Renesans

Ramy czasowe :
XIV-XVI Włochy, Polska (koniec) XVw – (początki) XVIIw

 Odrodzenie - Z włoskiego renessaince.

Odrodzenie literatury antycznej ludzkości podnoszenie się jej na wyższy poziom, odnowienie
starożytności (renovatio antiquitais), odrodzenie przeszłości, dawnej wiedzy, kultury i sztuki
antyku, programowo zapoczątkowane w XIV w.

hasło epoki : carpe diem

o epoce :

Renesans jest epoką otwierającą czasy nowożytne. Przepaść między „starą” a „nową” kulturą europejską jest
wielka, ponieważ na przełomie XV/XVI wieku we Włoszech, a w XVI wieku w innych częściach kontynentu, zmieniło
się całkowicie myślenie człowieka, jego podejście do sztuki i tradycji filozoficznej i literackiej. Oczywiście przemiany
te nie nastąpiły z dnia na dzień. Przełom idei jest procesem, na który składają się wydarzenia historyczne, sytuacja
polityczna, zjawiska społeczne.

Odrodzenie się człowieka w Renesansie polegało na odrzuceniu ideałów średniowiecznej ascezy, zanegowaniu
scholastyki i średniowiecznego systemu gradualnego (hierarchii bytów od najniższych po uduchowione). Nowa
epoka podkreślała niezwykłą godność każdego człowieka, wartości życia ziemskiego. Z tak rozumianą wartością
życia doczesnego wiązała się ciekawość świata i chęć jego odkrywania. Było to olbrzymie pole, które dopiero
należało odkryć i zbadać. Stąd też XV i XVI wiek to czas wielkich odkryć geograficznych i podróży naukowych.

Renesans pozostał epoką, w której dominowała jeszcze łacina. Był to uniwersalny język, którym posługiwała się
wykształcona Europa. Renesansowa łacina była jednak bardziej przejrzysta od średniowiecznej, odzyskała swój
starożytny blask i piękno. Wielu pisarzy było już wówczas twórcami dwujęzycznymi – rozwijały się tym samym
literatury i języki narodowe.

Siły rozbijające monolit średniowiecza:

- Odkrycie Kopernika: inne spojrzenie na wszechświat, zachwianie starą pewnością co do miejsca Ziemi i człowieka
w kosmosie. Wzrost zaufania do nauki i rozumu ludzkiego.
- Odkrycia geograficzne – są inne kultury, jest inny świat, są inne wierzenia! Inne towary – bogacimy się.
- Warstwa feudalna słabnie – warstwa kupiecka (mieszczaństwo) rośnie w siłę.
- Ruch reformacji – osłabienie Kościoła, spadek zaufania do religii, rozbicie jedności religijnej Europy.
- Rozpowszechnienie druku – języki narodowe zastępują uniwersalną łacinę.
 Filozofia :
 Humanizm (od łac. humanus - 'ludzki) był prądem, który za główny obiekt zainteresowania wybrał
człowieka, był on opozycyjny do średniowiecznego teocentryzmu (skupienia się na Bogu, stawiania Boga w
centrum uwagi). Zajął się wszystkimi dziedzinami dotyczącymi życia ludzkiego i samego człowieka.
Interesował się jego naturą i miejscem w świecie. Skupiał się na poprawieniu bytu ludzkiego, poprzez
wskazanie właściwych dróg do szczęścia.

Hasłem humanistów stały się słowa Terencjusza: "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce".

Przejawem humanizmu jest również dążenie do sławy – artyści nie tworzą już na chwałę Boga, lecz dla siebie,
budując własny „pomnik trwalszy niż ze spiżu”.

Reformacja była ruchem religijnym, który miał wpływ na społeczeństwa i narody. Celem reformacji była reforma
Kościoła rzymskokatolickiego, jego doktryn i zasad w nim panujących. Protestanci wykorzystali osłabienie Kościoła,
brak wykształcenia księży i mnichów, rozkład jego struktur wewnętrznych i spadek morale.W wyniku reformacji
powstały odłamy chrześcijańskie: arianizm, luteranizm, anglikanizm, kalwinizm.

1. osłabienie wpływów Kościoła

2. wystąpienie Marcina Lutra 1517 rok

 Antropocentryzm – „antropos” – człowiek – człowiek w centrum zainteresowania zarówno pod

względem jego wybitnych zdolności, piękna zewnętrznego, budowy wewnętrznej oraz filozoficznych pytań
o sens i cel życia oraz o to jak żyć?

 Epikureizm - Uznano, że należy cieszyć się pięknem świata i korzystać z życia ziemskiego. Nie oznaczało
to jednak całkowitego rozluźnienia obyczajów. Przewrót polegał raczej na odnalezieniu harmonii. Życie
ludzkie przestało być postrzegane jako konieczny, ale uciążliwy etap na drodze do prawdziwego szczęścia,
jakim jest Bóg.

 Stoicyzm

 Wiara w Boga - uległo zmianie samo pojęcie Boga – surowego sędziego zastąpił deus artifex, czyli Bóg-
artysta, który daje człowiekowi dowody swojej miłość poprzez piękno stworzenia. Tym sposobem świat
doczesny został dowartościowany.

Sztuka
Sztuka renesansu jest bardzo różnorodna i złożona. Można w niej jednak wskazać pewne
elementy wspólne i typowe. Do najważniejszych nowości, jakie wprowadził renesans, należy
bezsprzecznie powrót do osiągnięć antycznej sztuki Greków i Rzymian. Wpływy te dotyczyły
głównie architektury. Przedstawiciele sztuki Odrodzenia uważali się za spadkobierców sztuki
antycznej. W każdej dziedzinie sztuki obowiązują: umiar, stosowność i dbanie o harmonię.
Malarze i rzeźbiarze dbają o proporcje, architektura preferuje zwarte bryły, symetrię i umiar w
zdobnictwie. Zgodnie z antycznym pojmowaniem piękna, budowniczy dbają o doskonałą
harmonię, zachowanie proporcji i symetrię. Mieli świadomość piękna starożytnych form i
pragnęli je odrodzić zarówno w dziełach literackich, jak i malarstwie, rzeźbach i architekturze.

 klasycyzm

Zmieniła się również społeczna pozycja twórcy – artysty, który z rzemieślnika tworzącego ku chwale
Boga stał się samodzielnym kreatorem sztuki, prawdziwym artystą. Od tego okresu sztuka zaczyna
być postrzegana indywidualnie, przez pryzmat jej twórcy.

 exegi monumentum aere perennius

Sztuka Odrodzenia jest przede wszystkim radosna, swobodna; czerpie z żywych źródeł Antyku i
życia współczesnego. Wyraża dążenia i tęsknoty ludzi, bo oni stali się teraz najważniejsi.

Artyści :

 Leonardo da Vinci – malarz, rzeźbiarz, architekt, wynalazca, matematyk, fizyk. Jeden z

najbardziej wszechstronnych talentów świata. Twórca m. in. Mony Lisy, Damy z łasiczką.

 Michał Anioł – genialny malarz, rzeźbiarz i architekt. Twórca rzeźb Pieta, Dawid i
słynnych fresków w kaplicy Sykstyńskiej.

 Rafael Santi – malarz i architekt. Autor Pięknej ogrodniczki, Madonny Sykstyńskiej.

Jan Kochanowski
Jan Kochanowski (1530 - 1584) – Największy polski poeta przed Mickiewiczem, tworzył
w epoce renesansu (odrodzenia). Pochodził ze średnio zamożnej rodziny szlacheckiej; miał 6
braci i 5 sióstr. Dzięki opiece mecenasów po 3 latach nauki w Akademii Krakowskiej wyjechał za
granicę. Studiował m. in. w Padwie, gdzie zyskał uznanie jako poeta łaciński; zwiedził też konno
Francję i Niemcy. Po powrocie pracował na dworach magnackich, a następnie jako sekretarz
Zygmunta Augusta. W wieku około 40 lat porzucił karierę dworską, ożenił się i osiadł na stałe w
swym majątku w Czarnolesie. W 1578 roku przeżył śmierć ukochanej córki, Urszulki. Był poetą
bardzo cenionym przez współczesnych. Zmarł nagle na atak serca w wieku 54 lat.

Za największe, godne uwagi wartości Kochanowski uważał szczerą przyjaźń, wesołą zabawę
oraz spokojne życie domowe z ukochaną kobietą.W swoich utworach zawarł założenia
epikureizmu i stoicyzmu (horacjanizm) oraz wiarę w Boga. Cenił egzystencję wiejską. W ,,Pieśni
o spustoszeniu Podola'' przez Tatarów (1575) poeta przypomniał, że za los Rzeczypospolitej
odpowiedzialni są wszyscy obywatele.

Wyjątkowe znaczenie pieśni, uważanych za początek liryki polskiej, wynika również z

zastosowań nowych, niesłychanie różnorodnych form wiersza sylabicznego. Ważne miejsce
zajmuje także dokonany przez Kochanowskiego przykład psalmów.

Można powiedzieć, że pieśni przynoszą model życie, natomiast fraszki – samo życie, uchwycone
w zdarzeniach codziennych, często anegdotycznych. Pobrzmiewa w nich więcej nut
autobiograficznych – pojawiają się np. prywatni znajomi poety. Słowo fraszka do polszczyzny
wprowadził właśnie Jan Kochanowski. W 3 księgach Fraszek obok żartobliwych wierszy
biesiadnych znalazły się miłosne wyznania, poetyckie modlitwy i refleksje nad własną
twórczością. Kochanowski napisał Odprawę posłów greckich - pierwszą i jedyną w naszej
literaturze tragedię humanistyczną. Kochanowski był wielkim wykształconym, mądrym i
wybitnym pisarzem, który rozsławił Polskę.

PIEŚNI JANA KOCHANOWKSIEGO

Pieśni Jana Kochanowskiego, cechy: Tematyka pieśni Kochanowskiego obejmuje utwory
religijne, miłosne, patriotyczne, okolicznościowe, filozoficzne oraz światopoglądowe.

 mają renesansowy charakter - głoszą pochwałę życia i zainteresowanie człowiekiem

 wpływ stoicyzmu i epikureizmu

 zastosowanie zasady złotego środka

 są zapisem nastrojów i przeżyć autora

 nawiązanie do poglądów Horacego

 jako ideał - umiar

 miłość - wartość nadrzędna

 powszechnie zrozumiałe słownictwo

 ozdobny styl połączony z prostotą obrazowania

  oszczędność w używaniu środków artystycznych

 wskazówka, by zgodnie współżyć z naturą i innymi oraz dbać o czyste sumienie, wówczas osiągnie się
szczęście

 poruszanie spraw dotyczących obowiązków względem ojczyzny

Dokładne ustalenie dat powstania poszczególnych utworów jest niemożliwe, artysta pisał je przez niemal
20 lat swojego życia, a więc i w okresie dworskim, i mieszkając w Czarnolesie. Wydaje się jednak, że układ
poszczególnych pieśni w zbiorze „Pieśni księgi dwoje” jest chronologiczny: w „Księgach pierwszych”
zostały zawarte utwory sprzed 1570 r., a w „Księgach wtórych” późniejsze, choć są wśród nich zapewne
wyjątki. Zbiór składa się z dwóch tomów: „Księgi pierwsze” i „Księgi wtóre”, które zawierają łącznie 49
utworów. Zawartość obu tomów i wewnętrzny układ utworów to dzieło autora, wydawca natomiast
dodał do nich jeszcze dwie pieśni: „Pieśń Świętojańską o Sobótce” i „Czego chcesz od nas, Panie”.

PIEŚŃ 9
Nie porzucaj nadzieje, Jakoć sie kolwiek dzieje:
Bo nie już słońce ostatnie zachodzi,
A po złej chwili piękny dzień przychodzi.

Patrzaj teraz na lasy, Jako prze zimne czasy

Wszystkę swą krasę drzewa utraciły,
A śniegi pola wysoko przykryły.

Po chwili wiosna przyjdzie,

Ten śnieg z nienagła zéjdzie,
A ziemia, skoro słońce jej zagrzeje,
W rozliczne barwy znowu sie odzieje.

Nic wiecznego na świecie:

Radość sie z troską plecie,
A kiedy jedna weźmie moc nawiętszą,
W ten czas masz ujźrzeć odmianę naprędszą.

Ale człowiek zhardzieje,

Gdy mu się dobrze dzieje,
Więc też kiedy go Fortuna omyli,
Wnet głowę zwiesi i powagę zmyli.

Lecz na szczęście wszelakie

Serce ma być jednakie,
Bo z nas Fortuna w żywe oczy szydzi:
To da, to weźmie, jako sie jej widzi.

Ty nie miej za stracone,

 Co może być wrócone:
Siła Bóg może wywrócić w godzinie;
A kto mu kolwiek ufa, nie zaginie.

 epikureizm ( Nie porzucaj nadzieje, Jakoć sie kolwiek dzieje)

 przemijanie - vanitas ( Nic wiecznego na świecie)
 nawiązania do antyku ( kiedy go Fortuna omyli )
 stoicyzm ( Lecz na szczęście wszelakie Serce ma być jednakie)
 Boża opatrznośc

CZEGO CHCESZ OD NAS PANIE

Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?
Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary?
Kościół Cię nie ogarnie, wszędy pełno Ciebie:
I w otchłaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie.
Złota też, wiem, nie pragniesz, bo to wszytko Twoje,
Cokolwiek na tym świecie człowiek mieni swoje.
Wdzięcznym Cię tedy sercem. Panie, wyznawamy,
Bo nad to przystojniejszej ofiary nie mamy.
Tyś Pan wszytkiego świata. Tyś niebo zbudował
I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował.
Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi
I przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi.
Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi
A zamierzonych granic przeskoczyć się boi.
Rzeki wód nieprzebranych wielką hojność mają,
Biały dzień a noc ciemna swoje czasy znają,
Tobie k woli rozliczne kwiatki Wiosna rodzi,
Tobie k woli w kłosianym wieńcu Lato chodzi,
Wino Jesień i jabłka rozmaite dawa,
Potym do gotowego gnuśna Zima wstawa.
Z Twej łaski nocna rosa na mdłe zioła padnie,
A zagorzałe zboża deszcz ożywia snadnie.
Z Twoich rąk wszelkie źwierzę patrza swej żywności,
A Ty każdego żywisz z Twej szczodrobliwości.
Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie!
Twoja łaska, Twa dobroć nigdy nie ustanie.
Chowaj nas, póki raczysz, na tej niskiej ziemi,
Jedno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi.
 miłośc do Boga
  harmonia
 życie w zgodzie z Bogiem, natura i sumieniem

PIEŚŃ 14

Wy, którzy Pospolitą Rzeczą władacie,

A ludzką sprawiedliwość w ręku trzymacie,
Wy, mówię, którym, ludzi paść poruczono
I zwierzchności nad stadem bożym zwierzono,

Miejcie to przed oczyma zawżdy swojemi,

Żeście miejsce zasiedli Boże na ziemi,
Z którego macie nie tak swe własne rzeczy
Jako wszytek ludzki mieć rodzaj na pieczy.

A wam więc nad mniejszymi zwierzchność jest dana,

Ale i sami macie nad sobą Pana,
Któremu kiedyżkolwiek z spraw swych uczynić
Poczet macie; trudnoż tam krzywemu wynić.

Nie bierze ten Pan darów ani się pyta,

Jesli kto chłop czyli sie grofem poczyta;
W siermiędze li go widzi, w złotych li głowach,
Jesli namniej przewinił, być mu w okowach.

Więc ja podobno z mniejszym niebezpieczeństwem

Grzeszę, bo sam się tracę swym wszeteczeństwem.
Przełożonych występki miasta zgubiły
I szerokie do gruntu carstwa zniszczyły.

Pieśń XIV z „Ksiąg Wtórych” ma w całości formę apelu do najwyższych władz w kraju. Poeta – stając po stronie
poddanych, prostych ludzi – przypomina władcom o ciążącej na nich odpowiedzialności. Podkreśla, że władza nie
jest prawem, ale trudnym obowiązkiem, zwierzchnością nad „stadem bożym”.Kochanowski wyraźnie zaznacza,
że wszelka zwierzchność pochodzi od Boga, a każdy ziemski władca jest w pewien sposób następcą Stwórcy. Co
za tym idzie, władza niesie ze sobą obowiązek pełnej odpowiedzialności za los poddanych. Każdy władca będzie
się też musiał ze swego panowania rozliczyć – przed ludźmi i Bogiem.

PIEŚŃ 24
Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony
Polecę precz, poeta, ze dwojej złożony
Natury; ani ja już przebywać na ziemi
Więcej będę, a więtszy nad zazdrość, ludnemi

Miasty wzgardzę. On w równym szcześciu urodzony,

On ja (jako mię zowiesz) wielce ulubiony,
Mój Myszkowski, nie umrę ani mię czarnemi
Styks niewesoła zamknie odnogami swemi.

Już mi skóra chropawa padnie na goleni,

Już mi w ptaka białego wierzch sie głowy mieni,
Po palcach wszędy nowe piórka sie puszczają,
A z ramion sążeniste skrzydła wyrastają.

Terazże, nad Ikara prędszy przeważnego

Puste brzegi nawiedzę Bosfora hucznego
I Syrty Cyrynejskie, muzom poświęcony
Ptak, i pola zabiegłe za zimne Tryjony.

O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie,

I róznego mieszkańcy świata, Anglikowie,
Mnie Niemiec i waleczny Hiszpan, mnie poznają,
Którzy głęboki strumień Tybrowy pijają.

Niech przy próznym pogrzebie żadne narzekanie,

Żaden lament nie będzie ani uskarżanie:
Świec i dzwonów zaniechaj, i mar drogo słanych,
I głosem żałobliwym żołtarzów śpiewanych.
 non omnis moriar
 exegi monumentum aere perennius
 poeta nieśmiertelny
 parafraza Horacego
Utwór ten ma charakter autorefleksji, dotyczy bowiem pośmiertnego losu poety, a dokładnie – nieśmiertelności jego sztuki.
Podmiot liryczny można utożsamiać z autorem, wskazuje na to fakt, iż jest on poetą, a także pojawiający się w pieśni zwrot do
Myszkowskiego, mecenasa Jana Kochanowskiego.
W pierwszych wersach utworu mówi on swej dwoistej naturze: „(...) poeta, ze dwojej złożony/ Natury (...)”. Jest on
człowiekiem śmiertelnym, stąpającym po ziemi jak wszyscy, zarazem ma w sobie jednak coś z anioła, co go unosi do nieba. To
jego sława poety, wieczna chwała, która nie przeminie wraz ze śmiercią ciała. Poezja ukazana została w pieśni jako sztuka w
istocie swojej wzniosła, której twórca (poeta) staje się niczym ptak szybujący do nieba. Talent, choć to słowo tu nie pada, to
wyjątkowy dar, czyniący poetę kimś wyjątkowym, wynoszącym go ponad zwykłych śmiertelników. Poeta nawiązuje tu do
motywu „exegi monumentum” znanego z dzieł Horacego. Dar tworzenia, jeśli zostanie dobrze wykorzystany, wiedzie do
wieczności. Sztuka nie przemija, jest trwalsza niż „pomnik ze spiżu”.

FRASZKI
Fraszka (wł. frasca – gałązka, drobiazg, bagatela, błahostka) – krótki utwór liryczny, zazwyczaj rymowany
lub wierszowany, o różnorodnej tematyce, często humorystycznej lub ironicznej (satyrycznej). Często
kończy się wyraźną puentą. Fraszka wywodzi się ze starożytności, swoimi korzeniami sięga do epigramatu

Znaczenie fraszek Kochanowskiego dla polskiej literatury jest ogromne. To jemu należy przypisać przeniesienie tej
formy na grunt polski. Później fraszki tworzył m.in. Mikołaj Rej. Fraszki Kochanowskiego pisane po polsku
kształtowały język literacki, wprowadzały do rodzimej kultury renesansowe ideały, a jednocześnie stały się bogatym
źródłem wiedzy na temat codziennego życia współczesnych Kochanowskiemu.

NA ZDROWIE
Ślachetne zdrowie,
Nikt się nie dowie,
Jako smakujesz,
Aż się zepsujesz.
Tam człowiek prawie
Widzi na jawie
I sam to powie,
Że nic nad zdrowie
Ani lepszego,
Ani droższego;

RAKI
Folgujmy paniom nie sobie, ma rada;
Miłujmy wiernie nie jest w nich przysada.
Godności trzeba nie za nic tu cnota,
Miłości pragną nie pragną tu złota.
Miłują z serca nie patrzają zdrady,
Pilnują prawdy nie kłamają rady.
Wiarę uprzejmą nie dar sobie ważą,
W miarę nie nazbyt ciągnąć rzemień każą.
Wiecznie wam służę nie służę na chwilę,
Bezpiecznie wierzcie nierad ja omylę.

NA NABOŻNĄ
Jeśli nie grzeszysz, jako mi powiadasz,
Czego się, miła, tak często spowiadasz?
 TRENY
Treny to dosyć ważny gatunek liryczny. Są to utwory poetyckie, wywodzące się z poezji żałobnej
antycznej Grecji. Wyrażały one żal z powodu czyjejś śmierci, rozpamiętywały myśli i czyny zmarłego,
sławiły jego zasługi. Treny, po częściowym zaniku w starożytności, odrodziły się w okresie renesansu za
sprawą Jana Kochanowskiego, który stworzył ich cykl po śmierci córki Urszulki.
Jej nagłe odejście było dla poety inspiracją do napisania dziewiętnastu, krótkich, żałobnych utworów.
Wbrew ogólnie przyjętym zasadom pisania trenów były one poświęcone nie dorosłej, wybitnej osobie,
lecz małemu, trzyletniemu dziecku. Jednak owe ,,maleństwo” było dla Kochanowskiego wszystkim,
kochanym bardziej niż inne dzieci. Głównym bohaterem ,,Trenów” nie jest jednak Urszulka, lecz
opłakujący ją ojciec, przeżywający głęboką depresję i gwałtownie zmieniający swoje poglądy. Jan
Kochanowski w tych utworach wyraża wielki ból oraz cierpienie. Nie może pogodzić się ze stratą córki. Za
jej śmierć obwinia Boga i wtedy przestaje w niego wierzyć. Prócz tego odrzuca wszelkie przyjęte
ideologie, zasady i wartości.

FILOZOFIA TRENÓW
 odwrócenie się poety od swoich dotychczasowych poglądów - rezygnuje z filozofii stoickiej,
nakazującej opanowanie w każdej sytuacji życiowej, gdyż nie sprawdza się ona w przypadku
ciężkich nieszczęść, dotykających człowieka, takich jak np. śmierć kogoś bliskiego - człowiek musi
reagować na takie zdarzenia, nie jest bowiem kamieniem, który nie ma uczuć
 Kochanowski zaczyna podchodzić ze sceptycyzmem do haseł, które głoszą optymizm życia i
harmonię świata - zaczyna mieć poważne wątpliwości, czy tak jest naprawdę i uważa tę wizję za
nieprawdziwą
 aby zrozumieć innych, aby być w pełni człowiekiem i móc do siebie odnieść słowa Terencjusza:
"człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce", należy doznać wszystkich uczuć, w tym
także cierpienia, dopiero wówczas można o sobie stwierdzić, że się poznało wszystkie aspekty
ludzkiego życia
 Kochanowski ze swoich zmagań duchowych nie wyszedł pokonany, lecz pogodzony ze sobą
samym, zrozumiał, że los bywa kapryśny i może dawać człowiekowi dużo dobra, ale może
również spuścić na niego kłopoty i nieszczęście
 człowiek nie powinien się poddawać i podnosić po każdym upadku silniejszym i lepiej
doświadczonym, powinien nauczyć się akceptować los, tym bardziej, że nie ma na niego wpływu
ARTYZM TRENÓW KOCHANOWSKIEGO
 cykl trenów jest przemyślaną i dopracowaną kompozycją
 treny są arcydziełem zarówno jako jednostkowe utwory, jak i jako cykl
 autor zastosował w nich styl retoryczny
 podmiotem lirycznym jest ojciec, opłakujący stratę dziecka, poeta renesansowy, sam autor często zwraca
się do dziecka, więc używa licznych zdrobnień
 Kochanowski stosuje następujące środki poetyckie: porównania homeryckie, epitety, pytania retoryczne
  nawiązanie do wzorców antycznych
 treny miały stać się trwałym pomnikiem, jaki zrozpaczony ojciec postawił swojemu ukochanemu dziecku
 poeta po wielu zmaganiach z własnym wnętrzem osiąga równowagę i godzi się z losem

Treny można podzielić na trzy grupy:

 1-8 są wyrazem bólu ojca po stracie dziecka,
 9- 11 poeta tak bardzo cierpi, że wybucha w nim bunt, naruszeniu ulega
jego wiara w porządek świata, cnotę, a nawet Boga,
 12-18 - skruszony ojciec godzi się z rzeczywistością
 19 - konsolacja, pogodzenie się ze śmiercią dziecka

Tren 1
To charakterystyczny wstęp, w którym poeta przywołuje dwóch starogreckich pisarzy i filozofów. Pierwszy Heraklit,
nazywany ciemnym, pisał o przemijalności wszystkiego na świecie, o tym że człowiek w każdej chwili swojego życia
obumiera i rodzi się na nowo. Z kolei Simonides "poeta płaczący" był twórca wielu nagrobnych epigramatów. To
właśnie ich Kochanowski wybiera na patronów swoich utworów poświeconych zmarłej córeczce, ich prosi o
mistrzostwo pióra, konieczne w podjęciu tak bolesnego tematu. Rozpaczający ojciec w tym momencie zastanawia
się również która z dróg jest dla niego lepsza, czy ta zapomnienia, czy druga prowadząca do zastanowienia się nad
tymi smutnymi wydarzeniami jego życiu
Tren II, III, IV, V
poeta zaznacza, ze wolałby pisać wiersze dla dzieci, wesołe i służące do zabawy, niżby miały być to treny. mówi o cierpieniu ojca
tak wielkim, ze wolałby nawet sam umrzeć, byle tylko spotkać się ze swoja córeczką. Tutaj tez zaczyna przywoływać cnoty i
zalety zmarłej córeczki. przywołuje mit o Niobe. Była to matka, dumna ze swoich dwunastu dzieci. Jednak przez głupotę zaczęła
się pysznić przed Latona, że ta urodziła tylko dwoje Apolla i Artemidę. Ci w odpowiedzi na tę odrazę zabili strzałami całe
potomstwo Niobe. Pojawia się ona jako symbol wielkiego płaczu i cierpienia, w wyniku którego skamieniała z bólu. Kochanowski
porównuje sytuację śmierci małego, niewinnego dziecka, do nieuważnego ścięcia przez ogrodnika oliwki w sadzie. Śmierć
Urszulki staje się wiec czymś zaburzającym naturalne procesy w przyrodzie, przez to niezrozumiałym i nieodgadnionym dla ojca,
przez co jeszcze bardziej rozjątrzającym jego serce
Tren VI jest zaznaczeniem wielkich nadziei jaki ojciec pokładał w córeczce. Nazywa ja wszak w nim "Safo
słowiańską" widząc w niej swoją duchowa następczynią. W tym wierszu pojawia się tez wzruszająca scena
pożegnania, odejścia dziecka od rodziców. Zazwyczaj była to scena odjazdu córki po ślubie do domu męża.

Tren VII" przedstawia właśnie córeczkę i stara się opisać jej stratę, poprzez to co po niej zostało. Pojaw"Tren VIII"
można nazwać próbą stworzenia wiecznego portretu zmarłej córeczce. Mistrz z Czarnolasu pokazuje jej wszystkie
przymioty, które choć proste posiadały wiele wartości. Dziewczynka, jak zresztą zapewne każda, była wesoła,
niewinna, prosta i grzeczna w obyciu. Cały dom wypełniała swoim śmiechem, swoja radością przyczyniała jej i
rodzicom. Była ich pociecha i spełnieniem. Wszystko to jednak znikło wraz z jej śmiertelnym zejściemiają się
deminiutywy, spieszczenia nazywające te maleńkie ubranka.

"Tren IX" jest wyrazem kryzysu renesansowego umysłu Jana Kochanowskiego, dotychczas spokojnego i ułożonego,
wierzącego że żyje w zrozumiałym świecie, kierowanym wedle jakiś praw. Dodatkowo poeta dokonuje
ostatecznego rozrachunku ze stoikami i ich wyznaczeniami wobec ludzkiego życia. Wymagali oni od człowieka
całkowitego wycofania się z aktywnego życia na ziemi i oddania się kontemplacji. Nakazywali przygotowywać swoja
dusze tak by była ona w stanie odeprzeć zarówno przyjemności i związaną z nimi radość, jak i smutki i żale. Ideał
stanu wnętrza ludzkiego wdzieli w apatii, która opierała się na nie uleganiu afektom, jak i popędom. Dlatego tez
poeta odrzuca rozumianą w ich duchu mądrość, która okazuje się wydumaną i niepotrzebna w realnym świecie

"Tren X" wydaje się szczytem żalu poety, kulminacją jego bólu i rozgoryczenia wobec wszelkich filozoficznych
zaleceń.

Tren XIV porównuje się do mitycznego Orfeusza, któremu udało się wyprowadzić z podziemi ukochaną żonę.
Chce on podążyć ścieżkami starożytnego bohatera, bowiem ma nadzieję, że w ten sposób mógłby odzyskać córkę.

Tren XIX - SEN Jest to utwór nietypowy ze względu na sytuację liryczną – tym razem poeta nie wypowiada się
bezpośrednio, ale przytacza treść swojego snu (lub widzenia), oddając głos zmarłej matce.Kobieta pojawia się z
Urszulką na ręku. Dziewczynka wygląda jak za życia. Matka poety wyjaśnia, że przybywa, by go pocieszyć i
przypomnieć o pewnych, zresztą znanych mu, prawidłach życia. Duch kobiety potwierdza, że dziewczynka znalazła
się w zaświatach. Wizja tej krainy jest zgodna z wyobrażeniami chrześcijańskimi – dusze zbawione przebywają w
miejscu jasnym, dobrym i bezpiecznym; mają przywilej oglądania Boga. Nie mogą powrócić na ziemię ani
kontaktować się z bliskimi – pojawienie się matki jest więc szczególnym wyjątkiem.

MIKOŁAJ REJ
Mikołaj Rej z Nagłowic urodził się w 1505 roku w Żurawnie pod Haliczem. Należał do czołowych
przedstawicieli odrodzenia w Polsce. Uczył się w Skalmierzu i Lwowie. Rozpoczął także studia na
Akademii Krakowskiej, lecz po roku przerwał je i wrócił do Żurawna. Był samoukiem, który
rozwinął swoje talenty dzięki ciężkiej pracy. Był też człowiekiem bardzo zapobiegliwym, dobrym
gospodarzem, który doszedł do niemałego majątku.

Mikołaj Rej był polskim szlachcicem przywiązanym do rodzimych tradycji, co daje się zauważyć w
całej jego twórczości. Najbardziej znane jego dzieło pt.: „Żywot człowieka poczciwego” ukazuje
taki właśnie ideał – ziemianina szanującego dawne obyczaje, kultywującego tradycje, oddanego
ojczyźnie, a nade wszystko ceniącego sobie życie na polskiej wsi i pracę na roli.Z
moralizatorstwem łączy się także obecny w twórczości Mikołaja Reja duch patriotyzmu.

Rej należy do twórców, którzy upowszechnili język polski w literaturze, znane są jego słowa: „A
niechaj narodowie wżdy postronni znają,/ Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”. XVI wiek to
dopiero początek kształtowania się polszczyzny pisanej. Język Reja jest bardzo barwny,
momentami potoczny.

,, Żywot człowieka poczciwego ''

Księga pierwsza Przedstawia życie „człowieka poczciwego”, rozpoczynając od dzieciństwa „aż do śrzednich lat jego”. Poucza o
tym, jak dziecko odżywiać czy ubierać. Szczególną uwagę zwraca na wychowywanie w duchu kalwińskim. Młody człowiek
powinien być kształcony, bo mądrość jest uważana za jedną z najważniejszych cnót. Szkolenie rozumiane jest tu specyficznie —
nauki mają być zdobywane w praktyce, chodzi tu głównie o jazdę konną, szermierkę, biesiady, tańce. W tym celu warto też udać
się za granicę, aby obserwować obce wzory.

Księga druga Dotyczy stanu małżeńskiego i zadań społecznych człowieka w wieku średnim. Młodzieniec zachęcany jest, aby
wybrał sobie żonę równą stanem. Sporo miejsca poświęca się tu na opisy rozkoszy życia domowego, z których największą radość
daje potomstwo. Narrator zachęca, aby unikać działalności publicznej, która wiąże się niejednokrotnie z nadużyciami i
wątpliwościami natury moralnej. Godne sprawowania są jedynie urząd poselski i senatorski. Odradza przyjmowanie urzędu
poborcy czy wójta.Przedstawia on obraz życia szlachcica-ziemianina, które integralnie związane jest z życiem natury. Z czterema
porami roku zmieniają się nie tylko polskie krajobrazy, ale przede wszystkim gospodarskie czynności. Przyroda jest tu ukazana
jako pożyteczna i przynosząca profity. (Szczegółowe omówienie tego rozdziału w pozostałych partiach tego opracowania.)

Księga trzecia Omawia czas starości. Narrator nie dramatyzuje, wręcz przeciwnie — pokazuje zalety tego wieku. Poucza jak
dbać o sprawność fizyczną, ale też uznaje śmierć za coś naturalnego i wpisanego w ludzki żywot. Stąd wiele pogody w tej
księdze.

 afirmacja życia
 stoicyzm - spokojne, zrównoważone życie w zgodzie z własnym sumieniem i natura
 motyw natury - życie człowieka w harmoni z przyroda
 arkadia - piękne, szczęśliwe miejsce na ziemii ( Litwa dla Mickiewicza)

"Żywot człowieka poczciwego" jest pochwałą życia ziemiańskiego. Mikołaj Rej zaleca takie życie, które gwarantuje
spokój sumienia. Unormowany tryb życia prowadzi człowieka ku spokojnej starości. Człowiek poczciwy to według
Reja szlachcic - ziemianin, który wiedzie życie w zgodzie z naturą

PIOTR SKARGA
 Zajmował od roku 1588 funkcję nadwornego kaznodziei króla Polski Zygmunta III Wazy. Był
jezuitą, zwolennikiem kontrreformacji, który w swych "Kazaniach sejmowych" (wyd. 1597)
piętnował wady ówczesnej Polski.

 Kazanie (łac. sermo) – gatunek literatury stosowanej, przemowa wygłaszana zwykle przez osobę
duchowną wyznania chrześcijańskiego, która ma za zadanie nauczanie i przekazanie treści
religijnych

"Kazania sejmowe" Piotra Skargi, to dzieło, które pełni rolę apelu, w szczególności skierowanego do XVI wiecznej
polskiej szlachty. Zostało ono stworzone w obawie autora, głębokiego patrioty, przed pogarszającą się sytuacją w
państwie polskim. Był to ogólny brak ładu w kraju, czyli upadek obyczajów, niesprawiedliwe prawo, osłabienie
patriotyzmu mieszkańców, oraz szerząca się tolerancja religijna. Pisarz w kazaniu "O miłości ku ojczyźnie i o
pierwszej chorobie Rzeczypospolitej, która jest z nieżyczliwości ku ojczyźnie" porównuje Polskę do matki, a jej
mieszkańców do dzieci. Wskazuje on na wielkie i liczne zasługi, jakie "matka" wyświadczyła swoim "dzieciom".
Wymienia on urodzenie, wychowanie, przekazanie wiary i wolności, obrona przed wpływem niewierzących,
obdarowanie dobrami materialnymi. Ojczyzna przedstawiona jest również jako okręt, który zatonie, jeśli nikt nie
będzie się o niego troszczył i walczył.

Przyczyna zagrożenia Rzeczypospolitej Polskiej, według Skargi, jest zepsuta moralnie szlachta polska, gdyż do niej
się zwraca. Robi to w formie mocnego apelu, wskazuje wszystkie mankamenty sytuacji w kraju. Zarzuca
szlachcicom, iż przekładają własne korzyści nad interes kraju, zdradzając w ten sposób ojczyznę. Nie starają się też o
dobry stan państwa, oraz nie interesują się tym czym ono żyje. Jeśli tak dalej będzie, Skarga przestrzega, że państwo
całkowicie upadnie, a oni pójda na dno, razem z nim. Jeśli Rzeczpospolita Polska będzie słaba, z powodu
wyniszczającego ją działania szlachty, z pewnością również utraci swą wolność.
Fragmenty :
,,Zguba karności i posłuszeństwa''

Zginęła w tym królestwie karność i disciplina, bez której żaden rząd uczynić się nie może, którą Pismo ś.
pilnie wszędzie zaleca. Nikt się urzędów ani praw nie boi, na żadne się karanie nie ogląda. Bo gdy bojaźń
Boża ginie i wstyd upada, w samej tyło karności urzędowej nadzieja do pohamowania złości zostaje.
Której gdy nie masz. Rzeczpospolita ginie, a jako gdy obręczy z beczki opadają a nikt ich nie pobija,
wszytka się rozsypuje.

,,Mądrości wszędzie potrzeba''

Dziwno być może, dlaczego tak mówi ten ś. Apostoł: "Jeśli kto z was mądrości potrzebuje". I któż jej nie
potrzebuje? Izali co dobrego kto bez niej począć i sprawić może? O której mówi Salomon, iż Sap. 8 [1]
"mądrość od końca do końca wszytko mocnie zatrzymawa i wszytko wdzięcznie rządzi. Umyśliłem - prawi
- przywieść ją sobie do towarzystwa, wiedząc, iż się ze mną dobrem dzielić będzie i rozmową będzie myśli
i tęskności mojej.

 postawa patriotyczna
 krytyka szlachty Polskiej
 stylizacja biblijna, motywy biblijne

Francesco Petrarka
Petrarka to jeden z pierwszych mistrzów renesansowej poezji. Za wzór stawiał sobie twórczość
Horacego, Cycerona i Owidiusza. Pisał po łacinie i po włosku, i choć sam bardziej cenił sobie
twórczość łacińską, to wieczną sławę przyniosła mu właśnie twórczość w języku ojczystym. W
1341 roku otrzymał laur poetycki za poezję łacińską, ale to dzięki cudownej opowieści o miłości
silniejszej niż śmierć, jaka wyłania się z ,,Sonetów do Laury'' sprawiła, że do dziś nie tylko
uczymy się o nim w szkole, ale chętnie czytamy jego lirykę. Tak naprawdę to Petrarka jest
twórcą języka europejskiej liryki miłosnej.

 Sonet jest to utwór poetycki składający się z 14 wersów podzielonych na dwie strofy
czterowersowe któe zawierają część opisową, zaś sześć ostatnich wersów buduje kolejne
dwie strofy które mają funkcję refleksyjną.

Sonet 90
Były to włosy złote, rozpuszczone
W tysiącu słodkich loków, krętych, jasnych,
Światło wspaniałe drgało rozelśnione
W oczach przepięknych, które dziś przygasły.
Twarz była pełna współczucia; czy szczera?
Twarz się zmieniła w barwie; czy być może?
Cóż więc dziwnego w tym, że gdy otwieram
Powieki, czuję nagle w piersiach pożar?

Stąpanie jej nie było rzeczą ziemską,

Lecz anielskiego ducha, a jej słowa
Brzmiały inaczej niźli ludzka mowa.

To blask niebiański, to słońce zwycięskie

Tak ją widziałem. I choć tak dziś nie jest,
Gdy łuk oddalą, rana nie zdrowieje.

Sonet 134
Nie mam spokoju, choć wojować nie chcę,
Lękam się, cieszę, marznę, to znów płonę,
Latam

Sonet 3
Miłość mnie całkiem bezbronnym zastała,
wtargnęła w serce drogą poprzez oczy,
odtąd ta droga bramą łez się stała.

Prawo miłosne dla mnie niełaskawe:

mnie-bezbronnego- tak we krwi ubroczyć,
a ciebie-zbrojnej- nie zadrasnąć nawet.

Głównym motywem cyklu „Sonetów do Laury” jest, rzecz jasna, miłość. Przedstawione w lirykach
uczucie można scharakteryzować jako niespełnione, platoniczne (Laura miała być kobietą zamężną i
mającą dzieci). Podmiot liryczny, obok efektownych opisów pięknej kobiety, wiele miejsca poświęca
własnym przeżyciom, dając wyraz zwątpieniom i zmartwieniom, które towarzyszą narodzinom
miłości.Chociaż „Sonety do Laury” mogą wydawać się erotykami, bardzo ważne miejsce zajmują w nich
Bóg i religia. Każdy utwór można rozpatrywać w odniesieniu do symboliki roku liturgicznego, a opisywane
uczucie często odsuwa się w cień relacji między podmiotem lirycznym a Stwórcą.

William Szekspir
Angielski poeta, dramaturg, aktor. Powszechnie uważany za jednego z najwybitniejszych
pisarzy literatury angielskiej oraz reformatorów teatru.Napisał około 40 sztuk, 154 sonety, a
także wiele utworów innych gatunków. Mimo że cieszył się popularnością już za życia, jego
sława rosła głównie po jego śmierci, dopiero wtedy został zauważony przez prominentne
osobistości. Uważa się go za poetę narodowego Anglii.

TEATR ELŻBIETAŃSKI, DRAMATY SZEKSPIROWSKIE :

 Teatr elżbietański (od nazwy okresu za panowania Elżbiety I).

Przedstawienia odbywały się w pałacach wielkich panów , dostępne dla niewielkiego grona publiczności.
W pałacach przedstawienia odbywały się w dużej odpowiednio przygotowanej komnacie, natomiast
przedstawienia z biletami odbywały się pod gołym niebem na dziedzińcach oberż, zazwyczaj w porze
popołudniowej. Wznoszono specjalne drewniane budynki teatralne, które nie miały dachu i
przypominały dziedziniec domu zajezdnego. Scena była platformą wychodzącą na przód pomiędzy
widzów. Aktorzy podczas występów kontaktowali sie z widzami, mowa o współpracy pomiedzy sceną a
widownią. Nie było dekoracji lub były bardzo skromne np. drzewo wyobrażało las. Brakowało w teatrze
elżbietańskim efektów świetlnych, toteż aktorzy musieli informować widzów o jakiej porze rozgrywa się
dana scena. Role kobiece grali mężczyźni.

Do ich głównych cech zaliczamy:

 Naruszenie klasycznej reguły trzech jedności – miejsca, czasu i akcji, stosowanej w dramatach
antycznych. Utwory rozgrywają się w wielu przestrzeniach, akcja trwa wiele lat, występują liczne
wątki poboczne.
 Złamanie zasady decorum, czyli odpowiedniości stylów i środków wyrazu.
 Naruszenie wprowadzonej przez Sofoklesa zasady, w myśl której na scenie mogło przebywać
jednocześnie nie więcej niż trzech aktorów. W dziełach Szekspira zdarzają się sceny zbiorowe.
 Występowanie scen krwawych, drastycznych, ukazanych bezpośrednio, a nie pośrednio, poprzez
opis.
 Bohaterowie ulegają transformacjom, popadają w skrajne stany emocjonalne, mają bogate życie
psychiczne.
 Występowanie sfery fantastycznej, ponadnaturalnej, upiorów, duchów, czarownic.
 Plastyczny język, pełen metafor, porównań, dialogów.

,,Romeo i Julia''
Na placu miejskim w Weronie dochodzi do walki sług z dwóch wrogich sobie domów: Kapuletów i
Montekich. Benwolio, siostrzeniec pana Monteki i przyjaciel Romea, powstrzymuje walczących. Na
szczęście interweniuje książę Eskalus, który pod groźbą kary śmierci rozkazuje zaprzestania ciągłego
zakłócania spokoju w mieście. Kapulet planuje wydać swą córkę Julię za Parysa, krewnego księcia
Eskalusa. Tego wieczoru wydaje bal, na którym Julia i Parys mają się poznać. O balu dowiadują się
przypadkiem Romeo i Benwolio. Ma tam być obecna Rozalina, dlatego Romeo decyduje się pójść do
domu Kapuleta. Na balu Romeo poznaje Julię, w której się zakochuje.
Nocą Romeo zakrada się do ogrodu Kapuletów. Julia rozpacza, że waśń pomiędzy ich rodzicami jest
przeszkodą dla ich miłości. Oboje są gotowi wyrzec się nazwiska, własnego rodu, byle tylko być ze sobą.
Wyznają sobie miłość i postanawiają wziąć potajemnie ślub. W tym celu Romeo udaje się do ojca
Laurentego, który wyraża zgodę, licząc, że związek tych dwojga pogodzi zwaśnione rody.
Niestety w kolejnej awanturze mszcząc śmierć Benwolia, Romeo zabija Tybalta i zostaje wygnany z
Werony. Aby być blisko ukochanej, udaje się do ojca Laurentego. Zakonnik postanawia mu pomóc, radzi
wyjechać do Mantui i przeczekać złe chwile. Romeo tak czyni, w nocy jeszcze spotyka się z Julią. Zakonnik
pomaga dziewczynie, daje jej płyn, który po wypiciu wywołuje letarg podobny do śmierci, a następnie
układa plan: Julia zostanie pochowana, wtedy też przybędzie powiadomiony o wszystkim Romeo i
zabierze ją z Werony. W przeddzień ślubu Julia wypija napój. Rankiem rodzina Kapuletów odkrywa, że
dziewczyna umarła. Julia zostaje pochowana w rodzinnym grobowcu. Nic nie wiedzący o tym Romeo, do
którego nie dotarł posłaniec, zabija się widząc ją martwą. Po obudzeniu się z letargu Julia przebija się
sztyletem.
Rody godzą się nad grobem swoich dzieci.
 motyw nieszczęśliwej miłości
 motyw niezgody
 motyw kary

,,Makbet''
Akcja tragedii rozgrywa się w średniowiecznej Szkocji. Makbet, jeden ze znakomitych wodzów wojsk
króla Duncana, jadąc przez wrzosowisko wraz ze swoim przyjacielem, Bankiem, spotyka trzy wiedźmy.
Przepowiadają mu one, że zostanie królem, a Banko będzie ojcem królów.
Makbet nie wierzy w przepowiednię, ale kiedy zaczyna się ona realizować - awansuje, zostaje tanem
Kawdoru, bohater coraz poważniej myśli o objęciu tronu. Zwierza się swojej żonie, a Lady Makbet
namawia go do popełnienia zbrodni na prawowitym władcy. Jest to tym łatwiejsze, że po wygranej
bitwie, Duncan gości w zamku Makbeta - Inverness. Tam król ginie z ręki Makbeta, który przygotowuje
zbrodnię wraz z żoną. Potem, po ucieczce królewskich synów za granicę w obawie o życie, Makbet
podejmuje władzę. Wkracza na drogę zbrodni - musi zabić Banka w obawie, by nie rozeszła się wieść o
ich spotkaniu z czarownicami i przepowiedni. Na jego polecenie ginie też Lady Makduf i jej synek, bo w
ten sposób Makbet chce się zemścić na zwolenniku prawowitego następcy tronu, Makdufie.
Makbet jeszcze raz odwiedza czarownice, by upewnić się, że jego władzy nic nie zagraża. Wciąż odczuwa
wyrzuty sumienia, nie może zaznać spokoju. Podobnie Lady Makbet, która popada w obłęd i popełnia
samobójstwo. Po pokrętnej wróżbie czarownic Makbet wraca do swojej królewskiej siedziby w zamku
Dunzynan. Sprzymierzone przeciw tyranowi wojska już otaczają zamek. Bohater ginie w pojedynku z
Makdufem.
 motyw wojny
 motyw władzy
 motyw norm absolutnych
 motyw złej kobiety
 ,,Hamlet''
Na zamku Elsynor w Danii ma swoją królewską siedzibę Klaudiusz, władca państwa. Jego żoną jest
Gertruda. Klaudiusz ma także przybranego syna, Hamleta, którego ojciec (pierwszy mąż Gertrudy) zginął
w niewyjaśnionych okolicznościach. Na zamku zaczynają się dziać dziwne rzeczy - nocami przybywa
tajemniczy duch, który chce się koniecznie spotkać z księciem Hamletem. Okazuje się, że to duch jego
ojca, który domaga się, by syn pomścił jego śmierć na Klaudiuszu, który go otruł i bezprawnie przejął
tron. Odtąd Hamlet nie zazna spokoju. Nie chce zabijać, ale czuje konieczność naprawienia wyrządzonego
zła. Zaczyna udawać obłąkanego. Porzuca ukochaną Ofelię, niemal wyrzeka się matki, morduje
dworzanina Poloniusza, w końcu staje do pojedynku z bratem Ofelii, Laertesem. W tragedii giną: Ofelia,
Poloniusz, Klaudiusz, Gertruda, Laertes, Hamlet. Ostatnie słowa młody książę kieruje do przyjaciela
Horacja, by przekazał potomnym prawdę o nim.