Professional Documents
Culture Documents
--- polifoniczność dzieła: „każda warstwa jest w całości dzieła na swój sposób widoczna i wnosi
ze swej strony coś swoistego do jego całościowego charakteru (s. 52-53)”. Oto warstwy dzieła:
Warstwa tworów znaczeniowych: w jej obszarze tworzone są znaczenia słów i sensy zdań;
chodzi o intencjonalne wytwarzanie przedmiotów (rzeczy, osoby, stany rzeczy, losy, procesy,
sytuacje) przedstawionych w dziele.
Nie są określane wprost przez sens zdań; ich pojawienie się zależy od sposobu budowy
wszystkich warstw dzieła; nie da się ich w pełni określić racjonalnie, można je natomiast zobaczyć
na tle pewnych sytuacji przedstawionych w dziele.
Czym konkretnie są jakości metafizyczne mogące unaocznić się w dziele? Ingarden pisze:
„Istnieją szczególne proste lub pochodne jakości, takie jak np. wzniosłość (czyjejś ofiary) lub
podłość (czyjejś zdrady), tragiczność (czyjejś klęski) lub straszliwość (czyjegoś losu), to, co
wstrząsające, niepojęte lub tajemnicze, demoniczność (czyjegoś czynu lub pewnej osoby),
świętość (czyjegoś życia) lub jej przeciwieństwo: grzeszność czy ‘piekielność’ (np. czyjejś zemsty),
ekstatyczność (najwyższego zachwytu) lub cisza (ostatecznego ukojenia) itp. Należą tutaj także
tego rodzaju jakości jak groteskowość pewnego zjawiska lub postaci, albo patetyczność czyjegoś
zachowania się, uroczystość pewnego obrzędu, albo np. wdzięk i lekkość dziewczęcego ruchu lub
przeciwnie: powaga i pewnego rodzaju ciężkość czyjegoś usposobienia i sposobu bycia itp.
Jakości to nie są właściwościami pewnych przedmiotów w normalnym tego słowa znaczeniu ani
też cechami tych lub owych s t a n ó w psychicznych, lecz objawiają się zazwyczaj w złożonych, a
często bardzo różniących się między sobą s y t u a c j a c h ż y c i o w y c h lub międzyludzkich
z d a r z e n i a c h, jakby jakaś szczególna ich atmosfera, unosząca się nad nimi i otaczająca
rzeczy i ludzi uczestniczących w tych sytuacjach, atmosfera, która wszystko przenika i światłem
swym wszystko rozświetla (s. 368)”.
I. 3. Idea dzieła polega na ujawnieniu związku między określoną sytuacją życiową a jakością
metafizyczną;
Dzieło literackie nie zawsze jest dziełem sztuki literackiej; dzieło sztuki literackiej jest
wartościowym dziełem literackim, to znaczy takim, w którym, przede wszystkim, ujawniają się
jakości metafizyczne.
II. Epistemologia.
Zadaniem sztuki nie jest głoszenie prawdy w znaczeniu logicznym, ale odsłanianie jakości
metafizycznych, a więc obiektywnie zachodzące stany rzeczy nie stanowią elementu dzieła.
III. Aksjologia
Aksjologię Ingardena omawiam osobna (zajęcia nt. wartości estetycznych); wspomnę jedynie, iż
Ingarden jest zwolennikiem absolutyzmu aksjologicznego w estetyce; oznacza to, iż, wedle niego,
wartości estetyczne są, zasadniczo, niezmienne. Względny, instrumentalny charakter mają
natomiast wartości artystyczne, które służą do ukonstytuowania się wartości estetycznych,
sprawność dzieła, np. nowość w zastosowaniu dotychczas nie stosowanych środków wyrazu.
Uwaga: (tylko dla bardzo zainteresowanych). Szczegółowym omówieniem problematyki dzieła literackiego Ingardena w
różnych kontekstach – ontologicznym, poznawczym, językowym – jest książka Od teorii literatury do ontologii świata,
red: J. Perzanowski i A. Pietruszczak