nowe konstrukcje
Wykorzystanie systemów CAD
w projektowaniu specjalistycznego uchwytu
do transportu drewna
Grzegorz Chomka, Jerzy Chudy, Karol Dzwonkowski, Maciej Kasperowicz
Słowa kluczowe: uchwyt, modelowanie konstrukcji, analiza wytrzymałościowa.
Streszczenie
W artykule przedstawiono projekt specjalistycznego uchwytu do
transportu drewna tartacznego w postaci dłużyc czy kłód. Konstrukcję
uchwytu przeznaczono do zainstalowania na ładowarce. Obliczenia
analityczne wsparto modelowaniem bryłowym i analizą statyczną MES.
Wstęp
W przemyśle drzewnym wszystkim maszynom
i urządzeniom stawia się rosnące wymagania jakościowe oraz
wydajnościowe. Prowadzi to do powstawania nowoczesnych
i wyspecjalizowanych maszyn. W przemyśle drzewnym w ciągu
ostatnich kilku lat nastąpił znaczny postęp technologiczny.
Przykładowo w tartakach zwiększono liczbę maszyn,
co bezpośrednio wpłynęło na zmniejszenie uciążliwość pracy
oraz na czas jej wykonania i bezpieczeństwo. Dotyczy
to zarówno urządzeń służących do przeróbki drewna jak
i transportu wewnątrzzakładowego.
Drewno jest jednym z najstarszych materiałów używanych
w procesach gospodarczych. Świadczą o tym rosnące ceny
drewna oraz stały wzrost jego zużycia [1]. „Ustawa o lasach
uchwalona przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej z 28 września
1991 r. znowelizowana 24 kwietnia 1997 r. ustala, że
zasadniczym celem gospodarki leśnej jest (wg rozdz. 2, art. .):
− zachowanie lasów i korzystnego ich wpływu na środowisko,
warunki życia i zdrowie człowieka oraz równowagę
przyrodniczą,
− ochrona lasów,
− ochrona gleb i terenów szczególnie narażonych na
zniszczenie i uszkodzenie,
− ochrona wód powierzchniowych,
− produkcja drewna na zasadzie racjonalnej gospodarki
drewnem oraz surowców i produktów ubocznego
użytkowania” [2].
Człowiek w swojej działalności gospodarczej pozyskuje
drewno do wykorzystania w różnych dziedzinach przemysłu.
Działalność ta ma na celu pozyskanie surowca z lasu oraz jego
przetwórstwo w „drewno okrągłe”. Gospodarowanie zasobami
leśnymi powinno być świadome i przemyślane, tak aby nie
zagrażało zmianom w ekosystemie. Dlatego proces pozyskiwania
drewna składa się z wielu planowych działań. Wśród nich należy
wyróżnić: przygotowanie planu cięć, wykonanie prac zrębowych,
transport surowca, a także przekazanie towaru nabywcy.
Pozyskiwanie drewna musi być prowadzone w taki sposób, by
możliwe było odnowienie lasu oraz ponowne wyhodowanie
nowego drzewostanu [2].
Proces pozyskiwania drewna jest przedmiotem badań
naukowych, które obejmują wiadomości na temat teoretycznych
196 AUTOBUSY 8/2016
podstaw zjawisk zachodzących podczas pozyskiwania. Prace
naukowe dotyczą również zależności pomiędzy poszczególnymi
etapami procesu pozyskiwania drewna oraz podają informacje
mające wpływ na optymalizację procesów produkcji. Wśród
procesów produkcji wyróżnia się dwa typy: prosty i złożony.
Pierwszy z nich dotyczy pozyskiwania drewna i poddania
go niewielkiej liczbie operacji. W przypadku procesu złożonego
najistotniejsze są informacje dotyczące procesów cząstkowych
oraz montażowych. Częścią podstawową procesu
produkcyjnego, związaną bezpośrednio ze zmianą wymiaru,
kształtu, jakości powierzchni i właściwości fizykochemicznych
przedmiotu obrabianego, jest proces technologiczny [3].
Wśród drzew rosnących w lasach na terenie Polski
występuje około 20 gatunków drzew rodzimych oraz 6 obcych,
które nadają się do przerobu w zakładach (rys. 1).
W leśnictwie stosuje się podział na drewno liściaste oraz
iglaste. Najbardziej popularnym gatunkiem drewna iglastego
pozyskiwanym z lasów jest sosna. Charakteryzuje sie ona,
jak większość drzew iglastych, jednorodną budową, małą
gęstością oraz łatwością w obróbce. Kolejne miejsce pod
względem popularności zajmuje modrzew, a tuż za nim plasuje
się świerk. Spośród drzew liściastych do najbardziej cenionych
w przemyśle zalicza się drewno dębowe. Jest ono cenione jako
drewno okleinowe, a jego znaczna ilość ulega przeróbce dla
przemysłu meblarskiego. Drugie miejsce pod względem
popularności zajmuje drewno bukowe, a trzecia pozycja należy
do brzozy [4].
Podczas transportu drewna, niezależnie od gatunków
(liściastych czy iglastych), ważna jest ich gęstość, która
decyduje o masie rzeczywistej przewożonego materiału. Masę
drewna szacuje się jako iloczyn objętości oraz normatywnej
gęstości ustalonej dla danego gatunku drewna. „W przypadku
drewna mierzonego w stosach jego objętość wyrażoną
w metrach przestrzennych przelicza się na objętość w metrach
sześciennych przy zastosowaniu współczynników zamiennych
określonych w Polskiej Normie PN-D-95000” [5]. Wszystkie
obliczenia realizowane są tak aby nie przekroczyć masy
całkowitej pojazdu, gdzie np. dla zespołu składającego się
z pięciu lub sześciu osi, czyli trzyosiowy ciągnik siodłowy
i trzyosiowa naczepa nie mogą przekroczyć czterdziestu ton.
Przetransportowane drewno trafia do tartaków gdzie zostaje
poddane obróbce na maszynach tartacznych. Maszynami
tartacznymi nazwa się różnego rodzaju obrabiarki do drewna,
które przy pomocy narzędzia tnącego o kształcie klina pokonują
opór cząstek drewna. Aby nastąpiło cięcie, musi wystąpić ruch
między narzędziem, a materiałem obrabianym [6]. Maszynami
usprawniającymi prace w tartaku są między innymi pojazdy do

transportu wewnętrznego, a także oprzyrządowanie pomocnicze
do obrabiarek.
Rys. 1. Udział procentowy podstawowych gatunków drzew
występujących w Polsce (Raport o stanie lasów 2013
www.lp.gov.pl)
W tartacznictwie podczas wszystkich prac związanych
z operacjami obróbczymi stosowane są wózki szynowe.
Wyróżnia się wózki ręczne, napędzane oraz doczepiane. Innym
typem wózków stosowanych w tartacznictwie są wózki
podnośnikowe czołowe, które znalazły zastosowanie w wielu
branżach. Charakteryzują się one posiadaniem wideł, platformy
lub innych urządzeń umożliwiających manipulowanie ładunkiem.
Parametrem użytkowym jest wysokość podnoszenia
uzależniona od konstrukcji urządzenia.
Oprócz wózków jezdniowych podnośnikowych w tartakach
często stosowane są ładowarki kompaktowe (rys. 2). Pojazdy
tego typu bardzo dobrze sprawdzają się przy pracach
rozładunkowych i przewożeniu drewna. Wszystko dzięki
szerokiej gamie osprzętu oraz łyżek ładowarkowych. Ładowarki
kompaktowe są niewielkimi maszynami, które osiągają
znakomite rezultaty pod względem opłacalnej eksploatacji.
Najczęściej spotykanymi producentami ładowarek
kompaktowych są: Volvo, Caterpillar, JCB i Case. Pojazdy tego
typu posiadają ramiona o dużym zasięgu, które są podnoszone
równolegle do podłoża, co nie ogranicza widoczności przy
załadunku. Ładowarki kompaktowe lepiej utrzymują materiał.
Wielogodzinna praca ładowarką nie jest męcząca, ze względu
na możliwość sterowania joystickiem oraz wyposażenie
urządzenia w przestrzenną ergonomiczną kabinę Aby zostać
operatorem ładowarki kompaktowej należy przejść szkolenie na
ładowarki jednonaczyniowe klasy III do 2,5 m3, która oznacza
pojemność naczynia załadowczego.
W tartaku ważne są także pojazdy przywożące materiał.
Są to najczęściej samochody ciężarowe z HDS-em
tzw. hydrauliczny dźwig samochodowy. Dzięki dźwigowi
operator jest w stanie sam załadować oraz rozładować materiał
na samochód. Jeśli jednak pojazd nie posiada HDS-a
rozładunek odbywa się za pomocą ładowarek ze specjalnym
uchwytem pozwalającym wykonać rozładunek.
Ładowarki wyposaża się w szeroki asortyment osprzętu,
tak aby uczynić je maszynami wszechstronnymi. W związku
z tym montuje się do nich np.: widły paletowe, identycznie
jak w przypadku wózków widłowych. W szeregu przypadków
do ładowarek mocuje się łyżki wielozadaniowe, a w tartakach
chwytaki do bali drewnianych (rys. 3). Dzięki użyciu chwytaków
możliwy jest sprawny rozładunek oraz załadunek drewna.
nowe konstrukcje
Rys. 2. Ładowarka kompaktowa Volvo L30
Rys. 3. Chwytak do bali drewnianych do ładowarki [7]
1. Założenia konstrukcyjne i koncepcja modelu
Na podstawie przeanalizowanej literatury oraz wstępnych
badań własnych stwierdzono, że transport drewna w tartakach,
a także załadunek i rozładunek pojazdów go przewożących
wymaga zastosowania specjalistycznego uchwytu do transportu
drewna tartacznego. Aby mógł on w pełni spełniać swoje
zadanie nie powinien być montowany do wózków widłowych,
ponieważ tego typu wózki nie posiadają ramion, dzięki którym
zwiększa się zasięg podnoszenia. Oznacza, to że wózkiem
widłowym nie rozładujemy oraz nie załadujemy pojazdu
ciężarowego wiozącego dłużyce. Dodatkowo zastosowanie
do wózka jakiegokolwiek uchwytu o większych gabarytach
ogranicza widoczność operatorowi. Najlepszym pojazdem
do montażu i wykorzystywania podczas pracy specjalistycznego
uchwytu jest ładowarka kompaktowa.
W celu wykonania specjalistycznego uchwytu do przewozu
drewna tartacznego przyjęto następujące założenia:
− pojazd wykorzystany do montażu projektowanego uchwytu
to ładowarka kompaktowa VOLVO L30,
− udźwig wideł do 3000kg,
− wysokość przewożonego materiału do 1,2 m,
− długość wideł 1m,
− mocowanie wideł zgodne z ISO 3A,
− wymiary karetki zgodne z ISO 3A
− mocowanie karetki dostosowane do ładowarki kompaktowej
VOLVO L30.
Ogólny model bryłowy zaprojektowanego specjalistycznego
uchwytu do transportu drewna tartacznego przedstawiono
na rys. 4.
AUTOBUSY 8/2016 197
 nowe konstrukcje

Rys. 4. Model bryłowy uchwytu

Rys. 6. Rozkład współczynnika bezpieczeństwa dla mocowania
2. Analiza statyczna karetki przesuwnej
Elementy konstrukcyjne maszyn, urządzeń i mechanizmów
zwane są ciałami rzeczywistymi. Zastępujemy je modelami
teoretycznymi aby w sposób uproszczony dokonać obliczeń.
Podczas działania sił zewnętrznych ciało rzeczywiste odkształca
się. Opisują to dwa modele, jednym z nich jest ciało sprężyste,
którego odkształcenie pojawia się przy zadaniu obciążenia
i znika wraz z usunięciem obciążenia. Kolejnym jest ciało
sprężysto-plastyczne, które jest sumą odkształcenia sprężystego
i plastycznego po odciążeniu [8]. Dzięki analizie statycznej
wyznaczamy zewnętrzne oddziaływania na konstrukcję.
Zbudowany model specjalistycznego uchwytu do transportu
drewna tartacznego poddano analizie statycznej
Przeprowadzono ją dla głównych części składowych tj. karetki
przesuwnej, pokrywy uchwytu i prowadnicy. Po dokonaniu
analizy statycznej karetki przesuwnej stwierdzono,
że największe naprężenia występują na spawach tulejek Rys. 7. Rozkład naprężeń pokrywy uchwytu
do sworzni i wynoszą maksymalnie 112,9MPa (rys. 5).
Minimalny współczynnik bezpieczeństwa znajduje się w tym
samym miejscu (rys. 6) i wynosi 2,22, co oznacza, że materiał
nie ulegnie deformacji.
Analizując wyniki badań pokrywy uchwytu zauważono,
że największe naprężenia występują w spoinie tulei do sworznia
(rys. 7), a ich wartość jest równa 341,2 MPa. Dodatkowo w tym
samym miejscu lokalizuje się najniższa wartość (1,06)
współczynnika bezpieczeństwa (rys. 8), co może wywoływać
zniekształcenia konstrukcji. Jednak dzięki temu, że
zastosowano ciasno pasowany sworzeń, aby wystąpiły wstępne
naprężenia na ścinanie, to uzyskano zmniejszenie naprężeń.
Współczynnik bezpieczeństwa nie powinien być mniejszy niż 1,
gdyż może wystąpić uszkodzenie materiału.
Rys. 8. Rozkład współczynnika bezpieczeństwa pokrywy
uchwytu

Rys. 5. Rozkład naprężeń mocowania karetki przesuwnej

Rys. 9. Rozkład naprężeń prowadnicy

198 AUTOBUSY 8/2016


Rys. 10. Rozkład współczynnika bezpieczeństwa prowadnicy
Podsumowanie
Zaprojektowany specjalistyczny uchwyt do transportu
drewna tartacznego przystosowano do ładowarki kompaktowej
Volvo L30. Jest to bezpośrednio związane z jej większą
uniwersalnością i szerszymi możliwościami transportowymi.
Jednocześnie uchwyt po niewielkich modyfikacjach może być
osadzony na zespole nośnym wózka widłowego.
Jedną z zalet zaprojektowanej konstrukcji jest możliwość
stosowania samych wideł przy otwartej pokrywie uchwytu.
Dzięki temu nie ma konieczności wymiany uchwytu do bali na
widły i odwrotnie. Odpada zatem konieczność uciążliwej,
a przede wszystkim czasochłonnej, operacji demontażu
i montażu zespołu roboczego ładowarki. Dodatkową zaletą jest
zabezpieczenie przewożonej tarcicy przed zsuwaniem się,
a zwłaszcza bocznym opadaniem, związanym z nierównym
składowaniem i nieregularnym położeniem środka ciężkości pni
poprzez ich zaciśnięcie między widłami a pokrywą uchwytu.
Dla projektowanego uchwytu przeprowadzono obliczenia
analityczne a następnie wykonano analizy statyczne za pomocą
programu Autodesk Inventor, które potwierdziły poprawność
obliczeń wytrzymałościowych. Należy zauważyć, że we
wszystkich częściach współczynnik bezpieczeństwa przekroczył
wartość 1, co świadczy, że dla badanego urządzenia nie
wystąpią trwałe odkształcenia materiału. Jednocześnie należy
podkreślić, że weryfikacja konstrukcji w obszarze
eksploatacyjnym oraz BHP musi się odbyć z wykorzystaniem
prototypu, gdyż żaden program wspomagający projektowanie
nie jest w stanie przewidzieć ludzkich zachowań czy błędów
w obsłudze.
Nowoczesne metody z zastosowaniem Elementu
Skończonego są stosowane również do modelowania i analiz
numerycznych nieliniowych innych procesów obróbki [9-28].
Bibliografia
1. Krzysik F.: Nauka o drewnie, PWN, Warszawa 1975
2. Laurow Z.: Pozyskiwanie drewna, Wydawnictwo SGGW,
Warszawa, 1999.
3. Feld M.: Podstawy projektowania procesów technologicznych
typowych części maszyn, Wydawnictwo WNT, 2013.
4. Poradnik użytkowania lasu dla leśników praktyków, pod
redakcją M. Suwały, Wydawnictwo Świat, Warszawa, 2000.
5. Firma transportowa profesjonalny serwis przewoźników,
pod redakcją I. Kunowskiej, Wydawnictwo Wiedza
i Praktyka, Warszawa, 2014.
6. Siemiński R.: Obrabiarki do drewna, PWN, Warszawa, 1991.
7. www.autotrader.pl/
8. Kozak B.: Mechanika techniczna, WSiP Spółka Akcyjna,
Warszawa, 2004.
nowe konstrukcje
9. Kukielka K., Kukielka L.: Modeling And Numerical Analysis Of
The Thread Rolling Process, WILEY-VCH Verlag GmbH & Co.
KGaA, Volume 6, Issue 1, Weinheim, 2006, pp. 745-746.
10. Kukielka L., Kukielka K.: Numerical analysis of the process
of trapezoidal thread rolling. High Performance Structures
and Materials, Ed. C.A. Brebbia, WITPRESS,
Southampton, Boston, 2006, pp. 663-672.
11. Kukielka K., Kukielka L.: Numerical analysis of the physical
phenomena in the working zone in the rolling process of
the round thread. Computer Methods and Experimental
Measurements for Surface Effect and Contact Mechanics
VIII, eds. J.T.M de Hosson, C.A. Brebia, S-I Nishida,
WITPRESS, Southampton, Boston, 2007, pp. 125-134.
12. Kukiełka K.: Numerical simulations of deformation and stress
in the cold rolled thread. ARCHIWUM TECHNOLOGII
MASZYN I AUTOMATYZACJI, T. 31, Nr 1, 2011, pp. 57-66.
13. Kukiełka K.: Modelling the external thread rolling process using
finite element method. ARCHIWUM TECHNOLOGII MASZYN
I AUTOMATYZACJI, T. 31, Nr 3, 2011, pp. 49-58.
14. Kukiełka K.: Numerical modelling of the strain and stress
states in the thread with quick pitch in rolling process on cold.
Pomiar Automatyka Kontrola, nr 01, 2012, pp. 136-139.
15. Kukielka K., Kukielka L., Bohdal L., Kulakowska A., Malag
L., Patyk R.: 3D Numerical Analysis the State of
Elastic/Visco-Plastic Strain in the External Round Thread
Rolled on Cold. Applied Mechanics and Materials “Novel
Trends in Production Devices and Systems” Editors: Karol
Velíšek, Peter Košťál and Milan Nad, 2014, USA-
SLOVAKIA, pp. 436-441.
16. Kukiełka K.: Numeryczne określenie wcisku walcowania
i warunków smarowania w aspekcie jakości gwintu
o zarysie łukowym o dużym skoku wykonywanym
na rurach o dużej długości. Mechanik vol. 88, (3CD), 2015,
pp. 348-358.
17. Kukiełka K.: Efektywny model numeryczny do analizy
procesu walcowania gwintów trapezowych metodą
elementu skończonego Mechanik vol. 87, (11CD), 2015,
pp. 156-157.
18. Kukiełka L.: Theoretical and experimental foundations
of surface roller burnishing with the electrocontact heating.
Book of Mechanical Engineering. Technical University
of Koszalin, No 47, 1994, pp. 348.
19. Kukielka L.: Mathematical modelling and numerical
simulation of non-linear deformation of the asperity in the
burnishing cold rolling operation. Ed. Dominguez, J;
Brebbia, CA Computational methods in contact mechanics
V Book Series: Computational and experimental methods
Vol. 32, 2001, Transactions on Engineering Sciences,
WITPRESS, pp. 317-326, ISSN 1743-3533.
20. Kukielka L., Kustra J.: Numerical analysis of thermal
phenomena and deformations in processing zone in the
centreless continuous grinding process, Computation
Methods and Experimental Measurements for Surface
Treatment Effects, WITPRESS, Southampton, Boston,
2003, pp.109-118.
21. Kukielka L., Kustra J., Kukielka K.: Numerical analysis of
states of strain and stress of material during machining with
a single abrasive grain, in: J.T.M. de Hosson, C.A. Brebbia,
S-I Nishida, Computer Methods and Experimental
Measurements for Surface Effects and Contact Mechanics
VII, WITPRESS, Southampton-Boston, 2005, pp. 57-66.
22. Kukielka L., Kukielka K., Kulakowska A., Patyk R., Malag
L., Bohdal L.: Incremental Modelling and Numerical
Solution of the Contact Problem between Movable Elastic
and Elastic/Visco-Plastic Bodies and Application in the
Technological Processes. Applied Mechanics and
AUTOBUSY 8/2016 199
 nowe konstrukcje
Materials “Novel Trends in Production Devices and
Systems” Editors: Karol Velíšek, Peter Košťál and Milan
Nad, 2014, USA-SLOVAKIA, pp. 159-165.
23. Kukielka L., Geleta K., Kukielka K.: Modelling of initial and
boundary problems with geometrical and physical
nonlinearity and its application in burnishing processes. In:
K. Mori, M. Pietrzyk, J. Kusiak, J. Majta, P Hartley, J. Lin
(Eds.), Steel Research International, Special Edition, 14th
International Conference on Metal Forming, 2012,
pp. 1375-1378.
24. Kukielka L., Geleta K., Kukielka K.: Modelling and Analysis of
Nonlinear Physical Phenomena in the Burnishing Rolling
Operation with Electrical Current, in: K. Mori, M. Pietrzyk, J.
Kusiak, J. Majta, P Hartley, J. Lin (Eds.), Steel Research
International. Special Edition: 14th International Conference
Metal Forming, 2012, pp. 1379-1382.
25. Kukiełka L., Kukiełka K.: Modelling and analysis of the
technological processes using finite element method.
Mechanik vol. 88, (3CD), 2015, pp. 317-340.
26. Kukiełka L., Patyk R., Kułakowska A, Kukiełka K., Gotowała:
Innowacyjna metodyka projektowania części
samochodowych. Logistyka vol. 6 (CD 1), 2014, s. 168-175.
27. Forysiewicz M., Kukielka L., Gotowala K.: Finite element
simulation of physical phenomena in real conditions of
a single grain cutting process, Novel Trends in Production
Devices and Systems III, Trans Tech Publications Ltd,
Editors: Daynier Rolando Delgado and Karol Velíšek, 2016,
Switzerland-USA, pp. 255-297, ISSN 0255-5476.
200 AUTOBUSY 8/2016
28. Kukielka L., Szczesniak M., Patyk R., Kulakowska A.,
Kukielka K., Patyk S., Gotowala K, Kozak D.: Analysis
of the states of deformation and stress in the surface layer
of the product after the burnishing cold rolling operation,
Novel Trends in Production Devices and Systems III, Trans
Tech Publications Ltd, Editors: Daynier Rolando Delgado
and Karol Velíšek, 2016, Switzerland-USA, pp. 278-287,
ISSN 0255-5476.
Autorzy:
Dr inż. Grzegorz Chomka – Zakład TM i PKM, Wydział
Mechaniczny, Politechnika Koszalińska;
Dr inż. Jerzy Chudy – Zakład TM i PKM, Wydział
Mechaniczny, Politechnika Koszalińska;
Inż. Karol Dzwonkowski – Wydział Mechaniczny,
Politechnika Koszalińska,
Mgr inż. Maciej Kasperowicz – Zakład TM i PKM, Wydział
Mechaniczny, Politechnika Koszalińska.
The use of CAD system in the design of specialized
handler for timber transport
The paper presents the design of specialized grip for transportation of
sawmill wood in the form of logs and logs. The construction of the
handle was designed to be installed on the loader. Analytical
calculations were supported solid modeling and static analysis FEM.
Key words: handler, construction modeling, strength
analysis.