 1913, str. 9), w innym wprawdzie związku myślowym, ale
wyrażając dobrze stanowisko wspomnianych (i nie wspomnianych tutaj)
autorów‖.88
W innej części swojego podręcznika F. Mirek przywołuje definicje Roberta
E. Parka i Ernesta W. Burgessa definiując proces asymilacji. Należy zatrzymać
się w tym miejscu analizy podręcznika, jako że jego autor nie tylko przytacza
definicje tego procesu, ale podaje przykłady. I tak definiując proces zauważa:
„Park-Burgess powiada, że asymilacja <jest to proces interpretacji i fuzji,
w którym jednostki i grupy przejmują wspomnienia (tradycję), uczucia
i nastawienia psychiczne nowych osób lub grup, a biorąc czynny udział
w historii i doświadczeniach tych nowych osób i grup, wcielają się przez to do
wspólnego kulturalnego życia>. I o tyle właśnie – powiada dalej Park-Burgess –
(o.c. str. 735) – staje się asymilacja centralnym zagadnieniem procesów
historycznych i kulturalnych, o ile oznacza ona wżywanie się w tradycję nowej
grupy oraz duchowy udział we wspólnej doli i niedoli‖.89
Lektura podręcznika ks. Prof. Mirka we fragmencie charakterystyki proce-
su akomodacji przynosi cytat, który i dzisiaj może stać się użyteczny nie tylko
386
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
387
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
388
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
389
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
390
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
391
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
392
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
393
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
394
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
395
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
396
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
szkoły: „Dziś już koncepcje Szkoły Chicagowskiej w jej czystej postaci nie są
w nauce reprezentowane. A ponieważ ani Park, Burgess, McKenzie, ani nowsi
przedstawiciele tego zmodyfikowanego nurtu A. Hawley (1950) i J. Quinn
(1950) nie stworzyli w zasadzie teorii, której założenia byłyby zarazem spójne
i weryfikowalne, trudno właściwie mówić o istnieniu takiej dyscypliny, jak
ekologia społeczna czy ekologia ludzka. Istnieje jedynie na gruncie socjologii
miasta to, co można by określić podejściem ekologicznym, przy którym dużą
uwagę zwraca się na materialne zagospodarowania przestrzeni, jako istotną
zmianę wpływającą na kształtowanie się struktur społecznych i społecznych
procesów. Ostały się także niektóre pojęcia pochodzące jeszcze od twórców
Szkoły Chicagowskiej, jak <jednostka ekologiczna>, <strefa ekologiczna>,
<centralizacja>, <segregacja> itp. Niektóre z nich zachowały swoje dawne
znaczenie inne natomiast zdefiniowano na nowo, eliminując niektóre
poprzednie zawartości znaczeniowe, a dodając inne‖.105
Podręcznik ten z racji swej orientacji skupiał się jedynie na nurcie ekolo-
gicznym szkoły, ugruntowując wcześniej zarysowany jej obraz przez Jana
Szczepańskiego.
Opublikowany w tym samym roku, skądinąd znakomity, syntetyczny
podręcznik Społeczeństwo miejskie106 Pawła Rybickiego, również nie zmienił
zarysowanego wcześniej obrazu Szkoły Chicagowskiej, ugruntowując taki
właśnie jej obraz w świadomości co raz to młodszych pokoleń studentów
socjologii w Polsce, choć uczony ten użył już określenia „Szkoła Chicagowska‖
i stwierdził: „W latach dwudziestych znaczny rozgłos zyskały koncepcje
ekologiczne Szkoły Chicagowskiej reprezentowanej przez takich socjologów,
jak Park, Burgess, McKenzie. Szkoła ta utworzyła model rozwoju przestrzenne-
go miasta w tak zwanych strefach koncentrycznych. W tym modelu ośrodkiem
miasta jest główne centrum handlowe; wokół centrum powstają strefy, które
różnią się pełnionymi funkcjami i składem społecznym zamieszkującej je
ludności. Koncepcje Szkoły Chicagowskiej opierały się na obserwacji rozwoju
miast amerykańskich, nie uwzględniały jednak w pełni zróżnicowania struktury
przestrzennej i przestrzenno-społecznej miast, nawet na tym tylko kontynencie.
Niezależnie jednak od zakresu i stopnia, w jakim teorie Burgessa, Parka i
innych przedstawicieli Szkoły Chicagowskiej podlegały krytyce, pobudziły one
dociekania nad kształtowaniem się struktur przestrzennych miast i nad
czynnikami kształtującymi te struktury. Hawley, Quinn, we Francji Chombart
de Lauwe zaznaczyli się w tych badaniach‖.107
W nurcie odkrywania Szkoły Chicagowskiej w latach siedemdziesiątych
w Polsce, należy wskazać pewne zmiany jakie wniosły publikacje dwóch
autorów: Jerzego Szackiego oraz Aleksandra Wallisa właśnie. W trzech
kolejnych latach siedemdziesiątych: 1974–1976, ukazują się trzy istotne
397
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
398
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
399
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
400
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
401
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
402
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
403
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
404
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
405
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
406
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
nakład pracy, miał zmniejszyć potencjalny krąg odbiorców. Okazało się jednak,
że publikacja tego dzieła rozpoczęła postępujący proces zainteresowania nie
tylko metodą badawczą i legendarną już „Notą metodologiczną‖, ale także
badaniem problemów społecznych, w perspektywie narastającego kryzysu
społecznego w Polsce, który doprowadził do roku 1980 i późniejszego rozwoju
wydarzeń wiodących do zmian ustrojowych.
Ten owocny w publikacje 1976 rok, przynosi też kolejny tom socjologicz-
nych analiz dotyczących mieszkańców osiedli mieszkaniowych pochodzących
z lubelskiego kręgu socjologii miasta, zredagowany przez profesora
Jana Turowskiego, a zatytułowany Nowe osiedla mieszkaniowe. Ludność
– środowisko mieszkalne – życie społeczne. 137 W tomie tym autorzy artykułów,
że wymieni się tu i redaktora tj. Jana Turowskiego, jak i Piotra Kryczkę,
Adama Stanowskiego, Piotra Skerisa, Tadeusza Chmielewskiego analizując
wyniki badań odnoszą się w różnych fragmentach m.in. do W. F. Ogburna,
L. Wirtha. Istotnym elementem opracowania są też plany osiedla oraz ich
analizy.
Patrząc na literaturę socjologiczną lat siedemdziesiątych, z punktu widzenia
inspiracji lub przytaczania dzieł Szkoły Chicagowskiej, należy odnotować
artykuł Jana Turowskiego – Społeczność lokalna opublikowany w „Studiach
Socjologicznych‖138 w 1977 roku oraz rozprawę Anny Kossowskiej na temat:
Przestępczości na terenie wielkiego miasta, opublikowanej w 1978 roku
w zbiorze pod red. Jerzego Jasińskiego. 139 W pracy tej A. Kossowska
omawiając ekologię społeczną [autorka ta nie używała określenia Szkoła
Chicagowska – podkr. K. Cz.] uwypukliła z kolei nurt kryminologiczny
związany z Burgessem i Shawem. I choć nadal socjologia polska nie posiadała
własnej monografii poświęconej szkole, to wielu badaczy średniej i młodej
generacji socjologów, wraz z publikacją Chłopa polskiego, zaczęło dostrzegać
inne niż dotychczas preferowane metody i techniki badań społecznych.
407
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
408
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
409
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
410
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
411
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
412
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
413
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
414
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
415
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
416
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
417
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
418
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
419
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
420
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
421
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
422
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
423
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
424
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
425
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
426
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
Przypisy:
1
Dla przypomnienia choćby M. Bulmer: The Chicago School of Sociology. Chicago
1984, czy też D. Smith: The Chicago School: A Liberal Critique of Capitalism.
London 1988.
427
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
2
J. J. Platt: A History of Sociological Research Methods in America 1920–1960.
Cambridge 1996.
3
The Chicago School. Critical Assessments. T. 1–4. Red. K. Plummer. London 1997.
4
The Chicago school of criminology 1914–1945 / edited by Piers Beirne. Vol. 1. The
Unadjusted Girl (William I. Thomas), Vol. 2. The Hobo (Nels Anderson), Vol. 3.
The Gang (Frederic M. Thrasher), Vol. 4. The Jack-roller (Clifford R. Shaw), Vol. 5.
Brothers in Crime (Clifford R. Shaw with the assistance of Henry D. McKay and
James F. MacDonald), Vol. 6. Juvenile Delinquency and Urban Areas (Clifford R.
Shaw and Henry D. McKay). New York-London 2005.
5
J. Peneff: La Methode biographique: de l‟Ecole de Chicago a l‟histoire orale. Paris
1990.
6
J. M. Chapoulie: La tradition sociologique de Chicago: 1892–1961. Paris 2001.
7
S. Guth: Chicago 1920: aux origines de la sociologie qualitative. Paris 2004.
8
Y. Grafmeyer: L‟ecole de Chicago: naissance de l‟ ecologie urbaine. Paris 2004.
9
W. Vortkamp: Partizipation und sociale Integration in heterogenen Gesellschaften:
Louis Wirths Konzeption socialer Organisation in der Tradition der Chicagoer
Schule. Opladen 2003.
10
L. Tomasi (red.): La Scuola sociologica di Chicago. La teoria implicita. Milano
1997.
11
W. de P. Freitas: Espaço urbano e criminalidade: liçỡes de escola de Chicago. Sẫo
Paulo 2002.
12
S. Koenis: Tussen marge en professie: Frankfurt en Chicago: twee visies op de
praktische rol van sociologen. Amsterdam 1991.
13
M. Bulmer: The Chicago School of Sociology. Chicago 1984, s. 45.
14
Szerzej na ten temat zob.: Florian Znaniecki – redaktor „Wychodźcy Polskiego”.
Wybór i komentarze Z. Dulczewski. Warszawa 1982.
15
M. Bulmer: The Chicago School..., s. 49–50.
16
N. Kraśko: Instytucjonalizacja socjologii w Polsce 1920–1970. Warszawa 1996;
dodać należy, że autorka ta nie uwzględnia wpływu socjologii chicagowskiej na
instytucjonalizację socjologii w Polsce.
17
W: R. Gubert, L. Tomasi (Red.): The contribution of Florian Znaniecki to
sociological theory. Milno 1993, s. 16.
18
F. Znaniecki: Wstęp do socjologii. Poznań 1922. Wszystkie poniższe cytaty
pochodzą z wydania w serii „Biblioteka Socjologiczna‖. PWN. Warszawa 1988.
19
Tamże, s. 13.
20
Tamże, s. 59.
21
Tamże, s. 167.
22
Tamże, s. 207.
23
Pełny opis zawartości podręcznika Parka i Burgessa dokonał F. Znaniecki na
stronach 207–208.
24
Przypis polemiczny ze stanowiskiem Parka odnaleźć można na s. 259 – odnośnie
jednostajności natury ludzkiej; przypis w kontekście definiowania kontaktu społecz-
nego na s. 298 oraz odnośnie wpływu W. Windelbanda i H. Rickerta na socjologię na
s. 347.
25
F. Znaniecki: Przedmowa do polskiego przekładu: R. E. Park, E. W. Burgess:
Wprowadzenie do nauki socjologji. T. I. Przekład z angielskiego pod redakcją Prof.
dr. F. Znanieckiego. Poznań 1926, s. V.
428
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
26
Tamże, s. V–VI.
27
Tamże, s. VI.
28
F. Znaniecki: Miasto w świadomości jego obywateli. Poznań 1931. Przedruk
późniejszej w pracy: F. Znaniecki, J. Ziółkowski: Czym jest dla Ciebie miasto
Poznań. Dwa konkursy. Warszawa-Poznań 1984.
29
F. Znaniecki, J. Ziółkowski: Czym jest dla Ciebie miasto Poznań. Warszawa-Poznań
1984, s. 32;
30
Tamże, s. 32.
31
Tamże, s. 32–33.
32
Tamże, s. 34.
33
Tamże, s. 34–35.
34
J. Chałasiński: Drogi awansu społecznego robotnika. Studium oparte na autobiogra-
fiach robotników. Poznań 1931. Późniejszy przedruk: Warszawa 1979.
35
J. Chałasiński: Drogi awansu społecznego robotnika. Studium oparte na autobiogra-
fiach robotników. Poznań 1931. Cytat z: Sto lat socjologii polskiej. Od Supińskiego
do Szczepańskiego. Wybór tekstów pod redakcją J. Szackiego. Warszawa 1995,
s. 615–616.
36
Tamże, s. 617.
37
Tamże, s. 618.
38
Zob. np. N. Kraśko: Instytucjonalizacja ..., s. 38.
39
S. Rychliński: Spekulacja terenowa w miastach amerykańskich. „Samorząd
Terytorialny‖. Warszawa 1934. T. I.
40
Wymienione artykuły i eseje S. Rychlińskiego zostały zamieszczone W: S. Ry-
chliński: Wybór pism. Warszawa 1976, s. 365–504.
41
S. Rychliński: Rozpad sąsiedztwa w mieście amerykańskim. „Przegląd Socjologicz-
ny‖ 1935, 3:1–2. Cytaty pochodzą z pracy: S. Rychliński: Wybór pism. Warszawa
1976, s. 401–402.
42
Tamże, s. 402.
43
Tamże, s. 401.
44
Tamże, s. 415.
45
Tamże, s. 419–420.
46
Tamże, s. 424.
47
Tamże, s. 426.
48
Tamże, 427–428.
49
Tamże, s. 428.
50
Tamże, s. 428.
51
Tamże, s. 428.
52
S. Rychliński: Socjologia miasta. „Przegląd Socjologiczny‖ 1935, 3:3–4. Poniższe
cytaty pochodzą z pracy S. Rychliński: Wybór pism. Warszawa 1976.
53
Tamże, s. 365.
54
Tamże, s. 383.
55
Tamże, s. 396–397.
56
Tamże, s. 397.
57
Tamże, s. 397.
58
L. Wirth: Urbanism as a Way of Life. „American Journal of Sociology‖ 1938.
59
A. Wallis: Znanieckiego socjologiczne podstawy ekologii. W: A. Wallis: Socjologia
przestrzeni. Warszawa 1990, s. 10.
429
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
60
F. Znaniecki: Socjologiczne podstawy ekologii ludzkiej. „Ruch Prawniczy,
Ekonomiczny i Socjologiczny‖ 1938.
61
Tamże, s. 90.
62
Tamże, s. 91.
63
Tamże, s. 94.
64
A. Wallis: Znanieckiego..., s. 11.
65
Tamże, s. 11.
66
Tamże, s. 11.
67
Tamże, s. 12.
68
F. Znaniecki: Socjologiczne..., s. 112.
69
J. Szczepański: O Józefie Chałasińskim. W: J. Chałasiński: Młode pokolenie
chłopów. Warszawa 1984, s. 10.
70
F. Znaniecki: Przedmowa. W: J. Chałasiński: Młode pokolenie chłopów. Warszawa
1984, p. IX.
71
A. LaPerrière: Pour une construction empirique de la theorie. Sociologie et Societes
14. Paris 1982, s. 31–41. Zob. też A. Abbott: Department …, s. 20.
72
St. Ossowski: Organizacja przestrzeni i życie społeczne w przyszłych osiedlach.
„Wiedza i Życie‖ 1946. Cytaty pochodzą z: St. Ossowski: Dzieła. T. III. Z zagadnień
psychologii społecznej. Warszawa 1967, s. 351–370.
73
Tamże, s. 356.
74
Tamże, s. 357.
75
Tamże, s. 357.
76
Mirek F.: Zarys socjologii. Lublin 1948, s. 737.
77
Tamże, s. 56.
78
Tamże, s. 57–58.
79
Tamże, s. 61.
80
Tamże, s. 79–80.
81
Tamże, s. 80–81.
82
Tamże, s. 81.
83
Tamże, s. 98.
84
Tamże, s. 153.
85
Tamże, s. 694.
86
Tamże, s. 249.
87
Tamże, s. 250.
88
Tamże, s. 255.
89
Tamże, s. 381.
90
Tamże, s. 379.
91
J. Chałasiński: Z zagadnień metodologii badań społecznych. „Myśl Filozoficzna‖
1951,No.1–2, s. 77.
92
E. Mokrzycki: Uwagi o sprawach dla socjologii polskiej egzystencjalnych. W: Stan
i perspektywy socjologii polskiej. Red. A. Kwilecki, K. Doktór. Warszawa-Poznań
1988, s. 49.
93
J. Ziółkowski: Urbanizacja. Miasto. Osiedle. Studia Socjologiczne. Warszawa 1965.
94
Tamże, s. 71–72.
95
Tamże, s. 72–73.
96
Tamże, s. 73–74.
97
Tamże, s. 75–76.
430
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
98
Tamże, s. 76.
99
Tamże, s. 76–77.
100
Tamże, s. 77–78.
101
Tamże, s. 79–80.
102
Tamże, s. 80.
103
Tamże, s. 80–81.
104
J. Turowski: Wybrane zagadnienia socjologii miasta. Studium dla kierowników
osiedli mieszkaniowych. Warszawa 1968.
105
B. Jałowiecki: Miasto i społeczne problemy urbanizacji. Warszawa-Kraków 1972,
s. 179.
106
P. Rybicki: Społeczeństwo miejskie. Warszawa 1972.
107
Tamże, s. 163.
108
J. Szacki: Socjologia Williama Isaaca Thomasa. W: „Studia Socjologiczne‖, no. 4.
Warszawa 1974, s. 47–81.
109
A. Wallis: Znanieckiego „Socjologiczne podstawy ekologii ludzkiej‖. W: Florian
Znaniecki i jego rola w socjologii. Red. A. Kwilecki. Poznań 1975, cytaty za
wydaniem z A. Wallis: Socjologia przestrzeni. Warszawa 1990, s. 10.
110
J. Szacki: Szkoła Chicagowska i teorie Roberta E. Parka. W: „Studia Socjologicz-
ne‖, no. 1. Warszawa 1976, s. 5–32.
111
Z. Pióro: Główne nurty ekologii społecznej. W: Przestrzeń i społeczeństwo. Red.
Z. Pióro. Warszawa 1982, s. 21.
112
S. Nowakowski: Hotel robotniczy na tle procesów industrializacji i urbanizacji. W:
„Przegląd Socjologiczny‖. Warszawa 1958, t. XII.
113
J. Turowski, E. Kubejko: Hotel robotniczy jako środowisko społeczne. W: „Przegląd
Socjologiczny‖. Warszawa 1959, t. XIII/1.
114
Z. Pióro, T. Chmielewski: Problemy społeczne szybko rosnącego miasta. W:
„Biuletyn Komitetu Urbanistyki i Architektury‖. Warszawa 1959, nr 2.
115
J. Ziółkowski: Sosnowiec. Drogi i czynniki rozwoju miasta przemysłowego. Katowice
1960,s. 139.
116
Tamże, s. 248.
117
Tamże, s. 190.
118
Tamże, s. 198–199.
119
Tamże, s. 190 i następne.
120
W. Czarnecki: Planowanie miast i osiedli. Warszawa-Poznań 1960, t. 1–2.
121
J. Turowski: Urbanizacja świata (Z zagadnień socjologii miasta). „Zeszyty Naukowe
KUL IV‖, (1961), nr 2 (14), Lublin 1961, s. 45–81.
122
Z. Pióro: Ekologia społeczna w urbanistyce. Warszawa 1962.
123
J. Turowski: Studium socjologiczno-urbanistyczne miasta. W: „Studia Socjologicz-
ne‖ 1963, nr 4 (11)
124
Z. Pióro: Ekologiczna interpretacja układów osadniczych. W: „Studia Socjologicz-
ne‖. Warszawa 1965 nr 4.
125
W. Wiśniewski: Sprawy osiedla i jego mieszkańców. Ogólne wyniki badań
w spółdzielczych osiedlach mieszkaniowych. „Zagadnienia Spółdzielczości Mieszka-
niowej‖, 1965, z. 1.
126
Studia socjologiczne i urbanistyczne miast Lubelszczyzny. Red. J. Turowski. Lublin
1970.
431
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
127
W. Piotrowski: Społeczno-przestrzenna struktura m. Łodzi. Studium ekologiczne.
Wrocław-Warszawa-Kraków 1966.
128
Tamże, s. 99–100.
129
Tamże, s. 100–101.
130
K. Czekaj: Obszary zagrożone dezorganizacją społeczną. Powrót zapomnianej
metody. W: Przestrzeń znacząca. Red. J. Wódz. Katowice 1983.
131
Z. Pióro: Główne..., s. 32–33.
132
J. Turowski: Osiedle mieszkaniowe, jako podstawa struktury i organizacji społecznej
miasta. „Studia Socjologiczne‖ 1967, nr 4.
133
J. Turowski, R. Mitaszko: Spółdzielcze osiedle mieszkaniowe. Monografia
socjologiczna Osiedla im. A. Mickiewicza Lubelskiej Spółdzielni Mieszkaniowej.
Materiały i Studia: Zeszyt 6. Rada Naukowa Centralnego Związku Spółdzielni
Budownictwa Mieszkaniowego. Warszawa 1969.
134
J. Wódz: Zjawiska patologii społecznej a sankcje społeczne i prawne. Wyniki badań
empirycznych w Nowej Hucie. Wrocław-Gdańsk 1973.
135
Z. Pióro: Główne ..., s. 36.
136
W. I. Thomas, F. Znaniecki: Chłop polski w Europie i Ameryce. T. 1–5. Warszawa
1976.
137
Nowe osiedla mieszkaniowe. Ludność – środowisko mieszkalne – życie społeczne. Na
podstawie badań nowych jednostek mieszkaniowych Lublina. Red. J. Turowski.
Warszawa 1976.
138
J. Turowski: Społeczność lokalna. W: „Studia Socjologiczne‖. Warszawa 1977, nr 3.
139
A. Kossowska: Przestępczość na terenie wielkiego miasta. W: Zagadnienia
nieprzystosowania społecznego i przestępczości w Polsce. Red. J. Jasiński. Wrocław-
Gdańsk 1978, s. 171–173.
140
A. Jagielski: Struktura społeczno-ekologiczna miast polskich a koncepcje szkoły
chicagowskiej. W: Procesy urbanizacji kraju w okresie XXX-Lecia Polskiej Rzeczy-
pospolitej Ludowej. Red. J. Turowski. Wrocław 1978, s. 111–113.
141
A. Siemaszko: Społeczna geneza przestępczości. Wokół teorii zróżnicowanych
powiązań. Warszawa 1979, s. 20–31.
142
Tamże, s. 20.
143
Tamże, s. 30.
144
J. Szacki: O szkołach naukowych. Zarys problematyki. W: Szkoły w nauce. Red.
J. Goćkowski, A. Siemianowski. Wrocław-Łódź 1981, s. 15.
145
J. Węgleński: Urbanizacja. Kontrowersje wokół pojęcia. Warszawa 1983, s. 117–
–118.
146
Badania rozpoczęte w 1978 roku, a jedna z pierwszych prac to J. Wódz: Z zagadnień
organizacji życia społecznego w osiedlach. Patologia społeczna w osiedlach.
Katowice 1982, gdzie znajdował się w ostatnim, piątym rozdziale hipotetyczny
model profilaktyki patologii społecznej w osiedlu mieszkaniowym.
147
St. Nurek: Waloryzacja przestrzeni a zagadnienie dezorganizacji społecznej. W:
Patologia społeczna w starych dzielnicach miast Górnego Śląska. Red. J. Wódz.
Katowice 1983, s. 80.
148
F. Znaniecki, J. Ziółkowski: Czym jest dla Ciebie miasto Poznań? Dwa konkursy:
1928 / 1964. Warszawa-Poznań 1984.
149
Metoda biograficzna w socjologii. Red. J. Włodarek i M. Ziółkowski. Warszawa-
Poznań 1990.
432
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
150
Szerzej na temat historii polskich badań z zastosowaniem metody biograficznej zob.
np. St. Nowakowski: Metoda biograficzna a socjologia miasta. W: Metoda biogra-
ficzna..., s. 241–251.
151
J. Węgleński: Metropolitalna Ameryka. Warszawa 1988, np. s. 62–64.
152
P. Kryczka: Zagadnienia przebadane i białe plamy w polskiej socjologii miasta.
W: Procesy urbanizacji i przekształcenia miast w Polsce. Red. B. Jałowiecki,
E. Kaltenberg-Kwiatkowska. Wrocław-Łódź 1988;.
153
B. Jałowiecki: Stan socjologii miasta w Polsce. W: Stan i perspektywy socjologii
polskiej. Red. A. Kwilecki, K. Doktór. Warszawa 1988, s. 116–117.
154
Przemiany społeczności miejskich w Polsce. Red. K. Frysztacki, W. Kwaśniewicz.
Kraków 1989.
155
K. Frysztacki, M. Leśniak-Worobiak: Szkice biograficzne z zakresu socjologii miasta
w Polsce 1980–1989. Kraków 1990.
156
A. Wallis: Socjologia przestrzeni. Warszawa 1990.
157
A. Wallis: Znanieckiego „Socjologiczne podstawy ekologii ludzkie. W: Florian
Znaniecki i jego rola w socjologii. Red. A. Kwilecki. Poznań 1975.
158
Normy społeczne. Ład Społeczny. Patologia Społeczna. Na podstawie badań
empirycznych w starych dzielnicach miast Górnego Śląska. Red. J. Wódz. Katowice
1985.
159
Ład społeczny w starej dzielnicy mieszkaniowej. Zagadnienia organizacji i de-
zorganizacji społecznej. Red. J. Wódz. Katowice, 1986.
160
J. Wódz: Patologia społeczna w życiu codziennym miasta. Katowice 1988.
161
K. Czekaj: Obszary zagrożone dezorganizacją społeczną w przestrzeni miasta.
Powrót zapomnianej metody. W: Przestrzeń znacząca. Studia Socjologiczne. Red.
J. Wódz. Katowice 1989.
162
J. Wódz: Problemy patologii społecznej w mieście. Warszawa 1989, np. s. 19.
163
M. S. Szczepański: Ekologia społeczna i socjologiczna analiza miasta. W: Rzeszów
na tle socjologicznej problematyki dużych miast. Red. M. Malikowski. Rzeszów
1989, s. 105–122.
164
M. S. Szczepański, S. P. Bartnicki: Orientacje ekologicznej w badaniach przestrzeni
miejskiej – ograniczenia i perspektywy. W: Problemy metodologiczne badań
procesów planowych i żywiołowych w mieście. Red. K. Wódz. Katowice 1990.
165
M. S. Szczepański, D. Szczepańska: Rytm i cykle życia mieszkańców osiedla
a zagospodarowanie jego przestrzeni. W: Region. Miasto. Osiedle. Red. B. Jało-
wiecki. Warszawa 1990, s. 153–183.
166
K. Czekaj, J. Wódz: Miasto. Ekologia społeczna. Patologia społeczna. Katowice
1991.
167
M. S. Szczepański: Wartości ekologiczne przestrzeni i miejsc. Wyniki badań
empirycznych. W: Przestrzeń wielkiego miasta w perspektywie badań nad planowa-
niem i żywiołowością. Red. K. Wódz. Katowice, 1991, s. 72–113.
168
Szkoła chicagowska w socjologii. Tradycja myśli społecznej i wymogi współczesnej
socjologii empirycznej. Red. K. Wódz, K. Czekaj. Katowice-Warszawa 1992.
169
D. Smith: The Chicago School: A Liberal Critique of Capitalism. London 1988.
170
K. Czekaj: Szkoła socjologii chicagowskiej 1920–1939. Próba charakterystyki
nurtów i problemów badawczych. W: Szkoła chicagowska..., s. 67–73.
171
J. Mucha: Cooley. Warszawa 1992.
433
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
172
J. H. Turner oraz S. Turner: Socjologia amerykańska w poszukiwaniu tożsamości.
Warszawa 1993, np. s. 42–46.
173
W. G. Sumner: Naturalne sposoby postępowania w gromadzie. Studium socjologicz-
nego znaczenia praktyk życia codziennego, manier, zwyczajów, obyczajów oraz
kodeksów moralnych. Warszawa 1995.
174
A. Siemaszko: Granice tolerancji. O teoriach zachowań dewiacyjnych. Warszawa
1993, s. 65–77.
175
M. Malikowski: Socjologiczne badanie miasta. Problemy pojęciowe, teoretyczne
i metodologiczne. Rzeszów 1992.
176
T. Michalczyk: Wybrane zagadnienia z patologii społecznej. Studium z zakresu teorii
socjologii. Opole 1995, s. 105–110.
177
P. Starosta: Poza metropolią. Wiejskie i małomiasteczkowe zbiorowości lokalne
a wzory porządku makrospołecznego. Łódź 1995, s. 46–57, s. 79.
178
A. Majer: Duże miasta Ameryki. „Kryzys” i polityka odnowy. Łódź 1997, s. 16.
179
K. Frysztacki: Miasta metropolitarne i ich przedmieścia. Kraków 1997, s. 14, 99,
116.
180
T. Kowalak: Marginalność i marginalizacja społeczna. Warszawa 1998, s. 85
i następne.
181
M. Malikowski: Socjologiczne problemy miasta. Rzeszów 1998, np. s. 68–70.
182
Socjologia w Polsce. Red. Z. Krawczyk, K. Z. Sowa. Rzeszów 1998.
183
B. Jałowiecki: Socjologia miasta. W: Socjologia w Polsce. Red. Z. Krawczyk, K. Z.
Sowa. Rzeszów 1998, s. 228 i następne.
184
B. Urban: Zachowania dewiacyjne młodzieży. Kraków 1998, s. 151, 174–175.
185
A. Giddens: Socjologia. Zwięzłe, lecz krytyczne wprowadzenie. Poznań 1998.
186
J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski: Kryminologia. Gdańsk 1999, s. 106.
187
Socjologia miasta. Wybór tekstów. Wybór i redakcja M. Malikowski, S. Solecki.
Rzeszów 1999, s. 424–451, 458–471.
188
Teoria socjologiczna Floriana Znanieckiego a wyzwania XXI wieku. Red. E. Hałas.
Lublin 1999.
189
E. Hałas: Obywatelska socjologia szkoły chicagowskiej. Lublin 1994;
190
K. Czekaj, J. Wódz: Human Ecology Studies of Crime in the Town of Katowice.
Cahiers de Defense Sociale. Bulletin of the International Society of Social Defence
1992/1993 s. 255–265.
191
K. Czekaj: Mapy problemów społecznych jako narzędzie badawcze ekologii
humanistycznej. Aspekty teoretyczne i empiryczne. W: Zagrożenia ekologiczne.
Warunki życia. Wizje przyszłości. Red. J. Wódz. Katowice 1993.
192
J. Wódz, K. Czekaj: Patologia społeczna w aglomeracji miejskiej regionu Górnego
Śląska. Specyfika zjawiska w regionie poddanym restrukturyzacji gospodarki.
Warszawa 1993.
193
Zob. np. badania przestępczości prowadzone E. Moczuka w Rzeszowie, w których
cała metodyka czerpie z tradycji kryminologicznego nurtu szkoły chicagowskiej. W:
E. Moczuk: Problemy społeczne województwa rzeszowskiego. Raport dla wojewody
rzeszowskiego. Rzeszów 1997 [materiał powielony].
194
Jak się żyło i jak się żyje Ślązakowi na Śląsku? Z Pawłem Rakoczem rozmawia Jacek
Wódz. Katowice 1996.
434
Szkoła Chicagowska a socjologia polska 1915–2005
195
K. Czekaj: L‟eredita della sociologia della Scuola di Chicago alla sociologica
polacca. W: La Scuola sociologica di Chicago. La teoria implicita. Ed. Luigi
Tomasi. Milano, 1997, s. 343–380.
196
K. Czekaj: The Chicago School of Sociology‟s heritage in Polish Sociology. W: The
tradition of the Chicago School of Sociology. Ed. L. Tomasi. Ashgate. Aldershot-
Sydney 1998, s. 251–280.
197
E. Goffman: Człowiek w teatrze życia codziennego. Warszawa 2000, s.49–50
198
Tamże, s. 91.
199
Tamże, s. 199.
200
J. Wódz: Socjologia dla prawników i politologów. Warszawa 2000.
201
Tamże, s. 27–28.
202
Tamże, s. 168–169.
203
K. Czekaj, M. Zawartka: Chicagowska koncepcja konfliktów społecznych
w badaniach społecznych polskich miast w okresie zmian systemowych. W: Konflikty
społeczne w Polsce w okresie zmian systemowych. Studia, komunikaty, eseje. T. 2.
Red. M. Malikowski, Z. Seręga. Rzeszów 2000, s. 105–124.
204
Bezpieczeństwo lokalne. Społeczny Kontekst prewencji kryminalnej. Red. J. Czapska,
J. Widacki. Warszawa 2000.
205
A. Krawiec: Inicjowanie działań w zakresie bezpieczeństwa publicznego wśród
lokalnych społeczności. Przykład funkcjonowania wybranych elementów programu
„Dialog” w Rzeszowie. W: Bezpieczeństwo lokalne. Społeczny Kontekst prewencji
kryminalnej. Red. J. Czapska, J. Widacki. Warszawa 2000, s. 181.
206
T. Cielecki: Koordynacja systemu przeciwdziałania patologii społecznej. W:
Bezpieczeństwo lokalne..., s. 112.
207
Pamiętniki nowego pokolenia Chłopów. Warszawa 2000.
208
E. Hałas: Symbole w interakcji. Warszawa 2001, s. 116–117.
209
Tamże, s. 113.
210
K. Czekaj, K. Wódz: Szkoła chicagowska w socjologii 1915–1940. W: Encyklopedia
Socjologii. T. IV. Warszawa 2002, s. 147–154.
211
B. Jałowiecki, M. S. Szczepański: Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej.
Warszawa 2002, s. 14 oraz 15–21.
212
K. Czekaj, T. Mossakowska, A. Niesporek, M. Zawartka: Gliwice 2001. Kwestie
społeczne górnośląskiego miasta u progu XXI wieku. Katowice 2002.
213
K. Czekaj, A. Niesporek, M. Piekarski, M. Zawartka: Częstochowa i problemy
społeczne jej mieszkańców na przełomie XX i XXI wieku. Katowice 2002.
214
B. Szacka: Wprowadzenie do socjologii. Warszawa 2003.
215
J. H. Turner: Struktura teorii socjologicznej. Warszawa 2004.
216
Rozdział ten J. H. Turner napisał wspólnie z Alexandrą Maryanski, zob. s. 97–100.
217
M. Frykowski: Zaufanie społeczne mieszkańców Łodzi. Łódź 2005, s. 158,160, 162.
218
K. Czekaj, M. Zawartka: Częstochowa. Społeczność lokalna w procesie zmian.
Katowice 2005.
219
Seria ta wydawana jest przez Katedrę Socjologii i Psychologii GWSH w Katowi-
cach, a redaktorami serii są Janusz Sztumski i Krzysztof Czekaj. W przygotowaniu
redakcyjnym znajdują się monografie problemów społecznych, takich miast jak:
Świętochłowice, Ruda Śląska, Tarnowskie Góry, Gliwice. Zob. też K. Czekaj,
M. Zawartka: Antynormatywne zachowania mieszkańców dużych miast aglomeracji
435
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
436
SZKOŁA CHICAGOWSKA
– INTELEKTUALNA TRADYCJA
Refleksja systematyzująca
437
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
438
Szkoła Chicagowska – intelektualna tradycja
439
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
440
Szkoła Chicagowska – intelektualna tradycja
441
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
442
Szkoła Chicagowska – intelektualna tradycja
443
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
444
Szkoła Chicagowska – intelektualna tradycja
445
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
446
Szkoła Chicagowska – intelektualna tradycja
447
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
448
Szkoła Chicagowska – intelektualna tradycja
449
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
450
Szkoła Chicagowska – intelektualna tradycja
451
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
452
Szkoła Chicagowska – intelektualna tradycja
453
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
Przypisy:
1
M. Janowitz: Introduction. W: R. E. Park, E. W. Burgess, R. D. McKenzie: The City.
Chicago-London 1967, s. x.
2
L. Tomasi: Introduction. W: The Tradition of the Chicago School of Sociology. Red.
L. Tomasi: Aldershot-Sydney 1998, s. 3.
3
M. Janowitz: Introduction…, s. 21.
4
Tamże, s. vii.
5
J. Wódz: Badanie problemów społecznych w mieście. Od tradycji chicagowskiej po
współczesne inspiracje. W: Szkoła chicagowska w socjologii. Red. K. Wódz,
K. Czekaj. Katowice-Warszawa 1992, s. 113.
454
Bibliografia
455
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
456
Bibliografia
457
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
458
Bibliografia
Dollard J.: The Changing Functions of the American Family. Chicago 1931.
Donovan R. F.: The Saleslady. Chicago 1929.
Donovan R. F.: The Schoolmam. New York 1938.
Donovan R. F.: The Woman Who Waits. Boston 1920.
Driver Ch.: The Exploding University. London 1971.
DuBois W. E. B.: The Philadelphia Negro: A Social Study. Philadelphia 1899.
Durkheim E.: Suicide (1897). Glencoe 1951. Samobójstwo. Warszawa 2006.
Dyoniziak R.: Zróżnicowanie kulturowe społeczności wielkomiejskiej. Warszawa 1969.
Eaton A., Harrison M.: A Bibliography of Social Surveys. New York 1930.
Edwards L. P.: The Natural History of Revolution. Chicago-London 1973.
Eitzen D. S.: Social Problems. Boston-London-Sydney-Toronto 1980.
Eleveen Twenty-Six. A Decade of Social Science Research. Ed. L. Wirth Chicago 1940.
Elmer M. C.: Social Surveys of Urban Communities. Menasha 1914.
Elmer M. C.: The Technique of Social Surveys. Mineapolis 1917.
Ericksen E. G.: Ubran Behavior. New York 1954
Essays in Philosophy by Seventeen Doctors of Philosophy of the University of Chicago.
Ed. T. V. Smith, W. K. Wright. Chicago 1930.
Ezekiel M. J. B.: Methods of Correlation Analysis. New York 1930.
Farber B.: The Human Element. Sociology at Chicago. „Sociological Perspectives‖
1988, 31:3, s. 339–359.
Faris E.: Review of Mind Self and Society by George H. Mead. „American Journal
of Sociology‖ 1936, 41, s. 809–813.
Faris E.: The Concept of Social Attitudes. „Journal of Applied Sociology‖ 1925, 9,
s. 404–409.
Faris E.: The Nature of Human Nature. „Publications of the American Sociological
Society‖ 1925, 20, s. 15–29.
Faris E.: The Social Psychology of George Herbert Mead. „American Journal of
Sociology‖ 1937, 43, s. 391–403.
Faris E.: Too Many Ph. D`s? „American Journal of Sociology‖ 1933–1934, 32, s. 509–
–512.
Faris R. E. L.: Chicago Sociology 1920–1932. San Francisco 1967.
Faris R. E. L., Dunham H. W.: Mental Disorders in Urban Areas. An Ecological Study
of Schizophrenia and Psychoses. Chicago (1939) 1965.
Ferdinand Töennies on Sociology: Pure, Applied and Empirical. Ed. W. J. Cahnmam,
R. Heberle. Chicago 1971.
Field J. A.: Essays on Population. Chicago 1931.
Filozofia prawa a tworzenie i stosowanie prawa. Red. B. Czech. Katowice 1992.
Fisher D.: The Role of Philanthropic Foundations in the Reproduction and Production
of Hegemony: Rockefeler Foundations and the Social Sciences. ―Sociology‖ 1983,
17:2, s. 206–233.
Fleming D.: Attitude: The History of a Concept in America. W: Perspectives in
American History. New York 1967.
Florian Znaniecki redaktor „Wychodźcy Polskiego”. Wybór i komentarze Z.
Dulczewski. Warszawa 1982.
Fosdick R. B.: The Story of the Rockefeller Foundation. New York 1952.
Frazier E. F.: The Negro Family in Chicago. Chicago 1932.
Frazier E. F.: The Negro Family in United States. Chicago 1939.
459
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
460
Bibliografia
Harris Ch. D., Ullman E. L.: The Nature and Cities. Principles os Sociology. New York
1956.
Harris J.: William Beveridge: A Biography. Oxford 1977.
Harrison S. M.: Social Conditions in an American City. New York 1920.
Harvey L.: Myth of the Chicago School of Sociology. Aldershot 1987.
Haskell T. L.: The Emergence of Professional Social Science: The American Social
Science Association and the Nineteenth-Century Crisis of Authority. Urbana 1977.
Hate Crimes in Chicago: 1997. Prepared by Bureau of Staff Services. Chicago 1998.
Hate Crime. The Global Politics of Polarization. Red. R. J. Kelly, J. Maghan. Southern
Illinois University Press. Carbondale and Edwardsville 1999.
Hawkins H. D.: Pioneer: A History of John‟s Hopkins University 1874–1889. Ithaca
1960.
Hayner N. S.: Hotel Life. Chapel Hill 1936.
Henderson Ch. R.: Practical Sociology in the Service of Social Ethics. Chicago 1903.
Herpin N.: Les sociologues americains et le siecle. Vandome 1973.
Hiller E. T.: The Strike. A Study in Collective Action. Chicago 1928.
Hinkle R. C.: Founding Theory of American Sociology 1881–1915. London 1980.
„History of Socioloogy‖. An International Review. Combine Issue, Vol. 6:2, 7:1/2
Spring 1986, Fall 1986.
Horowitz H. L.: Culture and the City: Cultural Philanthropy in Chicago from the
1880`s to 1918. Lexington 1976.
House F. N.: The Development of Sociology. New York 1936.
Hughes E. Ch.: The Growth of an Institution: The Chicago Real Estate Board. Chicago
1931.
Hughes R. M.: A Study of the Graduate Schools of America. Oxford 1925.
Hull-House. Maps and Papers. By Residents of Hull-House. Boston 1895.
Hunter A.: Symbolic Communities: The persistence and Change of Chicago`s Local
Communities. Chicago 1974.
Hurd G.: Human Societies. An Introduction to Sociology. London-Boston-Henley 1986.
Jahoda M., Deutsch M., Cook S.: Research Methods in Social Relations With a Special
Reference to Predjudice. New York 1953.
International Encyclopedia of the Social Sciences. Ed. D. L. Sills. Vol. 3, New York
1968.
Jak się żyło i jak się żyje Ślązakowi na Śląsku? Z Pawłem Rakoczem rozmawia Jacek
Wódz. Katowice 1996.
Jałowiecki B.: Miasto i społeczne problemy urbanizacji. Warszawa-Kraków 1972.
Jałowiecki B.: Mierniki urbanizacji – próba teoretycznego zarysowania problematyki.
Studia socjologiczne, nr 3, 1966.
Jałowiecki B.: Stan socjologii miasta w Polsce. W: Stan i perspektywy socjologii
polskiej. Red. A. Kwilecki, K. Doktór. Warszawa 1988.
James W.: Talks to Teachers of Psychology: And to Students of Some of Life`s Ideals.
New York 1899.
James W.: Pragmatism. New York 1955.
Janowitz M.: Sociological Theory and Social Control. „American Journal
of Sociology‖. 1975.
Janowitz M.: W. I. Thomas on Social Organization and Social Personality. Chicago
1966.
Janowitz M.: The Last Half Century. Chicago 1980.
461
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
Janowitz M.: The Last Half-Century. Societal Change and Politics in America. Chicago
1978 (1980).
Jaworski G. D.: Simmel in Early American Sociology: Translation as Social Action.
„International Journal of Politics, Culture and Society‖ 1995.
Johnson C. S.: Shadow of the Plantation. Chicago 1934.
Joly H.: La France Criminelle. Paris 1891.
Jonassen Ch. T.: A Re-Evaluation and Critique of the Logic and Some Methods of Shaw
and McKay. „American Sociological Review‖ 1949.
Jones M. A.: American Immigration. Chicago 1960.
Jones E., Eyles J.: An Introduction to Social Geography. Oxford 1977.
Karl B. D.: Charles E. Merriam and the Study of Politics. Chicago 1974.
Karl B. D.: Executive Reorganization and Reform in the New Deal. Cambridge 1963.
Karl B. D.: The Uneasy State: The United States from 1915 to 1945. Chicago 1983.
Kent R. A.: A History of British Empirical Sociology. London 1981.
Kmiecik-Baran K.: Młodzież i przemoc. Mechanizmy socjologiczno-psychologiczne.
Warszawa 1999.
Knight F. H.: Intelligence and Democratic Action. Cambridge 1960.
Knobelsdorf W.: Tychy. Ludność nowego miasta satelitarnego. Katowice 1966.
Koenis S.: Tussen marge en professie: Frankfurt en Chicago: twee visies op de
praktische rol van sociologen. Amsterdam 1991.
Konflikty społeczne w Polsce w okresie zmian systemowych. Red. M. Malikowski,
Z. Seręga. T. 1–2. Rzeszów 2000.
Kontrola społeczna procesów marginalizacji. Red. J. Kwaśniewski. Warszawa 1997.
Kossowska A.: Przestępczość na terenie Warszawy. Analiza ekologiczna. „Archiwum
Kryminologii‖ 1976:7.
Kossowska A.: Przestępczość na terenie wielkiego miasta. W: Zagadnienia nieprzy-
stosowania społecznego i przestępczości w Polsce. Red. J. Jasiński. Wrocław-
-Gdańsk 1978.
Kowalak T.: Marginalność i marginalizacja społeczna. Warszawa 1999.
Kozanecka-Michałowska E.: Psychiatryczny obraz miasta. W: Szkoła chicagowska
w socjologii. Red. K. Wódz, K. Czekaj. Katowice-Warszawa 1992.
Kraśko N.: Instytucjonalizacja socjologii w Polsce 1920–1970. Warszawa 1996.
Kryczka P.: Zagadnienia przebadane i białe plamy w polskiej sociologii miasta. W:
Procesy urbanizacji i przekształcenia miast w Polsce. Red. B. Jałowiecki, E.
Kaltenberg-Kwiatkowska. Wrocław-Łódź 1988.
Kurtz L. R.: Evaluating Chicago Sociology: A Guide to the Literature, With an
Annotated Bibliography. Chicago 1984.
Landesco J.: Organized Crime in Chicago. Chicago 1968.
LaPerrière A. 1982. „Pour une construction epirique de la théorie‖. Sociologie et
Sociétés 14:31—41.
La Scuola sociologica di Chicago. La teoria implicita. Ed. L. Tomasi. Milano 1997.
Laski H.: Foundations, Universities and Research. The Dangers of Obedience and
Other Essays. New York 1930.
Laslett B.: William Fielding Ogburn and the Institutionalization of a Scientific
Sociology. California 1982.
Lasswell H.: Propaganda Technique in the World War. New York 1927.
Lasswell H. D.: World Politics and Personal Insecurity. New York 1935
Lawrance. J. Henderson on the Social System. Ed. Barber B. Chicago 1970.
462
Bibliografia
463
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
McKenzie R. D.: The Neighborhood: A Study of Local Life in the City of Columbus,
Ohio (1921). W: Roderick D. McKenzie: On Human Ecology. Chicago-London 1968.
McVeigh F.: Shostak A.: Modern Social Problems. New York 1978.
Mead G. H.: Umysł, osobowość i społeczeństwo. Warszawa 1975
Mead M.: Kultura i tożsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego. Warszawa
1978.
Merriam Ch. E.: New Aspects of Politics. Chicago 1970.
Merriam Ch. E., Gosnell H. F.: Non-Voting: Causes and Methods of Control. Chicago
1924.
Merton R. K.: Teoria socjologiczna i struktura społeczna. Warszawa 1982.
Methods in Social Science: A Casebook. Ed. S. A. Rice. Chicago 1931.
Metoda biograficzna w socjologii. Red. J. Włodarek, M. Ziółkowski. Warszawa-Poznań
1990.
Michalczyk T.: Wybrane zagadnienia z patologii społecznej. Studium z zakresu teorii
socjologii. Opole 1995.
Miller D. L.: George Herbert Mead: Self, Language and the World. Chicago 1973.
Miller D. C.: Handboook of Research Design and Social Measurement. New York
1964.
Mills C. W.: The Professional Ideology of Social Pathologists. „American Journal
of Sociology‖ 1943, 49:2, s. 165–180.
Mirek F.: System socjologiczny Ludwika Gumplowicza. Poznań 1930.
Mirek F.: Zarys socjologii. Lublin 1948.
Misiak W.: System kulturowy miasta uprzemysłowionego. Wrocław – Łódź 1982.
Mitchell L. S.: Two Lives: The Story of Wesley Clair Mitchell and Myself. New York
1953.
Mitchell G. D.: A Hundred Years of Sociology. London 1968.
Mokrzycki E.: Uwagi o sprawach dla socjologii polskiej egzystencjalnych. W: Stan
i perspektywy socjologii polskiej. Red.: A. Kwilecki, K. Doktór. Warszawa-Poznań
1988.
Mowrer E. R.: Family Disorganization. Chicago 1927.
Mowrer E. R.: The Family. Its Organization and Disorganization. Chicago 1932.
Mowrer E. R.: Domestic Discord. Its Analysis and Treatment. Chicago 1928.
Mrzygłód T.: Polityka rozmieszczenia przemysłu w Polsce (1946–1960). Warszawa
1962.
Mucha J.: Codzieność i odświętność. Warszawa 1996.
Mucha J.: Cooley. Warszawa 1992
Mueller J. H., Schuessler K. F.: Statistical Reasoning in Sociology. Boston 1961.
Myrdal G.: An American Dilema. The Negro Problem and Modern Democracy. New
York 1944.
Naród. Kultura. Osobowość. Księga poświęcona Profesorowi Józefowi Chałasińskiemu.
Red. A. Kłoskowska. W. Markiewicz, S. Nowakowski, J. Szczepański. Wrocław
1983.
Nawrocki T., Tyrybon M., Bierwiaczonek K.: Lędziny 2000 – Portret miasta. Lędziny
2001.
Nawrocki T.: Stosunki społeczne w osadzie „Kopalnia” na Górnym Śląsku: śladami
Józefa Chałasińskiego, W: Śląsk – Polska – Europa: zmieniające się społeczeństwo
w perspektywie lokalnej i globalnej: Księga X Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicz-
nego. Red.: A. Sułek, M. S. Szczepański, Katowice 1999.
464
Bibliografia
Neison F. G. P.: Statistics of Crime in England and Wales for the Years 1834–1844.
„Journal of the Statistical Society of London‖ 1848, 11:2, s. 140–165.
Neyman E., Tyszka A.: Zróżnicowanie kulturalne a rozwarstwienie społeczne małego
miasta. Studia socjologiczne. 1967.
Niceforo A.: Le Delinquenza in Sardegna. Palermo 1897.
Normy społeczne. Ład społeczny. Patologia społeczna. Red. J. Wódz. Katowice 1985.
Nowakowski S.: Hotel robotniczy na tle procesów industrializacji i urbaniacji.
„Przegląd socjologiczny‖. T. XII, 1958.
Nowakowski S.: Miasta Ziem Zachodnich. „Studia Socjologiczne‖ nr 2, 1964.
Nowakowski S.: Miasto polskie w okresie powojennym. Warszawa 1988.
Nowakowski S. (Red.): Procesy urbniacyjne w powojennej Polsce. Warszawa 1967.
Nowakowski S.: Narodziny miasta. Warszawa 1967.
Nowicki J.: Struktura wewnętrzna osiedla społecznego jako jednostki samorządowej
obejmującej zespół mieszkań i urządzeń towarzyszących. Spółdzielcze osiedle
mieszkaniowe. Warszawa 1961.
Nowe osiedla mieszkaniowe. Ludność – środowisko mieszkalne – życie społeczne.
Na podstawie badań nowych jednostek mieszkaniowych Lublina. Z 13, Warszawa
1976.
Nurek St.: Waloryzacja przestrzeni a zagadnienie dezorganizacji społecznej. W:
Patologia społeczna w starych dzielnicach miast Górnego Śląska. Red. J. Wódz.
Katowice 1983.
Oberschall A.: The Establishment of Empirical Sociology. New York-Evanston-San
Francisco-London 1972.
Odum H. W., Jocher K.: An Introductioon to Social Research. New York 1929.
Odum H.: American Sociology: The Story of Sociology in the United States through
1950. New York 1951.
Ogburn W. F.: Considerations in Choosing Problems of Research. W: Essays on
Research in the Social Sciences. Washington 1931.
Ogburn W. F.: A Statistical Study of American Marriage. W: American Marriageand
Family. Red. E. R. Groves, W. F. Ogburn. New York, 1928.
Ogburn W. F.: Change Social, in Encyclopaedia of the Social Sciences, III, New York
1930.
Ogburn W. F.: Does It Less To Live in the South?. „Social Forces‖, XIV (December,
1935).
Ogburn W. F.: Eleven Questions of American Marriage. „Social Forces‖, VI
(September 1927).
Ogburn W. F.: Factors in the Variation of Crime among Cities. W: Journal of the
American Statistical Association, XXX, March 1935.
Ogburn W. F.: Indexes of Social Trends and Their Fluctuations. „American Journal
of Sciology‖ XL May 1935.
Ogburn W. F.: Inventions and Discoveries in 1927. „American Journal of Sciology
XXXIX‖ (July 1928).
Ogburn W. F.: Inventions and Discoveries in 1928. „American Journal of Sciology
XXXIX‖ (July, 1929).
Ogburn W. F.: Man and His Institutions, Publication of the American Sociological
Society, XXIX (August 1935).
Ogburn W. F.: Malthusian Theory and the Population of Iceland 1750–1920.
W: International Congress for Studies Regarding Population Problems. Roma 1932.
465
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
466
Bibliografia
467
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
Ogburn W. F., Tibbitts C.: Birth Rates and Social Classes. W: „Social Forces‖ VIII,
September, 1929.
Ogburn W. F., Tibbitts C.: Social Changes as Shown by Occupation Statistics.
„American Journal of Sociology‖, XXXIX, May, 1929.
Ogburn W. F., Tibbitts C.: The Family and Its Functions. W: Recent Social Trends in
the United States. New York 1933.
On the History of Statistics and Probability. Red. D. B. Owen. New York 1976.
Ossowski S.: Organizacja przestrzeni i życie społeczne w przyszłych osiedlach.
„Wiedza i życie‖, nr 1, 1945.
Ossowski S.: Urbanistyka i socjologia. „Problemy‖, nr 1, 1945.
„Quarterly Journal of Ethnographic Research‖, T. 11, No 4, 1983.
Palmer V. M.: Field Studies in Sociology: A Student‟s Manual. Chicago 1928.
Palmer V. M., Burgess E. W.: Social Backgrounds of Chicago`s Local Communities.
Chicago 1930.
Park R. E.: Human Communites. The City and Human Ecology. New York-London
1968.
Park R. E.: The City: Suggestions for the Investigation of Human Behavior in the City
Environment. „American Journal of Sociology‖ 1915, 20:5, s. 577–612.
Park R. E.: Race and Culture. Glencoe 1950.
Park R. E.: Society. Glencoe 1955.
Park R. E.: On Social Control and Collective Behavior. Chicago-London 1967.
Park R. E., Burgess E. W.: Introduction to the Science of Sociology. Chicago 1921.
Park R. E., Burgess E. W.: Introduction to the Science of Sociology. Chicago-London
1970.
Park R. E., Burgess E. W.: Wprowadzenie do nauki socjologji. T. 1. Red. F. Znaniecki.
Poznań 1926.
Park R. E., Burgess E. W., McKenzie R. D., Wirth L.: The City. Chicago-London
(1925) 1967.
Park R. E., Miller H. A.: Old World Traits Transplanted. New York 1921.
Patinkin D.: Essays on the Chicago Tradition. Durham 1981.
Patologia społeczna w starych dzielnicach mieszkaniowych miast Górnego Śląska. Red.
J. Wódz. Katowice 1983.
Personality and the Social Group. Red. E. W. Burgess. Chicago 1929.
Peneff J.: La Methode bioraphique: de l`Ecole de Chicago a l`historie orale. Paris
1990.
Perry H. S.: Psychiatrist of America: The Life of Harry Stack Sullivan. Cambridge 1982.
Phelps H. A., Henderson D.: Population in Its Human Aspects. New York 1958.
Piotrowski W.: Miasto Opole i jego struktura ekologiczna. Opole 1965.
Piotrowski W.: Społeczno-przestrzenna struktura miasta Łodzi. Studium ekologiczne.
Wrocław 1966.
Piotrowski W.: Z problematyki przystosowania ludności napływowej do środowiska
miejskiego. „Studia Socjologiczne‖, nr 4, 1965.
Pióro Z.: Ekologia społeczna w urbanistyce. Na przykładzie badań lubelskich i to-
ruńskich. Warszawa 1962.
Pióro Z.: Ekologiczna interpretacja układów osadniczych. „Studia Socjologiczne‖ 1965,
nr 4.
Pióro Z.: Główne nurty ekologii społecznej. W: Przestrzeń i społeczeństwo. Red. Z.
Pióro. Warszawa 1982.
468
Bibliografia
Pióro Z., Chmielewski T.: Problemy społeczne szybko rosnącego miasta. „Biuletyn
Komitetu Urbanistyki I Architektury‖, nr 2, 1959.
Platt J. J.: A History of Sociological Research Methods in America 1920–1960.
Cambridge 1996.
Platt J. J.: Realities of Social Research. An Empirical Study of British Sciologists.
London 1976.
Platt J. J.: The Chicago School and Firsthand Data. „History of the Human Sciences‖
1994, 7:1, s. 57–80.
Platt J. J.: Whatever Happened to the Case Study? University of Sussex. Brighton 1981.
Plummer K.: Documents of Life. London 1983.
Płock. Społeczeństwo miejskie w procesie uprzemysłowienia. Warszawa 1982.
Poholski M.: Migracje ze wsi do miast. Studium wychodźctwa w latach 1945–1957
oparte na wynikach ankiety Instytutu Ekonomiki Rolnej. Warszawa 1963.
Poholski M.: Z badań nad migracją ze wsi do miasta. „Wieś współczesna‖, nr 10, 1959.
Polonia amerykańska. Przeszłość i współczesność. Red. H. Kubiak, E. Kusielewicz,
T. Gromada. Wrocław 1988.
Polsby N. W.: Community Power and Political Theory. New Haven-London 1965.
Poznań. Społeczno-przestrzenne skutki industralizacji. Warszawa 1967.
Problemes de la sociologie qualitative. Red. J. Wódz. Katowice 1987.
Problemy metodologiczne badań procesów planowych i żywiołowych w mieście.
Red. K. Wódz. Katowice 1990.
Problemy socjologiczne aglomeracji wielkoprzemysłowej Górnego Śląska.
Red. J. Sztumski, J. Wódz. Wrocław 1989.
Problemy socjologii miasta. Red. J. Wódz. Katowice 1984.
Procesy urbanizacji i przekształcenia miast w Polsce. Red. B. Jałowiecki,
E. Kaltenberg-Kwiatkowska. Wrocław 1988.
Przecławski K.: Niektóre aspekty wychowawcze procesów urbanizacji. „Studia
Socjologiczne‖, nr 4, 1065.
Przemiany społeczności miejskich w Polsce. Red. K. Frysztacki, W. Kwaśniewicz.
Kraków 1989.
Przemiany struktury przestrzennej miast w sferze funkcjonalnej i społecznej.
Red. J. Słodczyk. Opole 2004.
Przestrzeń i społeczeństwo. Z badań ekologii społecznej. Red. Z. Pióro. Warszawa
1982.
Przestrzeń wielkiego miasta w perspektywie badań nad planowaniem i żywiołowością.
Red. K. Wódz. Katowice 1991.
Przestrzeń znacząca. Red. J. Wódz. Katowice 1989.
Race Relations: Problems and Theory. Essays in Honor of Robert E. Park. Ed. Jitsuichi
Masuoka and Preston Valien. Chapel Hill 1961.
Rakowski W.: Uprzemysłowienie a proces urbanizacji. Warszawa 1980.
Raushenbush W.: Robert E. Park. Biography of a Sociologist. Durham 1979.
Rawson W.: An Inquiry into the Statistics of Crime in England and Wales. W: „Journal
of the Statistical Society of London‖ 1893, 2:5, s. 316–344.
Recent Social Changes in the Unitet States since the War and Particulary in 1927.
„American Journal of Sociology‖ XXXIV, July, 1928. Red. W. F. Ogburn. Chicago
1929.
Recent Social Trends in the United States. Report of the President`s Research
Committee on Social Trends. T. II. New York-London 1988.
469
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
470
Bibliografia
Shaw C. R., Moore M. E.: The Natural History of a Delinquent Career. Philadelphia
(1931) 1951.
Shaw C. R., Zorbaugh F. M., McKay H. D., Cottrell L. S.: Delinquency Areas: A Study
of the Geographic Distribution of School Truants, Juvenile Delinquents, and Adult
Offenders in Chicago. Chicago 1929.
Shils E. A.: The Calling of Sociology and Other Essays on the Pursuit of Learning.
Chicago 1981.
Shils E. A.: The Present State of American Sociology. Glencoe 1948.
Short J. F. (jr): The Social Fabric of the Metropolis. Contributions of the Chicago
School of Urban Sociology. Chicago-London 1971.
Siemaszko A.: Granice tolerancji. O teoriach zachowań dewiacyjnych. Warszawa 1993.
Siemieńska R.: Partycypacja w życiu miasta jako wskaźnik adaptacji. „Studia
Socjologiczne‖, nr 2, 1967.
Sinclair U.: The Jungle. New York 1906.
Sjoberg G.: The Preindustrial City Past and Present. New York 1960.
Słownik etnologiczny. Terminy ogólne. Red.: Z. Staszczak. Warszawa-Poznań 1987.
Small A. W.: Fifty Years of Sociology in the Unitet States. W: „American Journal of
Sociology‖. Chicago 1916, Nr 21.
Small A. W.: Introduction to a Science of Society. Waterville 1890.
Small A. W.: The Meaning of Social Science. Chicago 1910.
Small A. W., Vincent G. E.: An Introduction to the Study of Society. New York 1894.
Small A., Dewey J.: The Demands of Sociology and Pedagogy and My Pedagogic
Creed. New York, Chicago 1897.
Smith D.: The Chicago School: A Liberal Critique of Capitalism. London 1988.
Social Aspects of Reconstruction of Old Industrial Regions in Europe. Red. K. Wódz.
Katowice 1998.
Social Attitudes. Ed. K. Young. New York 1931.
Social Science in America. Ed. Ch. M. Bonjean. Austin 1976.
Socjologia Europy Środkowo-Wschodniej 1956–1990. Red. J. Mucha, M. F. Keen.
Warszawa 1995.
Socjologia w Polsce. Red. Z. Krawczyk, K. Z. Sowa. Rzeszów 1998.
Socjologiczne problemy miasta polskiego. Red. W. Piotrowski. Warszawa 1964.
Sokołowski K.: Odpływ ludności ze wsi. Warszawa 1961.
Somit A., Tanenhaus J.: The Development of American Political Science: From Burgess
to Behavioralism. Boston 1967.
Sorrentino A.: Organizing against Crime: Redeveloping the Nieghborhood. New York
1977.
Sourcebook for Social Origins. Ed. W. I. Thomas. Chicago 1909.
Spear A. H.: Black Chicago: The Making of a Negro Ghetto 1890–1920. Chicago 1967.
Społeczności lokalne regionu Górnego Śląska. Red. J. Sztumski. J. Wódz. Wrocław
1987.
Spółdzielcze osiedle mieszkaniowe. Warszawa 1961.
Starosta P.: Poza metropolią. Wiejskie i małomiasteczkowe zbiorowości lokalne a wzory
porządku makrospołecznego. Łódź 1995.
Sto lat socjologii polskiej. Od Supińskiego do Szczepańskiego. Red. J. Szacki.
Warszawa 1995.
Stocking G. W.: Anthropology at Chicago. Chicago 1979.
471
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
Stocking G. W.: Race, Culture and Evolution: Essays on the History of Anthropology.
New York 1968.
Stonequist E. V.: The Marginal Man. A Study in Personality and Culture Conflict.
Chicago 1937.
Storr R. J.: Harper`s University: The Beginnings. Chicago 1966.
Strickland A. E.: History of the Chicago Urban League. Urbana 1966.
Stouffer S. A.: An Experimental Comparison of Statistical and Case History Methods
of Attitud Research. Chicago 1930.
Studies in Mathematical Economics and Econometrics in Memory of Henry Schultz.
Ed. O. Lange, F. McItyre, T. Yntema. Chicago 1942.
Studium wiedzy o regionie łódzkim. Wybrane problemy. Red. A. Matczak. Łódź 1994.
Studia socjologiczne i urbanistyczne miast lubelszczyzny. Red. J. Turowski. Lublin
1970.
Sutherland E. H.: The Proffesional Thief. Chicago-London 1937.
Suttles G. D.: The Social Order of the Slum. Chicago 1968.
Szacki J.: Historia myśli socjologicznej. T. 2. Warszawa 1981.
Szacki J.: O szkołach naukowych. Zarys problematyki. W: Szkoły w nauce.
Red. J. Goćkowski, A. Siemianowski. Wrocław-Łódź 1981.
Szacki J.: Socjologia Williama Isaaca Thomasa. „Studia Socjologiczne‖ 1974, nr 4.
Szacki J.: Szkoła Chicagowska i teorie Roberta E. Parka. „Studia Socjologiczne‖. 1976
nr 1.
Szczepański J.: Socjologia. Rozwój problematyki i metod. Warszawa 1969.
Szczepański J.: Wprowadzenie W: Józef Chałasiński: Młode pokolenie chłopów.
Warszawa 1984.
Szczepański M. S.: Ekologia społeczna i socjologiczna analiza miasta. W: Rzeszów na
tle socjologicznej problematyki dużych miast. Red. M. Malikowski. Rzeszów 1989.
Szczepański M. S., Bartnicki S. P.: Orientacje ekologiczne w badaniach przestrzeni
miejskiej – ograniczenia i perspektywy. W: Problemy metodologiczne badań
proceów planowych i żywiołowych w mieście. Red. K. Wódz. Katowice 1990.
Szczepański M. S., Szczepańska D.: Rytm i cykle życia mieszkańców osiedla a za-
gospodarowanie jego przestrzeni. W: Region. Miasto. Osiedle. Red. B. Jałowiecki.
Warszawa 1990.
Szczepański M. S.: Wartości ekologiczne przestrzeni i miejsc. Wyniki badań
empirycznych. W: Przestrzeń wielkiego miasta w perspektywie badań nad
planowaniem i żywiołowością. Red. K. Wódz. Katowice 1991.
Szkoła chicagowska w socjologii. Red. K. Wódz, K. Czekaj. Katowice 1992.
Szkoły w nauce. Red. J. Goćkowski, A. Siemianowski. Wrocław-Łódź 1981.
Sztumski J.: Wstęp do metod i technik badań społecznych. Katowice 2005.
Tarde G.: Etudes penales et sociales. Paris 1892.
Taylor C. C.: The Social Survey: Its History and Methods. Columbia 1919.
Tejkowski B.: Społeczność małego miasteczka Pomorza Zachodniego. „Studia
Socjologicze‖, nr 4, 1965.
Teodor Abel o Florianie Znanieckim. Wybór z dziennika. Wybrała, przełożyła, opatrzyła
wstępem i przypisami E. Hałas. Lublin 1996.
Teoria socjologiczna Floriana Znanieckiego a wyzwania XXI wieku. Red. E. Hałas.
Lublin 1999.
„The American Sociologist‖. T. 23, Nr 3, 1992.
The Basic Writings of E. W. Burgess. Ed. D. J. Bouge. Chicago 1974.
472
Bibliografia
The Chicago School. Critical Assessments. T. 1–4. Ed. K. Plummer. London 1997.
The Chicago School of Criminology 1914–1945. T. 1–6. Ed. P. Beirne. New York –
London 2005.
The Contribution of Florian Znaniecki to Sociological Theory. Ed. R. Gubert
and L. Tomasi. Milano 1993.
The Development of Harvard University since the Inauguration of President Elliot
1869–1929. Ed. S. E. Morison. Cambridge 1930.
The Establishment of Empirical Sociology. Ed. A. Oberschall. New York 1972.
The Fields and Methods of Sociology. Ed. L. L. Bernard. New York 1934.
The Jack-Roller (Stanley), J. Snodgrass, G. Geis, J. F. Short, Jr., S. Kobrin: The Jack-
Roller At Seventy. A Fifty-Year Follow-Up. Lexington, Massachusetts, Toronto
1982.
The Local Community. A Sociological Interpretation of European Localism.
Ed. L. Tomasi. Milano 1996.
The Negro In Chicago. A Study of Race Relations and A Race Riot by the Chicago
Commission on Race Relations. Chicago 1923.
The New Social Science. Ed. L. D. White. Chicago 1930.
The Organization of Knowledge in Modern America. Ed. A. Olesen, J. Voss. Baltimore
1979.
The Oxford Handbook of Criminology. Ed. M. Maguire, R. Morgan, R. Reinger. Oxford
1994.
The Pittsburgh Survey. Ed. P. U. Kellogg. New York 1910–1914.
The Shadow of Keynes: Understanding Keynes, Cambridge and Keynesian Economics.
Ed. E. S. Johnson, H. G. Johnson. Oxford 1978.
The Social Sciences and Their Interrelationship. Ed. W. F. Ogburn, A. Goldenweiser.
Boston 1927.
The Sociological Domain: The Durkheimians and the Founding of French Sociology.
Ed. P. Besnard. Cambridge 1983.
The Study of Urbanization. Ed. Hauser P., Schnore L. F. New York 1965.
The Tradition of the Chicago School of Sociology. Ed. L. Tomasi. Aldershot-
Brookfield-USA-Singapore-Sydney 1998.
The Urban Community. Selected Papers from the Proceedings of the American
Sociological Society 1925. Ed. E. W. Burgess Chicago 1926.
Thomas W. I.: Sex and Society: Studies in the Social Psychology of Sex. Chicago 1907.
Thomas W. I.: The Unadjusted Girl: With Cases and Standpoint for Behavior Analysis.
Boston 1923.
Thomas W. I., Swine Thomas D.: The Child in America. Behavior Problems and
Programs. New York 1928.
Thomas W. I., Znaniecki F.: The Polish Peasant in Europe and America. Boston 1918–
–1920.
Thomas W. I., Znaniecki F.: Chłop polski w Europie i Ameryce. T. 1–5. Warszawa
1976.
Thrasher F. M.: The Gang. A Study of 1313 Gangs in Chicago. Chicago (1927) 1960.
Thurstone L. L., Chave E. J.: The measurement of Attitude: A Psychophysical Method
and Some Experiments with a Scale for Measuring Attitude Toward the Church.
Chicago 1929.
Thurstone L. L.: Round Table on Politics and Psychology. Chicago 1924.
473
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
474
Bibliografia
475
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
476
Indeks nazwisk
477
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
478
Indeks nazwisk
Coughlan N., 457 Dunham H. W., 65, 186, 224, 226, 240,
Crane D., 24, 39, 311 269, 345, 400, 415, 440, 445, 459,
Cravens H., 457 497
Cressey P. G., 66, 171, 172, 199, 200, Dunier M., 348
201, 223, 230, 232, 260, 300, 310, Durkheim E., 9, 48, 61, 165, 327, 344,
346, 370, 400, 417, 445, 457, 497 384, 396, 459, 493
Culver H., 60, 61, 451 Duval P., 127
Curelau M., 423 Dyczewski L., 13, 14
Czapska J., 422, 435, 455, 457 Dyoniziak R., 459
Czarnecki W., 401, 431, 457
Czech B., 459 E
Czekaj K., 15, 229, 232, 353, 354, 413,
414, 416, 420, 421, 422, 424, 432, Eaton A., 459
433, 434, 435, 454, 457, 458, 462, Edwards L. P., 311, 312, 320, 459, 498
472, 493, 504, 506 Eisenstad S. N., 423
Eitzen D. S., 459
Ellwood Ch. A., 46, 64, 70, 165, 336
D
Elmer M. C., 459
Dan Ch. A., 106, 108 Engels F., 53
Darwin Ch., 165 Ericksen E. G., 459
Davis J., 173 Espinas A., 165
Davis W. S., 143 Eyles J., 462
Day C., 142 Ezekiel M. J. B., 459
Deegan M. J., 10, 15, 35, 39, 54, 55,
56, 67, 68, 69, 172, 231, 336, 338, F
339, 340, 342, 352, 354, 458, 493,
506 Farber B., 35, 67, 330, 331, 353, 459
Delamont S., 52, 53, 54, 56, 69, 458 Faris R. E. L., 10, 15, 31, 32, 33, 44,
Demostenes, 111 65, 66, 67, 125, 173, 175, 186, 190,
Deutsch M., 461 224, 226, 235, 236, 237, 238, 239,
Dewey A. Ch., 53, 54 240, 251, 260, 269, 274, 307, 310,
Dewey J., 35, 41, 42, 43, 44, 45, 48, 320, 323, 325, 326, 327, 334, 345,
59, 68, 165, 343, 457, 458, 471 352, 353, 415, 439, 440, 442, 443,
Dibble V. K., 70, 458 444, 445, 447, 459, 493, 497, 506
Diner S. J., 458 Farries R. E., 400
Dodge R., 165 Field J. A., 459
Doktór K., 412, 430, 433, 461, 464, Fine G. A., 348, 349, 351, 354, 455
506 Fisher D., 331, 353, 459
Dollard J., 306, 307, 458, 459 Fleming D., 459
Donovan F. R., 65, 153, 195, 230, 254, Flis A., 475
255, 256, 317, 422, 445, 452, 459, Fosdick R. B., 459
496 Fowler W. W., 143
Drummer E. S., 451 Franciszek Alexander, 307
DuBois W. E. B., 459 Frazier E. F., 65, 111, 196, 197, 198,
Dulczewski Z., 428, 459 223, 230, 258, 259, 260, 308, 317,
Duncan O. D., 320, 475 342, 400, 459, 497
Freidson E., 349, 351
Freitas de W. P., 357, 428, 460
479
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
Freud Z., 327, 383 Groves E. R., 308, 320, 460, 465
Frykowski M., 425, 435, 460 Grzeloński B., 412, 460
Frysztacki K., 14, 412, 418, 420, 433, Gubert R., 10, 15, 428, 470, 473, 506
434, 460, 469, 503 Guerry A. M., 203, 231, 460
Fuhrman E. R., 457 Gumplowicz L., 48, 165, 384, 464
Furez M., 463 Gusfield J., 354
Furner M. O., 460 Gusfield J. R., 349, 350, 351
Furstenberg F., 475 Guth S., 356, 428, 460
G H
Gaberle A., 419, 434, 456, 460 Habenstein R., 349
Galloway G. B., 467 Hakim C., 436, 460
Galpin Ch. J., 155 Halbawchs M., 30, 67, 460
Garfinkel H., 334 Hallenbeck W. C., 460
Gates F. T., 460 Haller M. H., 277, 318
Geer, 351 Hałas E., 40, 42, 45, 48, 68, 69, 334,
Geis G., 289, 318, 460, 473 352, 353, 414, 416, 420, 423, 434,
George P., 460 435, 460, 472
Gettys W. E., 400 Hannerz U., 460
Giddens A., 160, 419, 434, 460 Hanson H. B., 65, 224, 292, 293, 319,
Giddings F. H., 57, 58, 165, 180, 308, 356, 470, 497
340 Harman H. H., 460
Gilman C. P., 52, 54 Harper W. R., 17, 46, 63, 70, 460, 472,
Gilmore S., 38, 68, 460 512, 513, 514
Giza-Poleszczuk A., 460 Harris Ch. D., 461
Glaser B., 351 Harris J., 461
Glyde J., 204, 231, 460 Harrison S. M., 155, 459, 461
Goćkowski J., 21, 25, 26, 27, 28, 66, Hart H., 173, 495
409, 432, 438, 472 Harvey L., 10, 15, 34, 39, 54, 67, 186,
Goff C., 460 235, 316, 336, 337, 338, 344, 347,
Goffman E., 57, 334, 349, 351, 422, 353, 354, 461, 493, 506
435, 460 Haskell T. L., 461
Goldenweiser A., 473 Hassert K., 141
Goode W. J., 475 Hauser Ph., 473
Goodspeed T. W., 460 Hawkins H. D., 461
Gorman E. M., 46, 68 Hawley A. H., 69, 241, 316, 397, 399
Goryński J., 460 Hayes E. C., 64
Gosdick R. B., 460 Hayner N. S., 66, 232, 262, 263, 264,
Gosnell H. F., 460, 464 300, 302, 317, 461, 497
Gould J. E., 460 Healy W., 191, 272
Gouldner A. W., 35, 57, 332, 333, 335, Hearst W. R., 106, 108
336, 344, 353, 460 Heberle R., 459
Grabo C., 256 Heine H., 264
Grafmeyer Y., 356, 428, 460 Henderson Ch. R., 17, 44, 46, 59, 63,
Gras N. S. B., 142 68, 70, 152, 162, 338, 461
Greeley H., 107 Henderson D., 468
Gromada T., 469 Henderson L. J., 333
480
Indeks nazwisk
481
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
482
Indeks nazwisk
346, 356, 370, 372, 400, 409, 419, Mossakowska T., 435, 458
428, 440, 446, 447, 456, 462, 470, Mowrer E. R. M., 65, 187, 197, 223,
471, 497 246, 248, 249, 310, 316, 317, 371,
McKenzie R. D., 18, 54, 65, 69, 93, 99, 464, 496
101, 102, 103, 104, 105, 106, 131, Mowrer H. R., 249, 317
148, 158, 161, 212, 222, 231, 240, Mrzygłód T., 464
241, 242, 243, 271, 310, 316, 326, Mucha J., 11, 14, 15, 42, 68, 414, 416,
363, 371, 390, 397, 399, 400, 401, 433, 464, 471
417, 418, 442, 454, 463, 464, 468, Mueller J. H., 464
496, 497 Mukerjee R., 400
McKinney J. C., 463 Munsterberg H., 41
McLean A. M., 54 Myrdal G., 328, 329, 352, 464
McSwiggin W. H., 278, 279
McVeigh F., 464 N
Mead G. H., 35, 42, 43, 44, 46, 59, 68,
242, 306, 307, 320, 337, 338, 416, Nawrocki T., 464
420, 423, 445, 459, 464 Neison F. G. P., 204, 231, 465
Mead H. C., 53, 54 Nesfield J. C., 165
Mead M., 307, 343, 344, 345, 464 Newcomb Ch., 456
Merriam Ch. E., 315, 464 Neyman E., 465
Merton R. K., 330, 333, 334, 350, 464 Niceforo A., 231, 465
Michalczyk T., 417, 434, 464 Niesporek A., 435, 458
Michelson A. A., 463 Nimkoff M. F., 163, 229, 309, 320,
Mickiewicz A., 405, 411, 474 384, 385, 446, 467
Miller D. C., 464 Nisbet R., 352
Miller D. L., 464 Nobel, 19, 49
Miller H. A., 106, 149, 158, 223, 244, Nowakowski S., 431
316, 468 Nowakowski St., 389, 399, 433, 464,
Miller M. K., 457 465
Mills C. W., 335, 336, 341, 353, 414, Nowicki J., 465
464 Nurek St., 410, 432, 465
Mirek F., 382, 383, 384, 385, 386, 387,
390, 430, 464 O
Misiak W., 464
O‘Brien M., 354
Mitaszko R., 405, 432, 474
Oberschall A., 465, 473
Mitchell G. D., 464
Odum H., 465
Mitchell L. R., 475
Odum H.W., 151
Mitchell L. S., 464
Ogburn W. F., 35, 163, 229, 238, 239,
Moczuk E., 434
260, 307, 308, 309, 310, 320, 322,
Mokrzycki E., 388, 416, 430, 464, 502,
325, 327, 336, 345, 384, 385, 390,
506
401, 406, 407, 427, 439, 443, 444,
Moley R. C., 277
446, 447, 448, 460, 462, 465, 466,
Moore M. E., 65, 224, 289, 318, 319,
467, 468, 469, 473, 475, 497, 498,
471, 497
503
Morgan C. L., 165
Olesen A., 473
Morgan R., 473
Ossowska M., 380
Morison S. E., 473
Moses E. R., 232, 300
483
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
Ossowski S., 29, 379, 380, 381, 387, Parsons T., 36, 49, 327, 330, 333, 334,
388, 389, 430, 468, 502 350, 353
Owen D. B., 468 Patinkin D., 468
Pawłow I., 383
P Pearl R., 123
Peirce Ch. S., 40, 41, 343
Palmer G. H., 41 Peneff J., 428, 468
Palmer V. M., 62, 72, 99, 162, 163, Perry H. S., 468
171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, Person S., 342
178, 179, 181, 182, 183, 184, 185, Petrażycki L., 29
186, 187, 208, 213, 214, 215, 216, Phelps H. A., 468
217, 218, 226, 229, 232, 444, 445, Piekarski M., 435, 458
452, 468, 495 Pierce Ch. S., 41
Pareto V., 61, 327, 333 Piotrowski W., 379, 389, 402, 403,
Park R. E., 9, 10, 11, 15, 17, 18, 19, 29, 404, 415, 432, 468, 471
30, 32, 33, 35, 37, 39, 40, 44, 46, 47, Pióro Z., 379, 389, 399, 401, 404, 406,
48, 57, 60, 64, 65, 67, 68, 69, 71, 72, 431, 432, 468, 469
73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, Pirenne H., 143
83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, Platon, 139
93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 101, 102, Platt J. J., 14, 342, 428, 469
103, 106, 107, 108, 109, 110, 111, Plummer K., 35, 46, 67, 68, 341, 342,
112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 343, 344, 345, 346, 347, 348, 349,
119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 353, 354, 356, 428, 449, 454, 469,
126, 127, 129, 137, 138, 145, 149, 473
154, 156, 157, 158, 159, 160, 161, Podgórecki A., 29
162, 163, 164, 165, 166, 167, 168, Poholski M., 469
169, 170, 171, 172, 173, 182, 187, Polsby N. W., 469
188, 195, 197, 200, 201, 202, 208, Preuss H., 143
211, 218, 219, 221, 223, 229, 230, Prus R., 47, 68
235, 236, 237, 238, 239, 240, 241, Przecławski K., 469
244, 245, 251, 252, 253, 254, 255, Pulitzer J., 106, 108
256, 260, 261, 262, 264, 265, 267,
268, 269, 270, 271, 272, 273, 274,
Q
288, 298, 309, 310, 311, 312, 314,
315, 316, 317, 318, 320, 322, 324, Queen S., 327
326, 327, 328, 329, 335, 338, 339, Quinn J. A., 397, 400
342, 343, 344, 345, 346, 350, 352,
354, 359, 360, 361, 362, 363, 364, R
365, 371, 372, 373, 375, 376, 378,
383, 385, 386, 387, 390, 391, 392, Ragin Ch. C., 475
393, 394, 397, 398, 399, 400, 401, Rakocz P., 434, 461
406, 408, 409, 410, 414, 417, 418, Rakowski W., 469
419, 422, 424, 426, 428, 431, 438, Ratzenhofer G., 64
439, 441, 442, 443, 444, 445, 446, Raushenbush W., 10, 15, 32, 67, 469,
448, 451, 454, 463, 468, 469, 470, 493, 506
472, 475, 493, 494, 495, 496, 497, Rawson W., 204, 231, 469
498, 499, 501, 504, 506, 522 Reckless W. C., 66, 224, 261, 262, 317,
371, 400, 470, 497
484
Indeks nazwisk
485
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
Smith A., 80, 165 Sutherland E. H., 19, 226, 270, 271,
Smith B., 277 286, 294, 295, 296, 297, 298, 306,
Smith D., 10, 14, 15, 34, 35, 54, 67, 315, 319, 322, 327, 408, 409, 417,
330, 335, 336, 341, 353, 415, 427, 440, 446, 447, 472, 497
433, 441, 453, 471, 493, 505, 506 Suttles G. D., 228, 233, 472
Smith R. J., 154 Syrkus S., 381
Smith T. V., 62, 315, 320, 400, 457, Syrkus. H, 381
459, 499 Szacka B., 353, 424, 435
Smith W. R., 165 Szacki J., 21, 22, 23, 24, 25, 29, 42, 44,
Snizek W. E., 354, 457, 474 66, 68, 219, 232, 353, 360, 390, 397,
Snodgrass J., 289, 306, 318, 342, 473 398, 408, 409, 429, 431, 432, 438,
Sokołowski K., 471 445, 471, 472, 501, 504
Sokrates, 126, 139 Szczepańska D., 414, 433, 472
Solecki S., 419, 434 Szczepański J., 204, 231, 378, 390,
Sołtysiak T., 476 430, 464, 472
Sombart W., 142, 242 Szczepański M. S., 158, 390, 397, 410,
Somit A., 471 413, 414, 417, 418, 424, 429, 433,
Sorokin P. A., 23, 330, 334 435, 464, 471, 472
Sorrentino A., 471 Sztumski J., 13, 185, 230, 413, 435,
Sowa K. Z., 434, 471 436, 469, 471, 472, 475
Spear A. H., 471
Spencer H., 48, 165, 344, 396 Ś
Spengler O., 94, 95, 153, 158, 268,
356, 494 Świątkiewicz W., 458
Stanley, 287, 288, 289, 291, 346
Stanowski A., 407 T
Starosta P., 417, 434, 471
Talbot M., 52, 53, 69
Staszczak Z., 471
Talbot N. S., 467
Steinthal H., 59
Tanenhaus J., 471
Stocking G. W., 471, 472
Tarde G., 203, 231, 472
Stone G., 349
Tarkowska E., 29
Stone L., 225, 232
Taylor C. C., 472
Stonequist E. V., 65, 264, 265, 266,
Taylor G. R., 59, 146
267, 269, 317, 318, 387, 418, 472,
Tejkowski B., 472
497
Tennes M., 281
Storr R. J., 70, 472
Thomas D. S., 53, 54, 59, 190, 473
Stott W., 306
Thomas W. I., 10, 18, 35, 39, 42, 44,
Stouffer S. A., 334, 472, 475
45, 46, 54, 59, 60, 61, 63, 64, 66, 70,
Stow J., 143
72, 82, 86, 106, 110, 114, 115, 122,
Strauss A. L., 57, 349, 351
149, 152, 158, 159, 162, 165, 167,
Strickland A. E., 472
188, 189, 190, 223, 239, 240, 242,
Sullenger T. E., 232, 300
244, 271, 272, 274, 288, 305, 306,
Sułek A., 464
307, 316, 336, 338, 342, 343, 345,
Sumner W. G., 57, 58, 73, 94, 113,
359, 360, 382, 383, 387, 398, 406,
156, 165, 267, 416, 434, 494
407, 409, 411, 428, 431, 432, 441,
Sunday S., 84
442, 444, 445, 447, 461, 471, 472,
Supiński, 429, 471
473, 496, 500, 521
486
Indeks nazwisk
487
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
252, 256, 270, 271, 310, 316, 317, Young K., 198, 320, 326, 471
318, 325, 330, 342, 344, 345, 346, Young P. V., 65, 163, 226, 227, 228,
350, 357, 363, 364, 370, 371, 372, 233, 261, 317, 452, 475, 497
392, 396, 398, 400, 401, 407, 419,
428, 429, 439, 442, 444, 448, 453, Z
459, 463, 468, 475, 494, 495, 496,
497, 499 Zawadzki S., 470
Wiśniewski W., 402, 431, 475 Zawartka M., 422, 435, 458
Włodarek J., 411, 432, 464 Zimmern A. E., 143
Wooddy C., 475 Ziółkowski J., 367, 391, 392, 394, 395,
Woodruff C. R., 64 396, 398, 399, 400, 401, 405, 411,
Woods R. A., 76, 157 429, 430, 431, 432, 475, 476, 503,
Wooley H. B., 53 506
Woolley H. B., 53 Ziółkowski M., 432, 464
Woolston H., 153 Znaniecka-Łopata H., 476
Wódz J., 13, 158, 185, 186, 230, 232, Znaniecki F., 10, 22, 24, 25, 59, 60, 66,
354, 404, 406, 410, 412, 413, 414, 152, 159, 162, 166, 189, 334, 343,
416, 420, 421, 422, 432, 433, 434, 345, 349, 352, 357, 358, 359, 360,
435, 454, 458, 461, 463, 465, 468, 361, 362, 363, 364, 365, 366, 367,
469, 471, 475, 503, 504 372, 373, 374, 375, 376, 377, 378,
Wódz K., 15, 229, 414, 416, 421, 422, 379, 380, 383, 384, 387, 388, 389,
424, 433, 435, 454, 457, 458, 462, 390, 392, 398, 399, 400, 406, 407,
469, 470, 471, 472, 503, 506 408, 409, 411, 412, 415, 420, 428,
Wright C., 414 429, 430, 431, 432, 433, 434, 438,
Wright J. K., 225, 232, 336, 341 442, 447, 456, 459, 468, 472, 473,
Wright W. K., 459 474, 475, 476, 494, 496, 498, 500,
Wróblewski P., 157 501, 503, 506
Wundt W., 46 Zola E., 96
Zorbaugh, 197, 201, 366
Zorbaugh F. M., 65, 187, 224, 230,
Y 232, 284, 318, 370, 471, 497
Yarros V., 64 Zorbaugh H. W., 65, 223, 252, 253,
Yin R. K., 475 254, 310, 317, 342, 370, 381, 400,
Young E. F., 208, 209, 210, 211, 212, 405, 406, 417, 476, 496
213, 215, 218, 231, 366 Zueblin Ch., 46, 59, 151
488
Table of contents
Introduction ............................................................................................................... 9
Chapter 1
THE CHICAGO SCHOOL OF SOCIOLOGY AND ITS PHENOMENON
IN AMERICAN AND WORLD SOCIOLOGY
From Pragmatism to Social Change Research ........................................................ 17
Chapter 2
THE CITY – MODIFIED MANIFESTO OF THE CHICAGO SCHOOL
OF SOCIOLOGY
From The City Environment (1915) to The Urban Environment (1925) ................... 71
Chapter 3
CONCEPTUALISATION AND OPERATIONALISATION
OF METHODOLOGICAL AND METHODICAL „FOUNDS”
OF THE SCHOOL
From Introduction to The Science of Sociology to Scientific Social Surveys
And Research.......................................................................................................... 161
Chapter 4
MAIN STRAINS OF THE CHICAGO SCHOOL: SOCIAL ISSUES
AND PROBLEMS IN CHICAGO MONOGRAPHS
From Empirical Research to Middle Range Theories ........................................... 235
Chapter 5
THE CHICAGO SCHOOL IN SOCIOLOGY ?! FROM THE FIRST
CRITICISM TO THE FOUNDING OF THE SECOND
CHICAGO SCHOOL
Conflict and Reactivation ...................................................................................... 321
Chapter 6
THE CHICAGO SCHOOL OF SOCIOLOGY VS POLISH
SOCIOLOGY 1915–2005
From Institutionalization to Inspiration for Research Work................................ 359
489
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
DETAILED CONTENTS:
Introduction .............................................................................................................. 9
Chapter 1
THE CHICAGO SCHOOL OF SOCIOLOGY AND ITS PHENOMENON
IN AMERICAN AND WORLD SOCIOLOGY
From pragmatism to social change research .......................................................... 17
1.1. Introduction ................................................................................................. 17
1.2. Schools in Science and the Chicago School‘s Position Among them
1915–1942 .................................................................................................. 20
1.3. Pragmatism as an Origin of Inspiration for the Chicago School ..................... 40
1.4. Influence of European Social Thought on the Creation and Evolution
of the Chicago School .................................................................................. 45
1.5. Reformism, Jane Addams and The Lost Women Of Chicago, 1892–1920....... 49
1.6. „The Founding Fathers‖ of The Chicago School Of Sociology ...................... 56
1.7 Forms of Spreading the Research Results and the Sources of Financing ........ 61
Chapter 2
THE CITY – MODIFIED MANIFESTO OF THE CHICAGO SCHOOL
OF SOCIOLOGY
From The City Environment (1915) to The Urban Environment (1925) .................. 71
2.1. Introduction ................................................................................................. 71
2.2. The City: Suggestions for the Investigation of Human Behavior
in the City Environment (1915) ..................................................................... 72
2.3. The City: Suggestions for the Investigation of Human Behavior
in the Urban Environment (1925) ................................................................. 93
2.4. A Social Reality of the American City – Nine Dimensions
of Cognition – The City Continuation ........................................................... 98
Chapter 3
CONCEPTUALISATION AND OPERATIONALISATION OF
METHODOLOGICAL AND METHODICAL „FOUNDS” OF THE SCHOOL
From Introduction to The Science of Sociology to Scientific Social Surveys
And Research .......................................................................................................... 161
3.1. Introduction ................................................................................................ 161
3.2. Introduction to the Science of Sociology – 1921 – a handbook
or a continuation of the manifesto ................................................................ 163
3.3. Field Studies in Sociology – Chicago handbook by Vivien Mary Palmer ...... 171
3.4. Monography as a Form of Presentation of Research Results ......................... 185
3.5. Maps as a Tool of Sociological Analysis in the Chicago School ................... 203
490
Table of contents
Chapter 4
MAIN STRAINS OF THE CHICAGO SCHOOL: SOCIAL ISSUES
AND PROBLEMS IN CHICAGO MONOGRAPHS
From Empirical Research to Middle Range Theories ........................................... 235
4.1. Introduction ................................................................................................ 235
4.2. General Characteristic of the Strains within the Chicago School................... 236
4.3. An Urban-Ecological Strain: from The City to Urbanism as a Way of Life.... 240
4.4. A Criminological Strain: from Deliquency Areas to the First Version
of the Edwin Sutherland‘s Differential Association Theory .......................... 271
4.5. A Social Psychology Strain: Unused Trump ................................................ 306
4.6. A Social Forecasting Strain: Ogburn and What After Social Change ............ 308
4.7. Research Miscellanea: from Sociology of Collective Action to social
issues of other societies ............................................................................... 310
4.8. First Evaluations of Research Achievements: from The Urban Community
to Eleven Twenty-Six (1126). A Decade of Social Science Research ............. 314
Chapter 5
THE CHICAGO SCHOOL IN SOCIOLOGY ?! FROM THE FIRST
CRITICISM TO THE FOUNDING OF THE SECOND
CHICAGO SCHOOL
Conflict and Reactivation ...................................................................................... 321
5.1. Introduction ................................................................................................ 321
5.2. Decline of the Chicago School – Micro and Macro Conditions ASR
Revolt and what‘s next with Heritage of the Chicago School ....................... 322
5.3. Chosen Analitics and Critics of the First Chicago School ............................. 335
5.4. Second Chicago School – Strained tradition or maturating Power
of the Chicago Empirical Sociology ............................................................ 348
Chapter 6
THE CHICAGO SCHOOL OF SOCIOLOGY VS POLISH
SOCIOLOGY 1915–2005
From Institutionalization to Inspiration for Research Work................................ 355
6.1. Introduction ................................................................................................ 355
6.2. The Chicago School Vs F. Znaniecki and institutionalisation
of Polish Sociology Before 1939 ................................................................. 358
6.3. The Chicago School In Polish Sociology from 1945–1990........................... 380
6.4. The Chicago Thought Tradition in Researching Transformation
Processess in Poland 1991–2000 ................................................................. 414
6.5. From Young generation of peasants and Sociological Encyclopedia
Into Research Reality of the Turn of the Centuries. Closing reflection .......... 421
491
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
492
Summary
493
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
494
Summary
only the literature of urban community but how to study and analyze the city
environment. Even in contemporary times that conception is highly useful to study
the communities under the reconstruction processes like for example in the case
of Poland.
The natural continuation of analysis of the Chicago School programme
materials is presented in the third chapter entitled Conceptualization and
Operationalisation of Methodological and Methodical „Founds” of the School.
From Introduction To The Science Of Sociology to Scientific Social Surveys
and Research. The two modules present and analyze the two crucial volumes
of the Chicago School. The first one is entitled ‗Introduction to the Science
of Sociology‘ by Robert E. Park and Ernest W. Burgess printed in 1921 that
is so-called ‗the green Bible of the Chicago School‘. This handbook
of sociology had played the role of important continuation of the manifesto and
the whole project of exploring the American city. In actual fact that role lasted
up to the 1925 when the book The City was published. The important extension
of Park and Burgess‘s handbook was Field Studies In Sociology by Vivien M.
Palmer. These ‗manual outlines were originally keyed to The Introduction…,
but in order that the volume might have wider usefulness it has also been keyed
to‘ the handbooks of sociology by other authors like: Emory S. Bogardus,
Clarence M. Case, Harry E. Barnes and Hornell Hart. The analysis included
in this chapter deals with monograph as a form of presentation of the research
results. The last but not least module of the chapter presents different kinds of
maps as a tool of sociological analysis in the Chicago School of Sociology‘s
empirical studies.
Main Strains Of The Chicago School: Social Issues and Problems in Chi-
cago Monographs: from Empirical Research to Middle Range Theories is the
title of the forth chapter. The author uses the approach of James T. Carey
extended with the forth strain – the criminological one, characterizes the
conceptions and the monographs of the Chicago School of Sociology. The
typology was prepared ex post and had not been in use in the times of the
School. General characteristic of the strains within the Chicago School of
Sociology was intended as an introduction to the next four modules of that
chapter. The idea of characterization of each strain consists of the following
elements: theoretic bases of the strains and its beginning, review of the most
important monographs and finally where it is possible conclusion with the
conception or midrange theory connected with the Chicago School of
Sociology.
The third module of the chapter is entitled An Urban-Ecological Strain:
From „The City” to „Urbanism as a Way of Life”. The characteristic of this
most important strain begins with the paper – manifesto The City by Robert E.
Park printed in AJS in 1915 and finishes with the new manifesto by Louis Wirth
entitled „Urbanism as a Way of Life‖ published in 1938. In 1938, when the
Chicago School strengthened its position of unquestionable leader of the American
495
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
sociology, and the above-mentioned Louis Wirth presented his crucial study,
a paper by Florian Znaniecki, entitled Socjologiczne podstawy ekologii ludzkiej
(Sociological Foundations of Human Ecology) got published in Poznań, Poland.
This study only appeared to be the proposal from the author of Polish Peasant... to
develop and modify the already existing, and verified by empirical studies,
concepts of the Chicago School. As a matter of fact, Florian Znaniecki suggested a
distinct, and innovative at that time, concept. Aleksander Wallis, an eminent Polish
urban sociologist labelled it, only some 40 years later, as "growing out of
opposition towards the naturalistic concepts developed by the Chicago School." In
the initial part of his reflections, that very author stated:
"Znaniecki's dissertation, however, appears to be the second – beside that of
Park – attempt at theory of social spatial relationships. Although the author warns
at the very beginning that 'we do not hope to be able to create a systematic theory
of those phenomena', yet the content of the 30 pages in question leaves no trace of
doubt to the fact that it is a deliberate outline of a theoretical concept". 6
Studies of towns as spatial unities constituted the other trend in methodol-
ogy. At that point Florian Znaniecki uses the expression "the Chicago School" for
the first time, stating the following:
"As a unity, as a specific – more or less isolated – structure, towns usually
appear in the research of the second type, for which the Chicago School spread the
term "human ecology", including that research in sociology, albeit the fact that
some would classify it as anthropogeography, or simply demography, even. Such
dissertations should be included here as, e.g.: Burgess Residential Segregation
of American Cities, or Zorbaugh The Gold Coast and the Slum (Chicago, 1929).
Thrasher The Gang: a Study of 1313 Gangs in Chicago (Chicago, 1927) is a kind
of dissertation which, although dealing with a specific complex of phenomena
encountered in urban community – namely a street gang of boys – and as such
should be included rather in the first type of studies, is also more interested in the
spatial distribution of those gangs among districts of the town, than in their social
structure, thus being ecologic‖.7
The most famous Chicago monographs of that strain that have been ana-
lysed afterwards are of that: in that module like: The Neighbourhood by R. D.
McKenzie, Old World Traits Transplanted by William Isaac Thomas, Robert
Ezra Park and Herbert Adolfus Miller, The Negro in Chicago. A Study of Race
Relations and a Race Riot (Charles S. Johnson), The Hobo. The Sociology of the
Homeless Man by Nels Anderson, Family Disorganization. An Introduction to a
Sociological Analysis by Ernest Russell Mowrer, Domestic Discord. Its
Analysis and Treatment by Ernest Russell Mowrer and Harriet Rosenthal
Mowrer, The Family. Its Organization and Disorganization by Ernest Russell
Mowrer, Suicide by Ruth Shonle Cavan, The Ghetto by Louis Wirth, The Gold
Coast and the Slum. A Sociological study of Chicago‟s Near North Side by H.
W. Zorbaugh, The Woman who Waits, The Saleslady, The Schoolma‟am, all by
Frances R. Donovan, The Growth of an Institution: The Chicago Real Estate
496
Summary
497
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
498
Summary
499
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
The other direction in which reflections will flow will demonstrate the way
of presenting and analyzing the Chicago School in theoretical studies by Polish
sociologists.
Oddly enough, Polish sociology lacks such research, at least partly con-
nected with the Chicago School. The connection itself is nearly symbolic, being
linked with Professor Florian Znaniecki and his approach to sociology. The joint
effort of W.I. Thomas and Florian Znaniecki, entitled "The Polish Peasant in
Europe and America", published between the years 1918 and 1920 is considered a
landmark of Empirical Sociology, as well as of the Chicago School. It would
appear that such fruitful cooperation of the two researchers, coupled with the fact
that F. Znaniecki returned to Poland of 1921–1939, will give the Chicago School
the best possible ambassador and populariser. Yet things turned out to be quite
different. This outline's task is to show whether, when, and to what degree the
Chicago School of Sociology played its role in forming and shaping Polish
sociology both before and after World War II.
The construction of this outline assumes commencing with a presentation
of influences exercised by the Chicago School upon the shape of Polish sociology
before 1939. Then two aspects of development of Polish sociology after the World
War II are discussed: the empirical and the theoretical one, also possible
connections of that branch of science with American sociology are described, in
particular the consciously or involuntary drawn from the output of the Chicago
School and its continuators. The next part of this outline comprises reflections
upon the usefulness of the output of the Chicago School for preparing and
conducting research in a society undergoing structural, social and economic
changes–namely the Polish society after 1989.
The second module deals with The Chicago School vs. F. Znaniecki and
institutionalization of Polish Sociology before 1939. Most specialists agree upon
the crucial role ascribed to the great work by W. I. Thomas and Florian Znaniecki,
entitled The Polish Peasant in Europe and America, in the development
of sociology worldwide, including the American one. Their study occupies
a particularly prominent place in the development of sociology at the University
of Chicago. The most common opinion met in specialist literature is that expressed
by Martin Bulmer in his monograph about the Chicago School:
"The influence of W. I. Thomas, however, was of great significance, par-
ticularly through his massive study with Florian Znaniecki, The Polish Peasant in
Europe and America, published between 1918 and 1920. The significance of the
publication of The Polish Peasant can hardly be exaggerated. Though it has been
something of a neglected classic in literature, referred to far more often than it has
been read, it is a classic nevertheless. It was not the first American sociological
monograph, but it was a landmark because it attempted to integrate theory and data
in a way no American study had done before".9 The Polish Peasant marked a shift
in sociology away from abstract theory and library research toward a more
500
Summary
501
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
Chicago School on the formation of such sub-disciplines as: human ecology, urban
sociology, the history of sociological thought, sociology of social disorganization
and social pathology, and other theoretical orientations. It seems, though, that
some of the turning points below are highly conventional, having their supporters
and critics, the author nevertheless attempted to establish them.
The first turning point was relatively easy to establish, as it is connected
with the post-stalinist "thaw" in 1957. Indoctrinated by the dominating ideology,
Polish sociology after World War II found it difficult to fight for its rights of an
objective science, investigating the regularities of social life, social groups, and
other forms of organization of individuals and communities at various stages
of their development. Considered a remnant of the previous system, doomed for
elimination from the world of science (which proved successful for the period
between 1950 and 1955, when sociological studies were banned and sociologists
eliminated from Polish universities), it managed to survive thanks to some
outstanding individuals, of whom let us mention just one of the Presidents of the
International Sociological Association, professor Stanisław Ossowski.
Unfortunately, this black scenario of the so-called development of Polish
sociology became a fact. Questionnaires were made the main ideological source
of knowledge about Polish society. The Polish sociology, even at the early 1960s
was dominated by questionnaires as tools for obtaining empirical materials. That
technique was raised by the "compulsory" ideology to the position of method.
It might seem, then, that all other methods and techniques of the bourgeois
sociology, not to mention its theories, were not tolerated during the period of
ideological sociology in Poland.
Edmund Mokrzycki summed up that period of history of sociology in the
following way:
"Polish sociology, after the difficult years, during which memory was all
that was left after some people and many trends and currents, was starting anew.
There is a polemic note by Ossowski, in which he points out to Zygmunt Bauman
and other sociologists of the younger generation that the history of Polish
sociology does not start in 1957. Ossowski was right, of course, yet the 'subcon-
scious suggestion of the circle' – as Ossowski called it – dating the beginning of
Polish sociology for 1957 was not mistaken either".13
Apparently, it may seem that nothing was prevented, during the period
of rebirth of Polish sociology after 1956, the researchers of problems of towns and
historians of sociological thinking from reaching for the output and description of
the Chicago School of Sociology. Urban sociology developed intensely, becoming
one of the best developed Polish narrow disciplines. In the period analyzed here,
numerous empirical and theoretical studies were conducted. That intense
development was connected with the work of Stanisław Ossowski, a pioneer
of cooperation between sociologists and town planners in the town planning
activities. Among the eminent representatives of that discipline one should list:
Zygmunt Pióro, Stefan Nowakowski, Wacław Piotrowski, Aleksander Wallis, Jan
502
Summary
503
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
proved absolutely worthless. A search was began with methods and techniques
which could be useful for investigating the society of the times of crisis and radical
social changes, together with the intensified phenomena of disor-
der/disorganization and social pathology. From today's perspective it is clear that
many theoretical and empirical inspirations may be traced back to the output of the
Chicago School. The lack of a Polish monograph of that school, however, made
it impossible to reach for that important empirical, theoretical, and methodological
output when investigating societies in crisis and social conflict. The handbook of
sociological thought by Jerzy Szacki, published in 1981 and mentioned before did
not help, as it strengthened the stereotypes coined before about the Chicago
School. That work contained mainly Jerzy Szacki‘s reflections presented in the
article published in the Sociological studies, back in 1976.
In the early 1980s, however, besides interest in the qualitative research
techniques in sociology, there was also curiosity about those theoretical proposals
which could aid the interpretation of the collected data. In various Polish centres
a series of sociological investigations were carried out, in which methods and
techniques characteristic for the different trends within the Chicago School were
applied. A critical role in this respect was played by the sociologists of the Upper
Silesia macro-region, the group being associated with the University of Silesia in
Katowice. Among the initiators of the research devoted to social disorganization,
in the spirit of the Chicago School, were Jacek Wódz and Krzysztof Czekaj. Wódz
own studies, as well as research work carried out by the team he headed, drew
from the imposing output of the classical ecological trend initiated by Park and
Burgess, as well as the 'criminal' trend inspired by Burgess and implemented
mainly by Clifford R. Shaw. Starting from investigations of social disorganization
in housing estates, the research continued through, typical for the Chicago School,
investigations of districts showing high level of social pathology, and studies
of whole towns.
With all that developing interest in the qualitative sociology and the output
of the early 20th century American sociology, an additional stimulus for was
provided by the centennial of the founding of the Department of Sociology and
Anthropology at the University of Chicago, celebrated in 1991.
Undoubtedly the biggest event in 1991 for the circles of sociologists in Po-
land was the conference organized by the University of Silesia in Katowice,
and entitled: THE CHICAGO SCHOOL OF SOCIOLOGY. TRADITION OF
SOCIAL THOUGHT AND THE DEMANDS OF CONTEMPORARY EMPIRICAL
SOCIOLOGY (Szkoła Chicagowska w socjologii. Tradycja myśli społecznej
i wymogi współczesnej socjologii empirycznej). This international event was meant
not only to commemorate the centennial of the founding of the Department of
Sociology and Anthropology at the University of Chicago, but also to discuss the
possibilities of applying the output of that school to the investigations on a society
in crisis and undergoing restructuring of the system. The analogies between the
times in which the Chicago School was born and began to function, and the tasks
504
Summary
of contemporary Polish sociology seem vital. They were collected and presented in
a book, under a title identical with the name of the conference. 14 The Head of the
Department of Sociology at the University of Chicago, a disciple of E. W.
Burgess, professor Charles E. Bidwell, together with the author of one of the
British monograph of the School – professor Dennis Smith – were discussing,
together with Polish representatives of urban sociology, the possibilities of
applying the centenarian's output for the investigations of the Polish society in the
1990s. It is a society under transformations, not only systemic, but also social ones,
with intensified phenomena of social disorganization or pathology occurring in the
widest possible sense. A society in which the zones of poverty, unemployment and
even homelessness widen, with even some ethnic problems present.
To sum up, the conference may be considered a turning point for the Polish
sociology, initiating the new interests in the Chicago School thought.
The first Polish language monograph on the Chicago School of Sociology
1918–1942 finishes with systematizing reflection entitled The Chicago School –
Intellectual Tradition.
The task of this study was to describe The Chicago School of Sociology and
influence of the Chicago School upon the development of the Polish sociology,
beginning when its institutionalisation took place in the 1920s, until the phase of
new tasks and self-determination in the changed systemic and social situation in
the 1990s and in the beginning of XXI century. The Chicago School, initiating a
series of investigations into the urban social problems, led us to inspirations
reaching far beyond its output. This testifies not only to the importance of
achievements of that very school, yet proves the vitality of research inspirations
stemming from them. The influence took up various forms, evolving in line with
the stages of development of Polish sociology. It seems important, though, that it
was in a way rediscovered in Poland in a specific social situation, i.e. the social
crisis, systemic changes, deepening anomalies, the period of reconstruction.
Different as Polish society is from the American one, the situation in which –
when conducting research – the output of the Chicago School is considered,
reminds in many instances the portrait of the American society from before "the
great crisis", the crisis itself, and the big reconstruction that followed in 1930s.
Although conditions were changed, the empirical applications in Poland so far
prove the substantial usefulness of the output of the Chicago sociology, in its
broadest sense, for the inspiration and realisation of sociological research in
a European society undergoing abrupt social, political, and economic changes.
This monograph stresses the inspirations which may steam from the Chi-
cago School, as far as that problem is concerned. It seems, then, that late as the full
output of the Chicago School was discovered, it begins to exercise its positive
influence, research-wise, upon the development of sociology in Poland.
The volume is accompanied by bibliography, index of authors, table of
contents, summary in English language and the illustrations made by the author
during his visit to Chicago.
505
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
Notes:
1
E. L. Faris: Chicago Sociology 1920–1932. San Francisco 1967.
2
J. T. Carey: Sociology and Public Affairs. London 1975; M. Bulmer: The Chicago
School of Sociology. Chicago 1984; L. R. Kurtz: Evaluating Chicago Sociology.
Chicago 1984; D. Smith: The Chicago School: A Liberal Critique of Capitalism.
London 1988.
3
L. Harvey: Myth of the Chicago School of Sociology. Aldershot 1987; M. J. Deegan:
Jane Addams and the Men of The Chicago School 1892–1918. New Brunswick
(USA) 1988.
4
F. H. Matthews: Quest for an American Sociology: Robert E. Park and the Chicago
School. Montreal 1977; W. Raushenbush: Robert E. Park. Durham 1979.
5
F. Znaniecki, J. Ziółkowski: Czym jest dla Ciebie miasto Poznań (What was and
what is the town of Poznań for you. The two contests). Warszawa-Poznań:
Państwowe Wydawnictwo Naukowe (State Scientific Publishers), 1984, p. 32.
6
A. Wallis: Znanieckiego Socjologiczne podstawy ekologii (Znaniecki's Sociological
Foundations of Human Ecology). In: A. Wallis: Socjologia przestrzeni (Sociology of
space). Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza [Independent Printing House]
1990, p. 10.
7
F. Znaniecki, J. Ziółkowski: Czym..., p. 34.
8
Op. cit., p. 32–33.
9
M. Bulmer: The Chicago School..., p. 45.
10
In R. Gubert and L. Tomasi (eds.): The contribution of Florian Znaniecki to
sociological theory. Milano 1993, p. 16.
11
F. Znaniecki: Miasto w świadomosci jego obywateli. (The City Viewed by its
Inhabitants). Poznań 1931. Then in: F. Znaniecki, J. Ziółkowski: Czym jest dla
Ciebie miasto Poznań (What was and what is the town of Poznań for you. The two
contests. Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe (State Scientific
Publishers), 1984.
12
Op. cit., p. 32.
13
E. Mokrzycki: Uwagi o sprawach dla socjologii polskiej egzystencjalnych (Remarks
on existential matters for Polish sociology). In: Stan i perspektywy socjologii polskiej
(Present situation and future perspective of Polish Sociology) Ed. A. Kwilecki, K.
Doktór. Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe (State Scientific
Publishers), 1988, p. 49.
14
Szkola Chicagowska w socjologii (Chicago School in Sociology. Tradition of
sociological thought and requirements of contemporary empirical sociology); K.
Czekaj, K. Wódz (ed.) Katowice-Warszawa 1992; Silesian University Press [SUP];
Polish Sociological Association.
506
Ilustracje
The University of Chicago. Most spotkań tradycji i współczesności
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
510
Ilustracje
511
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
512
Ilustracje
513
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
514
Ilustracje
515
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
516
Ilustracje
517
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
518
Ilustracje
519
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
520
Ilustracje
Portret A. W. Smalla
521
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
Portret R. E. Parka
Portret L. D. White'a
522
Ilustracje
523
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
524
Ilustracje
525
Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce
526