dr inż.

Zbigniew Owczarek
Laboratorium Izolacji Termicznych

BADANIA FIZYKALNE IZOLACYJNOŚCI CIEPLNEJ

OKIEN I DRZWI

1. Wprowadzenie

Metody badawcze lub obliczeniowe określania izolacyjności cieplnej (współczynnika

przenikania ciepła) okien i drzwi wyznaczają następujące dokumenty wyrobów:
 norma PN-EN 14351:2006 -1 [1],
 ZUAT [2] i [3]– Zalecenia Udzielania Aprobat Technicznych,
 Aprobaty Techniczne ITB,
 Rekomendacje Techniczne ITB.

Natomiast wymagania w zakresie współczynnika przenikania ciepła okien i drzwi

zostały ujęte przepisami krajowymi podanymi w [4].

W odniesieniu do metod badawczych określania współczynnika przenikania ciepła, ww.

dokumenty wyrobów powołują jedyną, uznaną i najbardziej rozpowszechnioną w świecie
metodę tzw. kalibrowanej (CHB) lub osłoniętej skrzynki grzejnej (GHB) przedstawioną w
PN-PN-EN ISO 8990:1998 [5].
Metoda została opracowana w oparciu o podstawową zasadę bilansu cieplnego,
ujmującego rzeczywistą i ściśle zdefiniowaną w warunkach laboratoryjnych stacjonarną
wymianę ciepła przez badane próbki w skali naturalnej.
Norma [5] podaje jedynie wymagania ogólne dotyczące aparatury i jej kalibracji, próbek
przeznaczonych do badań i samych pomiarów, dlatego w odniesieniu do poszczególnych
rodzajów komponentów przegród budynków powstały następujące normy lub dokumenty:
- PN-EN ISO 12567–1:2004 [6] dotyczącą sposobu badania kompletnych okien i
drzwi,
- PN-EN ISO 12567–2:2006 [7] dotyczącą sposobu badania okien dachowych i
innych komponentów przeszklonych wystających poza lico przegród (Procedura
badawcza ITB nr LF–10 [8],
- PN-EN 12412-2:2005 [9] i Procedura badawcza ITB nr LF–11 [10] dotyczące
sposobu badania kompletnych ram okien lub drzwi albo profili takich jak słupki,
ślemiona itd.

Dokumenty [1], [2], [3] i [4] powołują także normy i dokumenty [11][19] dotyczące
określania wartości:
- współczynnika przenikania ciepła centralnego pola powierzchni szyb zespolonych,

- współczynnika przewodzenia ciepła materiałów stosowanych do wykonywania ram

okiennych i drzwiowych oraz materiałów nieprzezroczystych do wypełniania tych
 2

ram oraz kształtowników,

niezbędnych jako dane wyjściowe do obliczeń współczynnika przenikania ciepła całego

komponentu metodą komputerowej symulacji przepływu ciepła wg [20] i [21].
Laboratorium Izolacji Termicznych Zakładu Fizyki Cieplnej ITB jest przystosowane do
badań metodą GHB izolacyjności cieplnej różnych komponentów przegród budynków
metodami akredytowanymi przez Polskie Centrum Akredytacji (PCA).
Ponieważ spotykamy się niejednokrotnie z niejednoznacznym postępowaniem z
wynikami badań, dlatego chcemy przybliżyć zainteresowanym m.in. stanowiska badawcze
związane z badaniem właściwości cieplnych całych okien i drzwi oraz materiałów z
których są wykonywane ze szczególnym zwróceniem uwagi na istniejące w ITB
stanowiska badawcze GHB, na jego możliwości badawcze, interpretację uzyskiwanych
rezultatów wraz z określeniem niepewności rozszerzonej pomiarów.
Normy [1], [32], [33] oraz ZUAT [31] określają wymagania oraz zakres i metody
badań nawiewników powietrza zewnętrznego do pomieszczeń, w tym nawiewników
montowanych w oknach lub integralnie z nimi związanymi. Ze względu na ważność tej
problematyki przedstawiono ją w oddzielnym punkcie.

2. Stanowisko GHB w ITB

2.1. Możliwości i zakres badań

W ITB stanowisko badawcze osłoniętej skrzynki grzejnej (GHB) powstało blisko 40 lat
temu; od kilku lat podlegało doskonaleniu, a pod koniec 2002 r. zakończono jego
modernizację połączoną z dostosowaniem do aktualnych norm.
Istniejące obecnie w ITB stanowisko GHB umożliwia badanie komponentów przegród
budynków o maksymalnej szerokości wynoszącej 1,60 i wysokości 2,15 m, w tym:
- okien szczelnych i rozszczelnionych, okien z nawiewnikami, drzwi zewnętrznych
oraz drzwi balkonowych,
- okien dachowych, świetlików i innych przeszklonych komponentów wystających
poza lico przegród,
- fragmentów ścian – fasad przeszklonych,
- ram okiennych i drzwiowych, słupów, rygli, ślemion itp

Badania przeprowadzane są metodami akredytowanymi przez PCA. Szczegółowy

zakres akredytacji podano na stronach www.itb.pl, lub www.oknonet.pl/itb2/ albo
www.pca.gov.pl/zakresy/AB/AB%20023.pdf .

Badanie jednego typowego komponentu wraz z przygotowaniem i montażem na

stanowisku trwa przez około 7 dni i może być przeprowadzane przy różnych
temperaturach próbki, przy czym najczęściej przy temperaturze 10 C.
 3

2.2. Opis stanowiska GHB i zasady pomiaru

Stanowisko GHB w Laboratorium Izolacji Termicznych Zakładu Fizyki Cieplnej ITB (rys.
1, 2 i 3) składa się z następujących części składowych:
- komora ciepła ((1) - rys. 1) o wymiarach ok. 3,34,4 m i wysokości 4,0 m ze skrzynką
pomiarową (3) dostawianą do badanej próbki (rys. 2a),
- skrzynia pomiarowa (3) o wymiarach ok. 2,252,750,60 m z jednej strony otwarta
(rys. 2a) i tą stroną jest dostawiana do badanej próbki,
- ścianka „maska” (5) ze styropianu grubości 200 mm z otworem do montażu badanej
próbki (rys. 2),
- komora zimna (2) z ekranem (8) z blachy szerokości ok. 2,8 i wysokości 2,65 m
pomalowanej farbą o wysokiej emisyjności i usytuowanej pionowo na podwoziu jezdnym
zintegrowanym z trzema wentylatorami (6) typu bębnowego (rys. 2b),
- płyty kalibracyjne (rys. 3), o wymiarach ok. 1,4651,435 m i grubości ok. 20, 60 i 100
mm, składające się z dwóch tafli szkła grubości 4 mm każda, między którymi jest
warstwa styropianu o znanej przewodności cieplnej,
- sterownia z systemem regulacji, zbierania i przetwarzania danych z kalibracji i
pomiarów wg specjalnie opracowanych programów komputerowych.

Rys. 1. Schemat stanowiska badawczego „GHB” w ITB – przekrój pionowy

1 – komora ciepła, 2 – komora zimna, 3 – pomiarowa skrzynka grzejna, 4 – badana próbka (okno),
5 – ścianka ”maska” oddzielająca komorę ciepłą od zimnej, 6 – wentylator, 7 – grzejnik pomiarowy,
8 – ekran, 9 - grzejnik regulacyjny w komorze ciepłej, 10 – parownik z wentylatorem instalacji
chłodniczej.
 4

W komorze ciepłej utrzymuje się stałą temperaturę powietrza, do (30±0,5)C, a w

komorze zimnej, do (-15±1)C, przy użyciu agregatu chłodniczego o nastawnej sterowanej
automatycznie regulacji.
W ściankach skrzynki pomiarowej, wykonanych z ekstrudowanej pianki polistyrenowej o
grubości 0,1 m, zainstalowano stos termoelektryczny (ciepłomierz regulacyjny) z
końcówkami podłączonymi do regulatora sterującego grzejnikiem pomiarowym tak, aby
napięcie elektryczne na tych końcówkach wynosiło 0 V.
Wydatek ciepła Joule’a-Lenza grzejnika pomiarowego, odpowiadający strumieniowi
cieplnemu przenikającemu przez badaną próbkę i ściankę maskę w obrębie skrzynki,
wyznacza się przez pomiar napięcia i natężenia prądu na końcówkach tego grzejnika,
podłączonych do stacji zbierania danych.
Temperatury powietrza i powierzchni ekranu, ścianki maski i badanej próbki, mierzy
się termoparami podłączonymi także do stacji zbierania danych.
W celu uzyskiwania sumarycznego oporu przejmowania ciepła zbliżonego do wartości
normowej, prędkość obrotową wentylatorów zintegrowanych z ekranem, reguluje się
oddzielnie przetwornicami częstotliwości.

a) b)

Rys. 2. Widok komór: a) ciepłej, b) zimnej

Normy [5], [6] i [7] wymagają przeprowadzenia kalibracji stanowiska GHB przy
użyciu płyt kalibracyjnych (rys. 3) o znanym i wcześniej określonym oporze cieplnym, przy
czym sposób umieszczenie tych płyt w „masce” (płycie otaczającej) uzależnia się od
rodzaju badanego komponentu przegrody:
 5

- w przypadku okien, drzwi i ram płyty kalibracyjne zagłębia się 40 mm licząc od

powierzchni maski po stronie ciepłej zgodnie z wymaganiami podanymi [6] i [9],
- w przypadku okien dachowych płyty kalibracyjne umieszcza się równo z licem „maski”
po stronie zimnej [7] i [8].

Kalibracja stanowiska polega m.in. na określeniu oporu cieplnego „maski” w funkcji

temperatury pokazanej przykładowo na rys. 4. Znając wartość strumień ciepła
przenikającego przez „maskę” można (wykorzystując zasadę bilansu cieplnego) określić
wartość strumienia ciepła przenikającego przez dowolną próbkę badaną i umieszczoną w
tej „masce”.

Rys. 3. Widok płyt kalibracyjnych

Rsur, m K/W

5,7
2

5,6 Rsur = 0,0039 Tmesur + 5,4318

5,5
5,4
5,3
5,2
4 6 8 10 12 14 16
Średnia temperatura maski T mesur, stop. C

Rys. 4. Zależność oporu cieplnego maski, Rsur,od temperatury,Tmesur

2.3. Pomiary współczynnika przenikania kompletnych okien i drzwi

Współczynnik przenikania ciepła okien i drzwi Um oblicza się na podstawie danych
wejściowych, w tym danych kalibracyjnych i pomiarowych (wg PN-EN ISO 12567-1 [6]) z
następującego wzoru:
q sp
Um = (1)
Δ θn
 6

gdzie:
n - różnica temperatury środowiska po stronie ciepłej i zimnej wyznaczona zgodnie z
aneksem A do PN-EN ISO 12567-1 [6], K, dla wyznaczonych w procesie kalibracji
współczynników udziału konwekcji po stronie ciepłej i zimnej oraz dla danej
wartości gęstości strumienia cieplnego qsp,
qsp - gęstość strumienia cieplnego przepływającego przez okno, W/m2, wyznaczona z
zależności:
Φin  Φsur Φedge
qsp = (2)
A sp

gdzie:
Asp powierzchnia okna, m2,
in wartość strumienia ciepła wydzielonego w skrzynce grzejnej, W,
sur wartość strumienia ciepła przenikającego przez ściankę otaczającą (maskę), W,
wyznaczona z zależności:
A sur Δθs,sur
Φsur 
Rsur (3)
gdzie:
Asur powierzchnia ścianki otaczającej (maski), m2,
s,sur różnica temperatury płyty otaczającej (maski) po stronie ciepłej i zimnej, K,
Rsur opór cieplny maski przy danej średniej temperaturze, wyznaczony w procesie
kalibracyjnym, (m2·W)/K,
edge wartość strumienia ciepła przenikającego przez obszar brzegowy
badanego okna, W, wyznaczona z zależności:
Φ edge = L edge Ψ edge Δθ c (4)
gdzie:
Ledge obwód badanego okna, m,
edge liniowy współczynnik przenikania ciepła, W/(m·K),
c różnica temperatury powietrza po stronie ciepłej i zimnej, K.

Współczynnik przenikania ciepła Um wg wzoru (1) w trakcie trwania pomiarów oblicza

program komputerowy.
Zakończenie badania następuje automatycznie po równoczesnym spełnieniu warunków,
w odniesieniu do średnich wartości z kolejnych 3-godzinnych przedziałów pomiarowych,
określonych np. następującymi zależnościami:

Um - Um1 q sp - q sp1
< 0,0015 ; < 0,0015 ; ΔΘ n - ΔΘ n1 < 0,025 (5)
1 1
(U + Um1 )
2 m
(
q + q sp1
2 sp
)
 7

Znormalizowany współczynnik przenikania ciepła, Ust, obliczono ze wzoru:

-1 - -1
Ust = [Um R s, t + R(s, t), st ] (6)
gdzie:
R(s,t),st = 0,17 (m2 K)/W - normowy całkowity opór przejmowania ciepła,
Rs,t - całkowity opór przejmowania ciepła, (m2 K)/W, odpowiadający mierzonemu
współczynnikowi przenikania ciepła, Um, wyznaczony z danych kalibracyjnych w
funkcji wartości gęstości strumienia cieplnego, q.

2.4. Pomiary współczynnika przenikania ciepła ram

Współczynnik przenikania ciepła ram okiennych mierzy się wg PN-EN 12412-2 [9], tj.
wg punktu 2.3 ale po zastąpieniu szyb zespolonych w oknach płytami kalibracyjnymi ze
polistyrenu EPS o znanym oporze cieplnym Rfill i tej samej grubości co szyby zespolone.
Dla okien z płytami kalibracyjnymi mierzy się współczynnik przenikania ciepła, Um,t,
wg PN-EN ISO 12567-1 [6], a następnie oblicza współczynnik przenikania ciepła ram, Uf, z
następującego wzoru:
1
Δθs,fill (A- Af )
Um,t A Rfill
Uf = - (7)
Af Af Δθn
gdzie:
Um,t- zmierzony współczynnik przenikania ciepła okna z płytą kalibracyjną, W/(m2·K),
A - powierzchnia okna, m2
Af - powierzchnia ramy, m2
Rfill - opór cieplny płyty kalibracyjnej, m2·K/W
s,fill - różnica temperatury powierzchni płyty kalibracyjnej po stronie ciepłej i zimnej, K
n - -różnica temperatury środowiska po stronie ciepłej i zimnej, K.

2.5. Pomiary współczynnika przenikania ciepła okien dachowych i innych

wystających poza lico przegród
Pomiary wykonuje się wg [6], [7] i [8], tj. tak jak dla okien zwykłych wg punktu 2.3, z tą
różnicą, że:
- okna dachowe montuje się od strony zimnej w otworze maski na głębokości
zadeklarowanej przez producenta podanej w instrukcji montażu. Jeśli nie można ustalić
głębokości osadzenia okna w otworze maski, to zgodnie z [7] przyjmuje się głębokość
tego osadzenia wynoszącą 20 mm,
- zmierzoną wartość współczynnika przenikania ciepła Uw wg wzoru (1) traktuje się jako
wynik końcowy badania bez przeprowadzenia korekty na wartość znormalizowaną wg
wzoru (6).
 8

2.6. Określanie niepewności pomiaru współczynnika przenikania ciepła

Niepewność pomiaru współczynnika przenikania ciepła okna oblicza program
komputerowy uwzględniający podstawowe niepewności składowe czujników i torów
pomiarowych oraz niepewności wynikające ze stabilizacji warunków badania określonych
podczas testowania i kalibracji stanowiska wg zależności podanych w [6] i [24].
Na rys. 5 przedstawiono przykładowe wyniki komputerowych obliczeń niepewności
rozszerzonej bezwzględnej (dla poziomu ufności 90%) przy 5 wartościach współczynnika
przenikania ciepła, w funkcji stosunku pola powierzchni próbki do pola powierzchni
pomiarowej skrzynki grzejnej.

0,12
u(U m), W/m 2K

0,10
0,58
0,08 1,1
1,4
0,06 1,88
2,63
0,04

0,02
10 20 30 40 50 60 70

Stosunek pola powierzchni próbki do pola pomiarowego skrzynki, %

Rys. 5. Niepewność pomiaru, u(Um), współczynnika przenikania ciepła

Z rysunku 5 wynika, iż niepewność bezwzględna pomiaru wzrasta wraz ze wzrostem

wartości współczynnika przenikania ciepła U okien i drzwi i ze zmniejszaniem się ich
powierzchni w stosunku do pola pomiarowego skrzynki.
W przypadku próbek o współczynniku U = 0,582,63 W/(m2K) przy stosunku pola po-
wierzchni okna do pola pomiarowego skrzynki większym od 0,4, niepewność pomiaru
zawiera się w granicach od ok. 0,04 do 0,09 W/(m2K) i nie przekracza 0,06 przy U = 1,4
W/(m2K).

2.7. Przykładowy wynik pomiaru współczynnika przenikania ciepła

Komplet wyników pomiarów np. dla drzwi pokazanych na rys. 6 stanowią karta oraz
raport z badania. W tablicy 1 i 2 przedstawiono przykładowe wyniki pomiarów,
zamieszczane zwykle w raportach i dotyczące współczynnika przenikania ciepła całych
drzwi oraz wypełnień skrzydła wraz z wynikami pomiarów temperatury powierzchni.

Rys. 6. Badane drzwi

 9

Tablica 1. Wyniki pomiaru współczynnika przenikania ciepła drzwi

Badane
Obliczana wielkość drzwi wg
rys. 6
me,sur (średnia temperatura płyty otaczającej - maski) °C 9,66
Rsur (opór płyty otaczającej - maski) 2 5,22
m K/W
sur (współczynnik przewodzenia ciepła płyty otaczającej - maski) W/mK 0,03
 edge (liniowy współczynnik przenikania ciepła na krawędzi drzwi) W/mK 0,01
s,sur (różnica temperatury powierzchni płyty otaczającej - maski) K 18,62
c (różnica temperatury powietrza) K 19,36
 in (moc dostarczona do skrzynki grzejnej) W 73,09
 sur (strumień ciepła przez płytę otaczającą -maskę) W 11,05
 edge (brzegowy strumień ciepła ) W 0,66
qsp (gęstość strumienia ciepła przenikającego przez drzwi W/m2 29,49
Fci (udział konwekcji we współczynniku przejmowania ciepła–
- 0,42
strona ciepła)
Fce (udział konwekcji we współczynniku przejmowania ciepła –
- 0,82
strona zimna)
Rs,t (całkowity opór przejmowania ciepła) m2K/W 0,18
ri (temperatura promieniowania – strona ciepła) °C 18,78
re (temperatura promieniowania – strona zimna) °C 0,02
ni (temperatura środowiska – strona ciepła) °C 19,14
ne (temperatura środowiska – strona zimna) °C 0,23
n (różnica temperatury środowiska) K 18,91
Um (współczynnik przenikania ciepła - zmierzony) W/(m2K) 1,56
Um (niepewność pomiaru ) W/(m2K) 0,06
Um (stabilność wyniku – 3 godz. do 3 godz.) % 0,48
R(s,t)st (normowy całkowity opór przejmowania ciepła) m2K/W 0,17
Ust (współczynnik przenikania ciepła - normalizowany) W/(m2K) 1,58

Tablica 2. Wyniki pomiarów: temperatury na wewnętrznej powierzchni drzwi oraz oporu

cieplnego i współczynnika przenikania ciepła wypełnień
Drzwi wg rys. 6 oraz Tni=19,1 Uc qc Rc niep.u(Uc)
nr punktu i miejsce
pomiaru C W/(m2 K) W/m2 m2 K/W W/(m2 K)
1 ościeżnica 14,50
2 ramiak skrz. 14,30
3 skrzydło 16,60
4 skrzydło 17,50
5 skrzydło 17,57 0,52 9,73 1,74 0,05
6 skrzydło 17,33 0,57 10,49 1,59 0,05
7 skrzydło 15,90
8 ramiak skrz 13,80
9 ościeżnica 14,30
10 szyba 12,60 2,77 51,55 0,19 0,07
 10

3. Pomiary oporu cieplnego (współczynnika przenikania ciepła U g)

centralnego pola powierzchni szyb zespolonych

3.1. Uwagi ogólne

Oszklenia stanowi zwykle 5585 % powierzchni okna, dlatego wartość współczynnika
przenikania ciepła centralnego pola powierzchni Ug tego oszklenia ma bardzo duży wpływ
na jego izolacyjność cieplną.
Określenie wartości współczynnika Ug ma szczególne znaczenie przy identyfikacji
wyrobu, ocenie jakości oraz jako dana wyjściowa do obliczeń komputerowych. Poniżej
przedstawiono trzy metody określania współczynnika Ug.

3.2.. Metoda ciepłomierzowa wg Procedury badawczej ITB nr LF-1/93

Opór cieplny oszklenia wg Procedury badawczej ITB nr LF-1/93, tj. metody opisanej
w PN-EN 1934:1999 Laboratorium Izolacji Termicznych określa od kilkudziesięciu lat.
Badanie polega na zamontowaniu szyby zespolonej lub okna w „masce” stanowiska
„HOT BOX” i zmierzeniu temperatury powierzchni oszklenia termoparami typu „T” oraz
gęstości strumienia cieplnego przy użyciu cienkich przetworników gęstości strumienia
cieplnego tzw. ciepłomierzy. Na podstawie tych danych oblicza się opór cieplny szyby
zespolonej z poniższego wzoru:
ΔT
Rg = (8)
q
gdzie:
o
Δ T - różnica temperatury powierzchni badanych elementów, C,
q - gęstość strumienia cieplnego, W/m2.
Mając wyznaczony opór cieplny oblicza się współczynnik przenikania ciepła z
następującego wzoru:
1
U= (9)
Rsi + Rg + Rse
gdzie:
RSi + Rse = 0,17 (m2·K)/W – suma normowych we opory przejmowania ciepła po stronie
ciepłej i zimnej szyby,

Wyniki przykładowych pomiarów przedstawiono w tablicy 2.

3.3. Metoda przy użyciu jednopróbkowego aparatu z ochronną płytą grzejną

wg PN-EN 674
W ITB zakupiono nowy aparat do badania oporu cieplnego (współczynnika
przenikania ciepła) szyb zespolonych pokazany na rys. 7. Jest to aparat jednopróbkowy
wykonany zgodnie z wymaganiami PN-EN 674 oraz PN ISO 8302.
 11

Rys. 7 Aparat płytowy do badania Ug szyb zespolonych

Badanie wykonywane zgodnie Z PN-EN 674 polega na pionowym usytuowaniu szyby

zespolonej w aparacie i zmierzeniu temperatury powierzchni termoparami typu „T” oraz
strumienia ciepła przenikającego przez szybę (mocy wydzielanej przez grzejnik
pomiarowy). Mając te dane opór cieplny oraz współczynnik przenikania ciepła oblicza się
ze wzorów (8) i (9).
Pole pomiarowe aparatu ma wymiary 500x500 mm, dlatego zaleca się badanie szyb
zespolonych o wymiarach od 800x800 mm.

3.4. Metoda badawczo obliczeniowa wg PN-EN 673 i PN-EN 12898

Metoda polega na obliczeniu współczynnika Ug wg algorytmu podanego PN-EN 673 i
przyjęciu danych wyjściowych do tych obliczeń.
W przypadku specjalnych niskoemisyjnych powłok na szybach niezbędne jest
określenie emisyjności powierzchni tych powłok przy użyciu spektrometru.
Laboratorium Izolacji Termicznych wykonuje takie badania spektrometrem wg PN-EN
12898 pokazanym na rys. 8.

Rys. 8. Stanowisko pomiarowe emisyjności powierzchni szyb wg PN-EN 12898.

 12

3.5. Wnioski
Istnieją różne metody badawcze i obliczeniowe współczynnika przenikania ciepła
centralnego pola powierzchni szyb zespolonych. Celowym jest wykonanie badań
porównawczych wyników uzyskiwanych różnymi metodami. W ITB przewiduje się
wykonanie takich wstępnych badań i dlatego zachęcamy producentów okien, szyb i szkła
do współpracy w tym zakresie.

4. Pomiary przewodności cieplnej materiałów ram okiennych i drzwiowych

oraz określenie wartości deklarowanych i projektowych

4.1. Uwagi ogólne

Wartości projektowej przewodności cieplnej materiałów ram okiennych i drzwiowych
są potrzebne jako dane wyjściowe do obliczeń komputerowych współczynnika przenikania
ciepła ram, liniowego współczynnika przenikania ciepła styku tych ram z oszkleniem lub z
innym wypełnieniem oraz współczynnika przenikania całego okna lub drzwi.
Określenie wartości projektowej przewodności cieplnej jest niezbędne wówczas, gdy:
- do wykonania ram okiennych i drzwiowych, ich wypełnień oraz przekładek
termicznych łączących gałęzie kształtowników metalowych stosuje się materiały, dla
których w normach przedmiotowych [21], [22] i [23] nie ma podanych
stabelaryzowanych wartości projektowych przewodności cieplnej,
- producent danego materiału – komponentu ocenia, iż jego wyrób charakteryzuje się
innymi – korzystniejszymi właściwościami cieplnymi od podanych w ww. normach.

W związku z powyższym w następnym punkcie przedstawiono w skrócie sposób

określania deklarowanej i projektowej przewodności cieplnej.

4.2. Określanie wartości deklarowanej i projektowej przewodności cieplnej

Procedurę określania deklarowanej i projektowej wartości przewodności cieplnej
materiałów i wyrobów budowlanych podano w PN-EN ISO 10456:2004 [23].

Najpierw wykonuje się pomiary wartości przewodności cieplnej wg [16], [17], [18] lub
[19] w określonych warunkach temperatury (zwykle w 10C) i wilgotności próbki, po czym
oblicza się:

- średnią wartość przewodności cieplnej ze wzoru (10),

- odchylenie standardowe wg wzoru (11),

- wartość graniczną przedziału tolerancji ze wzoru (12).

 13

n
 λi
λm  i  1 (10)
n

n
2
 (λ i  λ m )
i 1
sλ  (11)
n 1

λ 90,90  λ m  k  s λ (12)

gdzie:
i – zmierzona wartość przewodności cieplnej i-tej próbki materiału, W/(mK),
m – średnia wartość przewodności cieplnej z liczby „n” zbadanych próbek
materiału, W/(mK),
n – liczba próbek poddanych badaniu przewodności cieplnej.
s - odchylenie standardowe,
90,90 - wartość deklarowana przewodności cieplnej (graniczna dla przedziału
jednostronnej statystycznej tolerancji), oznaczająca, że 90 % produkcji
danego wyrobu ma być lepsza od wartości deklarowanej na poziomie ufności
90 %, W/(mK),
k – współczynnik dla 90 % przedziału ufności statystycznej tolerancji o
wartości 90 % przyjmowany z tablicy C.1 normy [23] w zależności od liczby „n”
zbadanych próbek; k = 2,74 dla n = 5, k = 2,07 dla n = 10.

Na podstawie wyznaczonej deklarowanej wartości przewodności cieplnej oblicza się

wartość projektową uwzględniającą warunki wynikające z przeznaczonego zastosowania,
tj. z uwzględnieniem wpływu temperatury, wilgotności i ew. starzenia.
Wymaga to przeliczenia wartości przewodności cieplnej z jednego zestawu warunków
na drugi wg wzoru:
λ2 = λ1 × FT × Fu × Fa (13)

gdzie:
1 - przewodności cieplna odpowiadająca pierwszemu zestawowi warunków,
W/(mK),
2 - przewodności cieplna odpowiadająca drugiemu zestawowi warunków,
W/(mK),
FT = e fT ( T2 - T1) (14)

Fu = e fu (u2 - u1) (15)

FT – czynnik konwersji z uwagi na temperaturę,
Fu – czynnik konwersji z uwagi na wilgotność,
Fa– czynnik konwersji z uwagi na starzenie,
 14

fT – współczynnik konwersji z uwagi na temperaturę, 1/K,

fu – współczynnik konwersji z uwagi na wilgotność, kg/kg,
T1 – temperatura z pierwszego zestawu warunków, C,
T2 – temperatura z drugiego zestawu warunków, C,
u1 – wilgotność z pierwszego zestawu warunków, kg/kg,
u2 – wilgotność z drugiego zestawu warunków, kg/kg,.

4.3. Wnioski
W Laboratorium Izolacji Termicznych Zakładu Fizyki Cieplnej wykonujemy
kompleksowo badania przewodności cieplnej oraz określamy wartości deklarowane i
projektowe tej przewodności.
Jeśli zachodzi potrzeba, tj. wówczas, gdy w normach nie ma podanych wartości
współczynników konwersji „f”, określamy badaniami wpływ temperatury i wilgotności na
przewodność cieplną, co umożliwia przeliczenie wartości z jednego zestawu warunków na
drugie i określenie wartości deklarowane i projektowej przewodności cieplnej.

5. Nawiewniki powietrza zewnętrznego do pomieszczeń

5.1. Uwagi ogólne

Wprowadzenie w Polsce uszczelek w przymykach okien i drzwi balkonowych
spowodowało zdecydowanie zmniejszoną lub nawet brak wymiany powietrza w
pomieszczeniach. Mając to na względzie uznano za niezbędne preferowanie
regulowanego nawiewu powietrza [24][29] (nawiewników montowanych m.in. w oknach)
w celu wyeliminowania:
- zwiększonych strat ciepła wskutek otwierania okien w sezonie ogrzewczym,
- wzrostu wilgotności względnej powietrza w pomieszczeniach będącego przyczyną
powstawania kondensacji powierzchniowej i rozwoju pleśni na przegrodach budynku.

W związku z powyższym uznano (podobnie jak w innych krajach europejskich), iż

okna powinny charakteryzować się dużą szczelnością, której nie powinno się pogarszać
przez tzw. rozszczelnianie, tj. przez wycinanie fragmentów uszczelek i zastępowanie ich
uszczelkami płaskimi.
W celu ujednolicenia w Polsce wymagań odnośnie stosowania nawiewników
powietrza zewnętrznego do pomieszczeń, już w 1996r. Zakład Fizyki Cieplnej we
współpracy z innymi Zakładami ITB opracował instrukcję [30] ujmującą kompleksowo
wymagania jakie powinny spełniać nawiewniki stosowane w pomieszczeniach budynków
mieszkalnych, użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego.
Ponieważ w Polsce nawiewniki zaczęto stosować coraz częściej, w 2004r. Zakład
Fizyki Cieplnej we współpracy z innymi Zakładami ITB opracował nowy dokument [31]
 15

tzw. „ZUAT” (Zalecenia Udzielania Aprobat Technicznych), w którym wykorzystano

dotychczasowe doświadczenia użytkowników i producentów.
Ponadto w punkcie 4.18 normy [1] z 2006r. stwierdza się, iż urządzenia do przepływu
powietrza zintegrowane z oknem lub z drzwiami zewnętrznymi należy badać wg punktu
4.1 normy PN-EN 131410-1:2004 [32], ale nie określono wymagań jakim powinny
odpowiadać nawiewniki. Wymagania takie zawierają dokumenty w [31] i [33]. W
następnym punkcie przedstawiono w skrócie metody badań nawiewników w zakresie:
 charakterystyk przepływowych – przepływu nominalnego nominalnego i minimalnego,
 szczelności na przenikanie wody,
 podatności na kondensację powierzchniową.

5.2. Charakterystyki przepływowe

Badania nawiewników przeprowadza się na stanowisku badawczym – skrzyni
obrotowej z otworem o wymiarach ok. (1,51,5 m), w którym umieszcza się element badany
zamontowany zgodnie z zaleceniami producenta (zwykle jest to okno z nawiewnikiem lub
płyta grub. ok. 20 mm z listwą drewnianą, o grubości zbliżonej do ramy okna, z
zamontowanym w tej listwie nawiewnikiem). Stanowisko przystosowane jest do:
- wytworzenia i utrzymywania nastawianej w zależności od potrzeb różnych (malejących i
wzrastających) wartości różnicy ciśnienia po obu stronach nawiewnika,
- pomiaru strumienia objętości powietrza przepływającego przez nawiewnik przy ww.
wartościach różnicy ciśnienia,
- pomiaru i kontroli temperatury powietrza, która powinna zawierać się w przedziale
(205)C i nie zmieniać się o więcej niż 2C,
- pomiaru ciśnienia barometrycznego.

Nastawiane wartości różnicy ciśnienia, zależne od sposobu regulacji przepływu

powietrza przez nawiewniki, wynoszą [31] i [32]:
- 1, 2, 4, 8, 10, i 20 Pa – w przypadku nawiewników powietrza regulowanych ręcznie z
elementem regulacyjnym ustawionym w pozycjach całkowitego otwarcia i zamknięcia,
- 1, 2, 4, 8, 10, 15, 20, 30, 40, 60, 80 i 100 Pa – w przypadku nawiewników powietrza
regulowanych automatycznie w zależności od różnicy ciśnienia,
- jw. - w przypadku nawiewników powietrza regulowanych ręcznie i automatycznie w
zależności od różnicy ciśnienia przy ustawieniu elementu ręcznej regulacji w pozycjach
całkowitego otwarcia i zamknięcia,
- jw. - w przypadku nawiewników powietrza regulowanych automatycznie, w zależności od
innych niż różnica ciśnienia wielkości fizycznych, przy zablokowaniu elementu służącego
do automatycznej regulacji w pozycji w pozycjach całkowitego otwarcia i zamknięcia,
- jw. - w przypadku nawiewników regulowanych ręcznie i automatycznie, w zależności od
innych niż różnica ciśnienia wielkości fizycznych, przy ustawieniu regulacji ręcznej i
zablokowaniu elementu automatycznej regulacji nawiewnika w pozycji w pozycji
całkowitego otwarcia, a następnie zamknięcia.
 16

Zmierzone wartości strumienia powietrza przepływającego przez nawiewniki należy

przeliczyć na wartości strumienia powietrza w warunkach umownych (20C i 101325 Pa) wg
wzorów podanych w [31] i [32] i przedstawić w formie tabelarycznej oraz graficznej na
wykresie w skali bilogarytmicznej w celu określenia współczynnika korelacji równań regresji
charakterystyk przepływowych wyznaczonych metodą najmniejszych kwadratów. Jeśli
współczynniki korelacji są R2 większe od 0,98, to charakterystyki przepływowe nawiewnika
przedstawiane są w postaci równania:

q v cor = K ( Δp)n (16)

gdzie:
qv cor – strumień objętości powietrza przepływający przez nawiewnik w warunkach
umownych, l/s,
p – różnica ciśnienia po obu stronach nawiewnika, Pa,
n – wykładnik przepływowy którego wartość powinna być zawarta po zaokrągleniu
między 0,5 i 1,
K - współczynnik przepływowy nawiewnika.

Na podstawie charakterystyk przepływowych podanych w tablicach lub ze wzoru (16)

określa się:
- przepływy nominalne przy p = 10 Pa i ustawieniu elementu regulacyjnego w pozycji
całkowitego otwarcia,
- przepływy minimalne przy p = 10 Pa i ustawieniu elementu regulacyjnego w pozycji
całkowitego zamknięcia.
Przepływy nominalne powietrza przez nawiewniki odnoszący się do elementu
regulacyjnego znajdującego się w pozycji całkowitego otwarcia przy różnicy ciśnienia 10 Pa
powinny zawierać się w granicach podanych w normie [33]:
- 20÷50 m3/h wymaganych dla wentylacji grawitacyjnej,
- 15÷30 m3/h wymaganych dla wentylacji mechanicznej.
Przepływy minimalne powietrza przez nawiewniki odnoszące się do elementu
regulacyjnego znajdującego się w pozycji całkowitego zamknięcia przy różnicy ciśnienia 10
Pa powinny zawierać się w granicach wynoszących 20 do 30 % przepływów nominalnych
podanych w [33].

5.3. Szczelność na przenikanie wody

Badanie przeprowadza się na stanowisku wg punktu 5.2, metodą podaną w PN-EN
1027 [34], polegającą na ustaleniu granicznej wartości różnicy ciśnienia, przy której
nawiewniki są szczelne na przenikanie wody opadowej.
W przypadku nawiewników powietrza regulowanych ręcznie oraz regulowanych ręcznie
i automatycznie w zależności od różnicy ciśnienia, element regulacji ręcznej podczas
badania powinien być ustawiony w pozycji całkowitego zamknięcia.
 17

W przypadku nawiewników powietrza regulowanych automatycznie w zależności od

innych niż różnica ciśnienia wielkości fizycznych, element do automatycznej regulacji
powinien być zablokowany w pozycji całkowitego otwarcia.
W przypadku nawiewników powietrza regulowanych ręcznie i automatycznie element
ręcznej regulacji powinien być ustawiony w pozycji całkowitego zamknięcia, a element
automatycznej regulacji w powinien być zablokowany w pozycji całkowitego otwarcia.
W odniesieniu do okiennych nawiewników powietrza, których cały element zewnętrzny
usytuowany jest w strefie osłoniętej przed opadami deszczu, wg rys. 1 podanego w [31], nie
stawia się wymagań ze względu na przenikanie wody opadowej.
Ustalone graniczne wartości różnicy ciśnienia umożliwiają ustalenie zakresu stosowania
nawiewników usytuowanych poza strefą, wg rys. 1 [31]. Wówczas zakres stosowania
zależny od wysokości budynku i jego usytuowania w strefach wiatrowych RP wynika z
wymagań podanych w instrukcji ITB nr 224 [35], przywołującej normę PN-77/B-02011 [36].

5.4. Podatność na kondensację powierzchniową

Podatność na kondensację powierzchniową określa wartość wilgotności względnej
powietrza wewnętrznego, przy której wystąpi kondensacja pary wodnej na powierzchni
wewnętrznej nawiewnika stykającej się z powietrzem wewnętrznym. Wartość tej wilgotności
wyznacza się na podstawie minimalnej wartości temperatury tej powierzchni obliczanej wg
[37] programami komputerowymi w stanie ustalonego przepływu ciepła w obszarze 2D i
określonych warunkach wymiany ciepła na brzegach tego obszaru, tj. przy przyjęciu:
 temperatury projektowej powietrza zewnętrznego i wewnętrznego wg [4],
 współczynników przejmowania ciepła na powierzchni wewnętrznej i zewnętrznej
budynku wg [38].

Obliczenia można wykonać dla kilku wartości temperatury projektowej powietrza

zewnętrznego oraz wyznaczyć wartość bezwymiarowego czynnika temperaturowego fRsi
[39]:
θ si - θ e
fRsi = (17)
θi - θe
gdzie:
si – temperatura na wewnętrznej powierzchni przegrody, C,
e - temperatura środowiska zewnętrznego, C,
i - temperatura środowiska wewnętrznego, C.

Ponieważ nie ma wymagania dotyczącego wartości wilgotności względnej powietrza,

przy której nie dopuszcza się kondensacji pary wodnej na powierzchni wewnętrznej
nawiewnika (wartości współczynnika fRsi), dlatego do oceny porównawczej wykonuje się
obliczenia ww. wartości zwykle dla połączenia ramy okiennej z szybą zespoloną.
 18

5.5. Wnioski
W Laboratorium Izolacji Termicznych Zakładu Fizyki Cieplnej od kilkunastu lat
wykonujemy badania charakterystyk przepływowych – przepływu nominalnego
nominalnego i minimalnego, szczelności na przenikanie wody, a od kilku lat także
obliczenia podatności na kondensację powierzchniową. Wykonujemy badania
nawiewników przewidzianych do zamontowania w przegrodach budynków, w tym
szczególnie zamontowanych w oknach usytuowanych pionowo oraz w oknach dachowych
o różnym nachyleniu do płaszczyzny poziomej.

6. Porównanie wyników uzyskanych metodą GHB i metodą komputerowych

obliczeń

6.1. Przedmiot badań i obliczeń oraz wyniki

W latach 2004 i 2005 zrealizowano w Zakładzie Fizyki Cieplnej ITB temat NF-47 [41],
[42], obejmujący ocenę porównawczą wyników badań właściwości cieplnych okien,
uzyskanych metodą empiryczną [40] i metodą komputerowych obliczeń dwuwymiarowego
pola temperatury programem [43]. Do pomiarów i obliczeń wybrano okna referencyjne o
różnej izolacyjności cieplnej, tj. okna najczęściej stosowane w Polsce o wymiarach ok.
1,51,5 m i następującej charakterystyce:
- jednoramowe z ramami z drewna iglastego lub meranti, z trój i pięciokomorowych
kształtowników PVC albo z kształtowników aluminiowych z przekładką termiczną o
różnej wysokości,
- jednorzędowe, dwudzielne otwieralne ze słupkiem stałym,
- jednorzędowe, dwudzielne nieotwieralne ze słupkiem,
- dwurzędowe z górnym rzędem nieotwieralnym i dolnym trójdzielnym z kwaterami
stałym i jednym skrzydłem uchylno-rozwieralnym,
- nierozszczelnione i rozszczelnione,
- z szybami zespolonymi 4/16/4 lub 4/14/4, o różnej izolacyjności cieplnej oraz z płytami
kalibracyjnymi zastępującymi oszklenie.
Badano okna z kompletnym wyposażeniem.
Na rys. 9 przedstawiono wartości oraz względne różnice między wynikami obliczeń i
pomiarów współczynnika przenikania ciepła Uw uzyskane w badaniach i obliczeniach
komputerowych zrealizowanych w ramach tematu [41] i [42].
 19

obliczenia pomiary

2,5

2
Uw, W/(m 2K)

1,5

0,5

0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32

Rys.9. Porównanie wyników obliczeń i pomiarów współczynnika przenikania ciepła Uw (32

okna wg opisu podanego w [16 ]). Okna nr 1÷16 - ramy z kształtowników PVC, nr 17÷24 -
ramy z drewna, nr 25÷32 ramy - z kształtowników aluminiowych z przekładką termiczną.

6.2. Wnioski z badań i komputerowych obliczeń

1) Badania 32 okien (o Uw=1,2 do 2,6 W/(m2·K)) wykazały następujące różnice między
zmierzonymi i obliczonymi wartościami Uw:
- w odniesieniu do okien z ramami z PVC różnica względna jest bardzo mała, gdyż wynosi
3,3 % (0,04 W/(m2·K)) i nie przekracza wartości niepewności złożonej pomiaru 0,05
W/(m2·K). Wyjątek stanowi jedno okno, dla którego maksymalna różnica wynosi 5,7 %.
Przekroczenie wartości niepewności złożonej pomiaru jest więc niewielkie i przypadkowe;
- w odniesieniu do okien z ramami z drewna maksymalna różnica nie przekracza 8,9 %
(0,17 W/(m2·K)). Zależy ona od przyjętej do obliczeń komputerowych wartości
współczynnika przewodzenia ciepła  drewna, dlatego niezbędne jest przyjmowanie
wartości  na podstawie wcześniej przeprowadzonych badań;
- w odniesieniu do okien z kształtowników aluminiowych z przekładką termiczną różnica
względna nie przekracza 7,2 % (0,13 W/(m2·K)). Do obliczeń konieczna jest identyfikacja
rodzaju powierzchni kształtowników aluminiowych: widocznych oraz między przekładkami
termicznymi i przyjmowanie wartości emisyjności równej 0,9 w odniesieniu do powierzchni
pokrytych lakierem, a 0,12 w odniesieniu do aluminium niepokrytego lakierem lub
ewentualne określenie wartości współczynnika emisyjności powierzchni na podstawie
wyników badań.
2) Różnice wyników uzyskanych metodą pomiarową i obliczeniową ocenia się jako
niewielkie. Nie stwierdzono przy tym występowania odchyłek systematycznych,
wymagających uwzględnienia. W związku z powyższym wyniki uzyskane metodą
 20

osłoniętej skrzynki grzejnej i metodą komputerowych obliczeń można traktować jako

równorzędne.
3) Właściwości cieplne okien i drzwi balkonowych mogą więc być określane w procesie
aprobacyjnym (wstępne badania typu) przez obliczenia komputerowe, a nie tylko badania
eksperymentalne.

7. Podsumowanie

Zakład Fizyki Cieplnej oraz Laboratorium Izolacji Technicznych ITB bada i oblicza
komputerowo wartości współczynnika przenikania ciepła U okien i drzwi metodami
zwalidowanymi, uznanymi w Europie i potwierdzonymi akredytacją przez PCA.
Metody badawcze i komputerowe obliczenia współczynnika U można traktować
równoważnie pod warunkiem spełnienia zaleceń przedstawionych w punkcie 3.2 i
dotyczących w szczególności przyjmowania do obliczeń:
- wartości współczynnika przewodzenia ciepła drewna, z którego wykonuje się ramy
okien i drzwi – na podstawie badań,
- wartości emisyjności 0,9 w odniesieniu do powierzchni pokrytych lakierem i 0,12 w
odniesieniu do aluminium niepokrytego lakierem lub określenie wartości
współczynnika emisyjności powierzchni na podstawie badań,
- udokumentowanej deklarowanej przez producenta wartości współczynnika
przenikania ciepła centralnego pola powierzchni oszklenia – badaniami wg [11][15].

Wyniki komputerowych obliczeń mogłyby być wykorzystywane np. do ustalenia górnej

deklarowanej granicy wartości współczynnika przenikania ciepła w celu sprawdzenia czy
okna będą spełniały wymagania przepisów krajowych [4] w procesie aprobacyjnym
(wstępne badania typu).
Badania metodą osłoniętej skrzynki grzejnej, określające rzeczywiste wartości
współczynnika przenikania ciepła okna (np. referencyjnego o określonych wymiarach i
reprezentatywnego dla danego systemu) zaleca się wykorzystywać głównie w procesie
wydawania Rekomendacji technicznych, certyfikatów, przypadkach spornych,
przetargowych itp.

8. Bibliografia

1. PN-EN 14351-1:2006 Okna i drzwi - Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne -

Część 1: Okna i drzwi zewnętrzne bez właściwości dotyczących odporności ogniowej
i/lub dymoszczelności.
2. ZUAT–15/III.11/2005. Okna i drzwi balkonowe z kształtowników z nieplastifikowanego
polichlorku winylu (PVC-U), z kształtowników aluminiowych lub z drewna klejonego
warstwowo.
3. ZUAT–15/III.13/2005. Drzwi rozwierane zewnętrzne.
 21

4. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12.04.2002 r. w sprawie warunków

technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2002 r.
nr 75, poz. 690).
5. PN-EN ISO 8990:1998 Izolacja cieplna. Oznaczanie właściwości związanych z
przenikaniem ciepła w stanie ustalonym. Kalibrowana i osłonięta skrzynka grzejna.
6. PN-EN ISO 12567–1:2004 Cieplne właściwości okien i drzwi. Określanie
współczynnika przenikania ciepła metodą skrzynki grzejnej. Część 1: Kompletne okna
i drzwi.
7. PN-EN ISO 12567–2:2006 Cieplne właściwości użytkowe okien i drzwi. Określanie
współczynnika przenikania ciepła metodą skrzynki grzejnej. Część 2: Okna dachowe i
inne okna wystające z płaszczyzny.
8. Procedura badawcza ITB nr LF-10/2003. Określanie współczynnika przenikania ciepła
okien dachowych i innych okien wystających poza lico przegród, metodą osłoniętej
skrzynki grzejnej.
9. PN-EN 12412–2:2005 Cieplne właściwości użytkowe okien, drzwi i żaluzji. Określanie
współczynnika przenikania ciepła metodą skrzynki grzejnej. Część 2: Ramy.
10. Procedura badawcza ITB nr LF-11/2003. Określanie współczynnika przenikania ciepła
ram, słupków i rygli okiennych oraz drzwiowych metodą osłoniętej skrzynki grzejnej.
11. PN-EN 674:1999 Szkło w budownictwie. Określenie współczynnika przenikania ciepła
U. Metoda osłoniętej płyty grzejnej.
12. PN-EN 673:1999 Szkło w budownictwie. Określenie współczynnika przenikania ciepła
U. Metoda obliczeniowa.
13. PN-EN 12898:2004 Szkło w budownictwie. Określenie emisyjności.
14. PN-EN 1934:1999 Właściwości cieplne budynków. Określanie oporu cieplnego
metodą skrzynki grzejnej z użyciem ciepłomierza.
15. Procedura badawcza ITB nr LF-1/93. Oznaczanie oporu cieplnego fragmentów ścian
w komorze klimatycznej przy użyciu przetworników gęstości strumienia cieplnego.
16. PN-ISO 8302:1999 Izolacja cieplna. Określanie oporu cieplnego i właściwości z nim
związanych w stanie ustalonym. Aparat płytowy z osłoniętą płytą grzejną.
17. PN-ISO 8301:1998 Izolacja cieplna. Określanie oporu cieplnego i właściwości z nim
związanych w stanie ustalonym. Aparat płytowy z czujnikami gęstości strumienia
cieplnego.
18. PN-EN 12664:2002 Właściwości cieplne materiałów i wyrobów budowlanych.
Określanie oporu cieplnego metodami osłoniętej płyty grzejnej i czujnika strumienia
cieplnego. Suche i wilgotne wyroby o średnim i małym oporze cieplnym.
19. PN-EN 12667:2002 Właściwości cieplne materiałów i wyrobów budowlanych.
Określanie oporu cieplnego metodami osłoniętej płyty grzejnej i czujnika strumienia
cieplnego. Wyroby o dużym i średnim oporze cieplnym.
20. PN-EN ISO 10077-2:2005 Cieplne właściwości użytkowe okien, drzwi i żaluzji.
Obliczanie współczynnika przenikania ciepła. Część 2: Metoda komputerowa dla ram.
 22

21. PN-EN ISO 10077-1:2006 (U). Cieplne właściwości użytkowe okien, drzwi i żaluzji.
Obliczanie współczynnika przenikania ciepła. Część 1: Postanowienia ogólne.
22. PN-EN 12524:2003 Materiały i wyroby budowlane. Właściwości cieplno-
wilgotnościowe. Tabelaryczne wartości obliczeniowe.
23. PN-EN ISO 10456:2004: Materiały i wyroby budowlane -- Procedury określania
deklarowanych i obliczeniowych wartości cieplnych.
24. Zb. Owczarek. Przewidywane kierunki zmian w wymaganiach dla stolarki budowlanej.
Referat wygłoszony na seminarium I Targów Technicznych „Stolarka budowlana 93”.
Stałej Wystawie Budownictwa w Warszawie, ul. Bartycka 26. COIB Warszawa 2-3
kwietnia 1993r.
25. Zb. Owczarek. Wymagania techniczno-użytkowe dla okien i przewidywane kierunki
zmian. Referat wygłoszony na seminarium Targów Budowlanych „Gdańska Wiosna
Budowlana” oraz „OKNA 93”. Gdańsk 22-24 kwietnia 1993r. Hala Olivia.
26. Zb. Owczarek. Stolarka otworowa – okna i drzwi balkonowe z drewna i tworzyw
sztucznych. Budownictwo i Gospodarka Miejska nr 9/96. Oficyna wydawnicza COIB,
Warszawa 1996r.
27. Krzysztof Kasperkiewicz. Nawiewniki powietrza zewnętrznego środkiem do poprawy
działania wentylacji w budynkach poddawanych termorenowacji. Magazyn Budowlany
nr 5/96. Warszawa 1996r.
28. Krzysztof Kasperkiewicz. Nawiewniki powietrza – recepta na zbyt szczelne okna.
Materiały Budowlane nr/96. Warszawa 1996r.
29. K. Kasperkiewicz, Z. Owczarek, B. Szudrowicz. Nowe wymagania techniczno-
użytkowe dla okien i drzwi balkonowych. Budownictwo i prawo nr 2/98. Warszawa
1998r.
30. Instrukcja ITB nr 343/96: Nawiewniki powietrza zewnętrznego do pomieszczeń,
Warszawa 1996.
31. ZUAT-15/III.06/2004: Nawiewniki powietrza montowane w zewnętrznych przegrodach
budynków.
32. PN-EN 13141-1:2006: Wentylacja budynków. Badanie właściwości
elementów/wyrobów do wentylacji mieszkań, Część 1: Urządzenia do przepływu
powietrza, montowane w przegrodach zewnętrznych i wewnętrznych.
33. PN-83/B-03430/Az3. Wentylacja w budynkach mieszkalnych zamieszkania zbiorowego i
użyteczności publicznej.
34. PN-EN 1027:2001: Okna i drzwi. Wodoszczelność. Metoda badania.
35. Instrukcja nr 224/79 Wymagania techniczno - użytkowe dla lekkich ścian osłonowych w
budownictwie ogólnym. ITB Warszawa 1979 r.
36. PN-77/B-02011. Obciążenia w obliczeniach statycznych. Obciążenie wiatrem.
37. PN-EN ISO 10211-1:2005/ Ap1:2006: Mostki cieplne w budynkach. Obliczanie
strumieni cieplnych i temperatury powierzchni. Część 1: Metody ogólne.
 23

38. PN-EN ISO 6946:2004: Komponenty budowlane i elementy budynku. Opór cieplny i
współczynnik przenikania ciepła. Metoda obliczania.
39. PN-EN ISO 13788:2003: Cieplno-wilgotnościowe właściwości komponentów
budowlanych i elementów budynku. Temperatura powierzchni wewnętrznej konieczna
do uniknięcia krytycznej wilgotności powierzchni i kondensacja międzywarstwowa.
Metody obliczania.
40. Zb. Owczarek. Osłonięta skrzynka grzejna do badania współczynnika przenikania
ciepła okien i drzwi, Kwartalnik ITB nr 3, Warszawa 2005.
41. . Praca naukowo-badawcza NF-47/04 - Ocena porównawcza obliczeń i badań
współczynnika przenikania ciepła okien, ITB, Warszawa 2004.
42. Praca naukowo-badawcza NF-47/05 - Ocena porównawcza obliczeń i badań
współczynnika przenikania ciepła okien, ITB, Warszawa 2005.
43. Program komputerowy BISCO firmy PHYSIBEL, www.physibel.be