Nihonshi - 3 - 01 (15 Files Merged) PDF

Historia Japonii 1867-1945
1. Schyłek bakufu Edo

i Restauracja Meiji
幕末と明治維新
Restauracja Meiji (Meiji Ishin 明治維新)
– proces przekształcania państwa
i społeczeństwa feudalnego
w kapitalistyczne.
Ramy czasowe:
– najszersze: od 1830 (reformy ery Tenp – Tenp
kaikaku 天保改革)
do 1890 (ustanowienie systemu konstytucji Meiji –
Meiji kenp taisei 明治憲法体制)
– węższe: od 1853 (I wizyta M.C. Perry’ego – ペ来行)
do 1871 (zniesienie hanów i utworzenie prefektur –
haihan-chiken 廃藩置県)
lub do 1873 (reforma podatku gruntowego – chiso kaisei
地租改正)
albo do 1877 (wojna na południowym-zachodzie – seinan
sens 西南戦争 – rebelia Saig Takamoriego w Kagoshimie)
Podstawowe cechy restauracji Meiji:
– spiritus movens: młodzi
przedstawiciele arystokracji
dworskiej i młodzi samuraje
niższych rang z zachodnich hanów
– symbol restauracji: cesarz
– podstawa reform: zniesienie hanów
(w zamian za pensje i obligacje)
i powołanie prefektur.
• Ostatni sh gunowie Tokugawa:
- Ieyoshi 家慶 [1793(1837-1853)]
– szara eminencja: Mizuno Tadakuni
水野忠邦 [1794-1851]
- Iesada 家定 [1824(1853-1858)]
- Iemochi 家茂 [(1858-1866)]
- Yoshinobu 慶喜 [1837(1866-1867)1913]
(Hitotsubashi Yoshinobu 一橋慶喜)
• Problemy ekonomiczne późnego
bakufu:
- Zadłużenie u kupców
- ciąganie z chłopów podatków awansem
- Zaległo ci w wypłacaniu pensji wasalom
• Reformy w zachodnich hanach
Sa-Ch -Do-Hi 薩長土肥 ⇐ Satsuma 薩摩 –
Shimazu 島津 (77 万石), Ch shū 長州 –
M ri 毛利 (37 万石), Tosa 土佐, Hizen 肥前
Hany Sa-Ch -Do-Hi
• Reforma Tenp 天保改革 Muraty Seifū
(Kiyokaze) 村田清風 [1783-1855] w hanie
Ch shū – pod skrzydłami
M riego Tadachiki:
- Zniesienie monopolu handlowego
klanu
- Sprzedaż gildiom kupieckim monopoli
na handel solą, sake, bawełną etc.
- Rozwój przystani i kotwicowisk dla
statków wiozących dobra do saki
Nieplanowe kontakty
z cudzoziemcami:
- 1702 – japoński rozbitek Dembej
w Moskwie przed obliczem Piotra I
- 1792 – Adam Laxman na Jekatierinie, płynąc
wzdłuż Kuryli, dociera do Nemuro i
przekazuje dwóch japońskich rozbitków
- 1804 – misja Wasilija Rezanowa na slupie
Nadieżda do Nagasaki
Adam Laxman i japońscy rozbitkowie, których przywiózł do Nemuro
Nikołaj Rezanow 1803-1806– rejs dookoła wiata na slupie
Nadieżda
Miedzioryt z wyprawy Rezanowa
- 1807 – rajd Dawydowa i Chwostowa
na Sachalin i Ezo (Hokkaid )
- 1808 – HMS Phaeton wpływa do portu
Nagasaki – nieskuteczna próba oporu ze
strony Japończyków → seppuku gubernatora
- 1811-1813 – niewola w Japonii Wasilija
Gołowninia, płynącego dookoła wiata
na Dianie
- 1837 – Morrison ostrzelany w Uraga
i Kagoshimie
Morrison w Uraga w Zatoce Tokijskiej
• Wojny opiumowe (początek
„polityki kanonierek”):
I w.o. 1839-1842 Wielka Brytania kontra Chiny
Qingów
II w.o. 1856-1860 Wielka Brytania, Francja,
Stany Zjednoczone & Rosja kontra Chiny
Wymuszenie na Chinach wolnego handlu
(przede wszystkim swobodnej sprzedaży
opium)
Hong Kong 香港 – kolonią brytyjską
Szanghajski Bund lata 40. XIX w.
Bitwa morska w czasie I w.o.
II w.o. bitwa pod Guangzhou
• Nowa polityka Bakufu wobec
cudzoziemców:
- 1842 – instrukcja o traktowaniu
cudzoziemskich statków: zaopatrzyć i
„doradzać” odpłynięcie
- 1845 – HMS Samarang traktowany
z kurtuazją w Nagasaki (widmo wojny
opiumowej); dwa okręty komodora J. Biddla
w Zatoce Tokijskiej – nieudan próba
zmuszenia Japończyków do handlu
- 1853 – 1. wizyta eskadry komodora
Matthew C. Perry’ego w Zatoce
Tokijskiej – propozycja zawarcia
traktatu i zapowiedź powrotu,
- 1854 – 2. wizyta komodora Perry’ego
z większą eskadrą.
Matthew Calbraith Perry [1794-1858]
Perry i jego ludzie oczami Japończyków
Eskadra Perry’ego z 1854 r.
Eskadra Perry’ego oczami Japończyków
Bateria Odaiba u wej cia portu Edo 1853/54
(Chris 73 / Wikimedia Commons)
Armata japońskiej artylerii nabrzeżnej
– 31 III 1854: traktat w Kanagawa o pokoju
i przyjaźni między USA i Japonią (Perry) –
otwarcie portów Shimoda i Hakodate.
– IX 1854: analogiczny traktat między Wielką
Brytanią i Japonią (Stirling) – otwarcie
Nagasaki i Hakodate.
– II 1855: traktat między Rosją i Japonią
(Putiatin) – otwarcie Nagasaki, Shimody i
Hakodate.
– XI 1855: traktat między Holandią i Japonią.
Ocieplenie stosunków Bakufu z Holandią:
– otwarcie szkoły marynarki (1854)
– przekazanie Japonii parowca Soembing –
Kankō Maru 観光丸
– traktat o pokoju i przyjaźni (30 I 1856)
– otwarcie szkoły medycznej (1857)
– wodowanie pierwszych statków parowych
w 1857 i 1858
– wyszkolenie w ciągu 5 lat 150 oficerów
marynarki spo ród funkcjonariuszy Bakufu
i samurajów hanowych
Kank Maru 観光丸
Kank Maru 観光丸 (oczami Japończyków)
Replika Kank Maru z 1987, zbudowana na podstawie
oryginalnych planów Soembinga (fot. baku13)
Przybycie Townsenda Harrisa w lipcu
1856 r. do Shimody jako pierwszego
konsula generalnego USA w Japonii.
– Podpisanie amerykańsko-japońskiego
traktatu handlowego 29 VII 1858 r. (tair
大老 Ii Naosuke 伊直弼)
– Analogiczne traktaty z Holandią, Rosją i
Anglią – VIII 1858 r.
– Traktat z Francją – IX 1858 r.
Townsend Harris [1804-1878], 1855 mal. James Bogle
Lithografia "Shimoda as seen from the American Grave Yard" looking towards the
harbor - artist, Wilhelm Heine (1856).
Narodziny ruchu pod hasłem:
J i 攘夷 – Precz z barbarzyńcami
Incydenty:
I. Skierowane przeciw urzędnikom Bakufu:
– 1860 – zamach pod bramą Sakurada –
Sakuradamongai no hen 桜田門外の変
– zbójstwo tair Ii Naosuke
– 1862 – zamach pod bramą Sakashita –
Sakashitamongai no hen 坂門外の変
– próba zabójstwa r jū 老中 And Nobumasy
安藤信正
Skierowane przeciw cudzoziemcom:
– 1862 r. 8 mies. 21 – zabójstwo we wsi
Namamugi k. Yokohamy Richardsona i
ranienie dwóch innych Anglików przez witę
daimy Satsumy – Shimazu Hisamitsu;
żądanie rekompensaty finansowej przez
posła angielskiego zbywane wzajenym
wskazywaniem „kolegi” przez władze bakufu
i hanu Satsuma zakończone wyprawą w
sierpniu 1863 r. siedmiu brytyjskich okrętów
i zbombardowaniem fortów Kagoshimy
(Satsuei sens 薩英戦争)
Rajd na Kagoshimę
Bombardowanie fortów Kagoshimy
To samo z japońskiej perspektywy
I w Illustrated London News z 7XI1863
150-funtowe działo z Satsumy z 1849 r. – Chram Yasukuni
(Yasukuni jinja 靖国神社)
(World Imaging/Wikimedia Commons)
Negocjatorzy ze strony Satsumy
Zapłata wynegocjowanego odszkodowania
– 1863 r. 5 mies 10 dn. – ostrzelanie
amerykańskiego statku Pembroke przez forty
w cie ninie Shimonseki 下関海峡 (han
Ch shū – M riego Sadahiro), 5 mies. 23 dn. –
uszkodzenie statków francuskich, a 26 dn. –
holendrskich;
6 mies. 1 dn. USS Wyoming ostrzeliwuje w
odwecie baterie Ch shū w Hagi;
1864 8 mies. 5 dn. – bombardownie
umocnień nabrzeżnych i wysadzenie desantu
przez połączoną flotyllę amerykańsko-
brytyjsko-francusko-holenderską (Bakan
sens 馬関戦争)
I bitwa w cie ninie Shimonoseki 20VII1863
II bitwa w cie ninie Shimonoseki, 5-6IX1864
II bitwa w cie ninie Shimonoseki, 5-6IX1864
USS Wyoming ostrzeliwuje forty Ch shū
Brytyjska piechota morska atakuje japońskie umocnienia
Działa japońskie zdobyte przez Brytyjczyków
Francuzi przy zdobytych działach japońskich
• Zmiana stosunku samurajów z Satsumy
i Ch shū do cudzoziemców – od wrogo ci do
fascynacji – reformy armii hanowych
z udziałem zachodnich instruktorów
i import broni palnej – jeszcze w 1863 r.
wojska Bakufu zdołały wypędzić z Kioto
armię ekstremistów z Ch shū, ale w 1866
poniosły porażkę w starciu z nimi.
• 1864 12 mies. – powrót Takasugi Shinsaku
高杉晋作 [1839-1867] do Ch shū i organizacja
oddziałów specjalnych – Kiheitai 奇隊 –
złożonych zarówno z samurajów jak
i chłopów, uzbrojonych w importowaną broń
zachodnią.
Takasugi Shinsaku Shinsaku (中) i It Hirobumi (右)
Kiheitai
Posąg konny Shinsaku (Kozanji 功山寺 w Shimonoseki)
Reakcja Bakufu:
– Zniesienie sankin k tai 産勤交代 – 1862
– Wizyta sh guna w Kioto – 1863
– Francuscy instruktorzy i doradcy
reformują armię – 1867 – zbyt późno –
rebelianci z hanów zachodnich są
o kilka lat do przodu
– Zreformowane wojska Ch shū stają się
trzonem armii wiernej cesarzowi
Francuska misja wojskowa wysłana do Japonii
w 1866 r. przez Napoleona III na pro bę sh guna
Czę ciowo zokcydentalizowana armia bakufu 1866 r.
(Illustrated London News)
Oddziały bakufu u stóp Fiji-san (Jules Brunet 1867)
• Koniec sh gunatu – ostatni sh gun składa
urząd w 1867 r.
• Intronizacja 13II1867 r. księcia Mutsuhito
睦仁 (cesarz Meiji 明治天皇) (1852-1912)
i stworzenie wokół niego nowej elity
politycznej złożonej z przedstawicieli młodej,
radykalnej arystokracji dworskiej
& młodych samurajów niższych rang
z hanów Satsuma i Ch shū
• 6IV1868 – przysięga cesarska Gokaj no
seimon カ条の誓文 – proklamacja cesarstwa
カ条の誓文:
広ク会議興シ万機公論ニ決スヘシ
心一ニシテ盛ニ経綸行フヘシ
官武一途庶民ニ至迄各志遂ケ人心シテ
倦マサシメ事要ス
旧来ノ陋習破天地ノ公道ニ基クヘシ
知識世界ニ求メ大ニ皇基振起スヘシ
1. Zwołanie zgromadzeń obradujących
i rozstrzyganie spraw państwa na podstawie opinii
publicznej.
2. Zjednoczenie wysiłków wszystkich klas dla dobra
kraju.
3. Prawo wszystkich klas do realizacji swoich
aspiracji.
4. Odrzucenie niecywilizowanych obyczajów
przeszło ci i oparcie wszystkiego na zasadach
sprawiedliwo ci i praworządno ci.
5. Poszukiwanie wiedzy w wiecie dla dobra
cesarstwa.
• Wojna Boshin 戊辰戦争 I 1868 – V 1869
Strony: Bakufu & hany północne kontra
Satsuma, Ch shū & Tosa z poparciem Dworu
- otwarcie: bitwa pod Toba i Fushimi
(Toba-Fushimi no tatakai 鳥羽伏見の戦)
- zamknięcie: bitwa o Hakodate
(Hakodate sens 箱館戦争 – inaczej
Goryūkaku no tatakai 稜郭の戦)
Toba-Fushimi no tatakai (oddziały hanów Ch shū & Tosa po prawej)
Oddziały hanu Sendai – od V1868 w koalicji północnej
Samuraje z Satsumy podczas wojny Boshin
Okręt Bakufu Kanrin Maru 咸臨丸
Pancernik floty cesarskiej K tetsu Kan 甲鉄艦 (Azuma Kan 東艦)
eks SCC Stonewall
Bitwa w zatoce Hakodate 4-10V1869 – na pierwszym planie okręty
floty cesarskiej: Kasuga i K tetsu
Rys. satyryczny nt. wojny Boshin (anonim 1868)
2. Schyłek bakufu Edo

i Restauracja Meiji
幕末と明治維新 (c.d.)
– Reakcja Bakufu:
Francuscy instruktorzy i doradcy
reformują armię – zbyt późno –
rebelianci z hanów zachodnich są
o kilka lat do przodu
– Zreformowane wojska Chōshū stają się
trzonem armii wiernej cesarzowi
Francuska misja wojskowa wysłana do Japonii
w 1866 r. przez Napoleona III na prośbę shōguna
Częściowo zokcydentalizowana armia bakufu 1866 r.
(Illustrated London News)
Oddziały bakufu u stóp Fiji-san (Jules Brunet 1867)
XV shōgun Tokugawa – Yoshinobu
Yoshinobu już jako Hitotsubashi Yoshinobu (Keiki)
• Koniec shōgunatu – ostatni shōgun składa
urząd w 1867 r.
• Intronizacja 13II1867 r. księcia Mutsuhito
睦仁 (cesarz Meiji 明治天皇) (1852-1912)
i stworzenie wokół niego nowej elity
politycznej złożonej z przedstawicieli młodej,
radykalnej arystokracji dworskiej
& młodych samurajów niższych rang
z hanów Satsuma i Chōshū
• 6IV1868 – przysięga cesarska Gokajō no
seimon 五カ条の誓文 – proklamacja cesarstwa
Cesarz Mutsuhito w podróży z Kioto do Edo w 1968 r.
五カ条の誓文:
広ク会議興シ万機論ニ決スヘシ
心一ニシテ盛ニ経綸行フヘシ
官武一途庶民ニ至迄各志遂ケ人心シテ
倦マサシメ事要ス
旧来ノ陋習破天地ノ道ニ基クヘシ
知識世界ニ求メ大ニ皇基振起スヘシ
Cesarz Meiji (Mutsuhito)
w 5 lat po intronizacji
Cesarz Meiji w 1873 r.
1. Zwołanie zgromadzeń obradujących
i rozstrzyganie spraw państwa na podstawie opinii
publicznej.
2. Zjednoczenie wysiłków wszystkich klas dla dobra
kraju.
3. Prawo wszystkich klas do realizacji swoich
aspiracji.
4. Odrzucenie niecywilizowanych obyczajów
przeszłości i oparcie wszystkiego na zasadach
sprawiedliwości i praworządności.
5. Poszukiwanie wiedzy w świecie dla dobra
cesarstwa.
Problem stojący przed rewolucjonistami – opór
ze strony grup, które traciły na reformach:
- fudai daimyō
- hatamoto
- pozostali wasale shōguna
- do pewnego stopnia wszyscy bushi
(tracący uprzywilejowaną pozycję w wyniku
powołania armii opartej na powszechnym
poborze)
• Wojna Boshin 戊辰戦争I 1868 – V 1869
Strony: Bakufu & hany północne kontra
Satsuma, Chōshū & Tosa z poparciem Dworu
- otwarcie: bitwa pod Toba i Fushimi
(Toba-Fushimi no tatakai 鳥羽伏見の戦)
- zamknięcie: bitwa o Hakodate
(Hakodate sensō 箱館戦争 – inaczej
Goryūkaku no tatakai 五稜郭の戦)
Kolejne kroki w reformowaniu państwa:
– likwidacja bakufu i przejęcie ziem tenryō 天領
– zwrot hanów cesarzowi (zwrot rejestrów gruntów i
ludności – hanseki-hōkan 版籍奉還) – dobrowolny od
1869 r. (najpierw Satsuma, Chōshū, Tosa i Hizen),
przymusowy w 1871 na mocy reskryptu cesarskiego
(dotyczył 17 daimyō, którzy nie oddali hanów
wcześniej)
– rekompensaty dla daimyō dobrowolnie oddających
rejestry – nominacje na stanowiska gubernatorów –
chihanji 知藩事
– powszechna służba wojskowa
(3 lata – czynna & 2 lata – w rezerwie)
– próba uczynienia z shintō religii państwowej
Modernizacja – pod hasłem
„obrony” przed Zachodem,
a później jego „pokonania”
– Pomoc ekspertów zagranicznych
& unikanie popadania w zależność
finansowa od obcych mocarstw
– Pożyczki: 1869 (960 tys. £) – na budowę
kolei Tokio-Yokohama;
1873 (2400 tys. £) – na pensje dla
samurajów.
Kolejne kroki w kierunku
unowocześnienia i wzmocnienia
Japonii – Fukoku-kyōhei 富国強
– bogate państwo – silna armia
1870 – powołanie ministerstwa ds.
industrializacji
1871 – zabiegi o renegocjację traktatów
handlowych – misja Iwakury (Iwakura
Tomomi 岩倉視 [1825-1883])
1872 – otwarcie linii kolejowej Tokio-Yokohama
1876 – zakaz noszenia mieczy przez samurajów
Renegocjacja traktatów & ekspansja
(remedium na frustrację samurajów)
– 1875 – traktat graniczny z Rosją: Sachalin
rosyjski – Kuryle japońskie
– 1875 – wyprawa do Korei
– 1876 – traktat o przyjaźni z Koreą: powtórka
metod Perry’ego i Harrisa w stosunku do
Koreańczyków (np.. Eksterytorialność misji
i immunitet obywateli japońskich
– 1879 – włączenie archipelagu Ryūkyū –
Ryūkyū shotō 琉球諸島 – do Japonii
Dalsze etapy ekspansji:
18 IV 1885 – konwencja chińsko-japońska
nt. Korei
1894 – bunty chłopskie w Korei
1 VIII 1894 – ogłoszenie wojny z Chinami
17 IV 1895 – podpisanie traktatu pokojowego;
Japońskie koszty wojny: utrata okrętów
o łącznej wyporności 17 tys. t i wydatki
ok. 200 mln \;
Japońskie zyski: wycofanie się Chin z Korei,
przekazanie Japonii Taiwanu, Wysp Pekadorskich
i płw. Liaotung, otwarcie 4 chińskich portów dla
japońskich statków – gniewna reakcja Rosji, Francji
i Niemiec ⇒
1896 – traktat rosyjsko-chiński dla obrony przed
Japonią
Wojna japońsko-chińska 1894-1895
Oddziały japońskie w wojnie 1894-1895 r.
Itō Hirobumi 伊藤博文 Yamagata Aritomo 山縣有朋
Adm. Itō Sukeyuki 伊東祐亨 Matsushima (francuskiej budowy)
Bitwa na rzece Yalu 17.09.1894 (drzeworyt japoński)
Dakapitacja jeńców chińskich (japoński drzeworyt)
Rysunek satyryczny z Puncha z 29.09.1894 r.
30 I 1902 r. – traktat brytyjsko-japoński :
uznanie interesów brytyjskich w Chinach
i japońskich w Korei
Wycofanie się Rosji z Chin – japońskie próby przejęcia
Mandżurii 10 II 1904 r. – ogłoszenie wojny z Rosją
(po uprzednim zbombardowaniu Port Artura)
Zajęcie Korei przez wojska japońskie
I 1905 – upadek Port Artura
10 III 1905 – upadek Mukdenu i zajęcie przez armię
japońską południowej Mandżurii
27-28 V 1905 – bitwa pod Tsushimą (Nihonkai kaisen 日
本海海戦) – klęska floty rosyjskiej
Główne postacie wojny ze strony japońskiej:
Gen. Nogi Maresuke 乃木希 [1849-1912]
Adm. Tōgō Heihachirō 東鄕平郞 [1847-1934]
Mapka 3D przedstawiająca ostrzeliwanie Port Artura przez
japońskie okręty
Wraki rosyjskich okrętów w Port Artur
Postępy wojsk japońskich w oblężeniu Port Artura
Oddziały jednej z dywizji 1 Armii po bitwie o Mukden
Odwrót wojsk rosyjskich po bitwie o Mukden
Francuska ilustracja i japoński drzeworyt satyryczny dotyczące
wojny japońskio-rosyjskiej
Miejsce starcia pod Tsushimą (Cusimą)
Bitwa pod Tsushimą
Adm. Tōgō Heihachirō na pokładzie Mikasy
Admirał Uszakow tonie pod Cusimą
Tōgō Heihachirō [1848-1938] i Zinovij Piotrowicz
Rożdżestwienskij [1848-1909]
IJN Mikasa 三笠
IJN Mikasa – planik i dane taktyczno-techniczne
Kniaź Suworow
Pancernik klasy Borodino
Pancernik Mikasa zabetonowany w porcie Yokosuka jako okręt-muzeum
IJN Mikasa – widok od rufy
IJN Mikasa – widok od dziobu
IJN Mikasa – dziobowa wieża artylerii głównej
Mikasa – widok z mostku na dziobową wieżę artylerii głównej
Traktat pokojowy w Portsmouth
IX 1905 r. Zyski Japonii:
– Półwysep Kwantuński z Port Arturem
– Południowa część Sachalinu
Masowe protesty Japończyków przeciw „zbyt
małym zyskom” po wygranej wojnie.
W rzeczywistości Japonia znalazła się w
bardzo trudnej sytuacji: straty wyniosły 118
tys. zabitych i rannych oraz
91 okrętów, a koszty 1,5 mld \ (co w owych
czasach było kwotą olbrzymią)
Koszt jeszcze większy, choć odłożony, wiązał
się z przyjęciem błędnej doktryny wojennej,
której katastrofalne skutki ujawniły się kilka
dekad później, mimo jej początkowych
sukcesów.
Doktryna ta stawiała taktykę ponad strategią,
„japońskiego” ducha bojowego (bushidō)
ponad uzbrojeniem i logistyką oraz piechotę
atakującą nieprzyjaciela ponad nowymi
rodzajami wojsk, których atutami były:
błyskawiczny manewr i siła ognia.
3. Restauracja Meiji
明治維新 (c.d)
Zakres i charakter przemian:
– Przeniesienie jesienią 1868 r. stolicy
do Edo i zmiana jej nazwy na Tōkyō
– Przejęcie przez rządzącą koalicję
dochodów z tenryō, wymuszenie
pożyczek od kupców
– Budowa władzy wokół cesarza – nazwa
nowej ery Meiji – „Władza oświecona”
– Faktycznie kolektywny charakter
władzy rządy w rękach oligarchów
Hala audiencyjna Pałacu Honmaru zamku Edo
Wewnętrzna komnata shōguna w Pałacu Honmaru
Ushigome mon
Pałac cesarski w Tokio z lotu ptaka
Pałac Cesarski w Tokio
– Fasada przemian: przywrócenie tytułów
i symboli z czasów realnej władzy cesarza
– Faktyczny kierunek przemian: demontaż struktur
feudalnych i stopniowe przejmowanie
nowoczesnych, zachodnich instytucji politycznych
pod hasłem „fukoku- kyōhei” 富国強兵 – „bogate
państwo – silna armia” lub: „państwo bogate i silne
militarnie”
– Fasada władzy – rząd złożony ze starszych rangą
arystokratów i daimyō uczestniczących w obalaniu
bakufu
– Rzeczywista władza w rękach młodych, radykalnych
arystokratów oraz młodych samurajów zajmujących
stanowiska radców i wiceministrów
Pierwsze pokolenie oligarchów:
❃Iwakura Tomomi 岩倉具視 (1825-1883) – arystokrata
✶Kido Takayoshi (Koin) 木戸孝允 (1833-1877) –
samuraj z Chōshū
✶Ōkubo Toshimichi 大久保利通 (1830-1878) – samuraj
z Satsumy
✶Saigō Takamori 西郷隆盛 (1827-1877) – samuraj
z Satsumy (w rządzie do 1873).
Główne cele grupy:
– Wewnętrzne: przejęcie władzy w tenryō, podział kraju
na prefektury i demontaż hanów
– Zagraniczne: renegocjacja traktatów – misja Iwakury,
przerwana w 1873 z powodu kryzysu w rządzie.
Iwakura Tomomi
Iwakura Tomomi jako szef misji (w środku)
Kido Takayoshi
Ōkubo Toshimichi
Saigō Takamori
Etapy demontażu starego systemu:
1871 – oficjalne zniesienie barier klasowych
1873 – wprowadzenie powszechnego poboru
1876 – zakaz noszenia mieczy
Budowa nowej armii pod kierunkiem
Yamagaty Aritomo (Chōshū) –
samuraje z Chōshū zdominowali kadrę
oficerską armii – samuraje z Satsumy
– kadrę marynarki wojennej
Budowa armii na wzór armii niemieckiej
(pierwotnie zaczęto jej tworzenie na wzór
armii francuskiej), a floty na wzór brytyjskiej
Fundament stabilizacji nowego reżimu – stałe
dochody (pensje) dla samurajów,
redukowane w 1869 i 1876 – wciąż
stanowiące poważne obciążenie dla budżetu.
Rewolty samurajów, którzy nie potrafili się
odnaleźć w nowej sytuacji – największa
w Satsumie w 1877 r. (seinan sensō 西南戦争)
pod wodzą Saigō Takamoriego
Przemiany w sferze ekonomicznej:
– Minister finansów – centralna figura rządu
– Tworzenie banków – najpierw na wzór amerykańskich
– później belgijskich
– Wprowadzenie jena – 1871
– Utworzenie poczty – 1871; rozwój telegrafu
– Linia kolejowa Tokio-Yokohama (19 mil) – 1872
– Ustalenie podatku pieniężnego od ziemi – 1873
– Program rozwoju Hokkaido
– Budowa przemysłu zbrojeniowego i tworzenie fabryk
pilotujących
Pociąg linii Tokio-Yokohama w 1875 (Utagawa Hiroshige III)
Fundamenty pozaekonomiczne reform:
Akcja wysyłania za granicę studentów po
naukę i podpatrywanie zagranicznych
rozwiązań w kluczowych dziedzinach:
Anglia – flota
Niemcy – armia i medycyna
Francja – władze lokalne i prawo
USA – metody gospodarowania
– Boom jedwabny na Zachodzie – przemysł
jedwabny – główne źródło dochodów Japonii
w handlu zagranicznym
– Drenaż finansów rządowych
– Inflacja w końcu lat 70. Matsukata Masayoshi
松方正義 [1835-1924] – minister finansów od
1881 – reformy finansów: redukcja budżetu,
wyprzedaż fabryk (zbudowanych za
państwowe pieniądze) prywatnym
inwestorom
– Narodziny zaibatsu 財閥 – klik finansowych:
Mitsui 三井 , Mitsubishi 三菱 (Iwasaki Yatarō
岩崎弥太郎 [1834-1885])
Matsutaka Masayoshi jako premier
Iwasaki Yatarō
Reformy systemu edukacji i nowe prądy:
– Powołanie Ministerstwa Edukacji – 1871
– Utworzenie Uniwersytetu Tokijskiego
– 1877
Literatura „okcydentalistyczna” – np. „Seiyō
jijō” 西洋事情 („Warunki na Zachodzie”)
Fukuzawy Yukichiego 福沢諭吉 – założyciela
szkoły, z której wyrasta Uniwersytet Keio
W latach 70. i 80. fascynacja Zachodem pod
hasłem „bunmei kaika” 文明開化 –
„oświecenie i cywilizacja”
Fukuzawa Yukichi
4. Restauracja Meiji
明治維新 (c.d)
Dalsze etapy reform:
– Edykt zapowiadający nadanie konstytucji
– 1881
– Wprowadzenie system gabinetowego
(naikaku seido 内閣制度) – 1885 (It
Hirobumi 伊藤博文 [1841-1909] pierwszym
premierem – s ri 総理)
– Ogłoszenie konstytucji – Kenp 憲法 – 1889
– Yamagata Aritomo 山縣有朋 [1838-1922]
premierem
– Cesarski reskrypt o edukacji – 1890
Wymiana elity przywódców
Członkowie starej gwardii – genrō 元老
wykruszyli się do początku lat 80.
– Saig Takamori – zginął w 1877 r.
– Kido Takayoshi – zmarł w tym samym roku
– Ōkubo Toshimichi – zginął w 1878 r. z rąk
fanatycznego konserwatysty (zemsta za
mierć Takamoriego)
– Iwakura Tomomi – zmarł w 1883 r.
Nowa generacja przywódców:
– Yamagata Aritomo 山縣有朋 [1838-1922]
(Ch shū)
– Matsukata Masayoshi 松方正義 [1835-1924]
(Ch shū)
– It Hirobumi 伊藤博文 [1841-1909] (Ch shū)
– kuma Shigenobu 大隈重信 [1838-1922]
(Hizen)
Potrzeba nadania Japonii konstytucji
uznawana przez wszystkich liderów
Yamagata Aritomo
Matsukata Masayoshi
It Hirobumi
kuma Shigenobu
Rozbieżno ci w gronie przywódców nt.
chwili nadania i kształtu konstytucji:
kuma w 1881 r. zaproponował niezwłoczne
przyjęcie konstytucji na wzór brytyjskiej
Propozycja została odrzucona jako
nieodpowiedzialna, a kuma w 1882 r.
odszedł z rządu, zakładając partię polityczną
i szkołę, z której wyrósł Uniwersytet Waseda
Na czele zespołu opracowującego konstytucję
w 1881 r. stanął It
It za wzorzec do na ladowania, zamiast
liberalnej konstytucji brytyjskiej, przyjął
konserwatywne konstytucje Niemiec
i Austro-Węgier. W tym kierunku poszły
prace nad konstytucją, a pewne elementy
systemu (gabinetowy system rządów
i służba cywilna wzorowana na niemieckiej)
były testowane już od 1885 r.
Ostatecznie konstytucja została nadana przez
cesarza, jako prezent dla ludu, 11 lutego
1889 r.
W 1890 r. odbyły się pierwsze wybory
parlamentarne.
Ostatecznie, kształt konstytucji wpłynął
na to, że zmodernizowana Japonia stała
się państwem konserwatywnym
i autorytarnym, a nie liberalnym
i w pełni demokratycznym.
Wynikało to po czę ci z odwrócenia się
japońskiej elity politycznej od
zapatrzenia w Zachód i ograniczenie
westernizacji.
Cesarski Reskrypt o Edukacji – 1990 r.
Postępy modernizacji:
– Rozwój floty handlowej:
Rok No no ć (tys. t)
______________________________________________________________________________________________
1872 26
1880 66
1890 143
1896 363
1903 657
1913 1514
Japońska flota handlowa
Rozwój japońskiej floty handlowej
1600
1400
1200
1000
(tys. t)
800 nośność floty handlowej
600
400
200
0
1860 1870 1880 1890 1900 1910 1920
rok
Postępy modernizacji:
– Rozwój linii kolejowych:
Rok Długo ć linii (km)

______________________________________________________________________________________________
1872 18
1883 240
1887 640
1894 2100
1904 4700
1914 7100
Japońskie koleje
Rozwój japońskich kolei
8000
7000
6000
5000
km
4000 długość linii
3000
2000
1000
0
1860 1870 1880 1890 1900 1910 1920
rok
Koniec lat 90. XIX w. – konsolidacja Japonii:
udane reformy i industrializacja
Podstawy japońskiego sukcesu:
– poczucie odrębno ci narodowej* –
nacjonalizm
– jedno ć gospodarcza i intelektualna*
– wysoki poziom edukacji*
– etyka pracy
– sprzeczno ci systemu feudalnego =>
dojrzało ć do zmian
Podstawy japońskiego sukcesu (c.d.):
– wewnętrzne źródło ideologii leżącej
u podstaw przemian – „resturacja” władzy
cesarskiej
– polityka systematycznych reform – skuteczna
praca u podstaw: prawo i porządek, rozwój
komunikacji, reforma systemu edukacji przed
tworzeniem szkolnictwa wyższego, rozwój
rolnictwa i względnie prostych gałęzi
przemysłu przed pełną industrializacją ...
Bilans osiągnięć politycznych okresu
Meiji:
– 1899 – zrzeczenie się eksterytorialno ci przez
Wielką Brytanię, a wkrótce przez pozostałe
mocarstwa
– 1900 – udział Japonii w tłumieniu powstania
bokserów w Chinach
– 1902 – traktat japońsko-brytyjski
– 1904/5 – zwycięska wojna z Rosją
– 1910 – aneksja Korei
– 1911 – odzyskanie prawa do nakładania ceł
Japońscy żołnierze podczas powstania bokserów
mierć It Hirobumiego z rąk Ahn Joong Guna –
Harbin 26.10.1909
Premierzy ery Meiji
1. It Hirobumi 伊藤博文 [1841-1909]: 22XII1885-30IV1888
2. Kuroda Kiyotaka 黑田清隆 [1840-1900]: 30IV1888-25X1889
3. Sanj Sanetomi 三條實美 [1837–1891]: 25X1889-24XII1889
4. Yamagata Aritomo 山縣有朋 [1838-1922]: 24XII1889-6V1891
5. Matsukata Masayoshi 松方正義 [1835-1924]: 6V1891-8VIII1892
6. It Hirobumi 伊藤博文 [1841-1909]: 8VIII1892-31VIII1896
7. Matsukata Masayoshi 松方正義 [1835-1924]: 31VIII1896-12I1898
8. It Hirobumi 伊藤博文 [1841-1909]: 12I1898-30VI1898
9. kuma Shigenobu 大隈重信 [1838-1922]: 30VI1898-8XI1898
10. Yamagata Aritomo 山縣有朋 [1838-1922]: 8X1898-19X1900
11. It Hirobumi 伊藤博文 [1841-1909]: 19X1900-10V1901
12. Katsura Tar 桂太郎 [1848-1913]: 2VI1901-7I1906
13. Saionji Kinmochi 西園寺公望 [1849-1940]: 7I1906-14VII1908
14. Katsura Tar 桂太郎 [1848-1913]: 14VII1908-30VIII1911
15. Saionji Kinmochi 西園寺公望 [1849-1940]: 30VIII1911-21XII1912
5. Okres Taishō (1912-1926)

大正時代
1912 – śmierć cesarza Meiji i intronizacja
Yoshihito 嘉仁 [1879-1926]
1914 – 1918 – udział Japonii w I wojnie
światowej po stronie zwycięskiej
Ententy
1918 – 1922 – udział Japonii
w interwencji antybolszewickiej
na rosyjskim Dalekim Wschodzie
(najdłuższej z interwencji mocarstw)
Cesarz Taishō (Yoshihito)
Sytuacja ekonomiczna Japonii:
– Przejęcie schedy w Azji Wschodniej,
zwłaszcza Chinach, po mocarstwach
zachodnich – rynki zbytu na masowo
produkowane towary niskiej jakości
– Koncentracja kapitału przez zaibatsu
財閥 (Mitsui 三井, Mitsubishi 三菱, Sumitomo
住友, Yasuda 安田); kształtowanie się
warstwy pracowników najemnych na stałe
związanych z firmą i wynagradzanych wg
stażu pracy – „sararīman” サーマン
– Gwałtowna urbanizacja: między 1890
a 1930 wzrost populacji miejskiej od ok.
10% do 50%. Wzrost rozpiętości
poziomu życia między miastem i wsią
– dostęp do powszechnych dóbr
konsumpcyjnych, nowoczesnej
komunikacji, transportu, elektryczności
itp.; różnice wysokości dochodów.
Niski poziom konsumpcji:
– rodziny stojące na czele zaibatsu raczej
inwestują dochody niż wydają je na
luksusową konsumpcję
– pracownicy najemni raczej oszczędzają
niż wydają – powstają kasy
oszczędnościowe.
Rozwój nowych gałęzi przemysłu – np.
przemysł okrętowy
Rozwój floty handlowej
Sytuacja polityczna po zakończeniu I
wojny światowej wynikająca z
traumatycznych doświadczeń :
– Koniec aprobaty dla drapieżnego
imperializmu – również dla japońskiej
ekspansji
– Traktat Wersalski; powstanie Ligi
Narodów; konferencja waszyngtońska
nt. ograniczenia zbrojeń morskich.
Ustalenia dotyczyły parytetu flot
wojennych mocarstw, z wyłączeniem
Niemiec, pozbawionych prawa
posiadania floty wojennej oraz ZSRR (z
okresem ważności do 1936 r.):
Największe floty z limitami wyporności
okrętów i krążowników liniowych:
W. Brytania & USA – po 533 400 t
Japonia – 320 000 t
Postanowienia konferencji waszyngtońskiej dot.
limitów wyporności głównych klas okrętów
Państwo O. i K. Lin. O. i K. Lin. Lotnisk.

1922 Docelowo
W. Brytania 567 467 t 533.000 t 137.160 t
USA 533 862 t 533.000 t 137.160 t
Japonia 305 911 t 320.000 t 82.296 t
Francja 224 540 t 178.000 t 60.960 t
Włochy 185 585 t 178.000 t 60.960 t

Ograniczenia wielkości okrętów
Okręty liniowe:
– wyporność std. – 35 560 t (35 000 ts).
– kaliber dział artylerii głównej – 406 mm (16”)
Lotniskowce:
– kaliber dział artylerii głównej – 203 mm (8”) – do 10
Mniejsze okręty (w prakt. ciężkie krążowniki):
– kaliber dział artylerii głównej – 203 mm (8”)
Krążownik liniowy HMS Hood – z łaski traktatu
waszyngtońskiego największy okręt wojenny świata do 1941 r.
Okręt liniowy HMS Nelson – typowe „dziecko”
ograniczeń waszyngtońskich
Lotniskowiec IJN Akagi – też „dziecko” Waszyngtonu: napoczęty
jako okręt liniowy, ukończony jako lotniskowiec
Przykład krążownika „waszyngtońskiego” – HMS Cornwall
Dodatkowe deklaracje dot.
samoograniczenia sfer ekspansji:
USA zadeklarowały rezygnację z
tworzenia baz na zachód od Hawajów
(178° W)
Wielka Brytania zadeklarowała
rezygnację z tworzenia baz na wschód
od Singapuru
(112° E)
Pas o szerokości 70° „dla” Japonii
Japońskie zyski terytorialne po I wojnie
światowej:
Wyspy Marshalla, Karoliny i Mariany –
jako terytoria mandatowe Ligi
Narodów– b. terytoria kajzerowskich
Niemiec przekazane Japonii na mocy
Traktatu Wersalskiego (mimo jej
wystąpienia z Ligi w 1933 r. zachowane
przez Japonię do 1945 r.)
6. Okres Taish (1912-1926) c.d.

大正時代
Wewnętrzna sytuacja polityczna:
– Silne wpływy zachodniej my li
demokratycznej (zwłaszcza od
zakończenia I wojny wiatowej)
– Wykruszanie się ostatnich genr :
Yamagata zm. w 1922 r.,
a Matsukata w 1924 r.
Rywalizacja między politykami cywilnymi
i armią
1912 r. – starcie między armią i gabinetem premiera
Saionji (Saionji Kinmochi 西園寺公望 [1849-1940])
związanego z partią Seiyūkai (Rikken Seiyūkai 立憲政
友会 – Partia Przyjaciół Konstytucyjnego Rządu) =>
zastąpienie Saionjiego przez gen. Katsurę (Katsura
Tar 桂太郎 [1848-1913]) => Odmowa współpracy ze
strony Seiyūkai => Powołanie przez Katsurę własnej
partii – D shikai (Rikken D shikai 立憲同志会 –
Stowarzyszenie Przyjaciół Konstytucji)
Saionji Kinmochi Katsura Tar
Kariera Katsury:
– w armii: attaché wojskowy w Berlinie –
1875–1878 & 1884-1885; dowódca
3 Dywizji w wojnie japońsko-chińskiej
– w polityce: gubernator generalny Taiwanu –
1896; minister wojny – 1898-1901
(interwencja w Chinach);
premier VI 1901- I 1906 (wojna japońsko-
rosyjska); 1908-1911 (aneksja Korei);
1912-1913
Gen. Katsura Tar w mundurze… i w sokutai
Kondukt z ciałem gen. Katsury wyrusza z jego rezydencji do Z j ji
Narodziny ruchu opinii publicznej na rzecz
zachowania rządu konstytucyjnego –
zjawisko sprzeczne z intencjami twórców
konstytucji, którzy chcieli mieć gabinet
niezale ny od większo ci parlamentarnej
(w izbie ni szej)
W konsekwencji kryzysu politycznego
oficjalnie zniesiono zapis z 1899 r. (z czasów
gabinetu Yamagaty) o zawarowaniu urzędów
ministrów armii i floty dla wojskowych
w słu bie czynnej – aden z cywilnych
premierów nie odwołał się jednak do tej
zmiany.
– 1913 – powołanie gabinetu z adm. Yamamoto
Gonnohy e (Gonbee) 山本權兵衛 [1852-1933] w roli
premiera i 6 ministrami z Seiyūkai
– 1914 – upadek gabinetu adm. Yamamoto
w rezultacie skandalu Siemensa-Vickersa,
związanego z budową krą ownika liniowego Kong –
powołanie gabinetu kumy Shigenobu, związanego
z Rikken D shikai z Kat Takaakim 加藤高明 [1860-
1926] w roli ministra spraw zagranicznych;
Przystąpienie Japonii do wojny po stronie Ententy
– 1915 – sformułowanie przez kumę i Kat 21 ądań
pod adresem Chin
Adm. Yamamoto Gonnohy e
Krą ownik liniowy IJN Kongō 金剛
Krą ownik liniowy Kongō:
– Zbudowany w stoczni Vickersa w Barrow in Furness
– Etapy budowy:
# poło enie stępki – 17 I 1911
# wodowanie – 18 V 1912
# podniesienie bandery – 16 VIII 1913
– Dane taktyczno-techniczne:
# wyporno ć – 37 178 t
# wymiary – L = 222 m, B = 31 m, D = 9,7 m
# prędko ć maksymalna – 30 w
# zasięg – 10 000 Mm
# artyleria główna – 8 x 356 mm (14”)
kuma Shigenobu i Kat Takaaki
21 ądań pod adresem Chin
– 1916 – Upadek gabinetu kumy w rezultacie
skandalu ury.
Próba ze strony Yamagaty powrotu do
ponadpartyjnego gabinetu – gabinet ten tworzyli
generałowie z Ch shū.
– 1918 – upadek gabinetu generałów po rozruchach
głodowych. Powołanie partyjnego gabinetu
z premierem Harą (Hara Takashi 原敬 [1856-1921]) –
liderem Seiyūkai od 1914 r.
– 1919 – reformy wyborcze Hary: obni enie cenzusu
majątkowego wyborców do 3 JPY/rok; okręgi
jednomandatowe zamiast wielomandatowych
– 1921 – zabójstwo Hary – okres gabinetów
ponadpartyjnych
1 IX 1923
– Wielkie Trzęsienie Ziemi w Kant
Tokio i Yokohama zniszczone,
ok. 130 000 ofiar – głównie
po arów; odbudowa obu miast
w stylu zachodnim
– Gabinet adm. Yamamoto
1923-1924 na czas odbudowy
– 1925 – Kolejna zmiana ordynacji wyborczej –
zniesienie cenzusu majątkowego wyborców;
wprowadzenie okręgów wyborczych redniej
wielko ci (ordynacja Yamagaty ustanawiała
du e okręgi, a ordynacja Hary –
jednomandatowe)
– 1926 – mierć Kat => Naprzemienne rządy
Seiyūkai (1927-1929 & 1931-1932) i Minseito –
Rikken Minseito 立憲民政党 (1929-1931).
Inne cechy sytuacji politycznej ery
Taish :
– Rozwój ruchu związkowego i partii socjalistycznych.
Idee socjalistyczne stały się popularne najpierw
w kręgach chrze cijańskich, a pó niej
uniwersyteckich.
– Słabo ć bazy intelektualnej demokracji – np. idea
cesarza jako najwy szego organu państwa,
sformułowana przez prof. Minobe Tatsukichiego
美濃部達吉 [1873-1948], spotkała się z bardzo
miernym zainteresowaniem, równie w kręgach
akademickich.
Prof. Minobu
– 1926 – mierć cesarza Taish ,
intronizacja Hirohito i początek
ery Sh wa
Gospodarka japońska ery Taish
i początku ery Sh wa:
– westernizacja miast w latach 20.,
– dychotomia gospodarki (i stylu ycia) – miasto-wie ,
– redukcja wydatków zbrojeniowych o niemal 50%
w latach 1919-1926,
– wielki kryzys lat 1929-1932 i jego konsekwencje dla
gospodarki japońskiej.
Premierzy Japonii ery Taish
1. Katsura Tar 桂太郎 [1848-1913]: 21XII1912-20II1913
2. Yamamoto Gonnohy e 山本權兵衛 [1852-1933]: 20II1913-16IV1914
3. kuma Shigenobu 大隈重信 [1838-1922]: 16IV1914-9X1916
4. Terauchi Masatake 寺内正毅 [1852-1919]: 9X1916-29IX1918
5. Hara Takashi 原敬 [1856-1921]: 29IX1918-4XI1921
6. Takahashi Korekiyo 高橋是清 [1854-1936]: 13XI1921-12VI1922
7. Kat Tomosabur 加藤友三郞 [1861-1923]: 12VI1922-24VIII1923
8. Yamamoto Gonnohy e 山本權兵衛 [1852-1933]: 2IX1923-7I1924
9. Kiyoura Keigo 清浦奎吾 [1850-1942]: 2IX1923-11VI1924
10. Kat Takaaki 加藤高明 [1860-1926]: 11VI1924-28I1926
11. Wakatsuki Reijir 若槻禮次郎 [1866–1949]: 30I1926-20IV1927
7. Okres Shōwa (1926-1989)

昭和時代
Początki i droga ku wojnie
Początek ery Shōwa (do 1928 r.) –
kontynuacja polityki ery Taishō
Wyra nie zmiany od 1929 r. – roku
wielkiego krachu – kurs na nacjonalizm
Od 1932 r. faktyczne przejęcie władzy
przez armię.
Hirohito jako następca tronu z premierem Lloydem Georgem (1921)
Cesarz Hirohito 裕仁 i cesarzowa Nagako
Cesarz Hirohito z oną i… w mundurze
Podpis Hirohito
Hirohito na cesarskim rumaku Shirayuki 白雪
Hirohito podczas inspekcji armii w 1938 r.
Uroczystości intronizacyjne ciągnące się od
końca 1926 r. a po koniec roku 1928
z cyklem oficjalnych ceremonii
intronizacyjnych (sokui no rei 即位の礼)
w listopadzie 1928 r.:
– procesja cesarska z Tokio do Kioto i przejęcie
regaliów (6 listopada 1928)
– uroczystość ofiarowania pokarmów (daijōsai 大嘗祭)
– rytuał deifikacji Hirohito obejmujący m.in.
symboliczne zaślubiny protoplastki rodu
cesarskiego – Amaterasu omikami 天照大神 (14
listopada 2018 r. minie od niego dokładnie 90 lat);
„boskie” tytuły Hirohito: Arahitogami 現人神 – bóg
wcielony, Ikigami sama 生き神様 – ywy bóg
– przyjęcie tytułu generalissimusa (daigensui 大元帥)
Radykalny zwrot w polityce wewnętrznej
i zagranicznej – przyczyny:
– kłopoty gospodarcze doby wielkiego
kryzysu
– głębokie podziały społeczne
– poczucie dyskryminacji przez „stare”
mocarstwa
Analogia z sytuacją Włoch i Niemiec
Choć ostatecznie przemiany początku lat
30. doprowadziły Japonię do sytuacji
podobnej do sytuacji Niemiec i Włoch,
mechanizmy przemian miały odmienny
charakter.
W Japonii przemiany dokonały się w
ramach konstytucji z 1889 r. z
odwołaniem do woli cesarza. Nie było
zmiany ustroju, jednego przywódcy
(führera, duce) ani partii
nacjonalistycznej
Czynniki sprzyjające rozwojowi
autorytarnych, a pó niej de facto
totalitarnych form rządów w Japonii
lat 30:
– tradycja autorytarnego systemu władzy
w Japonii feudalnej
– obecność elementów szowinizmu ju w
okresie restauracji Meiji
Ruch ultranacjonalistyczny odwoływał
się do tradycji autorytarnej i agrarnej
oraz do boskości cesarza
Naczelnymi hasłami ruchu były:
obrona „państwa” (kokutai 国体) oraz
„woli cesarza”
Ultranacjonaliści czerpali inspirację
z sukcesów włoskich i niemieckich
faszystów, ale byli jednocześnie
radykalnie antyzachodni
Ruch potępiał zachodnie „dewiacje”,
a zwłaszcza:
demokrację, indywidualizm i kapitalizm
(przy jednoczesnym antykomunizmie)
Tendencje rasistowskie były odpowiedzią na
dyskryminacyjną politykę mocarstw
zachodnich, m.in. USA
Hasła ultranacjonalistyczne spotkały się ze znacznym
odzewem ze strony ludności wiejskiej – gorzej
sytuowanej, gorzej wyedukowanej i konserwatywnej,
a nawet ultrakonserwatywnej
Głównym nośnikiem ideologii
ultrancjonalistycznej w Japonii stała się
nie partia władzy, lecz flota,
a jeszcze większym stopniu armia,
której oficerowie, choć w znacznej
mierze chłopskiego pochodzenia, czuli
się spadkobiercami tradycji samurajów
zarówno jeśli idzie o ducha bojowego,
jak i o standardy moralne.
Rola czynników zewnętrznych w
szowinizacji i militaryzacji Japonii
W latach 20. polityka japońska była
zdecydowanie pokojowa i uwzględniała
chiński nacjonalizm oraz interesy Wielkiej
Brytanii i USA
Mówi się czasem o „miękkiej” polityce rządów
Minseito z lat 1924-27 i 1929-31 oraz
„twardej” rządów Tanai z Seiyūkai z lat 1927-
29, ale faktyczne ró nice były niezbyt istotne
Dyskryminacyjna polityka mocarstw
zachodnich wobec Japonii:
– zakaz imigracji Japończyków do USA
i Australii,
– restrykcje handlowe,
– nieuznawanie japońskich interesów
w Chinach,
wywoływała poczucie osaczenia
i spychania Japonii do grupy krajów
2. kategorii.
Znacząca część Japończyków upatrywała
remedium w wywalczeniu przez
Japonię imperium porównywalnego
z imperiami Wielkiej Brytanii i USA.
Kluczową rolę w budowie tego imperium
miała odegrać armia, która dzięki
rozwiązaniom politycznym Yamagaty
uzyskała praktycznie pełną
niezale ność od władz cywilnych.
Armia u progu lat 30. stała się w praktyce siłą
działającą poza kontrolą innych ośrodków
władzy.
Przykład: Działania Armii Kwantuńskiej – Kantō
gun 関東軍 w 1928 r.
W maju jej jednostki zablokowały wojska
chińskich nacjonalistów, a w czerwcu młodzi
oficerowie wysadzili pociąg wiozący Zhang
Zou-lina, chińskiego militarystę, który chciał
zerwać współpracę z Japończykami
i połączyć siły z chińskimi nacjonalistami
Zhang Zuolin 張作霖 & gen. Tanaka Giichi 田中義一
Wagon, w którym podró ował Zhang Zuo-lin
Cesarz Hirohito za ądał od premiera,
gen. Tanaki, ukarania
niesubordynowanych oficerów, ale
armia odmówiła wykonania tego
rozkazu pod pretekstem dbałości
o morale, powołując się przy tym na
swoje podporządkowanie bezpośrednio
woli cesarza (który z kolei nie mógł, w
ramach systemu, wydać jej rozkazu bez
pośrednictwa rządu)
Niesubordynacja armii była mo liwa dzięki
istotnej zmianie nastrojów w jej szeregach,
a uszła jej na sucho dzięki zmianie nastrojów
w społeczeństwie japońskim.
Innym przykładem tej zmiany nastrojów
społecznych był wybuch niezadowolenia po
ustaleniu w czasie Londyńskiej Konferencji
Morskiej w 1930 parytetu wyporności
cię kich krą owników dla USA, Wielkiej
Brytanii i Japonii na poziomie 10:10:7.
Eskalacja polityki agresywnej ekspansji
VIII 1931 – incydent z koleją południowo-
mand urską. Oficerowie średniego szczebla
wysadzili niewielki odcinek linii południowo-
mand urskiej, nale ącej do Japonii
i utrzymując, e to chiński sabota , zajęli cała
Mand urię. Ani cesarzowi, ani rządowi nie
udało się zapanować nad „incydentem”
– Manshū jihen 満州事変.
I 1932 – bombardowanie Szanghaju przez flotę;
desant wysadzony przy tej okazji znalazł się
w tarapatach i musiał być wyciągany z
opresji przez armię.
Kwatera główna Armii Kwantuńskiej (Kantōgun 関東軍)
w stolicy Mand ukuo - Shinkyō
ołnierze Armii Kwantuńskiej w czasie ćwiczeń
Armia Kwantuńska odcięła Mand urię od
Chin i proklamowała „niezale ne”
państwo Mand ukuo (Manshukoku
満州国) – uznane w 1932 r. przez…
Japonię (w 1936 r. przez Niemcy i
Włochy, a w 1938 przez Polskę)
USA ogłosiły politykę nieuznawania
japońskich podbojów, a Liga Narodów
przyjęła w 1933 r. raport komisji ds.
Mand urii potępiający Japonię.
W odpowiedzi Japonia wystąpiła z Ligi
Mand ukuo (kolor zielony)
Flaga i godło Mand ukuo (Mănzhōu Guó 满洲国/滿洲國)
Układ japońsko-mand urski
Pu Yi jako cesarz Mand ukuo Kangde
Rząd Mand ukuo
Huta Shōwa
Kawaleria Mand ukuo
Do 1934 r. armia japońska zajęła w serii
incydentów zachodnią część Mongolii
Wewnętrznej i północnych Chin wokół
Pekinu
Linie podziałów wśród japońskich
wojskowych:
– armia (Dai Nihon teikoku rikugun 大日本帝
国陸軍) przeciw flocie (Dai Nihon teikoku
kaigun 大日本帝国海軍)
– postępowcy przeciw tradycjonalistom –
młodsi oficerowie przeciw starszym oficerom
8. Okres Shōwa (1926-1989)
昭和時代
Japonia na wojennej ścieżce –
bębny wojny
Problem młodszych oficerów:
grupa wojskowych szczególnie podatnych
na propagandę ultranacjonalistyczną i
skłonnych do stosowania terroru wobec
inaczej myślących.
Incydenty z udziałem młodszych oficerów:
– 1931 – proklamacja przez grupę młodszych
oficerów „restauracji Shōwa” (Shōwa ishin
昭和維新) – wystąpienie zostało stłumione
przez starszych oficerów.
– 1932 (15 maja) – zabójstwo ministra finansów
i jednego z dyrektorów Mitsui (incydent 15
maja – gojūgo jiken 五十五事件) oraz
premiera Inukai Tsuyoshiego 犬養毅
– 1933 & 1934 – podobne próby zduszone w
zarodku
– 1935 (12VII) – zabójstwo generała Nagaty
Tatsuzana 永田鉄山 [1884-1935] przez
podpułkownika Aizawę Saburō 相沢三郎
[1889-1936] (incydent Aizawy – Aizawa jiken
相沢); Aizawa użył miecza, a przyczyną miało
być wydanie przez Nagatę Armii cesarskiej
na pastwę finansjery; zabójcę skazano na
śmierć i stracono rok później.
Inukai Tsuyoshi 犬養毅 [1855–1932 ]
Cechy charakterystyczne sytuacji
politycznej po zajęciu Mandżurii:
– przejęcie kontroli nad polityką przez armię,
– wzrost nastrojów nacjonalistycznych po
odniesieniu sukcesów,
– przyzwolenie społeczne dla akcji
terrorystycznych młodszych oficerów:
w powszechnym odczuciu zabójcy byli
patriotami i bohaterami, a ofiary –
niegodziwcami – kosmopolitami, a nawet
zdrajcami.
Zwycięstwo zabójców premiera Inukai: powrót
do gabinetów jedności narodowej.
– 1932 – gabinet adm. Saitō Makoto 齋藤實 [1858-1936] z 7
przedstawicielami partii politycznych
– 1934 – gabinet adm. Okady Keisuke 岡田啓介 [1968-1952]
z 5 przedstawicielami partii politycznych oraz grupą
cywilnych urzędników-rewizjonistów, podzielających
poglądy wojskowych – przekazanie nadzoru nad
Mandżurią z MSZ do MA (ministerstwa armii); mimo to 26
lutego 1936 młodzi oficerowie próbowali dokonać
zamachu stanu, za pomocą oddziałów 1 Dywizji.
Okada i Saionji zdołali zbiec, a rebelię za aprobatą
cesarza stłumiono przy współudziale floty, karząc
przywódców (incydent 26 lutego – ni nijūroku jiken).
Adm. Saitō Makoto & adm. Okada Keisuke
Po incydencie 26 lutego na czele gabinetu stanął
Hirota Kōki 廣田弘毅 – biurokrata-rewizjonista;
przywrócono też oficjalnie „zasadę Yamagaty” o
pełnieniu funkcji ministrów armii i floty wyłącznie
przez oficerów służby czynnej.
– 1937 – gabinet gen. Hayashi Senjūrō 林銑十郎 [1876–
1943 ] bez przedstawicieli partii politycznych, mimo
uzyskania przez nie niezłych wyników: w izbie
niższej znalazło się 354 posłów Minseito i Seiyūkai
na 466 miejsc (w 1932 było 447/466, a w 1936
379/466). W 1936 Minseito posłużyło się sloganem:
„Co będzie? Rządy parlamentarne czy faszyzm?”.
Mimo to partie utraciły wpływ na politykę.
Hirota Kōki gen. Hayashi Senjūrō
W 1937 r. Saionji podjął próbę powołania gabinetu
transcendentalnego, złożonego z przedstawicieli
starej arystokracji z księciem Konoe Fumimaro 近衞
文麿 [1891-1945] w roli premiera. Książę Konoe
okazał się człowiekiem słabym: po wybuchu wojny
z Chinami utracił resztki kontroli nad armią, a nawet
powołał Biuro Planowania Rządu zdominowane
przez wojskowych, które przejęło w znacznej mierze
kompetencji min. Finansów.
Ks. Konoe Fumimaro
Po wybuch wojny z Chinami w lipcu 1937 r. – w ramach
Najwyższej Rady Wojennej (powstałej w 1893 r.)
zostało powołane Cesarskie Dowództwo Naczelne
(Daihon’ei 大本営), które przejęło faktyczną kontrolę
nad rządem za pośrednictwem tzw. Konferencji
Łącznikowych, służących przekazywaniu rządowi
decyzji politycznych podjętych przez wojskowych.
Konferencje Łącznikowe z milczącym udziałem
cesarza nazywano Konferencjami Cesarskimi (Gozen
Kaigi 御前会議). Obradowały one w składzie: cesarz,
premier, szef Biura Planowania, ministrowie spraw
zagranicznych, finansów, armii i floty, szefowie
sztabów armii i floty.
Posiedzenie Gozen kaigi (styczeń 1945)
Dalsza koncentracja władzy w rękach armii: 18X1941
gen. Tōjō Hideki 東条英機 [1884-1948] premierem
i zarazem ministrem armii.
Stosunki armii i floty z zaibatsu: nieprzyjazna symbioza
– armia i flota niechętne zaibatsu, ale bez ich
nacjonalizacji – niepowodzenie próby
bezpośredniego zarządzania przez armię
gospodarką Mandżukuo spowodowało przekazanie
jej w ręce nowych zaibatsu; przemysł realizował
zamówienia armii i floty ale nie był poddawany presji
teorii społeczno-politycznych.
Stopniowe ograniczanie swobód obywatelskich
Gen. Tōjō Hideki
Stopniowe ograniczanie
swobód obywatelskich
Już w 1925 uchwalono Ustawę o Zachowaniu Pokoju
Społecznego (Chian Iji Hō 治安維持法), która
pozwalała eliminować jednostki „dążące do obalenia
porządku społecznego” lub „naruszenia własności
prywatnej” („socjalistów”, „komunistów”,
anarchistów”).
Od 1931 r. na straży ustawy stała policja specjalna
Tokkō 特高 (skrót od Tokubetsu Kōtō Keisatsu 特別
高等警察 – Specjalna Wyższa Policja) w Japonii oraz
żandarmeria wojskowa Kempeitai 憲兵隊 za granicą.
Inne przejawy totaliryzacji życia:
W 1935 prof. Minobe (twórca „teorii organu”) został
usunięty uniwersytetu i Izby Lordów, a jego pisma
zakazane.
Powszechna indoktrynacja – rola szkół i mediów;
próba stworzenia filozofii narodu – książka „Kokutai
no hongi” 國體の本義 („Podstawy państwa
narodowego”). Idee w niej zawarte tworzyły
amalgamat przestarzałych idei z naciskiem na
mitologię, konceptu wyższości Japonii ze względu
na ciągłość linii cesarskiej, pojęć takich, jak „wola
cesarza”, konfucjańskich cnót harmonii, lojalności
i miłości synowskiej oraz „bushidō”. Książka
potępiała indywidulaizm jako źródło wszystkich
zachodnich dewiacji od demokracji po komunizm.
Kreacja nastrojów antyzachodnich:
– usuwanie romanizownych nazw stacji
– wzbudzanie podejrzliwości wobec cudzoziemców
(każdy cudzoziemiec, to szpieg)
– kontrola zrzeszeń studenckich i związków
zawodowych
– zachęcanie kobiet do podejmowania pracy, ale
z zachowaniem ich podrzędnej pozycji.
W 1940 Konoe jako premier połączył różne
organizacje w Stowarzyszenie Wspierania Władzy
Cesarskiej – Taisei Yokusankai 大政翼賛会【大政翼
贊會】. Organizacja cieszyła się ograniczonym
poparciem, mimo „absorpcji” rozwiązanych partii
politycznych (w wyborach 1942 tylko 64 %).
„Logo” Taisei Yokusankai
Posiedzenie Taisei Yokusankai w 1940 r.
Mimo permanentnego powoływania się na
wzorce z przeszłości, polityka lat 30. była
karykaturą restauracji Meiji:
– jedność wymuszona przez podzieloną
wewnętrznie armię, kontrolującą bezsilny
rząd, ignorującą wolę cesarza i wdającą się
w awantury militarne – były to praktyki
mające bliższe analogie z praktykami
reżimów faszystowskich, mimo braku
ścisłych odpowiedników takich elementów
ustroju jak wódz, partia faszystowska
czy „święta” księga („Mein Kampf”), niż
z przeszłością Japonii.
Kontrola armii i policji nad masową edukacją,
środkami przekazu i środkami technicznymi ułatwiła
przekształcenie autorytarnego systemu z przeszłości
w system totalitarny.
Druga strona medalu to fakt, że długotrwale
funkcjonujący autorytarny system władzy pozwolił
wprowadzić w Japonii system totalitarny „tanim
kosztem”, bez konieczności terroryzowania
społeczeństwa i bez obalania konstytucji, która była
tak pojemna, że w latach 20. pozwoliła stworzyć
system zbliżony do brytyjskiego, a w latach 30.
wprowadzić dyktaturę z formalną władzą zwierzchnią
cesarza, ale w istocie z rozmytą odpowiedzialnością.
Aneksja Mandżurii spotkała się
z szerokim poparciem społecznym
z dwóch powodów:
– powód natury ekonomicznej – w Mandżurii
lokowano ok. 60% japońskich inwestycji
i przechodziło przez nią ok.. 40% japońskiego
handlu z Chinami
– powód natury ideowej – za zdobycie wpływów
w Mandżurii Japonia zapłaciła wysoką cenę –
ok. 100 000 poległych w wojnie japońsko-rosyjskiej
1904/5 r.
Podbój Mandżurii („incydent mandżurski” – Manshū
jihen 满洲事変) w 1932 r.: Armia Kwantuńska licząca
14 000 żołnierzy w ciągu kilku miesięcy rozgromiła
armię chińską i zajęła całą Mandżurię, powołując do
życia Mandżukuo.
Chińska odpowiedź – bojkot gospodarczy Japonii –

wywołał reakcję japońską w postaci desantu i
walkami w okolicach Szanghaju, a w 1933 r. zajęcia
przez wojska japońskie prowincji Dżehol (Rèhé
shěng 熱河省) i utworzenie z niej strefy buforowej.
Prowincja Dżehol (ciemnoniebieska)
9. Okres Shōwa (1926-1989)
昭和時代
Japonia na wojennej ście ce –
pierwsze starcie – Chiny (& ZSRR)
Druga wojna japońsko-chińska 1937-1945
Incydent na moście Marco Polo koło Pekinu 7VII1937
– strzelanina ukartowana przez Japończyków – stał
się pretekstem do inwazji Chin.
Walki 6 dywizji japońskich z 29 Armią chińską
zakończyły się pod koniec lipca zdobyciem Pekinu
i Tientsinu. Bitwa o Szanghaj zaczęła się 13VIII;
14VIII Japończycy rozpoczęli naloty na miasto z baz
na Taiwanie i Kyūshū, a następnie z lotniskowców
Ryūjō, Hosho i Kaga.
Sukcesy odnoszone przez samoloty startujące
z lotniskowców wpłynęły w istotny sposób na
poglądy na temat roli tej klasy okrętów.
Zwolennikiem uczynienia z nich głównej siły
uderzeniowej floty był adm. Yamamoto Isoroku
山本五十六 [1884-1943]
Fiasko prób izolacji Chin na arenie
międzynarodowej, ale mimo to ciągu lat 1938,
39 i 40 Japończycy zajęli porty chińskie,
a w lutym 1939 r. wyspę Hainan.
Po zdobyciu Nankinu doszło do trwającej
wiele dni masakry ludności cywilnej (rape of
Nanjing)
Rejony Chin kontrolowane przez Japonię w 1940 r.
Czang Kai-szek (Chiang Kai-shek, Jiang Jieshi 蔣介石
/Jiang Zhongzheng 蔣中正) [1887-1975]
Mao Zedong, Mao Tsetung (Máo Zédōng 毛澤東/毛泽东)
[1893-1976]
W latach 1937-1941 Chiny w wojnie z Japonią były
wspierane przez dostawy radzieckiego uzbrojenia
oraz radzieckich ochotników walczących
w składzie lotnictwa Republiki Chińskiej
Po podpisaniu w 1941 r. paktu o nieagresji między
Japonią i ZSRR, ten ostatni zaprzestał udzielania
pomocy w obu postaciach. Wówczas rząd chiński
zwrócił się o pomoc do USA. Jedną z jej form było
utworzenie Korpusu Amerykańskich Ochotników
(American Volunteer Group AVG), znany pod nazwą
„Latające Tygrysy” pod dowództwem płk. Claire Lee
Chennoulta, latającego na samolotach Curtiss P-40
Warhawk
Radziecki myśliwiec I-16 w barwach Republiki Chińskiej
Radziecki ochotnik przy swoim I-16
Pomnik radzieckich ochotników w Wuhan
Claire Lee Chennault [1893-1958]
Latające Tygrysy C. L. Chennaulta
Mitsubishi A6M Reisen (Zero) – Zeke
Jesienią 1943 r. w składzie Latających Tygrysów
w charakterze gościa walczył polski as myśliwski,
dowódca Dywizjonu 303 w czasie bitwy o Anglię,
Witold Urbanowicz. W Anglii zestrzelił 17
niemieckich samolotów, a nad Chinami w walkach
powietrznych zestrzelił 6, a na ziemi lub w czasie
startu/lądowania zniszczył jeszcze 5 samolotów
japońskich.
Sam nigdy nie został zestrzelony!
Witold Urbanowicz
Starcia japońsko-radzieckie
1. 29VII-11VIII1938 – bitwa nad jeziorem Chasan
(incydent koło wzgórza Chōko – Chōkohō jiken 張鼓
峰事件).
Walki związane z nieprecyzyjnym określeniem linii
granicznej między Chinami (Mand ukuo) a ZSRR
toczyły się o skrawek ziemi otaczające trzy wzgórza
le ące na zachód od jeziora Chasan.
Siły zaanga owane w walki:
Japończycy – 3 dywizje piechoty, brygada
zmechanizowana, i pułk kawalerii
Rosjanie – 32 000 ołnierzy, 345 czołgów, 245
samolotów; kontruderzenie 6 VIII; rozejm 12 VIII.
Mapka rejonu walk nad jeziorem Chasan
將軍峰 Chiangchunfeng (Shōgunhō),張鼓峰 Changkufeng
(Chōkohō) – Zaoziernaja , 沙草峰 Shachaofeng (Shasōhō) -
Biezimiannaja
Myśliwiec Polikarpow I-16
Polikarpow I-16
Rozpiętość: 9 m
Długość: 6,13 m
Masa własna: 1490 kg
Masa startowa: 1941 kg
Prędkość maks.: 525 km/h na 3000 m
Pułap: 9700 m
Uzbrojenie: 2 działka 20 mm & 2 kmy 7,62 mm
I-16 był pierwszym na świecie myśliwcem z chowanym
podwoziem i do końca lat 30 jednym z najlepszych
myśliwców na świecie
Nakajima Ki-27 Nate
Nakajima Ki-27 Nate
Rozpiętość: 11,31 m
Długość: 7,53 m
Masa własna: 1110 kg
Masa startowa: 1790 kg
Prędkość maks.: 470 km/h na 3000 m
Pułap: 11200 m
Uzbrojenie: 2 kmy 7,7 mm
Ki-27 górował nad I-16 zwrotnością. Rosjanie unikali
wdawania się z nim w walkę manewrową
Mitsubishi A5M Claude
Lekki czołg T-26 (licencja Vickers)
Czołg kołowo-gąsienicowy BT-7 (licencja Christie)
Japoński czołg lekki Typ 95 Ha-Go
ołnierze radzieccy ustawiają sztandar na wzgórzu
Zaoziernaja
Zamaskowane czołgi radzieckie
Zniszczony czołg radziecki
Zdobyte przez Japończyków radzieckie ckm-y
Radziecki jeniec i pomnik bohaterów znad Chasan
Bitwa nad Chalchyngol (rzeką Chałcha)
(incydent Nomonhan – Nomonhan jiken
モンン事件) 11V-31VIII 1939
Pretekst stanowiła kontrowersja co do przebiegu granicy mongolsko-chińskiej
(Mand ukuo). Walki na spornym terytorium między rzeką Chałcha
i linią przebiegającą przez osadę Nomonhan
1. Walki między kawalerią MRL i Mand ukuo 11-13V
2. Walki z udziałem oddziału ppłk Azumy 14-28V
3. Japońskie próby zepchnięcia Rosjan 27VI-23VII
4. VIII wzmocnienie 6 Armii japońskiej do 75000 (?) ołnierzy,
200 czołgów, 500 dział i ponad 300 samolotów (wielkości z pewnością
przesadne) ; ofensywa planowana na 28VIII.
5. Wyprzedzająca ofensywa ukowa (Gieorgij ukow Ге К а ч
Ж [1896-1974]) siłami 3 dywizji strzelców i brygady czołgów RKKA oraz
dwóch brygad kawalerii MALR (60000 ołnierzy, 500 czołgów, 400 samochodów
pancernych, 550 dział i mo dzierzy oraz 500 samolotów); okrą enie i zniszczenie
6 Armii 20-31VIII
Gen. Komatsubara Michitarō 小松原道太郎
& gen. Georgij ukow
Maj. Tsuji Masanobu 辻政信
(1902 – ??), oficer Sztabu
Armii Kwantuńskiej, główny
pod egacz wojenny
i projektant starcia z RKKA,
faktyczny autor podpisanego
przez dowódcę Armii
Kwantuńskiej, gen. Uedę
Kenkichiego
i zaakceptowanego przez
cesarza, niesławnego
rozkazu nr 1488 nt.
postępowania w przypadku
kontrowersji dot. przebiegu
granicy.
Dygresja
Kamienie milowe w ewolucji czołgu:
1. Brytyjski czołg Mark I – pierwszy u yty bojowo na
skalę taktyczną opancerzony i uzbrojony pojazd
na gąsienicach.
2. Francuski lekki czołg wie owy FT-17 – pierwszy
czołg z uzbrojeniem umieszczonym w obrotowej
wie y.
3. Radziecki czołg uniwersalny T-34 – pierwszy
produkowany seryjnie czołg z pochylonymi
płytami pancernymi i podwoziem pozwalającym
na jazdę z du ą prędkością w terenie.
Czołg Mark I
Czołg FT-17 w Wojsku Polskim
Czołg T-34/76
Szybkobie ny czołg Christiego
Poprzednicy i prototyp czołgu T-34 – od lewej:
A-8 (BT-7M), A-20, T-34 mod. 1940, T-34 mod. 1941
Po dygresji
W 1940 po klęsce kontynentalnych metropolii

zmiana sytuacji w ich koloniach w Azji
Wschodniej.
Umiarkowanie skuteczne naciski na gubernatora
Holenderskich Indii Wschodnich mimo klęski
Holandii – znacznie ni sze dostawy ropy, ni
ądane przez Japończyków.
Kolonie brytyjskie pod kontrolą wcią trwajacej
metropolii
Podpisanie Paktu Trzech – Nichidokui
sangoku dōmei 日独伊三国同盟
– Berlin 27IX1940
„Romans” z kolaboracyjną administracją francuskich
Indochin.
16VI1940 r. – wymuszenie na administracji Indochin
wstrzymania tranzytu do Chin i akceptacji japońskich
inspektorów na granicach.
30VIII1940 r. – zgoda Petaina na zajęcie przez Japończyków
północnych Indochin, przejęcie przez nich 3 lotnisk oraz
tranzyt 25000 ołnierzy; pó niej udział Japonii
rozwiązaniu konfliktu francusko-syjamskiego –
w konsekwencji koncesje od obu stron:
– od Syjamu dostawy ry u
– od Francuzów: prawo stacjonowania wojsk na południu
Indochin, prawo u ywania istniejących lotnisk i budowy
nowego w okolicach Sajgonu, prawo do korzystania
z bazy Camranh (od 11III1941).
10. Okres Shōwa (1926-1989)
昭和時代
Japonia na wojennej cieżce –
drugie starcie – blitzkrieg na Pacyfiku
hokushinron 北進論 – koncepcja marszu
na północ (m.in. Ishiwara Kanji 石原莞爾
[1889–1948])
nanshinron 南進論 – koncepcja marszu
na południe (m.in. Tōjō Hideki 東条英機
[1888–1948])
Kantokuen 関特演 ⇐ Kantogun tokushu
enshū 関東軍特種演習 – „specjalne
manewry Armii Kwantuńskiej” – plan
inwazji na ZSRR przygotowywany od
lipca 1941 r.
Preliminaria japońskiej ofensywy
Cele strategiczne:
– Zasadniczy – zajęcie obszarów Azji
południowo-wschodniej bogatych
w surowce strategiczne: ropę naftową, kauczuk,
rudy metali etc. (Indonezja, Malaje, Birma, Filipiny)
– Pomocniczy – rozgromienie US Navy na Pacyfiku
i zmuszenie USA do rokowań pokojowych oraz
dotyczących ustalenia stref wpływów
Realizacja celów:
– Uderzenie na Birmę i Malaje od strony Francuskich
Indochin, desanty na głównych wyspach Indonezji,
Filipin, Nowej Gwinei, Archipelagu Bismarcka,
Wyspach Gilberta etc.
– Atak lotniczy na bazę US Navy w Pearl Harbor na
Hawajach (wyspa Oahu) i zniszczenie
stacjonujących tam okrętów, przede wszystkim
lotniskowców. Koncepcja operacji została
opracowana przez adm. Yamamoto Isoroku
山本五十六 [1884-1943], korzystającego z przykładu
brytyjskiego nalotu na włoską bazę w Tarencie
(może czerpiącego też inne inspiracje).
Atak lotniczy na włoską bazę w Tarencie
Operacją dowodził adm. Andrew B. Cunningham,
głównodowodzący brytyjską Flotą Morza
ródziemnego (Mediterranean Fleet)
Nalot w nocy z 11 na 12 listopada 1940 r.
przeprowadziło 21 samolotów torpedowych Fairey
Swordfish z lotniskowca HMS Illustrious.
Straty Regia Marina: zatopiony pancernik Conte di
Cavour, a ciężko uszkodzone Littorio oraz Caio
Duilio. Oznaczało to redukcję włoskich sił głównych
o połowę i zmianę równowagi sił na Morzu
ródziemnym.
Adm. Andrew Brown Cunningham [1883-1963]
HMS Illustrious
Fairey Swordfish
Swordfishe starują z pokładu HMS Illustrious; z prawej HMS Warspite
Schemat nalotu na bazę Regia Marina W Tarencie
Osiadły na dnie Conte di Cavour
Inne możliwe inspiracje
„Nalot” na Pearl Harbor, przeprowadzony
w ramach morskich manewrów 7 lutego 1932 r.
przez samoloty z lotniskowców USS Lexington
& USS Saratoga, wchodzących w skład zespołu
dowodzonego przez kontradm. Harrego E. Yarnella,
pomysłodawcy operacji. Samoloty używały worków
z mąką i flar zamiast bomb i torped, ale rozjemcy
uznali bazę za kompletnie zniszczoną, a wszystkie
okręty za zatopione.
Co więcej, siły morskie mające w ramach manewrów
bronić bazy w Pearl Harbor przez ponad dobę nie
mogły wykryć zespołu Yarnella!!!
Kontradm. Harry Edward Yarnell [1875-1959]
USS Lexington CV-2
Krążownik liniowy ukończony jako lotniskowiec.
Ukończony w 1928.
Wyporno ć: 41,000 t.
Prędko c maksymalna: 34 w.
Załoga: 2,122.
samoloty: 81.
USS Saratoga CV-3
Krążownik liniowy ukończony jako lotniskowiec.
Ukończony w 1928.
Prędko ć maksymalna: 34 w.
Załoga: 2,111
samoloty: 81
Adm. Yarnell wykorzystał fakt, że pasmo Kulau na
Oahu chroni Pearl Harbor przed sztormami i burzami
nadchodzącymi z północnego wschodu. Podszedł ze
swoim zespołem w pobliże wyspy, chowając się
w sztormie i zachowując ciszę radiową, a samoloty
wystartowały z lotniskowców krótko przed witem
w niedzielę, „atakując” bazę we wczesny niedzielny
poranek i zaskakując jej załogę „z opuszczonymi
spodniami”.
Powtórkę taktyki adm. Yarnella zastosował w 1938 r.
adm. Ernest Joseph King, „atakując” Pearl Harbor
w czasie manewrów za pomocą samolotów
startujących z lotniskowca USS Saratoga (znów)
i zaskakując (ponownie) załogę bazy i okręty w niej
kotwiczące.
Mimo oczywistych, zdawałoby się, wniosków
płynących z sukcesów admirałów Yarnella
i Kinga, lobby „propancernikowe” US Navy
zablokowało ich zastosowanie w praktyce.
W programie rozbudowy floty do 1941 r.
przewidziano budowę dwunastu
pancerników i tylko czterech lotniskowców,
z których tylko jeden miał trafić do Floty
Pacyfiku!!! Jak widać, głupota jest wieczna
i wszechobecna!
Nie wykluczone, że adm. Yarnell mógł się
z kolei inspirować powie cią z gatunku
„political fiction” (jak się mogło wydawać):
The Great Pacific War, autorstwa Hectora
Bywatera, dziennikarza i (prawdopodobnie)
agenta brytyjskiego wywiadu, opublikowaną
w 1925 r. (jej akcja rozgrywa się w 1931 r.),
w której Japończycy niszczą amerykańską
flotę w rajdzie lotniskowców na… Pearl
Harbor (no… nie całkiem).
Hector Charles Bywater
[1884-1940]
Japoński nalot na Pearl Harbor
(Shinjuwan kōgeki 真珠湾攻撃)
Główni aktorzy dramatu:
Adm. Yamamoto Isoroku – autor koncepcji ataku
i dowódca Połączonych Flot
Wiceadm. Nagumo Chūichi – dowódca zespołu
uderzeniowego lotniskowców – Kidō butai 機動部隊
Kmdr Genda Minoru – oficer sztabowy – opracował
szczegółowy plan ataku
Kmdr por. Fuchida Mitsuo – lotnik marynarki –
dowódca nalotu na Pearl Harbor.
Adm. Yamamoto Isoroku – dowódca połączonych flot
i pomysłodawca ataku na Pearl Harbor
W-adm. Nagumo Chūichi 南雲忠一 [1887-1944],
dowódca zespołu lotniskowców – Kidō butai 機動部隊
Kmdr. Genda Minoru 源田実 [1904-1989] – autor szczegółowego
planu ataku na Pearl Harbor
Fuchida Mitsuo 淵田美津雄 [1902-1976] – dowódca nalotu na Pearl Harbor
W skład połączonej floty pod dowództwem
adm. Yamamoto wchodziło 9 zespołów, w tym
trzy największe:
Siły Główne (Yamamoto Isoroku) –
2 lotniskowce, 7 pancerników, 2 krążowniki. 12
niszczycieli
Południowy Zespół Ekspedycyjny (Kondo Nobutake) –
2 pancerniki, 12 krążowników, 21 niszczycieli
Zespół Ataku na Pearl Harbor (Nagumo Chūichi) –
6 lotniskowców, w eskorcie 9 niszczycieli
i krążownika (Abukuma) oraz zespół wsparcia
ogniowego: 2 pancerniki (Hiei i Kirishima) oraz 2
krążowniki (Tone i Chikuma).
IJN Akagi 赤城
Krążownik liniowy ukończony jako lotniskowiec
Ukończony w r. 1927; przebudowany w l. 1935-38.
Wyporno ć: 36,500 t
Prędko ć maksymalna: 31 w
załoga: 2,000
samoloty: 72 (91 maksymalnie)
IJN Kaga 加賀
Krążownik liniowy ukończony jako lotniskowiec
Ukończony w r. 1928; przebudowany w l. 1934-35.
Załoga: 2,016
Samoloty: 72 (90 maksymalnie)
IJN Sōryū 蒼龍
Ukończony w 1939.
Prędko c maksymalna: 34 w
Załoga: 1,100
IJN Hiryū 飛龍
Ukończony w 1939.
Załoga : 1,101
IJN Shōkaku 翔鶴
Ukończony w sierpniu 1941.
Załoga: 1,660
IJN Zuikaku 瑞鶴
Ukończony we wrze niu 1941.
Załoga: 1,660
Obiekty ataku:
1. USS California
2. USS Maryland
3. USS Oklahoma
4. USS Tennessee
5. USS West Virginia
6. USS Arizona
7. USS Nevada
8. USS Pennsylvania
9. Baza lotnictwa US Navy na Wyspie Forda
10. Lotnisko Hickam
Obiekty pominięte:
A. Zbiorniki paliwa
B. Kwatera główna Naczelnego Dowódcy
Floty Pacyfiku
C. Baza okrętów podwodnych
D. Stocznia Marynarki Wojennej
IJN Kaga i IJN Zuikaku w sztormie podczas marszu ku Pearl Harbor
Hasło do wykonania ataku brzmiało:
Niitakayama nobore!
新高山登れ!
(Wspiąć się na górę Niitaka!)
Japanese Navy Type 99 Carrier Bombers ("Val") prepare to take off from an aircraft carrier during the morning
of 7 December 1941. Ship in the background is the carrier Soryu. (U.S. Navy)
This photograph, from a Japanese film later captured by American forces, is taken aboard the Japanese
aircraft carrier Zuikaku, just as a Nakajima "Kate" B-5N bomber is launching off deck for the second wave of
the attack on Pearl Harbor, Hawaii, on December 7, 1941. (AP Photo)
A Japanese Navy "Zero" fighter (tail code A1-108) takes off from the aircraft carrier Akagi, on its way to attack
Pearl Harbor during the morning of 7 December 1941. (U.S. Navy)
Jednostka Mitsubishi A6M Zero startuje z IJN Shokaku
Aerial view of the initial blows struck against American ships as seen from a Japanese plane over Pearl
Harbor. Halftone reproduction of a photograph taken from a Japanese plane during the torpedo attack on the
ships moored on both sides of Ford Island. View looks about southeast, with Honolulu and Diamond Head in
the right distance. Torpedoes have just struck USS West Virginia and USS Oklahoma on the far side of Ford
Island. On the near side of the island, toward the left, USS Utah and USS Raleigh have already been torpedoed.
Fires are burning at the seaplane base, at the right end of Ford Island
Eksplozja na USS Shaw
Hasło dla samolotów do wykonania ataku
brzmiało:
To!To!To! ト・ト・ト!
(od Totsugeki 突撃 – szarża)
Meldunek kmdr. Fuchidy o zaskoczeniu
Amerykanów brzmiał:
Tora! Tora! Tora! トラ・トラ・トラ!
(od Totsugeki, raigeki 雷撃 – atak
torpedowy*))
*) torpeda – gyokeisuirai 魚形水雷 ⇒ gyorai 魚雷

Straty amerykańskie:
zabici – 2404, w tym 2008 marynarzy i 69 cywilów,
ranni – 1178, w tym 710 marynarzy i 35 cywilów.
Okręty zniszczone – pancerniki: Arizona i Oklahoma,
okręt-cel Utah oraz niszczyciele: Cassin i Dawnes.
Okręty zatopione lub osadzone na dnie – pancerniki:
California, Nevada, West Virginia oraz stawiacz min
Oglala.
Okręty uszkodzone – pancerniki: Maryland,
Pennsylvania, Tennessee; krążowniki: Helena,
Honolulu, Raileigh; niszczyciel Shaw; okręt-baza
wodnopłatowców Curtiss oraz okręt remontowy
Vestal.
Uszkodzonych 128 samolotów US Army i 31 US Navy.
Straty japońskie podczas operacji:
29 samolotów, 1 duży
i 5 miniaturowych o.p.
Japończycy nie zatopili ani nie uszkodzili
żadnego amerykańskiego lotniskowca.
Nie zniszczyli też zbiorników paliwa ani
urządzeń stoczni w Pearl Harbor.
Flota Pacyfiku US Navy została poważnie
osłabiona, ale zachowała zdolno ć do
prowadzenie operacji!!
Prezydent Franklin Delano Roosvelt podpisuje
akt wypowiedzenia wojny Japonii
Japońska inwazja Malajów: 8 grudnia 1941 – 31 stycznia 1942
Zatopienie Zespołu Z: 8-10 grudnia 1941
Krążownik liniowy HMS Repulse
Pancernik HMS Prince of Wales
Repulse i Prince of Wales pod bombami
HMS Prince of Wales tonie
Rozbitkowie z Prince of Wales zbierani przez niszczyciel
Upadek Hong Kongu: 9-25 grudnia 1941
Japoński podbój Holenderskich Indii Wschodnich (Indonezji)
Inwazja Filipin: 10 grudnia 1941 – 3 maja 1942
Zajęcie półwyspu Bataan: 7 stycznia – 9 kwietnia 1942
Zdobycie Corregidoru: 5-6 maja 1942
Inwazja Birmy: 15 stycznia – 15 maja 1942
11. Okres Shōwa (1926-1989)
昭和時代
Japonia na wojennej ście ce –
trzecie starcie – kontra i początek
rekonkwisty
„Ostatnie” zwycięstwa Japończyków
Rajd japoński na Ocean Indyjski –
31 marca - 10 kwietnia 1942
Starcie japońsko-brytyjskie – Nagumo kontra
Sommerville
Straty Brytyjczyków: lotniskowiec HMS Hermes oraz
cię kie krą owniki HMS Cornwall
& HMS Dorsetshire, 28 statków handlowych
(23 o nośności ponad 110.000 t – lotniskowce adm.
Ozawy + 5 – okręty podwodne)
=> brytyjska Flota Wschodnia mocno osłabiona, ale nie
wyeliminowana.
Tonący HMS Cornwall
Tonący HMS Hermes
Rajd Doolittle’a – 17-19 kwietnia 1942
Nalot na Tokio z u yciem 16 średnich
bombowców B-25 Mitchell startujących
z pokładu lotniskowca USS Hornet
Realne szkody wyrządzone przez nalot były
znikome – efekt psychologiczny – ogromny.
Japończycy sądzili, e samoloty wystartowały
z Midway, która z tego powodu stała się
celem (nieudanej) operacji desantowej kilka
tygodni pó niej.
Trasa rajdu (autor mapki Warrenb) & Ppłk James Doolittle
Mitchelle na pokładzie USS Hornet
USS Hornet i startujący B-25
B-25 tu po starcie z pokładu Horneta
James Doolittle ze swoją załogą po lądowaniu w Chinach
Bitwa na Morzu Koralowym
– 7-8 maja 1942
Bitwa powietrzno-morska w obronie Port Moresby
przed japońskim desantem
Flota japońska:
– Grupa inwazyjna Port Moresby (11 transportowców
z eskortą)
– Grupa inwazyjna Tulagi (1 transportowiec z eskortą)
– Grupa wsparcia (2 bazy wodnosamolotów z eskortą)
– Siły osłony (Shōhō, 4 c. krą owniki, 1 niszczyciel)
– Zespół uderzeniowy (Shōkaku i Zuikaku,
2 c. krą owniki, 6 niszczycieli, 1 zbiornikowiec)
– 6 okrętów podwodnych
Bitwa na Morzu Koralowym – c.d.
Siły Amerykańskie:
Zespół operacyjny Task Force 17:
Cię kie lotniskowce USS Yorktown
& USS Lexington, 5 cię kich
krą owników i 9 niszczycieli
+ zbiornikowiec Neosho
Zespół australijski:
2 c. krą owniki ARN & 1 USN,
1 l. krą ownik, 2 niszczyciele.
Bitwa na Morzu Koralowym
Kolejne trafienie torpedą płonącego Shōhō
Atakowany Shōkaku
Atakowany Lexington
Płonący Lexington po opuszczeniu przez załogę
Bilans:
Rezygnacja z desantu & zawrócenie
japońskiego zespołu inwazyjnego Port
Moresby.
Straty japońskie:
zatopiony Shōhō, uszkodzony Shōkaku, strata
kilkudziesięciu samolotów z załogami
zatopione: Lexington, Neosho & Simsa
uszkodzony (powa nie): Yorktown.
Taktyczny remis (ze wskazaniem na
Japończyków),
Strategiczne zwycięstwo Amerykanów
Bitwa o Midway – 4-7 czerwca 1942
Bitwa powietrzno-morska w obronie
Midway przed japońskim
desantem.
Drugą częścią japońskiej operacji
był udany desant na Aleutach –
zajęto wyspy Attu, Adak i Kiska
Siły japońskie:
– Operacja desantowa na Midway
– 1 Zespół Uderzeniowy adm. Nagumo Chūichi
(lotniskowce: Kaga, Akagi, Hiryū i Sōryū, szybkie
pancerniki Haruna i Kirishima, 2 c. krą owniki,
12 niszczycieli i 5 zbiornikowców)
– Zespół inwazyjny adm. Kondo (zespół transportowców,
2 szybkie pancerniki, 8 c. krązowników i niszczyciele)
– Operacja desantowa na Aleutach
(dezorientująca)
– 2 Zespół Uderzeniowy (lotniskowce Ryūjō i Jun’yō)
– Zespół inwazyjny
– Zespół ubezpieczający adm. Yamamoto
(7 pancerników, 1 lekki lotniskowiec, 2 l. krą owniki,
12 niszczycieli, 2 transportowce wodnosamolotów)
Siły amerykańskie:
– Zespół operacyjny Task Force 17
kadm. Fletchera (USS Yorktown,
2 c. krą owniki, 6 niszczycieli)
– Zespół operacyjny Task Force 16
kadm. Spruance’a (USS Hornet,
USS Enterprise, 5 c. krą owników,
1 krą ownik przeciwlotniczy,
9 niszczycieli)
– Zespół zaopatrzenia
Widok na Eastern Island i Sand Island w atolu Midway
Operacja japońska
Bitwa o Midway
Hiryū bombardowany (nieskutecznie) przez B-17 z Midway
USS Yorktown kilka dni przed bitwą w doku w Pearl Harbor
Pokładowe bombowce nurkujące Douglas SBD-3 Dauntless
SBD-3 zrzucający bombę w locie nurkowym
USS Yorktown po trafieniu
Hiryū tu przed zatonięciem
Tonący Mikuma
Straty japońskie:
– Zatopione – lotniskowce: Kaga, Akagi, Hiryū
i Sōryū & cię ki krą ownik Mikuma, (łącznie
ok. 120000 t)
– 121 lotników & 721 techników lotniczych
Straty Amerykańskie:
– Zatopione – lotniskowiec USS Yorktown
(ok. 20000 t) & niszczyciel USS Hammann
Zmiana układu sił na poziomie
strategicznym!
Bitwa o Wyspy Salomona
Bitwa o Guadalcanal:
– 4 lipca 1942 r. – fotografia budowy japońskiego
lotniska zrobiona przez rozpoznawczy B-17
– 7 sierpnia – amerykański desant w sile 11000
ołnierzy
– 8 sierpnia – zdobycie przez pasa startowego (lotnisko
Hendersona)
Początek bitwy o Guadalcanal – japoński
kontrdesant i seria bitew morskich u
brzegów archipelagu Wysp Salomona
Australia i pobliskie archipelagi
Wyspy Salomona
Wyspy Salomona raz jeszcze
Guadalcanal i miejsca lądowania Amerykanów
Bitwy u brzegów Guadalcanal
Wraki w Cieśninie elaznego Dna
Bitwy morskie w czasie walk o Guadalcanal:
– Bitwa k. wyspy Savo – 9 VIII 1942
– Bitwa k. wschodnich Wysp Salomona – 23-25 VIII 1942
– Bitwa k. przylądka Esperance – 11/12 X 1942
– Bitwa k. wysp Santa Cruz – 26 X 1942
– I bitwa k. Guadalcanal – 12/13 XI 1942
– II bitwa k. Guadalcanal – 14/15 XI 1942
– Bitwa k. przylądka Tassafaronga – 30 XI 1942
– Bitwa k. wyspy Rennella – 28/30 I 1943
Ewakuacja japońskich wojsk (ok. 13000
ołnierzy) pod koniec lutego 1943 r.
Straty Japońskie:
– Na lądzie: 25000 zabitych, zmarłych,
zaginionych i wziętych do niewoli
– Na morzu: 2 pancerniki, 1 lotniskowiec,
3 cię kie krą owniki, 1 lekki krą ownik, 11
niszczycieli – 24 okręty o wyp. 134 839 t.
– Na lądzie: 1590 zabitych, 4200 rannych
– Na morzu: 2 lotniskowce, 6 cię kich
krą owników, 2 lekkie krą owniki, 14
niszczycieli – 24 okręty o wyp. 126 240 t.
Plany działań amerykańskich na Pacyfiku
sformułowane na początku 1943 r.
– W oparciu o Guadalcanal & Nową Gwineę
zająć cały archipelag Wysp Salomona
& Nową Brytanię z Rabaulem
– Przeprowadzić ofensywę w kierunku wysp
Truk na Karolinach & Guam w archipelagu
Wysp Marshalla
– Zabezpieczyć Aleuty
– Zająć całą Nową Gwineę oraz Timor &
przygotować atak na Filipiny
– Odbić Birmę
Samoloty rozpoznawcze Yokosuka E14Y. Na takim samolocie
przewiezionym przez okręt podwodny I 25 załoga zło ona z chor.
Fujity Nobuo i Okudy Shojiego 9 września 1942 dokonała jedynego jak
dotąd nalotu na terytorium USA, zrzucając małe bomby zapalające na
górskie lasy w stanie Otregon.
Miejsce ataku chor. Fujity
Fujita Nobuo stoi na pływaku swojego E14Y
… i w zbli eniu
Yokosuka E14Y
Sposób hangarowania na pokładzie okrętu podwodnego
I-26 – okręt siostrzany I-25
Przygotowanie E14Y chor. Fujity do startu z pokładu I 25
12. Okres Shōwa (1926-1989)
昭和時代
Japonia na wojennej cieżce –
czwarte starcie – cios za ciosem
Ważniejsze bitwy morskie po Guadalcanalu:
– Bitwa na Morzu Bismarcka (2-4 III 1943) – pogrom
japońskiej floty inwazyjnej płynącej z Rabaulu do
zatoki Huon; zatopione wszystkie transportowce
i 4 z 6 niszczycieli eskorty; dobijanie japońskich
rozbitków bombami głębinowymi przez kutry
torpedowe
– Bitwa w Zatoce Kula (6 VI 1943) – zatopienie 2
japońskich niszczycieli przez zespół krążowników
Montpellier, Cleveland & Denver, których celem było
ostrzelanie japońskiej bazy Vila na Kolobangrze.
Wyspy Salomona
Wyspy Salomona
Nowa Georgia i sąsiednie wyspy
Cele Yamamoty – uderzenie na
amerykańskie bazy lotnictwa i siły
morskie operujące w pobliżu
wschodniej Nowej Gwinei =>
W kwietniu 1943 r. Przeniesienie centrum
dowodzenia Yamamoty i Ozawy do
Rabaulu, bazy lotniczo-morskiej z 200
własnymi samolotami oraz 96
my liwcami i 67 bombowcami z
lotniskowców Zuikaku, Zuih , Juny
i Hiy .
Operacje japońskie w kwietniu 1943 r.
– 1 IV – nalot na Wyspy Russela
– 7 IV – Wyprawa 71 bombowców i 117 my liwców
przeciw zespołowi Halseya przymierzającego się do
zbombardowania celów na Nowej Georgii. Walki
powietrzne my liwców japońskich i 76 my liwców
amerykańskich – straty japońskie: 31 samolotow,
amerykańskie: 7 samolotów, niszczyciel Aaron Ward
i nowozelandzka korweta Moa
– 11 IV – nalot ponad 100 samolotów na zatokę Oro
– 12 IV – atak 43 bombowców i 131 my liwców na Port
Moresby
– 14 IV – atak na Milne
Mizerne sukcesy tych operacji były
wyolbrzymiane przez japońską
propagandę wojenną
Podróż inspekcyjna Yamamoty na
Wyspach Salomona na pokładzie
bombowca Mitsubishi G4M „Betty”.
Operacja „Vengeance” – samolot
Yamamoty zestrzelony przez Lightningi
nad Bougainville.
Nowy głównodowodzący: adm. Koga
Bombowiec Mitsyubishi G4M Betty
Lockhed P-38 Lightning
Wrak samolotu Yamamoty
Operacja ”Cartwheel” (Wózek) –
ofensywa amerykańska na i w
okolicach Nowej Gwinei (VI-VII 1943):
– 22-23 VI – zajęcie Wysp Trobrianda
– 30 VI – desant na wschodniej Nowej Gwinei (w Zatoce
Nassau w pobliżu bazy Lae)
– 30 VI – desant na Randovii (wysepce u brzegu Nowej
Georgii) & lądowanie na Nowej Georgii (uszkodzony
niszczyciel); po kilku dniach umocnienie przyczółka
na Rendovii
W – 6 VII – bitwa w zatoce Kula – zatopione krążownik
Helena i niszczyciel Niizuki
Operacja ”Cartwheel” (c.d.)
– 12-13 VII – bitwa koło Kolombangry; zatopione:
krążownik Jintsu i niszczyciel Gwin
– 6-7 VIII – bitwa w zatoce Vella w trakcie japońskiej
próby wzmocnienia Kolombangry wojskami
z Bougainville; zatopione niszczyciele: Hagikaze,
Arashi, Kawakaze
Trudno ci w opanowaniu Nowej Georgii wskutek
japońskiego oporu (gen. Sasaki) na przedpolach
bazy Munda i zatoki Kula oraz wskutek panoszących
się chorób
– 5 VIII – zajęcie Mundy; walki z niedobitkami wojsk
japońskich na N. Georgii trwały do czerwca 1944 r.!
Straty Amerykanów na N. Georgii 1098 zabitych, 23
zaginionych i 3878 rannych (na 3 dywizje)
Zmiana amerykańskiej strategii – zamiast
zdobywania wyspy za wyspą –
pomijanie mniej istotnych i izolacja
tamtejszych garnizonów japońskich:
– decyzja o przeskoczeniu Kolombangry i desancie
na Vella Lavella, bliższej Bugainville
– 12 i 14 VIII – lądowanie 100 żołnierzy na W.L.
(obsadzoonej przez 140 Japończyków)
– 15 VIII – desant 4600 żołnierzy i 2300 t wyposażenia;
do 31VIII siły amerykańskie na V.L. – 6500 żołnierzy
– 28 IX - 3 X – wycofanie wojsk japońskich
z Kolombangry na Choisell i Bougainville
– 6 X – bitwa k. Vella Lavella w czasie operacji
wycofywania resztek sił japońskich z V.L.; zatopione
niszczyciele: Yugumo (jap.) oraz Chevalier, Selfridge
& O’Baumon (am.)
Sukcesy na Nowej Gwinei:
– 12 IX – zajęcie bazy Salamaua, 16 IX – Lae
Postępy na Wyspach Salomona:
– 28 X – lądowanie na Choisell przy niewielkim oporze
Japończyków; zdobycie japońskich map morskich
– 1 XI – lądowanie w okolicy Zatoki Cesarzowej
Augusty
Bougainville
Postępy na Wyspach Salomona (c.d.):
– 2 XI – bitwa koło Zatoki Cesarzowej Augusty;
zatopione: niszczyciel Hatsukaze i lekki krążownik
Sendai
Japończycy się odgryzają, a Amerykanie nie
pozostają dłużni:
– 3 XI – nalot samolotów z Rabaulu na okręty
amerykańskiego zespółu wspierającego desant na
Choiselle; amerykański przyczółek na wyspie bez
strat
– 5 XI – nalot samolotów z Saratogi & Princeton
zespołu Halseya na Rabaul; wyłączenie zespołu
Kurity: c. krążownik Maya do remontu na 7 miesięcy
pozostałe okręty wycofane na Truk.
Postępy na Wyspach Salomona (c.d.):
– rozbudowa przyczóła w Zatoce Cesarzowej Augusty
– 25 XI – bitwa wkoło Przylądka więtego Jerzego;
zatopione niszczyciele: Yūgiri, Makinami & nami;
ostatnia operacja na Pacyfiku z użyciem okrętów
nawodnych przed bitwą o Mariany w czerwcu 1944 r.
Japońskie garnizony na Wyspach Salomona: Nowa
Georgia, Bougainville i Buka zostały odcięte od
pomocy z zewnątrz
Do końca listopada amerykański przyczółek na
Bougainville objął 9 km wybrzeża sięgnął
8 km w głąb lądu; po wybudowaniu 2 pasów
startowych baza lotnicza z 200 lekkimi i 99 ciężkimi
bombowcami oraz 199 my liwcami
Uderzenia na Nową Brytanię:
– 26 XII – lądowanie 13000 żołnierzy z 7600 t sprzętu
w okolicy przylądka Gloucester
– połowa I 1944 r. – stabilizacja przyczółka
Rezygnacja ze zdobycia całej Nowej Brytanii. Zamiast
tego systematyczne naloty na Rabaul od 19 II 1944
praktycznie bez oporu
W połowie III 1944 zajęcie Wysp Zielonych
Działania w innych rejonach:
– 10 V - 15 VIII 1943 – Odbicie Aleutów; wycofanie
wojsk japońskich z Kiski – 29 V, lądowanie
Amerykanów (z pewnymi stratami!) po 3 tygodniach
ostrzeliwania (!) opuszczonej wyspy
Koniec 1943 r. – spor strategiczny nt.
głównego kierunku dalszych działań:
– gen. Douglas MacArthur optuje za
kontynuacją uderzenia wzdłuż Wysp
Salomona, Nowej Gwinei ku Filipinom
– adm. Ernest J. King forsuje koncepcję
uderzenia wzdłuż atoli zachodniego
Pacyfiku bezpo rednio ku Japonii
Adm. E. J. King & gen. D. G. MacArthur
13. Okres Shōwa (1926-1989)

昭和時代
Japonia na wojennej cie ce –
piąte starcie – pierwsze liczenie
Siły w dyspozycji adm. Chestera Nimitza,
dowódcy Floty Pacyfiku, pod koniec 1943:
– 12 pancerników (5 nowych i 7 zmodernizowanych)
– 17 lotniskowców (10 cię kich i 7 eskortowych)
– 11 krą owników ( 7 cię kich i 4 lekkie)
– 66 niszczycieli
– 27 transportowców (desantowych i standardowych)
Ponadto 7 Armia Powietrzna z Hawajów i lotnictwo morskie Floty
Pacyfiku
24 VIII 1943 – utworzenie (w ramach 5 Floty) V zespołu amfibijnego
1 IX 1943 – powstanie Service Squadron 4 – pływającej bazy
zaopatrzeniowej – m.in. 13 tankowców o no no ci 7256 t ka dy.
Cel – uderzenie w kierunku Japonii wzdłu
archipelagów rodkowego Pacyfiku
US North Carolina BB-55 (+1)
USS South Dakota BB-57 (+3)
USS Iowa BB-61 (+5)
USS Essex CV-9 (+4)
Uderzenie na wyspy rodkowego Pacyfiku:
– 20 XI 1943 – atak na Wyspy Gilberta, posiadło ć brytyjską, zajętą
10 XII 1941 r.: atole Makin &Tarawa, umocnione po rajdzie 221
ołnierzy z 2 batalionu szturmowego piechoty morskiej pod
dowództwem ppłk Carlsona, przewiezionych przez USS
Nautilus (VIII 1942); zdobycie obu atoli 23 XI
Siły amerykańskie na Tarawie : 35000 ołnierzy
Siły japońskie na Tarawie: 2600 ołnierzy, 1000 robotników
japońskich & 1200 koreańskich
Straty amerykańskie: 1700 zabitych (1090 marines, 690 marynarzy
z USS Liscome Bay zatopiony przez I-175 ), 2100 rannych
Straty japońskie: 4690 zabitych, 17 ołnierzy i 129 robotników
wziętych do niewoli
Wysoko ć strat zaszokowała Amerykanów!
Wyspy Gilberta
Płk Evans Carlson podczas dekoracji przez adm.
Chestera Nimitza za udział w walkach o Guadalcanal
USS Nautilus SS-168
ołnierze 2 baonu 165 DP brną ku ółtej Pla y na wyspie Butaritari
atolu Makin
Mapa wyspy Betio atolu Tarawa i miejsc lądowania desantu
Szturm umocnień japońskich przez pododdział por. A. Bonnymana
Kampania na Wyspach Marshala:
Atak na atol Kwajalein:
– 30-31 I 1944 – ostrzeliwanie z małej odległo ci umocnień na
wyspach atolu przez pancernik USS Maryland oraz naloty B-24
Liberator z W. Gilberta
– 1 II – lądowanie od strony laguny na wyspach Roi i Namur
le ących na północy atolu oraz na wyspie Kwajalein, le ącej na
południu atolu; Roi i Namur zdobyte 1. dnia, a Kwajalein 3 II, po
ostrzale przez artylerię ulokowaną na sąsiednich wysepkach.
Siły amerykańskie na Kwajalein: 40000 ołnierzy
Siły japońskie na Kwajalein: 8000 ołnierzy
Straty amerykańskie na Kwajalein: 370 zabitych, 1600 rannych
Straty japońskie na Kwajalein: 7900 zabitych, 100 Japończyków
& + 100 koreańskich robotników schwytanych ywcem
Na Roi-Namur prze yło 50 z 3500 Japończyków
Południowa czę ć atolu Kwajalein
Wyspa Roi-Namur na północy atolu Kwajalein
USS Maryland po remoncie i modernizacji
Atak na blockhaus (schron bojowy) na Kwajalein
Consolidated B-24 Liberator
Reszta wysp Marshalla:
– 31 I 1944 – zajęcie atolu Majuro
– 19-20 II – zajęcie atolu Eniwetok
Zamiast inwazji na Karoliny, neutralizacja bazy
japońskiej na atolu Truk:
– 17 II 1944 – rajd szybkiego zespołu lotniskowców na Truk (po
przelocie rozpoznawczego Liberatora adm. Koga wycofał
główne siły na wyspy macierzyste); skład zespołu –
lotniskowce: Cabot, Intrepid & Essex; pancerniki: Iowa & New
Jersey, krą owniki: Minneapolis & New Orleans oraz
4 niszczyciele
– 17-18 II – naloty na Truk samolotów z lotniskowców
i ostrzeliwanie przez okręty
Straty japońskie: statki i okręty o wyp ok. 200 000 t
Atol Majuro
Atol Eniwetok
Karoliny i Mariany
Truk z wrakami japońskich statków i okrętów
„Filipińska” ofensywa MacArthura:
– Siły w dyspozycji MacArthura: 750 tys. ołnierzy
(w tym 300 tys. Australijczyków), 1400 samolotów
(w tym połowa ARAF) & zespoły okrętów Task
Force 74 & Task Force 75 zło one z krą owników
i niszczycieli
Pierwszy cel – Wyspy Admiralicji:
– 29 II 1944 – lądowanie na Los Negros
– 15 III – lądowanie na Manus
– 3 IV – koniec oporu Japończyków na Wyspach
Admiralicji
Archipelag Bismarcka i Wyspy Admiralicji
Manus i Los Negros
Dyrektywa Szefów Połączonych Sztabów
dla Nimitza i MacArthura z 12 III 1944:
Cel: podej cie do Formozy, Luzonu i Chin
rodki:
– rezygnacja z operacji przeciw bazie Kavieng na Nowej Irlandii
– opanowanie i wykorzystanie Wysp Admiralicji (McA)
– zajęcie Hollandii w zachodniej Nowej Gwinei (McA)
– neutralizacja bazy Truk i innych baz na Karolinach (Nm)
– zajęcie Saipanu, Tinianu i Guamu na Marianach do 15 VI oraz
Wysp Palau do 15 IX 1944 (Nm)
- zajęcie Mindanao – do 15 XI 1944 (McA)
Kavieng na Nowej Irlandii
Postępy na Nowej Gwinei:
– 22 IV 1944 – lądowanie na północno-zachodnim
wybrze u Nowej Gwinei
– 17 V – opanowanie obszaru wokół Hollandii
– 26 V – lądowanie na wyspie Biak; silny opór
Japończyków; rozbudowa sił obu stron;
wzmacnianie kontyngentu japońskiego przerwane
11 VI po rozpoczęciu ataku na Mariany; zakończenie
operacji 20 VIII; straty japońskie: 6130 zabitych 460
w niewoli ok. 2000 zaginionych; straty
amerykańskie: 440 zabitych, 2360 rannych & ponad
7000 chorych!
– 2 VII – lądowanie na wyspie Numfoor i opanowanie
lotniska; oczyszczanie do końca VIII 1944
– 30 VII – desant koło Sansapor na Ptasiej Głowie
Wyspa Biak
Mariany i Guam
Saipan, Tinian & Guam
Uderzenie na Mariany:
– 13 VI 1944 – początek ostrzeliwania umocnień na
Saipanie
– 15 VI – lądowanie na Saipanie
– 16-20 VI – stabilizacja przyczółka
Bitwa na Morzu Filipińskim 19-20 VI:
Starcie powietrzno-morskie zespołów adm. Ozawy
i Spruance’a (5 Flota)
Siły Japońskie: 5 uderzeniowych i 4 lekkie lotniskowce,
5 pancerników, 29 innych okrętow, 24 okręty
podwodne, 450 samolotów z lotniskowców i 300 z
baz lądowych
Siły amerykańskie: 7 cię kich i 8 lekkich lotniskowców
uderzeniowych (lotniskowców floty), 7 pancerników,
79 innych okrętów nawodnych, 28 okrętów
podwodnych, 956 samolotów
Wymiana ciosów wyłącznie za po rednictwem
samolotów (z udziałem okrętów podwodnych)
Straty japońskie – zatopione lotniskowce Taihō,
Shōkaku i Hiyō oraz transportowce Genyō Maru i
Seiyō Maru; uszkodzonych 6 innych okrętów; utrata
550-650 samolotów, w większo ci z załogami
Straty amerykańskie – uszkodzony 1 pancernik i
zniszczone 123 samoloty
Panowanie Amerykanów na Moru Filipińskim
Kontynuacja natarcia na Marianach:
– 11-12 VII – ostateczne opanowanie Saipanu
– 24 VII – lądowanie na Tinianie po ostrzale umocnień
japońskich przez pancerniki: Colorado, Tennessee
& California
– 26 VII – zajęcie lotniska Ushi Point (skąd w rok
pó niej wystartuje „Enola Gay”)
– 1 VIII – zajęcie całej wyspy, ale walki z niedobitkami
do końca X 1944
Starty amerykańskie: 390 zabitych & 1820 rannych
Straty Japońskie: ponad 5000 zabitych ( ołnierzy); po
zajęciu Saipanu japońscy cywile zamieszkujący
wyspę popełniali masowo samobójstwa
Atak na Guam (broniony rzez 19000 ołnierzy
i artylerię kal. 203 mm)
– 21 VII 1944 – lądowanie po 13 dniach ostrzału przez pancerniki
(wystrzelono ponad 6250 pocisków kal. 406 i 356 mm)
– 25 VII – silny kontratak japoński
– 28 VII – opanowanie lotniska na płw. Orote
– 31 VII – natarcie na Agañę,
– 5 VIII – zdobycie wysuniętych pozycji japońskich
– 7-8 VIII – wzięcie szturmem góry Santa Rosa
– 12 VIII – zajęcie stanowiska dowodzenia gen. Obaty
Straty amerykańskie: 1290 zabitych, 145 zaginionych & 5650
rannych (na 55 tys.)
Straty japońskie: z 19000 ołnierzy poddało się 1250, reszta
zginęła
(japoński garnizon wyspy Rota walczył do końca wojny)
Bitwa o Guam
Ostrzeliwanie Guamu (14 VII 1944)
Mocowanie flagi amerykańskiej tu po lądowaniu
Plan działań przedstawiony przez
Komitet Szefów Sztabów 11 IX 1944 r.
– 15 IX – MacArthur zajmuje Morotai (350 Mm od
Mindanao)
– 5 X – Nimitz zajmuje Pelilu, a pó niej Yap i atol Ulitho
w archipelagu wysp Palau
– 15 XI – MacArthur ląduje na Mindanao
– 20 XII – MacArthur ląduje na Leyte
Powa na korekta planu po przeprowadzonym w czasie
6-10 IX 1944 rajdzie lotniskowców Halseya – dowódcy
3 Floty (dawniej 5 Flota) – na Pelilu, Yap, Mindanao
i wyspy Bonin, który nie spotkał się z oporem ze
strony japońskiego lotnictwa
Sugestia Halseya po udanej „wycieczce”:
zrezygnować z desantów na Palau, Yap, Morotai
i Mindanao, a przyspieszyć lądowanie na Leyte,
zaakceptowana przez MacArthura i Kinga
(z zachowaniem lądowania na Morotai, Peliliu i Angaur
na Palau oraz atakiem na bazy japońskiego lotnictwa
na Formozie)
Nowy terminarz operacji głównych:
– 20 X 1944 – lądowanie na Leyte
– 20 XII – lądowanie na Luzonie
– początek 1945 r. – zajęcie 1-2 wysp Bonin i/lub W.
Wulkanicznych
– po 1 III 1945 – atak na Ryūkyū
Operacja „Leyte”:
– 13 IX – lądowanie 20000 ołnierzy na Morotai;
4 X – gotowe lotnisko dla australijskich my liwców
– 14 IX – lądowanie na Pelilu; walki do XI 1944
– 11-13 X – ataki na lotniska japońskie na Luzonie i Formozie;
straty japońskie (wg Japończyków) – 179 samolotów w atakach
na okręty i 150 w walkach nad Formozą
– 17 X – przygotowanie do lądowania na Leyte
– 20 X 1944 – desant na Leyte; zej cie Mac Arthura na ląd
(filipiński)
– 24 X – umocnienie przyczółka
Nadchodzi
największa bitwa lotniczo-morska w dziejach!
Gen. Douglas MacArthur schodzi na ląd w zat. Leyte
Plan operacji w obronie Filipin: Shō Ichi-gō
sakusen 勝一号作戦 (operacja Zwycięstwo 1):
Zespoły Kurity i Nishimury (z kotwicowiska Lingga k.
Sumatry) oraz zespół Shimy (z Kure) atakują flotę
amerykańską i przyczółek na Leyte
Zespół Ozawy prowadzi działania dywersyjne
Siły japońskie:
Zespół Centralny Kurity – superpancerniki: Yamato
大和 & Musashi 武蔵; pancerniki: Nagato, Kongō &
Haruna; c. krą owniki: Atago, Takao, Maya, Chokai,
Haguro, Myōko, Kumano, Sysuya, Tone & Chikuma,
l. krą owniki: Noshiri & Yahagi + 15 niszczycieli
Zespół Południowy Nishimury – Pancerniki Fusō &
Yamashiro, c. krą ownik Mogami + 4 niszczyciele
Zespół Shimy: 2 c. krą owniki, 1 l. krą ownik + 9
niszczycieli
Zespół Północny Ozawy: 1 c. lotniskowiec (Zuikaku), 3
l. lotniskowce (Zuihō, Chiyoda & Chitose), 2
pancerniko-lotniskowce (Ise & Hyūga), 3 l.
krą owniki + 8 niszczycieli
Plan japoński:
– 24 X – uderzenie lotnictwa na amerykańskie siły
inwazyjne
– 25 X – decydująca bitwa morska
– 26 X lądowanie japońskich posiłków na Leyte
Ruchy sił amerykańskich i japońskich między 10 i 24 X 1944
Bitwa o Leyte – Reite wan kaisen レイテ湾海戦
Faktyczny przebieg wydarzeń –
największa bitwa morska
(a wła ciwie 4):
1. Bitwa na Morzu Sibuyan – 24 X:
Atak japońskiego lotnictwa na flotę amerykańską –
zatopienie lotniskowca Princeton & krą ownika
Birmingham
Atak lotnictwa amerykańskiego i okrętów
podwodnych na zespół Kurity – zatopienie
Musashi przez samoloty oraz c. krą owników
Atago i Maya przez o.p. Darter & Dace
Dalszy marsz zespołu Kurity ku cie ninie
San Bernardino
Wybuch magazynu torped na USS Princeton
Yamato pod bombami w czasie bitwy na M. Sibuyan
Musashi atakowany
2. Bitwa w cie ninie Surigao – 25 X:
Zatopienie Fusō & Yamashiro, c. krą ownika Mogami
oraz 3 niszczycieli przez amerykańskie pancerniki i
niszczyciele; mierć Nishimury; wycofanie
niedobitków przez Shimę idącego 20-30 Mm z tyłu
3. Bitwa k. przylądka Engaño – 25 X:
Halsey realizuje plan Japończyków, uderzając na
zespół Ozawy; zatopienie wszystkich lotniskowców
japońskich: Zuikaku, Zuihō, Chiyoda & Chitose oraz
niszczyciela Akizuki; Ise & Hyūga nie zostały dobite
poniewa Halsey musiał pędzić na łeb, na szyję na
pomoc adm. Sprague’owi, walczącemu
z Japończykami koło wyspy Samar
Amerykańskie pancerniki w cie ninie Surigao
Bitwy: w cie ninie Surigao i k. wyspy Samar
4. Bitwa koło wyspy Samar – 25 X
(rozstrzygająca losy całej operacji):
Lotniskowce eskortowe („puszki na pomidory”) oraz
niszczyciele i niszczyciele eskortowe 7 Floty kontra
zespół Kurity; nieustępliwa postawa Amerykanów
i tchórzliwa rejterada Kurity tu przed osiągnięciem
zwycięstwa;
Straty amerykańskie – lotniskowce eskortowe St. Lo
& Gambier Bay, niszczyciele Hoel & Johnson,
niszczyciel eskortowy Samuel B. Roberts
Straty japońskie – cię kie krą owniki: Chikuma,
Chōkai & Suzuya.
Tonący Chikuma
Tonący Gambier Bay
Wyniki całej operacji – klęska planu 勝一号:
– Fiasko japońskiego planu na poziomie strategicznym –
amerykańska flota inwazyjna nie została zniszczona, a
kontrdesantu nie udało się wysadzić
– Straty japońskie:
– 1 superpancernik: Musashi i 2 pancerniki: Fusō
& Yamashiro
– 4 lotniskowce: Zuikaku, Zuihō, Chiyoda & Chitose
– 6 c. krą owników: Atago, Maya, Chōkai, Chikuma,
Suzuya & Mogami
– 4 l. krą owniki: Tama, Noshiro, Abukuma & Kinu
– 9 niszczycieli
Łącznie 305 710 t (45% sił biorących w operacji)
– Straty amerykańskie: poza wymienionymi, 1 o. p. & 1 k. t.;
łącznie 36000 t (2,8% sił biorących w operacji)
IJN Musashi X 1944
Musashi wypływa z Brunei i kieruje się ku Leyte 22 X 1944
Musashi trafiony
Kamikaze (Shinpū) 神風
Pełna nazwa: Shinpū Tokubetsu Kōgekitai
神風特別攻撃隊; skrótowiec: Shinpū Tokkōtai
神風特攻隊
Oddziały pilotów-samobójców zorganizowane
pod koniec 1944 r.
Kontradm. Arima Masafumi
有馬正文 został wykreowany
przez propagandę na pierwszego
kamikaze, choć zginął jeszcze
przed uderzeniem samolotu
w amerykański okręt
Straty amerykańskie w czasie walk na
Filipinach spowodowane przez ataki
kamikaze:
– zatopione niszczyciele: Mahan, Reid, Ward
– cię ko uszkodzone lotniskowce: Intrepid,
Franklin, Belleau Wood
– lekko uszkodzony lotniskowiec: Lexington
Ataki kamikaze niemal do końca wojny
na Pacyfiku
Problem dobrowolno ci akcesu do
formacji kamikaze
St. Lo atakowany przez kamikaze 24 X 1944
USS Bunker Hill trafiony 11 V 1945 przez kamikaze,
ppr. Ogawę Kiyoshi (w prawym, górnym rogu)
Dalsze etapy kampanii filipińskiej:
– koniec XII 1944 – opanowanie całej Leyte; atak na
Mindoro; nieudana próba japońskiej odsieczy
– 9 I 1945 – Desant w zatoce Lingayen na Luzonie;
walki z japońskimi wojskami do końca wojny
Straty amerykańskie w czasie lądowania i walk na
przyczółku – ponad 8000 zabitych & 30000 rannych
Wygrana Bitwa o Pacyfik
Sukcesy amerykańskich okrętów podwodnych
Zatopione okręty japońskie:
1 pancernik: Kongō
7 lotniskowców: Shōkaku, Taihō, Taiyō, Unyō, Shinyō,
Shinano (19 XI 1944), Unryū
2 cię kie krą owniki: Atago, Maya
7 lekkich krą owników: Agano, Tatsuta, Yukari, Oi,
Nagara, Natori, Tama
~30 niszczycieli & 7 okrętów podwodnych
Statki handlowe o no no ci ~5500 tys. t
Straty 1942 – 7 o.p., 1943 – 15 o.p., 1944 – 19 o.p.
Udział ró nych typów broni w zwalczaniu japońskiej floty
i eglugi handlowej
IJN Shinano
USS Archerfish
IJN Shinano i jego „zabójca” – USS Archerfish
Dalsze operacje:
– 19 II 1945 – desant na Iwo Jimie – potencjalnej bazie dla
my liwców osłony i uszkodzonych bombowców; 26 III – ostatni
japoński kontratak; w czasie walk ataki kamikaze na
amerykańską flotę inwazyjną
– 1 IV 1945 – desant na Okinawie; walki do końca
VI 1945; ataki kamikaze na flotę inwazyjną
– 6-7 IV – samobójcza misja zespołu okrętów IJN; 7 IV zagłada
Yamato, Yahagi, Hamakaze, Isokaze, Asashimo & Kasumi;
ocalały 4 niszczyciele;
Straty amerykańskie: ok., 50000 ludzi, 760 samolotów, 36 okrętów
zatopionych, 368 uszkodzonych
Straty japońskie: 110000 zabitych, 7400 jeńców, 8000 samolotów &
16 okrętów, a tak e od 100 do 200 tys. zabitych cywilów
Mapa Iwo Jimy z zaznaczonymi sektorami desantu i japońskiej
obrony
USS New York ostrzeliwuje japońskie umocnienia na Iwo Jimmie
ołnierz z miotaczem ognia i gwia dzisty sztandar nad górą
Suribachi
Amfibia płynie ku brzegowi Iwo Jimy pod osłoną dział USS
Tennessee
Mapa amerykańskich operacji na Ryūkyū
Czę ć Okinawy zajęta przez Amerykanów do 21 VI 1945
USS Idaho ostrzeliwuje wybrze e Okinawy
Chance Vought F4U Corsair wspiera marines rakietami
Shermany zniszczone przez japońską artylerię
Marines wysadzają grotę słu ącą jako schron
Jeńcy japońscy
Yamato podczas prób 20 X 1941
Operacja Ten-Gō 天号作戦
Yamato pod bombami 7 IV 1945
Wybuch rufowych komór amunicyjnych Yamato
Pióropusz dymu nad miejscem zatonięcia Yamato – symbol
bankructwa japońskich snów o imperium
14. Okres Sh wa (1926-1989)

昭和時代
szóste starcie – nokaut
Rozkaz z 25 V 1945 do ataku na Japonię
dla MacArthura i Nimitza:
– do 1 XI 1945 – atak na Kyūshū
– do 1 III 1946 – atak na Honshū
W ramach przygotowania do inwazji – naloty
dywanowe B-29 startujących z bazy na Tinianie
z „przystankiem na Iwo Jimie
Japońskie przygotowania do obrony
Siły japońskie na wyspach macierzystych:
65 dywizji piechoty, 2 dywizja pancerne, 25 brygad
mieszanych, 3 brygady kawalerii, 7 brygad
pancernych – razem ok. 2 mln żołnierzy
Planowana dyslokacja: 19 dyw. – Kyūshū, 26 dyw. –
Kant
Lotnictwo
Lotnictwo armii: 800 myśliwców i 2500 samolotów dla kamikaze
Lotnictwo floty: 5150 samolotów w tym 2500 szkolnych
Rezerwy paliwa – ok. 9000 t przeznaczone głównie dla misji
samobójczych
Flota
19 niszczycieli z zapasem paliwa na 2 wyjścia na morza
wewnętrzne
Flota zapasowa:
– 73 łodzie podwodne „Koryū” (60 t, załoga: 5 ludzi)
– 252 łodzie podwodne „Kairyū” (19 t, załoga: 2 ludzi)
– 119 torped załogowych „Kaiten” (4-8 t, załoga 1)
– 2750 motorówek „Shiny ”
Siły japońskie poza wyspami macierzystymi
Korea – 7 dywizji
Mandżuria – 17 dywizji + siły satelickie
Chiny – 31 dywizji
Taiwan – 5 dywizji
Pacyfik południowo-wschodni – 3 dywizje
Filipiny & Nowa Gwinea – 24 dywizje
Indie Holenderskie & Indochiny – 3 dywizje
Syjam – 2 dywizje
Birma – 9 dywizji
Razem – 101 dywizji (ok. 2,5-3 mln żołnierzy)
VII 1945 – początek ostrzeliwania wybrzeży
japońskich przez pancerniki amerykańskie
i brytyjskie (prawie bezkarnie):
– 13 VII – South Dakota, Indiana & Massachusetts
+ 2 c. krążowniki & 10 niszczycieli – zakłady w dolinie
Otari
– 16 VII – Iowa, Missouri & Wisconsin + 2 l. krążowniki
& 8 niszczycieli – zakłady w Muroran na Hokkaid
– 18 VII – Iowa, Missouri, Wisconsin, Carolina, Alabama
& King George V – zakłady na północ od Tokio
Naloty na bazę floty japońskiej w Kure:

– 24, 25 & 28 VII – zatopione pancerniki: Haruna, Ise & Hyūga,
c. krążowniki: Tone i Aoba; zniszczone lotniskowce
w budowie: Amagi, Katsuragi & Ryūhō…
Ofensywa bombowa LeMaya
Naloty dywanowe B-29 startujących
z Saipanu na japońskie miasta przy pomocy bomb
zapalających zrzucanych w nocy z wysokości
1500-3000 m
Zniszczone śródmieścia największych ośrodków
miejskich: Tokio, Osaki, Kobe i Nagoi
Wypalone Tokio po nalocie Superfortec B-29
Port Shizuoka po nalocie
B-29 nad saką
Projekt
Manhattan
Ośrodki zaangażowane w projekt „Manhattan”
Z wykładu „Fission and Nuclear Energy” by Karsten Heeger, Univ. Wisconsin
Pierwsze szkice metod uzyskiwania masy krytycznej materiału
rozszczepialnego oraz J. Robert Oppenheimer & gen. Leslie Groves
Kwatery załogi Narodowego Laboratorium Los Alamos
Calutron Y-12 w Oak Ridge służący do wzbogacania uranu metodą
spektrografii masowej
Zakład wzbogacania S-50 uranu metodą dyfuzji cieplnej
w Oak Ridge
Reaktor grafitowy X-10 służący do produkcji plutonu 239Pu
Bomba jądrowa (genshi bakudan 原子爆弾) typu
„lufowego”
Bomba jądrowa typu implozyjnego
Plutonowa bomba jądrowa „Gadget” w trakcie podwieszania
Eksplozja testowej plutonowej bomby jądrowej „Gadget”
16 lipca 1945 r. Alamogordo, Nowy Meksyk
Oficjele, w tym J. Robert Oppenheimer & gen. Leslie Groves,
oglądają miejsce eksplozji „Gadgeta”
Uranowy „Little Boy”; załoga B-29 Enola Gay; grzyb atomowy nad
Hiroshimą 6VIII1945
Plutonowy „Fat Man” z zewnątrz i w przekroju oraz grzyb po jego
wybuchu nad Nagasaki 9VIII1945
• Ofiary bomby atomowej zrzuconej na Hiroshimę
• Distance from
Ground Zero (km) Killed Injured Population
0 - 1.0 27,300 (88%) 1,900 (6%) 30,900
1.0 - 2.5 9,500 (34%) 8,100 (29%) 27,700
2.5 - 5.0 1,300 (11%) 11,000 (10%) 115,200
Total 38,100 (22%) 21,000 (12%) 173,800
Computed from data in A. W. Oughterson and S. Warren (Editors), "Medical Effects
of the Atomic Bomb in Japan," McGraw-Hill Book Co., Inc., Chapter 4, 1956.
USS Indianopolis
Schematyczna mapka ostatniej podróży USS Indianopolis, który 26
lipca dostarczył obie bomby na Tinian, a w cztery dni później został
zatopiony w połowie drogi między Guamem i Leyte przez I-58
Operacja mandżurska
(kwantuńska)
Ма ая
а ги ая
а а ь ая а ия
(Manczdżurskaja stratiegiczieskaja nastupatielnaja opieracija)
Soviet invasion of Manchuria

(August Storm – David Glanz)
ソ連対日参戦
(Soren tainichi sansen)
Kierunki natarcia Armii Czerwonej w operacji mandżurskiej
Japoński żołnierz poddaje się Rosjanom
Radziecka bandera w Port-Arturze – sierpień 1945
Cesarski reskrypt o kapitulacji z 14 sierpnia 1945 r.
Japońska delegacja na pokładzie USS Missouri: w pierwszym rzędzie
z lewej Shigemitsu Mamoru 重光葵, z prawej gen. Umezu Yoshijir 梅津美治郎
Shigemitsu Mamoru podpisuje akt kapitulacji Japonii
Gen. Umezu składa podpis pod aktem kapitulacji
Gen. Douglas Mac Arthur składa podpis na akcie bezwarunkowej
kapitulacji Japonii
Amerykańska demonstracja siły w Zatoce Tokijskiej
USS Missouri zakotwiczony w Zatoce Tokijskiej z lotu ptaka
Akt kapitulacji Japonii z podpisami wszystkich sygnatariuszy
15. Okres Sh wa (1926-1989)
昭和時代
a) Brzytwa tonącego
b) Kto winien (katastrofy)?
c) Zbrodnia (niemal) bez kary
Brzytwa tonącego
W ostatnim roku wojny japońskie siły konwencjonalne zaczęły
topnieć w zastraszającym tempie (jako przykład może służyć
liczba zdolnych do akcji ciężkich okrętów artyleryjskich)
uniemożliwiając w praktyce nie tylko odwetowe uderzenia na
terytorium USA, ale nawet zadanie poważniejszych strat
amerykańskim siłom działających w pobliżu macierzystych
wysp japoński.
Próby zastosowania środków niekonwencjonalnych do ataków na
terytorium Stanów Zjednoczonych – balonów bombowych fū-
go (fūsen bakudan 風船爆弾) użytych w praktyce, choć z
minimalnym skutkiem, czy wodnosamolotów Aichi M-6A1
Seiran 晴嵐, przenoszonych przez podwodne lotniskowce, nie
użytych w praktyce oraz różnych rodzajów uzbrojenia
o charakterze samobójczym do obrony wysp japońskich przed
spodziewaną inwazją.
Pancerniki i krążowniki liniowe IJN
12
10
Liczba okrętów w służbie (31XII)
Krąż. Lin.
6
Pancerniki
0
1940 1941 1942 1943 1944 1945
Rok
Japońska bomba balonowa fūsen bakudan 風船爆弾
Aichi M-6A1 Seiran 晴嵐
Seiran
Podwodny lotniskowiec I-400 (伊四百型潜水艦)
Kiosk I-402
Wrak jednego z trzech podwodnych lotniskowców zatopionego
przez Amerykanów w pobliżu Hawajów
Inne zdjęcie tego samego okrętu
Pilotowana bomba Yokosuka MXY-7 ka 桜花 (mod. 22)
napędzana odrzutowym silnikiem przepływowym
Odmiana ki z napędem rakietowym
Egzemplarz ki w jednym z muzeów
Napędzany silnikiem tłokowym samolot kamikaze Nakajima Ki-115
Tsurugi 剣
Miniaturowy okręt podwodny typu D Kōryū 蛟竜 (na górze)
Wyporność ok. 60 t, 2 w. t. 533 mm i 5-osobowa załoga
Niedokończony Kōryū w stoczni
j. w.
Miniaturowy okręt podwodny Kairyū 海龍
Wyporność ok. 19 t, 2 podczepiane torpedy, załoga 2-osobowa
Kairyū w muzeum
Torpeda załogowa Kaiten 回
Motorówka wybuchowa Shiny 震洋
Kto winien?
Japońska polityka była kształtowana przez
wiele podmiotów, przy czym stosunkowo
najmniej do powiedzenia mieli cywilni
ministrowie. Często jednak nawet nie
próbowali
W przeciwieństwie do nich wojskowi różnych
szczebli, zgrupowani
w konkurujących i zwalczających się
frakcjach kształtowali ją w olbrzymim
stopniu.
Rola cesarza w jej tworzeniu jest nadal
przedmiotem sporów historyków (Bix)
Premierzy okr. Sh wa (do 1945 r.)
1. Tanaka Giichi 田中義一 (1864–1929); 20.4.1927 – 2.7.1929
2. Hamaguchi Osachi 濱口雄幸 (1870–1931); 2.7.1929 – 14.4.1931
3. Wakatsuki Reijir 若槻禮次郎 (1866–1949); 14.4.1931 – 13.12.1931
4. Inukai Tsuyoshi 犬養毅 (1855–1932); 13.12.1931 – 15.5.1932 
5. Sait Makoto 齋藤實 (1858–1936); 26.5.1932 – 8.7.1934
6. Okada Keisuke 岡田啓介 (1868–1952 ); 8.7.1934 – 9.3.1936 
7. Hirota K ki 廣田弘毅 (1878–1948 ); 9.3.1936 – 2.2.1937
8. Hayashi Senjur 林銑十郎 (1876–1943 ); 2.2.1937 – 4.6.1937
9. Konoe Fumimaro 近衞文麿 (1891–1945); 4.6.1937 – 5.1.1939
10. Hiranuma Kichir 平沼騏一郎 (1867–1952); 5.1.1939 – 30.8.1939
11. Abe Nobuyuki 阿部信行 (1875–1953); 30.8.1939 – 16.1.1940
12. Yonai Mitsumasa 米内光政 (1880–1948); 16.1.1940 – 22.7.1940
13. Konoe Fumimaro 近衞文麿 (1891–1945); 22.7.1940 – 18.10.1941
14. T j Hideki 東條英機 (1884–1948); 18.10.1941 – 22.7.1944
15. Koiso Kuniaki 小磯國昭 (1880–1950); 22.7.1944 – 7.4.1945
16. Suzuki Kantar 鈴木貫郎 (1868–1948); 7.4.1945 – 17.8.1945
Dwie główne frakcje w IJA:
Frakcja Cesarskiej Drogi – K d ha 皇道派
Skrajnie prawicowo-nacjonalistyczne, cesarko-
mistyczne stowarzyszenie oficerów, założone przez
gen. Arakiego Sadao 荒木貞 & gen. Masakiego
Jinzabur 真崎甚三郎; straciła wpływy po incydencie
26 lutego
Frakcja Kontroli – T seiha 統制派
Opozycyjna w stosunku do K d ha – bardziej
umiarkowana w prawach wewnętrznych, lecz
bardziej ekspansjonistyczna; liderzy: gen. Nagata
Tetsuzan 永田鉄山 & T j Hideki 東條英機
Zbrodnia (niemal) bez kary
Japońskie zbrodnie wojenne:
– Zbrodnie popełniane przez żołnierzy IJA na jeńcach
i ludności cywilnej w Chinach – np. masakra nankińska
(Rape of Nanking); strategia spalonej ziemi – jinmetsu
sakusen 燼滅作戦 (sank sakusen 三光作戦) – „spalić
wszystko, zabić wszystko, złupić wszystko” – kitsukusu,
shitsukusu, itsukusu 焼光、殺光、搶光
– Zbrodnie popełniane przez IJA i IJN na jeńcach
wojennych państwa zachodnich – np. bataański marsz
śmierci (Bataan Death March), budowa kolei birmańskiej
– Zbrodnicze eksperymenty medyczne prowadzone
w ramach prac nad bronią bakteriologiczną, reakcjami
organizm ludzkiego na ekstremalne ciśnienia,
temperatury etc.
– Eksploatacja seksualna kobiet (zwłaszcza Koreanek) –
„comfort women” w sieci armijnych domów publicznych
Użycie gazów bojowych w Chinach przez IJA
Chińscy jeńcy chwilę przed pogrzebaniem żywcem
Pojedynek japońskich oficerów, Mukai Toshiakiego i Nody
Tsuyoshiego, w ścinaniu chińskich głów
Bataański marsz śmierci バターン死の行進 – mapka i amerykański
plakat propagandowy
Amerykańscy jeńcy z Korregidoru w marszu śmierci
Ofiary bataańskiego marszu śmierci
Australijski jeniec, sierżant Leonard Siffleet tuż przed dekapitacją
Alianccy jeńcy na krawędzi śmierci głodowej
Oddział 731 (731 部隊)
Oficjalna nazwa: Wydział Armii Kwantuńskiej ds.
Zapobiegania Epidemii i Oczyszczania Wody
(関東軍防疫給水部本部かんとうぐんうえききゅ
うすいぶんぶ)
Siedziba w Pingfang 平房 pod Harbinem
(Mandżukuo)
Prace nad bronią biologiczną (wąglik, dur
brzuszny, dżuma etc); eksperymenty na
więźniach z wiwisekcją bez znieczulenia
włącznie; eksperymenty nad skutecznością
rażenia min, odmrożeniami, eksperymenty
w komorze hipobarycznej etc.
Dowódca Oddziału w l. 1937-1945:
Ishii Shir 石井四郎 – w zamian za dane
uzyskane w ramach eksperymentów
prowadzonych na ludzkich „królikach
doświadczalnych” (maruta 丸 ) zapewnił
sobie immunitet u Amerykanów.
Jedno z bardzo nielicznych zdjęć kompleksu kwatery głównej
Oddziału 731
„Jądro” kompleksu kwatery głównej Oddziału 731
Japońscy zbrodniarze wojenni byli
sądzeni w wielu niezależnych
procesach. Najgłośniejszy i zapewne
najważniejszy z nich toczył się w latach
1946-1948 w Tokio
Kategorie zbrodni sądzonych przez
Międzynarodowy Trybunał Tokijski
Zbrodnie wojenne – A
Zbrodnie przeciwko Ludzkości – B
Zbrodnie przeciwko pokojowi - C
Siedziba Międzynarodowego Trybunału Wojskowego
ds. Dalekiego Wschodu (IMT FE) w dawnej Kwaterze Głównej IJA
Widok ogólny Sali posiedzeń IMT FA
Sędziowie IMT FE
Oskarżeni sądzeni przez IMT FE
Proces Tokijski
Skazani na śmierć przez powieszenie
zbrodniarze klasy A, B i C:
– Doihara Kenji 土肥原賢二 – szef służby wywiadu w Mandżukuo
– Hirota K ki 廣田弘毅 – premier 1936-1937
– Itagaki Seishir 垣征四郎 – minister wojny 1938-1939
– Kimura Heitar 木村兵郎 – dowódca IJA w Birmie
– Mut Akira 武藤章 – szef sztabu 14. regionu Armii na Filipinach
– T j Hideki 東條英機 – dowódca Armii Kwantuńskiej, premier,
minister wojny, szef sztabu IJA
– Matsui Iwane 井石根 – dowódca sił ekspedycyjnych w Chinach
w 1937 r. (zbrodnie klasy B & C)
16 oskarżonych zostało skazanych na dożywocie; 3 z
nich zmarło w więzieniu, a pozostali zostali zwolnieni
w latach 1954–1956
Doihara Kenji w r. 1936 i 1948; Doihara jako szef służb
wywiadowczych Armii Kwantuńskiej m.in. organizował zamach
na Zhuang Zuolina oraz incydent mandżurski z 1931
Hirota K ki – premier na przełomie 1936 i 1937 r., minister spraw
zagranicznych w czasie ofensywy w Chinach; skazany pod zarzutem
bierności w sprawie rzezi Nankinu; jeden z bardziej kontrowersyjnych
wyroków w Procesie Tokijskim
Gen. Itagaki Seishir jako nowo mianowany minister armii obok
ministra floty adm. Yonai Mitsumasy; głębiej wiceminister armii
T j Hideki; Itagaki został skazany na śmierć pod wieloma
zarzutami, przed wszystkim dopuszczenia zbrodni na jeńcach
wojennych
Kimura Heitar , dowódca birmańskiego okręgu IJA od sierpnia
1944 r., skazany przede wszystkim pod zarzutem masowej
eksterminacji jeńców alianckich przez nadmierną pracę przy
budowie kolei birmańskiej (lata 1942-1943)
Mut Akira na Sumatrze i podczas Procesu Tokijskiego; skazany
m. in pod zarzutem zbrodni popełnionych na jeńcach wojennych
i internowanych cywilach na Filipinach
T j Hideki – premier od 1941 do 1944 r., również minister armii i szef
Sztabu Generalnego; bez wątpienia odpowiedzialny za rozpętanie wojny
przeciw Zachodnim Aliantom i zbrodnie popełnione w tym czasie; jako
szef kempei w Mandżurii był odpowiedzialny za zbrodnie tam popełniane
T j Hideki w czasie przesłuchania przed IMT FE
Matsui Iwane został skazany pod zarzutem dopuszczenia do rzezi
Nankinu; jego wina jest jednak kwestionowana przez część
historyków z Iris Chang włącznie; jego przełożonemu, księciu
Asace (z prawej) – wujowi Hirohity – nigdy nie postawiono
zarzutów
Wiadomość w amerykańskiej gazecie o wykonaniu wyroku na T j
Hidekim i pozostałych skazanych przez IMT FE
Inne procesy
Proces Manilski 29X–7XII1945 (trybunał powołany
przez MacArthura)
Pospieszne osądzenie i skazanie na śmierć przez powieszenie
gen. gen. Yamashity Tomoyukiego 山下奉文 i Hommy Masaharu
本間雅晴
Proces Chabarowski 25-31XII1949
Osądzenie i skazanie na okres od 2 do 25 lat w obozie pracy
osób bezpośrednio lub pośrednio związanych z pracami nad
bronią bakteriologiczną prowadzonymi przez oddział 731, w
tym byłego dowódcy Armii Kwantuńskiej – gen. Yamady Otoz
山田乙三
Łącznie w procesach toczących się w różnych krajach
okupowanych przez IJA sądzono ponad 4 tys.
Japończyków, z których ok. 1 tys. zostało skazanych
na śmierć i straconych.
Hirohito podczas inspekcji wojsk w 1938 r.; figurant nie mający
realnego wpływu na japońską politykę lat 30. i 40. XX w. czy też jej
główny autor – debata trwa
Gen. Douglas MacArthur i cesarz Hirohito – początek wzajemnie
korzystnej współpracy, ale wiadomo, kto tu rządzi

Nihonshi - 3 - 01 (15 Files Merged) PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nihonshi - 3 - 01 (15 Files Merged) PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Historia Japonii 1867-1945

1. Schyłek bakufu Edo

2. Schyłek bakufu Edo

Rozwój japońskiej floty handlowej

800 nośność floty handlowej

Rok Długo ć linii (km)

4000 długość linii

5. Okres Taishō (1912-1926)

Państwo O. i K. Lin. O. i K. Lin. Lotnisk.

USA 533 862 t 533.000 t 137.160 t

Japonia 305 911 t 320.000 t 82.296 t

Francja 224 540 t 178.000 t 60.960 t

Włochy 185 585 t 178.000 t 60.960 t

6. Okres Taish (1912-1926) c.d.

7. Okres Shōwa (1926-1989)

Chińska odpowiedź – bojkot gospodarczy Japonii –

W 1940 po klęsce kontynentalnych metropolii

*) torpeda – gyokeisuirai 魚形水雷 ⇒ gyorai 魚雷

13. Okres Shōwa (1926-1989)

14. Okres Sh wa (1926-1989)

Naloty na bazę floty japońskiej w Kure:

Soviet invasion of Manchuria

You might also like