Andrzej Sochacki

POSTĘPOWANIE W SPRAWACH NIELETNICH

(materiał dydaktyczny)

Według stanu prawnego na luty 2008 roku

SŁUPSK 2008
Materiał opracowany w Zakładzie Prawa Szkoły Policji w Słupsku

Zespół redakcyjny: GraŜyna Szot, Zenon Trzciński

Projekt okładki: Marcin Jedynak

Druk: Andrzej Block

Konsultacja: Marek Banoth

ISBN 83-88182-58-7
Wydawnictwo Szkoły Policji w Słupsku
Wydanie II, poprawione
Druk: Pracownia Poligraficzna SP Słupsk
Zam 2/08. Nakład 140 egz.
Słupsk 2008
Spis treści

Wykaz skrótów ........................................................................................................................................................................... 4

Wstęp ..................................................................................................................................................................................................... 5
1. Podstawowe pojęcia ustawowe ................................................................................................................... 7
2. Zadania Policji w zakresie ujawniania i zapobiegania przejawom
demoralizacji i przestępczości nieletnich ......................................................................................... 7
3. Środki zapobiegania i zwalczania demoralizacji i przestępczości
nieletnich .......................................................................................................................................................................... 10
4. Czynności Policji w przypadku popełnienia czynu karalnego ............................... 12
4.1. Zbieranie i utrwalanie dowodów czynu karalnego ................................................ 13
4.2. Przesłuchanie nieletniego .................................................................................................................. 16
4.3. Ujęcie i zatrzymanie nieletniego ............................................................................................... 18
4.4. Stosowanie środków przymusu bezpośredniego ...................................................... 23
5. Właściwość sądów rodzinnych ................................................................................................................ 23
6. Dokumentacja prowadzona w sprawach nieletnich ........................................................... 24
Bibliografia .................................................................................................................................................................................. 26
Załącznik 1. Protokół zatrzymania nieletniego .................................................................................... 28
Załącznik 2. Karta nieletniego zagroŜonego demoralizacją / sprawcy
czynu karalnego .......................................................................................................................... 30
Załącznik 3. Protokół przesłuchania nieletniego sprawcy czynu karalnego ........ 33
Załącznik 4. Informacja dla rodziców ............................................................................................................ 37
Załącznik 5. Wykaz czynności profilaktycznych podjętych w sprawach
nieletnich ............................................................................................................................................ 38
Załącznik 6. Pouczenie nieletniego sprawcy czynu karalnego
o uprawnieniach i obowiązkach ............................................................................... 39

3
Wykaz skrótów

u.p.n. – Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w spra-

wach nieletnich (tekst jednolity: Dz.U. z 2002 r. Nr 11,
poz. 109 z późn. zm.)

k.k. – Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88,

poz. 553 z późn. zm.)

k.p.k. – Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego

(Dz.U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.)

k.w. – Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz.U. Nr 12,

poz. 114 z późn. zm.)

k.k.s. – Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy

(Dz.U. Nr 83, poz. 930 z późn. zm.)

k.r.o. – Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy

(Dz.U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.)

k.c. – Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U.

Nr 16, poz. 93 z późn. zm.)

zarządzenie – Zarządzenie nr 590 Komendanta Głównego Policji z dnia

24 października 2003 r. w sprawie metod i form wykonywania
zadań przez policjantów w zakresie przeciwdziałania demorali-
zacji i przestępczości nieletnich (Dz.Urz. KGP Nr 20, poz. 107
z późn. zm.)

4
Wstęp

Osobowość małoletniego znacznie róŜni się od osobowości osoby dorosłej.

Ta prawidłowość dotyczy równieŜ sprawców czynów zabronionych. Fakt ten zo-
stał usankcjonowany odmiennym ustawodawstwem w końcu ubiegłego wieku.
Początki kształtowania zasad postępowania z nieletnimi krystalizowały się
na VI Kongresie Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1980 r. Uznano wów-
czas za konieczne zapobieganie niedostosowaniu społecznemu i przestępczości
nieletnich. Przyjęto, Ŝe w zapobieganiu tym zjawiskom naleŜy mieć na uwadze
ochronę Ŝycia i zdrowia nieletnich oraz zapewnienie im warunków materialnych
i rozwoju duchowego. Wskazywano potrzebę rozwijania społecznych środków
zapobiegania niedostosowaniu społecznemu i przestępczości nieletnich. W tym
celu proponowano uaktywnienie rodziny, szkoły i organizacji społecznych.
Wnioskowano teŜ, by sprawy nieletnich były rozpatrywane przez odrębne sądy,
które rozpoznając sprawy nieletnich, brałyby pod uwagę ich reedukację oraz
ochronę ich praw.
Obecnie podstawowym dokumentem międzynarodowym określającym
standardy postępowania z nieletnimi jest Konwencja o prawach dziecka przyjęta
przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych 20 listopada
1989 r. Konwencja ta została ratyfikowana przez Polskę w 1991 r. (Dz.U.
Nr 120, poz. 526). W duchu postanowień Konwencji znowelizowana została
w 2000 r. obowiązująca od 26 października 1982 r. Ustawa o postępowaniu
w sprawach nieletnich, która reguluje postępowanie w sprawach nieletnich
zagroŜonych demoralizacją i dopuszczających się czynów karalnych. Wśród
organów podejmujących działania w zakresie zapobiegania demoralizacji i prze-
stępczości nieletnich ustawa ta wymienia takŜe Policję.
Niniejsze opracowanie ma na celu przybliŜenie problematyki nieletnich w
kontekście postanowień ww. ustawy, zakresu uprawnień Policji odnoszących się
do zapobiegania demoralizacji i przestępczości nieletnich oraz ścigania spraw-
ców czynów karalnych. Porusza równieŜ współpracę z sądem i prokuraturą oraz
z innymi instytucjami państwowymi, organami samorządowymi i organizacjami
społecznymi, które w zakresie swojego działania uwzględniają problematykę
nieletnich.

5
6
1. Podstawowe pojęcia ustawowe

Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nielet-

nich (tekst jednolity: Dz.U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 z późn. zm.) w art. 1 de-
finiuje:

czyn karalny to czyn zabroniony przez ustawę jako przestępstwo lub prze-
stępstwo skarbowe, albo wykroczenie określone w art. 51, 69, 74, 76, 85, 87,
119, 122, 124, 133 lub 143 k.w. (art. 1 § 2 pkt 2 u.p.n.);

nieletni to (art. 1 § 1 u.p.n.):

a) osoba, która dopuściła się czynu karalnego po ukończeniu 13 lat, a nie ukoń-
czyła lat 17,
b) osoba, która nie ukończyła lat 18, wykazująca przejawy demoralizacji,
c) osoba do lat 21, względem której zostały orzeczone środki wychowawcze
lub poprawcze;

sąd rodzinny to sąd właściwy do rozpatrywania spraw nieletnich;

właściwy sąd rodzinny to sąd, na terenie którego działania zamieszkuje

lub przebywa nieletni.

W rozumieniu art. 115 § 10 k.k.:

młodocianym jest sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronione-

go nie ukończył lat 21 i w czasie orzekania w pierwszej instancji – 24 lat.

2. Zadania Policji w zakresie ujawniania i zapobiegania

przejawom demoralizacji i przestępczości nieletnich

Według Słownika wyrazów obcych demoralizacja to upadek moralności,

zepsucie; brak dyscypliny, karności.
Encyklopedia PWN mianem demoralizacji określa proces odchodzenia od
obowiązujących wartości moralnych, przejawiający się w przestępczości,
korupcji, wykolejeniu jednostek.

7
 W odniesieniu do nieletnich określenie demoralizacja często zastępuje się
nieprzystosowaniem społecznym. Najczęstsze objawy demoralizacji czy nieprzy-
stosowania społecznego nieletnich to:
– ucieczki z domów lub placówek opiekuńczo-wychowawczych,
– zachowania patologiczne (alkoholizm, narkomania, prostytucja, tworzenie
się nieformalnych grup),
– porzucanie szkoły,
– brak opieki ze strony rodziców czy opiekuna,
– przebywanie w środowiskach kryminogennych,
– popełnianie czynów karalnych i innych czynów zabronionych,
– brutalizacja zachowań wobec rówieśników i osób dorosłych.
Do przyczyn negatywnych zachowań nieletnich zaliczyć moŜna:
– niewłaściwą sytuację rodzinną (wychowawczą lub bytową),
– trudności i niepowodzenia szkolne (w tym błędy wychowawcze nauczycieli),
– negatywne wzorce, z którymi nieletni stykają się zarówno w otaczającej ich
rzeczywistości, jak i w środkach masowego przekazu oraz grach kompute-
rowych.
Zachowanie nieletniego, który nie ukończył lat 13, a który dopuścił się
czynu zabronionego, oraz nieletniego od 13 do 17 roku Ŝycia, który dopuścił się
wykroczenia niebędącego czynem karalnym lub wykroczenia skarbowego, moŜe
być uznane przez sędziego rodzinnego za przejaw demoralizacji w rozumieniu
przepisów o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Popełnianie przez nieletnich czynów zabronionych oraz ich zachowania
świadczące o demoralizacji są przedmiotem działań Policji w zakresie zapobie-
gania i zwalczania tego zjawiska. Działania te będą sprowadzały się w szczegól-
ności do:
– ujawniania źródeł demoralizacji, a w szczególności przestępczości nielet-
nich,
– wykrywania popełnianych przez nieletnich czynów karalnych oraz wykony-
wania czynności w postępowaniu wyjaśniającym,
– rozpoznawania środowisk kryminogennych i innych mających negatywny
wpływ na nieletnich,
– ujawniania nieletnich zagroŜonych demoralizacją (kaŜdy policjant po ujaw-
nieniu zagroŜenia demoralizacją ma obowiązek powiadomić o tym w formie
notatki słuŜbowej komórkę ds. nieletnich i patologii),
– ścigania sprawców czynów karalnych i innych czynów zabronionych,
– ścigania sprawców przestępstw i wykroczeń popełnianych na szkodę nielet-
nich i wspólnie z nimi,
– wyjaśniania okoliczności popełniania przez nieletnich czynów zabronionych
oraz podejmowania działań prewencyjnych ukierunkowanych na zapobiega-
nie demoralizacji i przestępczości nieletnich,
– przeprowadzania z nieletnimi, ich rodzicami lub opiekunem rozmów profi-
laktyczno-ostrzegawczych,

8
– przekazywania do sądu rodzinnego informacji i materiałów w sprawach nie-
letnich, ze wskazaniem na potrzebę wszczęcia postępowania przewidzianego
w u.p.n. i k.r.o.,
– przekazywania informacji o sytuacji nieletniego oraz przekazywania nielet-
niego pod opiekę instytucjom państwowym i organizacjom społecznym, któ-
re w zakresie swojego działania realizują zadania z zakresu opieki nad nie-
letnimi i udzielania pomocy rodzinie,
– inicjowania i prowadzenia wspólnie z organami państwowymi, samorządo-
wymi i organizacjami społecznymi działań profilaktycznych zmierzających
do minimalizacji zagroŜeń wśród nieletnich,
– obejmowania programem Niebieskiej Karty rodzin, w których występuje
przemoc.
PowyŜsze działania realizowane będą w jednostkach Policji głównie przez
pion prewencji, a szczególnie dzielnicowych i komórki ds. nieletnich i patologii.
Zadaniem tych komórek będzie koordynowanie wszystkich poczynań na szcze-
blu jednostek we wskazanym zakresie oraz współdziałanie z innymi słuŜbami,
jednostkami i organizacjami pozaresortowymi.
Komendant Główny Policji wydał Zarządzenie nr 590 z dnia 24 paździer-
nika 2003 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań przez policjantów
w zakresie przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich, w którym
nakreślił zadania dla poszczególnych słuŜb Policji.
Koordynację i nadzór nad realizacją tych zadań powierzył:
– w skali kraju – dyrektorowi Biura Prewencji i Ruchu Drogowego Komendy
Głównej Policji,
– na terenie województwa – zastępcy komendanta wojewódzkiego (stołeczne-
go) Policji wskazanego przez komendanta wojewódzkiego (stołecznego)
Policji,
– na terenie powiatu (miasta, rejonu) – zastępcy komendanta powiatowego
(miejskiego, rejonowego) Policji wskazanego przez komendanta powiatowe-
go (miejskiego, rejonowego) Policji.
Zadania w zakresie rozpoznawania zjawisk demoralizacji i przestępczości
nieletnich wykonują w toku codziennej słuŜby wszyscy policjanci.
Zgodnie ze wspomnianym zarządzeniem policjant wykonujący czynności
słuŜbowe, po uzyskaniu informacji lub ustaleniu okoliczności świadczących
o demoralizacji nieletniego lub o popełnieniu przez niego czynu karalnego, ma
obowiązek udokumentowania tych informacji w formie notatki słuŜbowej. Kopię
notatki przekazuje komórce ds. nieletnich i patologii w swojej macierzystej jed-
nostce Policji. JeŜeli nieletni, którego sprawa dotyczy, zamieszkuje w rejonie in-
nej jednostki Policji, kierownik ww. komórki pisemnie zawiadamia o tym wła-
ściwą jednostkę.

9
3. Środki zapobiegania i zwalczania demoralizacji
i przestępczości nieletnich

Środki zapobiegania i zwalczania demoralizacji i przestępczości nieletnich

u.p.n. określiła w rozdziale II w art. od 5 do 14. Artykuł 5 stanowi, iŜ wobec nie-
letniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz środek poprawczy w
postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym. Kara zaś moŜe być orzeczona
tylko w przypadkach prawem przewidzianych, jeŜeli inne środki nie są w stanie
zapewnić resocjalizacji nieletniego. Tak więc w myśl ww. zapisu reakcją na
przejawy demoralizacji nieletniego będą środki wychowawcze, a w przypadku
dopuszczenia się przez niego czynu karalnego będzie teŜ moŜliwe orzeczenie
środka poprawczego. W wyjątkowych sytuacjach, gdy środki wychowawcze czy
środek poprawczy okazały się nieskuteczne, moŜliwe będzie zastosowanie wo-
bec nieletniego środków karnych, o których mowa w art. 13, 18 i 94 u.p.n.
Artykuł 13 u.p.n. określa, Ŝe jeŜeli wobec nieletniego, który dopuścił się
czynu karalnego (przestępstwa lub przestępstwa skarbowego), a w chwili orzeka-
nia ukończył lat 18, zachodzą podstawy do orzeczenia umieszczenia w zakładzie
poprawczym – sąd moŜe wymierzyć karę, gdy uzna, Ŝe stosowanie środka po-
prawczego nie byłoby juŜ celowe. Sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary.
Artykuł 18 § 1 u.p.n. stanowi, Ŝe sąd właściwy według k.p.k. rozpoznaje
sprawę, gdy:
1) zachodzą podstawy do orzeczenia wobec nieletniego kary na podstawie
art. 10 § 2 k.k.,
2) przeciwko nieletniemu, który dopuścił się czynu karalnego (przestępstwa,
przestępstwa skarbowego), wszczęto postępowanie po ukończeniu przez
niego lat 18.
Zastosowanie art. 10 § 2 k.k. jest moŜliwe, jeŜeli:
– nieletni dopuści się jednego z wymienionych w tym przepisie czynów,
– przed popełnieniem tego czynu ukończy 15 lat, a stopień jego rozwoju uza-
sadnia moŜliwość przypisania mu winy, oraz
– wcześniej zastosowane środki wychowawcze lub poprawczy okazały się nie-
skuteczne.
Artykuł 94 u.p.n. stanowi, Ŝe jeŜeli nieletni, wobec którego orzeczono
umieszczenie w zakładzie poprawczym, ukończył lat 18 przed rozpoczęciem
wykonania orzeczenia, sąd rodzinny decyduje, czy wykonać orzeczony środek,
czy od jego wykonania odstąpić i wymierzyć sprawcy karę. Wymierzając karę,
sąd stosuje nadzwyczajne jej złagodzenie. W szczególnie uzasadnionych wy-
padkach sąd moŜe odstąpić od wymierzenia kary, zwłaszcza gdy w zachowaniu
sprawcy nastąpiła istotna poprawa. W razie wymierzenia kary pozbawienia wol-
ności albo ograniczenia wolności czas jej trwania nie moŜe przekroczyć okresu,
jaki pozostaje do ukończenia przez sprawcę lat 21.

10
 Katalog środków wychowawczych, w tym poprawczy, stosowanych wobec
nieletnich wymieniony jest enumeratywnie w art. 6 pkt od 1 do 11 w u.p.n.
Zgodnie z tą ustawą sąd moŜe:
1) udzielić upomnienia;
2) zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wy-
rządzonej szkody, do wykonania określonej pracy lub świadczenia na rzecz
pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzo-
nego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestnictwa w odpowiednich zaję-
ciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do
powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miej-
scach albo do zaniechania uŜywania alkoholu lub innego środka w celu
wprowadzenia się w stan odurzenia;
3) ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna;
4) ustanowić nadzór organizacji młodzieŜowej lub innej organizacji społecznej,
zakładu pracy albo osoby godnej zaufania – udzielających poręczenia za nie-
letniego;
5) zastosować nadzór kuratora;
6) skierować do ośrodka kuratorskiego, a takŜe do organizacji społecznej lub
instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym,
terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą
organizacją czy instytucją;
7) orzec zakaz prowadzenia pojazdów;
8) orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karal-
nego;
9) orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, w odpowiedniej placówce opie-
kuńczo-wychowawczej albo w ośrodku szkolno-wychowawczym;
10) orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym;
11) zastosować inne środki zastrzeŜone w niniejszej ustawie do właściwości
sądu rodzinnego, jak równieŜ zastosować środki przewidziane w k.r.o.
Wymienione wyŜej środki moŜna podzielić na:
a) wychowawcze i opiekuńczo-wychowawcze (pkt 1–9 i pkt 11 w zw. z art. 12
u.p.n.),
b) lecznicze (pkt 11 w zw. z art. 12 u.p.n.),
c) poprawczy (umieszczenie w zakładzie poprawczym – pkt 11).
Wymienione w pkt 11 środki przewidziane w k.r.o. to te, które sąd moŜe
zastosować w przypadku wystąpienia zagroŜenia dobra dziecka (art. 109 § 2
k.r.o.). Będą nimi:
– zobowiązanie rodziców oraz małoletniego (w tym przypadku nieletniego) do
określonego postępowania,
– skierowanie małoletniego (nieletniego) do organizacji lub instytucji zajmują-
cej się przygotowaniem zawodowym,
– skierowanie małoletniego (nieletniego) do innej placówki sprawującej czę-
ściową opiekę nad dziećmi,

11
– umieszczenie małoletniego (nieletniego) w rodzinie zastępczej,
– umieszczenie małoletniego (nieletniego) w placówce opiekuńczo-wycho-
wawczej.
Sąd rodzinny moŜe równieŜ zastosować inne środki oddziaływania, których
celem będzie poprawa warunków bytowych i opiekuńczych nieletniego, jeŜeli
uzna, Ŝe warunki te przyczyniły się do demoralizacji nieletniego. Są one wy-
mienione w art. 7 u.p.n. Będą to:
– zobowiązanie rodziców lub opiekuna do poprawy warunków wychowaw-
czych, bytowych i zdrowotnych nieletniego,
– zobowiązanie rodziców lub opiekuna do ścisłej współpracy ze szkołą, do
której nieletni uczęszcza, poradnią psychologiczno-pedagogiczną lub inną
poradnią specjalistyczną, zakładem pracy, w którym jest on zatrudniony,
oraz z lekarzem lub zakładem leczniczym,
– zwrócenie się sądu do właściwych instytucji państwowych lub społecznych
czy jednostek samorządowych o udzielenie niezbędnej pomocy w poprawie
warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego.

4. Czynności Policji w przypadku popełnienia czynu karalnego

Wykrywanie popełnianych przez nieletnich czynów karalnych, zgodnie

z zarządzeniem, realizowane jest poprzez:
– prowadzenie rozpoznania środowisk nieletnich i rodzin dysfunkcyjnych, co
do których istnieje podejrzenie występowania między innymi takich zjawisk
patologicznych, jak: przestępczość, narkomania, alkoholizm, prostytucja,
przemoc domowa, Ŝebractwo, przynaleŜność do subkultur lub grup psycho-
manipulacyjnych,
– prowadzenie poszukiwań nieletnich na podstawie obowiązujących przepisów,
– pobieranie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji, w tym danych oso-
bowych o nieletnich dopuszczających się czynów zabronionych przez usta-
wę jako przestępstwa ścigane z oskarŜenia publicznego – zgodnie z zasada-
mi określonymi w odrębnych przepisach.
W zakresie tym zarządzenie nakreśla zadania dla słuŜby kryminalnej jed-
nostek Policji, które sprowadzać się mają do:
– ujawniania nieletnich organizatorów i przywódców grup przestępczych o cha-
rakterze kryminalnym, sprawców czynów karalnych czy zdemoralizowanych,
– ścigania dorosłych sprawców dokonujących przestępstw bądź wykroczeń na
szkodę nieletnich lub wspólnie z nimi,

12
– organizowania i prowadzenia poszukiwań dzieci zaginionych, uciekinierów
z domów rodzinnych, wychowanków placówek opiekuńczo-wychowaw-
czych i poprawczych.
Zadania te są realizowane w ścisłej współpracy z komórkami ds. nieletnich
i patologii, które w zakresie swojego działania mają:
– ujawnianie nieletnich sprawców czynów karalnych, organizatorów i przy-
wódców grup przestępczych o charakterze kryminalnym,
– zbieranie i utrwalanie dowodów czynów karalnych w wypadkach niecierpią-
cych zwłoki,
– wykonywanie czynności zleconych przez sędziego rodzinnego według zasad
określonych w ustawie,
– rozpoznawanie i profilaktykę w środowiskach sprawców czynów karalnych
i zagroŜonych demoralizacją,
– współdziałanie ze słuŜbą kryminalną w celu rozpoznania osób, środowisk
i zdarzeń wpływających demoralizująco na nieletnich,
– bieŜącą współpracę z sądami rodzinnymi, placówkami i instytucjami usta-
wowo lub statutowo powołanymi do zajmowania się nieletnimi oraz samo-
rządami lokalnymi,
– uczestniczenie w budowaniu lokalnych systemów przeciwdziałania demora-
lizacji, przestępczości i patologii społecznej wśród nieletnich,
– przekazywanie informacji o ujawnieniu nieletniego zagroŜonego demorali-
zacją lub będącego sprawcą czynu karalnego – dzielnicowemu odpowie-
dzialnemu za rejon, w którym nieletni zamieszkuje.

4.1. Zbieranie i utrwalanie dowodów czynu karalnego

Policja, podejmując wszelkie czynności w sprawie nieletniego, ma obowią-

zek kierowania się przede wszystkim jego dobrem, dąŜyć do osiągnięcia ko-
rzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego (art. 3 § 1 u.p.n.).
W zakresie zbierania, utrwalania i przeprowadzania dowodów w sprawach nie-
letnich Policja stosuje odpowiednio przepisy k.p.k. ze zmianami przewidziany-
mi w u.p.n. (art. 20 u.p.n.).
Po ujawnieniu faktu popełnienia przez nieletniego czynu zabronionego Po-
licja zbiera i utrwala dowody czynów karalnych w wypadkach niecierpiących
zwłoki, a w razie potrzeby dokonuje ujęcia nieletniego. Zebrany i zabezpieczony
materiał dowodowy przekazuje niezwłocznie sędziemu rodzinnemu, który na
jego podstawie moŜe wszcząć postępowanie wyjaśniające. Celem tego postępo-
wania będzie ustalenie, czy rzeczywiście czyn karalny został popełniony przez
nieletniego i czy zachodzi potrzeba zastosowania wobec niego środków zapo-
biegawczych.

13
 Policjant przekazuje teŜ sędziemu sprawy, w których postępowanie było
zawieszone przez sędziego rodzinnego. Ponadto policjant przekazuje prokurato-
rowi sprawy:
– o czyn wymieniony w art. 19 § 2 k.k. wobec nieletniego lub przeciwko nie-
letniemu, który dopuścił się tego czynu pomiędzy 15 a 17 rokiem Ŝycia,
– o przestępstwo, przestępstwo skarbowe wobec nieletniego lub przeciwko
nieletniemu, jeŜeli prokurator zastrzegł jej przekazanie sędziemu rodzinne-
mu za swoim pośrednictwem,
– o przestępstwo, przestępstwo skarbowe wobec nieletniego lub przeciwko
niemu, jeŜeli zostało popełnione wspólnie z dorosłym,
– o czyn karalny popełniony przez nieletniego, który ponadto popełnił prze-
stępstwo lub przestępstwo skarbowe po ukończeniu 17 lat,
– jeŜeli czynności dokonano w ramach wszczętego formalnie dochodzenia lub
śledztwa,
– jeŜeli czynności dokonano po umorzeniu lub zawieszeniu dochodzenia lub
śledztwa.
Sędzia rodzinny w ramach wszczętego przez siebie postępowania moŜe zle-
cić Policji dokonanie określonych czynności, a w wyjątkowych wypadkach moŜe
zlecić Policji dokonanie czynności w określonym zakresie (art. 37 § 2 u.p.n.).
Sędzia wskazuje rodzaj czynności oraz sposób i termin ich wykonania.
Sędzia rodzinny zarządza przekazanie bądź wyłączenie z akt sprawy tych
materiałów, które nie doprowadziły do ustalenia sprawcy czynu i przekazuje je
Policji (§ 267 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 listo-
pada 1987 r. – Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych).
JeŜeli Policja w ramach czynności dokonanych na podstawie przepisów
art. 37 § 1 u.p.n. nie zdołała zidentyfikować nieletniego sprawcę czynu karalnego,
ale uzyska materiał dowodowy uzasadniający podejrzenie, iŜ czynu dokonał nie-
letni – przekazuje sprawę sędziemu rodzinnemu celem wszczęcia postępowania.
JeŜeli przeciwko nieletniemu, który dopuścił się czynu karalnego będącego
przestępstwem lub przestępstwem skarbowym, wszczęto postępowanie po ukoń-
czeniu przez niego lat 18, to toczy się ono według przepisów k.p.k. lub k.k.s.
Sprawę rozpoznaje sąd właściwy według przepisów k.p.k. (art. 18 § 1 oraz § 2
pkt 2 u.p.n.).
W wypadkach niecierpiących zwłoki Policja podczas przeprowadzania
czynności procesowych wobec osoby, która ukończyła lat 18, mając uzasadnio-
ne podejrzenie, Ŝe dopuściła się ona pomiędzy 13 a 17 rokiem Ŝycia czynu ka-
ralnego będącego przestępstwem lub przestępstwem skarbowym oraz wiedząc,
Ŝe wcześniej nie wszczęto przeciwko niej sprawy o ten czyn, postępuje zgodnie
z przepisami k.p.k. lub k.k.s. (przepisów u.p.n. się nie stosuje).
Policja po dokonaniu czynności procesowych w wypadkach niecierpiących
zwłoki (wobec nieletniego, który nie ukończył lat 18, jeŜeli istnieje uzasadnione
podejrzenie, Ŝe dopuścił się czynu karalnego pomiędzy 13 a 17 rokiem Ŝycia,
lub przeciwko nieletniemu, jeŜeli postępowanie o czyn karalny, którego dopu-

14
ścił się pomiędzy 13 a 17 rokiem Ŝycia, wszczęto przed ukończeniem przez nie-
go lat 18) przekazuje niezwłocznie sędziemu rodzinnemu albo prokurato-
rowi sprawę:
– o czyn wymieniony w art. 10 § 2 k.k. wobec nieletniego lub przeciwko nie-
letniemu, który dopuścił się go pomiędzy 15 a 17 rokiem Ŝycia,
– w której prowadzenie śledztwa jest obowiązkowe (art. 309 § 1 k.p.k.), wobec
nieletniego lub przeciwko nieletniemu,
– o przestępstwo, przestępstwo skarbowe wobec nieletniego lub przeciwko
nieletniemu, gdy prokurator zastrzegł jej przekazanie sędziemu rodzinnemu
za swoim pośrednictwem,
– o przestępstwo, przestępstwo skarbowe wobec nieletniego lub przeciwko nie-
letniemu, jeŜeli zostało popełnione przez nieletniego wspólnie z dorosłym,
– o czyn karalny popełniony przez nieletniego, który ponadto popełnił prze-
stępstwo, przestępstwo skarbowe po ukończeniu 17 lat.
Do czynności zbierania i utrwalania dowodów stosuje się odpowiednio
przepisy art.: 308 § 1, 2 i 4 k.p.k., 217 § 1 i 3 k.p.k., 219 k.p.k., 220 § 3 k.p.k.,
22 § 3 k.p.k. oraz 488 § 1 k.p.k. i 17 § 2 k.p.k. Zgodnie z ich treścią:
a) czynności w wypadkach niecierpiących zwłoki (procesowe w niezbędnym
zakresie) mogą być dokonywane przez Policję tylko w ciągu 5 dni od dnia
pierwszej czynności, jednak czas i zakres ich prowadzenia zdeterminowane
są przez:
– zatrzymanie nieletniego,
– konieczność przesłuchania świadka z udziałem biegłego lekarza lub bie-
głego psychologa (zarządzić przesłuchanie moŜe wyłącznie sędzia
rodzinny lub prokurator – art. 192 § 2 k.p.k. – z zastrzeŜeniem, Ŝe sędzia
rodzinny tylko po wszczęciu postępowania),
– polecenia sędziego rodzinnego lub prokuratora;
b) w razie podejmowania czynności niecierpiących zwłoki niezbędne jest po-
wiadomienie prokuratora, ich podjęcie oznacza bowiem faktyczne wszczęcie
postępowania, nad którym prokurator sprawuje nadzór (art. 308 § 1 zdanie
trzecie k.p.k.);
c) jeŜeli Policja dokonała przeszukania lub zatrzymania rzeczy, zobowiązana
jest, przekazując sprawę sędziemu rodzinnemu albo prokuratorowi, wystąpić
z wnioskiem o wydanie postanowienia w przedmiocie zatwierdzenia tych
czynności;
d) szczególną dbałość naleŜy przywiązywać do prawidłowego przeprowadzania
czynności niepowtarzalnych (jak np. oględziny miejsca, osoby lub rzeczy);
e) gdy zaistnieje niebezpieczeństwo, Ŝe świadka nie będzie moŜna przesłuchać
na rozprawie, Policja moŜe zwrócić się do sądu rodzinnego (bezpośrednio
lub za pośrednictwem sędziego rodzinnego albo prokuratora) z Ŝądaniem
przesłuchania go przez sąd (art. 316 § 3 k.p.k.);
f) Policja dokonuje czynności wobec nieletniego, mając uzasadnione podejrze-
nie, Ŝe pomiędzy 13 a 17 rokiem Ŝycia dopuścił się czynu karalnego – do cza-

15
 su ukończenia przez niego 21 lat, chyba Ŝe wcześniej ustała karalność czynu
(dotyczy to wykroczeń wymienionych w art. 1 § 2 lit. b u.p.n., przestępstw
skarbowych oraz przestępstw oprócz czynów zabronionych wymienionych w
art. 10 § 2 k.k., których dopuścił się nieletni pomiędzy 15 a 17 rokiem Ŝycia).

4.2. Przesłuchanie nieletniego

W charakterze podejrzanego
Nieletni, który pomiędzy 15 a 17 rokiem Ŝycia dopuścił się czynu zabro-
nionego określonego w art.: 134, 148 § 1, 2 lub 3, 156 § 1 lub 3, 163 § 1 lub 3,
166, 173 § 1 lub 3, 197 § 3, 252 § 1 lub 2 oraz art. 280 k.k., moŜe odpowiadać
na zasadach określonych w k.k., jeŜeli okoliczności sprawy oraz jego stopień
rozwoju, właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególno-
ści, jeŜeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały
się bezskuteczne (art. 10 § 2 k.k.).
W przypadku ujawnienia w toku postępowania wyjaśniającego okoliczno-
ści uzasadniających orzeczenie wobec nieletniego kary na podstawie art. 10 § 2
k.k. – sędzia rodzinny wydaje postanowienie o przekazaniu sprawy prokurato-
rowi (art. 42 § 3 u.p.n.).
JeŜeli wystąpiły sytuacje określone w art. 42 § 3 u.p.n. lub w art. 16 § 2
u.p.n. (czyn nieletniego pozostaje w ścisłym związku z czynem osoby dorosłej),
to przedstawienia, uzupełnienia, zmiany zarzutów nieletniemu (zgodnie z wyda-
nym postanowieniem) i przesłuchania podejrzanego nieletniego – po ogłoszeniu
zarzutów – dokonuje prokurator. Policja moŜe przesłuchać podejrzanego nielet-
niego, jeŜeli prokurator skorzysta z uprawnień wynikających z art. 311 § 3 k.p.k.
i nie zastrzeŜe tej czynności do osobistego przeprowadzenia. Przesłuchanie
przez Policję podejrzanego nieletniego, przeciwko któremu postępowanie
wszczęto przed ukończeniem przez niego 18 lat, odbywa się w obecności osoby
wskazanej w art. 39 u.p.n.

W charakterze sprawcy czynu karalnego

Policja moŜe w toku czynności procesowych w niezbędnym zakresie prze-
słuchać nieletniego w charakterze sprawcy czynu karalnego (jest to faktyczne
wszczęcie postępowania przeciwko osobie). Po przesłuchaniu takiego nieletnie-
go Policja przekazuje sprawę sędziemu rodzinnemu z wnioskiem o:
– wydanie przez sędziego rodzinnego postanowienia o wszczęciu postępowa-
nia wyjaśniającego lub przygotowawczego, albo
– wydanie przez prokuratora w ramach śledztwa postanowienia o przedstawie-
niu zarzutów nieletniemu jako podejrzanemu o popełnienie przestępstwa

16
 (wymienionego w art. 10 § 2 k.k.), przestępstwa skarbowego albo popełnio-
nego wspólnie z dorosłym.
Policja moŜe przesłuchać nieletniego w charakterze sprawcy czynu karal-
nego, jeŜeli zachodzą okoliczności określone w art. 308 § 2 k.p.k. Przesłuchanie
moŜe odbyć się takŜe w ramach dochodzenia lub śledztwa powierzonego Policji
w trybie art. 311 § 3 k.p.k. (art. 311 § 4 k.p.k.) lub dochodzenia wszczętego
przez Policję, jeŜeli w jego toku okaŜe się, Ŝe sprawcą jest nieletni.
Przesłuchanie nieletniego w przedstawionych wyŜej przypadkach odbywa
się w obecności rodziców (ojca albo matki) lub opiekuna albo obrońcy (gdy jest
ustanowiony w sprawie), a jeŜeli zapewnienie ich obecności jest w danym wy-
padku niemoŜliwe, przesłuchanie moŜe odbyć się w obecności nauczyciela,
przedstawiciela powiatowego centrum pomocy rodzinie lub przedstawiciela orga-
nizacji społecznej, do której zadań statutowych naleŜy oddziaływanie wycho-
wawcze na nieletnich lub wspomaganie procesu resocjalizacji (art. 39 u.p.n.).
Przesłuchanie nieletniego bez udziału którejkolwiek z osób wymienionych
w art. 39 u.p.n. stanowi istotne naruszenie procedury i uzasadnia złoŜenie zaŜa-
lenia, o którym mowa w art. 38 § 1 u.p.n.
Policja powinna ograniczyć się do jednokrotnego przesłuchania nieletnie-
go, chyba Ŝe ujawnione zostaną nowe okoliczności w sprawie i kolejne przesłu-
chanie nieletniego będzie niezbędne.
Przy przesłuchaniu nieletniego naleŜy:
– dąŜyć do zapewnienia mu pełnej swobody wypowiadania się,
– unikać wielokrotnego przesłuchiwania co do tych samych okoliczności lub
okoliczności ustalonych juŜ innymi dowodami i niebudzących wątpliwości.
Przesłuchanie w miarę potrzeby moŜe odbyć się w miejscu zamieszkania
nieletniego, szkole.
Z przesłuchania naleŜy spisać protokół, wykorzystując druk nr Ms–82 Pro-
tokół przesłuchania nieletniego sprawcy czynu karalnego.
NaleŜy w nim zaprotokołować między innymi imię i nazwisko osoby, której
obecność podczas przesłuchania nieletniego wynika z art. 39 u.p.n., oraz z jakiego
tytułu bierze udział w tej czynności (np. matka, obrońca). KaŜda strona protokołu
wymaga podpisania przez wszystkie osoby biorące udział w czynności.
Protokołując wyjaśnienia nieletniego, naleŜy:
– zachować w miarę moŜliwości dokładność wypowiedzi,
– jako formę gramatyczną relacji przyjąć pierwszą osobę czasu przeszłego,
– zamieszczać w relacji charakterystyczne określenia lub zwroty uŜyte przez
nieletniego,
– umieszczać wzmianki dotyczące szczególnego zachowania się nieletniego.
Pierwsze przesłuchanie oraz kaŜde kolejne, podczas którego Policja zamie-
rza uzyskać od nieletniego wyjaśnienia dotyczące popełnienia czynu karalnego
nieobjętego jeszcze postępowaniem prowadzonym przeciwko nieletniemu, nale-
Ŝy rozpocząć od powiadomienia nieletniego o zarzucanych mu czynach karal-

17
nych (ustne przedstawienie zarzucanych czynów karalnych), których opis i kwa-
lifikację prawną naleŜy umieścić w protokole.
Przed pierwszym przesłuchaniem naleŜy nieletniego pouczyć o:
a) uprawnieniach do:
– składania wyjaśnień,
– odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania,
– składania wniosków o dokonanie czynności,
– korzystania z pomocy obrońcy,
– Ŝądania przesłuchania go z udziałem ustanowionego obrońcy, którego
niestawiennictwo nie tamuje przesłuchania;
b) obowiązkach wskazanych w art. 74 k.p.k.
Przed przesłuchaniem naleŜy teŜ wręczyć nieletniemu pisemne pouczenie.
Nieletni otrzymanie pouczenia potwierdza podpisem.
Nieletniego, w miarę potrzeby, naleŜy pouczyć takŜe o uprawnieniach
i obowiązkach innych niŜ wymienione w art. 300 k.p.k., w tym o moŜliwości
Ŝądania złoŜenia wyjaśnień na piśmie (art. 176 k.p.k.) oraz Ŝądania uzasadnienia
podstaw zarzucanego czynu karalnego (art. 313 § 3 k.p.k.). O zakresie udzielo-
nych pouczeń naleŜy zamieścić stosowną wzmiankę w protokole przesłuchania.
Na Ŝądanie nieletniego lub jego obrońcy policjant moŜe umoŜliwić nielet-
niemu złoŜenie wyjaśnień na piśmie. Pisemne wyjaśnienia nieletniego, podpisa-
ne przez niego z zaznaczeniem daty ich złoŜenia, stanowią załącznik do proto-
kołu. Taki tryb postępowania moŜe mieć uzasadnienie w sprawie o czyn karalny
popełniony np. w okolicznościach wyjątkowo drastycznych, kiedy nieletni bę-
dzie wolał złoŜyć wyjaśnienia nie ustne, lecz pisemne.
Policja, dokonując czynności z udziałem nieletniego, moŜe ograniczyć się
do jego rozpytania, udokumentowanego notatką urzędową lub uzyskania jego
pisemnego oświadczenia dotyczącego sprawy.

4.3. Ujęcie i zatrzymanie nieletniego

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich nie definiuje czynności uję-

cia nieletniego przez Policję, ale rozgranicza tę czynność od czynności zatrzy-
mania nieletniego.
Jako ujęcie nieletniego przez Policję naleŜy rozumieć jego:

schwytanie – na gorącym uczynku czynu zabronionego lub w pościgu pod-

jętym bezpośrednio po popełnieniu takiego czynu;

doprowadzenie – do jednostki Policji w celu wykonania z jego udziałem

czynności w trybie art. 37 § 1 u.p.n. albo w miejsce określone w zleceniu (pole-
ceniu) uprawnionego organu.

18
 Po ujęciu nieletniego Policja ma obowiązek:
– poinformować go o przyczynach ujęcia,
– pouczyć go o prawie złoŜenia zaŜalenia na czynność naruszającą jego prawo
do sądu rodzinnego.
Z czynności ujęcia nieletniego naleŜy sporządzić notatkę urzędową zawie-
rającą opis przyczyn i okoliczności ujęcia, w tym szczególnie czas i miejsce,
oraz informację o pouczeniu nieletniego o prawie złoŜenia zaŜalenia.
JeŜeli nie wystąpią przesłanki do zatrzymania nieletniego, winien on być –
po dokonaniu zgodnie z przepisami u.p.n. czynności z jego udziałem – nie-
zwłocznie przekazany rodzicom lub opiekunom, od których naleŜy uzyskać
pisemne potwierdzenie przejęcia nieletniego.
JeŜeli jest to konieczne ze względu na okoliczności sprawy, Policja moŜe za-
trzymać nieletniego, a następnie umieścić w policyjnej izbie dziecka zatrzyma-
nego, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, Ŝe popełnił czyn karalny, a
zachodzi uzasadniona obawa przed ukryciem się nieletniego lub zatarciem śladów
tego czynu, albo gdy nie moŜna ustalić toŜsamości nieletniego (art. 40 § 1 u.p.n.).
Uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu karalnego zachodzi wtedy, gdy
podejrzenie popełnienia czynu zabronionego przez nieletniego opiera się na fak-
tach, dowodach, a co najmniej poszlakach.
Uzasadniona obawa przed ukryciem się nieletniego zachodzi wtedy, gdy
w związku z jego dotychczasowym zachowaniem się, stylem i trybem Ŝycia, na-
wykami (np. ucieczki z domu, szkoły, placówki opiekuńczo-wychowawczej) na-
suwa się przypuszczenie, Ŝe ukrycie się nieletniego jest wysoce prawdopodobne.
Obawa przed zatarciem śladów czynu powinna być uzasadniona przeszło-
ścią nieletniego, okolicznościami sprawy, a zwłaszcza charakterem i rodzajem
tych poszlak i dowodów, które w sprawie zostały zebrane, oraz tych, które nale-
Ŝy jeszcze zebrać.
Odstąpienie od umieszczenia zatrzymanego nieletniego w policyjnej izbie
dziecka następuje w przypadkach:
– ustania przesłanek zatrzymania (przekazanie nieletniego rodzicom lub opie-
kunom, od których naleŜy uzyskać pisemne potwierdzenie przejęcia nielet-
niego),
– stanu po spoŜyciu alkoholu niebędącego stanem nietrzeźwości (umieszczenie
w policyjnej izbie dziecka moŜe nastąpić w wyjątkowych sytuacjach, za
zgodą lekarza),
– stanu nietrzeźwości, gdy nieletni jest umieszczany w izbie wytrzeźwień,
– uzasadnionego przypuszczenia niedorozwoju umysłowego, choroby psy-
chicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nałogowego spo-
Ŝywania alkoholu w celu wprowadzenia się w stan odurzenia albo wprowa-
dzania się w stan odurzenia narkotykami bądź innymi środkami odurzający-
mi, gdy nieletni decyzją sądu rodzinnego jest umieszczany w zakładzie (od-
dziale) psychiatrycznej opieki zdrowotnej,

19
– choroby, gdy nieletni wymaga specjalistycznej opieki zdrowotnej i jest
umieszczany w zakładzie stacjonarnej opieki zdrowotnej,
– podjęcia przez sędziego rodzinnego lub prokuratora (w ramach swojej
właściwości) decyzji o zwolnieniu nieletniego,
– podjęcia przez sędziego rodzinnego decyzji o umieszczeniu nieletniego
w schronisku dla nieletnich lub innym właściwym zakładzie,
– zatrzymania nieletniego, wobec którego istnieje uzasadnione podejrzenie, Ŝe
pomiędzy 13 a 17 rokiem Ŝycia dopuścił się czynu karalnego, a w chwili za-
trzymania ma ukończone lat 18, gdy jest on umieszczony w pomieszczeniu
jednostki Policji przeznaczonym dla osób zatrzymanych.
Zatrzymanego nieletniego informuje się natychmiast o przyczynach za-
trzymania, o prawie do złoŜenia zaŜalenia na tę czynność do sądu rodzinnego,
o prawie Ŝądania powiadomienia szkoły lub zakładu pracy o zatrzymaniu oraz
o prawie Ŝądania umoŜliwienia nawiązania w dostępnej formie kontaktu z ad-
wokatem, jak równieŜ bezpośredniej z nim rozmowy, przy czym policjant moŜe
zastrzec, Ŝe będzie w tym czasie obecny (art. 40 § 2 u.p.n.).
W razie uzasadnionej potrzeby – po dokonaniu przez policjanta niezbęd-
nych formalności związanych z zatrzymaniem – zatrzymanego nieletniego nale-
Ŝy niezwłocznie poddać badaniu lekarskiemu, zgodnie z Zarządzeniem Mini-
strów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Zdrowia i Opieki Społecznej
z 24 czerwca 1997 r. w sprawie trybu przeprowadzania badań lekarskich osób
zatrzymanych przez Policję (M.P. Nr 40, poz. 414).
Z zatrzymania nieletniego, wobec którego istnieje uzasadnione podejrzenie,
Ŝe pomiędzy 13 a 17 rokiem Ŝycia dopuścił się czynu karalnego, a w chwili za-
trzymania nie ukończył lat 18, lub przeciwko któremu wszczęto postępowanie
o czyn karalny będący przestępstwem lub przestępstwem skarbowym przed
ukończeniem przez niego lat 18, a w chwili zatrzymania ma ukończone lat 18 –
sporządza się Protokół zatrzymania nieletniego, przekazując jeden jego egzem-
plarz nieletniemu za pokwitowaniem odnotowanym na oryginale protokołu.
Jako przyczynę zatrzymania nieletniego oprócz stwierdzenia, iŜ istnieje
uzasadnione podejrzenie, Ŝe popełnił czyn karalny (opis czynu oraz jego kwali-
fikacja prawna), naleŜy równieŜ wskazać przesłankę faktyczną zawartą w art. 40
§ 1 u.p.n., tzn. Ŝe istnieje uzasadniona obawa przed ukryciem się nieletniego lub
zacieraniem przez niego śladów czynu albo nie moŜna ustalić jego toŜsamości.
W przypadku zatrzymania nieletniego na podstawie decyzji sędziego
rodzinnego, sądu lub prokuratora jako przyczynę zatrzymania naleŜy wpisać do
protokołu nazwę, sygnaturę i datę decyzji (polecenia) oraz nazwę organu, który
ją wydał.
Policja o zatrzymaniu nieletniego niezwłocznie zawiadamia jego rodziców
lub opiekunów, odnotowując ten fakt w Protokole zatrzymania. Przez nie-
zwłoczne powiadomienie naleŜy rozumieć dopełnienie obowiązku powiadomie-
nia tych osób, gdy tylko zostanie ustalony ich adres, numer telefonu itp. Zawia-
domienie przekazywane rodzicom lub opiekunom nieletniego powinno zawierać

20
informacje dotyczące przyczyn zatrzymania, prawa do złoŜenia zaŜalenia do są-
du rodzinnego, prawa Ŝądania umoŜliwienia nieletniemu nawiązania kontaktu
z adwokatem, jak równieŜ bezpośredniej z nim rozmowy, oraz prawa do powia-
domienia szkoły lub zakładu pracy o zatrzymaniu. Ze względu na to, iŜ stroną
postępowania w sprawie nieletniego są rodzice, niezbędne jest zawiadomienie
obojga rodziców lub tego z nich, który sprawuje bezpośrednią pieczę nad nielet-
nim. JeŜeli Policja ustali, iŜ nieletni posiada opiekuna (prawnego lub faktyczne-
go), wówczas jego zawiadamia o powyŜszym.
O zatrzymaniu nieletniego Policja niezwłocznie, nie później niŜ w ciągu 24
godzin od chwili zatrzymania, zawiadamia właściwy sąd rodzinny, a gdy sprawa
nieletniego zostanie przekazana prokuratorowi, równieŜ prokuratora (art. 244
§ 4 k.p.k.) – odnotowując ten fakt w Protokole zatrzymania nieletniego.
NaleŜy przyjąć, Ŝe wymieniony obowiązek zostanie spełniony, jeŜeli Poli-
cja do sądu rodzinnego przekaŜe (faksem lub przez doręczenie) Protokół za-
trzymania nieletniego.
Funkcjonariusz pełniący słuŜbę na stanowisku kierowniczym, po zapoznaniu
się z ww. protokołem i materiałami sprawy, podejmuje decyzję o umieszczeniu
zatrzymanego nieletniego w policyjnej izbie dziecka i wpisuje do protokołu na-
zwę miejscowości będącej siedzibą policyjnej izby dziecka. Zapoznanie się z Pro-
tokołem zatrzymania nieletniego oraz podjęcie decyzji dotyczącej umieszczenia
zatrzymanego nieletniego w policyjnej izbie dziecka „osoba uprawniona” po-
twierdza na kaŜdym egzemplarzu protokołu swoim podpisem i imienną pieczątką,
wpisując jednocześnie datę i godzinę tej czynności.
JeŜeli w policyjnej izbie dziecka do jednej sprawy umieszczanych jest
dwóch lub więcej nieletnich, naleŜy do Protokołu zatrzymania kaŜdego z nich
wpisać imiona i nazwiska tych, od których nieletni dla dobra toczącego się po-
stępowania powinien być odizolowany.
Formalną podstawą umieszczenia nieletniego w policyjnej izbie dziecka
jest kopia (kserokopia) Protokołu zatrzymania nieletniego. W protokole naleŜy
odnotować datę i godzinę umieszczenia nieletniego w policyjnej izbie dziecka
oraz uzyskać podpis upowaŜnionego pracownika izby jako potwierdzenie tego
faktu. W przypadku gdy nieletni zatrzymany przez Policję w trybie art. 40 § 1
u.p.n. jest w trakcie samowolnego pobytu poza schroniskiem dla nieletnich lub
zakładem poprawczym, w odpowiedniej rubryce protokołu naleŜy takŜe wpisać
nazwę i adres schroniska lub zakładu, w którym nieletni powinien przebywać.
Policja zobowiązana jest powiadomić pisemnie policyjną izbę dziecka,
w której umieszczono nieletniego, o terminie (data, godzina) zawiadomienia sądu
rodzinnego o zatrzymaniu nieletniego – jeŜeli fakt ten jeszcze nie został udoku-
mentowany w egzemplarzu Protokołu zatrzymania przekazanym jako podstawa
umieszczenia nieletniego, a takŜe o przekazaniu nieletniego do dyspozycji sądu
rodzinnego albo sądu właściwego według przepisów k.p.k.

21
 Dokonywanie czynności z udziałem nieletniego umieszczonego w policyj-
nej izbie dziecka, który nie został przekazany jeszcze do dyspozycji sądu, moŜ-
liwe jest na podstawie pisma „osoby uprawnionej”.
Zatrzymanego nieletniego naleŜy natychmiast zwolnić i przekazać pod
opiekę rodzicom lub opiekunom (po udokumentowaniu tego faktu), jeŜeli:
– ustanie przyczyna zatrzymania,
– poleci to sąd rodzinny albo prokurator,
– nie został zachowany termin (24 godzin) zawiadomienia właściwego sądu
rodzinnego o zatrzymaniu nieletniego,
– w ciągu 72 godzin od chwili zatrzymania nie ogłoszono nieletniemu posta-
nowienia o umieszczeniu w schronisku dla nieletnich, tymczasowym
umieszczeniu w placówce opiekuńczo-wychowawczej albo w zakładzie lub
placówce, o których mowa w art. 12 u.p.n., tymczasowym aresztowaniu.
Policja zobowiązana jest bezzwłocznie przekazać do policyjnej izby dziec-
ka pisemną decyzję dotyczącą zwolnienia nieletniego, jeŜeli:
– w ciągu 48 godzin od zatrzymania nieletniego ustała przyczyna jego zatrzy-
mania i decyzję o zwolnieniu podjęła Policja (pismo podpisane przez „osobę
uprawnioną”),
– sąd rodzinny, prokurator lub sąd polecenie w powyŜszym zakresie przekazał
Policji.
JeŜeli decyzja o zwolnieniu nieletniego zostanie podjęta podczas jego po-
bytu w policyjnej izbie dziecka, przekazania zwolnionego nieletniego rodzicom
lub opiekunom dokonują policjanci zatrudnieni w policyjnej izbie dziecka.
Po zatrzymaniu nieletniego Policja moŜe wystąpić do sądu rodzinnego
z wnioskiem o umieszczenie nieletniego w schronisku dla nieletnich, gdy zo-
staną ujawnione okoliczności przemawiające za umieszczeniem go w zakładzie
poprawczym, a zachodzi uzasadniona obawa przed ukryciem się nieletniego
lub zatarciem śladów czynu karalnego, albo nie moŜna ustalić toŜsamości nie-
letniego (art. 27 § 1 u.p.n.), wyjątkowo takŜe wtedy, gdy zostaną ujawnione
okoliczności przemawiające za umieszczeniem nieletniego w zakładzie
poprawczym, a nieletniemu zarzucono popełnienie czynu wymienionego w
art. 10 § 2 k.k. (art. 27 § 2 u.p.n.).
Policja po zatrzymaniu nieletniego, który pomiędzy 15 a 17 rokiem Ŝycia
dopuścił się przestępstwa wymienionego w art. 10 § 2 k.k., jeŜeli zachodzą prze-
słanki określone w art. 258 § 1 lub 2 albo 3 k.p.k., a umieszczenie nieletniego
w schronisku dla nieletnich byłoby niewystarczające, przekazując materiały
sprawy prokuratorowi, moŜe wystąpić o skierowanie do sądu właściwego we-
dług przepisów k.p.k. wniosku o zastosowanie środka zapobiegawczego w po-
staci tymczasowego aresztowania.
JeŜeli zachodzi konieczność dokonania z udziałem nieletniego czynności
w wypadkach niecierpiących zwłoki, a przed rozpoczęciem tych czynności brak
podstaw do zatrzymania nieletniego, Policja doprowadza go do jednostki albo –
w miarę potrzeby – dokonuje czynności w miejscu jego zamieszkania. JeŜeli nie

22
zajdą przesłanki do zatrzymania nieletniego, po zakończeniu czynności doko-
nywanych z jego udziałem poza miejscem zamieszkania naleŜy go przekazać
rodzicom lub opiekunom.

4.4. Stosowanie środków przymusu bezpośredniego

Wobec nieletnich Policja nie stosuje kajdanek, chyba Ŝe nieletni powyŜej 15

lat jest podejrzanym o popełnienie przestępstwa przeciwko Ŝyciu lub zdrowiu.
Wobec nieletniego moŜna stosować prowadnicę, jeŜeli jest tymczasowo
aresztowany lub zatrzymany, w celu udaremnienia ucieczki albo zapobieŜenia
czynnej napaści lub czynnemu oporowi, a takŜe na polecenie sędziego rodzin-
nego lub prokuratora. Wobec osób, których wygląd wskazuje na wiek do 13 lat,
stosuje się wyłącznie chwyty obezwładniające (zgodnie z Rozporządzeniem Ra-
dy Ministrów z dnia 17 września 1990 r. w sprawie określenia przypadków oraz
warunków i sposobu uŜycia przez policjantów środków przymusu bezpośrednie-
go – Dz.U. Nr 70, poz. 410 z późn. zm.).
W zakresie postępowania wykonawczego Policja wykonuje polecenia sądu
rodzinnego (art. 67 u.p.n.). Obowiązkiem Policji jest bezzwłoczne zawiadomie-
nie sądu rodzinnego o ewentualnych przeszkodach utrudniających lub uniemoŜ-
liwiających wykonanie polecenia.

5. Właściwość sądów rodzinnych

Sprawy nieletnich naleŜą do właściwości sądu rodzinnego, ale sprawę

rozpoznaje sąd właściwy według przepisów k.p.k. w przypadkach, gdy:
– konieczne jest rozpoznanie sprawy nieletniego wspólnie z dorosłym,
– zachodzą podstawy do orzeczenia wobec nieletniego kary na podstawie
art. 10 § 2 k.k.,
– przeciwko nieletniemu, który dopuścił się pomiędzy 13 a 17 rokiem Ŝycia
czynu zabronionego przez ustawę jako przestępstwo lub przestępstwo skar-
bowe, wszczęto postępowanie po ukończeniu przez nieletniego lat 18.
Właściwość miejscową sądu rodzinnego ustala się według miejsca za-
mieszkania nieletniego, a w razie trudności w ustaleniu miejsca zamieszkania –
według miejsca pobytu nieletniego.
Z waŜnych względów, zwłaszcza jeŜeli przyczyniłoby się to do uproszcze-
nia lub przyspieszenia postępowania, sąd właściwy według miejsca zamieszka-

23
nia nieletniego moŜe przekazać sprawę sądowi rodzinnemu, w którego okręgu
nieletni przebywa (art. 17 § 1 i 2 u.p.n.).
W wypadkach niecierpiących zwłoki sąd rodzinny moŜe wydać posta-
nowienie w sprawie nieletniego, który nie podlega jego właściwości miejsco-
wej, po czym przekazuje sprawę sądowi właściwemu miejscowo, zawiadamia-
jąc go o dokonanych czynnościach. Przekazanie sprawy jest wiąŜące (art. 17
§ 3 u.p.n.).
Sąd rodzinny, w którego okręgu prowadzone jest śledztwo, moŜe między
innymi na wniosek prokuratora umieścić nieletniego w schronisku dla nieletnich
(art. 16 § 3 u.p.n.). W przypadku gdy czyn karalny został popełniony na terenie
zakładu poprawczego, właściwy jest sąd rodzinny miejsca połoŜenia zakładu,
który o podjętych czynnościach zawiadamia sąd rodzinny właściwości ogólnej
(art. 91 § 5 u.p.n.).
Sąd rodzinny właściwy, do którego Policja przekazuje sprawę, powinien
być takŜe uznany za właściwy do zawiadomienia go w przypadku zatrzymania
nieletniego.
JeŜeli Policja w ramach czynności dokonywanych zgodnie z art. 37 § 1
u.p.n. nie zdoła zidentyfikować nieletniego sprawcy czynu karalnego (brak prze-
słanek do wydania postanowienia o wszczęciu postępowania wyjaśniającego),
ale uzyska materiał dowodowy uzasadniający podejrzenie, iŜ czynu dokonał nie-
letni, to przekazuje sprawę w celu wszczęcia postępowania (art. 21 § 1 u.p.n.)
sędziemu rodzinnemu sądu rodzinnego, właściwego zgodnie z miejscem popeł-
nienia czynu karalnego.

6. Dokumentacja prowadzona w sprawach nieletnich

Prowadzenie dokumentacji w sprawach nieletnich sprowadzać się będzie

do sporządzania notatek słuŜbowych lub urzędowych, dotyczących ujawnienia
zagroŜenia nieletniego demoralizacją oraz podjętych przez Policję działań zapo-
biegawczych:
a) w przypadku ujawnienia faktu popełnienia przez nieletniego czynu karalnego
policjanci sporządzają odpowiednią dokumentację, taką jak w przypadku
ujawnienia innego czynu zabronionego;
b) z faktu zatrzymania nieletniego sporządza się Protokół zatrzymania nielet-
niego oraz notatkę urzędową, w której przedstawione są okoliczności i przy-
czyny zatrzymania;
c) w teczce rejonu dzielnicowego powinny się znajdować: imienny wykaz nie-
letnich sprawców czynów karalnych i zagroŜonych demoralizacją (z podle-

24
 głego mu rejonu) oraz adnotacje o podjętych i realizowanych przez dzielni-
cowego czynnościach zapobiegawczych;
d) komórki ds. nieletnich i patologii powinny prowadzić teczki zagadnieniowe,
w których tematycznie gromadzą dokumentację z podejmowanych przez sie-
bie czynności, w tym:
– plany pracy wraz ze sprawozdaniami z ich wykonania,
– okresowe analizy i sprawozdania z wyników uzyskanych przez jednostki
podległe,
– informacje dotyczące współpracy z instytucjami państwowymi, organi-
zacjami społecznymi, środkami masowego przekazu,
– informacje dotyczące szkoleń i narad,
– informacje dotyczące współpracy z innymi komórkami jednostek Policji,
– wykaz czynności profilaktycznych podjętych w sprawach nieletnich,
– kopie wniosków skierowanych w sprawach nieletnich do sądów rodzin-
nych i innych instytucji,
– kopie zawiadomień pisemnych skierowanych w sprawach nieletnich do
rodziców.
Komórki ds. nieletnich i patologii prowadzą teŜ Karty nieletnich zagroŜo-
nych demoralizacją i sprawców czynów karalnych. Karty te powinny być w mia-
rę potrzeby aktualizowane.

25
Bibliografia

Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9,

poz. 59 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn.
zm.).
Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz.U. Nr 12, poz. 114,
z późn. zm.).
Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich
(tekst jednolity: Dz.U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. z 2002 r. Nr 7, poz. 58 z późn.
zm.).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 z późn.
zm.).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89,
poz. 555 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (Dz.U. Nr 83,
poz. 930 z późn. zm.).

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 listopada 1987 r. – Regula-

min wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 218).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 r. w sprawie określe-
nia przypadków oraz warunków i sposobu uŜycia przez policjantów środków
przymusu bezpośredniego (Dz.U. Nr 70, poz. 410 z późn. zm.).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 września 2000 r.
w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych (Dz.U. Nr 80, poz. 900).
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 maja 2001 r. w sprawie po-
stępowania mediacyjnego w sprawach nieletnich (Dz.U. Nr 56, poz. 591).
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 sierpnia 2001 r. w sprawie
szczegółowych zasad i trybu przeprowadzania wywiadów środowiskowych o nie-
letnich (Dz.U. Nr 90, poz. 1010).
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 września 2001 r. w sprawie
zakresu i trybu współdziałania zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich
z Policją w wypadku zagroŜenia bezpieczeństwa tych placówek (Dz.U. Nr 112,
poz. 1205).

26
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 października 2001 r. w sprawie
ośrodków kuratorskich (Dz.U. Nr 120, poz. 1294).
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2001 r. w spra-
wie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich (Dz.U. Nr 124, poz. 1358).
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 stycz-
nia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad pobytu nieletnich w policyjnych
izbach dziecka (Dz.U. Nr 10, poz. 104 z późn. zm.).

Zarządzenie Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Zdrowia

i Opieki Społecznej z dnia 24 czerwca 1997 r. w sprawie trybu przeprowadzania
badań lekarskich osób zatrzymanych przez Policję (M.P. Nr 40, poz. 414).
Zarządzenie nr 350 Komendanta Głównego Policji z dnia 1 lipca 2003 r. w
sprawie zbierania, gromadzenia, przetwarzania i opracowywania danych staty-
stycznych o przestępczości oraz zamachach samobójczych i wypadkach tonięcia
(Dz.Urz. KGP Nr 14, poz. 74 z późn. zm.).
Zarządzenie nr 590 Komendanta Głównego Policji z dnia 24 października
2003 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań przez policjantów w zakre-
sie przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich (Dz.Urz. KGP
Nr 20, poz. 107 z późn. zm.).
Zarządzenie nr 1426 Komendanta Głównego Policji z dnia 23 grudnia 2004 r. w
sprawie metodyki wykonywania czynności dochodzeniowo-śledczych przez słuŜ-
by policyjne wyznaczone do wykrywania przestępstw i ścigania ich sprawców
(Dz.Urz. KGP z 2005 r. Nr 1, poz. 1).

Decyzja nr 346 Komendanta Głównego Policji z dnia 9 sierpnia 2004 r. w spra-

wie pełnienia słuŜby przez policjantów w policyjnych izbach dziecka (Dz.Urz.
KGP Nr 16, poz. 101).

Konwencja Zgromadzenia Ogólnego ONZ z dnia 20 listopada 1989 r. o pra-

wach dziecka (Dz.U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526).

Bieńkowska E., Walczak-śochowska A., Postępowanie w sprawach nieletnich,

komentarz, Warszawa 2003.
Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almana-
chem, Warszawa 1999.
Encyklopedia PWN, Warszawa 1980.

27
 Załącznik 1

ZAPOZNAŁEM SIĘ Znak sprawy

umieścić nieletniego w policyjnej izbie dziecka w* RSD
Ds.
................................................................................

................................................................................
(data, godz., imienna pieczątka i podpis osoby uprawnionej)

PROTOKÓŁ ZATRZYMANIA NIELETNIEGO

................................................................ dnia .............................
(miejscowość) (dzień, miesiąc, rok)

................................................................................................................. z ................................................ w .............................................

(stopień, imię i nazwisko funkcjonariusza) (nazwa jednostki))

działając na podstawie art. 37 § 1*, 40 § 1 i 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U.
nr 35, poz. 228 z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą”, art. 244 § 3 i 4 k.p.k.; art. 245 § 1 i 2; art. 247 k.p.k.*, decyzji: sędziego rodzin-
nego*, sądu*, prokuratora*
w dniu ........................................ o godz. ................................ w ................................................................................................................
dokonał zatrzymania ............................................................................................... ur. .................................... w ......................................
którego(-ej) toŜsamość ustalił na podstawie ................................................................................................................................................
(nazwa i numer dokumentu, kto wydał)
miejsce zamieszkania*, pobytu* ..................................................................................................................................................................
(nazwa szkoły, klasa, nazwa zakładu pracy)
w trakcie samowolnego pobytu poza* .........................................................................................................................................................
(nazwa – schronisko dla nieletnich, zakład poprawczy oraz adres)
Rodzice:
Ojciec ............................................................................................................................................................................................................
(imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, miejsce pracy, nr telefonu)

Matka ............................................................................................................................................................................................................
(imię i nazwisko, nazwisko panieńskie, miejsce zamieszkania – jeŜeli inne niŜ ojca, miejsce pracy, nr telefonu)

Opiekun prawny* .........................................................................................................................................................................................

(imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, miejsce pracy, nr telefonu)

Faktycznie opiekę sprawuje .........................................................................................................................................................................

(imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, miejsce pracy, nr telefonu)

Rysopis* .......................................................................................................................................................................................................
(podać w razie niemoŜności ustalenia toŜsamości nieletniego)

.......................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................
Zatrzymania dokonano z następujących przyczyn:
.......................................................................................................................................................................................................................
(szczegółowo opisać przyczyny zatrzymania z podaniem, o popełnienie jakiego czynu karalnego podejrzewa się nieletniego, oraz określić przesłanki:

.......................................................................................................................................................................................................................
uzasadnionej obawy ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów czynu albo faktu, Ŝe nie moŜna ustalić toŜsamości nieletniego,

.......................................................................................................................................................................................................................
bądź opisać okoliczności zatrzymania nieletniego będącego w trakcie samowolnego pobytu poza schroniskiem dla nieletnich

.......................................................................................................................................................................................................................
lub zakładem poprawczym z podaniem ich nazwy i adresu, w innych przypadkach – nazwę, sygnaturę i datę decyzji oraz nazwę organu, który ją wydał)

.......................................................................................................................................................................................................................
Zatrzymany(-a) pouczony(-a) o przysługującym mu(jej) na mocy art. 38 § 1; 40 § 2 ustawy, art. 245 k.p.k., 612 § 2 k.p.k. prawie
wniesienia zaŜalenia na zatrzymanie do sędziego rodzinnego*, sądu rodzinnego* właściwego według miejsca zamieszkania lub poby-
tu nieletniego, prawie Ŝądania: powiadomienia o zatrzymaniu szkoły lub zakładu pracy, umoŜliwienia nawiązania w dostępnej formie
kontaktu z adwokatem i bezpośredniej z nim rozmowy, nawiązania kontaktu z urzędem konsularnym lub przedstawicielstwem dy-
plomatycznym, oświadczył(-a), co następuje:
.......................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................
Oświadczenie zatrzymanego(-ej) o stanie zdrowia: .....................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................
Zatrzymany(-a) był(-a) / nie był(-a)* badany(-a) przez lekarza ..................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................
Na tym protokół zakończono i po odczytaniu podpisano dnia ............................................................... o godz. ........................................
............................................................. ....................................................................
(podpis policjanta) (podpis zatrzymanego(-ej) nieletniego(-ej))

Kopię niniejszego protokołu otrzymałem(-am) dnia ................................................ o godz. ......................................................................

....................................................................
(podpis zatrzymanego(-ej) nieletniego(-ej))
__________________________________________________________________________________________________________
Zgodnie z art. 40 § 4 ustawy o zatrzymaniu .................................................................................................................................................
(imię i nazwisko)
przyczynie zatrzymania, przysługującym na mocy art. 38 § 1; 40 § 2 ustawy, art. 245 k.p.k., 612 § 2 k.p.k. prawie wniesienia zaŜale-
nia na zatrzymanie do sędziego rodzinnego*, sądu rodzinnego* właściwego według miejsca zamieszkania lub pobytu nieletniego,
prawie Ŝądania: powiadomienia o zatrzymaniu szkoły lub zakładu pracy, kontaktu z adwokatem i bezpośredniej z nim rozmowy,
nawiązania kontaktu z urzędem konsularnym lub przedstawicielstwem dyplomatycznym, powiadomiono:
ojca ................................................................................................................................................................. dnia ................. o godz. .......
(imię i nazwisko)

matkę .............................................................................................................................................................. dnia ................. o godz. .......

(imię i nazwisko)

opiekuna prawnego*........................................................................................................................................ dnia ................ o godz. .......

(imię i nazwisko)

osobę faktycznie sprawującą opiekę* ............................................................................................................. dnia ............... o godz. ........

(imię i nazwisko)
w sposób: telefonicznie* / osobiście* / faksem* / pocztą elektroniczną*
potwierdzenie* .............................................................................................................................................................................................
(w przypadku osobistego stawiennictwa po wpisaniu imienia i nazwiska osoby zawiadomionej, uzyskać podpis tej osoby lub osób)
__________________________________________________________________________________________________________
Zgodnie z art. 40 § 5 ustawy, o zatrzymaniu ................................................................................................................................................
(imię i nazwisko)

zawiadomiono Sąd Rodzinny w ......................................................................................... dnia ....................................... o godz. ............

sposób: przesłanie protokołu faksem* / telefonicznie* / doręczenie protokołu*
potwierdzenie* .............................................................................................................................................................................................
(imię i nazwisko sędziego rodzinnego* / innej osoby upowaŜnionej*, podpis)
__________________________________________________________________________________________________________
Zgodnie z art. 244 § 4 k.p.k., o zatrzymaniu* .............................................................................................................................................
(imię i nazwisko)

zawiadomiono prokuratora* ....................................................................... z Prokuratury .................................. w ..................................

dnia ...................................................... o godz. ............... sposób: doręczenie protokołu* / telefonicznie* / przesłanie protokołu faksem
potwierdzenie* .............................................................................................................................................................................................
(imię i nazwisko prokuratora, podpis)
__________________________________________________________________________________________________________
Zatrzymanego(-ą) nieletniego(-ą) umieszczono:
w ...................................................................................................................................................................................................................
(policyjna izba dziecka, schronisko dla nieletnich, inne miejsce)

dnia ................... o godz. ............ przez .......................................................................................................................................................

(stopień, imię i nazwisko funkcjonariusza, nr leg. słuŜbowej, jednostka)

Nieletniego(-ą) odizolować ..........................................................................................................................................................................

(dane osób, od których naleŜy go izolować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania)

...............................................................................................
(stopień, imię i nazwisko, podpis funkcjonariusza upowaŜnionego do przyjęcia, nr leg. słuŜbowej)
__________________________________________________________________________________________________________
Zatrzymanego(-ą) .............................................................................................. zwolniono dnia ....................................... o godz. ............
i przekazano rodzicom / opiekunom* ..........................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................
(pozycja ksiąŜki zatrzymań)
................................................................ ........................................................................
(podpis policjanta) (podpis rodziców / opiekunów)

* niepotrzebne skreślić
 Załącznik 2

.......................................................................
data załoŜenia karty komórka

....................................................................................
stopień, imię i nazwisko policjanta zakładającego kartę

KARTA NIELETNIEGO
zagroŜonego demoralizacją* / sprawcy czynu karalnego*

I. DANE PERSONALNE:

Nazwisko ....................................................................................... imię .................................................. pseudonim ................................

Imię ojca ...................................................................... imię matki ................................................. z domu ...............................................

Data i miejsce urodzenia .................................................................................................................. PESEL ...............................................

II. ADRES ZAMIESZKANIA (ZAMELDOWANIA):

Miejscowość .......................................................................... gmina .................................................. powiat ............................................

Ulica ............................................................................................ nr domu / mieszkania ......................................... telefon .......................

III. SZKOŁA / ZAJĘCIE NIELETNIEGO:

.......................................................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................................

IV. NIELETNI:

1. Sprawca czynu karalnego* – kwalifikacja prawna czynu ....................................................................................................................

2. ZagroŜony demoralizacją* – przejawy demoralizacji: uŜywanie alkoholu / środków odurzających / uprawianie nierządu / uciecz-

ki z domu / wagary / przynaleŜność do subkultur / kontakty przestępcze / zamachy samobójcze / hazard / inne ..............................

...............................................................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................................................

V. RODZINA NIELETNIEGO:

1. Struktura rodziny
Pełna / rozbita / zrekonstruowana / konkubinat / rodzina zastępcza / osoba samotnie wychowująca: ojciec / matka / dziadkowie / opie-

kun prawny.

Ojciec ............................................................................................ wiek .......... zajęcie ..............................................................................

Matka ............................................................................................ wiek .......... zajęcie ..............................................................................

* niepotrzebne skreślić
2. Rodzeństwo / imię / wiek / zajęcie .....................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................................................

3. Władza rodzicielska

Matka – pełna / ograniczona / zawieszona / pozbawiona

Ojciec – pełna / ograniczona / zawieszona / pozbawiony

4. Sytuacja opiekuńczo-wychowawcza:

Opieka właściwa / niewydolność wychowawcza / brak opieki

5. Zachowania patologiczne w rodzinie:

Ojciec ....................................................................................................................................................................................................

Matka ....................................................................................................................................................................................................

Opiekunowie ........................................................................................................................................................................................

Rodzeństwo ..........................................................................................................................................................................................

VI. SPRAWY W SĄDZIE:

1. Data .......................... orzeczony środek (wychowawczy, poprawczy) ...............................................................................................

...............................................................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................................................

Zmiana ..................................................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................................................

2. Nazwisko oraz telefon kuratora sądowego lub innej osoby sprawującej kuratelę nad nieletnim ........................................................

...............................................................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................................................

3. W jakich placówkach opiekuńczo-wychowawczych lub poprawczych nieletni przebywał lub przebywa? .......................................

...............................................................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................................................

VII. ZATRZYMANIA PRZEZ POLICJĘ:

1. Data .......................... powód ................................................................................................................................................................

2. Data .......................... powód ................................................................................................................................................................

3. Data .......................... powód ................................................................................................................................................................

VIII. KONTAKTY NIELETNIEGO:

Lp. Nazwisko i imię Wiek Adres zamieszkania Rodzaj kontaktu

IX. CZYNNOŚCI PODEJMOWANE W SPRAWIE NIELETNIEGO I JEGO RODZINY:

Data Do kogo
Rodzaj interwencji lub treść informacji Efekt czynności
Lp. skierowano

X. UWAGI DODATKOWE: ....................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................................

XI. WNIOSKI: ............................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................................
 Załącznik 3

PROTOKÓŁ ..................................................................................
(nazwa i numer rejestru albo znak sprawy)
PRZESŁUCHANIA NIELETNIEGO
SPRAWCY CZYNU KARALNEGO ..................................................................................
(nazwa jednostki Policji prowadzącej sprawę)

(imię i nazwisko nieletniego) g g m m d d m m r r r r

na podstawie art. 39, 37 § 2 * upn, celem ustalenia, czy zachodzą okoliczności określone w art. 2 upn
.................................................................................................................................................................................................
(miejsce czynności – adres lub inne określenie miejsca czynności albo nazwa jednostki Policji)

................................................................................................. z .............................................................................................
(stopień, imię i nazwisko) (nazwa jednostki Policji)

Osoby uczestniczące w czynności: .........................................................................................................................................

(charakter: przybrana – protokolant, stenograf; udziału – zgodnie z art. 171 § 2 kpk; obecności – zgodnie

.................................................................................................................................................................................................
z art. 171 § 3 kpk lub inny; oraz w kaŜdym przypadku: stopień – dotyczy policjanta – imię i nazwisko osoby innej niŜ przesłuchiwana i prowadzący czynność)

.................................................................................................................................................................................................
Przebieg czynności będzie utrwalany za pomocą urządzenia rejestrującego obraz/dźwięk* tak nie,
o czym uprzedzono uczestników .............................................................................................................................................
(rodzaj i cechy identyfikacyjne urządzenia, nośnika oraz techniczne warunki rejestracji)

.................................................................................................................................................................................................
obsługiwanego przez ...............................................................................................................................................................
(imię, nazwisko i adres oraz stanowisko słuŜbowe – w przypadku policjantów adres jednostki Policji)

.................................................................................................................................................................................................

Nieletni(-a) podał(-a) następujące dane:

imię, nazwisko .....................................................................................................................................................................
imiona rodziców i nazwisko rodowe matki ...........................................................................................................................

data urodzenia miejsce urodzenia .......................................................................

g g m m d d m m r r r r

miejsce zameldowania na pobyt stały .................................................................................................................................

miejsce zamieszkania (dłuŜszego pobytu) ..........................................................................................................................
adresat dla doręczeń w kraju* .............................................................................................................................................
(w przypadku osoby przebywającej za granicą)

zajęcie rodziców/opiekunów* ..............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................
obywatelstwo ....................................................., obywatelstwo innego państwa ...............................................................
(podać, jakiego oraz dokładne dane osobowe,

.............................................................................................................................................................................................
jakimi się posługuje)

wykształcenie ......................................................................................................................................................................
(klasa, nazwa i adres szkoły, do której uczęszcza, podać, ile klas ukończył i kiedy)

Ms-82.
miejsce pracy ......................................................................................................................................................................
(źródło utrzymania, czy pracuje, w jakim charakterze, gdzie i ile zarabia)

.............................................................................................................................................................................................
czy sprawiał(-a) kłopoty wychowawcze ...............................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................
poprzednio stosowane środki .............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................
stosunek do pokrzywdzonego .............................................................................................................................................

Nieletniego(-ą) przed pierwszym przesłuchaniem pouczono o uprawnieniach i obowiązkach zawartych w „Po-

uczeniu nieletniego sprawcy czynu karalnego o uprawnieniach i obowiązkach”.

Pouczenie to otrzymałem(-am) na piśmie.

..................................................................
(podpis nieletniego(-ej))

Określenie czynu karalnego i jego kwalifikacji prawnej: ..........................................................................................................

(czas, miejsce i skutki, w tym wysokość wyrządzonej szkody, oraz inne okoliczności

.................................................................................................................................................................................................
popełnienia czynu karalnego)

.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
Treść wyjaśnień: ......................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................

Omówienie skreśleń oraz poprawek i uzupełnień poczynionych w protokole .........................................................................

.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
Zgłoszone przez osoby uczestniczące w czynności zarzuty co do treści protokołu oraz oświadczenie policjanta prowa-
dzącego czynność ...................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
Do protokołu załączono ..........................................................................................................................................................
(liczba i rodzaj załączników)

Czynność zakończono
g g m m d d m m r r r r

Protokół osobiście odczytałem/odczytano mi*

.......................................................................... ..........................................................................
(podpis policjanta prowadzącego czynność) (podpis nieletniego(-ej))

Podpisy osób biorących udział w czynności:

1. ........................................................... 2. ........................................................... 3. ...........................................................

Podpisy osób obsługujących urządzenia rejestrujące:

1. ........................................................... 2. ........................................................... 3. ...........................................................

* niepotrzebne skreślić
postawić znak x w odpowiedniej kratce
 Załącznik 4

(pieczęć jednostki)

Drodzy Rodzice!

W trosce o dobro i bezpieczeństwo Waszego dziecka informujemy, Ŝe

w dniu ............................................ o godz. ......................... Państwa syn/córka
.................................................................................................................................
(imię i nazwisko, data urodzenia)
przebywał(-a) ..........................................................................................................
.................................................................................................................................
(określić miejsce, okoliczności, osoby towarzyszące)
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
W związku z zaistniałą sytuacją prosimy o wzmoŜenie opieki nad Waszym
dzieckiem.

...............................................
(podpis kierownika jednostki)

.
 Załącznik 5

WYKAZ
CZYNNOŚCI PROFILAKTYCZNYCH
PODJĘTYCH W SPRAWACH NIELETNICH

Lp. Data Opis czynności Uwagi

 Załącznik 6

Karta ...................................................
Załącznik do protokołu przesłuchania
nieletniego sprawcy czynu karalnego

z dnia ..................................................

POUCZENIE
NIELETNIEGO SPRAWCY CZYNU KARALNEGO
O UPRAWNIENIACH I OBOWIĄZKACH

1. Nieletniemu przysługuje prawo do:

– składania wyjaśnień,
– odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania,
– składania wniosków o dokonanie czynności postępowania,
– korzystania z pomocy obrońcy,
– Ŝądania przesłuchania go z udziałem ustanowionego obrońcy, którego
niestawiennictwo nie tamuje przesłuchania (art. 300, 301 k.p.k.),
– złoŜenia zaŜalenia na czynności naruszające jego prawa (art. 38 § 1
u.p.n.).
2. Nieletni jest obowiązany poddać się:
– oględzinom zewnętrznym ciała lub innym badaniom niepołączonym
z naruszeniem integralności ciała; w szczególności wolno od nieletniego
pobrać odciski, fotografować go oraz okazać go w celach rozpoznaw-
czych innym osobom (art. 74 § 2 pkt 1 k.p.k.),
– niezbędnym dla postępowania badaniom psychologicznym i psychia-
trycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego
ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem Ŝe dokonane są przez
uprawnionego do tego pracownika słuŜby zdrowia z zachowaniem wska-
zań wiedzy lekarskiej i nie zagraŜają zdrowiu nieletniego; w szczególno-
ści nieletni jest obowiązany przy zachowaniu tych warunków poddać się
pobraniu krwi lub wydzielin organizmu (art. 74 § 2 pkt 2 k.p.k.).

Potwierdzam odbiór przed pierwszym przesłuchaniem pouczenia o upraw-

nieniach i obowiązkach.

.............................., dnia ..................

.............................................
(podpis nieletniego)