Metodologia badań ankietowych

Badania ilościowe
 Mają na celu zgromadzenie danych, które można poddać obróbce statystycznej,
 W badaniach tych dąży się do nadania analizowanym zjawiskom określone miary,
 Możliwe jest uogólnianie wyników na całą badaną populację.
Badania jakościowe
 Poprzedzają lub uzupełniają badania ilościowe,
 Zbierają informację dot. motywów, postaw i preferencji,
 Badania te pozwalają zrozumieć analizowane zjawiska, które nie mogą być
potwierdzane statystycznie.
Metodologia
 Jest nauką, która zajmuje się wiedzą naukową i badaniami naukowymi,
 To system jasno określonych zasad i reguł postępowania stosowanych w jakiejś nauce
bądź naukach.

S. Nowak, 1985
Przedmiot badań (1)
 Określać będzie wszelkie obiekty, rzeczy oraz zjawiska i procesy, którym one
podlegają i w odniesieniu, do których formułujemy pytania badawcze
A. W. Maszke, 2004
np. uczniowie szkół podstawowych, nauczyciele,

W obrębie przedmiotów formułujemy PYTANIA BADAWCZE.

 Oznacza przeszkodę lub zadanie wymagające rozwiązania lub rozstrzygnięcia,
 Musi być poprawnie, jasno i dokładnie sformułowany,

 PB - pewne pytania lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć

badanie.
S. Nowak, 1970
 PB - to „swoiste pytanie”, określające jakość i rozmiar pewnej niewiedzy oraz cel i
granicę pracy naukowej
J. Pieter, 1967
Każdy problem jest pytaniem, natomiast nie każde pytanie jest problemem!!!
 Ile masz lat?
 Która jest godzina?
 Czy lubisz chodzić do kina?
Kryteria poprawności formowanych problemów badawczych
 Sformułowany możliwie dokładnie i precyzyjnie,
 Formułowane problemy badawcze powinny wyczerpać zakres niewiedzy zawartej w
temacie badawczym oraz określać jakiego rodzaju dane mogą uzupełniać ten brak.
 Ważnym kryterium poprawności formułowanych problemów badawczych jest ich
wartość praktyczno-użyteczna.
PROBLEM BADAWCZY
to pytanie,
na które szukamy odpowiedzi na drodze czynności badawczych
Hipotezy badawcze
 Jest pewnym przypuszczeniem lub stwierdzeniem naukowym, odnoszącym się do
dających się zaobserwować faktów, zjawisk czy procesów, których prawdziwość lub
fałszywość rozstrzygamy na podstawie prowadzonych badań empirycznych.
A. W. Maszke, 2004
Próba badawcza (1)
 Właściwie zaplanowany dobór próby ułatwia zabranie wartościowego i wiarygodnego
materiału badawczego,
 Próba może być reprezentatywna ze względu na jedną lub kilka cech,
 Próba reprezentatywna to taka, której wyniki uzyskane na podstawie jej badań
odpowiadałyby wynikom, które badacz otrzymałby, gdyby przebadał całą populację.
 Im liczniejsza próba tym większą zapewnia się wiarygodność wnioskom
wyprowadzanym z opisu i analizy wyników,

 ≤ 30 osób – próba mała,

 30-100 osób – próba przejściowa,
 > 100 osób – próba duża.
 Celowy dobór próby
 kwotowy dobór próby
 Losowy dobór próby
 dobór prosty
 dobór systematyczny
 dobór grupowy
 dobór warstwowy
Celowy dobór próby
 świadoma i zamierzona decyzja badacza,
 charakterystyczne cechy,
 spełnia określone kryteria.
Kwotowy dobór próby
 Określone kryteria,
 Podział populacji na warstwy (np. płeć, status rodzinny, wykształcenie)
 Oszacowanie liczebności poszczególnych warstw.
Losowy dobór próby
 Lepszy od celowego,
 Rodzaje doboru losowego:
– dobór prosty,
– systematyczny dobór próby,
– dobór próby oparty na ochotnikach.
Etyczne zasady prowadzenia badań
Zasady i normy dla badacza:
1. Zasada minimalizowania negatywnych skutków badań.
2. Zasada dobrowolnej i świadomej zgody.
3. Zasady udzielania pełnej informacji o prowadzonych badaniach.
4. Zasada anonimowości badanych oraz poufność odpowiedzi.
5. Zasada poczucia bezpieczeństwa.
Lista trudnych pytań, które można zadać badaczowi, zanim nastąpi zgoda na badanie:
1. Jaki jest cel badania?
2. Dlaczego i dla kogo prowadzone są badania?
3. Jak będą zbierane dane?
4. Jakiej ochronie podlega poufność badań?
Badacz powinien podać następujące informacje:
 Cel, jakim badania mogą służyć,
  Stosowane procedury badawcze,
 Ewentualne zalety/korzyści oraz ryzyka wynikające z badań,
 Możliwość wycofania się w każdej chwili z badań bez jakichkolwiek konsekwencji
dla badającego.
Wywiad
 Jest rozmową badającego z respondentami, mającą na celu zdobycie informacji przez
bezpośrednie stawianie pytań osobom mogącym na nie udzielić odpowiedzi.
Ankieta (1)
 Jest techniką badawczą polegającą na zbieraniu informacji poprzez samodzielne
udzielanie przez badającego odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu.
A. W. Maszke, 2004
 Umożliwia zgromadzenie dużej ilości informacji (duży obszar i krótki czas),
 Stosunkowo niewielkie koszty (związane z planowaniem, doborem próby, powielanie
materiałów),
 Brak stronniczości ankietera,
 Poczucie anonimowości badania,
 Odpowiedzi bardziej przemyślane.
Wady ankiety
 Mała wiarygodność i przydatność,
 Nieumiejętność opracowywania kwestionariusza ankiety (nieumiejętność
formułowania pytań),
 Brak możliwości wyjaśnienia odpowiedzi wątpliwych, niejasnych lub niepełnych.
Rodzaje ankiet
 Ustne,
 Pisemne.
Ankieta ustna
 Osobiste, bezpośrednie lub za pomocą przeszkolonych ankieterów (małe dzieci lub
rozmowy telefoniczne).
Ankieta pisemna
 Przekazanie respondentowi kwestionariusza ankiety, z prośbą o jego wypełnienie,
 Rodzaje ankiet w zależności od sposobu rozprowadzenia:
– ankieta pocztowa,
– ankieta prasowa,
– ankieta audytoryjna.
Ankieta pocztowa
 Rozesłanie kwestionariuszy do zainteresowanych z prośbą o zwrot drogą pocztową,
 Wygodna forma badań,
 Zwrot ankiet:
– stopień trudności pytań,
– liczba pytań,
– zrozumienie pytań,
– autoryzowanie ankiet.
Ankiety prasowa
 Ankieta publikowana na łamach prasy z apelem do czytelników o wzięcie udziału w
badaniach i udzieleniu odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu oraz o
przesłanie ankiety drogą pocztową pod wskazany adres.
Ankieta audytoryjna
  Polega na rozdaniu przez badającego kwestionariuszy ankiet pewnej zbiorowości osób
z prośbą o ich wypełnienie i oddanie badającemu, najczęściej w jego obecności na
spotkaniu audytoryjnym,
 Rozprowadzanie ankiet w takich instytucjach jak szkoły, uczelnie.
Kwestionariusz
Def.
 Kwestionariusz – to arkusz papieru z wydrukowaną listą pytań, którym towarzyszy
mniej lub bardziej zamknięty zbiór odpowiedzi, spośród których osoby badane
wybierają te, które uznają za właściwe.
Rodzaje pytań
 Otwarte
 Zamknięte
– dysjunktywne (wykluczające)
– alternatywne
– filtrujące
– kontrolne
– koniungtywne
 Półotwarte
Pytania otwarte
Def.
 To takie, które pozostawiają osobie udzielającej odpowiedzi pełną swobodę w
wyrażaniu opinii i poglądów o badanych osobach, rzeczach, zjawiskach
A. W. Maszke, 2004

 Wolne,
 Całkowita swoboda wypowiedzi,
 Wymagają wiedzy,
 Zebrany materiał jest bardziej bogaty,
 Trudny do zanalizowania,
 Odpowiedzi trzeba pogrupować – duży subiektywizm.
Pytania zamknięte
 To takie, które zawierają propozycję gotowych – alternatywnych odpowiedzi
uprzednio przez badającego przemyślanych, spośród których respondent dokonuje
wyboru.
A. W. Maszke, 2004
 Wygodne w stosowaniu,
 Wybór dokonywany jest z odpowiedzi zamieszczonych w kafeterii.
 Kafeteria – (def.) to zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi, spośród których
badany wybiera te, które jego zdaniem są najwłaściwsze bądź najbardziej
odzwierciedlają jego poglądy.
 Kafeteria musi:
 być wyczerpująca,
 być rozłączna.
Pytania zamknięte - alternatywne
 2 możliwości odpowiedzi – pozytywną i negatywną (TAK/NIE),
 Możliwa trzecia odpowiedź
(NIE WIEM/NIE MAM ZDANIA).
Pytania zamknięte – filtrujące (1)
  Umożliwiają wyeliminowanie z badań tych osób, które nie mają nic do powiedzenia w
danej sprawie,

 Zawsze powinny poprzedzać pytanie zasadnicze, na które można odpowiedzieć „tak”

lub „nie”,

 Badany może kontynuować, jeżeli jego odpowiedź brzmi „tak”.

 Jeżeli np. zamierzamy poznać przyczyny na jakie napotykają studenci studiujący
zaocznie, to przed postawieniem pytania zasadniczego:

„Na jakie trudności napotykałeś(aś) podczas studiowania na studiach zaocznych?”

 Badacz powinien najpierw postawić pytanie filtrujące:

„Czy studiowałeś(aś) zaocznie?
a/ tak b/nie
Pytania zamknięte - koniungtywne
 Możliwość udzielenia więcej niż 1 odpowiedzi,

„Jakimi cechami osobowymi powinien charakteryzować się dobry nauczyciel?”

a/ sprawiedliwy e/uzdolniony
b/wykształcony f/pogodny
c/tolerancyjny g/wyrozumiały
d/sympatyczny
Wady pytań zamkniętych
 Możliwość stronniczości/sugerowanie odpowiedzi,
 Brak możliwości do udzielania szczerych odpowiedzi i wyborów zgodnych z ich
przekonaniem.
Pytania kontrolne
 Kontrola otrzymanych odpowiedzi,
 Zbieżne z treścią innych pytań (w innym ujęciu),
 Ocena wiarygodności.
Pytania półotwarte
 Pośrednia forma między pytaniami otwartymi i zamkniętymi,
 Wybór odpowiedzi z kafeterii z jednoczesnym umożliwieniem swobodnej
wypowiedzi.
„Jakimi motywami kierował(a) się Pan(i) wybierając zawód nauczyciela?”

1. Zainteresowaniem
2. Miłością do dzieci
3. Tradycja rodzinną
4. Długimi wakacjami
5. Innymi motywami (jakimi?)…………..........
Cechy „dobrych” pytań (1)
 Muszą być komunikatywne i sformułowane w sposób zrozumiały,
 Uwzględniały rzeczywiste możliwości badanych,
 Na początku pytania łatwe,
 Pytania powinny tworzyć spójną i logiczną całość.
  Pytania nie powinny być sugestywne czy emocjonalnie zabarwione
np.
„Czy jesteś za czy przeciw odpłatności za naukę w szkole?”

To samo pytanie –

„Nie zgodziłbyś się z tym, że jesteś przeciwko odpłatności za naukę w szkole?”

Na to pytanie łatwiej jest odpowiedzieć „nie” niż „tak”, gdyż taka jest sugestia badacza.

 Pytania nie powinny być sugestywne czy emocjonalnie zabarwione

np.
„Czy byłby(aby) Pan(i) gotowy(a) udzielić wsparcia finansowego rodzinie znajdującej się w
trudnej sytuacji materialnej?”

 Liczba pytań powinna być ograniczona do niezbędnego minimum, aby nie

przekroczyć zmęczenie odpowiadającego,

 Pytania powinny być sformułowane w formie grzecznościowej:

– Pan/Pani
– Pierwsza osoba l. poj.:
 Jak ocenia Pan(i)………
 Gdzie spędza Pan(i)……………
– Pytania w formie bezosobowej:
 Jak można ocenić………..?
 Proszę wymienić……………
 Pytanie powinny być jednoznaczne i dokładnie sformułowane:
– Nie łączyć w jednym pytaniu 2 lub kilku myśli lub kwestii,

np. „Czy wybór kierunku studiów doradzali Panu(i) rodzice i nauczyciele?”

Błędne jest też pytanie zmierzające do dokonania przez respondenta oceny 2 zjawisk:
np. „Czy problemy narkomanii i alkoholizmu to dwa najważniejsze problemy współczesnego
społeczeństwa?”
a/ zgadzam się b/ to zależy c/nie zgadzam się
Ważne są również cechy zewnętrzne kwestionariusza:
– przejrzystość,
– układ graficzny,
– puste miejsca na pytania otwarte,
– czytelny druk.
„Dobry” ankieter
 Wita respondenta.
 Stwarza dobry klimat i miłą atmosferę.
 Jest dobrze ubrany.
 Zna problematykę badawczą.
 Dostosowuje formę pytań i sposób ich formułowania do poziomu rozmówcy.
 Kontroluje przebieg, kolejność zadawanych pytań.
 Kontroluje czy respondent zrozumiał pytanie w sposób właściwy.
 Jest cierpliwy i taktowny.
„Zły” ankieter (1)
 Zły sposób zadawania pytań:
– brak właściwego doboru słów,
– brak poprawności i jasności w ich zadawaniu,
– błędna wymowa,
– zbyt szybkie lub zbyt ciche odczytywanie pytań,
– ton lekceważący i nie zachęcający do udzielania szczerych odpowiedzi.
 Dokonywanie skrótów myślowych,
 Dodawanie własnych komentarzy i uwag,
 Używanie słów i terminów wieloznacznych i niezrozumiałych,
 Niedostosowanie formy pytań i ich treści do poziomu umysłowego odbiorcy,
 Przeprowadzanie wywiadów w obecności osób trzecich, w złych warunkach.
 Brak umiejętności w sposobie prowadzenia wywiadu,
 Nieumiejętność lub niepełne rejestrowanie wypowiedzi rozmówcy,
 Zbyt rozbudowane i długie pytania, pominięcie ważnych pytań,
 Wpływ warunków zewnętrznych.
Zasady budowy kwestionariusza ankiety/wywiadu
1. Część formalno-organizacyjna.
2. Część zasadnicza (pytania).
3. Metryczka.
4. Kilkuzdaniowa informacja wyjaśniająca,
5. Ustalenie treści listu przewodniego (ankieta) czy instrukcji dla ankieterów (wywiad
bezpośredni):
1. LIST PRZEWODNI
1. wyjaśnia cel badania, kto je przeprowadza,
2. gwarantuje anonimowość odpowiedzi,
3. wyjaśnia czego oczekuje od respondenta,
4. może wyjaśnić sposób zapisywania odpowiedzi,
5. zawiera podziękowania.
2. INSTRUKCJA DLA ANKIETERA
1. określa ogólny cel badania,
2. określa z kim należy przeprowadzić wywiad,
3. określa sposób zapisywania odpowiedzi
 Zakład Metodologii Badań …………….

 Badania mają na celu poznanie opinii nauczycieli szkół podstawowych na temat roli
szkoły w społeczeństwie.

 Zwracamy się do Pana(i) z prośbą o wzięcie udziału w badaniach i udzielenie

szczerych i wyczerpujących odpowiedzi na postawione w kwestionariuszu pytania.

 Ankieta jest dobrowolna i anonimowa, a zebrane informacje będą wykorzystane

wyłącznie do celów naukowych.
Zasady budowy kwestionariusza – część zasadnicza
 Określenie treści pytania.
 Określenie formy pytania (otwarte, zamknięte).
 Dobór słownictwa w pytaniu.
 Ustalenie kolejności pytań.
 Projektowanie i edycja kwestionariusza:
 – pytania zaczynają się i kończą na tej samej stronie,
– warianty odpowiedzi znajdują się pod treścią pytania.
Zasady budowy kwestionariusza – metryczka
 Składa się z pytań dotyczących cech społeczno-osobowych respondenta takich jak:
– płeć,
– wiek,
– miejsce pracy,
– pochodzenie społeczne,
– warunki materialne,
– poziom wykształcenia.
– itd.
Testowanie (pilotaż) kwestionariusza
 Przeprowadzenie pilotażu i wprowadzenie zmian w kwestionariuszu na podstawie
jego wyników.
 Pilotaż służy:
– Sprawdzeniu poprawności pytań,
– Czy pytania są interpretowane w ten sam sposób?
– Czy kafeteria jest wyczerpująca?
– Czy nie należy wyeliminować lub dodać jakiś pytań?
– Czy kwestionariusz zachęca do udzielenia odpowiedzi?
– Ile czasu zawiera przeprowadzenie wywiadu?