LECTIO TERTIA

Czasownik „być”

Czasownik „być” po łacinie to esse. Jego odmiana jest nieregularna:

L. pojedyncza L. mnoga

1. os. (ego) sum ‘jestem’ (nos) sumus ‘jesteśmy’

2. os. (tu) es ‘jesteś’ (vos) estis ‘jesteście’
3. os. (is, ea, id) est ‘jest’ (ii, eae, ea) sunt ‘są’

Przyjrzyj się poniższym przykładom:

Discipulus sum.
Tu es puella.
Iulia parva est.
Boni sumus.
Non estis boni.
Marcus et Septimus pueri sunt.

Odmiana czasowników

Pełną odmianę czasowników będziemy poznawać powoli w ciągu następnych lekcji. Na razie
wystarcza nam jedna informacja:

W czasie teraźniejszym końcówka -t oznacza 3 os. liczby pojedynczej, a -nt oznacza 3 os.
liczby mnogiej.

Przyjrzyj się poniższym przykładom (z użyciem czasownika cantare ‘śpiewać’)

Puer cantat.
Puella cantat.
Pueri cantant.
Puellae cantant.
Zaimki osobowe

Zaimki osobowe to słowa takie, jak „ja”, „ty”, „ona”, „my” itd.

Zaimki osobowe w łacinie brzmią następująco:

Liczba pojedyncza Liczba mnoga

I os. ego ‘ja’ nos ‘my’

II os. tu ‘ty’ vos ‘wy’
III os. is ‘on’ ei albo ii ‘oni, one’ (rodzaj męski)
ea ‘ona eae ‘one’ (rodzaj żeński)
id ‘ono’ ea ‘one’ (rodzaj nijaki)

Zauważ, że w języku polskim „one” w liczbie mnogiej odnosi się zarówno do rodzaju
żeńskiego (one ‒ te dziewczynki), jak i nijakiego (one ‒ te muzea), jak również do
rzeczowników męskich nieosobowych (one ‒ te wilki). Stąd mówi się, że polszczyzna ma w
liczbie mnogiej tylko dwa rodzaje ‒ męskoosobowy (oni) i niemęskoosobowy (one).
Tymczasem łacina rozróżnia trzy rodzaje również w liczbie mnogiej. Porównaj:

Ecce sunt pueri. Ei sunt magni. To są chłopcy. Oni są duzi.

Ecce sunt lupi. Ei sunt magni. To są wilki. One są duże.
Ecce sunt puellae. Eae sunt magnae. To są dziewczynki. One są duże.
Ecce sunt musea. Ea sunt magna. To są muzea. One są duże.

„Oni” to po łacinie ei albo ii. Nie ma między tymi formami różnicy w znaczeniu i można
używać tej z nich, której się chce!

Ei sunt pueri boni. Oni są dobrymi chłopcami.

Ii sunt pueri boni. Oni są dobrymi chłopcami.
TEXTUS

Iulia et Marcus disputant.

„Quis es?” Marcus rogat.
„Iulia sum,” respondet Iulia et rogat: „Et tu, quis es?”
„Marcus sum. Discipulus sum.”
„Ego quoque discipula sum,” dicit Iulia.
„Tunc et tu, et ego discipuli sumus,” dicit Marcus.
„Verum est, nos discipuli sumus.”
Venit Caius.
„Quis estis?” rogat.
„Discipuli sumus,” respondet Iulia. „Ego sum Iulia et is est Marcus. Tu quoque discipulus
es?”
„Non, discipulus non sum,” dicit Caius. „Ego magister sum. Vos discipuli mei estis.”
„Salve, magister!” Iulia et Marcus dicunt.

Verba

dicere mówić dicit dicunt

disputare rozmawiać disputat disputant
is on
magister nauczyciel
meus, mea, meum mój, moja, moje
nos my
quoque też, także
respondere odpowiadać respondet respondent
rogare pytać rogat rogant
salve witaj, dzień dobry
tunc więc, w takim razie
tu ty
venio przychodzić venit veniunt
verus, vera, verum prawdziwy, prawdziwa, prawdziwe
vos wy
Exercitium primum

Wstaw odpowiednie formy czasownika „być”:

Iulia puella
Ego puer non sum. Puella .
Pueri et puellae in aula .
ne tu discipula?
Nos discipuli .
Quis vos ?

Exercitium secundum

Wstaw odpowiednie formy rzeczowników lub przymiotników.

Marcus est. Marek jest chłopcem.

Iulia puella est. Julia jest dużą dziewczynką.
Discipuli sumus. Jesteśmy dobrymi uczniami.
Pueri estis. Jesteście małymi chłopcami.

Exercitium tertium

Wstaw odpowiednie formy czasowników.

Puella . cantare ‘śpiewać’ (cantat, cantant)

Discipuli . discere ‘uczyć się’ (discit, discunt)
Iulia et Marcus . venire ‘przychodzić’ (venit, veniunt)
Puer . dormitare ‘spać’ (dormitat, dormitant)
Discipulae . respondere ‘odpowiadać’ (respondet, respondent)

Exercitium quartum

Przetłumacz na łacinę:

Teatry są duże.
Dziewczynka pyta.
Uczniowie śpiewają.
Exercitium quintum

Uzupełnij odpowiednimi zaimkami osobowymi.

non sum puella, sed est.

Ecce est Caius. magister est.
es magnus.
pueri boni sumus.
discipuli non estis, sed sunt.
Ecce sunt puellae. magnae sunt.
Ecce est Marcus. cantat.
Ecce sunt Iulia et Tullia. disputant.