Czym jest filologia?

(definicja)
Jedna z nauk humanistycznych, badająca język i literaturę danego kręgu
cywilizacyjnego lub narodu. Głównym przedmiotem jej badań jest tekst, a celem –
jego komentarz i interpretacja. Nauka, której celem i zadaniem jest poznanie
duchowych właściwości danego narodu, o ile znalazły one swój wyraz w języku i
literaturze.
W potocznym ujęciu jest to określenie kierunku odpowiednich studiów
humanistycznych (np. anglistyka – filologia angielska, germanistyka – filologia
niemiecka, orientalistyka – filologia orientalna).
Termin φιλόλογος pojawia się po raz pierwszy u Platona i oznacza „miłośnika
naukowej dyskusji”.

Jakie są główne działy językoznawstwa ogólnego?

Fonetyka
Fonologia
Morfologia
Pragmatyka
Semantyka
Składnia
Słownictwo
Słowotwórstwo

Czym zajmuje się fonetyka, a czym fonologia?

1.​Fonetyka​(gr. phónema 'głos, dźwięk’)
- dział językoznawstwa badający stronę dźwiękową języka (głoski) i skupiający się na opisie
ich właściwości fizycznych (fonetyka akustyczna), sposobu artykulacji (fonetyka
artykulacyjna) i ich odbierania (fonetyka audytywna)
- Także: akcent, intonacja, iloczas (cechy prozodyczne)
2. ​Fonologia
- dział językoznawstwa badający strukturę systemu dźwiękowego danego języka, m.in. jak
funkcjonują głoski, jak się wymieniają, czy są ograniczenia związane z ich występowaniem w
różnych kontekstach
- fonetyka ma się tak do fonologii, jak numizmatyka do nauki o finansach (Trubieckoj 1939)

Definicja głoski, fonemu i morfemu

MORFEM
Elementarną jednostką analizy morfologicznej jest morfem, charakteryzowany zwykle jako
najmniejsza część wyrazu będąca nośnikiem znaczenia.
Morfem to najmniejsza cząstki językowej posiadająca odrębną i stałą funkcję w
komunikacji językowej.
Morfemy dzielimy na:
1. Leksykalne (pierwiastkowe): dom
2. Słowotwórcze: dom-owy, dom-ow-nik
3. Fleksyjne: dom-ow-ego, dom-ow-nik-a
Morfemy leksykalne:
ręk-a, za-ręcz-ony, ręc-e, rąk, rącz-ka - morfem leksykalny występuje tu w pięciu różnych
postaciach, z których każda złożona jest z częściowo innych fonemów.
Dlaczego więc tych 5 grup uznajemy za jeden morfem? Ponieważ one wszystkie
symbolizują tę samą grupę przedmiotów i mają tę samą wartość leksykalną.
Jednak to kryterium nie wystarcza, gdyż np. formy człowiek i ludzie też pozostają w tym
samym stosunku znaczeniowym co ręka i ręce, a jednak nie są tym samym morfemem. Otóż
każda z różnych postaci morfemu ręk-/ręcz-/ręc-/rąk-/rącz- występuje w innym i to ściśle
określonym otoczeniu, a ponadto różnice między tymi postaciami powtarzają się także i w
innych szeregach wyrazów: męk-a, męcz-ony, męc-e, mąk, itd.
Za jeden i ten sam morfem uważamy więc znaczeniowo niepodzielne cząstki formy
językowej:
1. o ile mają one tę samą funkcję w komunikacji językowej i
2. o ile różnice fonologiczne zachodzące między nimi powtarzają się analogicznie i w
innych formach tego samego języka.
Grupę dwu lub więcej fonemów, które zależnie od budowy wyrazu zastępują jeden drugiego
w tym samym miejscu tego samego morfemu, nazywamy szeregiem alternacyjnym, a całe
zjawisko takiej wymiany alternacją morfologiczną. Ogół alternacji morfologicznych
stanowi system morfonologiczny języka wchodzący w skład systemu morfologicznego.
Budowa morfemu jest pod pewnym względem podobna do budowy fonemu. Fonem tworzy
zespół cech stałych, realizowanych w szeregu głosek, które są jego wariantami. Podobnie
morfem stanowi zespół cech realizujących się w różnych jego wariantach.
Zarówno warianty fonemu, jak morfemu, uwarunkowane są w wysokim stopniu przez
otoczenie. Przytoczone cząstki: ręk-a, za-ręcz-ony, ręc-e, rąk, rącz-ka są wariantami
morfemu, który prócz wartości znaczeniowej charakteryzuje się trzema stałymi cechami
formalnymi: a) morfem zaczyna się od fonemu r; b) po nim występuje samogłoska
alternująca w dwóch postaciach: ę : ą; c) morfem kończy spółgłoskowy szereg alternacyjny:
k: cz : c. A zatem morfem charakteryzują nie fonemy, ale szeregi alternacyjne.
Morfemem nazywamy więc najmniejszy zespół szeregów alternacyjnych, który posiada
odrębną i stałą funkcję w komunikacji językowej, natomiast alternujące postacie morfemu
określane są jako jego warianty.

GŁOSKA
Głoska obejmuje wszystkie cechy dźwięku wydawanego przez człowieka, fonem natomiast
to zespół cech głoski, które służą do odróżniania i oddzielania wyrazów.
Litery alfabetu odpowiadają fonemom, a nie głoskom.
(definicji głoski jako takiej nie znalazłam w prezentacjach więc polecam sobie poszukać
czegoś więcej)

FONEM
Cechy fonologiczne głoski nazywamy fonemem. Głoska obejmuje wszystkie cechy
dźwięku wydawanego przez człowieka, fonem natomiast to zespół cech głoski, które
służą do odróżniania i oddzielania wyrazów.
Litery alfabetu odpowiadają fonemom, a nie głoskom. Liczba fonemów odpowiada w
przybliżeniu liczbie fonologicznych znaków pisma danego języka. Ścisła odpowiedniość
tylko w przypadku transkrypcji, którą stosuje się w celach naukowych.
Transkrypcja fonetyczna: system pisowni oparty na zasadzie ścisłej odpowiedniości
fonemów i liter – jednemu fonemowi odpowiada tu zawsze jeden znak:
ang. sh, fr. ch, pol. sz, ros. ш, arab. [= ‫ش‬š]
ang. zh, fr. j, pol. ż, rz, ros. ж, pers. [ = ‫ژ‬ž]

Jakie są 4 fazy mowy?

Mowa to porozumienie dźwiękowe dwóch osób, w którym jedna drugą o czymś
powiadamia.
Tak określona mowa obejmuje 4 fazy:
1) Mówienie: proces indywidualny, wytwarzanie pewnych treści pojęciowych
związanych z określonymi dźwiękami; plus: ruchy aparatu mowy, procesy psychiczne
nadawcy; (np. monolog)
2) Zrozumienie: proces społeczny: rozumienie słów przez odbiorcę (wrażenia dźwiękowe
w psychice odbiorcy powoduje powstanie treści pojęciowych podobnych do tych, które
występowały u nadawcy w chwili mówienia); (dialog)
3) Tekst: to co słuchacz zrozumiał układa się w jego świadomości w pewną całość;
Tekst = wytwór mówienia i zrozumienia; tekst może być utrwalony, tj. może istnieć
niezależnie od procesów, które go wytworzyły. Tekst utrwala się w pamięci jako szereg
zdań wraz z ich treścią pojęciową i towarzyszącymi im okolicznościami. Teksty Rigvedy
przetrwały w pamięci ludzkiej setki lat. Doskonalszą metodą utrwalenia jest jej
zapisanie. Tekst = twór konkretnej mowy utrwalający konkretne myśli, przeżycia i
zdarzenia
4) Język: społeczny i abstrakcyjny twór mowy. teksty mogą być reprodukowane, ale nie
są podstawą nowych tekstów. Możność powtarzania zapamiętanych tekstów nie jest
opanowaniem języka. Język opanowujemy wtedy, gdy z wielkiej ilości zapamiętanych
zdań uda nam się wyabstrahować poszczególne wyrazy i reguły gramatyczne, co stanowi
język.

Jakie są 3 cechy języka jako składnika mowy?

Język jako składnik mowy, charakteryzuje się 3 cechami:
1) jest społeczny (w przeciwieństwie do indywidualnego procesu mówienia)
2) jest tworem – trwale istnieje w czasie, w odróżnieniu od mówienia i zrozumienia (procesy
przemijające); może przetrwać wieki bez istotnych zmian
3) jest abstrakcyjny – w przeciwieństwie do konkretnego tworu jakim jest tekst; wyrazy i
reguły nie odnoszą się do konkretnych zjawisk, ale abstrakcyjnych ich klas (koń w ogóle, iść
w ogóle).
Język to system wyrazów i reguł gramatycznych, które normują proces mówienia
i umożliwiają porozumienie się między członkami społeczeństwa.

Kim byli:
PANINI
Panini gramatyk indyjski पा ण ण, który stworzył pierwszą gramatykę sanskrytu Aṣṭādhyāyī
("Ośmioksiąg"), złożoną z 3959 reguł (sutr)*. Było to zarazem pierwsze opracowanie
gramatyki na świecie. Panini uważany jest za prekursora językoznawstwa formalnego. Jego
dzieło jest wciąż podstawą studiów nad sanskrytem.
*Indyjska legenda powiada, że gdy Panini studiował gramatykę, ukazał się mu bóg
Maheśwara (Śiwa), który uderzył 14 razy w bęben zwany mridanga. Dźwięki te ułożyły się w
zestaw głosek sanskrytu w postaci 14 reguł zwanych śiva-sutrani.
Szereg pojęć i definicji użytych w gramatyce Paniniego pozostaje aktualnych do dziś, np.
rozróżnienie głoski i litery, precyzyjna klasyfikacja głosek, wykrycie i opis zasad
kombinatoryki głosek, rozróżnianie pojęć takich jak fleksja i słowotwórstwo, morfologiczna
struktura wyrazu, klasyfikacja części mowy.

DIONIZJUSZ TRAK
Dionizjusz Trak, Dionysios Thrax (2 w. p.n.e.) gramatyk grecki, uczeń Arystarcha z
Samotraki .Komentował twórczość Homera i Hezjoda. Był twórcą pierwszej zachowanej
systematycznej gramatyki greckiej. Przeniesiona na grunt rzymski stała się wzorem dla
gramatyk łacińskich (m.in. Donata i Priscianusa), w konsekwencji dla gramatyków
europejskich wieków następnych.

APOLLONIOS DYSKOLOS
Apollonios Dyskolos (2 w. n.e.) Grecki filolog, znany jako jeden z pierwszych badaczy
gramatyki języka naturalnego. Urodził się i żył w Aleksandrii. Jest autorem wielu tekstów na
temat części mowy, m.in. na temat składni; jeden z nich nosi tytuł Perí syntáxeos i składa się
z 4 ksiąg. Oryginał zachował się do dzisiaj. Wraz z synem Aeliuszem miał znaczący wpływ
na badania późniejszych gramatyków.

AUGUST SCHLEICHER
August Schleicher (1821-1868) Pierwszy podjął próbę rekonstrukcji prajęzyka
indoeuropejskiego; twórca teorii drzewa genealogicznego, w ramach której dowiódł, iż
wszystkie języki rodzą się w wyniku dyferencjacji, co prowadzi do powstania rodzin
językowych. Z praindoeuropejskiego wyróżnił dwie grupy językowe: słowiańsko-niemiecki
prajęzyk oraz język ario-grecko-italo-celtycki, z których wyłoniły się języki narodowe.

JAKUB GRIMM
Jacob Grimm (1785-1863) Był zbieraczem baśni i podań ludowych. Niektóre swoje dzieła
tworzył i publikował wraz z bratem Wilhelmem. pierwsza grmatyka historyczna języka
niemieckiego, koncepcja praw głosowych Deutsche Grammatik (1819-1837, 4 t.) . W 1858
roku wraz z bratem zaczął publikować Słownik niemiecki (Deutsches Wörterbuch). Dzieło to,
niedokończone przez nich, kontynuowały następne pokolenia niemieckich uczonych. Ostatni
jego tom ukazał się w 1961 roku.

ROMAN JACOBSON
(z Wikipedii)
Roman Osipowicz Jakobson (​ros​. Рома́н О́сипович Якобсо́н; ur. 11 października?​/​23
października​​1896​w ​Moskwie​, zm. ​18 lipca​​1982​w ​Bostonie​) – rosyjski ​językoznawca​,
teoretyk literatury​, slawista oraz teoretyk języka​[1]​. Współtwórca ​metody strukturalnej​, w
swojej pracy łączył kompetencje literaturoznawcy i językoznawcy.
Studiował na uniwersytetach w ​Moskwie​, następnie w ​Pradze​. W latach 1933–1938 wykładał
na uniwersytecie w ​Brnie​[1]​. W latach 1946–1949 był kierownikiem katedry slawistyki
Columbia University​w ​Nowym Jorku​ , następnie profesor w H ​ arvard University​; od 1958 w
Massachusetts Institute of Technology​. Był członkiem wielu akademii nauk, w tym ​PAN​od
1959.
W okresie międzywojennym był twórcą i jednym z czołowych teoretyków praskiej szkoły
strukturalistycznej​[1]​. Stworzył tzw. metodę dychotomiczną, a także rozwinął typologię
systemów ​ fonologicznych​.
W rozprawie Poetyka w świetle językoznawstwa (polski przekład w: W poszukiwaniu istoty
języka, t. 2) przedstawił jeden z najbardziej dziś rozpowszechnionych modeli ​komunikacji
językowej​i wywiódł z niej typologię ​funkcji języka​(będącą rozszerzeniem typologii ​Karla
Bühlera​). Jako konstytutywne dla każdego aktu mowy Jakobson wymienia sześć czynników:
1. nadawcę (komunikatu),
2. kontekst,
3. komunikat,
4. kontakt (między nadawcą i odbiorcą),
5. kod (wspólny dla nadawcy i odbiorcy) oraz
6. odbiorcę.
W zależności od tego, który z tych elementów jest najbardziej wyeksponowany, można
mówić o sześciu różnych funkcjach języka:
1. emotywnej (termin ​Antona Marty​, inaczej: ekspresywna) – gdy komunikat skupiony
jest na nadawcy,
2. poznawczej (inaczej: oznaczająca bądź denotatywna) – gdy skupiony jest na
kontekście (wspólnym świecie nadawcy i odbiorcy),
3. poetyckiej – gdy komunikat skupiony jest na samym sobie,
4. fatycznej (termin ​Bronisława Malinowskiego​) – gdy skupiony jest na kontakcie,
5. metajęzykowej (termin ​Alfreda Tarskiego​) – gdy skupiony jest na kodzie i
6. konatywnej – gdy skupiony jest na odbiorcy.
Erudyta i poliglota, Jakobson był też autorem kilku tekstów dotyczących literatury polskiej
(między innymi analizy wierszy Norwida i Wierzyńskiego).

Jakie były główne kierunki ewolucji pisma?

Główne linie ewolucyjne pisma:
1. Pismo jako system znaków globalnych, dotyczących treści psychicznych:
Piktogramy (łаc. pictus – narysowany i gr. gramma – pismo, litera) – obrazki rzeczywistości
oznaczanej, komunikatywne dla wszystkich (mogą być czytane w każdym języku). Piktogram
stanowił graficzne przedstawienie, rysunek wyobrażający konkretne przedmioty, istoty żywe,
czy też sytuacje, o których chciano przekazać informację, nie miał jeszcze wartości
fonetycznej.
2. Pismo jako system znaków dystynktywnych, dotyczących treści psychicznej,
zróżnicowanej na elementy składowe (pojęcia):
Ideogramy (idea – prawzór; gr. idea – kształt, wyobrażenie, gr. grámma – litera, pismo). Ich
związek z pojęciem oznaczanym cechuje różny stopień konwencjonalizacji – musimy znać
kod wzajemnych powiązań znaków i pojęć. Może być czytane i rozumiane w różnych
językach (cyfry arabskie czy rzymskie) umowny znak graficzny lub pisemny wyrażający
określone pojęcie bez użycia liter. Ideogramy były to znaki wyrazowe, rysunki
przedstawiające konkretne przedmioty wprost lub mające znaczenie przenośne. Mogły
danym
obrazem wyrażać pojęcia i czynności kojarzące się z nim, np. rysunek przedstawiający berło
faraona obok znaczenia dosłownego mógł oznaczać "panowanie".
Jak dalece można mnożyć znaki na oznaczanie poszczególnych pojęć? Ekonomia każe je
ograniczać stosując zasadę metafory i metonimii. (słońce = dzień i chwila). Znak staje się
polifoniczny i polisemiczny, co utrudnia rozumienie.
a. dodawanie do ideogramu znaku oznaczającego, do jakiej klasy semantycznej należy
pojęcie
– determinant klasy semantycznej: części ciała, świata, zwierzęta, rośliny.
b. na zasadzie rebusu dodawano do ideogramu polifonicznego znak dźwiękowo identyczny,
ale odnoszący się do innego pojęcia (dopełnienie fonetyczne) – fonogram. Fonogramy
spółgłoskowe.
3. Pismo jako system znaków globalnych, ale dotyczących formy dźwiękowej w ramach
wyrazów: fonogramy wyrazowe. Czytane mogą być tylko w danym języku.
Ideograficzny sposób zapisu był wystarczający gdy tekst dotyczył przedmiotów konkretnych,
zawodził zaś przy pojęciach abstrakcyjnych. Przy odczytywaniu pisma przyjmowano zasadę
rebusu: zapisane wyrazy mogły mieć znaczenie konkretne lub oderwane. Powodowało to
pewne trudności, np. znak wyobrażający jeden przedmiot mógł wyrażać różne treści,
odpowiadać wyrazom o różnym brzmieniu. Doprowadziło to do wprowadzenia innego typu
znaków: fonogramów, uściślających znaczenie dźwiękowe i treść zapisu. Znaki fonetyczne
odpowiadały jednej, dwu lub trzem spółgłoskom.
4. Pismo jako system znaków dystynktywnych i dotyczących formy dźwiękowej,
zróżnicowanej na elementy składowe: albo sylaby (fonogramy sylabiczne) albo głoski
(fonogramy głoskowe) czyli litery.

Kiedy powstały pierwsze gramatyki języków narodowych?

Do 18 w. wieku łacina była
stosowana powszechnie w Europie jako język komunikacji międzynarodowej, nauki, kultury i
sztuki. W Polsce była językiem urzędowym do rozbiorów.
„Łacina jest jedyną mową, która przekroczyła granice czasu i przestrzeni” (G. W. Leibnitz -
polihistor).
Przełamanie monopolu łaciny i dopuszczenie do badań wszelkich języków narodowych.
W Europie język łaciński przestał być językiem oficjalnym, pojawiły się filologie narodowe:
francuska, niemiecka, angielska, słowiańska, etc.
Powstają gramatyki europejskie: włoska, portugalska, hiszpańska, angielska,
bretońska, walijska, niemiecka, polska (Polonicae grammatices institutio, Piotra
Stojeńskiego, 1568);

Funkcje mowy ludzkiej

A) Funkcja ekspresywna (emotywna) to zdolność charakteryzowania osoby mówiącej

(nadawcy) i wyrażania czy uzewnętrzniania jej przeżyć, uczuć, ekspresji. Mowa nasza
charakteryzuje nas. Słuchacz może z niej poznać nasz wiek, płeć, przynależność społeczną,
wykształcenie, stan uczuciowy itd.
To właśnie ta funkcja motywuje tworzenie zdrobnień w wielu językach (konik, koniczek;
laleczka,lalunia; Staś, Stasinek). Podobne zadanie spełniają frazeologizmy, idiomy (patrzy
jak cielę namalowane wrota, baba z wozu koniom lżej); metafory języka potocznego (baran,
świnia, gęś ‘oczłowieku’). Ekspresywna funkcja przejawia się w stosowaniu wykrzyknień
wyrażających radość,oburzenie, zachwyt (Co za kretyn! Niesamowite! Bomba!), a także w
tworzeniu ekspresywnych neologizmów (dziubusia ‘ładna dziewczyna’, kichacz ‘nos’, kasłak
‘papieros’) czy neosemantyzmów (makówka ‘głowa’, przecinek ‘językoznawca’). Funkcja
ekspresywna dowodzi, że używanie języka nie służy wyłącznie do celów ściśle
informatywnych, ale pomaga w równym stopniu wyrażać emocje (skargi, przekleństwa).

B) Funkcja impresywna (konatywna; jej odmianą jest funkcja perswazyjna) polega na

językowym wpływaniu nadawcy na odbiorcę (wpływ na stan uczuciowy i zachowanie
słuchacza). W systemach językowych funkcja ta reprezentowana jest przede wszystkim
przez gramatyczne możliwości wyrażania rozkazu. W językach indoeuropejskich będzie to
możliwość utworzenia trybu rozkazującego czasowników: zrób, przyjdź, napiszcie, niech pan
to podniesie itp. Raczej powszechnym zastępnikiem trybu rozkazującego jest użycie trybu
przypuszczającego w formie pytajnej, np. Kup mi bułkę - Kupiłbyś mi bułkę? Warto jednak
zwrócić uwagę, że w wypadku zastosowania w podobnych konstrukcjach dodatkowego
osłabienia rozkazu przez wstawienie
czasownika modalnego, można zaobserwować odmienności w różnych kulturach. W języku
polskim np. pytamy w takim wypadku o możliwość: Czy mógłby Pan otworzyć drzwi?, ale w
języku angielskim o chęć: Would you like to open the door. Poza rozkazami funkcja ta
przejawia się w prośbach, apelach, a także we wszelkiego rodzaju instrukcjach,
poradnikach, których celem jest dążność do kształtowania odpowiedniego zachowania i
postawy nadawcy. Jej obecność obserwuje się
w tekstach propagandowych, w kazaniach, w reklamach, czyli wszędzie tam, gdzie nadawca
chce wpłynąć na myśli, odczucia odbiorcy, a w konsekwencji skłonić go do odpowiedniego
działania.

C) Funkcja symboliczna (przedstawieniowa, kognitywna, poznawcza, referencjalna) jest

nastawiona na związek wyrażenia językowego z rzeczywistością (kontekst). Mowa odsyła
tak świadomość nadawcy jak i odbiorcy do pewnego zjawiska obiektywnego, istniejącego
poza nimi, i zjawisko to w świadomości obu zastępuje, czyli symbolizuje, realizując
komunikację intelektulną.Polega na właściwym danemu językowi przyporządkowaniu
odpowiednim elementom rzeczywistości wyrażeń tego języka. To przyporządkowanie ma
charakter umowny, tzn. zazwyczaj nie jest związane z jakimiś obiektywnymi cechami tych
elementów rzeczywistości. Tak więc pojęciu ‘deszcz’ w polskim odpowiada deszcz, w
angielskim rain, we francuskim pluie, a więc formy fonetycznie, a także etymologicznie
zupełnie różne.

D) Funkcja poetycka polega na zwracaniu uwagi odbiorcy przede wszystkim na sam

komunikat, jego ukształtowanie, czyli organizację, odmienne od zwyczajnego sposobu
wypowiadania się. Skutkiem takiego specjalnego ukształtowania ma być wywołanie u
odbiorcy estetycznego przeżycia, ale też rozbawienie go czy zaskoczenie.
O obecności funkcji poetyckiej świadczą zarówno formalne wykładniki wypowiedzi, jak: rytm,
rym, zmiana naturalnego dla danego języka szyku wyrazów, celowe powtórzenia jakichś
wyrazów bądź całych konstrukcji (np. pytań retorycznych), jak i semantyczne, przejawiające
się w budowaniu metafor, zaskakujących porównań, operowaniu niezwykłymi epitetami.
Można powiedzieć: Wjechałem na step, poeta woli jednak opisać swoje działanie słowami:
Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu. Zaskakuje w ten sposób czytelnika, stosując
inwersję, czyli zmianę szyku (naturalniej byłoby: przestwór suchego oceanu), oksymoron
(suchy ocean), przenośnię (płynąć po stepie), a nawet porównanie (przestwór oceanu
sugeruje, że step jest jak ocean, ale i jak niebo, bo przestwór). Przede wszystkim jednak
zachwyca swoją wizją. Najczęściej funkcja poetycka przejawia się w tekstach literatury
pięknej, zarówno w poezji, jak i w tekstach epickich. Obserwujemy ją jednak i
w przemówieniach, reklamach, wykorzystujemy często w potocznym języku, w jego
metaforach, przysłowiach.

E)Funkcja fatyczna jest nakierowana na podtrzymanie kontaktu podczas rozmowy. Takie

wyrażenia językowe, jak: ​mhm​ , ​aha​
, ​no​
, ​tak​
, choć informatywnie nie wnoszą niczego
nowego do komunikacji, są bardzo ważne. Dzięki nim bowiem utrzymuje się struktura
dialogowa aktu komunikacji, czyli konieczne w rozmowie, w dialogu, zaznaczenie obecności
drugiej osoby. Podkreślanie udziału w konwersacji może być odmiennie realizowane w
różnych kulturach. W polskiej obowiązuje zasada naprzemienności wypowiedzi, w
żydowskiej mówią wszyscy na raz, w
japońskiej obowiązek potwierdzania swojego udziału w rozmowie przez przytakiwanie
nakazuje przytaknąć nawet 20 razy na minutę, co na pewno dla Polaka byłoby nieznośne.

F)Funkcja metajęzykowa, wyróżniona przez Jacobsona, ma być nakierowana na kod, co

oznacza, że wszelkie objaśnienia, definicje wyrazów (np. słowo ​kot ​oznacza ‘zwierzę
domowe z rodziny drapieżników’) mają taką funkcję.
Funkcja magiczna (o której Jacobson wspomina, uznając ją za odmianę impresywnej) jest
związana z przekonaniem, że za pośrednictwem języka można wpływać na rzeczywistość.
Przejawia się ona w różnego rodzaju zaklęciach, formułach magicznych, ale spotykamy ją i
w codziennym życiu, np. w przekleństwach. Znamy ją z bajek i baśni, w których bohaterowie
wypowiadają takie formuły, jak: a
​ bra-kadabra​,s​ toliczku nakryj się ​
i powodują tym samym
zmiany w świecie bajkowym. Znamy ją z kultury ludowej, która każe w pewnych sytuacjach
wypowiadać rytualne słowa, np. przy rozpalaniu ognia: ​Witaj gościu pożądany,
Jezusieńku nasz kochany​. Nie zawsze jesteśmy jej świadomi, np. gdy przeklinamy: ​Na
psa urok​
!, raczej nie myślimy, że w pierwotnym magicznym myśleniu przerzucamy urok
(którzy ktoś na nas rzucił) na psa. O wierze w magiczną funkcję języka przekonują nas takie
frazeologizmy, jak np. ​nie wywołuj wilka z lasu ​‘nie mów o złych rzeczach, gdyż mogą się
przydarzyć naprawdę’, a także historia rozwoju niektórych słów, w której obserwujemy
działanie tzw. tabu językowego, jak np. zmiana dawnej nazwy u ​ rsus ​
na n
​ iedźwiedź​, czyli
‘ten, który wie, gdzie jest miód’, powodująca osłabienie mocy groźnego drapieżnika
północnych lasów. O funkcji magicznej można też mówić przy okazji imion, których
etymologie pokazują, że ich nadawanie często miało funkcję życzącą, np. B ​ ogumiła ​
miała
być miła Bogu, ​Bolesław ​
miał mieć dużo sławy, ​Zofia ​
miała być mądra [gr. ​sophia
‘mądrość’], a Tadeusz odważny [chald. ​thaddaus ​ ‘odważny’]. Wiara w nierozerwalny
związek przedmiotu z jego nazwą, stojąca u podłoża funkcji magicznej, do dziś jest żywa w
niektórych kulturach, np. chińskiej, japońskiej, w której człowiek uzyskuje prawdziwe imię
dopiero po osiągnięciu odpowiedniego wieku i nie wszystkim tym imieniem się przedstawia.
System języka i jego części składowe.

Elementy językowe spełniające funkcję symboliczną są nawzajem od siebie w spełnianiu tej

funkcji uzależnione, co sprawia, że tworzą one razem zwarty system, w którym wszystko się
ze wszystkim wiąże. Zwartość tego systemu zaznacza się w tym, że nigdzie nie istnieją
luźne
elementy języka, lecz zawsze występują one w ramach pełnego jego systemu złożonego z
symboli obejmujących cały świat. Funkcję symboliczną języka człowiek poznaje w wieku ok.
2 lat, kiedy zaczyna pytać o nazwy wszystkich przedmiotów (każde zjawisko ma swój symbol
językowy).
Język jest systemem dwuklasowym, odróżniającym dwie klasy znaków: wyrazy i zdania.
Wyrazy to abstrakcyjne symbole pewnych klas zjawisk (pies, dom, biały, iść), zdanie zaś z
tych poszczególnych symboli buduje konkretny obraz o określonym stosunku do
rzeczywistości (pies idzie białego domu).
W jednolitym systemie języka wyróżniamy cztery systemy cząstkowe, w wysokim stopniu od
siebie uzależnione:
System fonologiczny (C-D) - odnosi się do formy symboli językowych (pozostałe systemy
odnoszą się do treści)
Słownictwo – zasadniczy zasób wyrazów danego języka, morfemy leksykalne
(pierwiastkowe, rdzenne). Morfem: najmniejsza cząstka formy językowej posiadająca
odrębną i stałą funkcję znaczeniową. Leksykalne i pozostałe (słowotwórcze, fleksyjne):
domek (dom – leksykalny, -ek – słowotwórczy), dom-u (dom – leksykalny, -u – fleksyjny).
System morfologiczny – tworzą morfemy słowotwórcze i fleksyjne
System składniowy – normy języka określające sposób budowania z wyrazów całych zdań.

Co to jest derywacja analogiczna?

Derywacja analogiczna to możność tworzenia nowych elementów na podstawie
rozwiązywania proporcji według wzoru a : a = b : (b́ ). Trzy pierwsze elementy są ustalone i
zadomowione w języku, element czwarty jest zaś możliwy. Dzięki istnieniu stałych proporcji
między wyrazami można utworzyć nowy wyraz, który istnieje potencjalnie w systemie jako
jego możliwość, np. ogród : ogródek = semafor : (semaforek).
System języka obejmuje więc nie tylko wyrazy w nim zadomowione, ale także elementy
możliwe, które jednostka może wytworzyć na podstawie proporcji elementów już
istniejących. Dzięki temu język jest systemem otwartym, elastycznym, dostosowującym się
do nowych potrzeb.

Co to jest fonem potencjalny?

Obok fonemów zadomowionych w języku w skład systemu fonologicznego wchodzą fonemy
potencjalne, będące wynikiem analogicznej derywacji fonologicznej. Dzięki niej system
funkcjonuje, tj. elastycznie dostosowuje się do nowych potrzeb. Najważniejszą przyczyną
derywowania fonemów potencjalnych jest stabilizacja wyrazów zapożyczonych, które
wprowadzają nowe kombinacje fonologiczne.
Fonemy potencjalne to możliwość derywowania miękkich głosek od pozostałych twardych: x
(ch, h), r, t, d: (dzięki zapożyczeniom: bridż, risotto, ring), para minimalna: tryk : trik (trick).
Kategoria nosowości: Opozycja dwóch fonemów normalnych: o : ǫ (mamo : mamǫ) oraz e : ę
(bije : biję). Uwaga ę staje się fonemem potencjalnym wskutek degradacji w wymowie
potocznej.

Co to jest supletywizm?
Supletywizm (łac. suppleō „napełniam, uzupełniam”) - tworzenie form fleksyjnych danego
wyrazu na podstawie różnych tematów fleksyjnych: człowiek : ludzie, rok : lata, dobry :
lepszy, ja : mnie : nas : nam, jestem : byłem, idę : szedłem.