Professional Documents
Culture Documents
tllo; NAIIES
- endas
-~-f·
•• jeSu.,tus
nuewo
reino 'granada
...r._..
.. -
-
UN. '-IIEDSIDAU NAOONAL ltiE COLC)ltiBIA
l.,lrr e .. l.Ou ol.- Dlwu~&ae.On C:ul-ur•l
AGRADECIMIENTOS
u. LA ORGANlZACION ECONOMICA DE LA
COMPAI'tiA
l. S istema de ;erarqulas .....• . • •.. .....•... 33
lV.
.
LA ADMlNISTRACION DE LAS HACJBNDAS:
ELEMENTOS DE RACIONALIDAD ECONG-
MlCA
J . A c u mulación de 14 u:p«riencút. 2. L4 .,.,._
tabilldad. 3 . La organluzci6n a trav4s de 14
contabllidJ24. . .. . .. .. . .. . . .. . .. . . .. . .. .. . . .. . . . . . . .. .. . .. . . . .. 45
VI. LA TIERRA
J. Algunos problema.s de mensura. 2. El valor
da la tlt:"d . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . .. . . .. . . .. . . . . 69
VII. EL TRABAJ'O
J. Mano de obra· indígena. 2, Mano de Obra
escla·v a .. . . . . . . .. .. . .. .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . 81
X. Provinci4
Vill• eo.ña J_,i_ma 392.624/4
Cóndor viña Pitco 160.526
Xl. No'Vici<rdo Lima
S. )a('into caña Santa 115.522/2
Motoeaehe vi_ñ a Santa 174.704
S. José eañ.a Santa 91.191/7
Sta. Beatria caña Lbna 198.678/ 4
Xll. Colegio da S. 'Pablo
La G uaca ane.xoa ('aña., panllevar Cbaneay 335. 285/S
El Ingenio caña Hu a ara 249.642/3
S. Juou caña Chincha 237.962/6
S. J avier d e Nasea viña Nazca 198 . 992/1
S. José vtna lea 131.482/3
XV. ll1i&i6n de Mo"os
Humay viña Pisco 132.560
XVI. Cokgio d e Trujillo
Tumán y
Chome;oyape eaña L&ll1b.ayeque 86 .750
Chota ganado Otu..eo 52.958/S
~:!
Hato•
{ Asua•uela
C6~cora
31 . 3<8
..
Aplay
Ca.rl..babere "
Cravo
Palato
Not~cMH 4• la NI•.._.
S4utta , .
B••· da Cbud•o :tl .OOO
S. Ap•da .S• Maol-
Vatta do lktollo
......u.
tv..., ..-.. ., eor.,w. ...
:r...,.
F'lravl1oba 17. 247/ 4 18 .508
1'\:ua n . 102
r.-,..,.,
Polpo
('a#\ a
11 . 595
• Faootea: A,~B. T._por. T . xlv ff. 493 N./ T , x.vl fl. 1 N./ T . K fl. 7.U -.¡
T . 111 lf. S .../T. •1• U. US ... 970 ••·/· T. xlli ff. ·¡ N./ T . lDdl U . :t70 N./
T. xx•li ff. 1 ..../ T . lw ff. U9 ••·/ T , v Ir 618 ... Tambiéa Mhc:eUnoa, T. 131
11. 576 ••
AN'CR • J.,._h ••· T • ..U, Doc. 10. T. 2SS, D oc. 14.
ALGUNAS HACIENDAS PERUANAS - 1767
X. Provinci4
Vill• eo.ña J_,i_ma 392.624/4
Cóndor viña Pitco 160.526
Xl. No'Vici<rdo Lima
S. )a('into caña Santa 115.522/2
Motoeaehe vi_ñ a Santa 174.704
S. José eañ.a Santa 91.191/7
Sta. Beatria caña Lbna 198.678/ 4
Xll. Colegio da S. 'Pablo
La G uaca ane.xoa ('aña., panllevar Cbaneay 335. 285/S
El Ingenio caña Hu a ara 249.642/3
S. Juou caña Chincha 237.962/6
S. J avier d e Nasea viña Nazca 198 . 992/1
S. José vtna lea 131.482/3
XV. ll1i&i6n de Mo"os
Humay viña Pisco 132.560
XVI. Cokgio d e Trujillo
Tumán y
Chome;oyape eaña L&ll1b.ayeque 86 .750
Chota ganado Otu..eo 52.958/S
~:!
Hato•
{ Asua•uela
C6~cora
31 . 3<8
..
Aplay
Ca.rl..babere "
Cravo
Palato
Not~cMH 4• la NI•.._.
S4utta , .
B••· da Cbud•o :tl .OOO
S. Ap•da .S• Maol-
Vatta do lktollo
......u.
tv..., ..-.. ., eor.,w. ...
:r...,.
F'lravl1oba 17. 247/ 4 18 .508
1'\:ua n . 102
r.-,..,.,
Polpo
('a#\ a
11 . 595
• Faootea: A,~B. T._por. T . xlv ff. 493 N./ T , x.vl fl. 1 N./ T . K fl. 7.U -.¡
T . 111 lf. S .../T. •1• U. US ... 970 ••·/· T. xlli ff. ·¡ N./ T . lDdl U . :t70 N./
T. xx•li ff. 1 ..../ T . lw ff. U9 ••·/ T , v Ir 618 ... Tambiéa Mhc:eUnoa, T. 131
11. 576 ••
AN'CR • J.,._h ••· T • ..U, Doc. 10. T. 2SS, D oc. 14.
HACIENDAS DE LA COMP~JA DE JESUS EN TEBRITORJOS DEl. NUEVO
REINO DE GRANADA Y AUDIENCIA DE QUITO •
Peeoa de oro ••
El ToJu ca6a 3 . 323/6 2.14~
Abejueo 1aaado,
pll.tapo
C.u.riha 11.830
F..euuda
Pabóa cenado 1.252 ].629/2
Gulntar • Pot..oro L• Ceja aa.n•do panUevar 3.272 1.880
Coeonueo P obJ.IICSn
Cia~ron.
Lbnosraado
Japlo • Mat.nedoado to.ooo•••
•
Fa.,.... , ABNB, T.,.p, T. " 11. 501 r./ T. 1 U SSS u/ T. 111 lf. 205 ••·/
ACC. Sic. <0655 y ola. 5015/ ANCB • JcRñtu, T. 2SS, Doc. 14.
•• Secáa Jaa COD . YeftdO~N reaJonalea MI ltOJIIPnta u.n p6eo oro par dos de plata.
••• A.CC. SI•. ?Uf. La q»nelaclcSn. M ht.o o 1787.
HACIENDAS DE LA COMPASIA DE JESUS EN TERRITOBJOS DEL NUEVO
RE[NO DE GRANADA Y AUDIENCIA DE QUlTO •
PToJ.~u:ción
606.163/414 •sa.923/%
C<tülio M6xi•o• • y
Provittcio Quito
Chaluoyaco
Caldera•• ganado Hña 119.766 ••o.ooo
Cotacaehe
S. Pablo
Asa alonso
Tanlaaua caJio 38.297\4 26 .000
Gueto•• • ganado lanar panllevar
NiebU
'T•cu• ¡;-anado pnnltcvar
Pedregal r;a_nado panJiever
l chub.. mba !•nodo puniJevar
Pintac (I;.IIOIIdO )J:miJcvaf'
Cayambe sttnlldo caña
Sanliago•• Ji.llnado caña
S. J avier de Cupueta•• obraje. pa:nUevar
ChiJio s•n•do panllcv•r
Ptr:~loc Paa.uchoa en ~adrs
SamiUán
• Fue-utes : ANCH- Jesuh.aa T. 241 Doe. S /T. 246 Doc. 33 U'. 286 st/ T. 449
fl. 83 e.t •
..-. Haci endu con trapiebc. Pcrtcneda n al C.olcsio. Do ]aa r c a tan~ poseía o ebo
y b p r o,·tl1ci• ._cte.
••• E·na hac:le.nda .e adqulrl6 en 1713 por 1350 p &. Ba&ta 1762 .o compra ron 17
1 D:J<edlu eabdleria por 1.105 p1. Ati. el . . Jor do adquith:.i ón era da $ 2.455.
HACIEND AS DE LA COMP~IA DE JESUS EN TERRlTORIOS DEL
NUEVO REINO DE GRANADA Y AUDIENCIA DE QUITO •
Produao ,¡f.,alúo
}
S. J av-if!r ~·('10 , caña, lanado
S. Pedro lb. M.022/• 61.500
El P a lmar ib.
}
Soledad eaña, caeao
Guarc uña 21.120/1 20.000
Chilintomo caeao
• Fut'ln.tes: ANCH - Je1uha• T. 2'1 Doc. S / T. 237 Doc. l ff. 35 11, T . 236
Doe. S / T. 237 Doc. 2 fl. U u.
•• Lo•- Yaloroe dadoe como avalúo p11ra )aa hacienda• del Cole¡;io do Lalllie uttfJII
ac:ni en r;e.alidnd vlo~:ca do •dquhidón y fi aun.bau on veda• c1edtun• Incautad••
eo Ll Proeu:radur(a . ANCB .. Josuh•• T. 237 Doc. 1.
•• • Valore• lomadoa del iuforme del Presidente Juan J oi4S Vmaluenp en
1784 (ANCR • leeu .ha• T • •~4.1¡ DoCI. 3), El valor de adqu.hiei6D luo de $ 2 . 200
OP 1112 y 11S8 (ANCB • }on(ta• T. 237 DCH:. 1). L• primer. co:·m_pra. por S SOO
10 b .izo • la ca<:iea · dol paeblo do Siseboa-. L. hacienda p;ertt'lneda adcm6a a J.
P.-o•Joela pero " apUeó al CotePo y Noviciado eo 1 '112•
••••ANCB • Jowuítaa T. 236 Doc. 3. f iguran loa ina:ll'mnento• de adqubcició·n ,
HACIENDAS DE LA COMPA&A DE JESUS EN TERRITORIOS DEL
NUEVO REJNO DE GRANADA Y AUDIENCIA DE QUITO •
Porteto
Cuadra• del EJido
Ga.arao¡o. sanado pa.uUovar
CuUant.apa •• - paaUavar aaa.ado
Tortapall •• cenado panllcvar 71.$00/5 89.318/4
R.ea~ y hato de Saueay • • sanado panlloval'
Tejar y mollllot
S . P e drt" •• IJ&oado panllovar
S. hvi or •• pna do paallevar
Toma
Abmab 35 . 400 85 . 400
Puaurl
Hat.illo
Catam.ayo
7 No. 2-ll p. 215, No. 240 p . 214, No. 244 p. 216 y No. 245 p. 217.
8 E~te ea uno de los precepto& ~náe f-recu P.ntes con que se tro-
pieza en lo a I.nnruceionea. V. l1t$t. No. 10 p . 41-42. No. 17 p. 4 5--46,
No. 208 »· 193. En el mismo oentido, MACERA. p. Sl·S2.
9 ~CADO, op. cil. 1 p. 196.
éstos sus salari os por no ser cargoso a los proc uradores y li-
brados de este trabajo". Es posible que esta "inte:igencia"
consistiera en extender su propia austeridad a s us trabajado-
~ · es.
lO lnat. No. 187 p. 179, No. 46 p. 70, .No. 4 9 p . 72. No. 74 p . 91.
No. lOO p. 111, No. lOS p. US, No. 234 p . 209. MACERA, ob. eit.
P • 6CHil.
11 lnot. No. 16 p. 45. MACERA, lbid. p. 60 - vi.oita de Allamirano,
1702.
V
ADQUISICIONES
2 lbld. p. ~39 o f. 20 r.
3 El capitán D. Pedro Mercbán de Valazco y Mon.salve m her-
mano era e n comendero de lguaque y Cbiquiza, eon 191 tributario11
y d e Suto, que te nía 10~ lbid. p. 4-55 o ff. 29v y 30 r y v.
4 V. i.nfl'u:, VI, alguna e c onsiderttcionee l!lcercu d e l valor do )a
tJcrra.
5 V. JUAN DE VELAZCO, ob. eit. T. 111.
6 AHND· Tierras Boyacá, T . XXI ff. 843-850.
7 Loa Jc~Rihu cutr-uron en la provincia do los Llanos en 1628.
Se retiraron al poco tiempo pero regresaron cu 1659 mediante 1•
permuto de una doc.trioa en Tópaga llOr la de Pm;~to o Manare. que
les eh·vió de e~cHI.a purn otrus que .redbi e ron dospnés. ANCH T.
216 f. 210.
0 .&&1
OC.I.t
i
-i
--=
OC.r.t
CtJJ.t
03.U
1
t 1, 91.!.1
~ OtLt
--
.; GOl.l
.:: OO.t.t
•
~ GGOl
0001
0 69 1
0301
CL'l:1
OLOl
l
··········r················.,...................1...................1
• o
Gráfico N o. 1
••
••
.
•
....
••
:
L •
.••
•
•.•
:•
.•••
•
••••
••
•
•
-i-
•
1 •••
.;•
.••
• ..;•
.f:., ••
•
~~. •
•••
·u
•
••
--
JU ••
!
..
••
1 1
.,l
--• -..• - - -
f
••
~ & 8 a 8
• 11 o
Gráfico No. 2
L a proteoción de l os a utorida<lCll a veces excedía 1115 inten-
ciones de la Corona . S egún una R eal Cédula de S de julio
de 1589 s, dirigida a la Audiencia de Quito, ésta debía favo-
recer a los jesuitas •• . . . para que en su pobreza se conser-
ven, haciendo el mucho fruto que se espera". Sin embargo,
en 1590, otra Real Cúdula reprochaba a la misma A u diencia
haber dispuesto de 4.007 ps., quo pertonccinn a los indios por
tributos que habían pagado de miis, en favor do la Com·
pama
-· o.
Y olor
Alio P-•
1608 t lenat • caco• d ol tcta:uardo de adJudlcad6n d c.l pro-
TecJ.c> •• tldeoto BorS•
16U 14 fnn anela de • • nado m.,.or 3. SOO ('OMJ')ra
2000 \"<0101
eaea• c:n. la cuad... del coleaio s.oou «::ompr a
1616 Tlorro a •• FaDU • • • 13.000
1626 hadenda d o Tena (JSOO J)a tO I compra a
X 800) 200 d• Dor-náo
Pah6n
1628 6 c • ta clon e• do 1anado maror a dJulU~6 a dol p.
co T oaa Dorja
lUS f!llal)ela e cm Toaa ( d o la Mo.e eOm ¡-.ra a AndrM Ló.
• l rlo Dos••' .,,.. F.e~t
•o-
lan to
USJ S caballeriu (Vllla'PI.e ja) adjadlt:acl6n 4 ol
bcrna dol' d• Nelva ,
Feo. Mardnu Ot.plna
1631 tierra• Junto al rio Nelva pormula con Pedr•
( VIllavJoja ) Va:rdaao y Fdo. Vllla-
.-.-1.
163-& llert111 c eru a la quebrada do c:ompu a A:otonlo de
Bobo (VlUavleJa) M om.aJe1re
8 c.taact.. pen:nula con Gabriel
tleru.a do M onteale1ro.
Santa Fo 1636 U n :le.nda CbJpalo • •• • 20.000 compl'a
Ta.nja 1611 .... 3. 000 compra al ca·pltiD
F eo, A•cndaño
8 c.u.adr. . do tie-rra bal.dla adjudh:a dón. del ca..
bUdo
l"S 1 Cltt. wanacl o mayor y 1 do l o••do do Eh·lra de •
sanado menor en Tuta Bctlo••· m adre de
A•ondo(';o
16!4 E•1ancJo do lOO lbn ....... R•· donación do Pedro
mada .. t'ln Soaamo&O C•-• tro D~e ra y Ma..
S oat , do t:auado mayor en Su. r f a ca.t:ro do s.........
•C"-6n. rlon yunta• do bu.eyoa. •·u muJor
U' t.tl ns1_
l ove.J••· ole, 12.000
1639 Uaelend11 do .. Lcnsrup¡••
l6Sl Uaufrut.to tlo tlerr.. e .a Dua.
b :m d
CartaJ,tna 1604 c.a•• 2 , 000 t1ol\tld6n do Maoael
D au4• 7.SOO Artldo
1608/
)tUS biono. d o CalaJina C._b re:ra ron·
ra de 2. 4$6 l)e.o• •
• Soaáa. Jaa c:arlu a.nnau e:ra t. moJor do todo el reino. V. P lt.C H ECO. 11 p .
166.
•• So a dquJr16 .... bacloa.da, lo mhtno quo 1at t lo n·•• ~n Qu1Uc.h•o, pat"a fa.
eWtu al tra.otpOrtc do lot lrutot ""L.b_n o¡u_n do'" a_
l Colcaio. V . PACBECO. 1 ¡.,
210.
ADQUISICION DE HACIENDAS - COLEGIO DE LATACUNGA •
.Año Tlura
Sob-ro l.oda.t e t llu M e.tcottaa l)t!.•aban . ICD ol mome.nlo de la expub lcSD, 42 . SOO
~. de con~.
• Sobre e••• hacienda pe~abn d ot ccna.o•: uno de $ 26 . 00·0 de una fnd ~ G dcSn
piado•• do D . ldf~:uo do S.andov•l . Con •u.• r'dlto.t de.bf• aoconone a v lnd••
y pobroa del aalcnto. a lo• Indio• de. lo a ohrajoe y darte ~tucña.ns y eduu d.6Jl
a loa niño•. 0 1ro de 10 . 000 P•· C:OD donloo a acrvir una a ~Uan . ia de dérit:o•
..pobro• y i rlu o.~· . El obl.po Nlo1o Polo ordcm6 t¡uc M diera la capollania
o loa jc.ui11u.
•• El a~ lúo do laa haeiondu del ColciJIO en el momento de la expuldón
ueencUcS a un va loc aproxim•d11monto ia.nah S l 45.3U. E s eYiden1e, e-n tonr.-s,
quo loa a valbo• fu.e ron IDUJ bPJot.
ADQUISICION DB IIACIENDAS • COLEGIO DE mARR.A •
Sitio Tradontc
4 Ibid. f. 4 8 v.
S l b i d. !. S r .
6 V. MANUEL CAR RER A ST AM P A, ''The Evoluti o n of Wci1h u
u nd M ~!> ur t"> ,s in N n w S p n i n,. e n Thc Ri.:fp<¡nlc A.n-.c r i can H ;scorical
R eui<no. Feb. 19 · ~ 9 Port 1 pp. 2·25. El Cabildo mexicano liJó la ca-
J,aJJo riu en 1.1 04 vnrns p o r 552, <C(Julval coto a 42,79 b eetár eBtt.
7 V . ERNEST W. J\JTKEN, "La catando de sanado mayor en
loa elslos xvi y xvll'' eo DRA. Vol. xxbc. p . 1023 y ..Anot.nc:iones
sobre fu convers ión de U D ftA m~d Jdns antiguos" en BBA, Vol . ,r;xxi
p. 262. E n esto~ anieuloe ec, eontrodleen ln 1 couclueiones de Páe a
Cour'VM.
Las dimension es d e la e.sta.nc:i.G de ganado mayor fueron
fijadas por el Cab ildo de Tocai.ma a fines del s iglo XVI, des·
pués de h aberse suscitado dudas sobre u na definició n an te·
rior, en 6 .000 posos de latitud por 6.000 de longitud. Se asi-
milaba el "paso" a una vara castellana de tres p ies, cquiva.
lente a 0.84 m. aproximadamente. Se reguló a l mismo tiempo
que l a esUJnci.G de ganado m enor t endría tres m il pasos por
t r es ~nil y una est ancia de pan 2.000 por 1.600. En Uneas
generales estas regulaciones coincidian con los .sitios mex.i ca·
nos de ganado mayor (de 5 .000 varos p o r 5.000) y de ga·
nado menor (de 3.333 varas por 3.333). Y lo mism o que en
México, se introdujo u n cordel o "cabuya" para facilitar la
medida, no de 50 o 59 vas. como en México, sino de lOO y,
a veces, de 76.
Ahora b ie n , sob re estne tnedido e cxieten interp reta,· ioocs
diferentes. Mientras q ue para Púez Courvel, "paso" no .oqui·
vale exactamente a una vara sino a % do vara, para Aitken
se t r ata sin lugar a dudas de la vara de Burgos o castellana,
aunque a d mite que podr ía ITatarse de la t>Or<» de la tierra,
de 0 .89 m., un poco mós larga q u e la castellana 8 •
Tamp oco la e&tau cla de gan ado mayor so m antuvo u nifo r -
me. Según Aitken, en el s iglo X VII so reduj o a u no cua r ta
parte d e su valor primitivo. En realidad, a un octavo, redu-
ci da la med.i da a auperficic, o un poco menos de la mitad
d el per ímetro, p ues l a n u eva eshutcia de gan ado mayor tenía
30 cabuyas (3.000 pasos o va ras) por 15 ( 1.500 pasos o
varas), es decir, 317.52 hectáreas.
Esta medida fue la que aparen tem ente 6C u tiHzó e n las
Juens u.r as que se conocen de hacien d as de la Comp añía en la
Nueva G r anada. S i.n embargo, cxiste.n algunas diver gencia&.
Como ocurr ió con a lg u nas haciend as mayores de la C01n·
pañia, se procedió a fragmentar la de Villaviej a en h atos me·
nores, con el fin de facilitar su venta. En el curso de estas
diligen cias, e n 1772, se m ensuraron &eia h a t os. Según las ins·
trucciones se adj u dicó a cada uno, en f orma p roporcional y
1 Arehivo General de Indias, Santa Fe, Leg. 226, ciL por PA·
CHECO. Lo• ]e$1Útaa en Colombia, I . p. 78.
2 V. PACHECO, I. p. 128.
3 Ibid, p. 108.
del Río de la Plata prohibiR el serv•clo penonal y tomaba
otras medidas para proteger a los indígenas 4 •
Los jesuitas do las provincias del Rio de la Plata, ""pecial-
mente los de las misiones del Paraguay, se identificaron. prác-
ticamente con estas ordenanzas. En 1613 declaren pecado
mortal no conformarse con ellas. Nat uralmente, el rigor con
que La Compañia asumió las Ordenanzas de Alfa:ro no podía
ser del agrado de los encomenderos. Morner atribuye a l an-
tagonismo originado en la demanda de mano de obra de los
colonizadores y la estricta aplicación de las ordenanzas por
los jesuitas la tendencia de segregar a los indigenas de la
sociedad colonial, mucho más marcada en el Río de la Plata
que en el resto de Hispanoamérica. Esta situación explicada
la notoriedad de l as misiones jesuíticas del Paraguay e in-
clusive las simpatías de que gozaron entre algunos :represen-
tantes del pensamiento ilustrado.
No es presumible entonces que la compañia haya gozado
de la concesión de encomiendas, aunque intervino a menudo
con su influencia para lograr el discernimiento de algun.as ~.
En tiempos del presidente Sande, a comienzos del siglo XVII,
para l a fundación del colegio de Santa Fe, La Compañia gozó
.Bacien.Ju
T ena Cn ñu 62.8
P.. Arriba - F . A b a jo Cacao 62
S. Ja vier de l a Vega Cacao 46 .9
El Tropich e Cncao 51
El E • p inol Cañn1 C uea:o 3 1. 9
S. J::.vier C aiitt._ Coca~, Gnnndo 22.4
Villavieju ( 6 h ut oiJ eon 31 eeeJnConado 12.5
' C raeea de Doyma
H ato la Cuno do 12
(con 1!) e.~ c lavo s)
Chamicera Ganado 2.2
29 Ibid. T. 2 36 . D oc. R.
2. Una de l a s :mayores inversiones de la Compañía consistía
en esclavos negros. Dentro del contexto general do la econo-
m ía esclavista de plantación la actitud de los jesuitas :merece
ser analizada, pues en muchos aspect os es algo e x cepcional.
Sobre el manejo de Jos esclavos se contemplaban disposi-
ciones casi unánÍDles en las Instrucciones m e xicanas y en las
visitas practicadas en el P e rú. El c ontenido d e las instrucci o-
nes sobre esta :materia :muestra la ambigüedad que se observa
en tod a la empresa jesuítica , la m ezcla indisce rnible de mot i-
vos r eligios os y d e racion alidad económica.
L a recomendación m ás constante en cuanto al t ratamien-
t o de los <l'lclavos era la de no e xcederse en los c a stigos. O
que e l hennano coadj utor n o castigara a los negros p or su
propia m .ano ni asistiera al castigo d e l as mujeres. ¿Caridad
C ristiana? ¿Cálculo racional? La segunda de estas r ecom e n-
daciones aten~ ia evidentemente al pudor y buscaba para l os
coadj utores el aire de superioridad d istan t e de que debían es-
tar r e vestidos l os representantes de la Compañía.
La p r imera, en parte, buscaba tambié n un efecto sicológico,
aparejado igualmente a la dignidad relig iosa. Después d e re-
comendar rnoderación en los castigos, las Instrucciones razo-
naban a si: " ... no q u ieran lleva rlo todo por el r igor, que
nada harán, y ellos vivirán descontentos y servirán forzados.,
y su servicio será violento y mal h echo ... " 30 • lgualrnente,
a l r ecomendar benignidad con l os esclavos fugitivos, se ob -
$crvaba que este proceder t e nía la ventaja d e evita~: que l oe
esclavos deja~:n d e volver s1. P ero, por extraño que p arezca,
no se buscaba únicamente condici onar la conducta de los es-
clavos con una :mera apariencia d e benig nidad. Esta se Te-
coznendaba m u y seriamente, com o un atributo paternal:
u . . . p ó rte nse con ellos como padres . . _,, 3 2., " • •• acuérdense
Jos administra d o r es que son pad~:es de familias, y s upe r iores
d e una comunidad tan c recida como la esclavonia . .. '' 8R.
O tra recomendac ión irnpo~:ta nte se refería a la vida se>_<ual
d e los esclavos. "Para el mayor s ervicio divino, para nuestro
1
1
1.--,.------fiO
r- -~feo
;:::::r===::t••
,.....J======110
~- - -~·
1
Núm-ero
de esclavo• rlocltJrwla•
Nuevo Cro~Wda
Hdat. productoras de e.ae&o 542 S 53.6
Bdaa. 1anaderaa (y eaña) 244 8 24 . 1
Hdaa. produetoraa de eaña 226 6 Z% . 3
1012 100.0
Quito
B daa. pro ductoras d e ee..ña 486 9 82.9
Bdae.. proda etoru de eaeao 106 2 27.1
592 100. 0
LAS HACIENDAS
Año P csoe
1767-1768 5.437/2
1768-1769 2.349/7
1769-1770 4 . 332/6
1770-1771 1.398/ 7
1771-1772 4. 819/6
1772-1773 3.868/4
1773- 1774 4.136/ 6
Tolal 26.343/6
Cuinla.r 226 7 11
Zh:aarf;'ona•
'~ 141 u ISO 1
Cano 626 38 215 1
Buu.buJAuy 593 10 151 1
Merlo 292 1 S6
Súebea 202 1 6
Pune• 813 80 19 22%
C.puU 281 24 203
Bubunaeo 86 su 3 72
Pa.ndiílleo ISO 2
Cb1Ua nqaer 2130
Barra1á1'l G 267 263
Z•halct . . Z45 S7
Sepulturas 220 15 36
eou•• 34 4300 3
Pita.b 65 189 6 SS
S ala la 10 1581 3 1 74
Zabañas 11 6898 9
Cnu l M:o •os 1 V
Chiqoleha 28 1 4
Pu..ueará 150 1S 1S 3
Ca~myo • 6 14 174 8
Tblco 981 62 302
El Hatillo M 17 184
• Denno del sanado vaeUDo ae J.ncluyea. ••ce• de crt.a , no•llloe y booye•. E t tot
úllimoa aon apenu 151 oo el territorio de la N. C. En la Audiencia de Quito,
en umbio, son m61 abundante.:
Cho rla vi
S. Javie r ele.
185
3900
84
•
4.21
Mnt"h011nsar• • • •J 5 47
R.acar Sl 2· 3
Cuoran 5o•
S . Jav¡er ••
4
71
••
438 260 soo
1 2
6
S. Pedc-o 1184 377 114 450 301 41
Torlapa.U
PoTtot.o
693
283 U4
S 3
2
•
17
Cu.JlanuJ)It 4% SS 6 l
Canaflgoa •• 340 14483 1S2 99 2 121
Znuqul 243 400 13 16
Car•horo u 581 6 326
• El número IOtd do baoyct lnc Juldo t clo n1ro <l o C. v•cuno para lat hadcudu
do L. Audie.ntl• c.fo Qcaho •• cl o 2 .089.
•• Bueyo• do and•: M ubuaJ• r• 41, S. J a..,ior 6$, C1W1•au... 149.
}
nt .
Bato• y ycsüera de
Labatoca • ••
Vc5• de CarrUJo 4.666/ 4 811/2 3.849/2
El Tn,pJt'ho
)(olino y Tejat"
}
Abttjueo •••
G uinta.r X de 5 11fi0t 41/2 8~2 / 6
PabcSn
E l Tuju 2. 414/ 6 975/2 1.439/ 4
T e jar y Calera ero
Tiertabom~ • •• • •
Haeienaa la Ceiba
T ej a re• A.leivia y X de JS año • 8.2S3
Preeeptor
N . S . Je h C o n ceJlc.iÓn
N. S . de loa Oolo na
B a rra(liÍD • • • • • •
Sc pnltu.raa
2avalatu•
}x ~- 5 años
264/7
1.306
976/2
202/7
U2/2
189/ 6
6'¡
4<13/ 6
786/4
• Par~ eua• haeiendat d el Coloato Má"imo Je Santa . ... ae tom.ó un extracto
de libro• y :papole. do la proeurnduria do ProYincla. (ANCII. J~.-alt .. T . 446
Doc. 10). Se tuta do una Yhit• pra.cd t<.ada en 1766. El documento obt.crva q11c
el producto do La Chamicera en 17 mues " •. , no e-a rogu.l.a.r eioo c.xLr aordiDario
1 f!Xcellivo ••• "". debido a aa cae ~t:raonliu do Apiuy. CoDlptÍroac ett.a c:.a•
lidad c:OD las que produjo deapué.a del 6Xtrl.úa mlento.
•• Pro.modio anaal del Japao comprendido ont.r·e di.e . 1765 y Julio do 1767.
Ea.tre 1011 us.atto... do CitO pecio do M oontaban S 6. 000 re.mitldos • Jos PP.
por-lupeu .a petO •qul no eo eomputaroo. (AHNB. TC1Dpor. T . V f. 109•).
•• • Promedio anaal do loa dneo año• anterio""' al oxtraDamiO'IIIo. V . o] Apóo·
d l ee NO 19 del T. 11 de la llürorla Bc . ~i6áco y Ciuil d o lo Nuor;tt Gronncla do
J . M. GROOT. Be.ot6. l956.
•••• Promedio anllal de los dnco úldmot año•. (AllNB. Tetnp. T. ( ff. SU q).
••••• Ptomcdlo do Jos 15 6blmos años. (ANCB. Je.uha~ T • .207 Doc. 10).
•••••• De acotlo de li58 • 1763. (ACC. Sis. 4655).
l\1itl.floraa (mo.
Uno - c-t~lo ra y
hlltán) •• 1 uóo
Cbiquie:ha 8.223/3 6.957/ 6 1.266/1
Sablliía@;
Gu.alcausa
Gua•Lla
Pit·ula 1 .919/1
• Pua e.atu bac.leod.. del Colegio M'slmo d e Quito eo tomaron los d atos do
lUlQ vi4ita practicada en dlc.icmbre de 1759. (ANCB. J e auítaa T, 246 ff. 281 • •.) .
••• Sorio viaitas al Colepo a~ Cuenea en 1764 J 1766. (ANCB. Jet . T. 238 f .
DETALLE DE LOS INGRESOS DE TRF..S HACIENDAS DEL COLEGIO
DE ANTIOQUIA
Se udmaro1a- cojuntanc•ntc. Abejuco, Gul.ucr y Po66n por •• condtriUdod.
D• SO d<e crao.seo de 1762 • SO de 060#o el• 1767•
•
IU - Maree• lJI' - Plátano.s
1762-1763
64 • 190/4
316
1762.-1763
64
75
105
65 248 65 121
66 228 66 86
67 351 67 83
1.333/4. 470
•
JI' - Miot y oaicar Quuo•
•
lJI' -
1762-1763 14/S 1162-1763 14
64 22/4 64 18/2
65 6/3 65 10/2
66 15 66 10/6
67 10/6 67 17/3
69/2 70/5
P lll - Cacao
•
Pll - Frijol.•
1762.-1763 30 1762.-1763 12/4
64 18 64 40/3
65 42 65 12/6
66 15 66 3/6
67 3! 67 174
138 243/3
IX - X - CordQ.J y
•
A.ro~ Jn.Qnto-co
1162-1763 3 1762-1763 2)
64 2 64 28/1
65 38 65 34
66 1/4 66 26
67 1) 67 23
5S/4 133/1
"""·
• •
XI- Sobo, e>e.la•, Jo6ó.. XII - Leg"'n-hru, ltu~Jvo
1 762.-1763 Z/4 1762- 1763 8/Z
64 s¡s 64 S
65 4/4 65 12/2
66 S/4 66 a
67 6/1 67
24/2 21/4
67 206/2
Retumen&
Jncre60• broto•: • •• .,/7
-e..... 206/2
Prodaeto liquido 6 . 218/5
• •
1 - Tola ,. lodriUo
1762-1763 1762/1163 S./6
"65
66
872/3
262/6
666
64
65
66
15/6
28
26
67 360 67 25/S
1.960/7 145/7
975/2
R••umél:tt a
fuaroao11 bru•ou :.414/6
G••to• 975/2
------
'tl'
....
---'•
·r"
.-
(
,---
---- -
'-- ____ ..,_ ...
----------
---=.=:- -.-
----
......
....
Gdfico No. 3
Z2U
u -.u:
o•u
~
....,
t.&
~ .u
tH t
OtJ.t
OC.&.t
ec.n
LCLI
•
~
.S
l... tCLt
-...•
~
oen
-,- '3
•
~
~
8~U
1 oa:u
1 1
• 1 1
g •
Grálico No. 4
-
I !:Lt
O"Lt
e•u
8HI
J..,.
9 ..,1
... ~1
••Lt
CUt l.()
••n ~
..-:¡Í'
.1 ·~1 o
u
0.,,
t.:)
~
6CLt
~
~ 8UI
~-
.
.H
.&
~-
IIUt
"'~1
~'
"~1
K~t
-
8 1 l ..
8 ! 1
"'"'
1g¿j
OUI
•tj.J
.S
•
•
·-.:-
~
~-
~:
...
.e•
.s.! eu.1
lJ
•-
--...
..
~t.
•
uw
-~
• oc u
t8
•
00
GJ:1Wco No. 6
HACIENDAS PRODUCTORAS DE CACAO •
PAMPLONA
El Tropi clae
S. Jovier d• lo Yep
Tablonea:
Cornón de lc•ú. 4 .120 a 4 rl'
120 a 1 r 2.075/4
S . Joaé 2.002 a 4 rr ~ 51 1.607/'
S. Pabl.o 6 . 188 • 4 rr + 96 3. 112
S . I1oaeJo 4.]64 • " 1'1' + 46 2 .087/6
L. Honda 907 • 4 rr
169 11 ) r
1. 002 o l r 1/2 660
r..... Anl.n:ll .. 2.56& a 4 rr 1.282
S. Teresa 1.658 a l r 1/2 310/ 7
•
T ahlonc• :
Conuco do JaU'n 364 a 4 rr 182
Vlt'~ n do Oolor c• 603 a3rr 226/ l
S. E•tunlalao J .S06 a •l n 653
El .reA t~al 2 . 230 a 2 rr 1/2 705/5
S. Atuonlo 136 • :l n 1/ 2 230
S. JGvler 7 1& " l r l /2 134/S
R(o 1.600 • : rr 400
Pantano 929. 1 r 116/1
·w,rth'fM 1 . 2, • • l r 151/S
).[ERJDA •
..
Lo CelbG .C &.~old •n 1772 v.zo,.
•
tab lo n e-u
S. J o..O 2 . 8U o 2 703
L. Sequl• J.:n• 318/ 4
S. J o eD N. 3.230 8071"
El Cono 2-.1$6 • 1 r l / 2 "0<&/ 2
S. V lc:e.nt• 1 . SSS 253/S
La Trhlldad 3.600 u .l r •so
S. JulJ6n
S. Rcsl•
2.9-40 o S
4 . 0 56
•• 1.10"/6
1. 521
L a• Anl••• 3 .775 . ! rr 94.3/6
S. Rcsh 1.200 • rr
' 450
6 .955/S
L a Sobon o 5.000 a 2 r r },. 250
CUAYAQUll. Avalúo do 1 767
n ... ,,. de C ldlltUOntO •• 8 .000
S . l ouiltr • 1;1 l'•lnwr 18.000 quo dan f.rulo
3. 000 do 2 a ño•
S. P r:dro 2$.000
v•Lt
••Lt
CI'Ll
?E-Lt
tirt l
os-u
GCLt
S'C L 1
LC L\
!lC Lt
---
9CLt
I>CLt
•
-.¡ CCLt
-a .."'.--.
11 ...
.. " •• liCLt
&,-.:;~
t C L1
...·-- o. .:i S r-
.-..... .
f.! OCL1
o
- u
~ G<ll. t
~.:!
981.1
- 8
"" -
g
C>
...
§ C>
o
g
-
oo
C>
Gráfoice No. 7
medioa de ambas haciendas y a los de Guaalán co~ " soco-
~ros", 41 al cura del pueblo de Hilapo, encargado de cobrar
los tributos a los indios, 6 para pagar alquileres de bueyes
en beneficio de la hacienda y algnnas otras para el pago de
servicios m enores.
Añ~ Ho ~lc.nd (l
177$ BuenaYJna
dal Ca•·tJtlo 12.265 2 . 000 8.265
El Pantano 1 . 9U
B«m4t~i.ao
do ,. Y e•• J oa6 M9 Carda Conde • • • • U . OI9
Toeot'f.t lS.SOO
1171 Polpu
B •tovi•Jo 4 .000 20.000
r ....
1171 El Tropic.h•
Bl Sa.kldo Juan C r aforlo Al woida 28.000 28.000
• Fnc.ntee: ABND . Tomp. T . JI t . 870r / Jdl•e. T. JSJ ff. S16r ta. / Temp.
T . XXIII f . 440 / lbld. l . 767 / T . X tf. 753r "· / T le .. •• Cund. T. XXVII 11.
3r n. / A.NCI:I. l ••· T . 2H Doc. 16.
•• Fue reau11ado lu cco • Fra ne.i.Ko J avier Merlo y Jaau l an.cJo Calinda.
• •• P'ae rclllatado aucc•lvaraouto • J otó do Boyo. y Ju•n lso•do C a Und.o.
• ••• H a bt. ritlo r e-matad• prh:nhlvae,onto • l&.nado NjeoU• Buonn•entara, acl-
mltti atrador do Ooyma 1 e eto h•danda haetQ 1769.
• • ••• P or .l.ne.ol•CICid a do ú t e ee procedió • t"e.osata f'la do a aovo en J 794 a Juan
1-'"elipo <A:rvaJal.
•••• •• La bac:l..nda da ~lp a pat6 lacao a Fer·naado P ab6n por U.OOO P•· 7 la
élo Tuta a J oa qaln Ve&a y J O*f Lauo do la V•1• tu(:etlvomonlo.
R):;MATES DE ALGUNAS HACIENDAS DE LA COMPAt'ltA •
S. /tnJier
""
)77)
lo J'e•a Juan Acuonl o VUlami&u • 23.000
S. ]fftlier
El Caymlto I u lln Antonio Bric.eño 3. 000 3 . 000
11atog,...,.clo Tomit do :Mora 1.1100 1.000
BocA-asa Joaquín do Quiró• 1. 460 1.460
1791 S. AsUJttin • •
Purtrotorio Vit'ento Pte.~b a eóo 23.000?
1770 Lo Ceibo Manuel E•-eob111r 10 .178 10.178
1772: Te.;.re•
AldvJa y
preuptor J aan del R eal 2S.OOO 25.000
1778 El TeJar Manuela d e o.._ 2.8<9
Cuintnr Anlonlo Oto ~;o Cotio 8.800
Pabón Mannol S~an tamurÍ;¡ y
Anlonio de Uribe 1.692 1.692
AbeJuoo FTun~:oiae de Agu ino 4.22S 4.%!5
P otrer o anexo
• s~pulmrat .losé V. Stinclte:r. Sornno 1.000
Satwlettu y
Trejo L orouzo Oliver 18 .520
C-oeom•co y
PdbWón F rand•c:G A. tle Arl,olccla 15. 000
1772 Goli"'n ( "'ina) Fru.n c iec:a Valcnc:la 54.000
1771 ]apio y M Gt<a•
r~don. Fruocl ~ o A, d e J\rholeda 70.000?
1712 Zim-orronos Bernardo y Feo. Burbano 2~1.30
Fun•" 11Al2
CapuU 14. 502
Obonueo J l)e.é Zombrano 13.07%
Pandioco CregorJo de E epaüa 10 . 192
1771 Calt,tlr-l o
(toJ•r) Matfaa. do Roju 3 . 12$
Clailla,.quer
VenuniUa• MerJaao V lUotu l . 763/S plato
C hitaquor .Manuel P é rez de Zñ6Ja• S.200 plazo
Panomal
S. Antonio }'ranclsco L ula Roaero 20.500
Chlmaio.sual
- - - - - -- -- -·- - - - - - -
C hillanquer
---------
• Fuentea: AHNB Tcn.t.t•. XXII f . 184'1' / T. 1 11. 2Sr ••· 1 T . I U ff. 20Sr
" · 1 T . 1 H. 539r ... / ACC. Slg. so 32.
•• 0 ~ 1 Col esio d e M ompó•.
• Fuente: ANCEl J et. T. 235 Do-e. 14.