Poświęcenie

ikonv i znaczenietegoaktu

Portret.obrazkażdegoczłor,ł,ieka' jak już rt'idzieliśrn1'.

koniecznie\\yInaga
nazwy.myślorr,y,obraz fbrllly zostajedopełniollyprzezobrazirnieniaidei.Jed.
nak koniecznośc nadania|lazwyizw,iązekprzedstarvieniaznazwąlv najwięk.
szym stopniuodnosząsię do obrazu wszystkichobrazórt',do przedstawienia
Chrystusa,aprzy Ęvmzarórvnodo obraztr'jak ido ikony.Jeśliprzy przedstawie-
rriujakiegoś człowiekarv nieunikttiony sposóbogralliczalnysię wyłącznie do
peryferiiducha,jego zasłon.chociaz i ujawnia.iących głębię.ale nie nlogących
jej wyczerpac,to w przedstawieniu Chrystusamamydo czynieniaz iJ-msanrynl
'.iawiskiem,ale w stopniuprzekraczającym wszelkie rozumienie.Możnapo-
wiedziec.Żekaideprzedstawierrie Clrrystusa.nawetnajbardziejprzekonujące.
szczerei mistrzowskie,pozostajetliewyobrażalnie dalekood pełnejrealizacji
Swego zadallia,w;'jawienia Boskiego ducha h ipostatyczIlegoBoga-Słorva.
W pierrł'szymwypadku.rv przedstawieniuczłowieka,stoilny wobec niezba-
dalności.a t'v_m samym i transcendentności rvszelkiegoStworzonegoducha.
który w immanentttysposób ujarvtriasię w życirr.W drugirnrvypadkun1amy
do czynienia z otchłarrią dzielącą Boga i człorvieka.Srwórcę i stworzellie.
duchaBoskiegoiducha stworzonego. Nie moznaz tegojednakwyprowadzac
wniosku.ze Bósnvo Chrystusajest całkowicienieprzedstau'iaIne. WtedynaIeza-
łobystwierdzic.Żeniemozliwa.iesttakze ikona Chry'stusa, a tynr satlrlrrlrację
rnająikonoklaści' Nie, Chrysttrsjest przedstawiol-ly w swojejBogoczłowieczej
istocie i dlatego może być przedstawiany,ale nie możebyc przedstawiollv
rv'sposóbabsolLltny, wyczerpujący,. Jest przedstarviany w swoich prze.iawach.
podobniejak Mojzesz mogł.zobaczyc ..tył''Boga' ale nie Jego oblicze (Wj 32.
]2). Byłato jednak atltentvczna teofania,po której oblicze Mojzeszajaśniało
( wj 34. 3 5). Przedstawien ie Chry'stusa takie moze byc prawdziwąikonąChry-
stusa(równieżreligijnyln obrazenlna ten]atjego życia).W tynl celu winno
orlo Zostacodniesionedo Praobrazu'a to oznacza,ze powinno tniec nazwę.
Z tego povi,odunadanienazwv,napisanielmienia.stanowiistotnyelement
Salnegoprzedstawienia. Jest to irnię,do którego odesłanyzostajeobraz.Cała
Ikoną i kult ikonl.

ikonazostajeurnocrlionaprzeznadanieimienia.a to znaczy:to przedstawienie

jest Chrystuseln'przyllależydo Chr'vstusa...Ikonttośc.. rv ikonie realizujesię
przez to nieme,rvskazujące,jest'..Przedstarvieńartystyczno-syrrrboIicznych
możebyc nieokreślona rvielośc,gdy.zsztuka ludzka ZawSZeposzukujetnoz.
liwościukazaniaobrazuChrystusa.a|e we lvszystkichtych przedstarvieniach
zyje jedno Imię,całatreść odnosi się do jednego Praobrazrri wiąze się z rlinr
poprzęz nadanienazwy'
Przypornnijmy,ze ikona zarvieraw sobie antyllomię.Anf1,.nornia ta nie
polegana tym. ŻeBóg jest nieprzedstarviaIny jest
i przedstart'iaIny tylko czło.
wiek,jak to rozumianow teologiiVIll-lx wieku.Takie stanorvisko nie ma
uzasadnienia iniemożlirve jest udo'uvodnienie na jego podstawie rnoz|irvości
istrlierliaikony. Jedrlakrzeczywista(sofiologiczna)arrtynomia.w5'stępująca
w ikonie,polegana tym, żeBóg objawiającysię w stworzeniui mającyw niln
swój własnyobraz.jako Strvorcapozostajetranscendetrtny, do stworzenia.nie-
dostępnydla stworzeniarv głębinaclisrvegobytu.objarvieniejest prawdziwe
i realne,ale jest nielvyczerpane; obrazv są nieoddzielneod Praobrazu,ale od
Niego się różnią.AntyIloIniata zostajerozrł,iązalla w procesiestawaniasię:
zycie stworzeniazawieradokolrującesię objawienieStrt'órcy,zawieraw sobie
stworzonąwiecznośc przezswój kontaktz wiecznością Bożą_w przebóstwie-
niu' W ikonografiinatonriastanty,nomia ta zostajerozrviązanaprzez nadanie
ikonie llazwy' w połączeniuimienia i obrazu.lkonajest nazwallylllobrazem,
słowem-obrazem. im ieniem-obrazem.
Jasnejestwięc,jak nierozdzielnie ikonoIogia wiążesięz onomatologi6kult
ikony,wiąże sięz onomatodoksją a Samaikonaz Ilnienient. Naukateologiczna
o ImierliuBozynl nie po.iawiła sięjeszcze u'okresieVII SoboruPowszechnego
i z tegojużjednegoporvodudogrnatkultu ikorrynie mógł zostacostateczl]ie
roztvięany.JednakprobIemdognrattloImieniuzostałpostawiollyza naszych
dni i dlategooba dogmaty- ikonyri Imienialub obrazu i Praobrazu- nieroz-
dzielniełącząsię ze współczesną teoIogią7,.
Imię własne,w odróznieniuod imion .'pospoli6-ch.', wyraŻanie cechę,ale
istotę,nie okreś|enia, ale podnliot.lnrię własnejest słownąikoną hipostazy,
osoby,podczasgdy wszystkiejejprzedstarvienia sąróznyrnijejaspektami.Stąd
wynika koniecznośc nadanianazlvy nawetkazdemuobrazowi.a przynajInniej
portretowi.ImięJezusjest przedwiecznąikonąJegolripostazy,która samajest
h ipostatyczlrymobrazemojca. Boskie.l m ię Jezuswyraza n iewyporviedzianą
osobęPana'ojca w Synu przez DuchaSwiętego,i lv tym sensiejest ono nieod-
dzielneod Jego istoty,i w nim jest obecnysatn Pan na moc}'związku obraztt

7,Teologiainrienianię stanowiprzedmiotutegoszkicu' ponieważ jednak pewnejej

elementysą konieczne,opieramsię na wnioskachmojejnieopublikowanej jeszczepracy
na tematImieniaBożegow związkuz ogóInąnaukąo słorvie i imieniu.[Por.S. Bułgakow,
Filosofijainieni, Paris l953 - urvagatłumacza].

10
 Pośv,ięcenieikonv i :ttąc:enie tego akIu

i Praobrazu(chociaznie wvnika Z tegotozsamośc rniędzynirni).Dlategotez

nadanienazw\,przedstalvieniu jest jego pośrvięcenienl Praobrazowi.odesła-
nienl tego przedstarvienia do PraoLrrazu. a rór,r,nocześnieuślvięcenietn przez
Praobraz.r ea|izacjąi dei. zrea|izor,l'an
i ęlrrobrazu'
oczyrviście.tego tr'pu naz5,watrie Salllo Z siebie rv Ęm sensiemoze tllieć
róŻny stopielirealllości lub mocy, od subiektylvnejpretensjido pervnejistoc
ności.Istniejecałaskala odcieIrirniędzypełnyrnpreterlsjibohomazem,który
chlubi się jakąśgromką nazwą i wspaniałymdziełemsztuki. które dązy do
przekazarliaobrazor,vipetnegonasycenia realnością, rvysiłkiernanystycznej
nlagii pragnienadaćportretowiwłasnezycie. (Taka jestMona Li'sa Leonarda
da Vinci. która ma byc. zgodniez w,o|ąarfySt}'. więcejniżtylko portretem.aIe
lvcielenieIn,i takajestteżdenlonicznareaInośc PortretttMikołajaGogola)'Ze
swej istoĘvnadanienazwyjest połączeniem obrazu zrzeczywistością'
Czy l"t"toŻnajednaktakie odr,vazne nadanieimieniadopuścic rv odniesieniu
do ikony Chrystusai Jego zy'cia?'W,ychodząc ze stwierdzeńnauki o ikonach
w VIlI i IX rvieku,na|eŻałoby odporviedziecnegatywnie.Natomiastna podsta-
wie wyrazonejpolvyżejopiIliimożnalla to pytaniedac odpowiedzpozytywną:
tak. lnozIra.poniervazChrystusjako Bogoczłowiekma ludzką postac'W tę
postacr,vłączył on srvojezienlskie ludzkie Życiei rv niej oraz przez nią całe
Iudzkiezvcie. DIategotez aĄ'Sry'cznachrystologiarvcaIenie porvinnaby,cza-
nrkniętairvyczerpanajedynie przezhistorięewallgeIicznązjej archeo|ogią.
(ZresztątaostatniateŻma swoje granice.jakie bowiem ramy mogą byc dane
dla przedstar,vienia PrzenrietlieniaPańskiego.Zt.rlartlvychwstania lub Wnie-
bowstąpienia. bądźchodzeniapo wodzie'kuszeniana pusĘ'ni,wskrzeszenia
Łazarza lub córki Jaira?)Historia ewangeIiczna jako taka reprezentu.je tylko
.jedną z InoŹlirvości aftysĘvcznego przedstart'ierria Clrrystusa.Sztuka reIigijna
przeszłości i terazniejszości(przyszłości. oczywiście.takze).nie ogranicza
się do ąvchranl:przedstawiaChrystusaw Jego człowieczeństwie i w tlaszym
z1,ciu.Jestto,oc4,lviście, uzasadnione. Takie prawo dałczłowiekowisanlrvcie-
IonyChrystus,żyjący'"vsrvoitnczłorvieczelistwie. PrzedstawienieChrystusa
u człowieczelistwie jest niekoriczący|11się tematempobozności art.vstycznej
i twórczejkontemplacji.aĄst-vcznym rozmvślaniem o Chrystusie.chrystoIo-
gią w obrazach,którajest tak samo nie do z|ikwidowallia' jak ichrystologia
ri słolvachi ideach.
Przy nadaniuimienia ikonie Chrystusa.przv odesłatriu jej do Praobrazu.
roZrózniamy drvięmoiliwości: naturalną i pełnąłaski.Wszelkieludzkienada.
llie nazlvv ikonie lub obrazowi.jakkolwiek by było uzasadnionei szczere,
rr nieunikniorrysposóbpozostajewyłącznieIudzkie,a tyn]Samvmsubiekryw.
:le.antropolnorficzne. jest bardziejpragnieniemi myśląniŻ rzecz\,wistością.
t.złorviekrliejest rv stanienadacnazwie nrocy Boskiej rzeczywistości. moze
:o'jedl,nieKościół.który sanr- mocą DuclraSu,iętego- nadajeikollie l)azwę,

7l
 J
t
.ł
=

Ikonai kult ikony

i tojest rvłaśnie
pośi''ięcenie
ikony.Ikotlalv pełnista.iesię ikonąjedynieprzez
pośrł'ięcertie. przepro\Ąadza
Pośrvięcenie IlieprzekraczaItlągrarricęIlliędzyob-
b-vłbyon rvspaniałylv srvojejtreścire|igijnej
razenrreligijny,rn..iakkoliriek
i aĘstyczny'chosiągnięciach'i ikoIlą.jakkolw.iekbyłaby,ona skrotlltraw tvm
względzie.Poświęceniejest Kościoła.
sakrametltaliutll dziękiktórelnLr ..pośrvię-
canajest ta ikonałaskąSr,liętegoDucha...zaśnloc tegoaktu lub.iegotreśc jest
aktemnadanianazwy przezKościół'który zawańyjest rvłaśnie lv poświęceniu.
Poś'uvięceniejestkościelnym utozsamienienr obrazuzPraobrazen.co dokonLtje
się przez pełenłaskiakt nadaniallazwy ikonies.,.
D|ategoteżna|eiy.odróznic Z}\,\,kłe,IudzkielladanienaZ\\,V obrazorviILlb
ikonieod Kościelnego nadanianazwv'czyli poświęcerria. Nadanieikoniena-
zwy jest koniecznedla.iej zakończenia'Ii d|a rnoiliwości je.jpoświęcellia.
lkona nazwana'alejeszczeniepoświęcona. jest.jakblprojekterrr ikonv.Proste,
ludzkie nadanienazwy nie możezastąpicpośr,vięcenia,to znaczykościelnego
nadanianazwy.jak nryś|aIlo w ępoceVlI SoboruPolvszechnego ijak myślą
obecnieonornatodoksi (chcącprzezl,ododacwiększe.ichrvał-v irnieniuJezusa).
Swiadomośc konieczności poświęcenia ikony nie od razu rveszłaiv prakrykę
kultu ikony w postaciobrzędó''vpośrvięcenia róznych ikon. a ccljest zwłaszcza

'.,Nie rvszyscyteologort'ie zgadzająsięz tą koncepcją.lstniejeopinia,że ikona nie

wymagapoświęcenia, gdyi juŻ napisanie jej nazwy odsyłado Praobrazu. W rytuale(gr.
<u1tl,\il7Lor,,
scs.trebnik\Kościoła Prall'osławnego,rvystępu.iejednakkiIkafornluIarzy poś-
rvięcenia różnychikon(poświęcenie ikonyTrójcy Srviętej. ikonyChrystusa. ikonyBoguro-
dzicy,ikony świętego;. ale zawartesą one w części zwane.i..uzupełniająca''. co świadcz.v
o ich późnympochodzeniu (obrzędówtych nie ma w: J. Coar.Eucholtłgion siyeRituule
Grrlecoruttt, Wenecjal730). W niektórychrytuałachrv.vstępowało nawetpoświęcenie
ewangeI iarzaIuwagatłumacza].
xl W Iiteraturze patry'stycznej niejednokrotnie spoĘkamyrvzmiankio ważności nadania
ikonie nazuryna świadectwo związku obrazuz Praobrazem.chociaz nigdzie rnyślta nie
nabrała dogmaĘcznej jasności' Wazniejszemiejscaspot'vkamy w pismachśw.TeodoraStu-
dyty:,,ZnaturykimśinnymjestChrystusi innejestJegoprzedstawienie, chociaż ze względu
na nierozdzie|ną nazwęsąjednymi Nnl sanrym'.(Tlrorieniju' d: c1t.,|. s' l27)' .,Imięjest
imieniemTego,kogonim nazywamy'ijakby perviennaturalnyobrazprzedrniotu. który nosi
to imię.w nichborviem jednośc niepodzielna czci'.(tanlŹe.
s. l29)...Podobieństrvo Praobra-
zu i przedstawienia wskazane jesttylko w imieniu'ktÓreustanawia tożsamośc czci,a|ęnie
rzecz-y,, (tamże, s. l4l)' .,lkonaChrystusa, jak i Bogurodzicy, nazvwanajest tym samym
imieniemco Chrystusi Bogurodzica.a rvięcten, który Żądawyrzeczeniasię ikony,żąda
takzewrzeczenia sięTego,kogo ikonaprzedstarvia... TakajestcechaobrazuijegoPraobrazu'
ze obrazi ikonanazywanesąinlieniemPraobrazu i prry odrzuceniujednego odrzucasięteżdru-
gie'poniewaz istniejąone razenl''(tanlże'I|.s. 362).Sw. patriarcha Nicefclr:..Chrystus. nasz
Bóg' który stałsięczłowiekiem. przyjąłimię,które oztlaczajednakowo każdązpołączonych
natur.jako uświęcone Bóstwo iczłowieczeństlvo. tak.ie podjednymsłorvem poznawanesą
dwie połączone naturyi hipostatyczne ich zjednoczeniew jednejosobię'.(.I\rorieniju. d:.
cyr..l. s. 2701.

12
 Prystt,iycanieiklt,t' i :ttuc:enie !eso ukttt

interesLrjące'
obrzędLrpośriięcenia
ikony nie znałVII Sobór Porr'szechlly'r.Póz.
niejszapraktyka.któt.austallorviła
kclniecznośc pclśrvięceniaikoll1,sr.
dopetniła
definicjęVIl SoboruPorvszechtlego. ktora,llie zIla.iąc
pośrviccenia ikonl,.trlll
sanlr'nie rvy'dziela.|ej
z różnorodn,v.ch
przedstarr'ierlreIigiinych.Pośrv ięcenie
ikony nra zllaczenietakżedla dogIllaty'czllej
nauki o ktrIcieikoll1,'.
które teraz
spróbqjenly''rt1jawic.

sr Patrz sesjaszÓsta. na której

biskup Crzegorzprzeczy,tałnastępując), sprzecirvikono-
klastów: ..Nie nla takżeświętejmodlitwy poświęcajapej ikony. abv ucz-vnić ją ze zwykłego
przedrniotuświętąale ciąg|e pozosta.jąone rzecz,"-miz'uv,vkłyrni. nienla.jącymiżadnego
szczeuó|nego znaczenia poza t.vm'jakie nadał inl ma|arz...W odpowiedzi przeczytanej
przez diakona Epilaniusza zawartejest uznanie tego faktu: ..Nad rvielorlratakirni przed-
nriotanri.klóre urvazalrlyza święte.nie czy'tasię śrvięte.j nlodlitr'vy,poniervaŹjuż ze srve.j
nazwy są one pełneślviętości i łaski.DIatego''vłaśnie takie przednliot'vczcinl""-jako godne
czci i całujernyje' Tak rvłaśnie traktujenly sam obraz śrviętegokrzyza... i to sanlo odnosi
się do ikony. oznaczającją Znanym imięnierrl,odnosimy je.jczeŚć do Praobrazu,a całując
1ąi z czcią kłaniającsię.jej. otrzymujerrl1'uśrvięcenie. Podobnie tez traktLrjenrvślvięte
naczynia. Dlatego tęż a|bo ikonok|aŚci powinni uznać te przednlioty za zwykłe rzecz-r
iniezasługującena cześc.gdyż nie przeczytano nad ninli pośrvięcaj.pej.je rnodlitwy albo
t e żp o w i n n i i k o n y u z n a c z1a ś w i ę t ei g o d n e c z c i . .1 D . s . 2 3 5 . 2 3 6 ) '
Er Praktyka ta jest aktua|nier'vspó|na
dla KościołaWschodniego iZachodniego' przy,
czym w praktyce Kościołarosyjskiegopoza odporviedninrimodIitwaIniobrzęd poświęce-
nia ikony zarvierapokropieniejej wodą śrvięconą z r,l'yporviedzenient forInuĘ,(tak samo
rł rytuaIeKościoła rzynlskokatolickiego). natonriastw KościeIe greckilntrramiejscenalnasz-
czenie ikony święNnlkrzyżmem($r' pupor,)(|ub też ikona przez czterdzieści dniznajduje
się w cerkwi ipo poświęceniu jest przekazanawiernynl). W no'"vymu"ydaniugreckiego
Pedulionu ( l800) zaznaczonojednak.Ze wystarczasanl napis i nie rtvlnaganejestpoświę-
cenie. w którym upatrujesię wpływ zrtycza.jów łacińskich(por. S. Troickij. ob inienac,h
B o ż i i c , l t i i n . j u h o ł n i k a c ' ł . S a n k t P e t e r slb9ul 0r g
.s. l29. lj5).Jesttoblędnaopinia.któranie
b)'ław stanie z|ikw,idorvaćrv Koście|egreckim obrzędu poświęceniaikony i.iest efekteln
po|emiki z katolikami. a poza t},n]nie ntiłznaczenia teo|ogicznego.

73