NOWOCZESNE HALE 4/10 | PROJEKTOWANIE
prof. dr hab. inż. Antoni Biegus
Politechnika Wrocławska
Obliczanie stężeń hal
według Eurokodu 3 CZ. I
s
W
Stężenia to element budynkach halowych o tra-
dycyjnej konstrukcji stalowej
głównym ustrojem nośnym
kluczowy dla jest szkielet składający się z poprzecz-
nych układów (płaskich ram), połączo-
zapewnienia nych ze sobą i usztywnionych stężenia-
mi [3]. Układy poprzeczne i stężenia
elementom tworzą razem ustrój geometrycznie nie-
zmienny w przestrzeni trójwymiarowej.
stalowej konstrukcji Są one jednakowo ważnymi elementami
konstrukcji nośnej hali, gdyż wspólnie
hali warunków przejmują wielokierunkowe obciążenia
działające na obiekt. W tym też sensie
pracy zgodnych stężenia są głównymi elementami no-
śnymi budynków halowych.
z założeniami O znaczeniu i ważności stężeń w kształ-
towaniu ustroju nośnego budowli świad-
obliczeniowymi. czą podane w [7] wymagania: „Aby po-
tencjalne zniszczenie konstrukcji było
Prezentujemy I część ograniczone, należy m.in.: wzajemnie
powiązać (stężyć) jej elementy nośne”.
tekstu omawiającego Ponadto warunek niezawodności budow-
li wg [7] to, oprócz wymagań nośności,
metody ich obliczania użytkowalności i trwałości, integralność
strukturalna, tj. nieuleganie nadmier-
według najnowszych nym zniszczeniom w wypadku zdarzeń
wyjątkowych (np. wybuchu, uderzenia),
standardów. czyli nieuleganie destrukcji, której konse-
kwencje (szkody) byłyby niewspółmierne
Rys. 1. Zastąpienie wstępnych imperfekcji geometrycznych równoważnymi siłami poziomymi
40
do początkowej przyczyny. Takim znisz-
czeniom zapobiegają właśnie stężenia.
Stężenia odgrywają zasadniczą rolę
w zapewnieniu poszczególnym ele-
mentom konstrukcji warunków pracy
zgodnych z założeniami obliczeniowy-
mi [2]. Zasady ich rozmieszczania zosta-
ły ustalone na podstawie długoletniego
doświadczenia, lecz dopiero w ostatnim
dwudziestoleciu XX w. opracowano teo-
retyczne uzasadnienia obliczania obcią-
żeń stężeń, stosując tzw. imperfekcyjne
modele ustrojów nośnych hal.
Pręty stężeń projektuje się na tzw. równo-
ważne obciążenia imperfekcyjne (tzn. wy-
wołujące deformacje wstępne elementów
podpieranych) i na obciążenia zewnętrzne
występujące podczas eksploatacji hali. Na-
leży wziąć pod uwagę trzy rodzaje imper-
fekcji geometrycznych ustroju nośnego:
przechyłowe, łukowe oraz skrętne. Imper-
fekcje przechyłowe uwzględnia się w ob-
liczaniu pionowych stężeń podłużnych
słupów budynków (rys. 1a). Imperfekcje
łukowe (rys. 1c) są najbardziej istotne
w połaci dachu, gdy analizuje się przy-
trzymanie ściskanych pasów rygli ram
poprzecznych z zastosowaniem stężeń
połaciowych poprzecznych. Imperfekcje
skrętne są ważne w ryglach ram o dużej
wysokości konstrukcyjnej i małej sztyw-
ności zgięciowej z płaszczyzny dźwigara,
gdyż generują obciążenie poziome prosto-
padłe do płaszczyzny dźwigara. Uwzględ-
nia się je w analizie m.in. pionowych stę-
żeń międzywiązarowych kratownicowych
dachów hal. W obliczeniach imperfekcje
geometryczne przechyłu ustroju lub wy-
gięcia łukowego jego elementów można
zastąpić samozrównoważonym układem
sił poziomych, których schematy pokaza-
no na rys. 1b i 1d.
Obliczanie połaciowych
stężeń poprzecznych hal
Połaciowe stężenia poprzeczne hal
są poziomymi kratownicami umiesz-
czonymi między pasami górnymi rygli

Rys. 2. Schemat obliczeniowy stężenia połaciowego poprzecznego hali: 1, 2 – rygle dachowe, 3 – płatew, 4 – pręt stężenia połaciowego poprzecznego, 5 – stężenie międzysłupowe
dachowych sąsiednich ram poprzecz-
nych (rys. 2). Pasy górne rygli dacho-
wych spełniają równocześnie funkcję
pasów kraty stężającej. Wykratowanie
tego stężenia stanowią dodatkowe pręty
skośne (krzyżulce) oraz słupki (który-
mi mogą być płatwie – wówczas należy
uwzględnić ich dodatkowe wytężenie).
Stężenia połaciowe poprzeczne za-
pewniają geometryczną niezmienność
w płaszczyźnie połaci dachu i przenoszą
obciążenia poziome: od wiatru (działa-
jącego na ścianę szczytową i świetliki)
oraz od hamowania podwieszonych
suwnic. Ponadto ich ważnym zadaniem
konstrukcyjnym jest usztywnienie po-
ziome („boczne”) rygli dachowych
przed wyboczeniem (zwichrzeniem)
z płaszczyzny dźwigara. W tym przy-
padku stabilizowane ściskane części
rygli (pełnościennych lub kratowych)
przekazują na połaciowe stężenia po-
przeczne obciążenia statecznościowe
(poziome) [4-6]. Wyznacza się je jako
oddziaływania wywołane imperfekcja-
mi geometrycznymi m stężanych rygli
dachowych (zakładając model oblicze-
niowy ściskanych prętów z wstępnymi
wygięciami łukowymi e0).
Według [9] połaciowe stężenia po-
przeczne należy stosować w skrajnych
lub przedskrajnych polach każdej części
hali oddzielonej dylatacją. Najczęściej
umieszcza się je nie rzadziej niż co 8. po-
le. Eurokod 3 [8] nie podaje zasad stoso-
wania i rozmieszczania tych stężeń.
Jako schemat statyczny połaciowego
stężenia poprzecznego przyjmuje się
kratownicę o rozpiętości równej sze-
rokości dachu (rys. 2a). Jej zasadnicze
obciążenie zewnętrzne to obciążenie
poziome od wiatru Wi działającego
PROJEKTOWANIE | NOWOCZESNE HALE 4/10
na ścianę szczytową lub świetlik i sił
hamowania od suwnic podwieszonych
do rygli dachowych, a także umowne siły
stabilizujące Fmi. Te siły występują wsku-
tek nieuniknionych imperfekcji geome-
trycznych e0 (wstępnych niedoskonałości
wytwórczych i montażowych) osi sta-
bilizowanych pasów rygli dachowych
1 i 2. Gdyby ściskany pas górny rygla da-
chowego nie był podparty w płaszczyź-
nie połaci dachu, wygiąłby się swobod-
nie na pełnej długości. Występowanie
nieprzesuwnych podparć bocznych wy-
musza ewentualne wyboczenie między
punktami połączeń prętów 3 z ryglami
dachowymi 1 i 2. Ściskane pasy górne
rygli dachowych mają zawsze wstępne
wygięcia w płaszczyźnie połaci i utrzy-
manie ich w stanie równowagi wymaga
działania sił stabilizujących Fmi, które
przekazują się na połaciowe stężenie
poprzeczne.
W [8] podano zasady obliczania po-
przecznego stężenia dachowego o sche-
macie dźwigara jednoprzęsłowego. Je-
go schemat obliczeniowy pokazano na
rys. 3.
Obciążenie statecznościowe poziome-
go stężenia poprzecznego wyznacza
się jako oddziaływania równomiernie
rozłożone qd, wywołane imperfekcjami
geometrycznymi e0 stężanych m elemen-
tów (rygli dachowych). Stabilizowanym,
ściskanym częściom dźwigarów przypo-
rządkowuje się model prętów ze wstęp-
nymi wygięciami łukowymi o strzałce
L stężenia poprzecznego na jego wytężenie,
e0 Dm (1)
500
gdzie:
L – rozpiętość stężanych elementów,
m – współczynnik kumulacji oddziały-
wań m stężanych elementów.
Jest oczywiste, że imperfekcje geo-
metryczne stężanych elementów nie
są skierowane systematycznie, lecz
przypadkowo. W związku z tym łączne
obciążenie działające na stężenie jest
mniejsze, niż wynikałoby to z prostego
sumowania oddziaływań od m elemen-
tów, co uwzględnia współczynnik kumu-
lacji obciążenia obliczany ze wzoru
§ 1· (2)
Dm 0,5¨1  ¸
© m ¹
gdzie:
m – liczba stężanych elementów.
W przypadku przyjęcia paraboli ja-
ko linii wstępnej imperfekcji łukowej
o strzałce e0 i stałej na długości L siły
ściskającej NEd w stężanym elemencie
(wykorzystując zależność między obcią-
żeniem łuku i rozporem), imperfekcyjne
równomiernie rozłożone obciążenie sta-
bilizujące qd wynosi
m e0  G q
qd ¦ 8 N Ed (3)
i 1 L2
gdzie:
NEd – maksymalna siła ściskająca w stę-
żanym elemencie,
q – ugięcie stężenia od oddziaływania
q i wszystkich obciążeń zewnętrznych,
uzyskane z analizy I rzędu (w przypadku
gdy w analizie ustroju stosuje się teorię
II rzędu, można przyjąć q = 0).
Uwaga! W [8] jest błąd we wzorze (3):
zamiast L2 podano L2.
Wzór (3) uwzględnia wpływ sztywności
gdyż strzałka wygięcia łukowego e0 jest
zwiększona o ugięcie tężnika q.Można
je pominąć w obliczeniach, gdy q <
L/2500. Z analizy (3) wynika, że ob-
ciążenie przekazywane przez wstępnie
41
NOWOCZESNE HALE 4/10 | PROJEKTOWANIE
Rys. 3. Schemat obliczeniowy jednoprzęsłowych
stężeń poprzecznych
Rys. 4. Schemat wytężenia stężanego dźwigara:
kratowego (a) i pełnościennego (b)
wygięty stabilizowany element w dużym
stopniu zależy od sztywności stężenia
(jest ono tym większe, im sztywność
stężenia jest mniejsza).
Siłę ściskającą NEd w stężanym pasie
dźwigara kratowego, która jest zmien-
na na długości, przyjmuje się (po stronie
bezpiecznej) z przedziału, w którym jest
ona największa (rys. 4a). W przypadku
gdy stężenie stabilizuje ściskany pas zgi-
nanego dźwigara pełnościennego o sta-
łej wysokości (rys. 4b), siłę NEd można
wyznaczyć ze wzoru:
M Ed
N Ed (4)
h Norma krajowa [9] i Eurokod 3 [8] po-
gdzie: h – całkowita wysokość elementu.
Jeśli dźwigar pełnościenny jest ściskany
i zginany, to należy przyjąć taką kombi-
nację siły podłużnej NEd, i oraz momentu
zginającego MEd, która daje najwięk-
szą wartość siły podłużnej, i obliczyć
ją ze wzoru:
42
N Ed ,i M Ed
N Ed  (5)
2 h
gdzie:
NEd, i – siła podłużna w analizowanym
przekroju rygla dachowego,
MEd – maksymalny obliczeniowy mo-
ment zginający w ryglu dachowym.
W obliczeniach płatwi, które są elemen-
tami składowymi układu stężającego,
należy oprócz ich zginania uwzględ-
nić ściskanie od sił stabilizujących.
Jeśli kratownica stężająca składa się
z jednakowych przedziałów o długo-
ści a, to statecznościowa siła skupiona
F, przekazywana przez jedną ściskaną
płatew na tężnik, wynosi:
e0  G q
F 8aN Ed (6)
L2
Największe obciążenie pośrednich pła-
twi i łączników (poza stężeniem), które
wystąpi w przedostatnim polu, można
oszacować ze wzoru:
m e0  G q
Fm ¦ 8aN Ed (7)
i 1 L2
Najbardziej będzie obciążona płatew
skrajna (okapowa), przekazująca na stę-
żenie reakcje podporowe RF z m stęża-
nych elementów. To obciążenie płatwi
okapowej RFm wynosi:
m e0  G q
RFm ¦ 4aN Ed (8)
i 1 L że (ogólnie) siła F0i w elemencie podpie-
Układ konstrukcyjny składający się
z m stabilizowanych elementów połą-
czonych płatwiami (w tym płatwiami
okapowymi) z poziomym stężeniem
poprzecznym jest samozrównoważo-
ny i nie jest aktywny zewnętrznie. Siły
imperfekcyjne F oraz reakcje RFm nie
są czynne dla elementów nienależących
do układu, z którego pochodzą. Dlatego
pozioma sumaryczna reakcja stężanych
elementów RFm (od ich oddziaływań im-
perfekcyjnych) nie przekazuje się na słu-
py i pionowe stężenie międzysłupowe
budynku halowego.
dają różne sposoby obliczania połacio-
wych stężeń poprzecznych. Według [9],
obliczając wytężenie połaciowego stę-
żenia poprzecznego, obciąża się je sku-
pionymi siłami statecznościowymi Fmi.
Ich wartości zależą od sił ściskających
w stabilizowanym punkcie pręta. Su-
maryczne poziome obciążenie przeka-
zywane na stężenie przez pojedynczy
rygiel dachowy Qi zależy m.in. od roz-
kładu sił ściskających F0i na długości
jego stabilizowanego pasa oraz liczby
prętów podpierających n. Wyznacza się
je ze wzoru:
n
(9)
Q PN ¦ F oi
i 1
przy czym
Foi = max (0,01NC, 0,005 AC fd) (10)
gdzie:
NC – siła podłużna w słupie lub pa-
sie kratownicy (w miejscu podparcia)
lub wypadkowa naprężeń normalnych
w ściskanej strefie przekroju dźwigara
pełnościennego,
AC – pole przekroju słupa lub ściskanej
strefy przekroju dźwigara pełnościen-
nego,
fd – wytrzymałość obliczeniowa stali.
Wg [8] sumaryczne obciążenie przekazy-
wane przez rygiel dachowy zależy tylko
od maksymalnego wytężenia ściskającego
w tym pręcie (nie zależy zaś od wartości
tych sił na długości elementu i liczby prę-
tów stabilizujących – jak to ma miejsce
w obliczeniach wg [9]). Ponadto obciąże-
nia stabilizujące obliczone wg [9] są więk-
sze niż wyznaczone zgodnie z [8].
W sposobach obliczania stężeń połacio-
wych poprzecznych wg [9] i [8] występu-
ją istotne różnice. Wg [9] przyjmuje się,
rającym jest równa 0,01 siły w elemencie
podpieranym NC, niezależnie od liczby
elementów podpierających. Takie zało-
żenie jest błędne, gdyż siła F0i działająca
na stężenie jest odwrotnie proporcjonal-
na do liczby elementów stabilizujących
wstępnie wygięty pas rygla dachowego.
Ponadto [9] nie uwzględnia wpływu
sztywności stężenia na jego wytężenie.
Ten wpływ w [8] uwzględnia się, przyj-
mując w (3) ugięcie stężenia q. Z anali-
zy (3) wynika, że obciążenie przekazywane
przez wstępnie wygięty stabilizowany pręt
w dużym stopniu zależy od sztywności
stężenia (jest ono tym większe, im sztyw-
ność stężenia jest mniejsza). Z tej ana-
lizy porównawczej wynika, że wartości
współczynników kumulacji oddziaływa-
nia am, i obliczone wg [8] są większe niż
wyznaczone wg [9]. 
Piśmiennictwo zostanie zamieszczone
w drugiej części artykułu.