Janusz Reykowski:

„Kolektywizm i indywidualizm jako kategorie opisu zmian społecznych i

mentalności”

Formy organizacji życia społecznego wg Toennisa:

1.1 Gemeinschaft (wspólnota)
 ludzie należą wzajemnie do siebie oraz posiadają i użytkują wspólne dobra-
mają wspólne przykrości, przyjaciół i wrogów
 kolektywizm
społeczeństwa, w których ludzie pozostają zintegrowani w silnych
grupach, które przez całe życie opiekują się nimi w zamian za
bezwarunkową lojalność
1.2 Gesellschaft (stowarzyszenie)
 ludzie żyją i mieszkają obok siebie, ale w istocie nie są związani ze sobą
 indywidualizm
społeczeństwa, w których panują luźne związki pomiędzy
jednostkami; każdy troszczy się o samego siebie i swoją rodzinę

Kolektywizm i indywidualizm- sens pojęć.

KOLEKTYWIZM INDYWIDUALIZM
wartości: solidarność grupowa, uzgadnianie wartości: autonomia jednostki, niezależność
decyzji w grupie, emocjonalna zależność, emocjonalna, osobista inicjatywa,
świadomość „my”, społeczna harmonia, prywatność, wyraźna świadomość swojego
obowiązek i odpowiedzialność, poczucie „ja”, poleganie na sobie, kontrola osobista
wstydu człowiek ujmuje siebie jako wyodrębnioną,
człowiek ujmuje siebie jako członka pewnej autonomiczną istotę, która sama włada swym
społecznej całości losem i określa swe związki z drugimi
stosunki społ.: zasada wymiany (kalkulacja
zysków i kosztów), współpraca lub
stosunki społ.: zasada wzajemnej rywalizacja
odpowiedzialności, podporządkowanie
normie społecznej harmonii
- gr. własna: zasada więzi emocjonalnej
- gr. obca: zasada rywalizacji
grupa: stanowi byt pierwotny, odpowiada za
jednostkę, jest źródłem kryterium dobra i zła jednostka: byt samodzielny, sama odpowiada
jednostka: jest wtórna wobec gr., nie może za siebie, jest kryterium dobra i zła
istnieć poza gr., integralnie zależy od gr., jest
zobowiązana do działanie na rzecz gr.,
poświęca się dla gr. kraje Europy Zachodniej, Ameryka Płn.,
kultura chińska, japońska Australia

Psychologiczna realność kolektywizmu i indywidualizmu.

Triandis: kolektywizm i indywidualizm- ujęcie socjologiczne
allocentryzm i idiocentryzm- ujęcie psychologiczne
 Kryterium Indywidualizm Kolektywizm
ujmowanie siebie terminy cech osobistych w terminach przynależności
(„uprzejmy”, grupowej („syn”, „katolik”)
„odpowiedzialny”)
rozumienie pojęcia Jako zbiór jednostek Więzi emocjonalne członków
„my” rodziny i przyjaciół
Sposób Wierność wobec zasady Wierność wobec normy wynikającej
rozwiązywania sprawiedliwości z więzi osobistej
konfliktu
Konformizm Częściej Rzadziej, ale: silny wobec członków
gr. własnej, słaby wobec członków
gr. obcej
Podział dóbr Słusznościowy (wg zasług) Gr. własna: równościowy
(kooperacja), gr. obca:
słusznościowy (rywalizacja)
Komunikacja Jasność komunikatów, Stosowanie środków niewerbalnych,
stosowanie środków werbalnych, kontekstowe znaczenie
nadawanie słabych znaczeń komunikatów; posiadanie szerokiego
komunikatom (niezależnie od zakresu wspólnych doświadczeń, lub
kontekstu); szeroki zakres różnic znaczny stopień psychologicznego
między członkami konieczność podobieństwa  utrudniona
negocjowania znaczeń komunikacja z osobami różnymi

Funkcjonowanie społeczeństw a mentalność jego członków.

Mentalność kolektywistyczna :
 zdychotomizowanego obraz świata- podział: „my”-„oni”.
Grupa własna: moralna całość, najważniejsze jest jej dobro, poczucie
odpowiedzialności, utrzymywanie społecznej harmonii, solidarność,
życzliwość, pomocność
Grupa obca: potencjalni wrogowie, „tło” rozgrywających się wydarzeń,
opryskliwość, obojętność. (wyjątek: kategoria gości)
 Różny przebieg interakcji w zależności od tego, czy partner postrzegany jest
jako swój (przychylność), czy jako obcy (nieprzychylność)
 Utrudniona komunikacja z obcymi- mniejsza efektywność wspólnie
wykonywanych zadań
 Relacje oparte na stosunkach emocjonalnych, a nie zadaniowych
 Identyfikacja z własną grupą ochrona interesów własnej grupy kosztem
interesów innych ludzi i interesu ogólniejszego rywalizacja z obcymi,
konflikty międzygrupowe
 Tendencja do upodabniania się i konformizmu zahamowanie oryginalności i
twórczości, krytycyzmu, zamykanie się grupy przed „obcymi wpływami”,
ograniczenie jej możliwości rozwojowych
Indywidualizm:
 sprzyja ekonomicznemu postępowi (rozwój kapitalizmu)
 Narastanie złożoności form kultury i zamożności zróżnicowanie stylów
życia
 Niezależność jednostek
 Kolektywizm i indywidualizm w polskim społeczeństwie.
Badania nad mentalnością społeczno- polityczną polskiego społeczeństwa (1988):
1.3 Autonomia i podmiotowość jednostki: jednostka powinna mieć prawo do
podmiotowego działania, wolności słowa, realny udział w rządzeniu państwem, głos
stanowiący w sprawach lokalnych, prawo do zachowania własnego zdania w relacjach
rodzinnych. Orientacja INDYWIDUALISTYCZNO-DEMOKRATYCZNA
2 Stosunek do dobra zbiorowego: człowiek powinien dbać o dobro innych, polegać na
tradycji i opinii starszych, dawać z siebie w pracy jak najwięcej, liczyć się z opinią
zbiorowości i autorytetów; harmonijne funkcjonowanie zbiorowości kierowanej przez
autentyczne autorytety. Orientacja KOLEKTYWISTYCZNO-AUTORYTARNA
3 Konieczność dbania o interesy osobiste: człowiek powinien minimalizować własne
nakłady na rzecz drugich a maksymalizować własne korzyści, obowiązkiem
zbiorowości (zwłaszcza władz) jest troska o dobro jednostki. Orientacja
EGOISTYCZNO-ROSZCZENIOWA
Im wyższy poziom wykształcenia tym częstsza orientacja indywidualistyczno-
demokratyczna.

Psychologiczne mechanizmy indywidualizmu i kolektywizmu- rola poczucia własnej

tożsamości.
Tożsamość osobista i społeczna
Podstawą uformowania się struktury ja są dwa procesy:
a) indywiduacja- jest podstawą ujmowania siebie jako odrębnej, stanowiącej o sobie
istoty
 tożsamość osobista
b) identyfikacja- ujmowanie siebie jako istoty podobnej (lub identycznej) do drugich
 postrzeganie podobieństwa
 postrzeganie przynależności
 tożsamość społeczna (Tajfel)- ujmowanie siebie w kategoriach przynależności
do grupy
aktywizacja tożsamości społecznej powoduje ujawnienie się tendencji do
identyfikacji z grupą i myślenia w kategoriach my-oni:
 w sferze percepcji: akcentowanie podobieństw wewnątrzklasowych i różnic
międzyklasowych.
 w sferze decyzji allokacyjnych: stronniczy podział na korzyść członków własnej
grupy a na niekorzyść członków grupy obcej.

1 Podstawą indywidualistycznej orientacji jest proces indywiduacji i uformowanie

tożsamości osobistej, a podstawą kolektywistycznej orientacji jest proces
identyfikacji i uformowanie tożsamości społecznej.
2 Przesłanki indywidualizmu i kolektywizmu tkwią w każdym człowieku.
3
Stałość i zmienność tożsamości.
„Teoria optymalnej odrębności” M.Brewer:
Tożsamość społeczna jest rezultatem „fundamentalnego napięcia” między potrzebą walidacji
(dążenie człowieka do potwierdzania jego wyobrażeń i poglądów przez innych) i
podobieństwa do innych a potrzebą unikalności i indywiduacji.
Im szersza kategoria , na podstawie której człowiek jest opisywany przez siebie lub drugich
tym większy stopień depersonalizacji; im węższa kategoria tym bardziej człowiek czuje się
wyodrębniony.
Optymalny poziom równowagi między indywiduacją a identyfikacją jest różny w różnych
kulturach. Nie występuje skrajna indywiduacja lub identyfikacja.
Kolektywizm i indywidualizm mogą współwystępować u tego samego człowieka, ponieważ
ich psychologiczna podstawa, tożsamość osobista i społeczna są składnikami struktury
umysłu każdej osoby. Różnice między ludźmi w tym zakresie dotyczą tego, w jakim
kontekście społecznym wyzwalana jest u nich dana orientacja, a także jaka orientacja
dominuje w typowych sytuacjach życiowych.

Zróżnicowanie form tożsamości.

Zjawiska typowe dla kolektywizmu (podział my-oni)- gdy „ja” jest w małym stopniu
wyodrębnione od „my”, a granice między tymi podmiotami w umyśle podmiotu nieostre.
Psychologicznym warunkiem traktowania innych jako samodzielne podmioty i przydawanie
im wartości autotelicznej jest wysoki poziom wyodrębnienia „ja”- wyższy poziom zdolności
do społecznego zaangażowania, motywacja egzocentryczna (działania prospołeczne)
1) Orientacja kolektywistyczna- „ja” nie jest wyodrębnione od „my”, istnieje wyraźna
granica między „my” i „oni”
2) Orientacja indywidualistyczna- wyraźne wyodrębnienie ja-my przy braku
wyodrębnienia my-oni
3) Deindywiduacja- brak wyodrębnienia ja-my i my-oni (zatarcie granic między różnymi
sferami tożsamości)
4) Dobrze wyodrębniona tożsamość społeczna i osobista; człowiek ujmuje siebie jako
samodzielny podmiot, który dostrzega swoje związki z innymi- czuje się częścią
jakiegoś „my”