1

Czym zajmuje się handel?

Handel jest dziedziną gospodarki zajmującą się zespołem czynności związanych z
dokonywaniem zakupów i sprzedażą towarów, czyli zajmuje się on realizacją obrotu
towarowego.
Handel dzieli się na:
1. Handel wewnętrzny:
a. handel hurtowy
b. handel detaliczny
2. Handel zagraniczny:
a. import
b. eksport
c. handel tranzytowy
 2
Handel wewnętrzny
jest działem gospodarki narodowej zajmującym się rynkiem wewnętrznym, a w nim
transakcjami typu kupno-sprzedaż dóbr materialnych. Do handlu wewnętrznego
zaliczamy: handel hurtowy i detaliczny, handel targowiskowy oraz handel wiejski.
 3
Co stanowi podstawę handlu zagranicznego?
Handel Zagraniczny
jest to odpłatny obrót towarami i usługami dokonywany na określonych warunkach z
podmiotami za granicą. W ujęciu szczegółowym handel zagraniczny odnosi się przede
wszystkim do dóbr materialnych sprzedawanych za granicę lub kupowanych za
granicą. Z punktu widzenia ogólnego [..] obejmuje on obrót majątkiem, usługami,
inwestycjami, kredytami oraz odpłatnym ruchem ludności między poszczególnymi
krajami.
 4
Formy handlu zagranicznego
Handel w ujęciu międzynarodowym może odbywać się w bardzo różny sposób: od
tradycyjnych prostych form wymian towarów i usług (import - eksport), poprzez
przeniesienia prawa własności wynalazku, przekazanie określonych rzeczy do
użytkowania, po wielkie inwestycje zagraniczne w gospodarce itp.. Formy te różnią
się między sobą organizacją, procesem realizacji, charakterem lokalizacji
przedsiębiorstw, stosowanymi metodami kupna i sprzedaży oraz przedmiotami
kontraktu. Podstawowymi formami handlu zagranicznego są import, eksport i handel
tranzytowy.
 5
Import
polega na zakupie towarów oraz usług świadczonych przez podmioty za granicą,
które są wykorzystywane przez podmioty gospodarcze istniejące w danym kraju.
Import ma zapewnić zaopatrzenie gospodarki narodowej w towary, które nie mogą
być wytwarzane w kraju ze względu na warunki naturalne, są produkowane w
niedostatecznej ilości, nie są produkowane ze względu na zbyt wysokie koszty lub
brak tradycji i zainteresowania producenta oraz mają wybitnie sezonowy charakter.
Import towarów nie wytwarzanych w danym kraju ma duże znaczenie dla go-
spodarki, stając się czasem nawet niezbędnym warunkiem gospodarczego rozwoju
kraju. Import nowoczesnej technologii jest przeważnie najtańszym, a często także
jedynym sposobem zlikwidowania luki technologicznej, jaka dzieli kraje rozwinięte i
kraje rozwijające się.
Transakcje importowe mogą być realizowane bezpośrednio między producentami i
odbiorcami bądź poprzez wyspecjalizowane przedsiębiorstwa handlu zagranicznego.
 6
Import dzieli się na: Import bezpośredni i pośredni
Najważniejsze cechy różniące import bezpośredni i pośredni
1. Import bezpośredni:
• stosowany jest zwłaszcza w przypadku surowców i półfabrykatów,
• dysponuje przez dłuższy okres dużymi ilościami towarów, zapewnia nieprze-
rwany przepływ materiałów,
• zapewnia bezpośredni kontakt z dostawcą,
• posiada własny oddział zagraniczny, własną orientację na rynku, własną
akwizycję,
• wymaga urządzenia magazynu importowego,
• przenosi ryzyko transportowe na importera,
• wymaga większego zaangażowania kapitału.
 7

2. Import pośredni:
• dokonywany jest nieregularnie bądź w małych ilościach,
• rozproszony, z wielu krajów,
• zapewnia korzystniejsze ceny poprzez masowe zakupy przez firmy handlu
zagranicznego,
• koniecznie wymaga dobrej znajomości rynku przez firmy handlu zagranicznego,
• daje możliwość przystosowania importowanych towarów przez firmy handlu
zagranicznego do wymagań odbiorców,
• nie stwarza problemu poszukiwania źródeł zaopatrzenia,
• zapewnia stałą gotowość dostaw
 8
Export
to sprzedaż krajowego towaru za granicę. Eksportem jest również świadczenie usług
podmiotom zagranicznym. Reeksport to sprzedaż za granicę towaru importowanego,
często uszlachetnionego w kraju.
Eksport bezpośredni - polega na sprzedaży przez producenta własnych wyrobów za
granicą bez pośrednika.
Eksport pośredni – polega na sprzedaży przez producenta własnych wyrobów
określonej firmie (firmom), zajmującej się eksportem. Dzięki obecności eksportera
działalność producenta ogranicza się do oddania do dyspozycji towaru eksportowego,
a pośrednik przejmuje na siebie całkowite koszty i ryzyko dalszej jego dystrybucji. Na
niego spada też ciężar znalezienia klienta, organizacji transportu itd.
 9
Współpraca producenta i pośrednika przy realizacji eksportu pośredniego
może przybierać dwie formy:
• producent znajduje firmę eksportową do realizacji zbytu własnych towarów na
rynku zagranicznym i przekazuje jej prawo do wyłącznej sprzedaży,
• firma eksportowa zaspokaja zgłoszony przez rynek zagraniczny popyt na
określone towary, wybierając najlepszą aktualną ofertę z jego strony, jak i ze
strony producentów; jest to niekiedy związane z handlem tranzytowym.
 10
Najważniejsze cechy różniące eksport bezpośredni i pośredni:
Eksport bezpośredni
• stosowany przede wszystkim w eksporcie dóbr inwestycyjnych,
• wymaga bezpośredniego kontaktu z klientem,
• wymaga dobrej znajomości rynków zagranicznych przez producenta,
• stwarza konieczność własnej akwizycji i dbałości o rynek,
• wymaga posiadania własnego działu eksportu,
• charakteryzuje się dłuższą drogą zbytu,
• wymaga posiadania własnego magazynu wysyłkowego,
• wymaga posiadania własnego serwis i magazynu części zamiennych
• pozwala na zaciąganie długoterminowych kredytów,
• charakteryzuje go wzrost zaangażowania kapitału,
• charakteryzuje go wysokie ryzyko kredytowe.
 11

Eksport pośredni:
• zapewnia sprzedaż towarów przez producenta w kraju,
• dystrybucja poprzez przedsiębiorstwo handlu zagranicznego,
• znajomość przez pośredników specyficznych dla poszczególnych krajów sieci
sprzedaży i dróg transportu,
• doświadczenie rynkowe pośredników, często specjalizacja w sprzedaży na okre-
ślone rynki lub określonych produktów,
• ryzyko błędnych informacji o popycie na towary producenta,
• wymóg przekazania prawa wyłącznej sprzedaży,
• preferowany przez średnie przedsiębiorstwa,
• dzięki niemu producent unika tworzenia własnej sieci zbytu za granicą,
• jest preferowany w przypadkach niewielkich bądź nieregularnych dostaw
towarów oraz przy sprzedaży produktów seryjnych,
• nie wymaga angażowania kapitału przez producenta na cele składowania i
dystrybucji.
 12
Handel tranzytowy
Polega na przewozie towarów przez terytorium danego kraju i jest realizowany przez
podmiot, który jest pośrednikiem między importerem a eksporterem i ma swoją
siedzibę poza terytorium kraju importera i eksportera.
W handlu tranzytowym obrót towarowy nie jest dokonywany bezpośrednio między
eksporterem w kraju wytworzenia a importerem w kraju odbiorcy, lecz odbywa się za
pośrednictwem firmy tranzytowej znajdującej się w kraju trzecim.
 13
Wyróżniamy trzy formy handlu tranzytowego:
1. aktywny, pasywny i złożony
Z aktywnym handlem tranzytowym mamy do czynienia wówczas, gdy krajowa firma
tranzytowa C sprzedaje towary wyprodukowane w kraju A do kraju B.

Nabywca/sprzedający Firma tranzytowa Nabywca/sprzedający

w Warszawie w Hamburgu w Logosie

W przypadku pasywnego handlu tranzytowego zagraniczna firma tranzytowa, mająca

siedzibę np. w kraju A, sprzedaje towary pochodzące z kraju B na rynku krajowym C
bądź krajowe towary sprzedaje odbiorcom w kraju B.

Nabywca/sprzedający Firma tranzytowa Nabywca/sprzedający

w Hanowerze w Rotterdamie w Chicago

Przedmiotem handlu tranzytowego są takie towary jak: bawełna, tytoń, duże partie
towarów masowych lub produktów seryjnych. Firmy zajmujące się handlem
tranzytowym na ogół zlokalizowane są w międzynarodowych centrach handlowych
oraz wielkich portach.
 14
2. Złożony handel tranzytowy

Jeśli firma tranzytowa dokonuje przeróbki towarów znajdujących się w składzie

celnym czy porcie wolnocłowym lub tylko sortuje je bądź przepakowuje (np. w celu
przygotowania ich do transportu morskiego), wówczas mamy do czynienia ze zło-
żonym handlem tranzytowym

Przepływ towarów
w bezpośrednim handlu tranzytowym

Nabywca Firma tranzytowa sprzedający

w kraju A w Rotterdamie w kraju B

Przepływ towarów w złożonym

handlu tranzytowym
 15
3. Obrót uszlachetniający i reparacyjny

Obrót uszlachetniający polega na wysłaniu za granicę produktu nie wykończonego w

celu odpłatnego wykonania tam dalszych faz procesu produkcji lub obróbki bądź też
wykończenia zewnętrznego. Towar ten wraca następnie do kraju pochodzenia,
pozostając cały czas własnością wysyłającego.

Rozróżnia się dwie formy obrotu uszlachetniającego:

1. Czynna – polegająca na przyjmowaniu towaru do uszlachetnienia

• Aktywny obrót uszlachetniający

Zagranica Wysyłka towarów w celu Kraj

uszlachetnienia

Zwrot
uszlachetnionych towarów

2. Bierna – polegająca na oddawaniu towaru do uszlachetnienia

• Pasywny obrót uszlachetniający

Kraj Wysyłka towarów w celu Zagranica

uszlachetnienia

Zwrot
uszlachetnionych towarów
 16
Do obrotu uszlachetniającego zaliczany jest obrót reparacyjny, który polega na
wysyłaniu za granicę uszkodzonych przedmiotów bądź urządzeń w celu ich naprawy
albo przyjmowaniu ich do naprawy w kraju i odsyłaniu z powrotem do właściciela. Z
definicji tej wynika, że obrót reparacyjny może być również zakwalifikowany jako
czynny lub bierny.

Motywem zawierania transakcji polegających na uszlachetnianiu są najczęściej

spodziewane korzyści wynikające z różnic w poziomie wynagrodzeń istniejących
między krajami bądź też niewystarczające zdolności produkcyjne u zleceniodawcy.

W wyniku znacznego przetworzenia określony towar może nabrać cech, które

zadecydują o zmianie kraju jego pochodzenia. W takim razie krajem pochodzenia
stanie się ten, w którym dokonano przetworzenia, a nie ten, w którym towar został
pierwotnie wyprodukowany.

Zgodnie z regułami handlu międzynarodowego towar uznaje się za znacznie

przetworzony, jeśli produkt końcowy jest zaklasyfikowany do innej pozycji taryfy
celnej niż ta, do której zalicza się towar będący wsadem podlegającym
przetworzeniu.
 17
Obrót licencjami i know-how
Oprócz towarów i usług, przedmiotem transakcji w handlu zagranicznym mogą być
także niematerialne dobra przemysłowe, których główne rodzaje to:
1. wynalazki chronione patentem
2. prawa autorskie
3. prawa do projektów
4. znaki towarowe chronione rejestracją
5. wzory użytkowe i wzory zdobnicze chronione rejestracją
6. know how – czyli wiedza techniczna, technologiczna lub organizacyjna związana z
procesem wytwarzania określonego produktu.

Przez umowę licencyjną rozumie się umowę przeniesienia praw wyłącznych, np.
przeniesienia prawa własności wynalazku w formie sprzedaży patentu, bądź też
przeniesienia uprawnień do korzystania z wynalazku w formie umowy licencyjnej.
Wyróżnia się:
• czyste umowy licencyjne – których przedmiotem jest tylko przekazanie praw
patentowych
• złożone umowy licencyjne – obejmujące dodatkowo inne świadczenia ze strony
sprzedającego (np. dostawy określonych materiałów) lub inne formy wiedzy
technicznej (np. know-how)
 18
Umowa licencyjna powinna zawierać m. in.:
• dokładne określenie zakresu przedmiotowego
• rodzaje dokumentacji
• terminy i sposoby ich przekazania
• uprawnienia do sprzedaży wyrobów licencyjnych, w tym uprawnienia eksportowe
• sposoby obsługi technicznej tych wyrobów, a także sposób zapłaty

Zapłata za licencję przybiera zwykle formę opłaty jednorazowej, zryczałtowanej albo

składa się z opłaty minimalnej, niezależnej od zakresu wykorzystania licencji i
uzupełnianej opłatami okresowymi, zależnymi od wielkości produkcji, sprzedaży lub
zysku. Zapłata może być także dokonywana w formie niepieniężnej, np. poprzez
dostawy wyrobów licencyjnych, dostawy innych wyrobów bądź udzielenie innej
licencji.

Sprzedaż licencji nie zwalnia jednak licencjodawcy od wszystkich problemów. Pojawia

się bowiem niebezpieczeństwo wytwarzania przez licencjobiorcę produktów
wadliwych lub niższej jakości, co może narazić na szwank reputację pierwotnego
producenta. Innego rodzaju zagrożenie polega na tym, że obaj partnerzy mogą
konkurować ze sobą przy sprzedaży tego samego rodzaju towarów na rynkach
krajów trzecich. Z tych względów zamiast czystej umowy licencyjnej stosuje się
formę franchisingu, która zapewnia większy wpływ licencjodawcy na licencjobiorcę.
 19
Franchising
Franchising jest definiowany jako odstępowanie opatentowanej technologii produkcji
lub systemu usług.
Franchise-biorca prowadzi działalność, na którą uzyskał licencję samodzielnie, ale
według wskazówek i pod kontrolą franchise-dawcy. Wytworzone towary (usługi)
franchise-biorca sprzedaje zgodnie ze strategią określoną przez franchise-dawcę i
pod jego znakiem firmowym. Sprzedaż ta może być dokonywana na ściśle
określonym obszarze i obejmować ściśle określone rodzaje towarów.
 20
Wyróżnia się trzy formy franchisingu:
1. dystrybucyjną – polegającą na centralnej dystrybucji towarów (np. sprzedaż
wysyłkowa, sprzedaż artykułów dziecięcych, obuwia, stacje benzynowe,
rozprowadzanie produktów spożywczych)
2. przemysłową – polegającą na odstępowaniu opatentowanej technologii produkcji,
3. usługową – dotyczącą usług hotelowych, restauracyjnych, samochodowych
(myjnie, sprzedaż akcesoriów samochodowych, wypożyczalnie samochodów,
diagnostyka samochodowa itp.), a nawet usług kosmetycznych, sprzątania
mieszkań czy prowadzenia szkół tańca.
 21
Cechy franchisingu:
• franchise-biorca jest samodzielny pod względem prawnym, prowadzi działalność
według wskazówek i pod kontrolą franchise-dawcy,
• strategię marketingową określa franchise-dawca,
• sprzedaż odbywa się pod znakiem firmowym franchise-dawcy,
• franchise-dawca uczestniczy w kampanii reklamowej towarów,
• franchise-biorca ma wyznaczony obszar zbytu,
• franchise-biorcę obowiązuje zakaz sprzedaży towarów konkurencyjnych wobec
towarów objętych umową,
• franchise-biorca może zawierać umowy franchisingu z wieloma partnerami, ale
tylko w zakresie towarów nie konkurujących ze sobą,
• franchise-dawca udziela franchise-biorcy kredytu na wyposażenie przedsiębior-
stwa, oraz na składowanie i zbyt towarów.
 22
Leasing
Transakcja leasingu polega na odpłatnym przekazaniu określonych dóbr w
użytkowanie.
Przedmiotem leasingu mogą być:
• pojedyncze maszyny,
• urządzenia, kompletne obiekty przemysłowe lub dobra trwałej konsumpcji.

W transakcjach leasingowych biorą udział trzy strony: dawca, dostawca i biorca.

Dawcą jest przedsiębiorstwo leasingowe, które importuje (zakupuje na własność
obiekty, maszyny itp.) od dostawcy (eksportera) po to, aby je następnie przekazać –
w formie kredytu rzeczowego – biorcy (użytkownikowi) na zasadach leasingu.

Międzynarodowa transakcja leasingowa składa się więc z dwóch odrębnych, choć

powiązanych merytorycznie kontraktów: między dawcą jako importerem i dostawcą
jako eksporterem oraz między dawcą jako eksporterem i biorcą jako importerem.

Biorca jest stroną w zawieraniu właściwego kontraktu leasingowego, tzn. między

dawcą i biorcą, często jednak – jako przyszły użytkownik określonych obiektów –
bierze udział w negocjacjach dotyczących warunków zakupu między dostawcą-
producentem a dawcą. Zdarza się również, że przyszły biorca-użytkownik najpierw
negocjuje warunki z dostawcą, a dopiero później włącza dawcę – przedsiębiorstwo
leasingowe.

Dawca jest w gruncie rzeczy firmą finansującą użytkowanie przedmiotu leasingu

przez biorcę.
 23
Rodzaje leasingu:
1. Leasing operacyjny – charakteryzuje się tym, że nakłady poniesione przez
dawcę na zakup przedmiotów nie zwracają się w ramach jednego kontraktu oraz
dawca przyjmuje obowiązek konserwacji i napraw tych przedmiotów. Po
wygaśnięciu umowy jej przedmiot jest zwracany leasingodawcy.

2. W przypadku leasingu finansowego:

• przedmiot kontraktu podlega całkowitej lub prawie całkowitej amortyzacji w
trakcie trwania kontraktu
• przedmiot kontraktu jest użytkowany przez jednego biorcę
• występuje długi okres umowy i trwałość stosunku umownego
• po zakończeniu czasu obowiązywania umowy jej przedmiot przechodzi na
własność leasingobiorcy.

Leasing finansowy niekiedy jest uważany za leasing właściwy, w odróżnieniu od

leasingu operacyjnego, który w praktyce bywa mieszany z tradycyjnymi umowami
dzierżawy.
 24
Transakcje wiązane
Transakcje wiązane w handlu zagranicznym to takie, w których zakup lub sprzedaż
określonych dóbr jest uzależniona od sprzedaży lub zakupu innych dóbr.

Rozróżnia się dwie formy transakcji wiązanej:

• Transakcje wiązane (wymienne) poziome

polegają na uzależnieniu sprzedaży lub kupna jednego towaru od kupna lub
sprzedaży innego towaru. Z inicjatywą takiej transakcji może wystąpić kupujący,
który złożenie zamówienia u danego eksportera uzależnia od dokonania przez
niego zakupu zaoferowanych przez siebie towarów. Importer wywiera w ten
sposób presję na eksportera, aby nabył towary, których być może nie zamierzał
zakupić. W odwrotnej sytuacji eksporter warunkuje sprzedaż towaru, którym jest
zainteresowany importer, od dostawy innego towaru, na którym mu zależy.

• Transakcje wiązane pionowe

polegają na uzależnieniu sprzedaży lub kupna jednego dobra zagranicznego od
równoczesnej sprzedaży lub kupna innego dobra. Transakcje te mogą wystąpić
wówczas, gdy eksporter uzależnia sprzedaż towarów szczególnie atrakcyjnych od
zakupu przez importera towarów mniej chodliwych lub importer uzależnia zakup
towarów mniej chodliwych od sprzedania mu towarów bardzo atrakcyjnych.
 25
Buy back (Samospłata)
Ta forma operacji jest stosowana w warunkach, kiedy jedna ze stron nie posiada
odpowiedniego kapitału, aby dokonać zakupu sprzętu inwestycyjnego w celu
uruchomienia określonego rodzaju produkcji lub wdrożenia nowej technologii, i
oferuje w zamian za dostarczenie sprzętu dostawę określonej ilości produktów
wytworzonych lub pozyskanych przy użyciu tego sprzętu.
 26
Transakcje kompensacyjne
Transakcje kompensacyjne polegają na wymianie towaru za towar, bez regulowania
należności w dewizach. Warunkiem tego rodzaju transakcji jest wzajemne
równoważenie się (kompensowanie) wartości towaru importowanego i towaru
eksportowanego.
W transakcji kompensacyjnej bierze na ogół udział co najmniej czterech partnerów,
tj. po jednym eksporterze i importerze z dwóch różnych krajów. Wewnątrz każdego z
tych krajów rozliczenie między importerem a eksporterem jest dokonywane w
walucie krajowej.
 27
Transakcja barterowa
szczególnym rodzajem transakcji kompensacyjnej jest transakcja barterowa (towar
za towar), w której uczestniczą tylko dwaj partnerzy. Każdy z nich jest jednocześnie
eksportem i importerem, z czego wynika brak rozliczeń wewnątrz kraju.
 28
Konsorcja eksportowe
Konsorcja eksportowe są tworzone przez samodzielne pod względem ekonomicznym i
prawnym podmioty w celu realizacji określonego przedsięwzięcia za granicą. Chodzi
tu na ogół o projekty zakrojone na szeroką skalę:
• wielkie inwestycje w przemyśle bądź w sektorze usług,
• eksplorację zasobów naturalnych,
• przedsięwzięcia w zakresie budowy infrastruktury itd.
 29
Do konsorcjum, w zależności od rodzaju i zakresu przedsięwzięcia oraz
kraju inwestowania, mogą przynależeć takie osoby fizycznie i prawne, jak:
• inicjatorzy projektu, którzy przyjmują odpowiedzialność za utworzenie konsor-
cjum,
• dostawcy kraju eksportującego, którzy tworzą projekt i partycypują w nim,
• odbiorcy projektu, zobowiązani umową do zapewnienia wykorzystania zdolności
produkcyjnych lub opłacalności projektu,
• instytucje finansowe, które badają ryzyko inwestycyjne w kraju realizacji,
sporządzają analizę rentowności i pozyskują niezbędne kredyty,
• towarzystwa ubezpieczeniowe, które chronią przed ryzykiem gospodarczym i
politycznym w kraju inwestowania,
• pozostałe osoby zainteresowane projektem, np. dostawcy surowców, firmy
consultingowe, przedsiębiorstwa i instytucje kraju inwestowania albo kupiec
projektu.
 30
Inwestycje bezpośrednie
Inwestycje bezpośrednie to forma długoterminowej lokaty kapitału za granicą,
polegająca na stworzeniu w obcym kraju nowego przedsiębiorstwa i wyposażeniu go
w kapitał zakładowy albo wykupieniu takiej liczby akcji (udziałów) zagranicznego
przedsiębiorstwa, która pozwala na kontrolowanie jego działalności. Do inwestycji
bezpośrednich zalicza się również udzielanie kredytów zagranicznych
przedsiębiorstwom lub zlokalizowanym za granicą przedsiębiorstwom z udziałem
własnym, a także wyposażenie ich w dobra inwestycyjne.
 31
Do korzystnych stron inwestowania za granicą można zaliczyć:
• niższe koszty płac za granicą niż w kraju,
• obecność na zagranicznym rynku zbytu,
• długofalowe zwiększenie zdolności konkurencyjnej,
• zdobywanie nowych rynków zbytu,
• pozbycie się ryzyka walutowego,
• często tańsze surowce,
• niższe koszty transportu do odbiorców,
• ulgi podatkowe w kraju inwestowania,
• wyeliminowanie problemów związanych z transportem towarów,
• tani reimport.
 32
Niekorzystne skutki podejmowania inwestycji bezpośrednich to m.in.:
• motyw zbytu (zdobywanie nowych lub zachowanie dotychczasowych rynków
zbytu),
• motyw zaopatrzenia (np. pewniejsze zaopatrzenie w surowce),
• motyw obniżki kosztów (np. tańsza siła robocza),
• motyw ochrony środowiska (np. niższe wymogi w tym zakresie w kraju inwe-
stowania).
 33
Przedmiotem transakcji w handlu zagranicznym są nie tylko towary i usługi,
ale także opatentowane wynalazki czy zarejestrowane znaki towarowe i wzory
użytkowe oraz know-how, czyli wiedza dotycząca wytwarzania określonych
produktów.
Handel zagraniczny może być prowadzony przez podmioty produkcyjne i usługowe
lub też może odbywać się za pośrednictwem wyspecjalizowanych podmiotów
gospodarczych. Podmioty produkujące czy firmy handlowe mogą zawierać transakcje
bezpośrednio z klientem zagranicznym lub korzystać z usług pośredników. Duże firmy
handlowe często dokonują zakupów bezpośrednio za granicą, dzięki czemu obniżają
koszty swojej działalności o zyski ewentualnych pośredników. Małe przedsiębiorstwa
handlowe rzadko decydują się na zakupy bezpośrednie ze względu na to, że mają
one słabą pozycję w negocjacjach wynikającą z małej skali zakupów. Także wydatki
związane z utrzymaniem własnych komórek organizujących zakupy byłyby często
większe niż koszty związane z pośrednictwem.
 34
Operacje handlu zagranicznego dokonywane są w określonych warunkach.
Warunki te tworzone są przez zagraniczną politykę poszczególnych państw, przez
organizacje regionalne (integracja regionalna np. Unia Europejska, NAFTA, UA itd.)
oraz przez Światową Organizacją Handlu (WTO – World Trade Organization).
 35
Światowa Organizacja Handlu (WTO) jest organizacją międzynarodową
określającą warunki handlu zagranicznego. Zajmuje się przede wszystkim:
• liberalizacją handlu,
• klauzulą największego uprzywilejowania,
• równością traktowania,
• równością korzyści i koncesji.

W dziedzinie handlu zagranicznego każde państwo może podpisać umowę (klauzulę)

bilateralną lub multilateralną z innymi państwami. Stanowi to wyraz suwerennej
polityki państw przystępujących do umów z innymi państwami.
 36
Polityka liberalizacji handlu oznacza obniżanie stopnia ochrony własnego rynku
np. przez redukcję stawek celnych czy znoszenie ograniczeń ilościowych. Całkowita
liberalizacja oznaczałaby politykę wolnego handlu, tj. brak ingerencji państwa w
wymianę handlową oraz brak barier w dostępie do własnego rynku dla towarów i
przedsiębiorstw zagranicznych.
 37
Polityka wolnego handlu formalnie nie powinna zawierać elementów
protekcjonistycznych, stwarzających preferencje dla krajowych podmiotów
gospodarczych. W praktyce jest to jednak trudne do zrealizowania. Przykładem
dochodzenia do takiej polityki na obszarze gospodarczym pewnej liczby państw jest
Unia Europejska. Likwidowane są tam wszelkie bariery obrotu gospodarczego między
swymi członkami, co stwarza określone bariery ochronne w stosunku do innych
państw nie należących do Unii.
 38
Klauzula Największego Uprzywilejowania (KNU) polega na umownym
zobowiązaniu danego państwa do przyznania drugiemu państwu nie mniejszych
udogodnień gospodarczych niż obowiązujące w czasie jej trwania udogodnienia
wobec jakiegokolwiek innego kraju, który posiada podobną klauzulę w umowie z
danym państwem. Klauzula Największego Uprzywilejowania jest z reguły wzajemna i
w zasadzie bezwarunkowa, gdy przyznanie w niej udogodnień dla partnera następuje
automatycznie.
Pierwotnie klauzula ta dotyczyła głównie ulg celnych. Obecnie obejmuje także
problematykę równego traktowania obrotu handlowego, inwestycji kapitałowych itd.
Z punktu widzenia obrotów handlowych z zagranicą istotne jest umiędzynarodowienie
Klauzuli Największego Uprzywilejowanie w ramach Światowej Organizacji Handlu -
World Trade Organization (WTO). Wszyscy członkowie tej organizacji otrzymują
automatycznie KNU, a więc w obrocie między nimi obowiązują m.in. ulgi celne,
równość traktowania i korzyści.
 39
Polityka Handlowa
Polityka każdego kraju dotycząca handlu z zagranicą ma na celu tworzenie
korzystnych warunków niezbędnych dla rozwoju rodzimych podmiotów
gospodarczych. Realizując politykę handlową, państwo zapewnia szeroko rozumianą
ochronę krajowej produkcji, zatrudnienia oraz bilansu płatniczego (handlowego). Cele
te mogą być osiągane zarówno przez zastosowanie środków ograniczających import
(np. ceł importowych), jak i pobudzających wzrost eksportu (np. subsydiów
eksportowych). Jednakże decyzje o charakterze protekcjonistycznym w jednym kraju
powodują określone kontr decyzje w innych krajach, co w krańcowych przypadkach
może prowadzić do autarkii, a więc zamknięcia danej gospodarki i odcięcia jej od
gospodarki światowej. Może to powodować opóźnienie, a nawet uniemożliwienie
rozwoju gospodarczego że względu na ograniczenie zasobów krajowych.
 40
Pewne cele w sferze współpracy gospodarczej z zagranicą mogą być
osiągane za pomocą instrumentów wewnętrznej polityki gospodarczej. Na przykład w
celu ograniczenia deficytu w bilansie handlowym państwo może podnieść stopę
dyskontową. Przyczyni się to z jednej strony do zwiększenia oszczędności
wewnętrznych i napływu kapitałów zagranicznych, z drugiej strony do zmniejszenia
popytu na rynku, w tym popytu na import. I odwrotnie - instrumenty polityki
handlowej mogą być wykorzystane do osiągnięcia pewnych celów wewnętrznych.
Przykładowo, gdy spada popyt wewnętrzny i wzrasta bezrobocie, nadwyżki
eksportowe (np. w drodze dewaluacji kursu własnej waluty, tj. obniżenia jej kursu w
stosunku do innych walut) mogą pobudzić aktywność gospodarczą.
 41
Instrumenty polityki handlowej
Instrumenty polityki państwa można podzielić na:
• cła,
• bariery parataryfowe,
• bariery pozataryfowe,
• politykę wspierającą eksport.
 42
Cła
Jednym z najbardziej istotnych, a zarazem najpowszechniej stosowanych środków
ograniczających import są cła.
Cło jest opłatą pobieraną od towaru zagranicznego w związku z przekroczeniem
przez niego granicy celnej. Głównym zadaniem ceł jest ochrona poszczególnych
gałęzi gospodarki narodowej, a niekiedy także bilansu płatniczego. Na przykład w
obawie przed europejską konkurencją w 2002 roku Stany Zjednoczone chroniły swój
rynek metalurgiczny za pomocą ceł. Opłaty celne stanowią również dochody skarbu
państwa.
 43
Ze względu na kierunek geograficzny obrotu towaru możemy wyróżnić:
• cła importowe - są najczęściej stosowane na świecie,
• cła eksportowe – są stosowane przez państwa o monokulturze eksportowej.
Są stosowane rzadziej, ponieważ krajom zależy zazwyczaj na zwiększaniu
eksportu, a nie na jego zmniejszeniu. Zdarzają się jednak wyjątki zwłaszcza
ograniczenie wywozu określonych towarów (głównie surowców) ze względu na
możliwość ich wykorzystania w krajowej i eksportowej produkcji.
• cła tranzytowe – nie są już faktycznie stosowane, gdy każdy kraj dąży do
wykorzystania własnych środków przewozowych i infrastruktury transportowej
przez obcych użytkowników, a stosowanie takich ceł mogłoby kierować
strumień transportowy do innych krajów.
Podstawą przy ustaleniu cła jest obowiązująca w danym kraju taryfa celna. Taryfa ta
zawiera spis towarów podlegających ocleniu, wykaz obowiązujących stawek celnych
normalnych i ulgowych oraz ewentualnie inne informacje.
 44
Według kryterium sposobu ustalania stawek celnych można wyodrębnić
trzy ich rodzaje:
• cła wartościowe (ad valorem), ustalane są w procentach od wartości towaru
(np. 20% procentowe cło nakładane na importowane samochody)
• cła specyficzne (ad spetiem – od ilości), ustalane są od jednostki fizycznej
towaru (np. tony, pary, sztuki; np. 3 Єuro za każdą tonę importowanego
węgla)
• cła kombinowane, polegają na połączeniu stawek celnych od wartości i
stawek specyficznych. (np. 20% od wartości, lecz nie mniej niż 500 USD od
sztuki importowanego samochodu).
 45
Bariery parataryfowe:
Zmienne opłaty wyrównawcze
Cła antysubwencyjne i antydumpingowe
Depozyty importowe
Dodatkowe podatki od importu
 46
1. Zmienne opłaty wyrównawcze:
Zmienne opłaty wyrównawcze stanowią różnicę między zmienną ceną rynku
światowego na dany towar i stałą w danym czasie (gwarantowaną przez rząd) ceną
rynku wewnętrznego.
W celu ochrony produkcji danego wyrobu państwo ustala jego minimalną cenę
gwarantowaną na rynku wewnętrznym, zapewniającą opłacalność produkcji krajowej,
i zobowiązuje się po tej cenie skupować ewentualne nadwyżki tego wyrobu (w
przypadku jego nadprodukcji) oraz sprzedawać je w przypadku niedoboru na rynku i
nadmiernego wzrostu cen rynkowych.
Istotą funkcjonowania takiego systemu jest niedopuszczenie do taniego importu
poniżej cen gwarantowanych. Cła są tu mało użyteczne, ponieważ są one mało
elastyczne i w przypadku znacznego spadku cen światowych mogłyby nie zapewnić
wystarczającej ochrony przed importem (niska cena powiększona o opłatę celną
może być nadal niższa od ceny gwarantowanej). Opłaty zaś dostosowują się do
zmian cen światowych, dzięki czemu są bardzo skuteczne i uniemożliwiają import
poniżej ustalonych przez władze i gwarantowanych cen minimalnych.
Stosowanie opłat wyrównawczych wymaga rozbudowanego aparatu
biurokratycznego, niezbędnego do ustalania pożądanego poziomu cen
gwarantowanych oraz jego przestrzegania.
Ceny gwarantowane (a tym samym i opłaty wyrównawcze) nie mogą być stosowane
do ograniczenia importu wszystkich towarów, lecz jedynie wystandaryzowanych,
gdzie rząd ma możliwość ustalenia i kontrolowania cen gwarantowanych.
 47
2. Cła antysubwencyjne i antydumpingowe:
Postępowania antydumpingowe i anty subwencyjne stanowią szczególną grupę
narzędzi polityki handlowej. Nie są typowymi narzędziami protekcji, a środkami walki
z nieuczciwą konkurencją, jaką w handlu międzynarodowym stanowią dumping i
subsydia.
 48
Subsydia eksportowe
Zadaniem subsydiów (subwencji) eksportowych jest pomoc państwa w zwiększeniu
sprzedaży za granicą przez poprawę konkurencyjności towarów krajowych na rynku
zagranicznym.
Państwo godzi się na subsydiowanie prywatnego eksportu w celu np. pobudzenia
produkcji i eksportu gałęzi gospodarki narodowej, gdzie nakłady są bardzo wysokie,
a efekt produkcyjny trudny z góry do przesądzenia.
Subsydia mogą być udzielone w formie bezpośredniej, tj. w formie środków
finansowych efektywnie wypłacanych eksporterowi (np. w formie dotacji
wyrównującej różnicę między niższą ceną światową a wyższą ceną wewnętrzną
towaru).
 49
Subsydia w formie pośredniej np. finansowanie badań nad nowym produktem,
ulgi podatkowe, udzielenie kredytów nie oprocentowanych lub według stopy
oprocentowania niższej od obowiązującej. W praktyce, że względu na zakaz WTO
(Światowej Organizacji Handlu) dotyczący wspierania eksportu przemysłowego
subsydiami, są one stosowane w ukrytych formach, natomiast w odniesieniu do
eksportu rolnego są stosowane także w formie bezpośredniej.
 50
Subwencja nie jest rozwiązaniem optymalnym. Społecznie tańszym sposobem
zwiększenia produkcji pszenicy byłyby dopłaty do jej dodatkowej produkcji.
Powodowałyby one też pewien koszt związany z finansowaniem tej dodatkowej
produkcji, ale umożliwiłyby uniknięcie kosztu związanego z podwyższeniem cen
krajowych. Stosowanie subsydiów powoduje istotne skutki dla partnerów handlowych
na zagranicznych rynkach. Zwiększony napływ subsydiowanych wyrobów na rynek
światowy powoduje obniżenie ceny światowej danego wyrobu. Importer może, więc
kupić taki towar po cenie niższej niż poprzednio. Konsumenci w kraju importującym
mogą z tego tytułu odnieść korzyść, tracą natomiast producenci podobnego towaru w
kraju importującym. Tańszy import eliminuje część producentów z rynku. Taka
konkurencja jest uważana, za nieuczciwą, ponieważ nie wynika z działania
mechanizmów rynkowych ( np. poprawy wydajności eksportera), lecz ze skutecznego
pobudzenia eksportu.
Producenci kraju importera, dotknięci subsydiowanym importem, mają
prawo do przeciwdziałania jego niekorzystnym skutkom i domagania się ceł
antysubwencyjnych. Zadaniem tych ceł jest przywrócenie warunków konkurencji.
Dumping
Istotą dumpingu jest sprzedaż za granicę towarów po cenie niższej od ceny
sprzedaży na rynku krajowym. Różnica między dumpingiem a subsydiami polega na
tym, że dumping jest stosowany przez przedsiębiorstwa a subsydia - przez rząd.
W pewnych sytuacjach przedsiębiorstwo może się zdecydować na sprzedaż za
granicą po cenie niższej od ceny sprzedaży towaru na rynku krajowym (po
uwzględnieniu kosztów transportu i ewentualnie innych kosztów) lub poniżej ceny
sprzedaży na innych rynkach eksportowych w celu np. wejścia na rynek zagraniczny,
utrzymania się na nim w okresie recesji lub pokonania konkurentów. W skrajnym
przypadku przedsiębiorstwo może się zdecydować na sprzedaż poniżej kosztów
produkcji.
 51
Przedsiębiorstwo eksportujące, które sprzedaje po cenie dumpingowej za
granicą, stara się zrekompensować swoje straty przez podniesienie cen na rynku
wewnętrznym, jeśli oczywiście zajmuje dostatecznie silną pozycję. Tracą na tym
konsumenci. W kraju będącym importerem sprzedaż po cenach dumpingowych
umożliwia konsumentom nabywanie tańszych produktów, ale godzi w interesy
producentów krajowych.
Kraj dotknięty lub zagrożony skutkami dumpingu ma prawo się bronić. Jeśli dumping
wywołuje szkodę lub jej groźbę dla rodzimych producentów, to kraj importujący ma
prawo wyrównać warunki konkurencji i nałożyć cło antydumpingowe w wysokości
tzw. marży dumpingu, tj. różnicy między wartością normalną, którą zazwyczaj jest
cena sprzedaży danego towaru na rynku krajowym, a ceną dumpingową.
 52
3. Depozyty importowe
Ekonomicznym czynnikiem ograniczającym import jest system depozytów
importowych. Władze kraju importującego zobowiązują importera do wpłacenia na
określony czas kwoty stanowiącej pewną część wartości towaru, który ma być
przedmiotem importu. Ograniczenie przywozu polega na tym, że występuje
zamrożenie środków pieniężnych importera; ze względu na nieoprocentowanie
depozytu importer nie mógłby nawet osiągnąć korzyści w przypadku, gdyby tę kwotę
ulokował na koncie bankowym. Często na wpłacenie depozytu importerzy zaciągają
kredyt bankowy, którego koszty stanowią dodatkowe obciążenie. Faktyczne koszty
wynikające z wpłaty depozytu importerzy wliczają do ceny importowanego towaru;
jest to celem zastosowania ograniczenia importu.
 53
4. Dodatkowe podatki od importu
W wielu krajach oprócz opłat celnych są różne podatki importowe. W niektórych
krajach ich wysokość często przewyższa wysokość cła, które i tak jest bardzo
wysokie, gdyż osiąga 100 i 200% wartości towaru. Nawet w krajach EFTA, gdzie cło
importowe jest bardzo niskie, podatki importowe w znacznym stopniu zastępują
opłaty celne.
Podatki importowe są zróżnicowane i często zależą od rodzaju importowanego
towaru. Są one z reguły wyższe w odniesieniu do towarów luksusowych, niższe w
przypadku, gdy dotyczą towarów pierwszej potrzeby.
Stosowanie podatków importowych niezależnie od opłat celnych ma istotne znaczenie
dla zagranicznych eksporterów. Podatek wpływa bowiem na cenę końcową w
podobnym stopniu jak cło, a często nawet w stopniu wyższym, gdyż jest pobierany
od ceny oclonej. Wpływa zatem na konkurencyjność eksportu
 54
Bariery pozataryfowe:
Zakaz importu (eksportu)
Kontyngenty wartościowe lub ilościowe
Licencje
Dobrowolne ograniczenia eksportu
Przepisy domieszkowe
Normy techniczne
 55
1. Zakaz importu (eksportu)
Zakazy przywozu i wywozu towarów można dzielić na: zakazy bezwzględne i
warunkowe. Bezwzględne zakazy całkowicie zabraniają importu lub eksportu,
natomiast przy zakazach warunkowych obrót jest możliwy po wcześniejszym
uzyskaniu zezwolenia właściwych władz danego kraju. Szczególnym rodzajem zakazu
jest embargo. Polega ono m.in. na generalnym zakazie przywozu danych towarów z
określonych krajów lub ich wywozu do określonych krajów. Takie postępowanie ma
na celu wywieranie określonej presji na obce państwo. Embargo może mieć charakter
gospodarczy lub polityczny.
 56
2. Kontyngenty wartościowe lub ograniczenia ilościowe
Ograniczenia ilościowe, nazywane też kwotami lub kontyngentami, oznaczają
wprowadzenie ściśle określonego limitu dopuszczalnej wielkości importu (lub
eksportu).
W skrajnym przypadku limit taki może wynosić „zero” i wtedy mamy do czynienia z
zakazem importu (eksportu). Kontyngent może być ustalony w ujęciu wartościowym
(np. dopuszczalny import garniturów wartości 100 mln USD) lub ilościowym (np.
kwota importowa w wysokości 30 tys. sztuk samochodów). Kwoty mogą być ustalone
w sposób globalny (kwota dla wszystkich zagranicznych dostawców) lub - podzielone
między poszczególnych dostawców.
Ograniczenia ilościowe importu oddziałują zarówno na wolumen importu, jak i na
ceny importowanych towarów. Ograniczenia te zmniejszają oczywiście wolumen
importu, co może być wykorzystane do poprawy bilansu handlowego lub do ochrony
produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną. Limitowanie wielkości importu
podwyższa też cenę krajową importowanych wyrobów, a także ceny krajowych
towarów konkurujących z importem. Przy zmniejszonej podaży cena krajowa ustali
się bowiem na wyższym poziomie. To z kolei umożliwia nieefektywnym producentom
krajowym utrzymanie się na rynku lub nawet zwiększenie wielkości produkcji, mimo
że w warunkach wolnej wymiany byliby oni niekonkurencyjni. Powstają więc koszty
społeczne w postaci wzrostu cen i nieefektywnego wykorzystania zasobów, podobnie
jak w przypadku ceł.
Skuteczność działania ograniczeń ilościowych zależy nie tylko od wielkości
wprowadzonego limitu importu, lecz także od cenowej elastyczności popytu na dane
dobro.
 57
Rodzaje kontyngentów:
• Kontyngenty celne – polegają na tym, że jeden partner (państwo
importujące) udziela drugiemu partnerowi lub partnerom (państwom
eksportującym) zniżki celnej na importowany towar lub zwalnia od pobierania
cła od określonej wielkości importu. Zniżka celna lub zaniechanie pobierania
cła dotyczy jedynie określonej ilości lub wartości importowanego towaru.
Dodatkowy przywóz jest obłożony normalnym cłem.
 58
• Kontyngenty towarowe – to metoda bezpośredniej ingerencji państwa w
dziedzinę handlu zagranicznego, najczęściej w import. Kontyngenty towarowe
dzieli się na:
Kontyngenty autonomiczne – są jednostronnie ustalone przez władze
danego państwa, mogą być kontyngentami globalnymi określającymi
jedynie górną granicę importu (lub eksportu), lub kontyngentami
cząstkowymi (geograficznymi), uwzględniającymi udział
poszczególnych krajów eksporterów (lub importerów).
Kontyngenty konwencyjne – powstają w wyniku wzajemnych
międzynarodowych porozumień między państwami.
 59
• Kontyngenty ilościowe – chronią przede wszystkim przed zagraniczną
konkurencją produkcję danego państwa.
• Kontyngenty wartościowe – wpływają na równowagę bilansu płatniczego
państwa.
• Kontyngenty sztywne – polegają na ustaleniu kwot przywozowych dla
określonych towarów i określonych krajów.
• Kontyngenty elastyczne
Technika ustalenia kontyngentów może być różna, zawsze jednak wynika ona z
polityki handlowej danego państwa wobec kraju pochodzenia towaru lub związanej z
przeznaczeniem tego towaru.
 60
3. Licencje
Licencje to wydawane pozwolenia przywozu i wywozu towarów, stanowiące formę
kontroli państwa nad handlem zagranicznym.
Licencje importowe lub eksportowe określają termin i warunki, na jakich może
nastąpić przywóz lub wywóz towaru. Do ich uzyskania niezbędne jest złożenie
odpowiedniego wniosku, często drobiazgowo udokumentowanego w Ministerstwie
Gospodarski.
 61
Przykładowo uzyskanie pozwolenie na przywóz, w odniesieniu do towarów
podlegających ograniczeniom, w Polsce wiąże się ze spełnieniem
następujących warunków:
a) złożenia wniosku według wzoru rządowego
b) złożenia fotokopii dokumentów firmy wnioskodawcy
c) przedłożenia fotokopii kontraktu opartego na Incoterms i uwzględniającego:
warunki płatności
ilość i wartość towaru
kraj zakupu,
adres eksportera.
d) Przedstawienia informacji o cenie FOB, gdy kontrakt zawierany był na innych
warunkach, i określenia kosztów przewozu, gdy są one ponoszone przez
eksportera,
e) Przedstawienia dokumentów o zgodności parametrów jakościowych towaru z
polską normą lub normami FAO, WHO lub UE oraz zobowiązania do
przeprowadzenia kontroli importowanego towaru lub podania go kontroli
Centralnego Inspektoratu Standaryzacji (CIS), gdy przedmiotem licencji jest
produkt rolno-spożywczy.
 62
4. Dobrowolne ograniczenia eksportu (VERs)
VERs – jest to skrót nazwy angielskiej: Voluntary Export Restraints czyli w języku
polskim: dobrowolne ograniczenia eksportu.
Odnoszą się one do sytuacji, w których eksporter – pod naciskiem importera –
„dobrowolnie” ogranicza swój wywóz na rynek partnera. Ograniczenia te są więc
dobrowolne jedynie z nazwy, faktycznie zaś są wymuszane przez odbiorcę, pod
groźbą zastosowania ostrzejszych form restrykcji handlowych.