ZESTAWIENIE UŻYWANYCH NAJCZĘŚCIEJ

W JĘZYKU PRAWNICZYM
TERMINÓW I ZWROTÓW ŁACIŃSKICH

A casu ad casum – od przypadku do przypadku

A contrario – wychodząc z przeciwnego założenia

A limine – z miejsca odrzucać

A maiori ad minus – od większego do mniejszego

A minori ad maius – od mniejszego do większego

A mensa et toro – od stołu do łoża (separacja)

A natura rei – z natury rzeczy

A posteriori – na podstawie już zaistniałych faktów (wnioskować o przyczynach)

A priori – bez względu na fakty czy argumenty (wnioskować z „góry”)

Ab absurdo – wychodząc wychodząc z fałszywego założenia, absurdu

Ab initio – od początku

Abrogatio – uchylenie całkowite dotychczasowego stanu prawnego zwane „czystym”

Absens carens – nieobecny sam sobie szkodzi

Absente reo – pod nieobecność oskarżonego

Accusare nemo se debet – nikt nie ma obowiązku oskarżać sam siebie

Actor sequitur forum rei – dla powoda właściwy jest sąd pozwanego

Ad rem – do rzeczy

Aequitas sequitur legem – sprawiedliwość postępuje za prawem

Affirmanti occumbit comprobatio – do twierdzącego należy podanie dowodu

Alma mater – matka karmicielka (w odniesieniu do szkoły wyższej)

Altera pars – strona przeciwna

Argumenta a fortiori – argumenty silniejszej racji

1
Argumenta non numeranda, sed ponderanta sunt – dowodów się nie liczy, ale

waży

Audiatur et altera pars – niech będzie wysłuchana i druga strona

Bellum omnium contra omnes – wojna wszystkich przeciw wszystkim

Bona fide – w dobrej wierze

Bonum commune – wspólne dobro

Cedo maiori – ustępuje przed godniejszym

Ceteris paribus – uwzględniając te same warunki

Circa – około

Clara non sunt interpretanda – jasne nie podlega interpretacji (w odniesieniu do

przepisów prawnych)

Cogitationis poenam nemo patitur – nikt nie ponosi odpowiedzialności za swoje

myśli

Communis opinio – powszechna opinia

Conditio sine qua non – warunek niezbędny

Consensus facit legem – zgoda tworzy prawo

Consuetudo pro lege servetur – zwyczaj służy jako prawo

Contra legem – przeciw prawu

Conventio est lex – uzgodnienie ma moc prawa

Conventio omnis intellegitur rebus sic stantibus – umowa pozostaje w mocy, o

ile okoliczności jej zawarcia nie uległy zmianie

Cuius est condera, eius est interpretatori – komu przysługuje stanowienie prawa,

temu przysługuje i jego wykładnia

Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi inspientis in errore preservare – każdy

człowiek może się mylić, ale tylko głupiec trwa w będzie

2
Curantes iura iuvant – prawo sprzyja tym, którzy o nie dbają

Curriculum vitae – życiorys

Da mihi factum, dabo tibi ius – udowodnij fakt, a przyznam Ci rację

De facto – z mocy faktu, w rzeczywistości

De iure – z mocy prawa

De lege ferenda – w odniesieniu do ustawy, która powinna zostać uchwalona

De lege lata – w odniesieniu do obowiązującej ustawy

De minimis non curat lex – prawo nie zajmuje się szczegółami

Demonstratio ad oculus – dowód naoczny

Derogatio – uchylenie częściowe dotychczas obowiązującego stanu prawnego

Desuetudo – odejście ustawy lub zwyczaju w zapomnienie

Divide et impera – dziel i rządź

Do, ut des – daję Ci, abyś i ty dał mnie

Dura lex, sed lex – twarde prawo, lecz prawo

Et cetera – i tak dalej

Ex facto ius oritur – prawo wyrasta z faktu

Fiat iustitia – niech stanie się sprawiedliwość

Fiat iustitia, pereat mundus – niech ginie świat, byleby działa się sprawiedliwość

Fons iuris – źródło prawa

Fons iuris cognoscendi – źródło poznania prawa

Habeas corpus – zachowaj ciało nietykalne (w odniesieniu do nietykalności

osobistej)

Historia est magistra vitae – historia jest nauczycielką życia

3
Ignorantia facti excusat – nieznajomości stanu faktycznego jest okolicznością

usprawiedliwiającą

Ignorantia legis nocet – nieznajomość ustawy szkodzi

Impossibilium nulla est obligatio – nikt nie jest zobowiązany do czynienia rzeczy

niemożliwych

In absentia – podczas nieobecności

Index rerum – spis rzeczy

Index nominum – spis imion

In dubio pro reo – wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego

In extenso – w całości

In foro conscientiae – przed sądem sumienia

In fraudem legis – w celu obejścia ustawy

Interpretatio cassat in claris – interpretowanie kończy się wraz z osiągnieciem

jasności

Ipso iure – z samego prawa

Ius gentium – prawo narodów

Ius incertus – prawo niejasne

Ius naturale – prawo natury

Ius particulare – prawo partykularne

Ius publicum – prawo publiczne

Ius universale – prawo powszechne

Iustitia civitatis fundamentum – sprawiedliwość podstawą państwa

Iustitia est obtemperatio scriptis legibus institutisque populorum –

sprawiedliwość to posłuszeństwo wobec prawa pisanego oraz instytucji publicznych

Iustitias vestras iudicabo – sprawiedliwość waszą sądzić będą

4
Lapsus – mimowolny błąd

Lege agere – działać na podstawie ustawy

Legem brevem esse oportet, quo facilius ab imperitis teneatur – prawo winno

być zwięzłe, aby każdy mógł je zapamiętać

Lex abrogata – ustawa unieważniona

Lex generalis – ustawa ogólna

Lex neminem cogit ad impossibilia – ustawa nie zmusza nikogo do spełniania

rzeczy niemożliwych

Lex patriae – prawo państwa, którego się jest obywatelem (w odniesieniu do zasad

stosowania prawa wewnętrznego w obrocie międzynarodowym)

Lex prospicit, non respicit – prawo dotyczy rzeczy przyszłych, nie działając wstecz

Lex posterior derogat legi priori – ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą

Lex rei sitae – prawo państwa, w którym rzecz jest położona

Lex retro non agit – prawo nie działa wstecz

Lex specialis – ustawa szczególna

Lex specialis derogat legi generali – ustawa szczególna wypiera ustawę ogólną

Lex superior derogat legi inferiori – ustawa o wyższej mocy prawnej uchyla

ustawę niższą

Locus regit actum – prawo państwa, w którym dokonana została dana czynność

prawna

Malum necessarium – zło konieczne

Manu propria – własnoręcznie

Maximo cum studio – z najwyższą starannością

Maximum ius saepe maxima iniuria – najwyższe prawo bywa największą

niesprawiedliwością

More maiorum – zgodnie ze zwyczajami przodków

5
Mos pro lege – zwyczaj zastępuje prawo

Multi non omnes – wielu to nie wszyscy

Mutatis mutandis – z odpowiednimi zmianami wymaganymi przez istotę sprawy

Necessitas caret lege – w sytuacji przymusowej nie ma prawa

Neminem captivabimus nisi iure victum – nikt nie będzie więziony bez prawa

Nemo tenetur se ipsum accusare – nikogo nie można zmusić do oskarżenia siebie

samego

Non bis in idem – nie dwukrotnie w tej samej sprawie (w odniesieniu do wznawiania

tej samej sprawy bądź karania po raz drugi za ten sam czyn)

Non nocere – nie szkodzić

Non notus (NN) – nieznany

Nulla poena sine lege – nie ma kary bez ustawy

Nulla potentia super leges esse debet – żadna władza nie stoi nad prawem

Nullum crimen sine lege – nie ma zbrodni bez ustawy

Obiter dicta – elementy nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy

Obligatio est iuris vinculum – zobowiązanie tworzy więź prawną

Obrogatio – zastąpienie dotychczasowego stanu prawnego w całości nowym

Opinio communis doctorum – powszechna opinia w kręgu uczonych

Opinio iuris – przekonanie, że coś jest prawem

Obratio pro domo sua – mowa we własnej obronie

Pactum subiectionis – umowa o podporządkowaniu się władzy

Par super parem non habet potestatem – równy nie ma władzy nad równym

Patere quam ipse fecisti legem – poddaj się prawu, które sam ustanowiłeś

Per fas et nefas – prawem i bezprawiem (wszelkimi środkami)

6
Poena constituitur emendationem hominum – karę ustanawia się dla poprawy

ludzi

Praesumptio iuris – domniemanie prawne

Praeter legem – obok ustawy

Princeps legibus solutus – panujący nie podlega prawu

Prior tempore potior iure – pierwszy w czasie lepszy w prawie

Promulgatio legis necessaria est ad hoc, quod lex habet suam virtutem –

ogłoszenie ustawy jest konieczne, aby uzyskała moc obowiązującą

Pro publico bono – dla dobra ogólnego

Publicum ius est quod ad statum rei Romane spectat, privatum quod ad

singulorum utilitatem, sunt enim quadem public utilitia, quedem privatum –

prawem publicznym jest to, które dotyczy stanu państwa rzymskiego, prawem

prywatnym zaś to, które dotyczy interesu jednostki, istnieje bowiem interes publiczny

interes prywatny

Questio iuris – pytanie o kwestię prawną

Quieta non movere – nie należy zakłócać tego, co spokojne

Quo iure? – jakim prawem?

Ratio decidendi – motyw decyzji, zasada ogólna leząca u podłoża decyzji

Ratio legis – uzasadnienie (racja) ustawy

Re et corpore – na majątku i osobie (karać)

Rebus sic stantibus – w danym stanie sprawy

Res communis – dobro wspólne

Res nullius – dobro, ewentualnie rzecz niczyja

Res publica – rzecz wspólna (wspólnota)

7
Salus populi suprema lex – dobro ludu najwyższym prawem

Salus publica suprema lex esto – dobro publiczne niech będzie najwyższym

prawem

Salva conditione – z zastrzeżeniem warunku

Salvo iure – z zastrzeżeniem prawa

Secundum legem – zgodnie z ustawą

Stare decisis non movere quieta – stać przy ustalonych postanowieniach

(sposobach rozstrzygania spraw)

Status quo – istniejący, zastany stan rzeczy

Sensu stricto – w ścisłym znaczeniu

Sub colore iuris – pod pozorem prawa

Sub iudice lis est – sprawa jeszcze nie rozstrzygnięta, w sądzie

Sui iuris – będący w prawie

Summum ius summa iniuria – zbyt ścisłe przestrzeganie prawa największą

niesprawiedliwością

Suprema lex – najwyższe prawo

Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio – gdzie ten sam cel, tam także

ta sama dyspozycja ustawy

Ubi societas ibi ius – gdzie społeczeństwo, tam i prawo

Ubi ius incertum, ibi ius nullum – gdzie prawo niepewne, tam w ogóle nie ma

prawa

Ultima ratio – argument ostateczny, decydujący

Usus est unus legum corrector – jedynie zwyczaj poprawia prawo

Vis legis – siła ustawy

Vis maior – siła wyższa

8
Vis probandi – siła dowodowa

Volens nolens – chcąc nie chcąc

Volenti non fit iniuria – zgadzającemu się nie dzieję się krzywda

Volumina legum – księgi praw