SOCJOLOGIA

Nauka powstała w 1838 r, zał. przez August Comte.

• statyka społeczna- badanie tego, co się nie zmienia,
• dynamika społeczna- badanie tego, co się zmienia.

Więź społeczna- spoiwo łączące jednostki w społeczeństwie. Zorganizowany system stosunków instytucji i
środków kontroli społecznej skupiających jednostki i grupy w całość zdolną do trwania i rozwoju.
Elementy budowania więzi społecznej, które muszą zaistnieć po kolei:
• styczności przestrzenne- spostrzeganie innych osób w tej samej przestrzeni,
• styczności psychiczne- wzajemne zainteresowanie osób będących w styczności przestrzennej,
• styczności społeczne- układ złożony z co najmniej dwóch osób i wartości będącej przedmiotem tej
styczności (coś ktoś ma a ten drugi tego nie ma),
• wzajemne oddziaływanie- systematyczne wykonywanie działań, mające na celu wywołanie reakcji u
drugiej osoby,
• stosunki społeczne- stan wzajemnej zależności między jednostkami i grupami powstały bez ich
świadomych dążeń,
• zależności społeczne- stan, w którym jeden człowiek jest zależny od drugiego z uwagi na pewne cechy,
możliwości działania, które znajdują się w mocy drugiego, a zależy na niej tej pierwszej osobie,
• instytucje społeczne- stosunkowo trwały układ strukturalny zaspokajający wyodrębnione potrzeby grup i
jednostek,
• kontrola społeczna- szereg sugestii, nakazów i zakazów aż do przymusu fizycznego włącznie, w celu
doprowadzenia zachowania jednostek i grup do zgodności z przyjętymi wzorami,
• organizacje społeczne-
1. sens rzeczowy- zespół ludzi wyposażonych w narzędzia (szkoła)
2. sens czynnościowy- działanie tworzące organizację w sensie rzeczowym (jako
czasownik)
3. sens atrybutowy- cecha rzeczy lub czynności (jako przymiotnik, np. dobra, zła
organizacja)

Grupa społeczna- trwałe zrzeszenie składające się z wybranej, nieograniczonej liczby osób mających wspólne
prawa i korzyści związane z zrzeszeniem.
• grupy pierwotne- kształtują całość osobowości swoich członków, będąc źródłem podstawowych
związków społecznych i ideałów moralnych (rodzina, grupa sąsiedzka),
• grupy wtórne- powstały na bazie porozumień między ludźmi (organizacje, związki)
• grupy nieformalne- więzi o charakterze osobowym i nieformalną kontrolą społeczną,
• grupy formalne- więzi o charakterze bezosobowym i formalną kontrolą społeczną,
• grupy odniesienia- stanowią dla jednostki model zachowań społecznie akceptowalnych, który dostarcza
kryteriów zachowania własnego i innych osób,
• grupy otwarte (inkluzywne),
• grupy zamknięte (ekskluzywne),
• grupa ekstraunitywna- rozwiązuje swoje problemy metodą kozła ofiarnego,
• grupa intraunitywna- rozwiązuje problemy przez koncentrację na własnych niedoskonałościach i
ekspiacji (zadośćuczynienie za wyrządzone krzywdy),
• grupa nieunitywna- nie stosuje nacisku na członków.
METODY BADAWCZE
1. Metody zbierania danych.
• Eksperyment- doświadczenie naukowe polegające na badaniu danego faktu lub procesu w ściśle
określonych warunkach, dających się powtarzać.

GE PPD GE PPD- pierwotny pomiar danych,

A A B- bodziec,
A1- grupa po zadziałaniu bodźca,
A- grupa kontrolna,
B WPD- wtórny pomiar danych
GE- grupa eksperymentacyjna.
WPD
A1 A
 • eksperyment terenowy- taki, który jest prowadzony w naturalnych warunkach (nie mamy szansy
sprawdzić, czy nie działały inne bodźce),
• eksperyment laboratoryjny- odizolowany w pomieszczeniu (wykluczenie innych bodźców, działają tylko
te zaplanowane),
• eksperyment projekcyjny,
• eksperyment ex-post-facto- „z punktu widzenia po”, odwołuje się do wspomnień z przeszłości,
• eksperymenty jednoczesne- poddanie w tym samym czasie kilku grup tym samym bodźcom.

W czasie badań terenowych badacz występuje w rolach:

• wyłączny uczestnik- włącza się w grupę, którą bada, bada ją od środka.
• uczestnik- obserwator- bierze udział w życiu badanej grupy, ujawnia, że jest badaczem.
• obserwator- uczestnik- rola sprawozdawcy.
• wyłączny obserwator- z zewnątrz obserwuje grupę.

Badania reprezentatywne i całościowe- mają charakter całościowy, gdy możemy przebadać całą interesującą nas
grupę, w badaniach reprezentatywnych natomiast następuje dobór części uczestników interesującej populacji
(metodą losową, przekonania, itp.)

Metody obserwacji- świadome i celowe postrzeganie konkretnych zachowań jednostek i grup.

Rodzaje obserwacji:
• bezpośrednia- badacz obserwuje środowisko,
• pośrednia- badacz wykorzystuje wyniki obserwacji innych osób,
• kontrolowana- na bieżąco notujemy wyniki obserwacji,
• niekontrolowana- postrzegamy zjawisko i po zakończeniu etapu obserwacji zapisujemy notatki,
• jawna- osoby badane wiedzą, że są obserwowane,
• ukryta- osoby badane nie wiedzą, że są obserwowane.

Metody wywiadu- rozmowa kierowana, w której biorą udział co najmniej dwie osoby(prowadzący wywiad i
respondent- odp. na pytania).
Rodzaje wywiadów:
• ustny- odpowiedzi są nagrywane, na bieżąco,
• pisemny- odpowiedzi są notowane, na bieżąco,
• skategoryzowany- treść i kolejność zadawanych pytań nie może ulec zmianie,
• nieskategoryzowany- jest swobodną rozmową z respondentem na dany temat,
• jawny- badany wie, że przeprowadzany jest wywiad,
• ukryty- badany nie wie, że przeprowadzany jest wywiad,
• panelowy- zadajemy temu samemu respondentowi te same pytania po upływie czasu.
Wywiad pisemny- główną rolę odgrywa badacz
Ankieta- główną rolę odgrywa respondent.
Badania ankietowe, rodzaje:
• środowiskowe- w danym środowisku ankieter daje ankiety do wypełnienia,
• prasowe- dołączone do gazet z prośbą o wypełnienie,
• pocztowe- wysyłane pocztą z prośbą o wypełnienie,
• jawne,
• anonimowe.

Z czego składa się ankieta:

• informacja o instytucji badawczej,
• podanie celu przeprowadzenia badań,
• pytania ankietowe:
- zamknięte (mają ograniczoną liczbę odpowiedzi- tak, nie, nie wiem)
- otwarte (dają całkowitą możliwość udzielenia odpowiedzi- dlaczego)
- półotwarte (mają ograniczoną liczbę odpowiedzi- tak, nie, podaj inne)
- filtrujące (wykluczają osoby, które nie mają nic do powiedzenia na dany temat, jeśli na pyt 4 odp tak to
 przejdź do pyt 10)
- sprawdzające (zadawane podwójnie ale w inny sposób, za pomocą innych słów)

Socjometria- rozpoznawanie w funkcjonujących grupach stosunków sympatii i antypatii. Wyniki badań

socjometrycznych prezentowane są w postaci socjogramów i macierzy socjometrycznych.

Socjogramy- graficzne przedstawienie wyniku badań socjometrycznych. Rodzaje:

• element izolowany A
• wybór jednostronny A B negatywny
A B pozytywny
• wybór obustronny A B
A B
• wybór obustronny pozytywno- negatywny A B A B
• obustronny wybór pozytywny (para) A B
• trójkąt socjometryczny A

B C
• łańcuch socjometryczny B D

A C E
• gwiazda socjometryczna

G- centrum gwiazdy A B
Idol socjometryczny
Gdy linia przerywana E G C
to antygwiazda.

D F

• klika socjometryczna (nie jest otwarta na sygnały z zewnątrz)

A B

E G C H

D F I J

• szara eminencja (osoba, która nie jest w grupie, a ma duży w pływ na idola)

A B

E G C
H
D F

• piramida socjometryczna

B C

C D E

F G H I
 2. Opracowywanie danych.
Porządkowanie danych składa się z pięciu procedur.
• weryfikacja- sprawdzenie czy i jaką wartość naukową mają zebrane materiały,
• selekcja- polega na uporządkowaniu danych z uwagi na stopień ich ważności,
• klasyfikacja- podział logiczny danych polegający na wyróżnianiu pojęć nadrzędnych i podrzędnych,
musi mieć charakter adekwatny (suma członów podziału logicznego musi dawać całość) i rozłączny
(jeżeli coś jest zakwalifikowane do jednej grupy to nie może należeć do innej grupy),
• kategoryzacja- łączenie danych ze względu na ich wspólne właściwości,
• skalowanie- jest to przyporządkowanie właściwościom badanych osób lub przedmiotów w określonej
wartości.
Rodzaje skal:

• nominalne- nadajemy kolejne liczby porządkowe kolejnym cechom,

• porządkowe- polegają na wskazaniu stopnia intensywności badanej cechy,
• interwałowe- polegają na stworzeniu równych przedziałów między poszczególnymi wartościami,
• ilorazowe- wprowadzenie punktu zerowego, będącego odniesieniem wzrostu badanej wartości.

Po procedurach następuje analiza materiału badawczego.

• ilościowa- dzieli się na rozkłady:
- jednofunkcyjne
K M
60 40
-wielofunkcyjne (wymiarowe)- więcej kolumn i wierszy w tabelce- podział na kobiety i mężczyzn, praca
fiz i psych itd.
• jakościowa- polega na określaniu danych, których nie można wyrazić za pomocą liczb i jednostek układu
miary. Stosuje się w niej zasady semiotyki (nauka o znakach).

Semantyka- nauka o znaczeniu wyrazów,

syntaktyka- nauka o łączeniu wyrazów w zdania,
pragmatyka- nauka o relacjach między znakami słownymi, a osobami, które się nimi posługują.

PROCES SOCJALIZACJI.

• Psychoanaliza,
• teoria Freuda- na rozwój osobowości składa się 5 faz:
1. faza moralna- 12 miesięcy życia dziecka,
2. faza analna- 2-3 lat, przejęcie kontroli nad czynnościami fizjologicznymi,
3. faza wstępnej inicjacji seksualnej- 3-5 lat, tworzenie się kompleksu Edypa (silny związek emocjonalny
z rodzicem płci przeciwnej), postrzeganie własnej płciowości,
4. faza latencji- 6-15 lat, rozwój umiejętności fizycznych oraz intelektualnych,
5. faza dojrzewania i dorosłości- powyżej 15 roku życia, człowiek wykorzystuje intelekt i zdolności
fizyczne,
• teoria poznania J. Piaget- fazy:
1. sensomotoryczna- do 18 miesiąca życia dziecka, uczenie się przez zmysły fizycznego kontaktu ze
światem, poruszanie się,
2. przedoperacyjna- 1,5-7 lat, polega na rozwoju umiejętności porozumiewania się symbolami (język),
3. operacji konkretnych- 7-11 lat, opanowanie umiejętności logiki i alternatywnych perspektyw,
4. operacji formalnych- posiadanie umiejętności myślenia abstrakcyjnego
• symbolicjonizm G. H. Mead- dwie fazy rozwoju osobowości ludzkiej:
1. przedwerbalna- zanim nauczy się mówić,
2. werbalna- jak nauczy się mówić.

Proces socjalizacji zachodzi dzięki interakcjom społecznym. Interakcja to wzajemne oddziaływanie ludzi na
siebie. Zbiór interakcji społecznej danej osoby nazywa się siecią jej stosunków społecznych.
Dewiacje prawne- działania, które są odstępstwem od obowiązującego prawa.
Dewiacje społeczne- naruszają obyczaje społeczne.
Zachowania dewiacyjne mogą być wyjaśnione na poziomie społecznym i na poziomie grup społecznych.

Teoria zróżnicowanych powiązań E. Sutherlanda zakłada, że jednostki uczą się zachowań dewiacyjnych w
czasie procesu socjalizacji. Popełnianie przestępstw zależy od ilości czasu jaki ludzie spędzają z innymi osobami
popierającymi zachowania dewiacyjne.

Teoria napięcia strukturalnego R. Mertona:

• konformizm- zgoda na realizację celów społecznych grupy przy pomocy społecznie uznawanych
środków
• innowacja- akceptację celów dyktowanych przez istniejące w grupie społecznej lub społeczeństwie
wartości, przy jednoczesnym odrzuceniu tradycyjnych sposobów ich osiągania
• rytualizm- trzymanie się pewnych tradycyjnych sposobów postępowania, gorliwe przestrzeganie norm,
przy zupełnym abstrahowaniu od celów
• wycofanie- całkowite odrzucenie celów oraz środków do ich realizacji
• bunt- odrzucenie celów społecznych grupy oraz społecznie uznawanych środków realizacji celów
społecznych oraz zastąpienie ich własnymi celami i środkami ich osiągania.

Brak jest jasnych związków między kulturowo zalecanymi celami a środkami realizacji.
Zaakceptowanie przez osobę popełniającą wykroczenie tożsamości dewianta nazywa się STYGMATEM
(naznaczeniem).
W społeczeństwie istnieje szereg instytucji odgrywających znaczącą rolę w wykrywaniu i przeciwdziałaniu
dewiacji. Tworzą one tzw. SYSTEM SPRAWIEDLIWOŚCI.

RODZINA- stosunkowo trwałą grupa społeczna związana z jednostek powiązanych przez wspólnych przodków,
małżeństwo lub adopcję.

Rodzina nuklearna- podstawowy typ rodziny, składa się dwóch dorosłych osób różnej płci, które utrzymują ze
sobą społecznie usankcjonowany związek seksualny oraz z ich własnych lub adoptowanych dzieci.

Rodzina poszerzona- dwie lub więcej rodzin nuklearnych funkcjonujących w jednym gospodarstwie domowym.

Rodzina poligamiczna- składa się z dwóch lu więcej rodzin nuklearnych połączonych jednym węzłem
małżeńskim.
– poliandria- wielomęstwo (1 żona wielu mężów)
– poligynia- wielożeństwo (1 mąż wiele żon)
Alternatywne modele związków rodzinnych:
• konkubinat- jest to związek dwóch osób, które prowadzą wspólne gospodarstwo domowe i zazwyczaj
posiadają potomstwo,
• rodziny niepełne,
• rodziny bezdzietne,
• osoby samotne,
• związki homoseksualne.

ZDROWIE- stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego.

CHOROBA – w sensie samopoczucia określana jest mianem dolegliwości, w sensie biologicznym schorzeniem,
zdiagnozowana przez medycynę patologia, która może być przyczyną choroby, w sensie społecznym dotyczy
statusu społecznego wpływającego na to jak ludzie traktują osoby chore na jakieś schorzenie.

Medykalizacja społeczeństwa polega na rozciągnięciu medycyny i modelu medycznego na niemedyczne

dziedziny życia społecznego.

RELIGIA- system wierzeń i rytuałów dotyczących obszaru świętości. Do podstawowych form religii należą
wiara w zjawiska nadprzyrodzone, animizm (przekonanie o istnieniu duchów), teizm (wiara w istnienie boga).

Monoteizm- jednobóstwo
Politeizm- wielobóstwo
Idealizm transcendentny- opiera się na uświęceniu zasad ludzkiego myślenia i działania ( buddyzm).

Rodzaje struktur religijnych:

• kościół- instytucja utrzymująca, że jest jedyną uprawnioną drogą do prawdy religijnej,
• denominacja- organizacja, która nie przypisuje sobie wyłącznego prawa do prawdy religijnej,
• sekta- niewielka grupa odrzucająca normy i wartości kultury dominującej.
Główne religie świata:
1. chrześcijaństwo (6 mld)
2. islam (600 mln)
3. hinduizm (500 mln)
4. buddyzm (350 mln)
5. konfucjanizm
6. judaizm

POLITYKA I PAŃSTWO.
Władza- zdolność osiągania celów wbrew oporowi innych.
1. tradycyjna (tradycja kulturowa),
2. legalna (system prawny),
3. charyzmatyczna (cechy przywódcy, które zapewniają mu posłuszeństwo).
Państwo- główna zorganizowana władza polityczna w społeczeństwie.
Ustrój polityczny- wynika ze struktury politycznej, systemu rządów i formy rządzenia. Typy:
1. monarchia- tradycyjny sposób sprawowania władzy przez jedną osobę wyłączoną z powszechnego
prawodawstwa. Może mieć charakter konstytucyjny (ograniczona, ramy, które dają zakres władzy
monarchy) lub absolutny (nieograniczona władza monarchy).
2. Autorytaryzm- społeczeństwo ma niewielki udział w życiu politycznym, a przywódca nie może być
usunięty ze stanowiska przy pomocy środków prawnych.
- dyktatura- władzę sprawuje jednostka
- junta- dyktatura wojskowa, siły zbrojne przejmują władzę.
3. Totalitaryzm- ustrój nieuznający żadnych ograniczeń dla swojej władzy, stara się przenikać i
kontrolować wszystkie aspekty życia społecznego.
4. Demokracja- władza państwowa spoczywa w rękach wszystkich obywateli.
- bezpośrednia- podejmowanie decyzji przez wszystkich członków społeczeństwa
- pośrednia- in. Przedstawicielska, polega na wyborze okresowym przedstawicieli, którzy podejmują
decyzje w imieniu wyborców i są przez nich rozliczani.

LUDNOŚC I URBANIZACJA.
Badaniem tendencji rozwojowych ludności zajmuje się dział socjologii zwany DEMOGRAFIĄ ( nauka o
tendencjach zmian w obrębie populacji).
Badanie wskaźników demograficznych:
• dzietności- przeciętna liczba dzieci urodzonych przez kobiety w wieku rozrodczym (między 15-45 r)
• potencjalnej płodności- liczba dzieci, które mogłaby urodzić kobieta w wieku rozrodczym (nie mniej jak
36)
• surowy wskaźnik urodzeń- liczna żywych urodzeń w danym roku przypadająca na 1000 osób populacji
• surowy wskaźnik umieralności- liczba zgonów przypadająca w danym roku na 1000 osób populacji
• przeciętnego trwania życia- jak długiego życia może spodziewać się osoba urodzona w danym roku
• przyrost naturalny- różnica surowego wskaźnika urodzeń i surowego wskaźnika umieralności

Urbanizacja- koncentracja ludności na ograniczonym obszarze zwanym miastem.

Miasto- skupisko dużej ilości osób, którzy nie uprawiają ziemi by wytworzyć dla siebie środki żywności.

Zachowania zbiorowe i ruchy społeczne.

Zachowania zbiorowe, to spontaniczne i krótkotrwałe działania społeczne dużej liczby osób znajdujących się w
niejasnej sytuacji. Najbardziej znaną formą zachowań zbiorowych jest TŁUM.
Tłum- jest to czasowe, niezorganizowane zgromadzenie jednostek, które znajdują się w bliskości fizycznej i mają
wspólny obiekt zainteresowania. Rodzaje:
• przypadkowy- zbiegowisko w miejscu wypadku,
• konwencjonalny- widzowie w kinie,
• ekspresywny- charakteryzuje się wysokim poziomem emocji, który nie jest akceptowany w innych
warunkach, publiczność na koncercie rockowym,
• aktywny- przemoc na stadionach piłkarskich, demonstracje uliczne.

Zachowania masowe- polegają na podobnych reakcjach ludzi na jakieś zdarzenie mimo fizycznego oddalenia.
Podstawowe formy zachowań masowych, to:
• opinia publiczna- zbiorowe poglądy społeczeństwa w jakiejś kwestii,
• chwilowe wzory zachowania- przejawiają się w modzie lub szale,
• panika.

Ruch społeczny- zgromadzenie jednostek, które zorganizowały się w celu poparcia lub przeciwstawienia się
określonym zmianom kulturowym.

Cykl życia ruchu społecznego:

• powstanie- reakcja na zapotrzebowanie społeczne,
• zjednoczenie- powiększanie ilości członków,
• biurokratyzacja- tworzenie stałych struktur ruchu, które maja pomóc w lepszej organizacji ruchu,
• schyłek- zakończenie działalności ruchu. Powody
- po zrealizowaniu celu,
- rozłam wewnętrzny,
-osłabienie społecznego zainteresowania celami,
- zdławienie ruchu przez władzę,
- przyrosty biurokratyczne.

Zmiana społeczna- istotna modyfikacja wzorów kultury i struktury społecznej, które znajdują odbicie w
zachowaniach społecznych. Zmiany te wynikają z następujących przyczyn:
– środowisko naturalne,
– procesy kulturowe,
– struktura społeczna,
– funkcjonowanie tendencji demograficznych,
– rozwój nauki i techniki.

Przyczyny zróżnicowania rozwojowego:

– gospodarka światowa zmusiła kraje trzeciego świata do ograniczenia samowystarczalnej gospodarki do
jednej dziedziny uzależnionej od eksportu.
– Pułapka zadłużeniowa
– rozwój międzynarodowych korporacji, które mają swoje siedziby w państwach zachodnich, a prowadzą
działalność w krajach trzeciego świata. Korporacje te zapewniają dostęp do kapitału i technologii,
jednocześnie zyskują duży wpływ na sytuację ekonomiczną i polityczną tych krajów.