Professional Documents
Culture Documents
Stanowienie prawa – świadomy, celowy, prospektywny, konstytutywny i formalny akt decyzyjny podjęty z
upoważnienia lub przez sam organ państwa, w wyniku którego powstaje akt prawodawczy
formalność stanowienia prawa – dokonują go kompetentne organy władzy publicznej, w drodze odpowiedniej
procedury i nadania aktom prawnym określonej formy, akty te podlegają podaniu do wiadomości publicznej w
określony sposób
prospektywność stanowienia prawa – zwrócone jest ono ku przyszłości, normują sytuację w stosunku do
nieokreślonej liczby stanów rzeczy i wobec rodzajowo wskazanych adresatów
konstytutywność stanowienia prawa – wraz z aktem stanowienia na mocy decyzji odpowiedniego organu
wprowadza się lub usuwa się z systemu prawa pewne normy prawne
recepcja prawa – obce akty normatywne uznaje się za obowiązujące, czasami po niewielkich zmianach, na
własnym terytorium
inicjatywa ustawodawcza – uprawnienie do wniesienia projektu ustawy pod obrady parlamentu – parlament ma
obowiązek rozpatrzenia projektu, w Polsce inicjatywę ustawodawczą ma: 15 posłów, Senat, Rada Ministrów,
Prezydent, 100 000 obywateli, komisje sejmowe
procedura legislacyjna – uruchamiana przez parlament po otrzymaniu projektu ustawy od uprawnionego
podmiotu (wpłynięcia projektu do laski marszałkowskiej) procedura uchwalania ustawy
władczy system prawa – organ władzy wydaje akt prawotwórczy, któremu pod groźżbą sankcji muszą się
podporządkować adresaci
negocjacyjny system prawa – opiera się na zgodnym porozumieniu między podmiotami prawa a organami
wydającymi akty;
umowy prawotwórcze – akt dwustronny lub wielostronny, tworzący prawo konsensualne oparte na
porozumieniu stron umowy, jest to skutek porozumienia w negocjacyjnym systemie prawa, źródło prawa
wewnętrznego (np. w prawie pracy - układy zbiorowe pracy) albo źródło prawa międzynarodowego
(ratyfikowane umowy międzynarodowe)
Prawo kształtują też zasady wykładni prawa – uzupełniające luki i wyjaśniające niejasności
Prawo precedensowe stosuje się: w Wielkiej Brytanii (case law), USA z wyjątkiem Luizjany i Puerto Rico
(common law), Kanadzie z wyjątkiem Quebecu, Irlandii, Australii, Nowej Zelandii, byłych koloniach
brytyjskich
4. ZACIERANIE RÓŻNIC
5. PRAWO ZWYCZAJOWE
Zwyczaj – ustalony, jednorodny sposób postępowania uznany za wiążący przez określoną zbiorowość społeczną
Warunki uznania zwyczaju za prawo:
1) powinien być precyzyjnie określony (kogo dotyczy i jak nakazuje się zachowywać)
2) powinno istnieć przekonanie powszechne o słuszności stosowania tego zwyczaju jako prawo
3) państwo powinno wyrazić wolę włączenia zwyczaju do systemu prawa
tacitus consensus – milczące porozumienie, sposób uznania zwyczaju za prawo w prawie międzynarodowym
sankcjonowanie zwyczaju – w procesie stosowania prawa uznaje się dany zwyczaj za normatywną podstawę
konkretnie-indywidualnej decyzji (np. przez sąd)
Prawo zwyczajowe ma doniosłe znaczenie w prawie wewnętrznym państw azjatyckich i afrykańskich, ale ma też
znaczenie mniejsze w państwach systemu ciwil law, takich jak Szwajcaria, Grecja, Niemcy.
Stosowane jest w państwach arabskich (Pakistan, Indie, Arabia Saudyjska, Iran, Indonezja, Maroko).
Koran – źródło islamu, składa się z 114 sur (rozdziałów) i 6226 wersetów, podstawa cywilizacji arabsko-
muzułmańskiej w oparciu o jedność państwa i religii
Sunna – arabskie prawo zwyczajowe
Szariat = Koran + Sunna
Fakh – nauka o prawie islamu
Indie:
Źródłem prawa są regulacje parlamentu,sądowe i lokalne (p. stanowione), oraz kanony wyznawców różnych
religii. Prawo różnicuje ludzi na cztery kasty (grupy społeczne). Widać także elementy prawa anglosaskiego i
muzułmańskiego.
Endogamia - zakaz nawiązywania stosunków społecznych, gospodarczych itp. Z członkiem innej kasty
Chiny:
Do XX wieku dominowało prawo stanowione. Potem po objęciu władzy przez komunistów obowiązywało
prawo totalitarne oparte na decyzjach wodza i aktach politycznych, obowiązywała koncepcja rewolucji
permanentnej Mao Tse-Tunga, odrzucająca normy prawa zwyczajowego. Obecnie w Chinach zauważa się
prymat polityki nad prawem.
Japonia:
Funkcjonuje system prawa stanowionego.
Horitsu – japońska ustawa, jest podstawowym aktem prawnym
Równorzędnymi są kryteria pozaprawne wymieniane w Konstytucji jako zasady – czyli np. reguły grupowe,
polityczne, praktyki gospodarczej. Przeważa pragmatyzm nad legalizmem, prawo stanowione jest traktowane
tylko formalnie, głównie obywatel stosuje się do reguł grupowych.
2) dyrektywa – akt normatywny UE, przyjęty przez Radę UE samą, bądź wspólnie z Parlamentem Europejskim,
służy harmonizacji prawa UE, adresatem jest państwo członkowskie (destynariusz), któremu dyrektywa
wyznacza cele i termin ich realizacji (wprowadzenie postanowień dyrektywy do swojego ustawodawstwa),
pozostawiając sposób ich realizacji organom wewnętrznym państwa, ogłaszany w Dzienniku Urzędowym
Wspólnot Europejskich. Komisja Europejska zaskarża do ETS państwo, które nie wypełniło założeń dyrektywy.
3) decyzja – akt indywidualnie konkretny, obowiązuje w całości adresata (np. przedsiębiorstwo), wyraźnie
precyzuje obowiązek – jest wiążący w przeciwieństwie do opinii i zaleceń
soft law – system miękkiego prawa, zaliczają się do niego zalecenia i opinie, które nie są wiążące, ale ich
autorytet jest duży
Od 1994 roku każdy akt prawotwórczy w Polsce podlega kontroli zgodności z prawem UE. Zajmuje się tym m.
in. Komitet Integracji Europejskiej
przepis prawny – zdanie w sensie gramatycznym wyróżnione w tekście prawnym i oznaczone jako artykuł lub
ustęp
norma prawna – wypowiedź zawierająca żądanie władzy publicznej, aby w konkretnych okolicznościach
adresaci normy zachowali się w określony sposób
zasady i reguły wykładni prawa: specyficzne dyrektywy interpretacyjne, których zastosowanie pozwala na
wyinterpretowanie normy postępowania z przepisu prawnego, wykładnia jest elementem dynamizującym system
prawa
przestrzeganie prawa – adresat normy zachowuje się zgodnie z prawem, wie że obowiązują go normy
wyrażone w przepisach prawa
realizowanie prawa – adresat może nie wiedzieć, że takie jest prawo – np. przestrzega normy zwyczajowej,
która częściowo związana jest z normami zawartymi w przepisach
OCENA PRAWA: ocena konktretnych, ważnych dla podmiotu rozwiązań prawnych, i oceny globalnego
porządku prawnego w państwie
POSTAWA WOBEC PRAWA – trwała dyspozycja podmiotu do określonego oceniania norm prawnych i
emocjonalnego reagowania na te normy
POSTAWA LEGALISTYCZNA – skłania do przestrzegania prawa, może mieć postać legalizmu: formalnego,
materialnego i instrumentalnego
legalizm formalny – przestrzeganie prawa tylko dlatego, że jest to obowiązujące prawo, niezależnie od tego jak
adresat ocenia treść norm
legalizm materialny – przestrzeganie prawa ponieważ jest one obowiązujące, a jego normy są aprobowane
przez podmiot i uznawane przez niego za słuszne i sprawiedliwe
legalizm instrumentalny – przestrzeganie prawa ze względu na jego obowiązywanie i jego skuteczność w
osiąganiu ważnych celów
POSTAWA KONFORMISTYCZNA – adresat liczy się z uznaniem środowiska, postępuje tak jak większość
Akt prawodawczy – teksty organów władzy publicznej, lub przyjęte w drodze umów prawodawczych z
określonym podmiotem
Akt normatywny – każdy tekst zawierający jakiekolwiek normy postępowania (statut uniwerku, partii
politycznej)
Organ władzy publicznej – osoba lub grupa osób, która na podstawie prawa podejmuje działania władcze
uważane za działania państwa – minister to organ ministerstwo to urząd
Powiązania kompetencyjne – im wyżej urząd w hierarchii, tym większą moc prawną ma wydany przez nich akt
Powiązania merytoryczne – związki między treścią regulowanych stosunków społecznych w poszczególnych
aktach normatywnych
Powszechnie obowiązujące:
- zawierają normy o nieograniczonej podmiotowo mocy wiążącej w państwie
- regulują postępowanie każdej kategorii adresatów
- podstawa normatywna konkretnie-indywidualnych decyzji (np. sądu)
- koncepcja zamkniętego katalogu źródeł prawa – koncepcja przyjęta przez Konstytucję dotycząca prawa
powszechnie obowiązującego – akt nie wymieniony w katalogu powszechnych źródeł prawa nie jest źródłem
takiego prawa
Wewnętrznie obowiązujące:
- zawierają normy o podmiotowo ograniczonej mocy wiążącej, do adresatów wewnątrz aparatu państwowego
- muszą być pod względem materii zgodne z powszechnie obowiązującymi
Rodzaje:
- uchwały RM i zarządzenia prezydenta
- zarządzenia prezesa RM i ministrów
- niektóre uchwały Sejmu i Senatu oraz regulamin Zgromadzenia Narodowego
3. KONSTYTUCJA
konstytucja – jest aktem o najwyższej mocy obowiązywania, fundamentem normatywnym całego systemu
prawa, muszą być z nią zgodne wszystkie inne akty prawne, zmiana konstytucji wymaga specjalnej procedury
ustawy konstytucyjne – stosowano je do 1997 roku, były uchwalane w trybie przewidzianym dla zmiany
konstytucji i miały równą z nią moc obowiązywania, wprowadzały do konstytucji trwałe lub czasowe zmiany
bezpośrednie stosowanie Konstytucji – organy władzy publicznej mogą podejmować decyzje wprost na
podstawie norm konstytucji, ale tylko samowykonalnych, nie potrzebujących uzasadnienia
nadrzędność materialna – bo normuje podstawowe zasady ustroju w państwie
nadrzędność formalna – bo jest aktem o najwyższej mocy prawnej
4. USTAWA
Ustawa – akt prawodawczy generalnie-abstrakcyjny uchwalony przez Sejm za zgodą Senatu
Ważne ustawy: o ratyfikacji umowy międzynarodowej; budżetowa, o zmianie konstytucji
kodeks – akt prawodawczy (ustawa), którego celem jest uregulowanie wybranej sfery życia społecznego,
zastępujące akty normatywne rozproszone
proces prawotwórczy – powstawanie nowej ustawy, nowa zawiera przepis derogujący (uchylający) poprzednią
nowelizacja – częściowa zmiana obowiązującego aktu prawodawczego przez inny akt normatywny o tej samej
lub wyższej mocy, uchwalony później nowelizacja wąska: zmienia się przepisy ustaw wyraźnym przepisem
ustawy poświęconej innej materii, późniejszej niż ustawa zawierająca przepis zmieniany nowelizacja szeroka:
zmiana przepisów ustawy odrębną ustawą nowelizacyjną
tekst autentyczny – tekst ostatecznie wiążący w razie sporów co do treści prawa, publikowany w Dzienniku
Ustaw
tekst jednolity – ustalany w wypadku dużej ilości nowelizacji pierwotny tekst prawny wraz z naniesionymi na
niego nowelizacjami, publikacja tego tekstu w Polsce następuje drogą obwieszczenia ministra lub RM
Rozporządzenie z mocą ustawy prezydenta RP na wniosek RM, gdy sejm nie może się zebrać na posiedzenie, a
gdy trzeba uregulować pewne kwestie rządzące – zatwierdzane jest to przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.
7. ROZPORZĄDZENIA
Akty normatywne wykonawcze wydane na podstawie upoważnień w ustawach i w celu ich wykonania – tworzą
prawodawstwo wykonawcze
zakaz subdelegacji – organy wydające rozporządzenia nie mogą przekazać kompetencji innemu organowi,
kontroluje zgodność TK
Podział:
1) a.p.m. zawierające statuty
2) a.p.m. zawierające przepisy wykonawcze (na podst. Upoważnień szczegółowych)
3) a.p.m. zawierające przepisy porządkowe (na podst. Upoważnień generalnych)
9. PRAWO KONSENSUALNE
2) układy zbiorowe pracy – zawierane w drodze rokowań dla wszystkich pracowników zatrudnionych
przez pracodawcę objętych jegpo postawieniami
Kompetencje TK:
1) orzekanie w sprawach zgodności:
a) ustaw i umów międzynarodowych z Konst.
b) ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, jeśli były ratyfikowane na podstawie zgody
ustawowej
c) przepisów wyd. przez centralne organy państwowe z Konst. I umowami międzynarodowymi
- rozpatrzanie skarg konstytucyjnych
- rozp. Sporów konstytucyjnych pomiedzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwowymi
- zgodności z Konst. Celów i działalności partii politycznych
2) wyjaśnianie:
- udzielanie odpowiedzi na zapytania sędziów (jeśli dotyczy to rozstrzygania sporu sądowego) dotyczące
zgodności aktów normatywnych z obowiązującym ustawodawstwem
3) informowanie Sejmu i Senatu o problemach wynikających z działalności orzecznictwa TK oraz
przedstawiania odpowiednim organom uchybień i luk w prawiw
4) kontroluje zgodność ustawy z Konst. Na wniosek prezydenta przed jej podpisaniem
5) na wnuiosek Marszałka Sejmu rozstrzyga o zdolności pełnienia władzy przez Prezydenta, gdy nie jest on w
stanie zawiadomić marszałka o niemożności pełnienia władzy
Kontrola materialna konstytucyjności i legalności aktu: sprawdza się czy nie narusza konstytucji lub umowy
międzynarodowej z uwagi na treść norm w niej zawartych
Kontrola formalna: sprawdza się czy akt wydany został przez odpowiedni organ, czy zachowany właściwy
trryb wymagany do wydania aktu
Kontrola abstrakcyjna – gdy podmioty określone w Konstytucji występują o stwierdzenie zgodności
sktu/aktów prawnych z Konstytucją
Kontrola konkretna – realizowana w formie udzielenia odpowiedzi na pytania prawne / lub na skutek skargi
konstytucyjnej
TK nie kontroluje zgodności aktów prawa miejscowego z Konstytucją i utracił uprawnienia do określania
powszechnie obowiązującej wykładni ustaw.
SKŁAD TK:
15 sędziów wybieranych przez Sejm spośród osób z wiedzą prawniczą na okres 9 lat
Postępowanie jest jawne, chyba że uwzględnia się bezpieczeństwo państwa i tajemnicy państwowej.
Wyroki TK publikuje się w Dzienniku, w którym opublikowany został rozpatrywany akt prawny
Orzeczenia mają charakter ex nunc – nie rzutują na obowiązywanie przepisów przed dniem ogłoszenia wyroku
Trybunał może wyznaczyć datę uchylenia niezgodnego z Konstytucją aktu nie później niż 18 miesięcy po
wyroku (ustawa) lub 12 miesięcy (inne akty).
2) TEKST AKTU:
Na początku umieszcza się przepis powołujący się na podstawę prawną wydania tego tekstu
podstawa prawna – przepis zawierający normę kompetencyjną, który upoważnia dany organ do stanowienia
danego aktu
preambuła – w wyjątkowych wypadkach umieszczana w ustawach gdy trzeba wyraźnie wskazać cele wydania
aktu, określa ona cel (ratio legis) danej regulacji, oraz wartości, na której jest oparta
Tekst aktu składa się przepisów pogrupowanych w artykuły (w ustawach) lub w paragrafy (w aktach
wykonawczych)
Artykuły dzielą się na ustępy. Artykuły grupuje się w rzodziały, rozdziały w działy, działy w tytuły. W
kodeksach: tytuły grupuje się w księgi, księgi w części. W aktach wykonawczych: pragrafy dzieli się na ustępy,
ustępy na punkty i litery.
PRZEPISY OGÓLNE:
przepisy ogólne – wyodrębnia się na początku aktu, jeśli zachodzi potrzeba zamieszczania w nich elementów
wspólnych dla wielu przepisów merytorycznych, formułują często zasady prawa , wyjątki od stosowania prawa,
wyjaśnienie definicji legalnych
zasady prawa – normy, które mają szczególne znaczenie dla danego aktu normatywnego, gałęzi prawa, lub
prawa obowiązującego w ogóle – prawodawca tworząc nowe prawo nie łamie ich, a stosujący prawo kierują się
nimi podczas interpretacji prawa
przepisy zezwalające – określają wyjątki od ustalonych w sferze określonej nakazów / zkaazów postępowania
np. „Zwolnione od cła są towary dopuszczone do czasowego przywozu”
Definicje legalne – dotyczą terminów wieloznacznych w języku potocznym, nieostrych, których obostrzenie jest
pożądane,
Definicje słownikowe – pogrupowane w specjalnie wydzielonym słowniczku
Definicje agregatowe – w jednym przepisie stosują technikę wyliczeniową
Definicje nawiasowe – najpierw wyjaśnienie, potem podane pojęcie np. „Osoba trzecia może wstąpić w miejsce
dłużnika, który zostaje z długu zwolniony (przejęcie długu)”
Skróty – kiedy nazwa organu powtarza się w ustawie, cytuje się jątylko pierwszy raz a potem – „A, zwana dalej
B” lub „nazwa A” oznaczana w dalszych przepisach skrótem „B”
PRZEPISY SZCZEGÓŁOWE:
Kolejność:
1) przepisy prawa materialnego
2) przepisy o organach
3) przepisy o trybie postępowania przed organami
4) przepisy o odpowiedzialności karnej
przepisy prawa materialnego (centralne / zrębowe zupełne) – określają kto, w jakich okolicznościach i co
powinien czynić
przepisy zrębowe niezupełne (podstawowe) – zawierają tylko określenie nakazu / zakazu i wzoru
postępowania – jeśli okolczności wskazane są w innym akcie prawnym lub w części ogólnej tego samego aktu
przepisy uzupełniające przepisy zrębowe – zawierają adresata i okoliczności zastosowania normy prawnej
klauzula generalna – przepis upoważniający organ do podejmowania w sprawach określonych decyzji, w
oparciu o indywidualną ocenę sytuacji występującej w danym przypadku lub w oparciu o pozaprawne zasady
postępowania mające uzasadnienie aksjologiczne w ocenach ogólnych np. powoływanie się na dobro dziecka,
dobre obyczaje, interes państwa
nieostre zwroty językowe – np. „uzasadniona obawa”, „przymusowe położenie”, „niedoświadczenie”
przepis ogólny (leges generalis) – zawiera regułę powszechną, reguluje szeroki zakres spraw, obejmuje szeroki
katalog adresatów
przepis szczegółowy (leges specialis) – zawiera wyjątki od reguły powszechnej i regulacji leges generalis, jest
bardziej od lex generalis szczegółowa w zakresie dyspozycji i hipotezy
PRZEPISY KOLIZYJNE:
Rozstrzygają one zastosowanie jednego z dwóch przepisów (lub jednej z dwóch grup przepisów) w sytuacji gdy
różnie regulują one ten sam typ zachowań
przepisy wprowadzające: umieszczane na końcu aktu, dzielą się na przepisy przejściowe, dostosowujące i
końcowe
PRZEPISY PRZEJŚCIOWE:
Regulują oddziaływanie przepisów nowego aktu na stosunki ukształtowane w czasie obowiązującego aktualnie
prawa:
- sposób zakończenia postepowań w sprawach będących w toku
- utrzymanie w mocy przez pewien czas instytucji prawnych, które likwiduje dany akt
- rozstrzygnięcie czy utrzymuje się w mocy dotychczasowe przepisy wykonawcze do czasu zastąpienia ich
nowymi
PRZEPISY DOSTOSOWUJĄCE:
Określają sposób powołania po raz pierwszy organów w instytucjach ukształtowanych przez nowe prawo oraz
sposób dostosowania się do nowych przepisów wyznaczając termin, w którym ma się to dokonać
PRZEPISY KOŃCOWE:
Przepisy derogacyjne (uchylające) – uchylają obowiązywanie konkretnie i wyczerpująco powołanych w nich
przepisów prawnych bądź instytucji
Przepisy derogacyjne dorozumiane – uchylają przepisy bez konkretnego ich wymieniania, poprzestając na ich
ogólnikowym sformułowaniu
W przypadku bardziej obszernych ustaw przepisy wprowadzające umieszcza się w ustawie wprowadzającej.
Ostatni element aktu to PODPIS(Y)
Norma sankcjonowana – bezpośrednio określa wzór powinnego zachowania (adresaci tych norm są
pierwszoplanowi)
Norma sankcjonująca – zabezpiecza przymusem władzy państwowej realizację norm sankcjonowanych
(adresaci tych norm są drugoplanowi)
Norma postsankcjonująca – nakładają na określone podmioty obowiązek zareagowania na zrealizowanie
normy sankcjonującej (np. policja zobowiązana jest do ścigania kogoś, kto złamał prawo)
Normy interwencyjne – poprzedzają zastosowanie normy sankcjonującej (np. przytgotowanie aktu
oskarżenia, ujawnienie złamania prawa)
Normy-reguły – wyznaczają powinne zachowanie w taki sposób, że adresat może spełnić obowiązek lub go
naruszyć – nie ma trzeciej możliwości, w wypadku sprzeczności dwóch n-r jedną musimy uznać za
nieobowiązującą
Normy-zasady – adresat tej normy może spełnić obowiązek w mniejszym lub większym stopniu, n-z mogą być
przedmiotem uzgadniania na podstawie oceny stanu faktycznego, kompromisu
Hipoteza – część normy która wyznacza zakres zastosowania normy, określa adresata normy oraz warunki lub
okoliczności, w których adresatowi temu nakazane / zakazane / dozwolone jest coś czynić, dotyczy elementów
podmiotowych (adresat normy i jego cechy) lub przedmiotowych (odnosi się do stanów i zjawisk zewnętrznych
wobec adresata)
Dyspozycja – wyraża sposób postępowania, jakiego prawodawca wymaga od adresata w okolicznościach
wskazanych w hipotezie, określa klasę zachowań, do których norma należy, treść decyzji, którą należy podjąć w
danych okolicznościach
Przedmioty dyspozycji:
Zachowania psychofizyczne – zachowanie czystości, bójka, znalezienie rzeczy, ich przebieg lub następstwo
uregulowane są przez prawo
Czynności konwencjonalne – zachowania, którym prawo (lub normy moralne, religijne) nadaje odmienny,
umowny sens inny niż ich znaczenie psychofizyczne (akt głosowania = wrzucenie kartki do urny, wydanie
koncesji -= wypisanie kartki papieru)
czynności prawne – czynności wymagające oświadczenia woli i zmierzające do wywołania określonych
skutków prawnych, jest czynnością konwencjonalną
działania prawne – czynności konwencjonalne obejmujące zachowania regulowane przepisami prawa
publicznego
KWALIFIKACJA ZACHOWAŃ:
nakaz – obejmujący tylko 1 typ zachowań, od którego nie można się uchylić bez narażenia się na sankcje (np.
nakaz sporządzania sprawozdań podatkowych), lub obejmujący jeden typ zachowania podstawowego oraz drugi
(inne zachowanie), który w określonych okolicznościach może być wybrany przez adresata wybrany zamiast
zachowania podstawowego
zakaz – wskazuje typy zachowań uznane przez normę za niedopuszczalne, a zrealizowanie takiego zachowania
pociąga za sobą negatywne konsekwencje – prawo zakazuje zachowania poprzez funktor normotwórczy
zakazujący zachowania, bądź poprzez określenie negatywnych sankcji dla osoby która zakaz złamie
dozwolenie – przestrzeń wolna powstała w wyniku ograniczenia zakazami całej sfery faktycznie możliwych
zachowań
dozwolenie słabe – nie ma zakazów odnoszących się do tej sprawy, działania lub zaniechania podjęte w ich
granicach nie powodują skutków prawnych
dozwolenia mocne – zachowania te są uregulowane przez prawo i rodzą skutki prawne, mimo że nie są ani
nakazane ani zakazane danym adresatom
Sankcja – Określa jakie negatywne następstwa zastosuje państwo wobec adresata normy, jeśli nie zachowa się
on zgodnie z treścią dyspozycji w okolicznościach wynikających z treści hipotezy
Sankcja w znaczeniu językowym – słowna zapowiedź określonej dolegliwości
sankcja w znaczeniu realnym – jako fakt podjęcia kroków dążących do negatywnych konsekwencji
(wymierzenie kary)
Rodzaje sankcji:
sankcja egzekucyjna – przymusowe wykonanie tego, co stanowi niedopełniony obowiązek adresata, bądź
przymusowe unicestwienie tego, co zostało uzyskane przez adresata wbrew zakazowi
sankcja nieważności – dotyczy onaunieważnienia czynności konwencjonalnej dokonanej niezgodnie z prawem,
odbiera się tym czynnościom skuteczność prawną
nieważność bezwzględna – dokonuje się z mocy prawa bez potrzeby dokonywania dalszych czynności –
nieważna czynność nie wywołuje skutków prawnych, a jeśli już jakieś wywołała, to trzeba je unicestwić
(przyczyny: nieodpowiednie podmioty czynności – np. małżeństwo gejów, niezachowanie odpowiedniej formy,
brak zgody organu władzy na czynność)
nieważność względna – określona osoba musi wystąpić do jakiegoś organu z wnioskiem o unieważnienie
czynności prawnej – czynność jest ważna do chwili orzeczenia o nieważności, ale samo orzeczenie powoduje
także nieważność ex tunc (wsteczną)
bezskuteczność zawieszona – prawo uzależnia związanie określonej osoby postanowieniami np. umowy od
zgody tej osoby, do czasu udzielenia tej zgody czynność jest ważna, ale uznawana jest za kulejącą – jeśli brak
zgody, to nieważność bezwzg.
bezskuteczność względna – może być stwierdzona przez sąd jeśli żąda tego osoba trzecia
sankcja karna (represyjna, penalna) – sankcja grożąca za dokonanie czynów zabronionych, polegających na
działaniu, rzadziej na zaniechaniu, polega na pozbawieniu naruszyciela zakazu cennych dla niego dóbr
(wolności, praw publicznych itd.), bo faktu i skutków naruszenia prawa nie da się odwrócić
funkcje kary – odpłata i odpowiedź złem za zło, resocjalizacja przestępcy, odstraszenie danego przestępcy od
dalszych wykroczeń, odstraszenie innych, izolacja przestępcy od społeczeństwa i uniemożliwienie mu
dokonywania następnych przestępstw, lub też eliminacja przestępcy ze społeczeństwa na zawsze (dożywocie lub
kara śmierci)
wykładnia przepisów prawnych (egzegeza prawnicza, interpretacja prawa) – zespół czynności polegających
na formułowaniu jednoznacznych, generalnie-abstrakcyjnych norm z treści przepisów prawnych
wykładnia w znaczeniu pragmatycznym – proces objaśniania przepisów prawnych
wykładnia w znaczeniu apragmatycznym – rezultat tego procesu
reguły walidacyjne – reguły wykładni prawa, rozwiązujące problemy związane z obowiązywaniem prawa,
dotyczą: zasad ustalania obowiązywania norm prawnych wyrażonych explicite w przepisach prawnych,
uznawania za obowiązujące norm stanowiących konsekwencje norm wyrażonych explicite w przepisach
prawnych, uznawania za obowiązujące norm prawa zwyczajowego i precedensowego w prawie stanowionym
itp.
2. PRZYKŁAD - nieważne
3. PODMIOTY DOKONUJĄCE WYKŁADNI
wykładnia doktrynalna – wykładnia teoretyczna, dokonywana jest przez naukę prawa, nie jest wiążąca, ale ma
autorytet, może jej dokonywać każdy prawnik na własny użytek, przykładem mogą być komentarze do aktów
normatywnych, publikowane z tymi aktami w nieoficjalnych wydawnictwach
4. FAZY WYKŁADNI
Fazy wykładni:
- porządkująca – odszukanie w materiale przepisów wszystkich koniecznych elementów treściowych normy
- rekonstrukcji normy – odtworzenie reguły postępowania z przepisów o różnych formach
- ustalania jednoznacznej treści normy – ustalenie znaczenia poszczególnych słów i wyrażeń, tak aby
każdemu przypisać tylko jedno znaczenie
Ograniczenia:
- wykładni korygującej nie można stosować: do definicji legalnych, przepisu wyznaczającego kompetencje
organowi
- wykładni rozszerzającej nie można stosować: w prawie karnym (jeśli rozszerzona miałaby być
odpowiedzialność oskarżonego), w prawie podatkowym (jeśli rozszerzone byłyby należności podatkowe), w
prawie określającym wyjątki od zasad, lex specialis,
wykładnia językowa (językowo-logiczna) – dokonuje się interpretacji przepisów prawnych przy wykorzystaniu
reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka prawnego i naturalnego, a także na zastosowaniu reguł
poprawnego myślenia i reguł logiki prawniczej
Wyróżniamy trzy ich grupy: 1 - dyrektywy odwołujące się do postulatów zupełności i niesprzeczności systemu
prawa, 2 - opierające się na właściwościach struktury systemu prawa i budowy aktów normatywnych, 3 -
odwołujące się do zasad systeu prawa
Pierwszy typ dyrektyw (przykłady):
- należy tak ustalać znaczenie normy, by nie była ona sprzeczna z inną normą, i by harmonizowało ono z treścią
innych norm gałęzi prawa
- jeśli z danego zbioru przepisów można wyinterpretować dwie normy, a przyjęcie jednej z tych wersji powoduje
sprzeczność, to przyjmuje się wersję drugą
Drugi typ dyrektyw:
- jeśli przepis pozostaje w konflikcie z normą-zasadą, to sprawdza się, czy nie ma tu wyjątku od reguły
- w razie sprzecznościnormy z zasadą systemu prawa należy tak ustalić znaczenie normy aby nie była w
konflikcie z normą-zasadą
Trzeci typ dyrektyw:
- ustalając znaczenie normy interpretator powinien brać pod uwagę systematykę wewnętrzną aktu, w którym się
znajduje
- należy wybrać takie nzaczenie normy, które będzie prakseologicznie najsłuszniejsze i będzie odpowiadało
najbardziej uznanym przez społeczeństwo regułom aksjologicznym czy moralnym
- priorytetowo należy traktowaćwartości chronione przez konstytucję
wykładnia funkcjonalna (celowościowa, teolologiczna) – ustalenie znaczenia przepisu zgodnie z celem (ratio
legis), jaki chciał osiągnąć prawodawca ustalając ten przepis, gałąź prawa lub cały system prawa, nadaje się
przepisowi takie znaczenie, aby zachowanie zgodne z normą powodowało osiągnięcie tego celu
wykładnia porównawcza – ustalenie znaczenia przepisów poprzez porównanie ich z innmi przepisami o
ustalonym znaczeniu i wyciąganiu stąd wniosków co do znaczenia przepisów interpretowanych w układzie
synchronicznym – porównuje się przepisy obowiązujące w różnych krajach (systemach prawa) a w układzie
diachronicznym porównuje się przepisy obowiązujące teraz z podobnymi przepisami obowiązującymi kiedyś
(wykładnia historyczna)
koncepcja derywacyjna - wykładni podlega każdy przepis prawa nawet przy względnej jasności przepisu, trzy
fazy: porządkująca, rekonstrukcyjna, percepcyjna, odrzucenie zasady clara non sunt interpretanda; autor – M.
Zieliński
koncepcja semantyczna (klasyfikacyjna) – opiera się na zasadzie clara non sunt interpretanda (jasne prawo
nie wymaga wykładni), mniejsza uwaga skupiona jest na rekonstrukcji normy, większa na ustalaniu językowego
sensu tekstu; autor: J. Wróblewski,
potrzeba wykładni prawa – wynika według koncepcji semantycznej z: naturalnych niejednoznaczności języka
naturalnego i prawnego, w których sporządza się akty normatywne; błędów popełnionych przez ustawodawcę;
zamierzonych nieostrości i niejednoznaczności wypowiedzi normatywnych umieszczonych przez prawodawcę w
akcie prawnym; ze starzenia się regulacji normatywnych
koncepcja fazowa – wykładnia składa się z dwóch faz: walidacyjnej i derywacyjnej; autor: L. Leszczyński
topiki prawnicze - prawnicze maksymy, paremie, reguły rozumowania i postępowania przyj,ęte przez kulturę
prawniczą, pomocne przy wykładni prawa
koncepcja statyczna wykładni – znaczenie norm prawnych powinno być stałe, nie ulegać zmianiem, być
niezależne od innych czynników, tak długo jak obowiązuje przepis, obowiązuje jego znaczenie, ustala się, „co
miał na myśli” prawodawca – dlatego jest to wykładnia subiektywna
koncepcja dynamiczna wykładni – ma charakter adaptacyjny (dostosowana musi być do aktualnego systemu
kulturowego); znaczenie normy należy ustalać na podstawie szeroko rozumianego aksjologicznego kontekstu jej
funkcjonowania, sens normy się zmienia wraz ze zmianami wżyciu społecznym
koncepcja wykładni „aktualnego ustawodawcy” – to modyfikacja teorii wykładni dynamicznej, łagodzi jej
niedogodności, interpretując prawo należy mieć wzgląd na preferencje aksjologiczne i wiedzę o rzeczywistości,
cele polityczne ustawodawcy
Wejście w życie aktu – od dnia, w którym to się stało wszyscy mają obowiązek przestrzegania danego aktu
prawnego, warunkiem wejścia powszechnie obowiązującego aktu w życie jest jego publikacja w odpowiednim
dzienniku (wg Konstytucji)
Vacatio legis - okres od promulgacji (ogłoszenia aktu) do jego wejścia w życie, w większości przypadków trwa
14 dni, może być dłuższy (nawet kilka miesięcy) lub krótszy (w wyjątkowych sytuacjach na mocy ustawy)
Wydawany przez prezesa RM, publikuje się w nim powszechne źródła obowiązującego prawa z
wyjątkiem źródeł prawa miejscowego, a więc:
- Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia (również te z mocą ustawy)
- teksty jednolite ustaw i Konstytucji i rozporządzeń
- uchwały RM uchylające rozporządzenia ministra
- orzeczenia TK dotyczące aktów normatywnych umieszczonych w Dz. U.
Teksty umów międzynarodowych zawierane przez Polskę mogą być publikowanew formie załączników do
Dziennika Ustaw stanowiących odrębną całość, ale o takiej samej mocy prawnej jak Dz. U.
Udostępnianie dzienników: jest bezpłatne, obowiązek ten mają: wójtowie, burmistrzowie, starostowie (Dz. U. i
MP) lub wojewoda (Wojewódzkie Dzienniki Urzędowe)
Ukazuje się kilkanaście Dzienników Urzędowych (Dziennik Urzędowy Ministerstwa Łączności (i wszystkich
pozostałych resortów), poza tym Dzienniki Urzędowe: Komitetu Integracji Europejskiej, NBP, ZUS, Komitetu
Badań Naukowych, Głównego Urzędu Miar, Komisji Papierów Wartościowych i Walut)
Udostępnianie OJotEC:
- Urząd Komitetu Integracji Europejskiej w Warszawie
- sieć RCIE (Regionalne Centra Informacji Europejskiej)
- w Przedstawicielstwie Komisji Europejskiej w Warszawie
- w CDE (Centra Dokumentacji Europejskiej)
- w sieci Euroinfo
ZBIORY ORZECZNICTWA:
- amerykański system LEXIS – zawiera akty prawodawcze federalne i stanowe, orzecznictwo precedensowe
sądów, ustawodawstwo i orzecznictwo Wielkiej Brytanii i ustawodawstwo Francji
- CELEX – system informacji prawnej wspólnot europejskich – pierwotne i wtórne praw Wspólnot,
orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości, prawo krajowe państw UE związane z wprowadzaniem dyrektyw
profesjonalizm – wysoka wiedza prawnicza i inne umiejętności ważne w dokonywaniu czynności prawnych:
sztuka negocjacji, retoryka, erystyka
zakres oferowanych usług, postawa moralna
zakaz reklamy – prawnicy w Polsce nie powinni reklamować swoich usług (adwokaci, radcy prawni i
notariusze nie są przedsiębiorcami w myśl polskiego prawa), dozwolone jest jednak tworzenie stron WWW
kancelarii czy zespołów adwokackich
wynagrodzenie: adwokaci i radcy prawni mają stawki określane przez strony (zasada swobody umów);
notariuszom stawki maksymalne ustala Minister Sprawiedliwości (taksa notarialna)
radca prawny a adwokat – radca prawny nie może występować w sprawach karnych (od tego są jednak
wyjątki), rodzinnych i opiekuńczych
korporacje zawodowe – forma zdecentralizowanej administracji publicznej, podlegają nadzorowi państwa i
sądowej kontroli rozstrzygnięć adresowanych do swoich członków, decydują o dopuszczeniu do wykonywania
zawodu, stosują środki dyscyplinarne wobec członków tych korporacji
5. ADWOKAT
adwokat – świadczy pomoc prawną osobom fizycznym, przedsiębiorcom i jednostkom organizacyjnym i innym
jednostkom nie posiadającym osobowości prawnej, adwokaci podlegają Konstytucji i ustawom, zasięg
podmiotowy i przedmiotowy pomocy prawnej udzielanej przez nich nie jest ograniczony prawem
Funkcje adwokata:
- udzielanie pomocy prawnej (w szczególności porad prawnych)
- sporządza opinie prawne
- sporządza projekty aktów prawnych
- występuje przed sądami i urzędami na podstawie udzielonego pełnomocnictwa
Od 1997 roku adwokat sam wybiera formę wykonywania zawodu (w PRL były to zespoły adwokackie). Pracują
teraz głównie w spółkach (jawnych, cywilnych, komandytowych i partnerskich) a także w kancelariach.
Kodeks Etyki Prawnika – zachowanie umiaru w wypowiedziach, zakaz stosowania zniesławień i zniewag,
podawania fałszywych informacji, udzielania pomocy prawnej ułatwiającej popełnienie przestępstwa, tajemnica
zawodowa, nie podejmuje się prowadzenia spraw, jeśli wcześniej pomagano obecnemu przeciwnikowi, nie
można przyjąćsprawy, jeśli było się w niej świadkiem
Izba adwokacka – podstawowa jednostka samorządu adwokackiego, tworzona przez aplikantów i adwokatów
na określonym terenie (w Polsce jest ich 24), jej zgromadzenie zwyczajne odbywa sięraz w roku
Okręgowa rada adwokacka – dziekan (reprezentuje ORA), 5-15 członków, 2-4 z-ców członków, ponadto
prawo do uczestniczenia w jej posiedzeniach przysługuje prezesowi sądu dyscyplinarnego i przewodniczącemu
komisji rewizyjnej
Krajowe organy adwokatury: Krajowy Zjazd Adwokatury, Naczelna Rada Adwokacka, Wyższy Sąd
Dyscyplinarny i Wyższa Komisja Rewizyjna
Warunki wpisu na listę adwokatów (o wpisie decyduje Okręgowa Rada Adwokacka w formie uchwały):
- pełnia praw publicznych i pełna zdolność do czynności prawnych
- nieskazitelny charakter
- ukończenie uniwersyteckich studiów prawniczych w Polsce (lub za granicą jeśli są uznawane za równorzędne)
i tytuł magistra
- ukońcenie aplikacji adwokackiej w Polsce i złożenie egzaminu adwokackiego
6. RADCA PRAWNY
radca prawny świadczy pomoc prawną: porady prawne, opinie prawne, sporządzanie projektów aktów
prawnych, występowanie przed sądami i urzędami jako zastępstwo prawne i procesowe
Podstawa prawna: USTAWA O RADCACH PRAWNYCH (6.07.1982 + nowelizacje)
Kodeks Etyki Radcy Prawnego – zakaz dokonywania czynności, które uwłaczałyby godności zawodu radcy
prawnego lub podważałyby zaufanie do niego, zakaz udzielania przez radcę informacji nieprawdziwych sądowi,
tajemnica zawodowa,
Wynagrodzenie radcy prawnego: minimalne stawki określa Minister Sprawiedliwości, wysokość honorarium
ustalana na drodze swobody umów, w porozumieniu radcy z klientem
Okręgowa Izba Radców Prawnych – podstawowa jednostka samorządu zawodowego radców prawnych,
zgromadzenie odbywa się raz w roku, przynależność radcy prawnego do samorządu zawodowego jest
obowiązkowa, w jej skład wchodzą radcy prawni i aplikanci z danego obszaru
Krajowe organy Samorządu radców prawnych: Krajowy Zjazd Radców Prawnych, Krajowa Rada Radców
Prawnych, Wyższa Komisja Rewizyjna, Wyższy Sąd Dyscyplinarny – kadencja każdego z nich trwa 4 lata
Warunki wpisania na listę radców prawnych (o wpisie decyduje Rada Okręgowej Izby Radców Prawnych
w formie uchwały):
- pełnia praw publicznych i pełna zdolność do czynności prawnych
- nieskazitelny charakter
- ukończenie uniwersyteckich studiów prawniczych w Polsce (lub za granicą jeśli są uznawane za równorzędne)
i tytuł magistra
- ukończenie aplikacji radcowskiej w Polsce i złożenie egzaminu radcowskiego
Odpowiedzialność: radcy podlegają odpowiedzialności przed sądem dyscyplinarnym za naruszenie zasad etyki,
najwyższą karą jest pozbawienie praw do wykonywania zawodu
7. NOTARIUSZ
notariusz – powoływany do czynności prawnych, którym strony muszą lub chcą nadać formę notarialną, jest
osobą zaufania publicznego, podlega Ministrowi Sprawiedliwości, dokumenty przez niego wystawione mają
charakter urzędowy.
Kancelarie notarialne – tworzone od 1991 roku, każdy notariusz może prowadzić tylko jedną kancelarię
Funkcje notariusza:
- sporządzanie aktów notarialnych, poświadczeń, protestów weksli i czeków
- sporządzanie wpisów, odpisów i wyciągów dokumentów, projekty aktów, oświadczeń i innych dokumentów
- spisywanie protokołów i doręczanie oświadczeń
Obowiązki notariusza:
- odmówienie dokonania czynności sprzecznej z prawem i dostarczenie uzasadnienia odmowy w terminie 7 dni
- potwierdzenie tożsamości stron dokonujących czynności notarialnej
- obecność w trakcie składania przez strony podpisów na aktach notarialnych i poświadczanych
Kodeks Etyki Notariusza – tajemnica zawodowa, chyba że zeznaje w sądzie jako świadek, nie może być
zatrudniony bez zgody Izby notarialnej (chyba że jako pracownik naukowy, dydaktyczny), nie może
podejmować czynności które uwłaczają jego funkcji, jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej
Odpowiedzialność: za przewinienia zawodowe notariusz odpowiada dyscyplinarnie
Wynagrodzenie: na podstawie swobody umów, biorąc pod uwagę taksę notarialną (maksymalna stawka dla
notariusza ustalana przez Ministra Sprawiedliwości)
Samorząd Notariuszy: składa się z izb notarialnych i Krajowej Rady Notarialnej
Izba Notarialna - tworzą ją notariusze prowadzący kancelarię w okręgu sądu apelacyjnego. Organami Izby
notarialnej są: walne zgromadzenie notariuszy izby, rada izby notarialnej i sąd dyscyplinarny
Rada Izby Notarialnej – przewodniczy jej prezes, sprawuje nadzór nad notariuszami i opiniuje wnioski w
sprawach powołania ich do zawodu lub odwołania z zawodu, organizuje szkolenia aplikantów, nadzór nad
notariuszami sprawuje Minister Sprawiedliwości i Rady Izb Notarialnych.
Minister sprawiedliwości nadzoruje organy samorządu notarialnego osobiście, poprzez prezesów Sądów
Apelacyjnych i Okręgowych i inne wyznaczone osoby
Dyrektywa z 1977 r. – określiła swobodę każdego adwokata Unii, który chce świadczyć dorywczo usługę
prawną w innym państwie członkowskim – musi on jednak działać w porozumieniu z adwokatem lokalnym
Dyrektywa z 1988 r. – określiła zasady wzajemnego uznawania dyplomów przez państwa członkowskie
Dyrektywa z 1998 r.:
- ułatwiła wykonywanie stałej praktyki prawniczej w innym państwie niż państwo uzyskania kwalifikacji
- możliwość pracy prawniczej w innym państwie na zasadzie samozatrudnienia (selfemployed) lub stosunku
nawiązanego z określonym podmiotem (salaried)
- wg dyrektywy prawnik to osoba która ma obywatelstwo państwa członkowskiego i uzyskała na jego terenie
prawo do wykonywania zawodu
- prawnik taki może na ternie każdego państwa członkowskiego udzielać porad co do prawa wspólnotowego,
międzynarodowego i prawa państwa macierzystego oraz prawa państwa, w którym to robi (host Member State)
- swoboda to ograniczona być może co do czynności związanych z obrotem nieruchomości i sprawami
spadkowymi (w państwach w których te rzeczy robi osoba specjalnie upoważniona) lub też co do czynności
związanych z zastępstwem procesowym
- prawnik chcący wykonywać stałą praktykę w innym państwie powinien zarejestrować się w odpowiednim
organie tego państwa
- prawnik taki może też brać udział w zgromadzeniach organów profesyjnych (prawniczych, adwokackich)
danego państwa
Aksjologiczne kryteria obowiązywania prawa: odwołują się do zgodności norm z innym systemem wartości,
prawo obowiązuje bo jest sprawiedliwe i moralne, prawo nie obowiązuje bo jest niesprawiedliwe i niemoralne
Cywilne nieposłuszeństwo – świadome i na ogół publiczne naruszanie prawa przez jednostkę w interesie
publicznym, zwrócenie uwagi państwa na niesprawiedliwość prawa
retroakcja – działanie prawa wstecz, WYJĄTKOWO dopuszczalne jest stosowanie retroakcji, gdy ustawa
wcześniejsza jest korzystniejsza dla podmiotu i gdy prawo wiąże się z korzyściami lub nagrodami
W prawie karnym: odpowiedzialności podlega tylko ten, kto popełnił czyn zabroniony w myśl ustawy
obowiązującej w momencie popełnienia czynu
W prawie karnym stosuje się też zasadę res iudicata – powagi rzeczy osądzonej – tzn. nie uchyla się wyroku
wobec osoby skazanej za popełnienie czynu, który w myśl nowego prawa nie jest już zabroniony, ale wtedy był
W prawie cywilnym: ocenia się ważność i treść czynności prawnej zgodnie z prawem obowiązującym w
momencie jej dokonania
Prawo intertemporalne (międzyczasowe) – rozstrzyga, czy do stosunku cywilnoprawnego, który powstał przed
uchyleniem dawnej normy i trwał nadal pod rządem nowej normy, stosować normy dawne czy nowe
Reguła hierarchiczna – norma hierarchicznie niższa nie narusza normy hierarchicznie wyższej (ale normy te
muszą należeć do aktów normatywnych o różnej mocy prawnej) – lex posterior derogat legi priori
Reguła merytoryczna – norma regulująca sytuację szczególną uchyla normę regulującą sytuację ogólną – lex
specialis derogat legi generali
Warunki zastosowania reguły merytorycznej:
- między normami zachodzi stosunek: norma ogólna – norma szczegółowa
- norma szczególna weszła w życie nie wcześniej niż norma ogólna (lex posterior generalis non derogat legi
priori speciali)
- norma szczególna ma w hierarchii stopień nie niższy niż norma ogólna
wnioskowanie instrumentalne (z celu na środki) – jeśli dozwolony jest (należy osiągnąć) cel, to dozwolone są
także (należy dopuścić) środki konieczne do osiągnięcia celu (reguła instrumentalnego nakazu); jeśli dozwolony
jest cel, to należy zakazać wszelkich środków będących warunkiem wystarczającym niezrealizowania celu
(reguła instrumentalnego zakazu)
państwa unitarne (np. Polska) – akty stanowione przez organy naczelne i centralne obowiązują na całym ich
terytorium, a akty organów terenowych na obszarze sprawowania władzy przez te organy
terytorium Polski – obszar lądowy i głąb ziemi zwężający się stożkowo wyznaczony granicami państwa, słup
powietrza do 90 km nad obszarem państwowym, obszar morski 12 mil morskich od brzegu, na statkach polskich
obowiązuje jurysdykcja polska, ale nie jest to terytorium państwa
Prawo karne w Polsce: stosuje się jeśli przestępstwo zostało popełnione na terytorium Polski (lub na polskim
statku wodnym / powietrznym), bez względu na obywatelstwo sprawcy – wyjątek: immunitety dyplomatyczne,
konsularne, krajowe. Obywatel polski który popełnił przestępstwo (w myśl polskiego KK) na terenie kraju, gdzie
jest dozwolone, nie podlega odpowiedzialności
Represja wszechświatowa – ściganie przestępstw objętych międzynarodowymi konwencjami, niezależne od
miejsca popełnienia przestępstwa i obywatelstwa (pod warunkiem ratyfikacji danej konwencji i uznanie danego
czynu za zagrożony w myśl prawa danego państwa)
Przestępstwa ścigane w myśl represji wszechświatowej w Polsce: ludobójstwo, niewolnictwo, handel
kobietami i dziećmi, fałszowanie forsy, handel dragami, naruszanie podstawowych praw człowieka
Prawo cywilne: obowiązuje TYLKO na terytorium Polski i obywateli polskich, a także zagranicznych którzy
mogą mieć w Polsce prawa obywatelskie na równi z Polakami
Prawo prywatne międzynarodowe – decyduje w momencie, gdy jakieś zdarzenie ma miejsce za granicą
państwa, określa jakie państwo powinno rozstrzygać sprawę cywilną z elementem obcym
Arbitraż – sposób rozstrzygania sporów na podstawie prywatnej umowy, postępowanie niepubliczne i
jednoinstancyjne, dopuszczany głównie w sprawach o prawa majątkowe
co to internet to chyba wiadomo, Bonca pisze o tym 2 strony :D kto się nudzi może se przeczytać
Prawo a internet:
1) Kodeks Karny wyróżnia przestępstwa komputerowe (hacking, i przestępstwa „tradycyjne” dokonywane
w sieci itp.)
2) Regulaminy Sieciowe tworzone przez operatorów sieciowych, providerów, administratorów sieci
lokalnych, czy darmowych kont pocztowych
3) Netykieta – zbiór norm obyczajowych, ustanowiony przez internautów (np. wysyłanie e-maili w formie
txt (a nie HTML), zakaz SPAMu (niechcianej poczty), floodowania i mailbombingu (wysylania wielu
mejli o tej samej treści do jednej osoby)
morze otwarte – wszystkie obszary morskie położone na zewnątrz od granicy wyłącznej strefy ekonomiccznej
lub od granicy morza terytorialnego, chyba że państwo nadbrzeżne ustanowiło wyłączną strefę ekonomiczną,
morze otwarte nie podlega żadnemu państwu, dno i wnętrze mórz jest uznane za wspólne dziedzictwo ludzkości,
zasady korzystania i ochrony morza otwartego określa prawo międzynarodowe publiczne
podmiot prawa – ten, kto na podstawie obowiązującego prawa ma jakieś uprawnienia lub obowiązki
2. OSOBY FIZYCZNE
osoba fizyczna – każdy człowiek od chwili urodzenia do śmierci / uznania za zmarłego, każda osoba fizyczna
ma zdolność prawną, ale nie każda ma zdolność do czynności prawnych
śmierć – orzeka o niej Sąd jeśli człowiek zaginął lub nie można ustalić czy żyje, oraz minęło 10 lat od końca
roku w którym widziano go po raz ostatni
zdolność prawna – możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków
zdolność do czynności prawnych – możliwość składania oświadczeń woli, które przekształcają sytuację prawną
składającego
pełna zdolność do czynności prawnych – osoba fizyczna pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona
ograniczona z.d.c.p. – osoby nieubezwłasnowolnione 13-18 lat, pełnoletnie częściowo ubezwłasnowolnione –
nzgoda przedstawiciela ustawowego jest wymagana do przeprowadzenia czynności prawnej
brak z.d.c.p. – osoby poniżej 13 roku życia lub całkowicie ubezwłasnowolnione, czynności prawne tej osoby są
całkowicie nieważne
obywatelstwo – nabywa się w sposób pierwotny (prawo krwi lub ziemi), lub wyjątkowo w sposób pochodny
(nadanie)
prawo krwi – dziecko nabywa obywatelstwo rodziców bez względu na miejsce urodzenia
prawo ziemi – dziecko nabywa obywatelstwo tego kraju, na którego terenie się urodziło (stosowane w
Ameryce)
Utrata obywatelstwa (ogólnie) – przez nabycie obcego, przez zwolnienie z dotychczasowego na prośbę
zainteresowanego, niekiedy przez zamążpójście, wyjątkowo: przez wstąpienie do służby wojskowej lub
państwowej innego kraju, odmowę obowiązku służby wojskowej
Obywatelstwo w Polsce:
Nabycie pierwotne – urodzenie z obojga rodziców polskich, lub gdy jedno z nich jest cudzoziemcem a drugie
polakiem (jeśli w ciągu 3 miesięcy nie oświadczą, że chcą dla niego obywatelstwa obcego), przez prawo ziemi
jeśli rodzice są apatrydami (bezpaństwowcami), lub gdy są nieznani, lub gdy mają nieokreślone obywatelstwo
Nabycie pochodne – przez przysposobienie, nadanie (orzeka Prezydent), uznanie za obywatela polskiego,
przywrócenie obywatelstwa polskiego, repatriację (z mocy prawa)
Utrata obywatelstwa w Polsce – tylko przez zrzeczenie się, za zgodą Prezydenta RP, rozciąga się to z mocy
prawa na potomków poniżej 16 roku życia,
Cudzoziemiec – osoba fizyczna nie posiadająca obywatelstwa państwa, na którego terenie przebywa, dyplomaci
państw posiadających swoje przedstawicielstwa w krajach pobytu to cudzoziemcy uprzywilejowani
Cudzoziemcy w Polsce:
- korzystają z praw i wolności zapewnionych w Konstytucji
- nie mogą: uczestniczyć w wyborach, być członkami partii politycznych, pełnić służby publicznej
- mogą: prowadzić działalność gospodarczą
wizy – wydają za granicą polskie przedstawicielstwa konsularne, w Polsce wydaje je wojewoda, są 4 rodzaje
wiz: repatriacyjna, pobytwa, pobytowa z prawem do pracy, tranzytowa
uchodźca – status ten nadaje się cudzoziemcowi, który w Polsce poszukuje ochrony przed prześladowaniem,
nadaje i pozbawia go Minister SwiA
prawo azylu – nadaje MSWiA w porozumieniu z MSZ
bezpaństwowiec (apatryda) – osoba nie posiadająca żadnego obywatelstwa
Są nimi samodzielne podmioty lub jednostki organizacyjne, zorganizowane w celu osiągnięcia pewnych celów,
dysponujące wyodrębnionym majątkiem, odpowiadające majątkowo za swoje działania, uznane przez prawo za
osobę
- mają od momentu powstania zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.
- działają poprzez swoje organy
1) korporacje – realizują wspólne cele swoich członków, substratem korporacji są ludzie; przykłady:
stowarzyszenia, partie polityczne, związki zawodowe
2) zakłady – opierają się na wyodrębnionym majątku, ich cele związane są z zaspokajaniem potrzeb
destynariuszy, substratem zakładów jest majątek; przykłady: fundacje, spółki akcyjne, przedsiębiorstwa
państwowe, banki
SKARB PAŃSTWA – specyficzna państwowa osoba prawna, jest substratem państwa, wykonuje uprawnienia
właścicielskie w imieniu państwa wobec własności państwowej, złożony jest z jednostek organizacyjnych
Jednostki budżetowe – państwowa jednostka organizacyjna, której dochody i wydatki objęte są budżetem w w
pełnej wysokości
Zakłady budżetowe – prowadzą działalność na podstawie przydzielonego im funduszu
Etapy prywatyzacji:
a) zbywanie należących do Skarbu Państwa akcji lub udziałów spółek powstałych w wyniku
komercjalizacji (prywatyzacja pośrednia) poprzez: publiczną ofertę, publiczny przetarg, rokowań na
podstawie publicznego zaproszenia
b) rozporządzenie majątkiem przedsiębiorstwa poprzez: sprzedaż p-stwa, wniesienie p-stwa do spółki,
oddanie p-stwa do odpłatnego korzystania (prywatyzacja pośrednia)
komercjalizacja – przekształcenie p-stwa w spółkę akcyjną lub z o.o., akt komercjalizacyjny sporządza Minister
Skarbu
BANK – samodzielna i samofinansująca się jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną, gromadzi
środki pieniężne, udziela kredytów itp.
SPÓŁKA – prawna forma współdziałania podmiotów dla osiągnięcia wspólnego celu, osobowość prawną w
Polsce mają tylko spółki akcyjne i spółki z o.o. (czyli handlowe spółki kapitałowe)
Spółka akcyjna – tworzona z myślą o dużych przedsięwzięciach gospodarczych wymagających dużego nakładu
finansowego, wspólnicy mają prawa udziałowe wyrażone w akcjach, nie odpowiadają swoim majątkiem
osobistym za zobowiązania spółki, spółka odpowiada całym swoim majątkiem wobec wierzycieli, jej założenie
wymaga formy notarialnej
Organy spółki – zarząd, rada nadzorcza, walne zgromadzenie wspólników
Spółka z o.o. – tworzona przez 1 lub więcej osób w każdym dopuszczalnym prawnie celu, chyba że ustawa
stanowi inaczej, osobowość prawną zyskują w momencie wpisu do KRS, minimalny kapitał zakładowy to
50 000 zł, wspólnicy odpowiadają swoim majątkiem tylko za zobowiązania podatkowe
Spółki osobowe – nie są osobami prawnymi, są to spółki: jawna, cywilna, partnerska, komandytowa i
komandytowo-akcyjna
Spółka cywilna – powstaje przez zawarcie umowy określającej cel gospodarczy, wspólnicy odpowiadają
solidarnie za zobowiązania swoim majątkiem, działa na podstawie kodeksu cywilnego
Spółka jawna – unormowana w kodeksie spółek handlowych, powstaje w wyniku umowy spółki, której celem
jest prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, podlega wpisowi do KRS, nie ma organów, wspólnicy
odpowiadają solidarnie za zobowiązania swoim majątkiem i ponoszą odpowiedzialność subsydiarną
Spółka komandytowa - powstaje w wyniku umowy spółki, której celem jest prowadzenie przedsiębiorstwa pod
własną firmą w której przynajmniej jeden ze wspólników (komplementariusz odpowiada wobec wierzycieli za
zobowiązania spółki bez ograniczeń, a odpowiedzialność przynajmniej jednego wspólnika (komandytariusz) jest
ograniczona
Spółka partnerska – umożliwia przedstawicielom wolnych zwodów powoływanie firm, które mogą
konkurować z zagranicznymi podmiotami tego typu, jest spółką osobową
Spółka komandytowo-akcyjna – nowocześniejsza niż komandytowa, umożliwia pozyskiwanie kapitału
przedsiębiorcom, których firmy mają dobrą pozycję na rynku, ale nie chcą się przekształcać w spółki z o.o. i
akcyjne
przedsiębiorca – jest nią osoba fizyczna, prawna, nie mająca osobowości prawnej spółka prawa handlowego,
lub wspólnik spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez niego działalności gospodarczej - osoby te we
własnym imieniu i zawodowo podejmują i wykonują działalność gospodarczą
działalność gospodarcza – zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa itp. Itd.
Zorganizowana w sposób ciągły
przedsiębiorca zagraniczny – osoba zagraniczna wykonująca działalność gospodarczą za granicą
gmina – podstawowa jednostka samorządu terytorialnego, dysponuje mieniem komunalnym, wykonuje zadania
publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, organ uchwałodawczy to rada gminy, wykonwaczy
to zarząd gminy, na czele zarządu wójt w gminie wiejskiej, burmistrz w gminie miejskiej, prezydent w
większych miastach
powiat – wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w imieniu własnym i na własną
odpowiedzialność, organami są rada i zarząd ze starostą na czele
województwo - wykonuje zadania publiczne o charakterze wojewódzkim nie zastrzeżonych ustawami na rzecz
administracji rządowej w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, organami są sejmik i zarząd,
przewodniczącym zarządu jest marszałek województwa
organy państwa – podmioty prawa, które mogą dokonywać działań w imieniu państwa
SEJM:
Składa się z 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych,
proporcjonalnych na 4 lata.
Organy kierownicze Sejmu: Marszałek Sejmu, Prezydium Sejmu, Konwent Seniorów
Organami pomocniczymi Sejmu są komisje sejmowe
Funkcje sejmu: ustrojodawcza, ustawodawcza, kreacyjna (wybór składu Trybunału Stanu, TK, Prezesa NBP,
udzielanie wotum zaufania Prezesowi RM), kontrolna (udziela absolutorium rządowi, uchwala budżet)
SENAT:
PREZYDENT RP:
RADA MINISTRÓW:
Składa się z Prezesa Rady i ministrów (a także wiceprezesów RM i przewodniczących komitetów określonych w
ustawach).
Przedstawiciel RM w województwie – wojewoda
Kompetencje:
- zwierzchnictwo nad korpusem służby cywilnej, wydawanie rozporządzeń
- określanie sposobów i zapewnienie wykonywania polityki RM
- koordynacja i kontrola nad pracą członków RM, zwierzchnictwo służbowe nad pracownikami administracji
rządowej
MINISTROWIE:
Są członkami RM, kierują działaniami administracji rządowej, wypełniają zalecenia Prezesa RM, stanowią
rozporządzenia i zarządzenia, kierują polityką swojego resortu.
URZĘDY CENTRALNE I AGENCJE RZĄDOWE
Najważniejsze Urzędy Centralne: Komitet Integracji Europejskiej, Urząd Regulacji Energetyki, Urząd
Zamówień Publicznych, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych,
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Agencje rządowe – rządowe przedstawicielstwa powołane do spełnienia zadań wyznaczonych przez rząd z
zakresu administracji gospodarczej
Najważniejsze Agencje Rządowe: Agencja Rynku Rolnego, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa, Państwowa Agencja Prawsowa itd.
Kompetencje wojewody:
- kieruje i zapewnia warunki działania administracji rządowej w terenie i koordynuje jej pracę
- nadzoruje działalność jednostek samorządu terytorialnego
- wydaje decyzje w sprawach należących do jgo właściwości
SĄDY I TRYBUNAŁY:
Najwyższa Izba Kontroli – podlega Sejmowi, kryteria jego kontroli: legalność, celowość, rzetelność,
gospodarność
Skład NIK: Prezes, v-ceprezesi, dyrektor generalny i 14 członków
Prezes NIK powoływany jest na 6 lat przez Sejm za zgodą Senatu.
NIK kontroluje: NBP, organy administracji rządowej, państwowe osoby prawne, Kancelarie
Prezydenta/Sejmu/Senatu itp.
Rzecznik Praw Obywatelskich – powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 5 lat.
Stoi na straży wolności i praw człowieka określonych w Konstytucji i innych aktach prawodawczych, jest
niezawisły i niezależny od innych organów państwowych, ale nie rozstrzyga spraw samodzielnie
KRRiTV – broni wolności słowa, prawa do informacji, samodzielności nadawców i interesów odbiorców
Są nimi ci, którzy posiadają prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z tego prawa, muszą posiadać zdolność
prawną i zdolność do czynności prawnych
Podmioty pierwotne, pełne, suwerenne – są nimi państwa, z chwilą swego powstania stają się ipso facto
pełnym podmiotem prawa międzynarodowego
Podmioty pochodne, niepełne, niesuwerenne – stworzone lub uznane przez państwa – np. Stolica Apostolska,
strona wojująca, naród walczący o swoją niepodległość, organizacje międzynarodowe
Unia Europejska – jako całość nie ma osobowości prawnej, jej organy nie mają też osobowości prawnej, ale
reprezentują osobowość prawną trzech wspólnot,
fakty indyferentne prawnie (obojętne prawnie) – nie interesuje się nimi prawo: rozmowa towarzyska,
czytanie książki – nie wywołują skutków prawnych
fakty prawne – takie zdarzenia lub zachowania podmiotów, które są unormowane przez prawo: kupowanie
czegoś (umowa kupna-sprzedaży), wywołują skutki prawne – powstanie, zmianę albo wygaśnięcie pewnych
uprawnień/obowiązków podmiotów prawa, wywołują też stosunki prawne
stosunek prawny – stosunek społeczny, który jest uregulowany przez prawo i którego stronami są podmioty
prawa
insytytucja prawna – trwała forma regulacji prawnych typowych stosunków społecznych (małżeństwo,
spadkobranie, posiadanie, własność, dzierżawa, hipoteka itd.), na nią składa się zespół norm powiązanych ze
sobą
2. ZDARZENIA I ZACHOWANIA
zdarzenia – takie fakty prawne, które występują w świecie zewnętrznym niezależnie od woli i zachowań
podmiotów prawa (np. śmierć człowieka – rodzi skutek prawny w postaci spadkobrania)
zachowania – takie fakty prawne, które są zależne od woli podmiotu – dzielą się na:
- działania czyli zachowania aktywne i zaniechania czyli brak działania w sytuacji, w której prawo wymaga
aktywności
- na czyny zgodne z prawem i niezgodne z prawem
- zachowania przyporządkowane do regulacji prawa publicznego i prywatnego
- czyny i czynności konwencjonalne: władcze organów władzy publicznej w związku ze stosowaniem i
stanowieniem prawa, i czynności prawne
Przykłady władczych zachowań organów władzy wywołujących skutki prawne w prawie publicznym:
- stanowienie i stosowanie prawa
- porozumienia i przyrzeczenia administracyjne
- decyzje administracyjne jednostronnie określające prawa i obowiązki konkretnego adresata
czynności konwencjonalne – normalne czynności psychofizyczne, którym prawo nadaje głębszy sens – np.
wypisanie kartki papieru = sporządzenie testamentu
czynność cywilnoprawna – w prawie prywatnym zachowanie zgodne z prawem i zmierzające do wywołania
określonych skutków prawnych przez oświadczenie woli
Podział czynności cywilnoprawnych: jednostronne (testament), dwustronne (wszelkie umowy), uchwały (np.
uchwały organów spółki), czynności prawne o reżimie specjalnym (małżeństwo, adopcja)
czyny kryminalnie bezprawne – o najwyższym stopniu szkodliwości społecznej, na gruncie prawa karnego
czyny niedozwolone – zabronione, na gruncie prawa cywilnego
- są nim te zachowania (aktywne i pasywne) podmiotów prawa, do których strony danego stosunku prawnego są
obowiązane albo uprawnione przedmiotem uprawnienia i obowiązku może być czynienie albo nieczynienie (ale
nie naraz)
- są nim również rzeczy materialne (ruchomości i nieruchomości) i niematerialne (energia, prawa autorskie itp.)
obowiązek prawny – wyrażony w normie prawnej skierowany do adresata nakaz lub zakaz określonego
postępowania, wyznaczony jest przez prawo przedmiotowe, oznacza brak swobody wyboru zachowania przez
adresata normy
obowiązek prawny pozytywny – obowiązek działania obowiązek prawny negatywny – obowiązek
zaniechania
uprawnienie – wyznaczona przez prawo przedmiotowe sfera zachowań nienakazanych i niezakazanych, w
której podmiot może dokonywać różnych wyborów, przy czym zachowaniom tym odpowiada sfera zachowań
prawnie zakazanych/nakazanych innym podmiotom,
uprawnienie proste – każdy ma dwie drogi wyboru: wierzyciel uprawniony do odzyskania forsy może nie
żądać realizacji swojego uprawnienia, a dłużnik może nie żądać pokwitowania odbioru wierzytelności przez
wierzyciela
uprawnienie złożone – kompleks uprawnień prostych
uprawnienia do własnych zachowań – dzielą się na wolności prawnie chronione i prawa – upoważnienia
(uprawnienia do dokonywania czynności prawnych)
uprawnienia do zachowań innych podmiotów (uprawnienia sensu stricto) – uprawnieniu osoby A
odpowiada obowiązek osoby B działania w sposób przewidziany przez normy prawne
prawo podmiotowe – uprawnienie złożone, służące podmiotowi prawa, odnosi się do sumy wolności i
uprawnień podmiotu wyróżniamy prawa podmiotowe: bezwzględne – skuteczne względem wszystkich (erga
omnes), względne – skuteczne inter partes czyli wobec konkretnego podmiotu(ów), zbywalne – może być
przeniesione na kogoś innego, niezbywalne – ściśle związane z właścicielem, proste – odpowiada pojedynczym
uprawnieniom, złożone – zespół uprawnień różnego rodzaju
roszczenia – uprawnienia związane z możnością domagania się aktywnej formy zachowania innych podmiotów
kompetencje – upoważnienia do dokonywania czynności konwencjonalnych, może wiązać się z obowiązkiem
skorzystania z niego, albo możliwością czynienia z niego użytku, składają się z dwóch norm: jedna określa
podmiot, przedmiot i sposób dokonania czynności, druga nakłada na inny podmiot obowiązek zareagowania w
określony sposób na tę czynność
prerogatywy – szczególny rodzaj kompetencji – uprawnienia głowy państwa lub prezydenta do podejmowania
decyzji nie podlegających niczyjej kontrasygnacie i wyłączonych z kontroli parlamentarnej
wolności – wynikają z naturalnej zdolności człowieka do podejmowania aktów woli, określają sferę życia
jednostki wyłączoną spod ingerencji innych podmiotów
immunitety – rodzaj uprawnienia do własnych zachowań, istotą jego jest niepodleganie kompetencji innych
podmiotów mających, co do zasady szerokie lub powszechne zastosowanie, posiadacz immunitetu np. nie może
być zatrzymany tradycyjnym sposobem, nie podlega czasem sądownictwu państwa (immunitet jurysdykcyjny),
zwolniony jest z podatków, opłat, kontrol celnych (dyplomaci)
przywileje – rodzaj uprawnienia do własnych zachowań – podmiot uprawniony jest do pewnych działań w
sposób wyłączny, lub traktowany jest szczególnie korzystnie w porównaniu do innych podmiotów
ROZDZIAŁ XII – STRUKTURA PRAWA
1. PRAWO PUBLICZNE I PRAWO PRYWATNE
Prawo prywatne – tworzone w celu ułatwienia nawiązania wzajemnych relacji przez te podmioty i w celu
ochrony ich interesów, cechuje je równość stron, zaliczamy do niego prawo cywilne (w tym gospodarcze
cywilne), międzynarodowe prywatne, rodzinne i opiekuńcze
Cywilnoprawna metoda regulacji stosunków społecznych – regulacja przez prawodawcę stosunków
społecznych z uwzględnieniem zasady równości stron
Ius dispositivi, ius semidispositivi – charakterystyczne dla prawa prywatnego, patrz rozdział V,
Prawo samoobsługowe – państwo nie ingeruje w stosunek prawny pomiędzy podmiotami, chyba że któraś ze
stron wniesie pozew
Prawo publiczne – zaliczamy do niego prawo konstytucyjne, administracyjne, karne, finansowe, gospodarcze
publiczne, międzynarodowe publiczne, postępowanie karne, cywilne, administracyjne, prawo publiczne reguluje
relacje państwo-społeczeństwo i normuje ustrój organów władzy, cechuje je nierówność stron (organ władzy ma
rolę nadrzędną nad obywatelem)
Metoda administracyjnoprawna – wynika z nadrzędności organu władzy nad podmiotem prawa, państwo ma
prawo ingerować w cudzą sferę prawną
metoda karnoprawna (penalna) – państwo grozi użyciem sankcji w wypadku złamania prawa
ius cogens – charakterystyczne dla prawa publicznego, patrz rozdział V
ius publicanum privatorium pactis mutari non potest – prawo publiczne nie może być zmieniane umowami
osób prywatnych
prawo materialne – reguluje bezpośrednio odpowiednie stosunki społeczne, kto, w jakich okolicznościach i jak
ma się zachować, określa też sankcje przewidziane za złamanie prawa
prawo ustrojowe – określa organizację organów władzy publicznej, ich kompetencje oraz prawną formę
realizacji tych kompetencji
prawo postępowania – reguluje elementy związane z trybami postępowania przed organami włądzy publicznej
podczas dochodzenia roszczeń, realizacji kompetencji itd.
Prawo formalne = prawo ustrojowe + prawo postępowania
Prawo sądowe – prawo postępowanie dotyczące sądów (KPC i KPK)
Akty kompleksowe – zawierają normy formalne i materialne, publicznoprawne i prywatnoprawne
3. GAŁĘZIE PRAWA
gałąź prawa – zespół norm, które regulują określoną, wyraźnie wyodrębnioną sferę stosunków społecznych
odp. konstytucyjna – obowiązek poddania się przewidywanym przez prawo konstytucyjne konsekwencjom
przez najwyższych funkcjonariuszy państwa za naruszenie Konstytucji lub innych ustaw w związku ze
zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, orzeka o niej w Polsce Trybunał Stanu
delikt konstytucyjny – to nie przestępstwo, lecz zawinione naruszenie Konstytucji lub innej ustawy
organy podlegające odpowiedzialności konstytucyjnej – prezydent, prezes RM, członkowie RM, posłowie,
senatorowie, prezesi NBP i NIK, członkowie KRRiTV, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych i osoby, którym
prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem
Trybunał Stanu – organ władzy sądowniczej odrębny i niezależny od innych władz, członków wybiera Sejm,
przewodniczącym jest z urzędu I prezes SN, postepowanie wykonawcze co do wyroków TS prowadzi Sąd
Okręgowy w Warszawie
kary z tytułu odp. konst. – pozbawienie czynnegi i biernego prawa wyborczego, zakaza zajmowania urzędów,
utrata odznaczeń – wszystko to na okres od 2 do 10 lat
odpowiedzialność polityczna – odpowiedzialność za naruszenie norm politycznych, rozumianych jako reguły
rządzenia i gry politycznej
odpowiedzialność parlamentarna – ponoszona solidarnie przez rząd lub indywidualnie przez jego członków
wobec Sejmu z powodu utraty zaufania do władzy wykonawczej przez parlament
4. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ADMINISTRACYJNA
odp. administracyjna – oznacza obowiązek poddania się przez podmiot przewidzianym przez prawo
administracyjne ujemnym konsekwencjom za zachowania które stanowią naruszenie norm tej gałęzi prawa
(obowiązków pieniężnych i niepieniężnych), podlegają jej organy administraji rządowej i adresaci działań
administracji
obowiązki pieniężne – uiszczanie podatków, opłat, grzywien, kar pieniężnych, wpłat na rzecz funduszy
celowych
obowiązki niepieniężne – różne świadczenia rzeczowe, spełnienie nakazanych czynności, wydanie
nieruchomości, opróżnienie lokalu itd.
egzekucja administracyjna – postać odpowiedzialności administracyjnej - postępowanie w ramach którego
realizuje się normy sankcjonujące, interwencyjne i postinterwencyjne
6. ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA
POLICJA:
umundurowana i uzbrojona formacja służąca społeczeństwu, na jej czele stoi Komendant Główny Policji jako
centralny organ administracji rządowej i przełożony wszystkich policjantów
Zadania:
- ochrona życia, mienia ludzkiego, bezpieczeństwa i porządku publicznego
- zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń, wykrywanie przestępstw i wykroczeń, ściganie ich
sprawców
- nadzór nad strażami gminnymi, miejskimi, przemysłowymi, pocztowymi, bankowymi
- kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych
- współpraca z policjami innych państw i INTERPOLem
- działanie prewencyjne – utrzymanie ładu, porządku i bezpieczeństwa i represyjne – jeśli doszło już do
zagrożenia lub naruszenia bezpieczeństwa
podległość – policja podlega zwierzchnictwu ogólnemu (ale nie służbowemu) wojewody i starosty – ich
uprawnienia mogą być merytoryczne, finansowe i personalne
sfery działalności policji – czynności operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze, administracyjno-
porządkowe i inne na polecenie sądu, prokuratora, organów administracji państwowej i samorządu
terytorialnego
prawa policjantów – legitymowanie osób, zatrzymywanie zbiegów z zakładów karnych, zatrzymywanie osób
zagrażających życiu/zdrowiu innych, przeszukiwanie osób i pomieszczeń, dokonywanie kontroli osobistej,
zwracanie się o pomoc do innych organów itp.itd.
kontrola korespondencji – zarządza ją Minister SwiA po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego
PROKURATURA:
prokuratura – stanowią ją Prokurator Generalny (czyli Minister Sprawiedliwości - naczelny jej organ) i
podlegli mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury, prokuratorzy
IPN-u, , jej zadaniem jest stanie na straży praworządności oraz nadzór nad ściganiem przestępstw
działalność prokuratury – występowanie w roli oskarżyciela publicznego, czuwanie nad postępowaniem
przygotowawczym, wytaczanie powództw w sprawach cyw i kar, sprawowanie nadzoru nad postanowieniami o
tymczasowym aresztowaniu, zaskarżanie do sądu niezgodnych z prawem decyzji administracyjnych
Prokuratura Krajowa – jednostka organizacyjna prokuratury wchodząca w skład ministerstwa sprawiedliwości
i kierowana przez prokuratora generalnego
prokuratura apelacyjna – kierowana przez prokuratora apelacyjnego, jest on przełożonym prokuratorów
prokuratur: apelacyjnej, okręgowych i rejonowych na obszarze działania prokuratury apelacyjnej
prokuratura okręgowa – kierowana przez prokuratora okręgowego, jest przełożonym prokuratorów prokuratur:
okręgowej i rejonowych na obszarze działania okręgowej
prokuratura rejonowa – kierowana przez prokuratora rejonowego, jest przełożonym prokuratorów prokuratury
rejonowej
prokurator – wszczyna i prowadzi postępowanie przygotowawcze i nadzoruje je, jest oskarżycielem
publicznym w sądach i nadzoruje wykonanie decyzji o tymczasowym aresztowaniu
SĄDY POWSZECHNE:
Wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, wojskowe i administracyjne
(od 2004)
sądy powszechne – sprawują wym. spr. w zakresie nienależącym do pozostałych sądów, wykonują zadania z
zakresu wymiaru sprawiedliwości przez sędziów, a z zakresu ochrony prawnej w sądach rejonowych przez
referendarzy sądowych, sądy dzielą się na wydziały, sądy wydają wyroki w imieniu RP i działają na zasadzie
instancyjności
sąd rejonowy – dzieli się na wydziały: cywilny, karny, rodzinny i nieletnich, pracy i ksiąg wieczystych, a w
niektórych sądach istnieją też wydziały ubezpieczeń społecznych, sądy grodzkie i sąd gospodarczy
sąd okręgowy – wydziały cywilny, karny, penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych
sąd apelacyjny – wydział cywilny, karny, pracy i ubezpieczeń społecznych, w Wawie ponadto sąd lustracyjny
tworzenie i znoszenie sądów – dokonuje tego minister sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii KRS
apelacje – od orzeczeń sądów rejonowych rozstrzygają sądy okręgowe, a od okręgowych apelacyjne
kasacje – od orzeczeń sądów okręgowych i apelacyjnych rozpatruje Sąd Najwyższy
sędziowie – mają monopol na wykonywanie wymiaru sprawiedliwości, są niezawiśli, wiążą ich konstytucja i
ustawy i ratyfikowane umowy międzynarodowe, powołuje ich Prezydent, są nieusuwalni i posiadają immunitet
sędziowski, są apolityczni
SĄD NAJWYŻSZY:
ZAKŁADY KARNE:
Służba więzienna w Polsce - jest apolityczna i paramilitarna, podlega Ministrowi sprawiedliwości, wykonuje
funkcję izolacyjną i resocjalizacyjną
Rodzaje zakładów karnych: dla młodocianych, dla odbywających karę po raz pierwszy, dla recydywistów
penitencjarnych, dla odbywających karę aresztu wojskowego
Charakter zakładów karnych: otwarte, półotwarte, zamknięte
sąd penitencjarny – razem z sędzią penitencjarnym sprawuje nadzór nad wykonaniem kary pozbawienia
wolności, jestnim ten sąd okręgowy, którego właściwość miejscową określa miejsce pobytu skazanego
7. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACOWNICZA
odp. pracownicza – oznacza obowiązek poddania się przez pracownika przewidzianym przez prawo ujemnym
konsekwencjom za niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków pracowniczych
odpowiedzialność porządkowa – uregulowana w kodeksie pracy, poddanie się pracownika karom
niemajątkowym lub majątkowym za zawinione naruszenie przepisów BHP i p-poż, porządku i regulaminu pracy,
karę stosuje pracodawca, zawiadamia o niej pracownika, a odpis zawiadomienia składa się do akt osobowych
odpowiedzialność służbowa – dotyczy mianowanych pracowników służb publicznych – odpowiadają za
naruszenie obowiązków regulowanych pragmatykami służbowymi, może mieć charakter odpowiedzialności
porządkowej za mniejsze uchybienia i dyscyplinarnej za większe – kary porządkowe wymierza kierownik
jednostki, kary dyscyplinarne – komisje dyscyplinarne
odpowiedzialność za wykroczenia przeciw prawom pracownika – dotyczy osób na stanowiskach
kierowniczych, normowana jest w kodeksie pracy, karę grzywny wymierza inspektor pracy
odpowiedzialność materialna – regulowana przez kodeks pracy, wyraża się w odszkodowaniu za wyrządzoną
szkodę przez pracownika, nie może ono przewyższać 3miesięcznego wynagrodzenia w chwili wyrządzenia
szkody
8. ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA
odp. cywilna – oznacza obowiązek poddania się przez podmiot (osobę fizyczną lub prawną) przewidzianym
przez prawo cywilne ujemnym konsekwencjom za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań
umownych powstałego na podstawie czynności prawnej (odp. kontraktowa) lub za popełnienie czynów
niedozwolonych – zawinione wyrządzenie szkody innej osobie(odp. deliktowa)
przesłanki odpowiedzialności – szkoda, fakt, z którym ustawodawca łączy powstanie odpowiedzialności,
związek przyczynowy między powstaniem szkody
windykacja wierzytelności – dochodzenie i egzekwowanie należności wynikających z zawartych, a
niewykonanych lub nienależycie wykonanych umów w obrocie gospodarczym
wierzytelność – uprawnienie wierzyciela do żądania spełnienia określonego świadczenia
dług – powinność spełnienia określonego świadczenia przez dłużnika
egzekucja cywilna – doprowadzenie do realizacji określonego świadczenia przez dłużnika, normowana jest w
kodeksie postępowania cywilnego, dotyczy również prawa rodzinnego, opiekuńczego, pracy itd.
komornik sądowy – zasadniczy organ egzekucji cywilnej, działa w obszarze prawa prywatnego, opiera się na
informacjach o majątku dłużnika od wierzyciela, jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie
rejonowym, powołuje go Minister Sprawiedliwości, może nim zostać prawnik lub administratywista z
ukończoną aplikacją komorniczą i staż asesorski, prowadzi kancelarię komorniczą, podlega tylko ustawom i
orzeczeniom sądu, formalną poprawność jego działalność kontroluje prezes sądu rejonowego, materialną
poprawność kontroluje sąd rejonowy – rozpatrywanie skarg na komornika
podstawy egzekucji – tytuł egzekucyjny – czyli prawomocne orzeczenie sądu, ugoda sądowa, akt notarialny, w
którym dłużnik poddaje się egzekucji; klauzula wykonalności – nadaje ją sąd
egzekucja świadczeń pieniężnych – z ruchomości, z wynagrodzenia za pracę, z rachunku bankowego, z innych
wierzytelności i praw majątkowych, z nieruchomości, z użytkowania wieczystego i statków morskich
egzekucja świadczeń niepieniężnych – wydanie rzeczy ruchomej, nieruchomości, statku, opróżnienie
pomieszczenia, złożenie określonego oświadczenia woli itp.
sankcja nieważności – forma odpowiedzialności cywilnej
nieważność względna – efekt fokonania określonej czynności pod wpływem wad oświadczenia woli: błędu i
groźby
nieważność bezwzględna – realizuje się z mocy prawa, w wyniku braku zdolności do czynności prawnych,
sprzeczności oświadczenia woli z prawem, brak zachowania odpowiedniej formy czynności itp.
9. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRAWNOMIĘDZYNARODOWA
PARLAMENT EUROPEJSKI:
- największy wielonarodowy parlament na świecie, reprezentuje 370 mln obywateli Unii
- aktualnie 626 członków: 99 Niemcy, 87 Francja, Włochy i UK, 64 Hiszpania, 31 Holandia, 25 Grecja, Bułgaria
i Portugalia, 22 Szwecja, 21 Austria, 16 Dania i Finlandia, 6 Luksemburg
- wybory do parlamentu UE są powszechne i bezpośrednie, kadencja trwa 5 lat
- wszystkimi pracami kieruje biuro złożone z przewodniczącego i 4 zastępców (wybierani na 2,5 roku)
- comiesięczne sesje plenarne – Strasburg; zebrania komisji i sesje nadzwyczajne – Bruksela
- Sekretariat Generalny znajduje się w Luksemburgu
- uprawnienia parlamentu UE są stopniowo powiększane - najpierw jego rolę wzmocnił Jednolity Akt
Europejski, następnie Traktat z Maastricht i Traktat Amsterdamski.
1. Uprawnienia ustawodawcze
- wnosi poprawki do aktów prawodawczych Rady
- może uchwalać samodzielne ustawy
- dzieli władzę ustawodawczą z Radą [Komitet Rozjemczy – złożony z tej samej liczby reprezentantów Rady i
Parlamentu z udziałem Komisji – ma na celu doprowadzenie do porozumienia w sprawie wspólnego projektu,
który przedstawiany jest później Radzie i Parlamentowi dla ich wspólnego zatwierdzenia. Jeśli brak takiej zgody
parlament może po prostu odrzucić projekt]
2. Kontrolna władzy wykonawczej
- kontrola Komisji Europejskiej i Rady Ministrów
- co 5 lat mianuje przewodniczącego i członków Komisji Europejskiej
- Komisja składa mu miesięczne i roczne raporty
3. Kontrola budżetu
- uchwala co roku budżet Unii
4. Naturalny gwarant interesów europejskich i obrońca praw obywatela
- wszyscy obywatele mają prawo składać indywidualne lub zbiorowe petycje do Parlamentu i żądać
zadośćuczynienia w sprawach związanych z działalnością Unii Europejskiej
KOMISJA EUROPEJSKA:
- 20 członków desygnowanych przez rządy państw członkowskich – po 2 z Niemiec, Hiszpanii, Francji, Włoch i
Wielkiej Brytanii i po 1 z pozostałych krajów członkowskich
- kadencja trwa 5 lat
- siedziba w Brukseli
KOMITET REGIONÓW:
- członkowie: 222: - 24 – Niemcy, Francja, Włochy, Wielka Brytania
- 21 – Hiszpania
- 12 – Belgia, Grecja, Holandia, Austria, Portugalia, Szwecja
- 9 – Dania, Irlandia, Finlandia
- 6 – Luksemburg
- kadencja 4 lata, siedziba w Brukseli, 5 sesji plenarnych rocznie
- składa się z 8 stałych komisji i 4 podkomisji
- strażnik zasady subsydiarności (z Traktatu z Maastricht)
- przedstawiciel regionów, z którymi należy się konsultować w sprawach: sieci transeuropejskich, zdrowia
publicznego, edukacji, młodzieży, kultury oraz spójności ekonomicznej i socjalnej
- najmłodszy organ UE
TRAKTATY UE:
Traktat Paryski, na mocy którego powołano Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (IV 1951). Wszedł w życie
VII 1952. Stanowił pierwszy formalny krok do integracji europejskiej.
Traktaty Rzymskie, dwa traktaty międzynarodowe, podpisane 25 III 1957 w Rzymie przez przedstawicieli
rządów Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, RFN i Włoch, powołujące do życia Europejską Wspólnotę
Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM). Wszystkie wymienione wyżej
państwa zatwierdziły 29 V 1956 raport belgijskiego ministra spraw zagranicznych P.H. Spaaka w sprawie
ogólnej unii gospodarczej i unii w zakresie pokojowego użycia energii atomowej.Traktaty zawierały gwarancje
swobodnego przepływu kapitałów i siły roboczej, zapowiadały znoszeniu zewnętrznych barier celnych
pomiędzy krajami członkowskimi EWG, stopniowe zniesienie ceł wewnętrznych i wprowadzenie wspólnej
polityki rolnej. Stały się podstawą Unii Europejskiej.
Jednolity Akt Europejski, dokument przyjęty w 1985 przez Radę Europejską, wszedł w życie 1 lipca 1987,
wprowadzając nowe zasady funkcjonowania Wspólnoty Europejskiej. Wyznaczono w nim ostateczny termin (1
stycznia 1993) utworzenia w pełni jednolitego rynku wewnetrznego, a by to ułatwić, naniesiono kilka poprawek
do traktatów Wspólnot, m.in. zmianę procedury podejmowania decyzji przez Radę Ministrów (w miejsce
jednomyślności - większość głosów z wyjątkiem kwestii skarbowych i przepływu osób). Stworzono także
prawne podstawy funkcjonowania Rady Europejskiej, poszerzono uprawnienia Parlamentu Europejskiego,
stosując wobec niego zmienioną procedurę stanowienia prawa - tzw. procedurę współpracy. Pełne prawo
współdecydowania Parlament otrzymał w kwestii przystępowania do Wspólnoty nowych członków, zawierania
układów stowarzyszeniowych. Wzmocniono także wykonawcze uprawnienia Komisji. Usprawnieniu pracy
służyło również wprowadzenie Sądu Pierwszej Instancji, odciążajacego Trybunał Sprawiedliwości w zakresie
sporów pracowniczych oraz spraw wnoszonych przez osoby prawne lub fizyczne. Modyfikacji uległ więc proces
decyzyjny we Wspólnocie. Istotną zasadą wprowadzoną przez Jednolity Akt Europejski stała się subsydiarność,
gwarantująca decentralizację władzy. Zainicjowano też współpracę w zakresie polityki zagranicznej. Ustalenia
Jednolitego Aktu Europejskiego przygotowywały grunt pod traktat o Unii Europejskiej.
Traktat z Maastricht, układ dwunastu państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej zawarty na zjeździe
przywódców państw EWG w Maastricht w Holandii w dniach 9-10 grudnia 1991, dotyczący integracji
politycznej i gospodarczej tych państw. Formalne podpisanie traktatu nastąpiło 2 lutego 1992. Najważniejszą
decyzją było utworzenie unii walutowej i w efekcie wprowadzenie (najpóźniej do 1999) wspólnego pieniądza
ECU. Ujednolicono przepisy socjalne i wprowadzono europejski kodeks pracy. Zniesiono na obszarze
Wspólnoty wszelkie ograniczenia w podejmowaniu pracy i osiedlaniu się. Nad wspólną polityką imigracyjną ma
czuwać Europol, czyli Europejska Agencja Policyjna. Podjęto też decyzję o dokładniejszej koordynacji polityki
zagranicznej, m.in. przez podejmowanie niektórych decyzji większością głosów, a nie jak dotychczas
jednomyślnie. Unię Zachodnioeuropejską uznano za zbrojne ramię Wspólnoty. Odrzucono koncepcję utworzenia
federacji europejskiej. Przyjęto także protokoły dodatkowe ze szczegółowymi zastrzeżeniami niektórych państw,
m.in. Wielkiej Brytanii, która zastrzegła sobie prawo prowadzenia własnej polityki socjalnej oraz wyjścia z unii
monetarnej. Idei Maastricht zarzuca się pozbawianie państw części suwerenności na rzecz aparatu
biurokratycznego Wspólnoty z siedzibą w Brukseli.