TŁUMACZENIE

POŚWIADCZONE
Status, kształcenie,
warsztat i odpowiedzialność
tłumacza przysięgłego

Artur Dariusz Kubacki

Warszawa 2012
ISBN PDF-a: 978-83-264-5150-8
Poświęcam Matce
 Spis treści

Wykaz skrótów / 9

Wstęp / 11

Rozdział I
Zarys historyczny rozwoju zawodu tłumacza przysięgłego / 19

Rozdział II
Status prawny tłumacza przysięgłego w Europie / 41
2.1. Europa Północna / 42
2.1.1. Kraje nordyckie / 42
2.1.2. Kraje bałtyckie / 51
2.1.3. Pozostałe kraje Europy Północnej / 55
2.2. Europa Zachodnia / 58
2.2.1. Kraje Beneluksu / 58
2.2.2. Pozostałe kraje Europy Zachodniej / 62
2.3. Europa Środkowo-Wschodnia / 88
2.4. Europa Południowa / 93
2.5. Polska / 99

Rozdział III
Praktyczne aspekty pracy tłumacza przysięgłego / 110
3.1. Definicja tłumaczenia poświadczonego a przysięgłego / 110
3.2. Specyfika wykonywania tłumaczeń poświadczonych / 125
3.2.1. Formalne zasady sporządzania tłumaczeń
poświadczonych / 127
3.2.2. Merytoryczne zasady sporządzania tłumaczeń
poświadczonych / 134
3.2.3. Wzorce tłumaczenia poświadczonego / 136
7
Spis treści

3.3. Deontologia wykonywania zawodu tłumacza przysięgłego / 147

3.4. Praktyka przysięgłego tłumaczenia ustnego / 154
3.5. Ekwiwalencja i sposoby jej uzyskiwania / 163
3.6. Organizacja warsztatu tłumacza przysięgłego / 172

Rozdział IV
Egzamin państwowy na tłumacza przysięgłego / 185
4.1. Państwowa Komisja Egzaminacyjna / 185
4.2. Kryteria oceny / 199
4.3. Analiza błędów popełnianych podczas egzaminu
państwowego / 206
4.3.1. Analiza błędów popełnianych na egzaminie pisemnym / 212
4.3.2. Analiza błędów popełnianych na egzaminie ustnym / 226
4.4. Profil kandydata na tłumacza przysięgłego / 237
4.5. Profil tłumacza przysięgłego / 244

Rozdział V
Kwalifikacje tłumacza przysięgłego / 247
5.1. Profile kształcenia tłumaczy / 247
5.2. Kształcenie kandydatów na tłumacza przysięgłego w Polsce / 265
5.3. Doskonalenie zawodowe tłumacza przysięgłego / 287

Rozdział VI
Odpowiedzialność prawna tłumacza przysięgłego / 293
6.1. Rodzaje odpowiedzialności prawnej tłumacza przysięgłego / 293
6.2. Odpowiedzialność zawodowa tłumacza przysięgłego / 296

Podsumowanie / 317

Uwagi końcowe / 323

Bibliografia / 329

Spis tabel / 359

Załącznik. Wzorce tłumaczenia poświadczonego / 361

8
 Wykaz skrótów

BGH Federalny Sąd Najwyższy

BST Bałtyckie Stowarzyszenie Tłumaczy
BVG Federalny Trybunał Konstytucyjny
ETPC Europejski Trybunał Praw Człowieka
k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny
(Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.)
KOZ Komisja Odpowiedzialności Zawodowej Tłumaczy
Przysięgłych przy Ministrze Sprawiedliwości
k.p.a. ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks po-
stępowania administracyjnego (tekst jedn.:
Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.)
k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępo-
wania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.)
k.p.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępo-
wania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.)
KRK Biuro Informacyjne Krajowego Rejestru Karnego
KTP Kodeks tłumacza przysięgłego
MDÜ Mitteilungsblatt für Dolmetscher und Übersetzer
MEN Ministerstwo Edukacji Narodowej
MS Ministerstwo Sprawiedliwości
PKE Państwowa Komisja Egzaminacyjna
PT TEPIS Polskie Towarzystwo Tłumaczy Przysięgłych i Spe-
cjalistycznych TEPIS
RTP Rada Tłumaczy Polskich
STP Stowarzyszenie Tłumaczy Polskich
u.z.t.p. ustawa z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie tłumacza
przysięgłego (Dz. U. Nr 273, poz. 2702 z późn. zm.)

9
 Wstęp

O ile zagadnienia prawne związane z tłumaczami przysięgłymi zostały

dość dobrze opisane w Polsce przez prawników w trzech dotychczas wyda-
nych komentarzach do ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego, to róż-
norodne aspekty pragmatyki zawodu tłumacza przysięgłego nie doczekały
się jeszcze całościowego i pogłębionego opracowania1. Brakuje szerokiego
omówienia kwestii kształcenia kandydatów na tłumaczy przysięgłych, a na-
stępnie doskonalenia adeptów zawodu, procedury egzaminowania i usta-
nawiania, metodyki wykonywania tłumaczenia poświadczonego, zwane-
go także uwierzytelnionym, oraz przysięgłego tłumaczenia słowa żywego
w sądzie, na policji czy w urzędach lub innych instytucjach, nie wyczerpa-
no też problematyki odpowiedzialności zawodowej wiążącej się bezpośred-
nio z wykonywaniem tego zawodu2. Niniejsza publikacja jest pracą interdy-
scyplinarną o charakterze teoretyczno-aplikatywnym. Wpisuje się w zakres
badań juryslingwistyki (znanej także pod nazwą legilingwistyka)3, tj. na-

1
G. Dostatni, Komentarz do ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego, Warszawa 2005;
B. Cieślik, L. Laska, M. Rojewski, Egzamin na tłumacza przysięgłego. Komentarz, teksty egza-
minacyjne, dokumenty, Warszawa 2010; M. Mazuryk, M. Kaczocha, Ustawa o zawodzie tłu-
macza przysięgłego. Komentarz, Warszawa 2011, LEX. W pracach polskich lingwistek, np.
M. Tryuk (Przekład ustny środowiskowy, Warszawa 2006) i A. Jopek-Bosiackiej (Przekład
prawny i sądowy, Warszawa 2006), wybrane zagadnienia dotyczące pracy tłumacza przysię-
głego (sądowego) omawiane są jedynie na marginesie.
2
Ze względów pragmatycznych w całej monografii zastosowano wymiennie następujące
terminy: tłumaczenie, przekład, mediacja, translacja, chociaż z pewnością istnieją między
nimi różnice semantyczne.
3
Termin ten jest kalką angielskiego wyrazu legilinguistics i został wykorzystany do ofi-
cjalnego nazwania jednostki badawczo-dydaktycznej – Pracownia Legilingwistyki – utwo-
rzonej w ramach Instytutu Językoznawstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Pozna-
niu. Celem jej badań jest – jak podają pracownicy na stronie internetowej swojej jednostki
– pogłębianie wiedzy o języku prawa (lingua legis) i wiedzy w zakresie legilingwistyki porów-
nawczej (w szczególności w kwestiach związanych z przekładem prawniczym i sądowym),

11
Wstęp

uki zajmującej się – w rozumieniu J. Pieńkosa4 – badaniem języka prawne-

go i prawniczego z wykorzystaniem wiedzy i metodologii językoznawczej.
Została przygotowana na bazie wieloletnich doświadczeń autora, prakty-
kującego tłumacza przysięgłego języka niemieckiego, ekonomisty oraz te-
oretyka i dydaktyka przekładu specjalistycznego.
Badania nad przekładem sądowym i działalnością tłumaczy przysię-
głych poza granicami Polski są prowadzone od wielu lat, a ich szczególna
intensyfikacja przypadła na schyłek XX i początek XXI w.5 W tym okresie
powstało wiele prac poświęconych przede wszystkim praktyce tłumaczenia
sądowego, badanego zarówno przez prawników, jak i lingwistów. W obsza-
rze angloamerykańskim (USA, Kanada, Australia) dominuje nurt lingwi-
styczny, reprezentowany przez takich naukowców, jak np. S. Berk-Seligson,
R.D. Gonzáles, V.F. Vásquez i H. Mikkelson, E.M. de Jongh, R. Morris czy
H. Mikkelson6. Badacze ci wskazują na szczególną rolę, jaką na sali sądo-
wej odgrywa tłumacz, który staje się aktywną osobą we wszystkich etapach
postępowania sądowego. Na przykładzie dokonywanych przez tłumacza
zmian pragmatycznych (chodzi np. o dobieranie pewnych formuł grzecz-
nościowych, zmianę skomplikowanych konstrukcji zdania lub dodawanie
czy opuszczanie partykuł) S. Berk-Seligson udowodniła, iż tłumacz sądo-
wy ma potencjalną władzę i może wywierać ogromny wpływ na recepcję
treści wypowiadanych w sądzie przez obcojęzycznych uczestników postę-
powania7. Z badań interakcji zachodzących na sali sądowej wynika według
S. Hale8, iż tłumacz może wpływać nawet na ogólny sposób postrzegania
wiarygodności osoby obcojęzycznej, zmieniając znaczenia pragmatyczne,
stosując opuszczenia, uzupełnienia, wyjaśnienia lub przerwy.

rozwijanie współpracy pomiędzy prawnikami a językoznawcami w zakresie językoznawstwa

sądowego, a także porównawcze studia nad rzeczywistością prawną różnych obszarów języ-
kowych i jej wpływem na komunikację.
4
J. Pieńkos, Podstawy juryslingwistyki. Język w prawie – prawo w języku, Kraków
1999.
5
F. Pöchhacker, Introducing Interpreting Studies, London–New York 2004, s. 36; S. Kurt,
Der Dolmetscher im Gerichtsverfahren, Norderstedt 2007, s. 4.
6
S. Berk-Seligson, The Bilingual Courtroom. Court Interpreters in the Judicial Process,
Chicago–London 1990; R.D. González, V.F. Vásquez, H. Mikkelson, Fundamentals of Court
Interpretation, Durham 1991; E.M. de Jongh, An Introduction to Court Interpreting. Theory
and Practice, Lanham–New York–London 1992; R. Morris, The Moral Dilemmas of Court
Interpreting, The Translator 1995, vol. 1, no 1; H. Mikkelson, Introduction to Court Inter-
preting, Manchester 2000.
7
S. Berk-Seligson, The Bilingual Courtroom…, s. 96. Por. M. Tryuk, Przekład ustny śro-
dowiskowy…, s. 105–106.
8
S. Hale, The Discourse of Court Interpreting, Amsterdam–Philadelphia 2004.
 Wstęp

Większość badaczy w swoich pracach skupia się głównie na działaniach

praktycznych tłumacza z perspektywy interlingwalnej. E.M. de Jongh opisu-
je wpływ interkulturowości na język, a co za tym idzie i proces tłumaczenia9.
R.D. Gonzáles, V.F. Vásquez i H. Mikkelson opowiadają się za forsowanym
zwłaszcza przez prawników tłumaczeniem dosłownym, tj. za niezmienia-
niem rejestru i tonu wypowiedzi osoby tłumaczonej, a także zachowaniem
przez nią w sądzie takiej samej pozycji, jaką miałaby osoba władająca danym
językiem10. Natomiast niektórzy z badaczy, jak wspomniana wyżej R. Mor-
ris11, odrzucają całkowicie ideę tłumaczenia dosłownego, a udany proces
komunikacji na sali sądowej przypisują czynnikom fizycznym i/lub psy-
chicznym związanym z osobą tłumacza, a także uwarunkowaniom kultu-
rowym.
W obszarze europejskim, zwłaszcza w krajach niemieckojęzycznych,
problematyka roli tłumacza sądowego podejmowana jest przede wszystkim
z perspektywy prawa procesowego (nurt prawniczy). Na przełomie XX
i XXI w. powstało wiele rozpraw przygotowanych przez prawników bądź
praktykujących tłumaczy, których centralnym punktem była rola i status
tłumacza sądowego w świetle obwiązujących aktów prawnych (np. usta-
nawianie, prawa i obowiązki, stawiennictwo, wynagrodzenie, etyka itp.).
W wielu krajach Europy tłumacza przysięgłego traktuje się jak biegłego,
od którego – w odróżnieniu od systemu amerykańskiego – nie oczekuje
się tłumaczenia dosłownego, lecz zgodnego z treścią, uzupełnionego – jeśli
trzeba – o eksplikację tła kulturowego i inne wyjaśnienia istotne dla oko-
liczności sprawy12. Do najważniejszych badaczy niemieckojęzycznych tego
nurtu, do których prac będziemy się odwoływać w różnych rozdziałach ni-
niejszej monografii, należy zaliczyć K. Jessnitzera, G. Kabelkę, Ch. Drie-
sen, M. Kadric, U. Dauma, B. Lankisch, H. Balaeia i D. Beck13.
9
E.M. de Jongh, An Introduction…, s. 59 i n.
10
R.D. González, V.F. Vásquez, H. Mikkelson, Fundamentals…, s. 5.
11
R. Morris, The Moral Dilemmas…, s. 27.
12
C. Schweitzer, Der Dolmetscher und der Zivilprozess, MDÜ 1978, H. 6 (24), s. 5; H. Ba-
laei, Notwendigkeit der Professionalisierung von Dolmetschern im Justizwesen, Hamburg 2004,
s. 122.
13
K. Jessnitzer, Dolmetscher. Ein Handbuch für die Praxis der Dolmetscher, Überset-
zer und ihrer Auftraggeber im Gerichts-, Beurkundungs- und Verwaltungsverfahren, Köln–
Berlin–Bonn–München 1992; G. Kabelka, Die Europäische Menschenrechtskonvention und
ihre Auswirkungen auf die Tätigkeit des Gerichtsdolmetschers, Mitteilungsblatt des Öster-
reichischen Übersetzers- und Dolmetscherverbandes Universitas 1992, H. 1; Ch. Driesen,
Status und Funktion des Gerichtsdolmetschers/-übersetzers in Deutschland, Mitteilungsblatt
des Österreichischen Übersetzer- und Dolmetscherverbands Universitas 1992, H. 7; eadem,
Gerichtsdolmetschen (w:) M. Snell-Hornby, H.G. Hönig, P. Kußmaul, P.A. Schmitt (Hrsg.),

13
Wstęp

W monografii zaprezentowano teoretyczne i praktyczne aspekty wy-

konywania zawodu tłumacza przysięgłego. Rozpoczęto od przedstawienia
zarysu historycznego zawodu tłumacza przysięgłego w Polsce (rozdział I),
a następnie szczegółowo omówiono jego status w wybranych krajach eu-
ropejskich, w tym aktualny status prawny tłumacza przysięgłego w Polsce
w świetle obowiązującej od 2005 r. ustawy o tym zawodzie (rozdział II).
Książka zawiera także szczegółowe informacje o wymaganiach egzamina-
cyjnych dla kandydatów na tłumaczy przysięgłych wraz z językoznawczą
analizą błędów popełnianych przez nich na egzaminie pisemnym i ustnym
(na przykładzie języka niemieckiego i polskiego). W rozdziale IV zapre-
zentowany został profil kandydata na tłumacza przysięgłego, przygotowa-
ny na podstawie ankiet wypełnionych przez kandydatów poddających się
procedurze egzaminacyjnej oraz w oparciu o analizę dokumentów składa-
nych do Ministerstwa Sprawiedliwości, niezbędnych do nabycia uprawnień
do wykonywania zawodu tłumacza przysięgłego. Opisano w nim również
sposoby kształcenia tłumaczy w ramach studiów pierwszego i drugiego
stopnia oraz studiów podyplomowych, a także metody doskonalenia za-
wodowego, po które można sięgnąć po uzyskaniu prawa do wykonywania
zawodu. Rozdział V zawiera prezentację autorskiego programu kształce-
nia tłumaczy przysięgłych w ramach studiów drugiego stopnia lub studiów
podyplomowych. W książce poruszono ponadto problem odpowiedzial-
ności prawnej, w tym przede wszystkim odpowiedzialności zawodowej
tłumaczy przysięgłych w kontekście działania Komisji Odpowiedzialno-
ści Zawodowej przy Ministrze Sprawiedliwości, na podstawie przeprowa-
dzonej analizy spraw rozpatrywanych przez Komisję i wydawanych przez
nią orzeczeń (rozdział VI).
Oprócz przeglądu ustawowych praw i obowiązków tłumaczy przysię-
głych monografia zawiera obszerne omówienie teoretycznych i praktycz-
nych zasad wykonywania tego zawodu, takich jak definicja tłumaczenia
poświadczonego oraz przysięgłego tłumaczenia ustnego, formalne reguły

Handbuch Translation, Tübingen 1999; eadem, Gerichtsdolmetschen – Praxis und Proble-

matik (w:) J. Best, S. Kalina (Hrsg.), Übersetzen und Dolmetschen: eine Orientierungshilfe.
Tübingen–Basel 2002; M. Kadric, Dolmetschen bei Gericht. Erwartungen, Anforderungen,
Kompetenzen, Wien 2001; U. Daum, Gerichts- und Behördenterminologie, München 1997;
idem, Haftung des Übersetzers (w:) F. Mayer (Hrsg.), Dolmetschen und Übersetzen. Der Be-
ruf im Europa des 21. Jahrhunderts. Akten des Kongresses des BDÜ-Landesverbandes Bayern,
23.–25. November 2001, Freiburg 2001; idem, Übersetzen von Rechtstexten (w:) Tagungsband
4. Deutscher Gerichtsdolmetschertag München, 2004, Berlin 2004; B. Lankisch, Der Dolmet-
scher in der Hauptverhandlung, Berlin 2001; H. Balaei, Notwendigkeit...; D. Beck, Image und
Status von Dolmetschern, Hamburg 2007.

14
 Wstęp

sporządzania tłumaczeń poświadczonych, metody przysięgłego przekładu

ustnego, sposoby uzyskiwania ekwiwalencji, deontologia w pracy tłumacza
przysięgłego oraz organizacja jego warsztatu. Wspomniane omówienie zo-
stało poparte wzorcowymi tłumaczeniami mającymi charakter tłumacze-
nia poświadczonego, które opatrzono komentarzami. Za przykład posłużył
tekst paralelny, tj. niemieckojęzyczne zaświadczenia o niekaralności oraz
polskie zapytanie o udzielenie informacji o osobie (rozdział III).
Prezentowana monografia obejmuje zatem kompleksowy opis zawo-
du i metodologii tłumacza przysięgłego, począwszy od kształcenia i usta-
nawiania tłumacza, poprzez wszelkie aspekty sporządzania tłumaczeń po-
świadczonych oraz zasady deontologiczne obowiązujące tłumacza, a skoń-
czywszy na jego błędach merytorycznych i/lub formalnych skutkujących
ukaraniem, a nawet pozbawieniem prawa wykonywania zawodu. Praca ma
charakter interdyscyplinarny, gdyż łączy wiedzę językoznawczą z wiedzą
prawniczą w zakresie teorii i praktyki. Zrezygnowano w niej ze szczegó-
łowego omówienia prac teoretycznych na rzecz przedstawienia praktycz-
nych aspektów wynikających z pragmatyki zawodowej, które nie docze-
kały się jeszcze pogłębionego opracowania.
W monografii podjęto się próby udzielenia odpowiedzi na następu-
jące pytania:
1. Czy sposób ustanawiania tłumaczy przysięgłych w Polsce powinien
zostać zmieniony (porównanie systemu polskiego z systemami obo-
wiązującymi w innych krajach)?
2. W jaki sposób najbardziej efektywnie zorganizować warsztat pracy
tłumacza przysięgłego?
3. Na czym polega specyfika wykonywania tłumaczeń poświadczo-
nych?
4. Jak należy poszukiwać najbardziej precyzyjnych ekwiwalentów w pro-
cesie tłumaczenia poświadczonego?
5. Jak wygląda strona praktyczna przysięgłego tłumaczenia ustnego?
6. Dlaczego zasady etyczne są istotne w tym zawodzie?
7. W jaki sposób usprawnić kształcenie kandydatów na tłumacza przy-
sięgłego?
8. Jakiego rodzaju błędy (na przykładzie języka niemieckiego i polskie-
go) popełniają kandydaci na tłumacza przysięgłego podczas egzami-
nu państwowego i jak unikać tych błędów?
9. W jaki sposób należy usprawnić pracę Państwowej Komisji Egzami-
nacyjnej oraz jak udoskonalić sposób przeprowadzania egzaminu na
tłumacza przysięgłego?
15
Wstęp

10. Jakie działania prewencyjne należy podjąć, aby ustrzec tłumaczy przy-
sięgłych od uchybień formalnych oraz merytorycznych?

Podsumowaniem analizowanej problematyki są wnioski dotyczące

najbardziej optymalnych metod kształcenia kandydatów na tłumaczy przy-
sięgłych (w tym propozycja curriculum) i doskonalenia zawodowego usta-
nowionych tłumaczy przysięgłych oraz sugestie i wskazówki odnoszące się
do systemu egzaminowania kandydatów, a także ustanawiania oraz kara-
nia tłumaczy przysięgłych w Polsce.
Adresatami niniejszego opracowania są przede wszystkim kandydaci
na tłumacza przysięgłego (specjalistycznego), legitymujący się wykształce-
niem filologicznym i niefilologicznym, oraz praktykujący – zwłaszcza od
niedawna – tłumacze przysięgli, którzy chcieliby poszerzyć zakres swojej
wiedzy na temat wykonywanego przez nich zawodu.
Do pracy wprowadzono fragmenty artykułu pt. Odpowiedzialność za-
wodowa tłumaczy przysięgłych14, który stał się częścią ostatniego rozdzia-
łu, a także fragmenty artykułu pt. Europejskie modele ustanawiania tłu-
maczy przysięgłych oraz kryteria dopuszczające do wykonywania zawodu
w wybranych krajach Unii Europejskiej, napisanego we współpracy z Iwo-
ną Wowro i opublikowanego w 2006 r.15, na bazie którego powstał rozdział
II. Ponadto w monografii wykorzystano artykuł poświęcony analizie błę-
dów na egzaminie pisemnym dla kandydatów na tłumacza przysięgłego16
oraz referat dotyczący analizy błędów na egzaminie ustnym na tłumacza
przysięgłego, wygłoszony w kwietniu 2011 r. na międzynarodowej kon-
ferencji naukowej TRANSLATA w Innsbrucku17. Dwa ostatnie materia-
ły zostały przełożone z języka niemieckiego na język polski, a następnie
14
A.D. Kubacki, Odpowiedzialność zawodowa tłumaczy przysięgłych (w:) P. Nowak,
M. Nowakowski (red.), Język, komunikacja, informacja, t. 3, Poznań 2008.
15
A.D. Kubacki, I. Wowro, Europejskie modele ustanawiania tłumaczy przysięgłych oraz
kryteria dopuszczające do wykonywania zawodu w wybranych krajach Unii Europejskiej (w:)
A. Barcik, R. Barcik (red.), Rozwój lokalny i regionalny po wejściu Polski do Unii Europejskiej,
t. 2, Bielsko-Biała 2006.
16
A.D. Kubacki, Fehler in der Fachübersetzung der Kandidaten für einen staatlich ver-
eidigten Übersetzer, Philologische Ostsee-Studien. Zeszyty Naukowe Instytutu Neofilologii
i Komunikacji Społecznej, nr 2, Koszalin 2009.
17
Idem, Beurteilung der Qualität von Dolmetschleistungen der Kandidaten für einen staat-
lich geprüften Dolmetscher in Polen (w:) L.N. Zybatow, A. Petrova, M. Ustaszewski (Hrsg.),
Translationswissenschaft: Alte und neue Arten der Translation in Theorie und Praxis. Ta-
gungsband der 1. Internationalen Konferenz TRANSLATA «Translationswissenschaft: gestern
– heute – morgen», 12.–14. Mai 2011, Innsbruck, Bd. 16, Frankfurt am Main, Berlin, Bern,
Bruxelles, New York, Oxford, Wien 2012.

16
 Wstęp

uzupełnione licznymi przykładami i opatrzone szerokimi komentarzami,

co istotnie zmieniło ich treść.
W tym miejscu autor monografii chciałby serdecznie podziękować
Naczelnikowi Wydziału Tłumaczy Przysięgłych w Ministerstwie Sprawied-
liwości – Panu Bolesławowi Cieślikowi oraz jego pracownikom za możli-
wość przeprowadzenia ankiety podczas egzaminu na tłumacza przysięgłe-
go, a także udostępnienie wszelkich materiałów i informacji niezbędnych
do opracowania statystyki zdawalności oraz profilu kandydata do zawo-
du tłumacza przysięgłego. Słowa podziękowania autor kieruje także do
Przewodniczącego Komisji Odpowiedzialności Zawodowej, Pana Proku-
ratora Jacka Zielińskiego, za udostępnienie mu akt spraw rozpatrywanych
w latach 2005–2010 na posiedzeniach KOZ oraz konsultację rozdziału VI
książki. Autor dziękuje również Przewodniczącemu Państwowej Komisji
Egzaminacyjnej do przeprowadzania egzaminu na tłumacza przysięgłe-
go, Panu Profesorowi Janowi Ilukowi, będącemu zarazem kierownikiem
Zakładu Dydaktyki Języka Niemieckiego w Instytucie Filologii Germań-
skiej Uniwersytetu Śląskiego, którego jest pracownikiem, za wspieranie
jego rozwoju naukowego i umożliwienie mu zdobycia cennych doświad-
czeń podczas pracy w charakterze konsultanta PKE. Wyrazy podziękowa-
nia należą się ponadto recenzentowi pracy, Panu Profesorowi Edwardowi
Białkowi, za życzliwe uwagi krytyczne przy opracowywaniu wersji osta-
tecznej do druku. Na koniec autor chciałby gorąco podziękować swoje-
mu przyjacielowi, Panu Janowi Gościńskiemu, tłumaczowi przysięgłemu
języka angielskiego, za wszystkie rady i wnikliwe uwagi dotyczące kwestii
merytorycznych, a także swojej drogiej koleżance, Pani Dagmarze Wach-
nie, za rzetelną korektę językową.

17
18
 Rozdział I

Zarys historyczny rozwoju zawodu

tłumacza przysięgłego

Historia polskich tłumaczy przysięgłych rozpoczyna się wraz z usta-

wą z dnia 16 lipca 1920 r. zmieniającą ustawę o postępowaniu karnem dla
b. zaboru austriackiego (Dz. U. Nr 67, poz. 453) oraz rozporządzeniem Mi-
nistra Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Skarbu z dnia 7 sierp-
nia 1920 r. w przedmiocie wynagrodzenia świadków, znawców i tłuma-
czów w postępowaniu karnem (Dz. U. Nr 75, poz. 515 z późn. zm.). Były
to pierwsze po odzyskaniu niepodległości akty prawne dotyczące tej grupy
zawodowej. Tworząc je, oparto się na rozwiązaniach organizacyjnych oraz
zasadach ustawodawczych obowiązujących w zaborze austriackim, co wy-
nikało z faktu, że spora część doskonale wykwalifikowanej kadry urzędni-
czej z dawnego zaboru austriackiego przeszła do administracji państwo-
wej niepodległej Polski.
Powyższe akty prawne regulowały przede wszystkim sposób i wyso-
kość wynagradzania tłumaczy. Zgodnie z § 384 przywołanej ustawy tłumacz
mógł wystąpić o zwrot poniesionych i należycie wykazanych wydatków,
o odszkodowanie za stratę czasu i wynagrodzenie za uskutecznioną pracę.
Przyznania należności musiał zażądać w ciągu ośmiu dni od wykonania tłu-
maczenia. Wysokość wynagrodzenia ustalano na podstawie taryf, a jeże-
li czynności tłumacza nie dało się podciągnąć pod taryfę, według uznania
sądu, przy uwzględnieniu nakładu i jakości pracy oraz wynagrodzenia ta-
ryfowego za podobne czynności. Oznaczenie wynagrodzenia i zarządzenie
wypłaty należało do kompetencji sądu pierwszej instancji. Wynagrodzenie
miało być wypłacane wedle możliwości zaraz po dokonaniu tłumaczenia
lub przesłane tłumaczowi bezpłatnie. W sprawie wysokości wynagrodzenia
tłumacz miał prawo wystąpić z zażaleniem do sądu odwoławczego. Nale-
żało je wnieść w ciągu ośmiu dni w sądzie pierwszej instancji. Jeżeli jednak
19
Rozdział I. Zarys historyczny rozwoju zawodu tłumacza przysięgłego

do tłumaczeń lub przesłuchań sądowych powoływano urzędników, usta-

nowionych przy sądzie lub tłumaczy zaprzysiężonych, pobierających wy-
nagrodzenie stałe, to wykonywali oni te czynności bezpłatnie i mogli zażą-
dać wyłącznie zwrotu wydatków poniesionych w gotówce.
Według taryfy określonej przez ministra sprawiedliwości w rozpo-
rządzeniu z dnia 7 sierpnia 1920 r. stawka urzędowa za każdą rozpoczętą
godzinę tłumaczenia w sądzie wynosiła osiem marek, jednak nie więcej
niż osiemdziesiąt marek za cały dzień, przy czym zgodnie z art. 19 rozpo-
rządzenia wymierzając wynagrodzenie, należało „uwzględnić stanowisko,
wykształcenie i uszczerbek w zarobku skutkiem straty czasu, trudność tłu-
maczenia i czas trwania pracy”. W przypadku gdy tłumacz sam musiał na-
pisać protokół, otrzymywał dodatkowo jedną markę za każdą stronę, któ-
ra obejmowała trzydzieści dwie linijki pisma. Jeśli chodzi o tłumaczenia
pisemne, stawka wynosiła pięć marek, jeżeli tłumaczenie „nie przenosiło
jednej całej strony”.
Zasady ustanawiania tłumaczy przysięgłych uregulowało rozporzą-
dzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 grudnia 1928 r. o tłumaczach
przysięgłych (Dz. U. Nr 104, poz. 943 z późn. zm.), którego ogólna struk-
tura została następnie odwzorowana w dotyczących tłumaczy przysięgłych
rozporządzeniach z 1953 i 1968 r.
Tłumaczem przysięgłym mogła być osoba, która posiadała obywatel-
stwo polskie, korzystała w pełni z praw cywilnych i obywatelskich, była
nieskazitelnego charakteru i wykazała się znajomością języków, dla któ-
rych miała zostać ustanowiona. Osoby pozostające w państwowej służbie
cywilnej lub wojskowej musiały uzyskać zgodę od swoich przełożonych na
wykonywanie tego zawodu. Minister sprawiedliwości ustanawiał dekretem
tłumacza przysięgłego i wyznaczał mu siedzibę przy sądzie okręgowym.
Przed wykonaniem pierwszej czynności tłumacz przysięgły zobowiąza-
ny był złożyć wobec prezesa sądu okręgowego rotę przysięgi o następu-
jącej treści: „Przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu i Wszechwie-
dzącemu, że powierzone mi obowiązki tłumacza spełniać będę z całą su-
miennością. Tak mi, Panie Boże, dopomóż”. Tłumacze wyznający religię
chrześcijańską składali przysięgę przed krzyżem, natomiast wyznawcy re-
ligii mojżeszowej trzymali prawą rękę na Torze (Druga Księga Mojżesza,
20 rozdział, 7 wiersz). Dla pozostałych osób minister miał wydać rozporzą-
dzenie w sprawie formy składanego zapewnienia o sumiennym wykony-
waniu przez nich czynności tłumacza przysięgłego, czego jednak nie zro-
bił. Kontrolę nad tłumaczami sprawowali prezesi sądów okręgowych. Do
obowiązków tłumacza należało zawiadomienie ministra sprawiedliwości
20
 Rozdział I. Zarys historyczny zawodu tłumacza przysięgłego

za pośrednictwem prezesa sądu okręgowego, któremu podlegał, o każdej

zmianie adresu swojego biura, prowadzenie repertorium według wzoru
stanowiącego załącznik do rozporządzenia oraz złożenie – do wiadomo-
ści prezesa sądu okręgowego – wzoru podpisu. Ponadto repertorium tłu-
macza miało być podpisane przez prezesa tego sądu i opatrzone przez se-
kretarza sądowego sznurkiem oraz pieczęcią okrągłą sądu.
W rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 grudnia 1928 r.
o taksie dla tłumaczów przysięgłych (Dz. U. Nr 104, poz. 944 z późn. zm.)
honorarium tłumaczy wyrażono już w złotówkach i było ono zróżnicowa-
ne dla poszczególnych grup językowych, a także konkretnych czynności
tłumacza wykonywanych według odrębnych stawek dla urzędów i osób
prywatnych. Do czynności tych zaliczano m.in.: tłumaczenie pisemne,
sporządzanie i poświadczanie zgodności kopii tłumaczenia lub kopii pis-
ma w języku obcym, sprawdzanie dostarczonego przez władzę lub urząd
tłumaczenia i poświadczanie jego zgodności z oryginałem, udział w czyn-
ności urzędowej sądu lub innego organu władzy. Warto tu podkreślić, że
rozporządzenie to było niezwykle korzystne w stosunku do obecnie obo-
wiązujących przepisów prawa, gdyż przewidywało wprost diety oraz zwrot
kosztów przejazdu, jeśli czynność urzędowa odbywała się poza siedzibą
tłumacza przysięgłego, a także – w razie nieskorzystania z usług tłumacza
– stosowne wynagrodzenie za utracony czas i zarobek.
Rozporządzenie z 1928 r. zobowiązywało władze do corocznego pub-
likowania w Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Sprawiedliwości ogól-
nokrajowego wykazu tłumaczy przysięgłych, co miało miejsce od 1930
do 1939 r. Po zakończeniu drugiej wojny światowej wykaz taki pojawił się
tylko raz – w roku 1965.
Pierwsza Lista ogólna tłumaczów przysięgłych została opublikowana
w Ruchu Służbowym, tj. dodatku do Dziennika Urzędowego Ministerstwa
Sprawiedliwości nr 2 z dnia 31 stycznia 1930 r. Lista była prowadzona z po-
działem na sądy apelacyjne, zaś w ramach apelacji według okręgów sądów
okręgowych, a sami tłumacze wymienieni byli w kolejności alfabetycznej.
Lista zawierała imię i nazwisko tłumacza, zwykle z określeniem zawodu
i ewentualnie tytułu naukowego, język lub języki, w zakresie których dana
osoba była ustanowiona, oraz siedzibę i adres biura tłumacza.
Na pierwszej liście było wpisanych w sumie 231 osób. Spośród nich
168 miało uprawnienia tylko do jednego języka obcego, a 42 osoby do
dwóch języków obcych. Najpopularniejszymi językami były wtedy: język
niemiecki – 136 osób (głównie w apelacji katowickiej, poznańskiej i toruń-
skiej), język francuski – 37 osób, język rosyjski – 35 osób, język angielski
21
Rozdział I. Zarys historyczny rozwoju zawodu tłumacza przysięgłego

– 31 osób, język hebrajski – 22 osoby, język żydowski (żargon) – 20 osób

(ówczesne określenie języka jidysz) oraz język ruski (rusiński) – 14 osób.
Wielu tłumaczy dwóch języków miało uprawnienia w parach język rosyj-
ski i język ruski oraz język hebrajski i język żydowski. Główne grupy zawo-
dowe, z których rekrutowali się tłumacze przysięgli, to: urzędnicy sądowi
różnego szczebla (w tym emerytowani) – 86 osób, nauczyciele (szkół pań-
stwowych, prywatnych i wyznaniowych) – 25 osób, adwokaci – 25 osób,
notariusze – 7 osób, urzędnicy ministerstw – 6 osób, aplikanci sądowi –
4 osoby oraz rabini – 2 osoby.
Liczba tłumaczy widniejąca na listach tłumaczy przysięgłych kształto-
wała się w kolejnych latach tak, jak zilustrowano to w tabeli 1.1.

Tabela 1.1. Liczba tłumaczy przysięgłych w Polsce przed drugą wojną światową według
list tłumaczy zamieszczanych w promulgatorach Ministerstwa Sprawiedliwości

Liczba
Rok Promulgator
tłumaczy
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości nr 2 z dnia
1931 292
15 stycznia 1931 r.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości nr 1 z dnia
1932 308
1 stycznia 1932 r.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości nr 2 z dnia
1933 328
16 stycznia 1933 r.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości nr 2 z dnia
1934 367
15 stycznia 1934 r.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości nr 2 z dnia
1935 379
15 stycznia 1935 r.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości nr 1 z dnia
1936 379
15 stycznia 1936 r.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości nr 1 z dnia
1937 420
20 stycznia 1937 r.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości nr 1 z dnia
1938 424
20 stycznia 1938 r.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości nr 1 z dnia
1939 437
20 stycznia 1939 r.
Źródło: B. Cieślik, Tłumacz w polskim systemie prawnym (w przygotowaniu).

W Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Sprawiedliwości ukazywały

się co pewien czas obwieszczenia o wolnych stanowiskach tłumaczy przy-
sięgłych. I tak 8 kwietnia 1932 r. ogłoszono obwieszczenie o wolnych sta-
22
 Rozdział I. Zarys historyczny zawodu tłumacza przysięgłego

nowiskach dla tłumaczy języka portugalskiego z siedzibą w okręgu sądu

apelacyjnego we Lwowie oraz dla tłumaczy języków rosyjskiego, francu-
skiego i hebrajskiego w okręgu sądu apelacyjnego w Lublinie. W tym sa-
mym numerze podano informację o ustanowieniu jedenastu nowych tłu-
maczy i zmianie adresów przez dwóch tłumaczy. Podobne obwieszczenia
zamieszczano w Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Sprawiedliwości
trzy lub cztery razy w roku.
Do 1968 r. tłumacza przysięgłego ustanawiał minister sprawiedliwo-
ści, zaś po tym roku – prezes sądu wojewódzkiego, a następnie okręgowe-
go. Ponadto do 1953 r. na środku pieczęci tłumacza przysięgłego znajdo-
wało się godło, które następnie usunięto18.
Rozporządzenie z dnia 9 grudnia 1953 r. (Dz. U. Nr 51, poz. 256)
zmieniło treść roty przysięgi, z której usunięto odwołanie do wartości
religijnych, a także formę prowadzenia wykazów tłumaczy przysięgłych
poprzez wprowadzenie indywidualnych kart dla każdego tłumacza. Na
kartach należało na bieżąco umieszczać wszelkie informacje, o których
dowiedział się prezes sądu wojewódzkiego, np. zamawianie pieczęci, po-
świadczanie liczby stron w repertoriach, wzór podpisu i odcisku pieczęci
tłumacza, dane o uzyskanych stopniach naukowych. Prezesi sądów woje-
wódzkich przekazywali informacje o wpisach dokonanych w wykazach
tłumaczy przysięgłych prezesom sądów powiatowych.
Natomiast w rozporządzeniu z dnia 19 sierpnia 1968 r. (Dz. U. Nr 35,
poz. 244) po raz pierwszy sprecyzowano, w jaki sposób absolwenci studiów
wyższych niebędący filologami mogą wykazać się wystarczającą do usta-
nowienia tłumaczem przysięgłym znajomością języka obcego. W tym celu
konieczne było zdanie egzaminu potwierdzającego umiejętność tłumacze-
nia tekstów, zwłaszcza o charakterze prawnym. Egzaminy takie przepro-
wadzali egzaminatorzy z lokalnych uniwersytetów, stosując opracowane
przez siebie kryteria. Z reguły niechętnie podejmowali się tego zadania
ze względu na fakt, że niewielu z nich legitymowało się znaczącymi kwa-
lifikacjami w zakresie tłumaczenia specjalistycznego, zaś w szczególności
tłumaczenia prawniczego.
18
Do 1975 r. nie udało się – jak podaje F. Grucza (Wyodrębnienie się, stan aktualny i per-
spektywy świata translacji oraz translatoryki, Lingua Legis 1998, nr 6, s. 5 i n.) – doprowadzić do
wpisania zawodu tłumacza na państwową listę uznawanych w naszym kraju zawodów praktycz-
nych, choć autor ten przez wiele lat osobiście o to zabiegał. Skutkowało to tym, iż nikt nie był
zatrudniany w zakładach pracy na stanowisku tłumacza. Etatowi tłumacze byli jedynie w Mi-
nisterstwie Spraw Zagranicznych. W okresie PRL państwo uznawało oficjalnie jedynie doryw-
czo pracujących tłumaczy przysięgłych. Zawód tłumacza wpisano na oficjalną listę zawodów
dopiero w 1981 r., dzięki staraniom Stowarzyszenia Tłumaczy Polskich w Warszawie.

23
Rozdział I. Zarys historyczny rozwoju zawodu tłumacza przysięgłego

8 czerwca 1987 r. minister sprawiedliwości wydał kolejne rozporzą-

dzenie w sprawie biegłych sądowych i tłumaczy przysięgłych (Dz. U. Nr 18,
poz. 112 z późn. zm.). Zgodnie z nim tłumaczem przysięgłym mogła zo-
stać osoba, która posiadała obywatelstwo polskie, korzystała z pełni praw
cywilnych i obywatelskich, ukończyła dwadzieścia pięć lat, dawała gwa-
rancję należytego wykonywania obowiązków tłumacza, wykazała odpo-
wiednią znajomość języka polskiego i języka obcego, dla którego miała
być ustanowiona tłumaczem, oraz umiejętność tłumaczenia, a także ukoń-
czyła wyższe studia filologiczne lub studia w zakresie lingwistyki stosowa-
nej. Rozporządzenie zatem, poprzez likwidację egzaminu dla absolwen-
tów studiów wyższych nieposiadających wykształcenia filologicznego, do-
puszczało do funkcji tłumacza przysięgłego tylko osoby posiadające takie
wykształcenie. Ponadto wprowadzało ono wymóg wykazania się przez
kandydata umiejętnością tłumaczenia. Jednak ustawodawca założył, że
umiejętności tej dowodzi fakt posiadania dyplomu ukończenia studiów
filologicznych lub w zakresie lingwistyki stosowanej. W efekcie organizo-
wanie specjalnego egzaminu poświadczającego posiadanie umiejętności
tłumaczenia okazało się zbędne. Do zmiany tej sytuacji dążyło m.in. sku-
piające tłumaczy przysięgłych Towarzystwo TEPIS, opierając swoje stano-
wisko na dwóch zasadniczych przesłankach. Po pierwsze, programy stu-
diów filologicznych w owym czasie często nie zawierały teorii i praktyki
tłumaczenia, zaś po drugie, konieczność zdania państwowego egzaminu
na tłumacza przysięgłego przyczyniłaby się do podniesienia kwalifikacji
tłumaczy, a tym samym rangi zawodu.
Starania o wprowadzenie wzmiankowanego powyżej egzaminu za-
kończyły się sukcesem. Ustawa z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie
tłumacza przysięgłego (Dz. U. Nr 273, poz. 2702 z późn. zm.), która we-
szła w życie 27 stycznia 2005 r., ustanowiła zasadę, iż każdy, kto chce zo-
stać tłumaczem przysięgłym, musi zdać stosowny egzamin państwowy.
Uchwalenie tej ustawy podyktowane zostało nie tylko, a nawet nie prze-
de wszystkim, koniecznością sprawdzania kwalifikacji kandydatów do za-
wodu tłumacza przysięgłego w zakresie umiejętności pisemnego i ustne-
go tłumaczenia. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 1987 r. od-
woływało się do zasad dawnego systemu prawnego, przez co nie mogło
sprostać wymogom nowej rzeczywistości kształtującej się od przełomu
lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, zwłaszcza w odniesieniu do
rosnącego zapotrzebowania na usługi ustanawianego przez państwo tłu-
macza. Rozporządzenie to nadawało tłumaczowi status pomocnika pro-
cesowego sądu, przy którym go zatwierdzono, na potrzeby obszaru pod-
24
 Rozdział I. Zarys historyczny zawodu tłumacza przysięgłego

legającego jurysdykcji tegoż sądu. Rola tłumacza była zatem bardzo po-
dobna do tej pełnionej przez biegłego sądowego. Sprowadzała się ona do
udzielania pomocy sądom, prokuraturze i policji podczas przesłuchania
podejrzanych, obwinionych lub oskarżonych oraz świadków, a także do
tłumaczenia dokumentów z języka obcego i na język obcy. Działalność
tłumaczy przysięgłych kontrolowały sądy wojewódzkie (później okręgo-
we). Prezes sądu lub wyznaczony przez niego pracownik sądowy (prze-
ważnie byli to prezesi sądów rejonowych) raz w roku sprawdzał działal-
ność tłumaczy, co odnotowywał w prowadzonych przez nich repertoriach.
Kontroli podlegały prawidłowość i rzetelność prowadzenia repertoriów
oraz wynagrodzenie pobierane na podstawie obowiązujących w tym za-
kresie przepisów. Prezesi sądów mogli też sprawdzać jakość tłumaczeń,
korzystając z pomocy znawców danego języka. Prezes sądu okręgowe-
go mógł zwolnić tłumacza z pełnionej funkcji z ważnych powodów, tj.
w szczególności ze względu na nienależyte wykonanie czynności przez
tłumacza przysięgłego. Była to jedyna kara, jaką można było wobec nie-
go zastosować.
Jednakże przypisanie tłumaczowi przysięgłemu roli pomocnika pro-
cesowego jako jego podstawowej funkcji zaczęło coraz wyraźniej nie przy-
stawać do gwałtownie zmieniającej się od roku 1989 rzeczywistości. Za-
chodzące wtedy przemiany uzmysłowiły ustawodawcy, że zadań tłumacza
przysięgłego nie da się ograniczyć przede wszystkim do spraw sądowych.
Okazał się on bowiem niezbędny także poza sądem: przy tłumaczeniu
dokumentów dla obywateli, w obrocie gospodarczym oraz w kontaktach
z administracją państwową. Wszystko to sprawiło, że konieczna stała się
zmiana statusu tłumacza przysięgłego. Należało na nowo określić jego po-
zycję w systemie prawnym, czyli uwolnić go od sądu i przekształcić w in-
stytucję świadczącą usługi na rzecz wszystkich obywateli i organów pań-
stwa. „Nie dało się tego uczynić – jak zauważa G. Dostatni19 – za pomocą
nowelizacji rozporządzenia stanowiącego akt wykonawczy do ustawy re-
gulującej ustrój sądów powszechnych, skutkiem czego niezbędne okazało
się uchwalenie nowej ustawy”.
Historię prac nad ustawą reformującą status tłumaczy przysięgłych
w Polsce przedstawia tabela 1.2.

19
G. Dostatni, Komentarz do ustawy o zawodzie tłumacza…, s. 7–8.

25
Rozdział I. Zarys historyczny rozwoju zawodu tłumacza przysięgłego

Tabela 1.2. Historia prac nad ustawą o zawodzie tłumacza przysięgłego

27–29 października Konferencja na temat zmiany zasad ustanawiania tłumaczy

1997 r. przysięgłych zorganizowana w Zaciszu (Bory Tucholskie)
z udziałem przedstawicieli tłumaczy stowarzyszonych i nie-
stowarzyszonych, prezesów sądów wojewódzkich oraz pra-
cowników Ministerstwa Sprawiedliwości, na czele z jej inicja-
torem – dr. Bohdanem Zdziennickim, podsekretarzem stanu
w tym ministerstwie. Środowisko tłumaczy reprezentowała
Rada Tłumaczy Polskich, założona 5 lipca 1996 r., składająca
się z Rady Tłumaczy STP-TEPIS oraz przedstawicieli czterech
ośrodków akademickich kształcących tłumaczy: STiJO UAM,
OBiSP UŁ, PST UJ, ILS UW20. Do najważniejszych ustaleń na-
leży zaliczyć chęć uregulowania zawodu (a nie – jak wcześ-
niej – funkcji) tłumacza publicznego w akcie rangi ustawo-
wej. Do wykonywania tego zawodu mieli być dopuszczani
absolwenci dowolnych studiów magisterskich, po zdaniu eg-
zaminu przed Państwową Komisją Egzaminacyjną powołaną
przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Ponadto tłumacze
publiczni mieli pobierać wynagrodzenie według zasad wol-
norynkowych, zaś w przypadku zleceń na rzecz sądów i or-
ganów ścigania według stawek określonych przez ministra
sprawiedliwości21.
14 września 1998 r. Ogłoszenie pierwszego projektu ustawy o tłumaczach pub-
licznych przez Ministerstwo Sprawiedliwości.
29 września 1998 r. Krytyka pierwszego projektu ustawy o tłumaczach publicz-
nych ze strony RTP.
27 października 1999 r. Ogłoszenie drugiego projektu ustawy o tłumaczach publicz-
nych przez Ministerstwo Sprawiedliwości.
31 stycznia 2000 r. Zaopiniowanie drugiego projektu ustawy o tłumaczach pub-
licznych przez RTP. Poparła ona utworzenie samorządowej or-
ganizacji zawodowej tłumaczy, a także zaproponowała wspól-
ne rozważenie projektu ustawy o tłumaczach publicznych.

20
STP – Stowarzyszenie Tłumaczy Polskich, TEPIS – Polskie Towarzystwo Tłumaczy
Ekonomicznych, Prawniczych i Sądowych TEPIS, STiJO UAM – Szkoła Tłumaczy i Języków
Obcych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, OBiSP UŁ – Ośrodek Studiów
i Badań Przekładowych Uniwersytetu Łódzkiego, PST UJ – Podyplomowe Studia dla Tłu-
maczy przy Uniwersytecie Jagiellońskim, ILS UW – Instytut Lingwistyki Stosowanej Uni-
wersytetu Warszawskiego.
21
Szczegółowe ustalenia dotyczące statusu tłumaczy przysięgłych poczynione na kon-
ferencji w Zaciszu w 1997 r. opublikował B. Gruszczyński w: Ustalenia dotyczące statusu tłu-
maczy przysięgłych dokonane na konferencji w Zaciszu w dniach 27–29 X 1997 r. z udziałem
przedstawicieli Rady Tłumaczy Polskich, tłumaczy niestowarzyszonych, prezesów sądów woje-
wódzkich i Ministerstwa Sprawiedliwości, Biuletyn TEPIS 1997, nr 29, s. 5 i n.

26
 Rozdział I. Zarys historyczny zawodu tłumacza przysięgłego

23 października 2001 r. Monit RTP skierowany do Ministerstwa Sprawiedliwości

w sprawie omówienia stanu prac nad projektem ustawy o tłu-
maczach publicznych.
26 marca 2002 r. Skierowanie listu otwartego prezesa PT TEPIS oraz sekretarza
RTP do ministra sprawiedliwości na temat roli tłumaczy w re-
alizacji prawa człowieka do sprawiedliwego procesu.
29 maja 2002 r. Ogłoszenie trzeciego projektu ustawy o tłumaczach publicz-
nych przez Ministerstwo Sprawiedliwości.
czerwiec 2002 r. Wyrażenie opinii przez PT TEPIS na temat trzeciego projektu
ustawy o tłumaczach publicznych z maja 2002 r. z powołaniem
się na poglądy przedstawicieli RTP.
21 lutego 2003 r. Ogłoszenie czwartego projektu ustawy o tłumaczach publicz-
nych przez Ministerstwo Sprawiedliwości.
marzec 2003 r. Zaopiniowanie przez PT TEPIS czwartego projektu ustawy
z powołaniem się na poglądy przedstawicieli RTP.
15 i 25 kwietnia 2003 r. Pierwsza i druga międzyresortowa konferencja uzgadniająca
czwarty projekt ustawy o tłumaczach publicznych z udziałem
przedstawicieli RTP oraz zaproszonych resortów: Ministerstwa
Edukacji Narodowej i Sportu, Ministerstwa Spraw Wewnętrz-
nych i Administracji, Ministerstwa Finansów oraz Rządowego
Centrum Legislacji.
3 lipca 2003 r. Rozpatrzenie projektu ustawy o tłumaczach publicznych przez
Komitet Rady Ministrów oraz jego rekomendowanie Radzie
Ministrów z zastrzeżeniem uzgodnienia nadzoru nad zawo-
dem przez odpowiedniego ministra oraz redakcyjnego dopra-
cowania aktu na posiedzeniu komisji prawniczej.
16 grudnia 2003 r. Przedstawienie opinii Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej
o zgodności projektu ustawy o tłumaczach publicznych z pra-
wem UE. W jej konkluzji szefowa UKIE Danuta Hübner stwier-
dziła zgodność projektu ustawy z prawem UE.
23 grudnia 2003 r. Przyjęcie czwartego projektu ustawy o tłumaczach publicznych
przez Radę Ministrów.
21 stycznia 2004 r. Przedstawienie Sejmowi RP w piśmie Rady Ministrów 10-208-03
przez Prezesa Rady Ministrów Leszka Millera projektu ustawy
o tłumaczach publicznych oraz opinii UKIE dotyczącej zgod-
ności proponowanych regulacji z prawem UE wraz z upoważ-
nieniem ministra sprawiedliwości do prezentowania stanowiska
rządu w tej sprawie w toku prac parlamentarnych.
22 stycznia 2004 r. Wpłynięcie rządowego projektu ustawy o tłumaczach publicz-
nych do Sejmu RP.
29 stycznia 2004 r. Skierowanie projektu do Komisji Sprawiedliwości i Praw Czło-
wieka.

27
Rozdział I. Zarys historyczny rozwoju zawodu tłumacza przysięgłego

29 marca 2004 r. Wspólne stanowisko PT TEPIS i STP na temat projektu ustawy

o tłumaczach publicznych. Wysunięto w nim dziesięć postula-
tów zmian w projekcie ustawy: 1) wprowadzenie słowniczka ter-
minów i definicji; 2) specjalizacja tłumaczeniowa na studiach
filologicznych oraz podyplomowych studiach tłumaczeniowych
z uwzględnieniem tłumaczenia pism sądowych i urzędowych
oraz innych tekstów prawniczych jako warunek dopuszczenia
do egzaminu państwowego; 3) zmiana definicji członków PKE,
tak by obejmowała osoby posiadające nie tylko wiedzę teore-
tyczną, ale przede wszystkim wieloletnią praktykę i wybitne
osiągnięcia zawodowe w zakresie tłumaczenia prawniczego i są-
dowego, a także zwiększenie ich liczby do sześciu; 4) możliwość
bezpośredniego tłumaczenia z języka obcego na język obcy, o ile
tłumacz posiada uprawnienia do dwóch języków; 5) zapłata wy-
nagrodzenia za zlecenia sądu, prokuratury, policji lub organów
administracji publicznej z kasy Skarbu Państwa; 6) zobowią-
zanie ministra sprawiedliwości do wydania rozporządzenia
w sprawie stawek wynagrodzenia w porozumieniu z Komisją
Odpowiedzialności Zawodowej; 7) przywrócenie w pieczęci tłu-
macza przysięgłego godła państwowego; 8) dodanie do innych
obrońców tłumacza przysięgłego organizacji zrzeszającej tłuma-
czy; 9) ustalenie udziału tłumaczy w Komisji Odpowiedzialno-
ści Zawodowej w proporcji przewidzianej dla PKE; 10) powo-
łanie zamiast Komisji Odpowiedzialności Zawodowej Komisji
Praktyki i Odpowiedzialności Zawodowej uprawnionej do two-
rzenia i upowszechniania zasad praktyki zawodowej.
30 marca 2004 r. Pierwsze czytanie projektu ustawy w Komisji Sprawiedliwo-
ści i Praw Człowieka, a następnie skierowanie go do podko-
misji nadzwyczajnej.
Ukonstytuowanie się podkomisji nadzwyczajnej ds. ustawy
o tłumaczach publicznych Komisji Sprawiedliwości i Praw Czło-
wieka. Jej przewodniczącym został Stanisław Rydzoń z SLD.
14 kwietnia, 13 maja, Zaproszenie przez podkomisję nadzwyczajną ds. ustawy o tłu-
15 czerwca i 7 lipca maczach publicznych Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka
2004 r. prezesa STP Ryszarda Dulinicza, prezes PT TEPIS Danuty Kierz-
kowskiej, dyrektora STiJO UAM i przedstawiciela uniwersyte-
ckich jednostek kształcących tłumaczy Witolda Skowrońskiego
oraz – na własny wniosek – Urszuli Dzierżawskiej-Bukowskiej
z Oddziału Warszawskiego STP do prac nad projektem ustawy.
28 lipca, 25 sierpnia Posiedzenia Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, na
2004 r. których rozpatrywano poszczególne artykuły projektu ustawy
o tłumaczach publicznych.
6 października 2004 r. Przyjęcie przez Komisję Sprawiedliwości i Praw Człowieka pro-
jektu ustawy z poprawkami.

28
 Rozdział I. Zarys historyczny zawodu tłumacza przysięgłego

20 października Drugie czytanie projektu ustawy na 87. posiedzeniu Sejmu

2004 r. RP.
22 października Trzecie czytanie projektu ustawy na 87. posiedzeniu Sejmu,
2004 r. podczas którego przyjęto ustawę w brzmieniu przedłożonym
przez Komisję Sprawiedliwości i Praw Człowieka (bez wniosku
mniejszości zgłoszonego przez posłankę Katarzynę Piekarską
z SLD, postulującego zmianę art. 15 w ten sposób, że przy od-
mowie wykonania tłumaczenia na rzecz organów sądowych,
ścigania i administracji publicznej tłumacz mógłby powołać
się na inne ważne przyczyny). Wyniki głosowania elektronicz-
nego: 389 za, 0 przeciw, 11 wstrzymało się od głosu, 60 nie
głosowało. Przekazanie ustawy Marszałkowi Senatu RP oraz
Prezydentowi RP.
18 listopada 2004 r. Rozpatrzenie ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego przez
Senat RP na 72. posiedzeniu.
19 listopada 2004 r. Przekazanie uchwały Senatu RP z dnia 18 listopada 2004 r.
w sprawie ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego, w któ-
rej wniósł on dziewięć poprawek, Marszałkowi Sejmu RP,
a następnie skierowanie jej przez Marszałka Sejmu do Ko-
misji Sprawiedliwości i Praw Człowieka w celu rozpatrzenia.
Zgłoszone przez Izbę poprawki obejmowały: 1) uwzględnie-
nie w zakresie podmiotowym ustawy nie tylko obywateli UE,
ale także państw członkowskich Europejskiego Porozumie-
nia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim
Obszarze Gospodarczym (EOG); 2) nabycie uprawnień tłu-
macza przysięgłego bez względu na posiadane wykształcenie;
3) zagwarantowanie wysokiego poziomu kwalifikacji człon-
ków PKE nie tylko dzięki posiadaniu wiedzy teoretycznej w za-
kresie technik tłumaczeniowych, ale także umiejętności ich
stosowania; 4) możliwość bezpośredniego sporządzania tłu-
maczeń z języka obcego na inny język obcy w zakresie posia-
danych uprawnień; 5) dopuszczalność odmowy tłumaczenia
na żądanie organów sprawiedliwości oraz organów ścigania
w razie zaistnienia szczególnie ważnych przyczyn; 6) przy-
znanie w przypadku wykonywania czynności przez tłuma-
cza przysięgłego poza jego miejscem zamieszkania zwrotu
kosztów podróży i noclegów oraz ekwiwalentu pieniężnego
za utracony zarobek; 7) wprowadzenie do katalogu rozstrzyg-
nięć w postępowaniu dyscyplinarnym uniewinnienia tłuma-
cza przysięgłego od zarzucanych mu czynów; 8) zapadalność
decyzji w sprawach odpowiedzialności zawodowej kwalifiko-
waną większością głosów; 9) wskazanie, do jakiego zakresu
spraw nieuregulowanych w ustawie znajdą zastosowanie prze-
pisy kodeksu postępowania karnego.

29
Rozdział I. Zarys historyczny rozwoju zawodu tłumacza przysięgłego

23 listopada 2004 r. Praca w Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka nad stano-

wiskiem Senatu RP zakończona sprawozdaniem tej komisji,
w którym zarekomendowano przyjęcie pięciu poprawek Se-
natu, tj. 1, 5, 7, 8 i 9.
25 listopada 2004 r. Uchwalenie ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego na 90.
posiedzeniu Sejmu IV kadencji. Sejm odrzucił cztery popraw-
ki zgłoszone przez Senat. Przekazanie ustawy Prezydentowi RP
do podpisu.
16 grudnia 2004 r. Podpisanie ustawy przez Prezydenta RP.
27 grudnia 2004 r. Ogłoszenie ustawy z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie tłu-
macza przysięgłego w urzędowym promulgatorze, tj. Dzienni-
ku Ustaw Nr 273, poz. 2702.
27 stycznia 2005 r. Wejście w życie ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Biuletynu TEPIS 2004, nr 54, s. 3–12 oraz archiwum
Sejmu RP dostępnego na stronie internetowej pod adresem http://www.sejm.gov.pl/ (dostęp:
10 maja 2012 r.).

Celem ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego było uregulowanie

statusu tłumaczy przysięgłych w akcie rangi ustawowej. W myśl rozpo-
rządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 8 czerwca 1987 r. w sprawie
biegłych sądowych i tłumaczy przysięgłych tłumacze przysięgli mogli
być powoływani jedynie na potrzeby organów sprawiedliwości i orga-
nów ścigania, ustawa zakłada natomiast, że świadczą swoje usługi na
rzecz całego społeczeństwa. Ponadto wyłącza ona stosowanie zawartych
w niej przepisów do tłumaczy języka migowego oraz innych systemów
komunikacji niebędących językami naturalnymi. W odniesieniu do tej
grupy tłumaczy znalazły zastosowanie regulacje rozporządzenia o bie-
głych sądowych22.
Ustawa o zawodzie tłumacza przysięgłego zmieniła w stosunku do po-
przednio obowiązującego rozporządzenia organ właściwy do nadawania
uprawnień tłumaczom przysięgłym – nie są to już sądy okręgowe (wcześ-
niej wojewódzkie), lecz Państwowa Komisja Egzaminacyjna, w której skład
wchodzą osoby wyróżniające się wysokim poziomem wiedzy w zakresie ję-
zyków obcych i technik tłumaczeniowych. Członkowie PKE są powoływani
na czteroletnią kadencję i odwoływani przez ministra sprawiedliwości.
Ustawa przewiduje, iż zawód tłumacza przysięgłego mogą wykonywać
nie tylko obywatele polscy, ale także obywatele każdego z państw człon-

22
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie
biegłych sądowych (Dz. U. Nr 15, poz. 133).

30
 Rozdział I. Zarys historyczny zawodu tłumacza przysięgłego

kowskich Unii Europejskiej lub, na zasadzie wzajemności, obywatele in-

nego państwa. Warunkiem wykonywania zawodu tłumacza przysięgłego
jest spełnienie określonych ustawowo wymogów. Są to m.in. znajomość
języka polskiego, pełna zdolność do czynności prawnych oraz złożenie
z wynikiem pozytywnym egzaminu z umiejętności tłumaczenia z języka
polskiego na język obcy i z języka obcego na język polski.
Nabycie uprawnień do wykonywania zawodu tłumacza przysięgłego
jest potwierdzane świadectwem wydanym przez ministra sprawiedliwo-
ści. Prawo do wykonywania zawodu przysługuje po złożeniu ślubowania
i wpisaniu na listę tłumaczy przysięgłych prowadzoną przez tego ministra.
Ustawa określa zasady udostępniania listy tłumaczy – do dnia 31 stycz-
nia każdego roku minister sprawiedliwości ogłasza ją w swoim dzien-
niku urzędowym, udostępnia w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP),
a wojewodowie przedkładają listę do powszechnego wglądu w miejscu
do tego przeznaczonym, w siedzibie i w godzinach pracy urzędu woje-
wódzkiego.
Jeden z rozdziałów ustawy poświęcony jest zagadnieniom odpowie-
dzialności zawodowej tłumaczy przysięgłych w przypadku niewypełnia-
nia albo nienależytego lub nierzetelnego wypełniania przez nich zadań lub
obowiązków określonych w ustawie. Katalog kar zawiera upomnienie, na-
ganę, zawieszenie prawa wykonywania zawodu tłumacza przysięgłego na
okres od trzech miesięcy do jednego roku oraz pozbawienie prawa wyko-
nywania zawodu. Orzeczona kara jest odnotowywana we wpisie tłumacza
na listę. Postępowanie w sprawie odpowiedzialności zawodowej przepro-
wadza Komisja Odpowiedzialności Zawodowej na wniosek ministra spra-
wiedliwości lub wojewody. Podmiot, który zlecił tłumaczenie, może zwró-
cić się do ministra lub wojewody o wystąpienie z wnioskiem o wszczęcie
takiego postępowania. Postępowanie toczy się z udziałem osoby, w sto-
sunku do której jest prowadzone.
Ustawa zapewnia także sądową kontrolę orzeczeń Komisji Odpowie-
dzialności Zawodowej poprzez wniesienie odwołania do sądu apelacyjne-
go, jaki jest właściwy ze względu na miejsce zamieszkania tłumacza.
Oprócz naszkicowanych tu pobieżnie najistotniejszych rozwiązań me-
rytorycznych ustawa zawiera również zmiany obowiązujących aktów praw-
nych, tj. dekretu z dnia 26 października 1950 r. o należnościach świad-
ków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 49, poz. 445
z późn. zm.), ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji
rządowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437 z późn. zm.) oraz
ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych
31
Rozdział I. Zarys historyczny rozwoju zawodu tłumacza przysięgłego

(Dz. U. Nr 98, poz. 1070 z późn. zm.). Zmiany te mają przede wszystkim
charakter porządkowy, gdyż aktualizują stan prawny.
Ustawodawca przewidział także na końcu ustawy o zawodzie tłumacza
przysięgłego przepisy przejściowe i końcowe. Dzięki art. 33 u.z.t.p. usta-
nowieni dotychczas tłumacze przysięgli mogli stać się tłumaczami przy-
sięgłymi w rozumieniu nowej ustawy, pod warunkiem że w terminie sześ-
ciu miesięcy od dnia wejścia jej w życie wpisali się – na swój wniosek – na
listę tłumaczy przysięgłych prowadzoną przez ministra sprawiedliwości.
W związku z tym, że ustawa została ogłoszona 27 grudnia 2004 r. weszła
ona w życie – jak stanowią jej przepisy końcowe – po upływie trzydziestu
dni od dnia jej ogłoszenia, tj. 27 stycznia 2005 r. Zatem ostatnim dniem
na złożenie wniosku do Ministerstwa Sprawiedliwości – osobiście lub za
pośrednictwem poczty – był 27 lipca 2005 r. Termin ten – określany przez
prawników jako termin zawity – był nieprzywracalny, a osoba, która nie
złożyła do tego dnia wniosku, utraciła ostatecznie możliwość wpisu na li-
stę tłumaczy przysięgłych bez konieczności zdawania egzaminu.
W ustawie nie przewidziano żadnych wymogów formalnych, jakie
musiał spełniać wniosek. Zdaniem G. Dostatniego23 we wniosku należało
wyrazić chęć zostania tłumaczem przysięgłym w rozumieniu nowej usta-
wy, a także prośbę o wpis na prowadzoną przez ministra listę tłumaczy
przysięgłych. Dane wymagane przy wpisie obejmowały w myśl art. 8 ust. 1
u.z.t.p. imię i nazwisko, datę i miejsce urodzenia, obywatelstwo, miejsce
zamieszkania, adres do korespondencji, datę nabycia uprawnień zawodo-
wych, czyli w tym wypadku datę ustanowienia tłumaczem przysięgłym
przez prezesa sądu, język lub języki, w zakresie którego lub których tłu-
macz przysięgły posiada uprawnienia do wykonywania zawodu, oraz in-
formację o uzyskanych stopniach i tytułach naukowych lub stopniach i ty-
tułach w zakresie sztuki. Do wniosku należało załączyć jedynie – zgodnie
z przywołanym powyżej art. 33 – zaświadczenie wydane przez prezesa
sądu, przy którym tłumacz przysięgły został ustanowiony, potwierdzają-
ce fakt jego ustanowienia.
W art. 33 u.z.t.p. ustawodawca przewidział możliwość wykonywa-
nia czynności tłumacza przysięgłego oraz posługiwania się dotychczaso-
wą pieczęcią przez osoby ustanowione na mocy przywołanego powyżej
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 8 czerwca 1987 r. przez
okres nie dłuższy niż dwa lata od chwili wejścia w życie ustawy, czyli do
27 stycznia 2007 r. Po tym terminie zaczęły obowiązywać nowe regulacje

23
G. Dostatni, Komentarz do ustawy o zawodzie tłumacza…, s. 130.

32
 Rozdział I. Zarys historyczny zawodu tłumacza przysięgłego

ustawowe, a więc warunkiem dalszego wykonywania tego zawodu stał się

wpis na listę tłumaczy przysięgłych oraz posługiwanie się nową pieczęcią
tłumacza przysięgłego.
Zmiana stanu prawnego od dnia wejścia w życie nowej ustawy, tj. od
27 stycznia 2005 r., spowodowała – jak słusznie zauważa G. Dostatni –
bezprzedmiotowość wszystkich niezakończonych do tego dnia postępo-
wań w sprawie ustanowienia tłumaczem przysięgłym przez prezesów są-
dów okręgowych. Utracili oni bowiem w tym dniu swoje uprawniania do
ustanawiania tłumaczy przysięgłych. Także procedura wpisu i jego warun-
ki uległy całkowitej zmianie.
Ostatnią kwestią regulowaną przez przepisy końcowe był obowiązek
powołania przez ministra sprawiedliwości Państwowej Komisji Egzami-
nacyjnej w terminie trzech miesięcy o dnia wejścia w życie ustawy, tj. do
27 kwietnia 2005 r. Przepis ten gwarantował, że proces ustanawiania tłu-
maczy przysięgłych będzie przebiegał bez zakłóceń i nie dojdzie do przerw
w powoływaniu kolejnych tłumaczy.
Przedstawiając rys historyczny zawodu tłumacza przysięgłego, nie
można ograniczyć się do omówienia ustawy o tym zawodzie jedynie
w wersji, jaka obowiązywała w chwili jej wejścia w życie, tj. siedem lat
temu. W roku 2006 dokonano jej nowelizacji, zaś w roku 2008 próbowa-
no dokonać kolejnej, co niestety zakończyło się fiaskiem. Ponadto w od-
niesieniu do ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego w 2008 r. Trybu-
nał Konstytucyjny wydał prawomocny wyrok. W latach 2010 oraz 2011
niektóre zapisy ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego uległy zmianie,
jednakże nie w drodze bezpośredniej nowelizacji samej ustawy, lecz po-
przez wprowadzenie nowych ustaw zmieniających ustawę o tym zawo-
dzie. Wszystkie wymienione zmiany i próby zmian zasługują – naszym
zdaniem – na obszerniejsze omówienie.
Zacznijmy od pierwszej nowelizacji ustawy o zawodzie tłumacza
przysięgłego. 12 lipca 2006 r. weszła w życie ustawa z dnia 12 maja 2006 r.
o zmianie ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego (Dz. U. Nr 107,
poz. 722). Obejmowała ona zaledwie trzy artykuły. Najważniejszy z nich
przewidywał zmianę art. 33 ust. 1 u.z.t.p. z 2004 r. w ten sposób, iż osoby,
które uzyskały uprawnienia tłumacza przysięgłego przed wejściem w ży-
cie ustawy z 2004 r., tj. przed 27 stycznia 2005 r., stawały się tłumaczami
przysięgłymi w rozumieniu ustawy, pod warunkiem wpisu na listę tłuma-
czy przysięgłych w terminie dwuletnim, liczonym od 27 stycznia 2005 r.
Ponadto dzięki wprowadzonej przez Senat RP poprawce do ustawy no-
welizującej ustawę o zawodzie tłumacza przysięgłego możliwość wpisu
33
Rozdział I. Zarys historyczny rozwoju zawodu tłumacza przysięgłego

na listę zyskały także osoby, które zostały ustanowione tłumaczem przy-

sięgłym na mocy jeszcze obowiązującego rozporządzenia Ministra Spra-
wiedliwości z 1987 r., ale nie zdążyły zakończyć procedury administra-
cyjnej, ponieważ nie złożyły przyrzeczenia wobec prezesa sądu okręgo-
wego i ostatecznie nie nabyły tych uprawnień. Dodatkowo przedłużono
termin posługiwania się dotychczasowymi pieczęciami tłumacza przysię-
głego z dwóch do trzech lat od dnia wejścia w życie ustawy, tj. do 27 stycz-
nia 2008 r., co było konsekwencją wydłużenia terminu wpisu na listę tłu-
maczy przysięgłych do 27 stycznia 2007 r. W przypadku złożenia wnio-
sku o wpis w styczniu 2007 r. osoby takie nie miałyby ważnej pieczęci i nie
mogłyby wykonywać czynności.
Przypomnijmy, iż w momencie wejścia w życie ustawy o zawodzie tłu-
macza przysięgłego w 2005 r. było ustanowionych ok. 10 800 tłumaczy
przysięgłych dla 50 języków, w tym ok. 2100 dla języków rzadkich oraz
ok. 8700 dla języków często używanych, jak: niemiecki (ok. 3500), angiel-
ski (ok. 2200), rosyjski (ok. 1750) i francuski (ok. 1250). Jak pokazała rze-
czywistość, ok. 2500 tłumaczy przysięgłych, czyli blisko 25%, nie wpisało
się na listę i utraciło uprawnienia, gdyż z różnych powodów nie wiedzieli
oni o zmianach prawnych. Jak słusznie zauważyły posłanki PiS, które wy-
stąpiły z interpelacją do ministra sprawiedliwości w sprawie przywrócenia
uprawnień tłumacza przysięgłego, ustawodawca wraz z wprowadzeniem
nowych i zarazem istotnych zmian nie poparł proponowanej noweliza-
cji szeroką akcją informacyjną24. Mógł to przecież uczynić obligatoryj-
nie poprzez sądy okręgowe dokonujące wówczas mianowania tłumaczy
przysięgłych i sprawujące na nimi nadzór. Należy nadmienić, iż jedynie
23 sądy okręgowe na 43 w kraju wystąpiły same z taką inicjatywą i poin-
formowały pisemnie zainteresowanych o nadchodzących zmianach. Inne
– jak np. Sąd Okręgowy w Zamościu – informowały tłumaczy telefonicz-
nie. Z podobną interpelacją wystąpili także inni posłowie, m.in. Walde-
mar Szadny z PO25.
Inicjatywę wydłużenia zbyt krótkiego terminu wpisu na listę tłuma-
czy przysięgłych poparł Rzecznik Praw Obywatelskich26, który 9 listopa-

24
Interpelacja nr 904 posłanek PiS, Beaty Mazurek i Małgorzaty Sadurskiej, w spra-
wie przywrócenia uprawnień tłumacza przysięgłego skierowana 26 stycznia 2006 r. do mi-
nistra sprawiedliwości.
25
Interpelacja nr 757 Waldemara Szadnego z PO do ministra sprawiedliwości z 16 marca
2006 r.
26
Wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich prof. Andrzeja Zolla do ministra spra-
wiedliwości Zbigniewa Ziobry w sprawie wymogów dla kandydatów na tłumaczy przysię-

34
 Rozdział I. Zarys historyczny zawodu tłumacza przysięgłego

da 2005 r. zwrócił się do ministra sprawiedliwości z sugestią nowelizacji

ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego. Z podobną prośbą wystąpiło
również Polskie Towarzystwo Tłumaczy Przysięgłych i Specjalistycznych
TEPIS, a także liczni tłumacze indywidualni.
Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o zawodzie tłumacza przy-
sięgłego wydłużający termin na dokonanie wpisu na listę tłumaczy przy-
sięgłych został poparty także przez rząd RP, co znalazło wyraz w jego sta-
nowisku27. Na aprobatę rządu, wyrażoną we wspomnianym stanowisku,
zasłużyło nie tylko wydłużenie terminu wpisu na listę, lecz także okre-
su posługiwania się dotychczasowymi pieczęciami tłumacza przysięgłego
z dwóch do trzech lat od dnia wejścia w życie ustawy.
Kolejną zmianę zapisów ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego
przyniosła ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejaw-
nych (Dz. U. Nr 182, poz. 1228), która zmieniła brzmienie art. 7 ust. 1
w ten sposób, iż z treści ślubowania składanego przez tłumacza przysię-
głego wobec ministra sprawiedliwości usunięto pojęcie tajemnicy pań-
stwowej, a pozostawiono jedynie pojęcie tajemnicy prawnie chronionej.
Jest to związane z faktem, iż aktualnie obowiązująca ustawa o ochronie in-
formacji niejawnych wprowadziła nowe definicje informacji niejawnych,
obowiązujące w miejsce dotychczasowych, bardzo ogólnych definicji ta-
jemnicy państwowej i służbowej. Obowiązkiem tłumacza przysięgłego jest
zatem zachowanie tajemnicy prawnie chronionej w związku z wykonywa-
nymi przez niego czynnościami tłumacza przysięgłego.
Niezwykle ważne zmiany dla kandydatów do zawodu tłumacza przy-
sięgłego wprowadziła ustawa z dnia 25 marca 2011 r. o ograniczaniu ba-
rier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 106,
poz. 622 z późn. zm.), która weszła w życie 1 lipca 2011 r. Zmianie uległy
warunki, jakie muszą spełnić kandydaci do zawodu tłumacza przysięgłe-
go, aby uzyskać wpis na listę prowadzoną przez ministra sprawiedliwości,
a tym samym prawo do wykonywania zawodu. Do tej pory starający się
o takie uprawnienia zobowiązani byli do ukończenia magisterskich stu-
diów filologicznych odpowiednich dla języka, którego kandydat pragnął
zostać tłumaczem przysięgłym. Osoby, które studiowały na innym kierun-
ku, musiały uzupełnić edukację i ukończyć studia podyplomowe w zakre-
sie tłumaczenia odpowiedniego dla danego języka. Jednak w przypadku
głych z dnia 9 listopada 2005 r. – Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich (http://mlingua.pl,
dostęp: 12 maja 2012 r.).
27
Stanowisko rządu RP z dnia 31 stycznia 2006 r. do poselskiego projektu ustawy
o zmianie ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego (druk nr 282).

35
Rozdział I. Zarys historyczny rozwoju zawodu tłumacza przysięgłego

wielu języków, zwłaszcza egzotycznych, nie prowadzono w Polsce studiów

podyplomowych, obowiązujące przepisy praktycznie uniemożliwiały więc
uzyskanie uprawnień do tłumaczeń z takich języków osobom niebędącym
absolwentami studiów filologicznych.
Od 1 lipca 2011 r. warunkiem wystarczającym jest posiadanie dyplo-
mu jakichkolwiek studiów magisterskich, a znajomość języka sprawdza
wyłącznie egzamin organizowany przez Państwową Komisję Egzamina-
cyjną. Ponadto pewne zmiany nastąpiły także w sposobie organizacji sa-
mego egzaminu. Dotąd osoba, która nie zdała egzaminu, musiała odczekać
rok, zanim mogła ponownie do niego przystąpić. W zamyśle ustawodaw-
cy okres ten kandydat miał poświęcić na uzupełnianie wiedzy, aby kolejne
podejście zakończyło się sukcesem. Od wejścia w życie ustawy o ograni-
czaniu barier dla obywateli i przedsiębiorców to sami egzaminowani oce-
niają, ile czasu potrzebują, aby uzupełnić swoją wiedzę. Zatem nie obo-
wiązuje ich żaden minimalny okres.
Ostatnia zmiana dotyczy samego wpisu na listę tłumaczy przysięgłych.
Osoby, które złożą ślubowanie wobec ministra sprawiedliwości, nie muszą
składać osobnego wniosku o wpis na wspomnianą listę, lecz zostają na nią
wpisane z urzędu. Pamiętać jednak należy, że warunkiem koniecznym jest
uprzednie złożenie ślubowania, a nie tylko uzyskanie pozytywnego wyni-
ku z egzaminu na tłumacza przysięgłego.
Na koniec należy jeszcze omówić jedyny – jak dotychczas – wyrok Trybu-
nału Konstytucyjnego z dnia 13 maja 2008 r., SK 91/06 (Dz. U. Nr 90,
poz. 561) w sprawie skargi konstytucyjnej złożonej przez Bernarda Łukańkę.
Skarżący 2 grudnia 2004 r. wystąpił do prezesa Sądu Okręgowego w Po-
znaniu o ustanowienie go tłumaczem przysięgłym języka niemieckiego na
podstawie rozporządzenia z dnia 8 czerwca 1987 r. w sprawie biegłych są-
dowych i tłumaczy przysięgłych. 4 stycznia 2005 r. prezes wydał decyzję
odmowną. Skarżący odwołał się od niej i wniósł o jej uchylenie oraz prze-
kazanie do ponownego rozpoznania. W lutym 2005 r. minister sprawied-
liwości uchylił decyzję prezesa Sądu Okręgowego w Poznaniu i umorzył
postępowanie w pierwszej instancji w związku z bezprzedmiotowością po-
stępowania spowodowaną wejściem w życie 27 stycznia 2005 r. nowej usta-
wy o zawodzie tłumacza przysięgłego. W marcu 2005 r. decyzję ministra
sprawiedliwości zaskarżono do Wojewódzkiego Sądu Administracyjne-
go. W październiku 2005 r. WSA w Warszawie oddalił skargę. W grudniu
2005 r. złożono skargę kasacyjną na wyrok Wojewódzkiego Sądu Admini-
stracyjnego, którą Naczelny Sąd Administracyjny oddalił w kwietniu 2006 r.
W rezultacie skarżący wystąpił ze skargą konstytucyjną.
36
 Rozdział I. Zarys historyczny zawodu tłumacza przysięgłego

Jej istotą było „wskazanie, że wobec braku odpowiednich przepisów

przejściowych ustawodawca wykroczył poza zakres swobody regulacyjnej
wyznaczonej przez konstytucyjne zasady ochrony interesów w toku oraz
zasadę równości, naruszając tym samym wolność wykonywania zawodu”.
Innymi słowy, „ustawodawca powinien zagwarantować, że postępowania
wszczęte przed dniem wejścia w życie ustawy o zawodzie tłumacza przysię-
głego będą prowadzone i zakończone na podstawie wcześniej obowiązują-
cego rozporządzenia z dnia 8 czerwca 1987 r.”. Jednak Trybunał Konstytu-
cyjny nie podzielił rozumowania skarżącego i skargę odrzucił. Nie dopatrzył
się bowiem naruszenia interesów w toku, gdyż „ustawodawca nigdy nie za-
wierał gwarancji czasowych dla działalności tłumaczy przysięgłych na zasa-
dach określonych w rozporządzeniu”. Ponadto – zdaniem Trybunału – z fak-
tu, że skarżący złożył wniosek o ustanowienie go tłumaczem przysięgłym
po uchwaleniu ustawy, można wywnioskować, iż był świadom planowanej
zmiany prawa i dlatego nieuprawnione jest stwierdzenie, że zaistniał element
zaskoczenia, niezbędny w przypadku naruszenia interesów w toku. Nie do-
szło też do naruszenia zasady ochrony praw nabytych, gdyż skarżący poprzez
złożenie wniosku o ustanowienie go tłumaczem przysięgłym nie nabył pra-
wa do bycia ustanowionym ani nawet ekspektatywy tego prawa.
Zdaniem Trybunału nie doszło również do naruszenia zasady rów-
ności, gdyż „nie można (...) przyjąć, że osoby, które złożyły wniosek na
podstawie przepisów rozporządzenia, a których sprawy nie zostały rozpa-
trzone, należy (z uwagi na wymagania Konstytucji) traktować na równi
z osobami, których wnioski zostały rozpatrzone pozytywnie (a więc któ-
re nabyły uprawnienie)”.
Kończąc omawianie historii zawodu tłumacza przysięgłego w Polsce,
należy podkreślić, iż w ciągu ostatnich dwudziestu dwóch lat, czyli od chwili
zmiany ustroju w naszym kraju, niezwykle wzrosło znaczenie tego zawodu,
co wiąże się z radykalnymi przemianami w polskim życiu społecznym i go-
spodarczym. Do 9 sierpnia 2011 r. na prowadzonej przez ministra sprawied-
liwości liście tłumaczy przysięgłych znajdowały się 9294 osoby ustanowio-
ne dla 46 języków, o ile za pełnoprawny język urzędowy uznamy używany
w Afganistanie dari, który według niektórych językoznawców jest dialek-
tem języka perskiego. 642 osoby na liście posiadają uprawnienia do dwóch
lub kilku języków, zwłaszcza jeśli chodzi o języki używane w krajach bał-
kańskich. Spośród 9294 tłumaczy przysięgłych 132 osoby posiadają stopień
naukowy doktora, 16 osób doktora habilitowanego, a 9 osób tytuł naukowy
profesora. W tabeli 1.3 umieszczono dane dotyczące aktualnej liczby tłu-
maczy przysięgłych w odniesieniu do poszczególnych języków.
37