BAB 7 : PENCAWANG

7.1 Pengenalan

Dalam bab pencawang ini kita dapat mengetahui fungsi pencawang dan

peralatan pencawang. Disamping samping itu kita dapat mempelajarisedikit sebanyak

tentang operasi atau system pencawang.Pelatih didedahkan dengan pelbagai jenis

pencawang pelbagai peringkat dan penjanaan sehingga kepada pengguna samada

domestik atau komersial.

Terdapat pelbagai pencawangyang telah didedahkan seperti Pencawang Masuk

Utama (PMU),Pencawang Pembahagian Utama (PPU), Stesen Suis Utama (SSU),Pen-

cawang Elektrik (P/E) samada yang berbangunan atau tidak berbangunan serta Pencawang

Atas Tiang (PAT).

75
76
Setiap pencawang mendapat voltan yang berbeza-beza dari suatu pencawang lain atau dari

stesen janakuasa. Voltan yang biasa diterima adalah 132KV, 66KV, 33KV, 22KV,11KV

dan diubah kepada 415V untuk 3 fasa, 240V untuk 1 fasa.Pengoperasian pencawang

menggunakan pengubah untuk mengubah voltan dan fungsi dari fungsi delta ke bintang.

Di Malaysia terdapat beberapa jenis voltan yang biasa digunakan untuk

membekalkan tenaga elektrik kepada semua pengguna di negara kita. Pada kebiasaannya

voltan yang digunakan:

 Voltan penjanaan

 Voltan penghantaran

 Voltan pembahagian

Tenaga-tenaga elektrik yang dijanakan akan melalui beberapa peringkat sebelum

dibekalkan kepada pengguna proses penghantaran ini memerlukan voltan yang tinggi bagi

memerlukan voltan yang tinggi bagi mengurangkan kehilangan voltan.Di stesen janakuasa

voltan yang dihasilkan ialah 11 atau 12KV manakala voltan penghantaran di menara

penghantaran mencecah sehingga 500KV. Voltan ini telah diubah mengikut keadaan yang

sesuai dengan menggunakan pegubah yang berada di pencawang. Maka terhasillah

77
perkataan pencawang yang membawa makna dalam proses pembekalan tenaga elektrik.

Selain itu pencawang ditakrifkan sebagai kumpulan perkakasan suis untuk menerima,

menghantar, mengubah,mengendali, dan membahagikan bekalan kepada pengguna.

7.2 Fungsi-fungsi pencawang

Fungsi pencawang ialah untuk:

 Membentuk satu ‘nodal point’ dimana kuasa boleh diubah atau

dan diagih daripadanya ke pencawang lain atau pengguna.

 Membolehkan penyuisan masuk atau keluar ke bahagian-bahagian

lain dalam satu sistem.

 Membolehkan bahagian yang rosak dalam satu-satu sistem

diasingkan dengan cara penyuisan dan pembekalan elektrik dapat

diteruskan melalui litar yang lain.

7.3 Keperluan Pencawang Elektrik

Nilai voltan yang terjana akan dinaikkan untuk penghantaran dan direndahkan

untuk pembahagian. Proses pengendalian meninggi atau merendah nilai voltan

memerlukan pencawang.

78
Diantara faedah-faedah voltan tinggi untuk penghantaran ialah:

 Nilai susutan voltan rendah.

 Kos perbelanjaan pengalir kurang.

Diantara faedah-faedah voltan rendah untuk pembahagian:

 Kos perbelanjaan perkakas suis rendah.

 Senang dibekal kepada pengguna-pengguna sebab alat-alat yang

digunakan oleh pengguna memerlukan voltan rendah.

7.4 Jenis-jenis Pencawang

Terdapat beberapa jenis pencawang yang terdapat di kawasan Taiping adalah :

i) Pencawang Masuk Utama (PMU)

ii) Pencawang Pembahagian Utama (PPU)

iii) Stesen Suis Utama (SSU)

iv) Pencawang Elektrik (P/E)

v) Pencawang Atas Tiang (PAT)

79
7.4.1 Pencawang Masuk Utama (PMU)

Rajah 7.1 : Pencawang Masuk Utama (PMU)

Melibatkan penerimaan voltan tinggi dari stesen janakuasa. Dari menara

penghantaran yang membawa voltan 275KV kemudian diubah kepada 132KV. Pencawang

Masuk Utama berfungsi untuk menerima voltan tinggi kemudian diubah sebelum

diagihkan dan menerima tenaga elektrik untuk sesuatu kawasan di malaysia.

Pada kebiasaannya voltan ini di ubah dan di bekalkan kepada pencawang

pembahagian utama (PPU) sebelum di agihkan kepada pencawang elektrik lain. Selain
itu terdapat pncawang masuk utama yang terus mengagihkan voltan ke pencawang
elektrik tanpa melalui pencawang pembahagiaan. Tetapi Penyelengaraan pencawang
masuk utama ini bukanlah dibawah tanggung jawab TNB Taiping. Mempunyai peralatan
pencawang yang sama seperti pencawang elektrik lain, seperti

80
 ● Pengubah (Alat ubah)

● Pengasing talian

● Penangkap kilat

● Basbar

● Pemutus litar minyak

● Alat ubah arus

● Alat ubah kuasa

● Panel mengecas bateri

7.4.2 Pencawang Pembahagiaan Utama (PPU)

Pencawang Pembahagian Utama adalah melibatkan tentang pembahagian voltan

kepada pencawang-pencawang elektrik. Menerima voltan tinggi bernilai 22KV dan

33KV dan diturunkan menjadi 11KV. Menerima voltan melalui tiang-tiang penghantaran

dan diagihkan melaluikabel bawah tanah ke pencawang-pencawang elektrik. Voltan

diagihkan melalui ‘feeder’ selepas di turunkan (step down). Pada kebiasaannya sesuatu

pencawang pembahagian mempunyai lima ‘feeder’ di pecahkan mengikut

keseimbangan. Untuk pencawang pembahagian dan pencawang berbanggunan alat-alat

yang digunakan adalah ;-

81
 ● Pemutus litar minyak atau udara 33 atau 11 KV

● panel mengecas bateri

● alatubah geganti

● panel kawalan

● alatubah

Rajah 7.2 : Pencawang Pembahagiaan Utama (PPU)

7.4.3 Stesen Suis Utama (SSU)

Stesen suis utama adalah bertujuan untuk membekalkan tenaga elektrik kepada

kilang-kilang atau premis yang memerlukan voltan 11KV. Pada kebiasaannya

pencawang ini berbanggunan dan terletak di dalam premis.

82
 Rajah 7.3 : Stesen Suis Utama (SSU)

7.4.4 Pencawang Elektrik (P/E)

Pencawang elektrik terbahagi kepada dua jenis iaitu :-

● Pencawang berbanggunan

● Pencawang tak berbanggunan

Pencawang ini lazimnya digunakan hanya untuk pengguna yang menggunakan

voltan rendah 415V atau 240V. Pencawang elektrik berbanggunan biasanya terletak di

kawasan yang dekat dengan tempat kediaman seperti di taman-taman perumahan kerana

tidak menghasil bunyi yang kuat yang boleh mengganggu kenteraman awam. Bagi

pencawang tak berbanggunan pada kebiasaannya terletak di pinggir-pinggir kota kerana

boleh menghasilkan bunyi yang kuat kelebihan untuk pencawang ini

adalah lebih mudah diselenggarakan jika berlaku kerosakan dan kos yang lebih murah

berbanding pencawang berbanggunan. Pengubah bagi pencawang ini menghasilkan

500, 300 dan 100KVA.

83
 Rajah 7.4: Pencawang Elektrik (P/E) Berbangunan (Indoor)

H.V.FEEDER

Rajah 7.5 : Pandangan Pelan Pencawang Elektrik (P/E)

“outdoor”

7.5 Jenis Pencawang Selain Pencawang Elektrik (P/E)

7.5.1 Pencawang Atas Tiang (PAT)

84
 Pencawang atas tiang ini biasa terletak di kawasan kampung yang kurang

penduduk. Mempunyai kuasa 100KVA yang menerima voltan 11KV dan diturunkan

menjadi 415 V

Rajah 7.6 : Pencawang Atas Tiang

7.5.2 Pencawang Padat (Compact Substation)

Pencawang ini diperkenalkan dalam sistem TNB beberapa tahun yang lalu.

Pencawang ini adalah pencawang yang siap dibina dan terdapat perkakasan utama

seperti alat pensuisan voltan tinggi, pengubah 3 fasa dan papan penagihan voltan rendah

yang dipasang siap dalam satu kiosik terlitup logam.

85
 Rajah 7.7 : Pencawang Padat

7.5.3 Pengoperasian pencawang

Terdapat dua pengoperasian pencawang :-

● 2+1

● 2+2

Pada kebiasaanya pengoperasian pencawang 2+1 adalah biasa dilihat dan paling

banyak digunakan di setiap pencawang. Manakala pengoperasian pencawang 2+2 adalah

jarang dilihat dan didengar. Pengoperasian ini membawa maksud terdapat 2 alatuabah

didalam sesuatu pencawang. Pengoperasian ini biasanya terdapat pada pencawang di

bandar yang kekurangan bekalan elektrik untuk disalurkan kepada pengguna.

7.6 Peralatan Pencawang

 Penangkap Kilat

86
 Penangkap kilat merupakan alat yang digunakan pada Pencawang Masuk Utama,

Pencawang Pembahagian Utama dan Pencawang Atas Tiang yang merupakan

pencawang yang tidak berbanggunan.

Penangkap kilat ini berfungsi untuk menghadkan arus lebihan daripada masuk

akibat dari panahan petir yang mungkin akan mengakibatkan peralatan-peralatan

pencawang yang lain akan mengalami kerosakan. Lebihan arus yang terhasil akan terus
di salurkan ke bumi untuk mengembalikan nilai asal pencawang menerusi channel yang

telah di sediakan.

 Alatubah

Alat ubah adalah salah satu perkakasan pencawang yang mengubah voltan

samaada meningkat atau menurunkan voltan. Biasanya terdapat di semua pencawang

terdapat beberapa jenis pengubah yang biasa digunakan oleh TNB

 Pengubah kuasa

Pengubah kuasa ialah sebuah alat statik arus ulangalik yang digunakan untuk

mengalih kuasa elektrik dari satu litar ke litar yang lain dengan mengubah voltan dan

arus tetapi tanpa mengubah frekuensinya.

Prinsip kerja pengubah ialah, kuasa boleh dipindahkan secara efektif melalui

induksi magnetik “magnetic induction” dari satu gegelang lilitan kepada yang lain

87
dengan daya magnetik yang dihasilkan oleh arus ulang alik. Apabila arus ulangalik ini

dihidupkan ke lilitan utama “primary”, arus yang mengalir ini membuat teras besi “ïron

core” menjadi magnetik. Arus ini mulanya mengalir pada satu arah dan kemudian

sebaliknya “arus ulangalik”.

Medan magnetik yang dihasilkan mengelilingi seluruh litar magnetik “teras besi”

dan menghasilkan “induce” voltan ke litar utama “primary” dan pendua “secondary”

kerana kedua-dua litar ini disambungkan dengan medan magnetik yang sama.

Voltan yang dihasilkan di satu lilitan “per turn” di litar utama “primary” dan lilitan

pendua “secondary” adalah sama dan di arah yang sama. Voltan yang dihasilkan di

lilitan pendua adalah bergantung kepada voltan yang dimasukkan pada lilitan utama dan

bilangan lilitan pendua. Oleh kerana voltan di lilitan utama dan lilitan pendua berubah,

arus di lilitan pendua juga turut berubah.

kuasa “VA” = voltan x arus

7.6.1 Pengasing

88
 Rajah 7.8 : Pengasing yang dipasang pada alatubah

Pengasing adalah merupakan suis pemisah yang digunakan untuk membuka

sebahagian pada litar kuasa selepas litar beban diputuskan oleh pemutus litar.

7.6.2 Pemutus litar

Pemutus litar atau circuit breaker di pasang pada sistem penghantaran voltan

tinggi ia dipasang diantara pengubah dan pengasing. Terdapat beberapa jenis pemutus

litar yang biasa digunakan dalam sistem pepasangan pencawang. Seperti :-

● Pemutus litar minyak

● pemutus litar udara

pada sistem pepasangan sekarang kebanyakan perkakasan suis lebih banyak

menggunakan Vacuum circuit breaker (VCB) yang lebih mudah dikendalikan.

89
7.7 Perkakasuis (Switchgear)

7.7.1 Komponen-komponen Luar Di Perkakasuis VSI

Berpandukan kepada gambarajah, komponen-komponen luar perkakasuis VSI

adalah seperti berikut:

1) Geganti

Geganti disediakan di panel perkakasuis dan digunakan untuk perlindungan litar

yang dikawal oleh perkakasuis tersebut.

2) Jangka Pengukur

Jangka pengukur yang diasediakan untuk kebnyakan panel ialah jangka ampiar,

tetapi ada juga panel yang disediakan dengan kedua-dua jangka voltan dan ampiar.

3) Fius

Fius voltan tinggi digunakan untuk perlindungan pengubah voltan tinggi. Fius voltan

rendah digunakan untuk perlindungan litar pemanas, litar pelantik dan jangka voltan.

4) Lengan Kendalian

Lengan tersebut digunakan untuk memutus litar minyak.

90
5) Pemutus Litar Minyak

Pemutus litar minyak ialah sebagai suis untuk memberi bekalan atau pun

mengasingkan bekalan pada sesuatu litar.

6) Panel Perkakasuis

Di panel perkakasuis terdapat alatan seperti jangka perlindungan, jangka voltan dan

arus, pengubah voltan dan arus dan sebagainya.

7) Peti Kabel

Peti kabel ialah tempat di mana voltan tinggi disambung untuk punca keluar masuk

bekalan.

8) Pengubah Potensi

Pengubah potensi mempunyai nisbah voltan 11kV/110V dan digunakan untuk

disambung kepada jangka voltan.

9) Ruang Busbar

Ruang basbar ialah dimana basbar dari satu panel disambung kepada panel

91
 Rajah 7.9 : Rupabentuk perkakas suis

7.8 Perkakasuis Long & crawford

7.8.1 Fius suis GF3

Perkakasuis jenis GF 3 ialah sebuah fius suis yang dibuat oleh Long & Crawford.

Ianya ialah kombinasi fius serta suis yang bertebatkan minyak. Fius-fius bagi jenis GF 3

dipasang di sebuah pembawa (carrier) tiga fasa. Pembawa (carrier) tersebut dipasang

dengan sesentuh bergerak bagi suis minyak.

Pembawa fius tersebut ada tiga kedudukan iaitu ON, OFF dan RESET. Di dalam

keadaan ON, hujung fius yang mempunyai pelantik pin akan berada dalam kedudukan

yang sama dengan striker plate.

Jika berlaku kerosakan, salah satu atau pun lebih fius akan menyebabkan fius suis GF3

dibuka secara automatik kerana jenis fius tersebut menggunakan pelantik pin. Panjang

fius yang digunakan ialah 254mm atau pun 359mm.

92
Rajah 7.10 : Fius suis GF3 Rajah 7.11 : Perkakasuis Long and

Crawford

Rajah 7.12 : Perkakasuis jenis OLU “Oil Link Unit”

93
 Rajah 7. 13 : Alat penyuisan untuk SSU

Rajah 7.14 : Perkakasuis jenis F/BETA

7.8.2 Panel pengecas bateri

Panel pengecas bateri adalah berfungsi untuk mengecas bateri untuk peralatan

pencawang sekiranya berlaku gangguan bekalan elektrik. Bateri telah berfungsi sebagai

Untuk menyalurkan bekalan sementara kepada peralatan pencawang bagi mengurangkan

kerosakan pada perlatatan pencawang. Terdapat nilai yang berbeza bateri di sesuatu

pencawang. Untuk PMU, PPU, dan SSU

● PMU, PPU - 130

● SSU – 30

94
Rajah 7.15 : Panel pengecas bateri jenis PMU, PPU - 130

Rajah 7.16 : Panel pengecas bateri jenis SSU – 30

95
7.9 Kesimpulan

Semasa saya berada di dalam bahagian pencawang ini, banyak yang telah saya

pelajari dan perolehi. Pada awal saya berada di bahagian ini, saya telah pun diberi

penerangan tentang jenis-jenis alatubah dan suis gear yang biasa digunakan dalam TNB

seperti Tamco, Falcon-Beta, Marin Green, EPE dan ABB.

Dibahagian ini juga saya didedahkan dengan kerja-kerja menjalankan “switching”,

“servis” serta “ maintance” pada alat perkakasuis. Hal ini penting bagi memastikan

perkakasan suis tersebut berada dalam keadaan baik dan selamat.

Saya juga diajar mengesan laluan kabel dan kerosakan kabel bawah tanah

menggunakan alat-alat yang sesuai seperti reveicer, ground mounted dan meggar. Saya

juga turut berpeluang melakukan kerja-kerja mengeluarkan VCB (vacuum circuit

breaker) untuk diservis. Apa yang telah saya pelajari serta perolehi diharap dapat

memberi manfaat kepada saya dan dan berguna semasa di Politeknik nanti.

96
97