FIZYKA – WZORY zakres GIMNAZJUM

SYMBOL NAZWA
WZÓR wielkości NAZWA wielkości SYMBOL wielkości
jednostki jednostki

s Prędkość w ruchu jedno- v- prędkość, s-droga, m metr na

v , 1 ,
t stajnym prostoliniowym t-czas s sekundę

Droga w ruchu jednostaj- s-droga, v-prędkość,

s=v t 1m metr
nym prostoliniowym t-czas
s s1 s 2 ... v- prędkość,
v śr m metr na
t t1 t 2 ... Prędkość średnia s przyrost drogi, 1
s sekundę
t - przyrost czasu
s v- prędkość
vch , t 0 m metr na
t Prędkość chwilowa s przyrost drogi 1
s sekundę
s = s2 - s1 t = t2 - t1 t - przyrost czasu
v- przyrost prędkości metr na
v m
a , v v v0 Przyspieszenie t- przyrost czasu 1 sekundę do
t a - przyspieszenia s2 kwadratu
a t2
s v0 t , v- prędkość
2
Droga w ruchu jednostajnie v0 – prędkość początkowa
jeśli 1m metr
2
przyspieszonym t- czas, s-droga
a t a-przyspieszenia
v0 0 , to s
2
v v0 a t , v- prędkości
Prędkość w ruchu jedno- m metr na
jeśli t- czas, 1
stajnie przyspieszonym s sekundę
v 0 0 , to v a t a-przyspieszenia
T – siła tarcia
T f FN Siła tarcia f - współczynnik tarcia 1N niuton
Fn – siła nacisku
F a - przyspieszenie metr na
a , Przyspieszenie pod wpły- m
m m - masa 1 2 sekundę do
wem działania stałej siły s
F - siła kwadratu
F - siła, m
Siła w ruchu jednostajnie 1N 1kg 1
F=m a m - masa s2 niuton
przyspieszonym
a - przyspieszenie
F - siła, m - masa,
g = 10m/s2
F m g Siła ciężkości (ciężar ciała) 1N niuton
g-przyspieszenie ziem-
skie, g 10m/s2
kilogram
p - pęd, m - masa, m
p m v Pęd ciała 1kg 1 razy metr
v - prędkość s na sekundę
2 r v-prędkość, T - okres,
v
T Prędkość liniowa w ruchu r- promień okręgu, m metr na
1
lub jednostajnym po okręgu 3,14 (stała matemat.) s sekundę
v=2 fr f - częstotliwość
v2 a - przyspieszenie, m metr na
a= Przyspieszenie dośrodkowe r- promień okręgu 1 2 sekundę do
r v - prędkość s kwadratu
m v2 F- siła, m - masa,
Fd , Siła dośrodkowa, 1N niuton
r v- prędkość, r - promień

1
 Fg - siła powszechnego
m1 m2 ciążenia (grawitacji),
Fg G Siła powszechnego ciążenia m1,m2 –masa ciała 1 , 2 1N niuton
r2 r-odległość między cia-
łami 1 i 2
W F s Praca mechaniczna W-praca, F-siła, s-droga 1J 1N 1s dżul
W 1J wat,
P Moc mechaniczna P- moc, W-praca, t-czas 1W
t 1s
m v2 Ek - energia kinetyczna,
Ek Energia kinetyczna 1J dżul
2 m - masa, v - prędkość
Ep-energia potencjalna
ciężkości, m - masa,
Energia potencjalna
Ep m g h h - wysokość, 1J dżul
ciężkości
g – przyspieszenie ziem-
skie, g 10m/s2
Warunek równowagi dźwi- F1 ,F2 - siła,
F1 r1 F2 r2
gni dwustronnej r1, r2 - ramię siły
Ew – zmiana energii
Ew Q W Zmiana energii wewnętrznej wewnętrznej, Q- ciepło, 1J dżul
W- praca
dżul na
cw – ciepło właściwe
J kilogram
Q m - masa,
cw Ciepło właściwe 1 razy sto-
m t t- zmiana temperatury, kg 0 C
pień Cel-
Q - ciepło
sjusza,
Q cw m t cw – ciepło właściwe
Ilość ciepła pobranego lub
t = t2 - t1 m - masa, t - zmiana 1J dżul
oddanego przez ciało
temperatury,
Q Q-ciepło, m-masa, J dżul na
ct , k Ciepło topnienia, krzepnięcia ct – ciepło topnienia 1 kilogram
m kg
ck – ciepło krzepnięcia
Q Q-ciepło, m-masa, J dżul na
c p,s Ciepło parowania, skraplania cp – ciepło parowania 1 kilogram
m kg
cs – ciepło skraplania
1 T – okres drgań 1s sekunda
T Okres drgań
f f - częstotliwość
1 f - częstotliwość 1 herc
f Częstotliwość drgań 1Hz
T T – okres drgań s
- długość fali, T –okres m metr na
v lub v = f Prędkość fali 1 sekundę
T f - częstotliwość s
l- długość wahadła 1s sekunda
l Okres drgań wahadła mate-
T 2 g –przyspieszenie ziem-
g matycznego
skie, g 10m/s2, 3,14
F p – ciśnienie 1N
p Ciśnienie F – siła (nacisk), 1Pa paskal
S 1m 2
S – pole powierzchni
kg kilogram
m - gęstość, m – masa, 1
Gęstość ciała m3 na metr
V V – objętość ciała
sześcienny
p = ciśnienie, - gęstość, 1 Pa paskal
p g h Ci śnienie hydrostatyczne
h – wysokość, g 10m/s2
- gęstość, g 10m/s2, 1N niuton
Fw cieczy g Vwypartej Siła wyporu V – objętość wypartej
cieczy
cieczy
2
 F – siła,
q q Siła oddziaływania elektrosta- q1,q2 - ładunki ciał 1 i 2 1N niuton
F k 1 2 2
r tycznego r – odległość między
ciałami, k - stała
I – natężenie prądu 1C
q 1A
I Natężenie prądu q – ładunek elektryczny 1s amper
t t – czas przepływu
U I – natężenie prądu 1V
I Natężenie prądu U – napięcie 1A = amper
R R – opór 1
q – ładunek elektryczny
q=I t Ładunek elektryczny I – natężenie prądu 1C = 1A 1s kulomb
t - czas
U R – opór elektryczny 1V
R Opór elektryczny 1
I U – napięcie, I - natężenie 1A om
R – opór elektryczny
l U1 U2 - opór właściwy,
R , Opór elektryczny l – długość przewodnika 1 om
S I1 I2
S – pole przekroju po-
przecznego przewodnika
W U – napięcie, W – praca 1J
U Napięcie elektryczne 1V wolt
q q – ładunek elektryczny 1C
dżul
W – praca, U – napięcie, 1J = 1V 1A 1s (woltoampe-
W U I t
Praca prądu elektrycznego t – czas, I natężenie, rosekunda)
W P t kilowatogo-
P - moc 6
1 kWh = 3,6 10 J
dzina
P – moc, U – napięcie, 1W 1V 1A wat
P U I Moc prądu elektrycznego
I - natężenie (woltoamper)

W P – moc, W – praca, wat

P Moc prądu (ogólnie) 1W
1J
t t - czas
1s

R – opór zastępczy
R R1 R2 R3 ... Opór zastępczy w połącze- 1 om
niu szeregowym oporników R1, R2, R3 – opory skła-
dowe
R – opór zastępczy
R1 R2
R , Opór zastępczy w połącze-
R1 R2 R1, R2– opory składowe 1
niu równoległym dwóch om
1 1 1 oporników
(zależność)
R R1 R2
F – siła elektrodyna-
Wartość siły elektrodyna-
miczna
micznej działającej na prze-
F B I l B – indukcja magne- 1N niuton
wodnik umieszczony w polu
tyczna, I - natężenie
magnetycznym
l – długość przewodnika
p – przekładnia transformatora
Uw Uw – napięcie na uzwojeniu
p wtórnym
Up Up - napięcie na uzwojeniu
Przekładnia transformatora pierwotnym - -
nw Ip nw – liczba zwojów na uzwoje-
lub p lub p niu wtórnym
np Iw np – liczba zwojów na uzwoje-
niu pierwotnym
3
 Uw – napięcie na uzwojeniu
wtórnym
Uw nw Związek między liczbą zwo- Up - napięcie na uzwojeniu
pierwotnym
Up np jów i napięciami w trans- nw – liczba zwojów na uzwoje- -
-
formatorze niu wtórnym
np – liczba zwojów na uzwoje-
niu pierwotnym
Uw – napięcie na uzwojeniu
wtórnym
Uw Ip Związek między napięciami Up - napięcie na uzwojeniu
pierwotnym -
Up Iw i natężeniami w transforma- Ip – natężenie na uzwojeniu -
torze pierwotnym
Iw – natężenie na uzwojeniu
wtórnym
r – promień krzywizny,

1 1 1 r Równanie zwierciadła wklę- f – ogniskowa zwierciadła

x – odległość przedmiotu od
,f słego zwierciadła (soczewki)
- -
x y f 2 Równanie soczewki y – odległość obrazu od
zwierciadła (soczewki)
ho – wysokość obrazu,
ho y h p – wysokość przedmiotu
p lub p - -
hp x Powiększenie liniowe obrazu x – odległość przedmiotu od
soczewki
y – odległość obrazu od
soczewki
1 Zdolność skupiająca so- Z – zdolność skupiająca 1
Z f - ogniskowa 1D dioptria
f czewki m
v1 n2 Względny współczynnik za-
n 2,1
v2 n1 łamania światła
c – prędkość światła w
c Bezwzględny współczynnik próżni - -
n
v załamania światła v – prędkość światła w
danym ośrodku
Z – liczba protonów
Liczba masowa (liczba nu-
A Z N (liczba atomowa) - -
kleonów)
N – liczba neutronów
km
c = 300 000 (pręd-
Zależność między masą a s
E m c2 energią dżul J
kość światła w próżni)
m - masa
A Jądro atomowe (zwane także Np. 26 Fe , Z = 26, N =
56

Z X
nuklidem) 30
Uwaga!
Wytłuszczonym drukiem oznaczono najbardziej podstawowe wzory!
Symbol jednostki Nazwa jednostki Symbol jednostki Nazwa jednostki
m metr om
s sekunda D dioptria
N niuton Przedrostki tworzące nazwy jednostek
kg kilogram przedrostek symbol wartość mnożnika
J dżul mega- M 106 =1 000 000
W wat kilo- k 103 = 1 000
Hz herc hekto- h 102 = 100
Pa paskal deka- da 101 = 10
A Amper decy- d 10 –1 = 0,1
V wolt centy- c 10 –2 = 0,01
C kulomb mili- m 10 –3 = 0,001
4
 ZASADY W FIZYCE
NAZWA ZASADY TREŚĆ ZASADY WZÓR (objaśnienia symboli)
v 0
I zasada Jeżeli na ciało nie działa żadna siła
F w 0,
dynamiki Newtona albo działają siły, których wypadko- v const.
wa jest równa zeru, to ciało pozostaje
w spoczynku lub porusza się ruchem
jednostajnym po linii prostej. Fw – siła wypadkowa, [F] = N(niuton)
(zasada bezwładności) v – prędkość, [v] = m/s (metr na sekundę)

Jeżeli na ciało działa stała, niezrów-

noważona siła, to ciało porusza się z F
a
przyspieszeniem o stałej wartości. m
II zasada
Wartość tego przyspieszenia jest
dynamiki Newtona a – przyspieszenie, [a] = m/s2 (metr na
wprost proporcjonalna do wartości
działającej siły, a odwrotnie propor- sekundę do kwadratu)
cjonalna do masy ciała. F – siła, [F] = N (niuton)
m – masa [m] = kg (kilogram)

Jeżeli ciało A działa na ciało B pew-

III zasada dynamiki F AB F BA
Newtona ną siłą F AB , to ciało B działa na ciało

(zasada akcji i reakcji) A siłą F BA o tej samej wartości, lecz

zwróconą przeciwnie. F – siła [F] = N (niuton)

Suma wektorowa pędów ciał przed

oddziaływaniem jest równa sumie p 01 p 02 ... p1 p2 ...
Zasada zachowania pędu wektorowej pędów tych ciał po od-
p0 – pęd przed oddziaływaniem
działywaniu. (Całkowity pęd układu [p] = kg m/s (kilogram razy metr na sekundę)
nie zmienia się)

mv 2
Jeżeli w układzie izolowanym ciał mgh const. (stała)
działają tylko siły ciężkości (grawita- 2
Zasada zachowania
cji), to suma energii kinetycznej i
energii mechanicznej Ek + Ep = const.(stała)
potencjalnej dla tego układu jest
wielkością stałą (niezmienną) E – energia, [E] = J (dżul)

Zmiana energii wewnętrznej ciała Ew Q W

I zasada termodynamiki jest równa sumie dostarczonego cie- E – energia, Q – ciepło, W – praca
pła i pracy wykonanej nad ciałem [E] = [Q] = [W] = J (dżul)

Q pobrane Qoddane
W układzie ciał izolowanych ter-
micznie ilość ciepła pobrana przez
Zasada bilansu cieplnego ciało o niższej temperaturze jest rów- Q = c m T, Q – ciepło, [Q] = J0
na ilości ciepła oddanego przez ciało c – ciepło właściwe, [c] = J/kg C 0
o wyższej temperaturze. T – zmiana temperatury, [T] = C
m – masa, [m] = kg

Zasada zachowania Całkowity ładunek elektryczny w q q1 q2 q3 ... const.

ładunku układzie izolowanym pozostaje zaw- q – ładunek, [q] = C (kulomb)
sze stały
5
 PRAWA W FIZYCE
NAZWA PRAWA TREŚĆ PRAWA WZÓR (objaśnienia symboli)

Na każde ciało zanurzone w cieczy
(gazie) działa siła wyporu skierowana
pionowo do góry, której wartość jest
wprost proporcjonalna do gęstości wy-
partej cieczy (gazu) i do objętości wy-
Prawo Archimedesa
partej przez to ciało cieczy.
lub inaczej:
Na każde ciało zanurzone w cieczy
działa siła wyporu skierowana pionowo
do góry, której wartość jest równa cię-
żarowi wypartej cieczy
F wyporu
cieczy
g V cieczy
wypartej
F – siła, [F] = N (niuton)
- gęstość, [ ] = kg/m3 (kilogram na metr
sześcienny)
g – przyspieszenie ziemskie, g = 10 N/kg
V – objętość, [V] = m3(metr sześcienny)
F wyporu = F (w powietrzu) – F(w cieczy)
Ciało po zanurzeniu w cieczy wydaje się lżej-
sze (traci pozornie na ciężarze)
F(w cieczy) < F (w powietrzu)
Ciężar ciała w cieczy jest mniejszy od ciężaru
tego ciała w powietrzu

m1 m2
Siła przyciągania grawitacyjnego Fg G
r2
dwóch ciał jest wprost proporcjonalna
Prawo powszechnej
do iloczynu mas obu tych ciał i od- F – siła, [F] = N (niuton)
grawitacji
wrotnie proporcjonalna do kwadratu m – masa, [m] = kg (kilogram)
odległości między ich środkami. r – odległość, [r] = m (metr)
G – stała grawitacji
U U U2
Natężenie prądu elektrycznego w I lub 1
oporniku jest wprost proporcjonalne do R I1 I2
Prawo Ohma
napięcia przyłożonego do końców tego I – natężenie, [I] = A (amper)
opornika. U – napięcie, [U] =V (wolt)
R – opór, [R] = (om)

I = I1 + I2 + ... I I1
Suma natężeń prądów wpływających
Prawo Kirchhoffa do węzła jest równa sumie natężeń
prądów wypływających z węzła.
I – natężenie [I] = A (amper) I2

q1 q2
Siła oddziaływania między dwoma F=
naelektryzowanymi ciałami jest wprost r2
proporcjonalna do iloczynu ładunków F – siła, [F] = N (niuton)
Prawo Coulomba
tych ciał, a odwrotnie proporcjonalna q – ładunek, [Q] = C (kulomb)
do kwadratu odległości między środ- r – odległość, [r] = m (metr)
kami tych ciał

Ciśnienie wywierane z zewnątrz w

cieczach (gazach) jest przekazywane
Prawo Pascala we wszystkich kierunkach jednakowo i
jest skierowane prostopadle do
powierzchni cieczy
Światło odbija się tak, że kąt odbicia promień padający promień odbity
( ) równy jest kątowi padania ( ). normalna
Prawo odbicia Promienie padający i odbity oraz nor-
światła malna do powierzchni odbijającej leżą
w jednej płaszczyźnie
powierzchnia odbijająca
6
7