Professional Documents
Culture Documents
ISSN 1731-352X
Numer
czwarty
wrzesień
2006 r.
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZ
ANARCHISTYCZNEJ
NEJ
WSPOMNIENIA PRASA
Paul Avrich 1931-2006 ANARCHISTYCZNA
W PRL
PREZENTACJE Gilotyna, Homek, Acapella
The Kate Sharpley Library Anarcholl, Akcja, Rewolta
Centro Studi Libertari Fraternite, Katatymia, Iskra
Instytut Historii Społecznej Spartakus, Rebeliant Poran-
The Labadie Collection ny, Wybrane pisma ruchu
CIRA punk o charakterze anarchi-
stycznym, Lubelskie i rze-
szowskie pisma anarchi-
REWOLUCJA
styczne, Biuletyny MA,
WIDZIANA FMA i FA, Pet w maśle
Z KRONSZTADU Czasopisma Pomarańczowej
Alternatywy, Szajba
NOWOŚCI
WYDAWNICZE
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
WSTĘP
Nasza Biblioteka szykuje się do my wszystkich na:
kolejnego roku działalności - na te- http://biblioteka-poznanska.bzzz.net/
gorocznej Abramowszczyźnie
świętowaliśmy 7 rok naszego ist- Sporym wydarzeniem w ostatnim
nienia. Dopiero po tak długim cza- czasie był dla nas remont pomiesz-
sie dorobiliśmy się własnej strony czeń bibliotecznego Archiwum.
internetowej. Dzięki uprzejmości Udało się to dzięki wydatnej po-
twórców portalu bzzz.net powsta- mocy finansowej działacza Inicja-
ła witryna, na której będzie moż- tywy Pracowniczej Roberta Mura-
na znaleźć katalog zbiorów archi- sa oraz wkładowi materialnemu
wum on-line, podstawowe infor- uczestnika poznańskiej FA Toma-
macje dotyczące Biblioteki oraz sza Kuchniczaka, którym chcieli-
inicjatyw z nią związanych, a tak- byśmy tutaj jeszcze raz serdecznie
że artykuły publicystyczne. Strona podziękować.
jest nadal w trakcie tworzenie i ze Podziękowanie nalezą się tak-
względu na rozległość prac z nią że wszystkim tym, którzy pomagali
związanych przez pewien czas taka podczas tego remontu.
pozostanie, ale już teraz zaprasza-
3
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
4
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
5
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
także ci, którzy poprzez swoje działa- wił wzorzec, wyznacznik, a mimo to nie
nia powołali ruch. To oni słuchali prze- było w nim arogancji - jedynie pragnie-
mówień Goldman. To oni uczęszczali nie pomocy i dzielenia się. Tonował
do Modern School. To oni pomagali swój krytycyzm, wolał milczeć. Jeśli ofe-
sprzedawać gazety, finansowali towarzy- rował zaangażowanie - dla odbiorcy
stwa, żyli we wspólnotach, ulegali za- oznaczało to wszystko. Nie można było
wiści lub nigdy się nie poddali. Nakle- zyskać pochwały z lepszego źródła. Kie-
jali znaczki na wysyłane dokumenty. dy rozpoczynał studia został ukarany
Ożywiali słowa. To odświeżające i eks- przez rektora za podejmowanie tematu
cytujące móc usłyszeć te głosy i posze- tych, którzy "przepadli"
rzyć i wzbogacić nasze rozumienie anar- To ciekawa myśl, iż jego uczciwe i
chizmu. badawcze podejście zakorzenione w źró-
Wiele pozostaje do zrobienia w celu dłach pierwotnych może dać anarchi-
ukończenia prac rozpoczętych przez stom, którzy zdecydują się na czytanie,
Paula Avricha (należy mieć nadzieję, że narzędzia prowadzące do sukcesu.
jego długa praca nad życiem Alexandra
Berkmana ujrzy światło dzienne). Aby uhonorować pracę Paula Avricha,
Na zakończenie postaramy się do- brytyjsko-amerykańskie wydawnictwo
konać krótkiej oceny jego spuścizny. anarchistyczne AK Press dokonało re-
Po pierwsze bezwzględnie uświado- edycji kolekcji prac Avricha, czytelnicy
mił nam, że wciąż jesteśmy na etapie od- znający język angielski mają okazje za-
krywania i jeszcze bardzo wiele trzeba poznać się z pracami:
się nauczyć na temat historii anarchizmu.
Możemy uczyć się z tego, w jaki "Anarchist Voices: An Oral History
sposób Avrich odmawiał poniżania lu- of Anarchism In America"
dzi, którzy tworzyli historię. Nie miał "The Modern School Movement:
on jasnej teorii i nie podejmował prób Anarchism And Education In The Uni-
jej udowodnienia, nie miał metodolo- ted States"
gii traktującej obiekty badania jak pion- "The Russian Anarchists"
ki, nie jak ludzi. Zamiast tego wolał,
aby fakty prowadziły go do konkluzji.
Nie osądzał i nie tłumaczył działań ma- Nekrolog zamieszczony w 46 numerze
WSPOMNIENIA
jących miejsce sto lat temu za pomocą biuletynu "Kate Sharpley Library"
dzisiejszych miar.
Dla niego odkrycie i opowiadanie Tłumaczenie Paulina Szumowska
historii było rzeczą najważniejszą, z cze-
go dziś czerpiemy największe korzyści.
Jako osoba był życzliwy i pomocny
wszystkim, którzy przychodzili do nie-
go z pytaniami. Studenci, aktywiści i
koledzy czerpali z jego wiedzy. Stano-
6
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
ANARCHISTYCZNE
BIBLIOTEKI I ARCHIWA
Poczynając od tego numeru zaczynamy prezentacje najbardziej znanych biblio-
tek, archiwów, kolekcji i zbiorów dokumentów z dziejów anarchizmu.
7
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
8
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
9
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
większać ją o materiały dotyczące szer- Paul Avrich) oraz innymi tego typu
szych grup protestu, zarówno lewico- instytucjami (min. z Instytutem Histo-
wych i prawicowych. Zawarta jest w niej rii Społecznej w Amsterdamie). Co roku
tematyka dotycząca ruchu praw obywa- ukazuje się Biuletyn CIRA, zawierają-
telskich, ruchów socjalistycznych i ko- cy informacje na temat działań, badań
munistycznych, walk antykolonialnych nowych nabytków itp. W 1965 roku w
i antyimperialnych, związków zawodo- Marsylii powstał oddział francuski
wych, protestów studenckich itd. Do CIRA, posiada on pełna autonomie od
dziś uniwersyteckim bibliotekarzom swojego szwajcarskiego odpowiednika,
udało się powiększyć kolekcje do 35 tys. a także znacznie węższy zakres zainte-
książek, 8 tys. tytułów prasowych oraz resowań, gromadzi głownie literaturę
6 tys. jednostek innych materiałów (ulot- francuskojęzyczną. Marsylskie CIRA
ki, broszury, znaczki itp.) także publikuje swój Biuletyn, którego
do dziś ukazały się 42 numery.
Adres: Special Collections Library, Uni-
versity of Michigan, Ann Arbor, Michi- Adres: Lozanna, Szwajcaria, Avenue de
gan 48109-1205 Beaumont 24, CH-1012 Lausanne
www.lib.umich.edu/spec-coll/labadie/ www.anarca-bolo.ch/cira/
Marsylia, Francja 3 rue Saint-Dominique
Centre international de recherches sur www. cira.marseille.free.fr
l'anarchisme (CIRA)
Międzynarodowe centrum badań
nad anarchizmem, jest największą i
najbardziej poważaną tego typu insty-
tucją prowadzoną przez anarchistów.
CIRA powstała w 1958 roku w szwaj-
carskiej Lozannie. W kręgu zaintere-
sowań archiwizacyjnych i badawczych,
leży filozofia i historia anarchizmu na
całym świecie, we wszystkich językach.
W kolekcji znajdują się książki, bro-
PREZENTACJE
11
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
PRASA
ANARCHISTYCZNA W PRL
MICHAŁ BLAUT
12
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
potem zaś także w Zespole Szkół Meta- całą pewnością nie było to pismo rewo-
lowych we Wrzeszczu, który stał się dru- lucyjne. Otwarcie stwierdził to Janusz
gim ośrodkiem "rekrutacji kadr"). Reda- Waluszko w tekście R-ewolucja2, w któ-
gował ją zespół redakcyjny składający się rym napisał między innymi:
z: Janusza Waluszki, Krzysztofa Skiby, "Rewolucja to tragikomiczna dyktatu-
Macieja Kosycarza, Wojtka Lipki i Mi- ra, farsa z dogmatami, sloganami, krwią
chała Skakuja, od 3 numeru wszedł do i masami (...) Celem rewolucji jest osią-
niego także brat Janusza Waluszki - Ce- gnięcie władzy absolutnej i "ogarnięcie
zary, a od czwartego Marcin Tryksza i ludzkiego rodu"...
Tomasz Poznańczyk [Tomasz Weinber- Rewolucji (której we wszelkich przy-
ger]. Do współpracowników pisma na- padkach, pełna była ówczesna frazeolo-
leżeli zaś: Marek Wałuszko, Zbigniew gia komunistyczna) przeciwstawił autor
Drzał, Dariusz Marciniak, Witold Buj- ewolucję, rozumianą jako "odrzucenie
ny, Krzysztof Załuski, Paweł Unrad, elementów negatywnych i doskonalenie
Tomasz Burek i Zdzisław Pilawski (część pozytywnych, kierowanie się pragmaty-
wyżej wymienionych osób współtworzyła zmem i logiką, równomierny rozwój
też kabaret uczniowski "Tapeta", Teatr świadomości i form instytucjonalnych.
"Nowy" i działała w samorządzie (...) Celem ewolucji jest wolność, praw-
uczniowskim I LO). da, sprawiedliwość i solidarność."
Gilotyna powielana zajmowała się Brak "hurrarewolucjonizmu" na
głównie tematyką polityczno - kultu- łamach Gilotyny nie znaczy oczywiście,
ralną, można było w niej znaleźć zarów- że treść zawarta w niej nie miała nic
no rozważania ogólne o zasadach życia wspólnego z anarchizmem, często koja-
społecznego i celu życia w ogóle, arty- rzonym wyłącznie z rewolucjonizmem.
kuły dotyczące historii Polski (o mor- W innym artykule J. Waluszki możemy
dzie katyńskim), jak i komentarze do spotkać się z charakterystyczną dla
bieżących wydarzeń politycznych w kra- współczesnego anarchizmu krytyką kon-
ju, od czasu do czasu przetykanych wier- sumpcjonizmu związanego z wszech-
szami "zaangażowanymi", opowiadania- obecnością popkultury. Do kompletu
mi i prostymi karykaturami polityczny- "genetycznych wad" współczesnego spo-
mi. We wstępniaku do pierwszego nu- łeczeństwa dołączył dodatkowo nieod-
meru, Krzysztof Skiba przedstawił oko- powiedzialność i niesamodzielność:
H I S T O R I A
13
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
14
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
15
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
wstępniaka w numerze jedenastym, jed- chani zaczną sobie robić zdjęcia nago,
nak ze względu na to, że zazwyczaj w zniknie pornografia. Stanie się sztuczna
miesiącu ukazywały się dwa numery - i śmieszna, niepotrzebna. Chętniej po-
można uznać, że był on dwutygodnikiem. słucham kasety nagranej przez przyjacie-
Pismo miało 2 strony i format A4, po- la z jego komentarzem niż muzyki i ak-
wielane zaś było kserograficznie. Nakła- tualności.
dy pierwszych pięciu numerów (niestety Przyszłość to kultury lokalne, to
tylko dla nich odnalazłem dane) kształ- twórcza praca ludzi-przyjaciół, nieko-
towały się od 120 do 200 egzemplarzy. niecznie mieszkających w tym samym
Post był ściśle związanym z ideą mai- kraju, której efekty przeznaczone są dla
artu - w wielu numerach pisma znaleźć nich samych, a nie do masowej kon-
można było krótkie reklamy zachęcają- sumpcji i zapisów historycznych. Jej
ce do tworzenia sztuki i przesyłania wartość leży w aktywności a nie w pro-
pocztą samemu wykonanych dzieł, a w dukcie finalnym."7
czwartym numerze znalazł się cały arty- W innym artykule, który znalazł się
kuł dotyczący mail artu. Można było w w czwartym numerze - "Ruch Nowej
nim przeczytać: Sztuki znalazł się w całkowitej społecz-
"Niekompetencja instytucji kultu- nej izolacji" - autor Jan Stanisław Woj-
ralnych, często manipulowanych przez ciechowski, poruszył istotny problem
rozmaite systemy polityczne lub finan- społecznego zaangażowania twórców
sowe, spowodowała sytuację, w której kultury:
setki artystów zostało zmuszonych do "(...) gdy ruch artystyczny zapomi-
stworzenia własnego systemu komuni- nając lub zaniedbując swoje społeczne i
kacji i dystrybucji."6 kulturowe źródła "estetyzuje się", zamie-
Jednym z najciekawszych tekstów, nia się w maleńki klan zadufanych wta-
które pojawiły się na łamach , był tekst jemniczonych."
z czwartego numeru - "Robić swoje" za- Pretekstem do tak ostrego sformu-
chęcający do tworzenia własnej kultu- łowania zarzutów były strajki sierpnia
ry. Autor obok czysto praktycznych po- 1980, podczas których rola, którą mo-
rad, jak własnym sumptem można na- gliby odegrać twórcy związani z Ruchem
grać kasetę, opublikować serię zdjęć itp., Nowej Sztuki, była żadna. Autor wyróż-
uzasadniał dlaczego warto samemu two- nił dwie przyczyny izolacji środowisk
H I S T O R I A
16
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
Homek
Interesująca, ze względu na anarchi-
H I S T O R I A
17
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
W latach 1983-1993 ukazało się 51 czątku 1984 roku wynosił 500 egz., po-
numerów Homka oraz dziewięć dodat- tem zaś z drobnymi wyjątkami wynosił
ków ulotnych do niego, co daje średnio 1000 egz., wyjątkiem był rekordowy je-
6 pozycji na rok, jednak częstotliwość śli idzie o nakład Homek z 1 maja 1985
jego ukazywania się była zmienna. W - 2700 egz., numery 48, 49 i dodatek
początkowym okresie od numeru 1 (10. ulotny 6a - 2000 egz., oraz numer 45/
09. 1983) do 11 (11. 02. 1984) Ho- 6, 50, 51 (i dodatki ulotne od 2 do 6) o
mek ukazywał się regularnie co dwa ty- nakładzie kilkudziesięciu egzemplarzy,
godnie, a od numeru 12 (04. 03. 1984) kopiowanych często na zamówienie.
do 16 (21. 06. 1984) i dalej od numeru Do zimy 1987 roku Homek powie-
18 (luty 1985) do 21 (czerwiec 1985) lany był techniką białkową, własnym
oraz od numeru 26 (wrzesień 1986) do sumptem, a od 32 numeru (grudzień
31 (lipiec 1987) był miesięcznikiem. Po- 1987) drukowany był offsetem, tylko
zostałe zaś numery ukazywały się w numery 45/6, 50 i 51, ze względu na
odstępach nieregularnych (jako dwu- stosunkowo mały nakład i dużą obję-
miesięcznik, kwartalnik czy w końcu tość, były powielane kserograficznie.
rocznik, wyjątkowo we wrześniu i paź- Homek był od początku organem
dzierniku 1989 roku ukazywał się ze małej, wówczas działającej wyłącznie na
zwiększoną częstotliwością, jako tygo- terenie Trójmiasta organizacji anarchi-
dnik). Numery od 1 do 16 były sygno- stycznej - Ruchu Społeczeństwa Alterna-
wane datą dzienną kolejne zaś mie- tywnego. W początkowym okresie jako
sięczną lub porą roku. pismo opozycyjne zajmował się głów-
Numery od 1 do 31, 48, 49, dodat- nie zwalczaniem panującego wówczas w
ki ulotne 6 i 7 oraz wkładka do Solidar- PRL tzw. socjalizmu realnego, jednak
ności regionu Gdańsk zostały wydane postępująca emancypacja młodych dzia-
w formacie A4, a pozostałe, z wyjątkiem łaczy spod wpływu elit Solidarności za-
dodatku ulotnego nr 4 (listopad 1990), owocowała żywą polemiką w ramach
który był formatu A6, miały format A5. samej opozycji, czego wyraz znaleźć
Objętość Homka była równie zróż- można na łamach Homka.
nicowana, jak częstotliwość. W okresie Nie sposób w tej pracy omówić
do lipca 1987 (do 31 numeru) Homek Homka numer po numerze, tak jak sta-
miał od 2-6 stron A4 (podwójny nr 14- rałem się zrobić to w przypadku innych
H I S T O R I A
18
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
19
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
20
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
Acapella
Choć ruch Wolność i Pokój nie był "Acapella"
ruchem z założenia anarchistycznym,
lecz pacyfistycznym (dla przykładu w tra Niemczyka, Jarosława Cieszyńskie-
WiP-ie działał Jan Maria Rokita, Piotr go, Adama Jagusiaka, Andrzeja Stasiu-
Niemczyk i Maciej Kuroń), to jednak ka, Tomasza Żmudę-Trzebiatowskiego
właśnie anarchiści, którzy weszli w skład i Małgorzatę Tarasiewicz. W początko-
ruchu, nadali mu rozgłosu, a jego dzia- wym okresie za wydanie numeru odpo-
łaniom dynamiki. wiedzialni byli pojedynczy redaktorzy
Acapella - "nieregularnik ruchu numeru (najwięcej numerów K. Galiń-
Wolność i Pokój" wydawany był przez skiego), w późniejszym okresie wydawa-
ośrodek trójmiejski, z pomocą przy czę- nie pisma miało charakter kolegialny.
ści numerów ze strony ośrodków war- Ostatecznie ukazało się 19 numerów
szawskiego i opolskiego. Trudno wy- tego pisma oraz kilka dodatków informa-
H I S T O R I A
mienić wszystkie postacie udzielające się cyjnych i ulotnych (dwa numery Antymi-
przy wydawaniu Acapelli, gdyż tylko w litarysty, jeden numer DIDA oraz Acapel-
kilku numerach, w których ukazała się lka). Acapella przez większość swego uka-
stopka redakcyjna znaleźć można kilku- zywania się była miesięcznikiem, choć
nastu członków redakcji, a mianowicie: zdarzały się okresy (zwłaszcza w końco-
Krzysztofa Galińskiego (poźniej naczel- wym okresie) dłuższych przerw w ukazy-
nego redaktora Mać Pariadki), Jarosła- waniu się tego periodyku.
wa Dubiela, Klaudiusza Wesołka, Woj- Jeśli chodzi o wydźwięk ideologicz-
ciecha Jankowskiego, Adama Botę, Pio- ny, Acapella była sztandarowym pismem
21
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
22
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
chista powinien walczyć o niepodległość stały cele pisma. Adresowane było ono
Polski. Ważną rolę odegrała także Aca- do młodzieży nie tylko anarchistycznej,
pella podczas walki WiP-u o możliwość ale także, nazwijmy to, anarchizującej
odbywania służby zastępczej zamiast (np. czytelników oficjalnego magazynu
czynnej służby wojskowej oraz podczas Na przełaj22 oraz punków, których nurt
protestów przeciwko budowie elek- muzyczny określono jako "odzwiercie-
trowni w Żarnowcu. dlenie anarchizmu w muzyce"). "Będzie-
Tematyka artykułów ukazujących my starali się wykazać, że anarchizm,
się w Acapelli była różnorodna: od prze- to nie tylko bezpaństwowy system poli-
druków pism Bakunina, po porady jak tyczny, lecz także a może przede wszyst-
wyciąć szablon, od biografii Gandhie- kim sposób na życie" - deklaracja taka
go, po teksty piosenek punkowego ze- znalazła się także w przedmowie pierw-
społu Crass. szego numeru.
Szata graficzna także ulegała zmia- Jakby na potwierdzenie tej dekla-
nie - stawała się coraz bardziej różno- racji w tym samym numerze znalazł się
rodna - każdy nowy numer pisma po- artykuł "System a papierosy"... piętnu-
siadał swoją własną stylistykę. jący nałóg palenia. Podpierając się ta-
Po zakończeniu wydawania Acapel- kim autorytetem w dziedzinie narkoty-
li, "duch sprawczy" całego przedsięwzię- ków jak A. Huxley krytykowano pale-
cia, Krzysztof Galiński zaczął wydawać nie ze względu na jego szkodliwość, na-
Mać Pariadkę. rzucanie innym szkodliwych skutków
nałogu, a przede wszystkim wspomaga-
Anarcholl i Akcja nie finansowe państwa zakupem zmo-
Anarcholl był obok Rewolty i Fra- nopolizowanych papierosów.
ternite głównym pismem warszawskiej Resztę debiutanckiego numeru wy-
grupy Międzymiastówki Anarchistycz- pełniły artykuły informacyjne o war-
nej. Jego wydawcą i jednocześnie auto- szawskich akcjach ALF (Frontu Wyzwo-
rem większości tekstów był Dariusz Mi- lenia Zwierząt), kalendarium wydarzeń
siuna21, od końca lat 80-tych do poło- - protesty przeciw dewastacji Bieszczad
wy 90-tych związany z ruchem anarchi- przez rodzimy koncern Igloopol, wspo-
stycznym. Ostatecznie ukazało się 5 nu- mnienia z podróży do Moskwy, wier-
merów, formatu A5, z wyjątkiem ostat- sze i teksty punkowych piosenek oraz
H I S T O R I A
23
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
24
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
kie pochodzące z zachodniej prasy anar- zmieniała ona odcień ideologiczny i osta-
chistycznej, jednak przetłumaczone na tecznie skierowała się w stronę sytuacjo-
język polski. nizmu, a od czytelnika wymagała dość
Do piątego numeru Anarcholla dołą- znacznego przygotowania intelektualne-
czony został specjalny dodatek zatytuło- go. Rewoltę redagowali Piotr Rymarczyk,
wany Akcja. Była ona formatu B4 i miała Piotr Salwoski, Adam Ryć i Mateusz
4 strony, była czarno-biała i drukowana Kwaterko. Od czerwca 1989 do 1995
była techniką offsetową. Od samego Anar- roku, kiedy to ukazywała się Rewolta,
cholla Akcja różniła się tym, że zawierała wyszło 8 numerów pisma. Pierwsze 7
głównie artykuły informacyjne. W pierw- numerów wydanych było w formacie A5,
szym, a zarazem ostatnim numerze znala- natomiast ostatni - ósmy w formacie A4
zły się: duża relacja z londyńskiego pro- i posiadał drukowaną dwoma kolorami
testu przeciw wprowadzeniu podatku (czarnym i czerwonym) kartonową
poll-tax ("Smash the polltax") wraz z tłu- okładkę. Pierwsze trzy numery ukazały
maczeniem wydanej przez Class War ulot- się w 1989 roku, a więc w przedziale
ki - jak nie płacić poll-taxu23, artykuły czasowym, którego dotyczy niniejsza
przedstawiające węgierską grupę anarchi- praca. Kolejne pięć numerów ukazało się
styczną "Autonomia", australijski związek w okresie pomiędzy 1990 a 1994 rokiem,
anarchosyndykalistyczny Anarcho Syndy- z tym że pomiędzy numerem 7 a 8 wy-
calist Melbourne oraz nieco infantylna stąpił trzyletni okres przerwy.
relacja z walk ulicznych, mających miej- Numer pierwszy Rewolty ukazał się
sce w pierwszy dzień wiosny w 1990 roku w czerwcu 1989 roku. Zawierał on
w Warszawie. oprócz tekstu programowego - "Mani-
Przez pewien czas po zakończeniu fest programowy warszawskich anarchi-
wydawania Anarcholla jego główny re- stów", artykuły o roli jaką zdaniem anar-
daktor - Dariusz Misiuna pozostawał ak- chistów odgrywa szkolnictwo państwo-
tywny w środowisku anarchistycznym i we oraz artykuł o telefoningu - wyko-
pisywał do Mać Pariadki, jednak jego nywaniu telefonów do przypadkowych
zainteresowania ewoluowały w kierun- ludzi i nawiązywaniu z nimi rozmów w
ku nie do końca mającym zrozumienie celu wyrwania choć na chwilę rozmów-
u reszty anarchistów. Obecnie zajmuje ców z toku codziennych spraw.
się tłumaczeniem i popularyzowaniem Kolejny numer ukazał się we wrze-
H I S T O R I A
25
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
stu jest obszerny artykuł "Organizacja" puszczał do gradacji zła, na lepszą (sa-
mówiący, jak sam tytuł wskazuje, o spo- morządową) i gorszą (centralną) władzę.
sobach organizowania się w celu stwo- Sytuację tłumaczy późniejszą działalno-
rzenia optymalnie skutecznej i odpor- ścią autora, który stał się jednym z naj-
nej na represje, grupy anarchistycznej. aktywniejszych promotorów rozwoju
W numerze tym ukazały się także jesz- "trzeciego sektora" czyli organizacji po-
cze dwa artykuły nieco mniej istotne: zarządowych.
"Stróże prawa" - o brutalności policji i W numerze czwartym znalazły się
rodzajach represji państwowych oraz ca- także teksty o szkodliwości prohibicji
łostronicowa informacja o działalności narkotykowej, historia grup Provosów,
Federacji Anarcho-Pacyfistów - brytyj- "kabutersów" i grupy anarcho-komuni-
skiej organizacji grup anarchistyczno - stycznej "Internacjonał" oraz informacje
pacyfistyczno - ekologicznych. o rozłamie w środowisku warszawskich
Trzeci numer Rewolty wyszedł w anarchistów na Międzymiastówkę Anar-
grudniu 1989 roku. W porównaniu z chistyczną i Ruch Społeczeństwa Alter-
poprzednimi numerami więcej można natywnego.
było w nim znaleźć artykułów o histo- Pod koniec 1990 roku (listopad /
rii anarchizmu (Edward Abramowski), grudzień) ukazał się piąty numer Rewol-
bądź o działalności zagranicznych grup ty. Miał on standardową wielkość, czy-
anarchistycznych (Anarchia w ZSRR, li A5, 20 stron objętości i drukowany
Czarny Krzyż ACK). Znalazły się jed- był na offsecie. Jeśli chodzi o treść, to
nak tam także teksty nie dotykające bez- mżna było w nim przeczytać o grupach
pośrednio doktryny anarchistycznej artystycznych związanych z anarchi-
(seks w więzieniach, wegetarianizm). zmem, takich jak amerykański Living
Czwarty numer Rewolty ukazał się Theater i rodzima Komuna Otwock. W
w maju 1990 roku i zawierał kilka waż- numerze tym znalazły się artykuły: "O
nych artykułów. Najważniejszym jak są- rewolucyjnej nudzie", "Czy jutro będzie
dzę artykułem w tym numerze był tekst dyktatura?" wyrażający zaniepokojenie
Piotra Frączaka - "Tak zwany "samorząd rosnącymi w Polsce wpływami Kościo-
lokalny"". Autor, związany ze wspomi- ła Katolickiego oraz "Zwalczając: fa-
nanym już Czerwonym Kapturkiem, szyzm, nacjonalizm, rasizm" o powsta-
poddał krytyce wchodzącą wówczas jącym wówczas polskim ruchu "anti-
H I S T O R I A
26
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
27
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
28
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
29
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
30
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
31
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
32
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
nie. Bogumił Kalinecki w swoim arty- piśmie takim jak Spartakus (zdecydowa-
kule "Porozumienie społeczne, czy po- nie wrogim reprywatyzacji i niechętnym
rozumienie elit" przez pryzmat "teorii liberalizmowi gospodarczemu) musi
trójpanowania", roztrząsa problem po- zastanawiać. Drugi tekst następujący dla
rozumienia "okrągłego stołu" i docho- kontrastu zaraz po wspomnianym arty-
dzi do pesymistycznych wniosków. kule o własności, nosił tytuł "Środowi-
Wywiad "Czy okrągły stół rozwiąże sko to zagadnienie klasowe".
nasze problemy" został przeprowadzo- Spartakus był jednym z niewielu
ny z przedstawicielami kilku radykal- pism anarchistycznych tamtego okresu,
33
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
ka kontrkultury, obecnego w wielu in- ły się jedyne dwa numery tego pisma.
nych pism wydawanych przez anarchi- Wydawcami Rebelianta Porannego byli
stów. Stylistyka winiety i ozdobników Jacek Sierpiński i Stanisław Górka, w
(bordiury) znajdujących się w Spartaku- przyszłości wydający An Arche i coraz
sie przypominają raczej prasę anarchistów silniej ewoluujący w kierunku liberta-
bądź socjalistów z początku XIX wieku, rianizmu. Rebeliant Poranny jeszcze nie
niż kolaże rodem z kontrkultury lat 60- zdradza późniejszych prokapitalisty-
tych bądź punk rocka lat 70-tych. Było znych (bo tak chyba należałoby zakla-
to pismo poważne (a przynajmniej takie syfikować libertarianizm) przekonań.
34
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
35
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
ogranicza jej zasięg odbiorców i powo- ny już numer 21 z lata 1989 miał 20
duje, że staje się ona biuletynem we- stron formatu A5 i był powielany kse-
wnętrznym. Fakt ten może być korzyst- rograficznie. Oprócz relacji z koncer-
ny dla badacza zajmującego się działal- tów punkowych znaleźć w nim można
nością ruchów anarchistycznych, dla było: kilka interesujących artykułów wy-
którego skrzętnie posegregowane chro- rażających jednoznacznie anarchistycz-
nologicznie relacje z akcji mogą stano- ne poglądy autorów, dotyczących anty-
wić wymarzone źródło do sporządzenia faszyzmu, graffiti, popularyzujących we-
kalendarium wydarzeń. getarianizm oraz relacje z organizowa-
nych w Trójmieście akcji ulicznych (bu-
Wybrane pisma ruchu punk o charak- rzenie Muru Berlińskiego, Hyde Park).
terze anarchistycznym Od połowy lat 80-tych w Warsza-
Ruch punk dotarł do Polski pod wie ukazywał się Azotox - pismo wyda-
koniec lat 70-tych, jednak przez znacz- wane przez Dezertera - najsłynniejszy
ny czas nie był on realnie zaangażowa- polski zespół punkowy. Motto pisma
ny w działalność anarchistyczną. Pisma brzmiało: "Gazety manipulują - ta też.
(ziny) związane z ruchem punk ukazy- Myśl sam." Wydaje się, że głównym ce-
wały się już przed rokiem osiemdziesią- lem pisma było zmuszenie czytelników
tym. Jak już wspominałem na wstępie, (zazwyczaj punków) do refleksji zarów-
niewielka ilość pism punkowych jest no nad systemem państwowym panują-
istotna z punktu widzenia tej pracy. cym powszechnie, jak i nad postawą
Najważniejszym pismem lat 80-tych punków oraz ewentualnymi formami
było wydawane w Warszawie Qqryq. Do kontestacji przez nich wybieranymi. Je-
czerwca 1990 roku ukazało się 15 nu- dyny numer, do którego dotarłem - 2
merów pisma. Objętość i format Qqryq pochodzi z 1985 roku - składa się z 12
ulegały zmianie: numer 3. miał 20 stron stron A4 powielonych kserograficznie.
formatu A5, 5. - 12 stron A4, 6. - 8 stron W Trójmieście ukazywały się w la-
A4, 7. - 12 stron A4, 10. - 12 stron A4, tach 1985-86 dwa istotne pisma pun-
12. - 20 stron A5, 14 - 40 stron B5, 15. kowe, które można zaklasyfikować do
- 56 stron B5. Dominującą część Qqryq grupy anarchistycznych, były to: Gan-
przez cały okres istnienia pisma zajmo- grena i FuturFoto, oba pisma wydawał
wały artykuły dotyczące muzyki punk znany obecnie Paweł "Konjo" Konnak
H I S T O R I A
36
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
cych wówczas pism, które też korzysta- ment stanowiska FMA, tłumaczenie ar-
ły z tej techniki. Deprawacja posiadała tykułu E. Canettiego "Masy i władza",
podtytuł "Sztuka i ulice". oraz polemikę autorstwa Swana z tek-
Jeśli chodzi o treść, to w Deprawa- stem Adama Michnika z Gazety Wybor-
cji ukazywały się głównie opowiadania, czej - "Polska to nie draka".
wiersze oraz artykuły publicystyczne. W Lublinie zaś ukazywała się Vic-
Zdarzało się, że cały numer poświęco- toriada - agitpismo LAGA. Numeracja
ny był wyłącznie jednemu tematowi, dla pisma z całą pewnością jest nie praw-
przykładu numer ósmy poświęcony był dziwa, gdyż egzemplarz, do którego
37
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
38
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
mery biuletynu, można przyjąć, że uka- Nazwa tego, chyba jedynego powszech-
zał się on w pierwszym kwartale roku. nie znanego dawniej, a dziś jeszcze przez
W Biuletynie znalazły się informacje wielu pamiętanego, polskiego ruchu
dotyczące zorganizowanego w Gdańsku happenerskiego pochodzi właśnie od
Hyde Parku, Lubelskiej Autonomistycz- wydawanego wówczas przez RNK pi-
nej Grupy Anarchistów (LAGA) oraz sma, zatytułowanego nie inaczej jak Po-
artykuł "Generałowie muszą odejść". marańczowa Alternatywa. Pismo to uj-
Numery 2 i 3 zdominowała polemika rzało światło dzienne w listopadzie 1981
pomiędzy M. Kurzyńcem i J. Waluszką, roku i jak można się spodziewać ze
mająca swój początek w omawianym już względu na stan wojenny znikło.
Pecie w maśle, a dotycząca tego, jakie Pismo, powielane techniką białkową,
informacje i relacje powinny ukazywać było kolportowane wśród studentów
się w Biuletynie i czy FA ma być for- Uniwersytetu Wrocławskiego. Ukazało
macją polityczną czy kulturową. Inte- się 8 numerów Pomarańczowej Alterna-
resująca propozycja padła w piątym nu- tywy, była ona formatu A4 i miała 2 stro-
merze Biuletynu FA, pojawił się bowiem ny. Pomarańczowa Alternatywa posiada-
pomysł na utworzenie "rady do spraw ła przekornym podtytuł "Wszyscy pro-
międzynarodowych". Zadaniem jej by- letariusze bądźcie piękni!". Oprócz ma-
łoby nawiązywanie i utrzymywanie w nifestów dotyczących rewolucji i kultu-
imieniu FA kontaktów z innymi orga- ry w Pomarańczowej Alternatywie opu-
nizacjami anarchistycznymi zza granicy. blikowano pochodzący z roku 1925
Po roku 1989 ukazało się jeszcze roku list Andre Bretona do rektorów
ponad 30 numerów Biuletynu, choć nu- uniwersytetów europejskich, karykatu-
meracja, rozpoczęta przez grupę śląską ralne obrazki i poezję zaangażowaną.
od nowa, może wskazywać inaczej. Od Treść pisma stanowiły różne prze-
1994 roku był on zatytułowany Biule- dziwne manifesty, przypominające do-
tyn Informacyjny Federacji Anarchi- konania kontrkultury studenckiej roku
stycznej i wydawało go Biuro Informa- 1968 na Zachodzie. Znaleźć w nich
cyjne FA w Słupsku. można było elementy zahaczające o
anarchizm (od strony merytorycznej)
Czasopisma Pomarańczowej oraz o surrealizm, jeśli chodzi o ich for-
Alternatywy mę. Całość zjawiska jego twórcy okre-
H I S T O R I A
39
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
wa. Masa jest armią jednostkowej wol- (głównie jego propagandy i komuni-
ności."35 stycznej wizji historii). Prolet organ był
W siódmym numerze pojawił się formatu A6 i miał 8 stron, powielany
program, postulowanego przez RNK, był techniką kserograficzną.
Wolnego Uniwersytetu, gdzie zamiast We Wrocławiu w 1988 roku uka-
wyuczania się na pamięć formułek, zał się Pomarańczowy Małolat. Trudno
praktykowanoby swobodne myślenie i stwierdzić jednoznacznie, czy był to pe-
dyskusję: riodyk. Za tą tezą przemawia podanie
"(...) jeśli chcesz wiedzieć, jak latają adresu korespondencyjnego redakcji i
ptaki, nie osłabiaj ich lotu swoja lor- użyte we wstępach zwroty wskazujące
netką, lataj razem z nimi. (...) jeśli chcesz jakoby Pomarańczowy Małolat był cza-
poznać Hegla, nie zjadaj jego słów, są sopismem, a nie na przykład nazwą gru-
ludzie którzy też chcą go poznać, po- py ("miałem napisać do Pomarańczowe-
szukaj ich na wolnym uniwersytecie..." go Małolata"). Przeciw niej - brak ja-
Sam wolny uniwersytet definiowa- kiejkolwiek numeracji i to, że nie spo-
no zaś w sposób nasuwający skojarze- tkałem się nigdy z innym numerem tego
nie z zachodnią studencką kontrkulturą tytułu. Ciekawostką jest podwójny ad-
roku 1968, wplatając w "definicję" spo- res korespondencyjny - krajowy we
ro wątków lokalnych: Wrocławiu i emigracyjny w Montrealu.
"Wolny Uniwersytet jest najwspa- Pismo składało się z ośmiu stron for-
nialszą zabawą z wielką ilością ciuciu- matu A5, było powielane offsetowo,
babek, z tysiącami starych niedźwiedzi, przez drukarnię Solidarni. Pismo cecho-
które śpią, i karuzelą, która czeka - wzy- wała bardzo interesująca, pełna kolaży,
wa nas z daleka. Jest pracą kipera w pro- a kompozycyjnie ocierająca się o sztukę
bierni prawdy, dysponuje zachwycają- (art-zine), szata graficzna pisma.
cymi smakami wiedzy..." Wewnątrz pisma znalazła się Moja
Grupy RNK (lub zbliżone do RNK) Historia PA, autorstwa "Mareckiego",
działały także we wrocławskiej Akade- jak można się spodziewać, absurdalna i
mii Sztuk Pięknych oraz w opolskiej nie mająca z rzeczywistością nic wspól-
Wyższej Szkole Pedagogicznej. Grupa nego. Całkiem prawdziwa za to, choć
opolska wydawała nawet swoje pismo pełna różnych przedziwnych wtrąceń
- Alternatywa na zielono, w treści i for- była relacja "Majora" (Waldemara Fy-
H I S T O R I A
40
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
chyba najlepiej wydane od strony poli- teriały satyryczne - zarówno teksty, jak
graficznej pismo "trzeciego obiegu" - i rysunki (czasami komiksy).
fotografie były całkiem czytelne - co Najpopularniejszym jednak pismem
było zasługą druku offsetowego. We- łódzkiej Pomarańczowej Alternatywy (w
wnątrz drugiego numeru, do którego skrócie: PAŁ-y) było Przegięcie Pały.
udało mi się dotrzeć, znajdują się rela- Wydawcą tej gazety, podobnie jak Tra-
cje z akcji ulicznych Pomarańczowej Al- wy był Krzysztof Skiba. Do końca 1989
ternatywy, wywiad z wrocławskim bar- roku okazało się 8 numerów PP, miały
dem ulicznym Kamanem, tekst o mail one 4 strony formatu A4 (z wyjątkiem
arcie i opowiadanie Tadeusza Złotorzyc- drugiego i siódmego, które miał format
kiego "Fatamorgana". B5). Całość pisma była wykonana w
W roku 1988/89 Pomarańczowa Al- konwencji kolażu z mnóstwem niezbyt
ternatywa zataczała na tyle szerokie krę- starannie wykonanych rysunków. O ile
gi, że pojawiła się jako jeden z głów- pierwsze trzy numery wydawane były
nych składników Higieny - przeglądu ar- jako pismo łódzkiego WiP-u, to od
cheologicznego metafizyki społecznej, czwartego ukazywały się pod szyldem
wydanego przez "Totart"36. Poza Wro- Galerii Działań Maniakalnych, czyli Po-
cławiem, wielu innych ośrodkach kraju marańczowej Alternatywy - Łódź. W
ukazywały się też różne pisma samej pierwszych dwóch numerach Przegięcia
Pomarańczowej Alternatywy. Pały można jeszcze odnaleźć pewne in-
Jednym z nich była Profanacja, czy- formacje, które można potraktować "se-
li Tajny Biuletyn Dywersyjnych Komó- rio": wywiad z Januszem Waluszko na
rek Rzeszowskiej Pomarańczowej Alter- temat ówczesnej sytuacji ruchu anarchi-
natywy. Pismo ukazywało się w 1989 stycznego37, czy obszerny tekst o odmo-
roku. Najprawdopodobniej ukazał się wie odbycia służby wojskowej38. Prze-
tylko jeden numer Profanacji. Pismo po- ważającą większość zawartości nawet
wielane było techniką kserograficzną i tych dwóch pierwszych numerów oraz
składało się z 4 stron formatu A5. całość pozostałych wypełniały artykuły
Jednak najważniejsze pismo PA wy- satyryczne, często o bardzo śmiałej te-
dawane było nie we Wrocławiu, a w matyce, przewrotne hasła, komiksy i
Łodzi, i wiąże się z osobą uczestnika karykatury. Wszystkie one miały jednak
RSA - Krzysztofa Skiby. Zbliżone do podtekst polityczny, kpin nie oszczędzo-
H I S T O R I A
41
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
42
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
43
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
tów anarchistów, wzywał do starania się matorzy polskiego ruchu punk dokonali
o osiągnięcie minimum44. niezbyt wesołego bilansu stanu ruchu,
W tym samym numerze ukazał się: dodatkowo stwierdzając, że punki w
przedruk z Anarchistycznego Krzyku Polsce stanowią główną grupę podatną
Wolności artykułu "Parę słów o marksi- na hasła anarchistyczne.
stowskiej dyktaturze proletariatu" oraz W numerze tym ukazały się także
polemika z nim autorstwa Ziggy-ego, artykuły o szwedzkim anarchosyndyka-
wybór ciekawostek dotyczących życia listycznym związku zawodowym SAC
Bakunina ("Rzeczy dziwne i ciekawe") i oraz utrzymany w duchu anarchofemi-
interesujące, choć dość kontrowersyjne, nizmu artykuł - "Seksizm i handel ko-
przemyślenia autorstwa "Patabuka", do- bietami", atakujący przemysł pornogra-
tyczące państwa jako wroga indywidu- ficzny i wiążące się z nim nadużycia,
alności. godzące zdaniem autora (bądź autorki)
Numer szósty z przełomu kwietnia w godność kobiet i nierzadko łamiące
i maja 1989, przyniósł bardzo ciekawą podstawowe prawa człowieka. Jako jed-
i chyba nigdzie indziej nie podejmowaną nego ze sprawców takiego stanu rzeczy
dyskusję na temat anarchizmu na pol- i napływu tanich prostytutek z krajów
skiej wsi. Pojawiły się artykuły o upad- "trzeciego świata" artykł wymienia
ku realnego socjalizmu, protest przeciw- Międzynarodowy Fundusz Walutowy.
ko przekształcaniu przedsiębiorstw Na końcu artykułu znalazło się podzię-
państwowych w jednoosobowe spółki kowania dla holenderskich feministek,
skarbu państwa, informacje o zagranicz- co by potwierdzało niezbyt wówczas
nym ruchu anarchistycznym (szwajcar- polski kontekst poruszanego problemu.
skie OSL, amerykański ruch anarchi- Tekst ten, podobnie jak i manifest Ru-
styczny) oraz kilka tekstów o anarchofe- chu Wyzwolenia Zwierząt, znajdujący się
minizmie. kilka stron dalej, zapowiadały nowe cza-
Numer siódmy z przełomu czerwca sy otwarcia na Zachód także anarchi-
i lipca 1989 zawierał pokaźny artykuł o stów, dla których pojawiły się całkiem
historii polskiego anarchizmu ("Stule- nowe, lub wcześniej nie dostrzegane tak
cie polskiego anarchizmu") przedruko- silnie, problemy, takie jak wyzwolenie
wany z Le Monde Libertaire. Pojawił się kobiet, czy walka o prawa zwierząt.
także artykuł Ziggy'ego Stardusta "Nie Znacznie bardziej swojski charakter
H I S T O R I A
44
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
jaki jest komiksowy stereotyp anarchi- ne. Taki stan rzeczy, w połączeniu z fak-
sty (w Batmanie pozytywnie, a w Po- tem, że cały anarchistyczny obieg wy-
gromcy - The Punisher z pogardą). dawniczy w tamtym czasie był nielegal-
W latach 1990-93 komiksy o Sido- ny, a podejmowane przez anarchistów
raku zaczęły ukazywać się niezależnie próby archiwizacji kończyły się nieraz
od Szajby, a Marsjańska Oficyna Wy- wraz z pierwszą rewizją milicyjną, w
dawnicza wydała w 1993 roku książkę ogromnym stopniu utrudniają dziś do-
Ziggy Stardusta "Moja szajba"45. tarcie do choćby jednego egzemplarza
45
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
46
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
47
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
szy obejmujący lata 1980-81, drugi od sób fotografii wzbudzała zachwyt. Wy-
1981 do połowy lat osiemdziesiątych, dający Posta Henryk Gajewski, we
trzeci - od połowy lat osiemdziesiątych wspominanym już artykule "Robić swo-
do połowy roku 1989 oraz czwarty - je", zachęcał do korzystania z tej techni-
obejmujący lata 1989-90. W znacznym ki, jako najlepszej do wykonywania cie-
stopniu ten podział chronologiczny od- kawych kompozycji techniką kolażu.
nosi się także do szaty graficznej, która Sam Post był właśnie w taki sposób
była poniekąd wypadkową możliwości wykonywany, tekst wzbogacany był o
druku. rysunki, wycinki z gazet i fotografie
Pierwszy okres, w którym co praw- zakomponowane w ciekawy sposób.
da ukazywało się niewiele opisywanych Sam tekst często "biegł" niestandardo-
tu pism (Gilotyna, Czerwony Kapturek, wo np. ukośnie, co służyć miało dodat-
Post, Pomarańczowa Alternatywa, Alter- kowemu efektowi. Ujemną cechą kse-
natywa na zielono) to okres poprzedza- rografii był stosunkowo wysoki koszt
jący wprowadzenie stanu wojennego. pojedynczych kopii, wynikający z bar-
Dostęp do wysokonakładowych technik dzo wysokiej ceny samego urządzenia i
poligraficznych dla osób indywidual- z wysokiej ceny materiałów eksploata-
nych albo nielegalnych organizacji, a cyjnych.
zwłaszcza krytykujących system socjali- Pozostałe wymienione pisma miały
styczny, oficjalnie nie istniał. szatę mniej efektowną, jednak i w nich
Rozwój techniki kserograficznej tak- pojawiały się ilustracje. Dwa ostatnie nu-
że w krajach bloku wschodniego (Czecho- mery Gilotyny (3 i 4) powielane były
słowacja, NRD) pozwolił wprowadzić offsetowo. Spośród wymienionych je-
kserokopiarki do zakładów pracy i szkół. dynie Pomarańczowa Alternatywa po-
Powstały także punkty usługowe świad- wielana była techniką białkową, naj-
czące usługi dla ludności, często jednak prawdopodobniej w warunkach "fron-
kontrolne przez Służbę Bezpieczeństwa. towych" - podczas strajków studenckich
Sytuacja uległa zmianie po sierpniu z XI 1981. Odbiło to się na jej szacie
1980 roku, kiedy to można było sko- graficznej i staranności wykonania.
rzystać ze sprzętu podarowanego z Za- Drugi okres od wprowadzenia sta-
chodu przez tamtejsze związki zawodo- nu wojennego (13.12.1981) do poło-
we opozycyjnej Solidarności (na offse- wy lat osiemdziesiątych cechował się zej-
H I S T O R I A
48
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
49
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
50
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
51
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
19
9; autor artykułu Lech "Lele" Przychodzki Acapella, nr 10, [Sopot 1988], s. 17
20
stał się w przyszłości jednym z współtwór- Acapella, nr 15, [Sopot 1988], s. 4.
ców Międzyanarchistycznej. 21 W połowie lat 90-tych Dariusz Mi-
9
Homek, nr 2, Gdańsk 1983. siuna opublikował w Mać Pariadce artykuł
10
Nasuwa się skojarzenie z losem syn- "Anarchia bez anarchizmu", w którym
dykalistów z Związku Syndykalistów Pol- przedstawił swoje aktualne zainteresowa-
skich, których, ze względu na wystąpienie nia - okultyzm Alistair'a Crowley'a i filo-
przez nich samodzielnie, jako 104. Bryga- zofię Timothy Leary'ego. Pozostał jak się
da ZSP podczas powstania warszawskiego, zdaje nonkonformistą, jednak jego teren za-
52
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
prywatyzację i wiążące się z nimi nieuczci- podziemnych drukarzy, w ten sposób "od-
wości. Znalazł się tam także wniosek, aby najdujących się" w nowej rzeczywistości.
w celu uniknięcia sytuacji paradoksalnych
usunąć z funkcji reprezentacyjnych związ-
Fragmenty niepublikowanej pracy pod
ku zawodowego osoby będące aktualnie
pracodawcami.
tym samym tytułem, Gdańsk 2002
31
Biuletyn Informacyjny ZZF, nr 3, 23.
04. 1990, [Sopot] 1990. Ilustracje pochodzą ze zbiorów Poznań-
32
Biuletyn Informacyjny ZZF, nr 2, 10. skiej Biblioteki Anarchistycznej
53
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
REWOLUCJA WIDZIANA
Z KRONSZTADU
PIOTR CISZEWSKI
Rewolucja Październikowa 1917 cara kraj jawi się jako przeżarty ko-
roku oraz poprzedzające i następujące po rupcją, pełny prowokatorów i donosi-
niej wydarzenia to jeden z najbardziej cieli. Wszelkie odchylanie się od nor-
zmitologizowanych okresów historycz- my, ustanawianej przez interesownych
nych. Pomimo licznych publikacji w ję- oficerów i żandarmów jest srodze kara-
zyku polskim tonie on w odmętach pro- ne. Urzędnicy i dostojnicy są natomiast
pagandy, zarówno prawicowej, widzącej zwykle osobami ograniczonymi nie
w obaleniu caratu wszystko co najgorsze umiejącymi zrozumieć nieuchronności
jak i części lewicy, wybielającej działania przemian.
bolszewików. Stan ten może w pewnym Parczewski twierdzi wręcz że z po-
stopniu zmienić lektura "Pamiętników czątkiem rewolucji lutowej odczuwa
gubernatora Kronsztadu". ulgę, a upadek caratu go cieszy. Opisu-
Ich autor Tomasz Parczewski był na- je jak jako oficer został aresztowany, jed-
ocznym świadkiem wydarzeń jakie miały nak kładzie to w dużej mierze na karb
miejsce w latach 1917-1921 w Rosji, a bałaganu jaki zapanował w Kronszta-
w szczególności Kronsztadzie, będącym dzie. Wkrótce zostaje zresztą uwolnio-
bazą floty Bałtyckiej i miastem garnizo- ny przez swoich żołnierzy, którzy od-
nowym. Parczewski twierdzi że pomi- wdzięczają się w ten sposób za dobre
mo iż w roku 1917 był gubernatorem traktowanie. Opisuje przy tym również
reprezentującym rząd tymczasowy Kie- rozstrzelania, w tym gubernatora admi-
reńskiego, nie odegrał wielkiej roli po- rała Roberta Wirena oraz kilkudziesię-
litycznej i na większość wydarzeń pa- ciu innych osób. Nie dokonuje jednak
trzył z boku. Wydaje się to prawdą, gdyż oceny tego zdarzenia.
K S I Ą Ż K I
54
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
Parczewski nie szczędzi także kry- sta Piotrogrodu oraz zwolnienia więź-
tyki rządowi tymczasowemu. Większość niów politycznych ze stronnictw socjali-
ministrów z Aleksandrem Kiereńskim na stycznych. Zadaje to kłam panującej w
czele to dla niego nieudolni biurokracji niektórych kręgach lewicowej propagan-
potrafiący jedynie gadać, a nie wpro- dowej wersji historii, jakoby powstanie
wadzać realne zmiany społeczne. było aktem kontrrewolucyjnym., tym
"Pamiętniki gubernatora Kronszta- bardziej że jak podaje Parczewski wszel-
du" warto polecić również ze względu kie uchwały głosowano powszechnie na
na dokładny opis codziennego życia, wiecach robotników i marynarzy.
zwłaszcza już po rewolucji Październiko- Okazuje się, więc że to krwawa pa-
wej, kiedy to autor został zmuszony do cyfikacja Kronsztadu, która nastąpiła w
przeprowadzenia się do Petersburga. Pi- dniach 17-18 marca 1921 była aktem
sze on o drożyźnie i brakach zaopatrze- kontrrewolucyjnym. Ofiarami prześla-
nia, wymieniając nawet ceny poszczegól- dowań padli później marynarze z okrę-
nych artykułów oraz jak uderzyły przede tów, które jeszcze dwa lata wcześniej
wszystkim w ludzi pracy oraz chłopów. ostrzeliwały forty opanowane przez
Opisuje protesty robotnicze, gdy załogi zbuntowanych białych oficerów. Zna-
miały już dość rzucania haseł bez pokry- mienne jest że bolszewicki terror został
cia przez nowych władców zabierających wówczas obrócony przeciwko innym
jednocześnie autonomię i prawdziwy sa- grupom rewolucyjnym z których pro-
morząd robotniczy i pojawiające się paganda uczyniła tajnych agentów ar-
wówczas hasła "Niech komuniści od- mii białych i kontrrewolucjonistów.
dadzą władzę ludowi!". Tłumione były "Pamiętniki gubernatora Kronszta-
one nie mniej brutalnie niż za czasów du" są lekturą obowiązkową dla osób
carskich, a zbuntowane fabryki zamyka- interesującą się historią ruchów lewico-
no, skazując załogi na bezrobocie. wych, pomimo że nie znajdziemy w nich
Parczewski, pomimo że w okresie żadnych wyraźnych odniesień ide-
kiedy Kronsztad powstał przeciwko wła- owych, a może właśnie dlatego. Powin-
dzy Bolszewików nie przebywał już w ny też być przestrogą, że ze zmian spo-
mieście przywołuje to co działo się w łecznych i rewolucji potrafią korzystać
Petersburgu oraz relacje osób będących grupy, które z biegiem czasu okazują się
bezpośrednimi świadkami wydarzeń. wręcz kontrrewolucyjne i antydemokra-
K S I Ą Ż K I
55
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
NOWOŚCI
WYDAWNICZE
Od czasu poprzedniego wydania blikowało "Pamiętniki gubernatora
Biuletynu na rynku wydawniczym po- Kronsztadu" Tomasza Parczewskiego.
jawiły się dwie nowe książki Noama Ta licząca 264 strony książka ostatni
Chomsky. W pierwszej z nich "Hege- raz drukowana była jeszcze przed
monia albo przetrwanie. Amerykań- wojną. Więcej o tej pozycji można
skie dążenie do globalnej dominacji" dowiedzieć się z recenzji zamieszczo-
Chomsky analizuje amerykańskie dą- nej w tym numerze Biuletynu.
żenie do globalnej supremacji, śledząc Ważnym wydarzeniem na anar-
agresywną realizację polityki amery- chistycznym rynku wydawniczym
kańskiego rządu, polityki mającej na było wydanie wspomnień jednego z
celu "całkowitą dominację" za wszelką założycieli przedwojennej Anarchi-
cenę. Książkę wydało w 2005 r. Stu- stycznej Federacji Polski. Z opóźnie-
dio Emka, ma ona 307 stron. Druga niem, ale bardzo dobrze opracowa-
pozycja wydawnictwa Axis, także z na książka Pawła Lwa Marka "Na
2005 r. nosi tytuł: "O naturze i języ- krawędzi życia. Wspomnienia anar-
ku" jest wyborem na który składają się chisty 1943 - 1944", ukazała się na-
trzy eseje i obszerny wywiad. kładem krakowskiego wydawnictwa
W ramach projektu "Anarchistycz- "Dąb".
ne archiwa" PBA, wspólnie z Oficyną Na tegorocznej Abramowszczyźnie
Trojka opublikowała książkę Piotra premierę miał obszerny zbiór tekstów
Kropotkina "Pomoc wzajemna jako "Anarchosyndykalizm. Strajki, po-
czynnik rozwoju", na którą poza tytu- wstania, rewolucje 1892 - 1990", któ-
łową pracą składają się teksty: "Pań- ry ukazał się dzięki finansowemu
stwo i jego rola historyczna" oraz "Ety- wsparciu Związku Zawodowego "Ini-
ka anarchistyczna". Lektura obowiąz- cjatywa Pracownicza".
WYDAWNICTWA
56
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
57
BIULETYN POZNAŃSKIEJ
58
BIBLIOTEKI ANARCHISTYCZNEJ
INICJATYWY
BIBLIOTECZNE W SIECI
Wspólnymi siłami Oficyny Wydalniczej Bractwa "Trojka" i Poznańskiej
Biblioteki Anarchistycznej realizujemy projekt o nazwie "Anarchistycz-
ne Archiwa". Jego pierwszym etapem jest zaprezentowanie dorobku
klasyków myśli anarchistycznej. Stworzone zostały, ciągle aktualizo-
wane witryny internetowe, na których znaleźć można biografie, prze-
krojowe wybory prac, opracowania dotyczące zarówno wątków bio-
graficznych, jak i artykuły analizujące poglądy filozoficzne, zbiory zdjęć
i grafik oraz bibliografie dotyczące trzech wybitnych postaci anarchi-
zmu:
MICHAŁ BAKUNIN
Rosyjski myśliciel, rewolucjonista. Uznawany za jednego z ojców anar-
chizmu. Jeden z twórców radykalnego ruchu robotniczego, uczestnik
wielu rewolucji i powstań.
www.bakunin.prv.pl
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
EDWARD ABRAMOWSKI
Państwo było dla Abramowskiego wspólnotą narzuconą przemocą, która
prowadzi do ubezwłasnowolnienia obywateli, a rozszerzanie granic przy-
musu państwowego nie da się pogodzić z ideałami wolności.
www.abramowski.ir.pl
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
BIBLIOTEKA
PIOTR KROPOTKIN
Rosyjski uczony i rewolucjonista. Jego prace i działalność wywarły
ogromny wpływ na kształt ruchu anarchistycznego.
www.kropotkin.prv.pl
59
Poznańska Biblioteka
Anarchistyczna
ul. Pułaskiego 21a, Poznań
(za salonem samochodowym)
Adres korespondencyjny:
P.O. Box 5, 60-966 Poznań 31
Kontakt:
Archiwum: 0607992069 (Damian)
Wypożyczalnia: (0..61) 8237051 (Maciej
Hojak - w dni robocze od 8.00-15.00)
www.bractwotrojka.prv.pl