HSM

16.10.2007 r. (wykład nr 2)

Zjednoczenie Włoch

Cavour, Mazzini

Traktat z Plombiers – 1858

Magenta, Solferino

Henri Dunant – założyciel Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża – pod wpływem

wrażeń z bitwy pod Solferino.

Napoleon III zdecydował się zawrzeć pokój samodzielnie z Austrią. Był to pokój w Villafranca,
który zdecydował o sprawach włoskich – miały zostać federacją, ale na czele z papieżem, a w
skład tej federacji miał również wejść cesarz Austrii, z racji posiadanych ziem (Wenecja; bo
Lombardię Włosi zdołali w wyniku wojny odzyskać) – było to oczywiście nie do zaakceptowania
dla Włochów. Z oburzenia dokonali rewolucji ulicznych. Ostatecznie zorganizowano plebiscyt i
ludność zadecydowała o przyłączeniu do Sardynii, a więc również o uznaniu władzy Wiktora
Emanuela II.

Giuseppe Garibaldi – nie sprawdził się zupełnie jako parlamentarzysta, ale jako przywódca ruchu
zjednoczeniowego jak najbardziej.

Wiktor Emanuel II: 1820 – 1878 – najważniejszy król włoski w XIX wieku, zjednoczył Włochy

Pius IX (Pio nono): 1792 – 1878 – ukochany papież od okresu Wiosny Ludów; i to mimo tego, że
był konserwatywny, a Włosi rewolucyjni. Jednak był włoskim patriotą, popierał mocno
zjednoczenie Włoch i przejawiał pewne oznaki liberalizmu (zwolnił więźniów politycznych, zaś
absolutnym hitem była zgoda na oświetlenie ulic ). Oczywiście Pius IX sam chciał stać na czele
zjednoczonych Włoch, chciał też stworzyć sojusz Włoch i Francji.

Po plebiscytach północ zjednoczona.

1860 r. – marsz tysiąca czerwonych koszul pod przywództwem Garibaldiego. Ruszył z Sycylii a
dotarł aż do Neapolu. Dołączyły się do niego masy ludzi, chętnych do walki o zjednoczenie
Włoch. Również na południu przeprowadzono plebiscyt, w którym ludność opowiedziała się za
przyłączeniem do jednoczonych pod przywództwem Piemontu i Wiktora Emmanuela II Włoch.

Problem z Państwem Kościelnym oraz z Wenecją, której wciąż nie udało się odzyskać z rąk
Austrii (brakowało pomocy Francji).

1866 r. – ogłoszenie powstania Królestwa Włoskiego (jednak właśnie bez Wenecji i Rzymu z
okolicami). W tym samym roku Austria doznaje klęski w wojnie z Prusami, co Włosi
wykorzystują, odzyskując Wenecję. Ale z Rzymem nadal komplikacje. W 1870 r. zostaje z kolei
przez Prusy pokonana Francja. Włosi zdołali wówczas zająć Rzym. Papieża zepchnięto do
Watykanu. Obraził się i ogłosił „więźniem Watykanu”.  Zaprzestano stosowania tego określenia
dopiero w czasie II wojny światowej.

Zjednoczone Włochy były nadal dość słabym państwem, zwłaszcza wewnętrznie. Podział na
biedne południe i bogatą północ – który utrzymał się do dziś – widoczny był już wówczas.

Zjednoczenie Niemiec

Koncepcja Małych Niemiec – wokół Prus.

Koncepcja Wielkich Niemiec – wokół Austrii.

Otto Eduard Leopold von Bismarck-Schoenhausen: 1815 – 1898

Bismarck był patriotą pruskim, a nie niemieckim!!! Prusy miały nie rozmyć się w zjednoczonych
Niemczech – to Niemcy miały być jak najbardziej na wzór pruski zbudowane.

Król pruski Wilhelm był absolutnie lojalny wobec Bismarcka, wierzył mu bezgranicznie.

I krok do zjednoczenia wg planu Bismarcka – wyeliminowanie Austrii. Ale to nie koniec –

następnym wrogiem zjednoczenia Niemiec będzie Francja. Wzrost potęgi Francji był zawsze
zagrożeniem dla Niemiec. Założenie Bismarcka – pozornie wariackie: pokonana Austria pomoże
mu w walce z Francją!!! Bismarckowi bardzo zależało na tym, aby to jednak nie Prusy wywołały –
pożądaną przez niego – wojnę z Francją, ponieważ wówczas jednoczące się państwo byłoby na
arenie międzynarodowej uznane za awanturnicze.

Trzeba więc było znaleźć najpierw pretekst do wojny z Austrią. Schleswig i Holstein – księstwa
niemieckie, ale akurat w tym momencie historycznym należące do Danii. Prusy wystąpiły o zwrot
tych ziem po śmierci księcia duńskiego. Dania rzecz jasna zaoponowała. W 1864 zjednoczone
wojska Austrii i Prus pokonały Duńczyków. Bismarck ingerował w rządy w tych księstwach, co
spowodowało, że Austria zaproponowała podział: Prusy wezmą Schleswig, a Austria Holstein.
Polityka Bismarcka doprowadziła do – kontrolowanego przez niego – wybuchu wojny
(wypowiedziała ją Austria) w 1866 roku. Rozegrała się wówczas jedna, decydująca bitwa – pod
Sadową. Mowiło się o tej wojnie, że „wygrał ją nauczyciel pruski” – ponieważ w Prusach był
znakomity model edukacji. Prusy jako pierwsze wprowadziły obowiązek edukacji dla wszystkich
(oczywiście z wyjątkiem kobiet). Jednocześnie oświata jest elementem manipulacji – szkoła
pruska edukowała pod kątem militarnym, zachęcała do wstępowania do wojska, pod hasłami
patriotycznymi. Dzięki temu morale armii pruskiej było bardzo wysokie. Dopiero w czasie I wojny
mit tego morale upadł. Armia austriacka w rozsypce, zdemoralizowana – dlatego przegrała pod
Sadową.

Wilhelm Friedrich von Hohenzollern

Helmuth Karl Bernhard von Moltke: 1800 – 1891 – pochodził z rodziny junkrów pruskich
(średnia szlachta pruska), „produkującej” wojskowych.

Wykluczenie Austrii z walki o zjednoczenie Niemiec. Jednak Austria nie zapłaciła po wojnie
żadnej kontrybucji! A również terytorialnie nie straciła prawie nic!! Bismarck tak uczynił, by
pokazać, że nadal traktuje – mimo porażki – Austrię jak partnera. Dzięki temu Austria zgodziła się
walczyć dalej o zjednoczenie Niemiec niejako po stronie Prus.

2
Austria za klęskę militarną zapłaciła jednak inaczej. Po klęsce Austrii udało się Węgrom
przeforsować przebudowę państwa – zmieniła się nazwa państwa na Austro-Węgry. Powstała
dualistyczna monarchia austro-węgierska. Od 1866 roku aż do upadku w 1918 roku.

Prusy przyłączyły się do Związku Północnoniemieckiego. Państwa niemieckie z południa

bardzo się obawiały zjednoczenia pod przywództwem Prus (np. Bawaria).

Prezydent Związku Północnoniemieckiego, dwuizbowy parlament (Reichstag, Bundesrat) – te

instytucje w konstytucji z 1867 roku. Prusy miały największą reprezentację w parlamencie.

W konstytucji zapisano, że każdorazowym cesarzem niemieckim będzie król pruski (w nowej

konstytucji z 1871 r.).

Jak wywołać wojnę z Francją?

Depesza emska – casus belli; chodziło o sukcesję tronu w Hiszpanii – Prusy lansowały
Hohenzollerna. To było nie do przyjęcia dla Francji, bo wówczas miałaby obu sąsiadów –
Hohenzollernów.

Francuzi poprosili króla pruskiego Wilhelma o to, by nie popierał Hohenzollerna w Hiszpanii, a
ten odpisał, że dobrze, na razie nie popiera, ale w przyszłości to nie wiadomo. Była to odpowiedź
dyplomatyczna. Bismarck musiał coś wykombinować, żeby zrobić z tego casus belli. Dlatego –
ponieważ nie mógł rzecz jasna sfałszować depeszy od Wilhelma przebywającego na kuracji w
Ems – Bismarck do prasy podał notatkę relacjonującą tę depeszę niby zgodnie z jej rzeczywistą
treścią, jednak w tonie obraźliwym dla Francuzów. Napoleon III chcąc nie chcąc musiał
wypowiedzieć wojnę Niemcom (główne siły – oczywiście pruskie). W tym samym momencie
armia pruska przekroczyła granicę z Francją – formalnie wojnę wypowiedzieli Francuzi, ale
pruska armia była na to przygotowana i natychmiast ruszyła do ataku. Wojna rozegrała się
błyskawicznie (1870-1871), a zakończyła się zwycięstwem Prus. Największe 2 bitwy: pod Metz
oraz pod Sedan. Armia pruska nie było dużo liczniejsza, ale po prostu znacznie lepsza. W Paryżu
wybuchła rewolucja, która przedłużyła stan wojny (bo sama wojna już się nie toczyła) – Komuna
Paryska.

Koronacja króla pruskiego na cesarza Rzeszy niemieckiej odbyła się w najbardziej

reprezentacyjnej Sali Lustrzanej w Wersalu – był to potworny policzek dla Francuzów. Odbyła
się ta koronacja na początku 1871 roku. Pierwszym cesarzem (aż do 1888 r.) Wilhelm I – i aż do
tego roku wpływ na władzę będzie miał Bismarck (do 1888 r. był kanclerzem – bardzo długo).

Francja zapłaciła za wojnę sporo – preliminaria zawarte pod Paryżem, ale pokój zawarto we
Frankfurcie – Francja utraciła Alzację i Lotaryngię na rzecz Niemiec; do tego Prusacy
wyznaczyli gigantyczną kontrybucję na swoją rzecz.

W przeciwieństwie do Włoch zjednoczone Niemcy od razu były dobrze zorganizowane. Szybko

przyłączyły się do nich kraje południowe, wcześniej oporne – zachęciła ich do tego perspektywa
zniesienia barier celnych.

Okres wcześniejszy – WOJNA KRYMSKA (1853-1856)

Pierwsza duża wojna w Europie po kongresie wiedeńskim.

3
Kwestia wschodnia – tak określano sprawę Turcji. Od kongresu – kilka kryzysów wschodnich
(m.in. Grecja); drugi kryzys wschodni zakończył się w 1841 r. (?) podpisaniem konwencji o
cieśninach czarnomorskich Bosfor i Dardanele – wzrost pozycji Rosji na Morzu Czarnym. Rosja
chciała nadal zwiększać wpływy w Turcji. Jako pretekst zastosowała coś takiego: chcemy być
oficjalnym protektorem ludności prawosławnej w Turcji – a to byłoby naruszeniem suwerenności
państwa tureckiego, dlatego Turcja się przed tym broniła. Kolejny pomysł Rosji – trzeba namówić
Anglię na wspólny podział wpływów w Turcji. Do tej pory konflikt dyplomatyczny. Dlaczego w
końcu Rosja wywoła wojnę? W Rosji silna ekipa zagorzałych wojskowych, chcących się wykazać
przed carem Mikołajem I Romanowem. Nie liczyli się z tym, że ilość ich wojska nie przechodziła
w ogóle w jakość. Plan był taki, że Austria wystąpi po stronie Rosji (bo w 1833 [?] te 2 kraje
zawarły ważny układ, o wzajemnej pomocy w tłumieniu różnych wewnętrznych rewolucji – a w
1848 roku Rosja wsparła Austrię przy tłumieniu powstania na Węgrzech; poza tym były razem w
Świętym przymierzu, tak samo jak Prusy, na które również Rosja liczyła).

1853 – wybuch wojny; Wielka Brytania i Francja obiecały poparcie Turcji. Rosja została sama, bo
nikt jej nie wsparł, a WB i Francja się jej przeciwstawiły.

Anglicy i Francuzi postanowili zaatakować Rosjan tylko po części od morza, a po części od lądu,
czego Rosjanie nie przewidzieli, zamykając się w twierdzy sewastopolskiej. Błędy dowódców
rosyjskich. Oblężenie Sewastopola trwało 11 miesięcy, ale Rosjanom zaczęło brakować
aprowizacji. Rosja nie miała ani jednej linii kolejowej ani drogi bitej która prowadziłaby z
rosyjskiego interioru na Krym. Dlatego aprowizację ciągnięto na Krym… wołami.  Trwało to
bardzo długo i obnażyło zacofanie rosyjskie. Anglicy, Francuzi i Turcy wygrali wojnę. Pokój
zawarto w 1856, w trakcie wojny umarł Mikołaj I, władzę po nim objął Aleksander II.

Pokój paryski – Rosja utraciła ujście Dunaju (południową Besarabię), mocarstwa zdecydowały o
przegonieniu floty czarnomorskiej Rosji, bowiem odtąd cieśniny miały zostać zneutralizowane,
umiędzynarodowione. Od tego momentu Rosja przerzuciła flotę na Bałtyk i ją zaczęła
rozbudowywać. W tym traktacie uznano ogólnie, że rzeki powinny być neutralne, nie należące do
żadnego państwa. Mocarstwa umówiły się, że wspólnie będą opiekować się ludnością
niemahometańską, ale w porozumieniu z Turcją.

Nowy car – Aleksander II – podjął gruntowną reformę Rosji. Odwilż posewastopolska – ciąg
reform, od prawa (w tym ustroju państwa) po gospodarkę. Najmniej ruszyły się sprawy chłopów,
choć i tu coś ważnego zaszło – w 1864 (?) uwłaszczył chłopów.