Adam Łuczyński

Ateneum Szkoła Wyższa

Kaszubszczyzna w mediach elektronicznych.

Zarys dziejów

Słowa klucze:
media, Kaszubi, radio, telewizja, nowe media

Keywords:
media, Kashubians, radio, television, new media

Obecność języka kaszubskiego w środkach masowego przekazu ma długą

tradycję, sięgającą ponad 150 lat. Dotyczy to przede wszystkim prasy ka-
szubskiej, która była przedmiotem badań naukowych zawartych w licznych
publikacjach1. W drugiej połowie dwudziestolecia międzywojennego obszar
kaszubskojęzycznej sfery medialnej poszerzył się o pierwsze audycje radiowe.
Koniec XX wieku przyniósł z kolei pierwsze programy telewizyjne w języku
kaszubskim. Na początku XXI w. nastąpiło wiele przemian przy okazji ka-
szubskojęzycznej działalności dziennikarskiej. Najistotniejszym, jeśli chodzi
o media elektroniczne, było pojawienie się już całkowicie kaszubskich nadaw-
ców radiowych i telewizyjnych oraz obecność w internecie pierwszych stron
skierowanych do Kaszubów.

1  Z najistotniejszych należy wymienić: Òd „Skôrbu” do „Stegnë”. 150 lat czasopiśmien-

nictwa kaszubskiego, red. D. Kalinowski, Wejherowo – Słupsk – Gdańsk 2017; W. Pepliński,
Czasopiśmiennictwo kaszubskie w latach zaboru pruskiego: Aspekty programowe, publi-
cystyczne i wydawnicze, Gdańsk 2002, a także W. Pepliński, Prasa pomorska w Drugiej
Rzeczypospolitej 1920–1939. System funkcjonowania i oblicze społeczno-polityczne prasy
polskiej, Gdańsk 1987.
202 Adam Łuczyński, Kaszubszczyzna w mediach elektronicznych. Zarys dziejów

W kolejnych częściach niniejszego artykułu przedstawiono dawne i współ-

czesne kaszubskojęzyczne audycje radiowe i programy telewizyjne oraz nadaw-
ców, którzy emitowali lub do dziś emitują na swoich antenach programy w ję-
zyku kaszubskim. Artykuł porusza również kwestię obecności kaszubszczyzny
w nowych mediach, które według najbardziej standardowej definicji rozumiane
są jako media dostępne za pośrednictwem internetu2.

Kaszubszczyzna na falach eteru

Kaszubskie audycje w Polskim Radiu

Tematyka kaszubska była podejmowana w polskim radiu, począwszy od okresu
międzywojennego, kiedy to w 1934 r. regularną działalność rozpoczęła Pomor-
ska Rozgłośnia Polskiego Radia z siedzibą w Toruniu. Emitowała ona na swojej
antenie m.in. audycje „Na kaszubskim brzegu” oraz „Dawni i współcześni poeci
kaszubscy”. W studiu gościli kaszubscy działacze i twórcy, tacy jak Aleksander
Labuda i Andrzej Bukowski. Kaszubskim audycjom towarzyszyły recytacje
utworów literackich Aleksandra Majkowskiego, Hieronima Derdowskiego
i ks. Leona Heykego3.
W związku z rosnącym znaczeniem gospodarczym i kulturalnym Pomorza
za sprawą szybko rozwijającej się Gdyni w 1937 r. powstało tam podstudio
rozgłośni toruńskiej, w którym miały być przygotowywane programy zwią-
zane z Pomorzem i Kaszubami4. Od 1938 r. w niedzielne poranki na antenie
Pomorskiej Rozgłośni Polskiego Radia emitowane było półgodzinne kaszub-
skojęzyczne słuchowisko satyryczne Jana Biangi i Bolesława Kullasa pod
tytułem „Tona i Gust” [w dzisiejszej pisowni: Tóna i Gùst]. Pomysł na tę
audycję zrodził się z zainspirowania bardzo popularnymi wówczas radiowy-
mi gawędami lwowskimi Szczepcia i Tońcia5. Rok później działalność stacji
przerwała II wojna światowa.

2  Szerzej o zagadnieniu nowych mediów zob. M. Szpunar, Czym są nowe media – próba

konceptualizacji, „Studia Medioznawcze” 2008, nr 4, s. 33.

3  B. Domańska, Rola Rozgłośni Pomorskiej Polskiego Radia w Toruniu w upowszechnianiu

i współtworzeniu kultury literackiej na Pomorzu w latach 1935–1939, „Rocznik Gdański”

1986, z. 2, s. 129–150.
4  Tamże.
5  Tôna i Gust, „Kleka”, nr 15, r. 2, 1938, s. 10.
 STUDIA I MATERIAŁY RECENZOWANE. REFERATY POLSKOJĘZYCZNE 203

Po wojnie na obszarach wyzwolonych spod niemieckiej okupacji rozpoczęła

się odbudowa polskiej radiofonii. W 1945 r. wznowiły nadawanie dotychczaso-
we rozgłośnie regionalne. W drugiej połowie tego roku powstała nowa rozgło-
śnia z siedzibą w Gdańsku6. Program stacji od początku miał się koncentrować
na zagadnieniach związanych z morzem (odbudowa portów, rozwój rybołów-
stwa, działalność marynarki wojennej). Audycje dotyczące Kaszubów były
emitowane w większości w języku polskim z niewielkim udziałem dialogów
i przyśpiewek w języku kaszubskim. W całości po kaszubsku można było usły-
szeć wznowioną audycję „Tona i Gust”, realizowaną nadal przez Jana Biangę
i Bolesława Kullasa, która utrzymała się na antenie do 1958 r. Emitowano także
gawędy kaszubskie Jana Piepki. Pojawiały się również pojedyncze programy
mające przedstawiać zwyczaje i obyczaje kaszubskie. Do tej grupy zaliczały się
m.in. cykle „Od zapustów do Wielkiej Nocy na Kaszubach” oraz „Od wiosny
do jesieni na kaszubskiej ziemi”. W 1953 r. nagrano sygnał rozgłośni, który
został oparty na motywach kaszubskiego folkloru. W tym samym roku radio
wyemitowało cykl audycji „Macéj i jegò drëszë” (autor audycji nieznany)7.
Kaszubszczyzna w mediach elektronicznych na dobre zagościła dopiero po
1989 r., kiedy rozpoczął się proces transformacji ustrojowej. Akt prawny regu-
lujący działalność mediów elektronicznych w Polsce doczekał się uchwalenia
przez Sejm RP 29 grudnia 1992 r. Wejście w życie ustawy o radiofonii i tele-
wizji było gwarancją emisji programów w języku kaszubskim przez ośrodki
regionalne mediów publicznych8, chociaż pierwsze tego typu audycje pojawiły
się kilka lat wcześniej.
Od 22 września 1990 r. Radio Gdańsk zaczęło emitować „Magazyn Ka-
szubski” (wychodzący również pod nazwą „Na bôtach ë w bòrach”)9, czyli
cotygodniowy 50-minutowy program o najważniejszych wydarzeniach na
Kaszubach. Główną tematyką audycji jest tożsamość, język i kultura kaszubska.
W programie można usłyszeć współczesne kaszubskie nagrania muzyczne,

6  S. Miszczak, Historia radiofonii i telewizji w Polsce, Warszawa 1972, s. 252.

7  J. Schodzińska, Kaszubi i kaszubszczyzna na antenie radiowej w pierwszych latach
działalności rozgłośni gdańskiej po II wojnie światowej, „Acta Cassubiana”, t. IV, 2002,
s. 106–112.
8  Zob. Art. 21.1 Ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji, Dz.U. 2004, nr

253, poz. 2531 ze zmianami.

9  Kalendarium 1945–2005. Najważniejsze wydarzenia w  dziejach gdańskiej rozgłośni

Polskiego Radia – Radia Gdańsk S.A., [w:] Radio gra i … mówi: 60 lat Radio Gdańsk 2005,
red. A. Sobecka, Pelplin 2005, s. 352.
204 Adam Łuczyński, Kaszubszczyzna w mediach elektronicznych. Zarys dziejów

prezentowane są również fragmenty kaszubskiej literatury. Omawiane są także

aktualne problemy społeczności. W 2004 r. ofertę wzbogacono o kaszubskoję-
zyczny serwis informacyjny „Klëka”10. Oba programy są do dziś emitowane
w Radiu Gdańsk. W godzinach nocnych można z kolei usłyszeć cykl muzyczny
„Skarby Kaszub”11. Gdy chodzi o zespół redakcyjny, najdłużej, bo od 1991 r.,
z redakcją kaszubską w Radiu Gdańsk związany jest Leszek Szmidtke12, ale
przez ostatnie 20 lat przewinęło się przez nią wielu obecnie rozpoznawalnych
dziennikarzy kaszubskich, jak np. Anna Cupa czy Eugeniusz Pryczkowski. Ak-
tualnie audycje kaszubskie w Radiu Gdańsk przygotowuje zespół dziennikarzy
z młodszego pokolenia, z którego można wyróżnić Tatianę Slowi, Magdalenę
Kropidłowską, Magdalenę Świerczyńską-Dolot i Roberta Grotha.
Audycje kaszubskojęzyczne są emitowane również w Radiu Koszalin, które
swym zasięgiem obejmuje ziemię słupską, lęborską i bytowską. Od 1993 r.
rozgłośnia retransmitowała audycję „Na bôtach ë w bòrach”, a w 1997 r. za-
częła nadawać własny „Magazyn Kaszubski”, który jest emitowany do dziś13.
Ukazuje się on raz w tygodniu i trwa 15 minut. Program prowadzi Edyta Lu-
biak. Można tu usłyszeć rozmowy i relacje reporterskie przygotowywane po
kaszubsku przez Karolinę Keler oraz lekcje języka kaszubskiego w wykonaniu
dr Anny Skotnickiej. Poza „Magazynem” w Radiu Koszalin emitowany jest
cotygodniowy pięciominutowy „Serwis Kaszubski” i weekendowa prognoza
pogody w języku kaszubskim – oba prezentowane przez Karolinę Keler14.
Ostatnimi laty w koszalińskiej rozgłośni Polskiego Radia pojawiały się też
takie programy jak np. „Z Poradnika Cotczi Trudë”, „Kaszëbsczé Słowa na
Mądrą Głowã” czy „Kącik Książki Kaszubskiej”15. Ponadto w 2017 r. Radio

10  C. Obracht-Prondzyński, Kaszubi – ćwierć wieku po wielkiej zmianie, „Przegląd Za-

chodni”, R. 69, nr 3, 2013, s. 170.
11  Informacja na temat audycji dla mniejszości narodowych i etnicznych w programach

publicznej radiofonii i telewizji oraz nadawców koncesjonowanych w latach 2015–2016,

opracowanie: Departament Mediów Publicznych Biura KRRiT, Warszawa 2016, s. 17.
12  SZMIDTKE, Leszek, hasło [w:] Słownik dziennikarzy i publicystów Pomorza 1945–2005,

red. J. Model (i in.), Gdańsk 2008, s. 168.

13  C. Obracht-Prondzyński, Sukcesy i dylematy rewitalizacji języka kaszubskiego. Ba-

dania nad językiem a podstawowe dylematy społeczności kaszubskiej, [w:] Europejskie

i regionalne instrumenty ochrony języków zagrożonych, Warszawa, 5 listopada 2013 r., red.
L. M. Nijakowski, Warszawa 2014, s. 64.
14  Informacja na temat audycji dla mniejszości narodowych… s. 18.
15 Por. Czwarty raport dotyczący sytuacji mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka

regionalnego w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2013, s. 80 oraz Piąty raport dotyczący

 STUDIA I MATERIAŁY RECENZOWANE. REFERATY POLSKOJĘZYCZNE 205

Koszalin wyemitowało słuchowisko z elementami języka kaszubskiego „FC

Gochy”, przedstawiające w sposób groteskowy historię młodych piłkarzy z po-
łudniowo-zachodnich Kaszub. Słuchowisko, podobnie jak wymienione wcze-
śniej kaszubskie audycje, było realizowane w słupskim studiu koszalińskiej
rozgłośni. Scenariusz napisał pisarz i publicysta Daniel Odija. W nagraniach
uczestniczyli aktorzy Teatru Lalki „Tęcza” w Słupsku16.

Radio Kaszëbë
Radio Kaszëbë, pierwsza kaszubska koncesjonowana stacja radiowa o profilu
informacyjno-muzycznym, po raz pierwszy wyemitowała program testowy 18
grudnia 2004 r. ze studia we Władysławowie (obecnie redakcja mieści się w Gdy-
ni)17. Twórcą rozgłośni jest Artur Jabłoński, który za pośrednictwem Stowarzy-
szenia Ziemia Pucka uzyskał 6 czerwca 2005 r. od Krajowej Rady Radiofonii
i Telewizji koncesję na rozpowszechnianie programu Radia Kaszëbë na falach
ultrakrótkich18. Początkowo program był wysyłany z obiektów nadawczych
w Chwaszczynie i Rekowie Górnym, co pozwalało na czysty odbiór rozgłośni
na terenie północnych Kaszub oraz Trójmiasta. 21 sierpnia 2009 r. powiększono
zasięg o nadajnik w Kościerzynie, dzięki któremu stacja jest również słyszalna
na terytorium środkowych i południowych Kaszub19. W lutym 2015 r. stacja
rozpoczęła emisję programu z kolejnego nadajnika zlokalizowanego w Helu20.
Zgodnie z wymogami koncesyjnymi dziesięć procent programu radiowego
musi stanowić tematyka lokalna z elementami audycji dla mniejszości kaszub-
skiej. W programie znajdują się zatem m.in. serwisy informacyjne, prognozy
pogody, wiadomości drogowe, kulturalne, sportowe, audycje publicystyczne po-
święcone kulturze kaszubskiej i sprawom społeczno-politycznym oraz konkursy
i audycje z udziałem słuchaczy. Fakt, że Radio Kaszëbë emituje część programu
w języku kaszubskim, sprawia, iż działania stacji na rzecz zachowania i rozwoju

sytuacji mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego w Rzeczypospolitej

Polskiej, Warszawa 2015, s. 89.
16  P. Marecki, „FC Gochy” w Polskim Radiu Koszalin, http://www.prk24.pl/28053492/

fc-gochy-w-polskim-radiu-koszalin [18.06.2018].
17  J. Méjer, Radio Kaszëbë, „Pomerania”, nr 1, 2005, s. 12–13.
18  Sprawozdanie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z działalności w 2005 r. Warszawa

2006, s. 77.
19  10-lecé Radia Kaszëbë, „Pomerania”, nr 12, 2014, s. 30.
20  106,1 FM to czwarta częstotliwość Radia Kaszëbë, http://radiokaszebe.pl/1061-fm-to-

-nasza-kolejna-czestotliwosc [18.06.2018].
206 Adam Łuczyński, Kaszubszczyzna w mediach elektronicznych. Zarys dziejów

tożsamości kaszubskiej są dotowane przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych

i Administracji oraz jednostki samorządu terytorialnego21.
Pierwsze audycje na antenie Radia Kaszëbë prowadzili młodzi prezenterzy
(m.in. Tyberiusz Kohnke i Dawid Dettlaff), dla których było to nowe wyzwa-
nie życiowe. Swoją audycję miał również znany gawędziarz kaszubski Józef
Roszman. Do studia byli często zapraszani młodzi muzycy, którzy wykonują
swe utwory w języku kaszubskim, jak np. Damroka Kwidzińska i Weronika
Korthals. Obecnie stacja także przykłada dużą wagę do promowania kaszub-
szczyzny poprzez muzykę, np. od 2008 r. organizuje konkurs dla młodych
wokalistów „Kaszubski Idol”. Pod egidą stacji odbywają się też liczne imprezy
plenerowe. Zaowocowało to pozytywnym odbiorem kultury kaszubskiej przez
słuchaczy, połączyli ją bowiem nie tylko z wątkami folklorystycznymi, ale
również współczesnymi22.
Radio Kaszëbë utrzymało się na rynku i w dodatku może pochwalić się
przyzwoitymi wynikami w fachowych rankingach. Pod względem liczebności
audytorium stacja plasuje się na miejscach w pierwszej dziesiątce zestawie-
nia najchętniej słuchanych rozgłośni w województwie pomorskim23. Z badań
dotyczących realizacji tematyki lokalnej u koncesjonowanych nadawców ra-
diowych, które przeprowadziła Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji w latach
2009–2011 wynika, że Radio Kaszëbë zajęło czwarte miejsce pod tym wzglę-
dem wśród badanych wówczas 27 niesieciowych rozgłośni w Polsce24.

21  W 2018 roku Radia Kaszëbë otrzymało ministerialną dotację w wysokości 300 000 zł na
podtrzymywanie i rozwijanie w społeczności kaszubskiej znajomości języka kaszubskiego
poprzez rozpowszechnianie programu radiowego, zob. Wykaz dotacji celowych – media
proponowanych przez Komisję powołaną do rozpatrywania wniosków o udzielenie dotacji
na realizację 2018 r. zadań mających na celu ochronę, zachowanie i rozwój tożsamości kul-
turowej mniejszości narodowych i etnicznych oraz zachowanie i rozwój języka regionalnego,
http://mniejszosci.narodowe.mswia.gov.pl/download/86/20714/dotacjecelowemedia2018.
pdf [18.06.2018].
22  D. Stanulewicz, Zainteresowanie młodzieży kaszubskimi mediami (badania pilotażowe),

„Biuletin Radzëznë Kaszëbsczégò Jãzëka” / „Biuletyn Rady Języka Kaszubskiego” 2011,

s. 292–305.
23  Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Informacja o pomiarach audytorium radiowego

w Polsce w III kwartale 2018 roku w odniesieniu do województw. Zestawienie danych

z badania Radio Track realizowanego przez Kantar Polska S. A. Analiza i opracowanie
M. Trochimczuk, Warszawa 2018, s. 23–24.
24  Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Udział tematyki lokalnej w koncesjonowanych

programach o zasięgu lokalnym na podstawie monitoringu w latach 2009–2011, Warszawa

2012, s. 8.
 STUDIA I MATERIAŁY RECENZOWANE. REFERATY POLSKOJĘZYCZNE 207

Kaszubskojęzyczne programy telewizyjne

Programy nadawane przez Telewizję Polską

Istniejący od 1959 r.25 gdański oddział Telewizji Polskiej po raz pierwszy wy-
emitował kaszubski program 21 lipca 1990 r. Był to magazyn „Rodnô Zemia”,
stworzony w wyniku podjęcia współpracy Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego
z Telewizją Polską. Pierwszym redaktorem tego programu została Izabella
Trojanowska26, zasłużona dla ruchu regionalnego dziennikarka prasowa, znana
m.in. z redagowania pierwszych numerów „Biuletynu Zrzeszenia Kaszubsko-
-Pomorskiego” (obecnie „Pomerania”). „Rodnô Zemia” ukazywała się co dwa
tygodnie i trwała pół godziny. W każdym odcinku były relacje z aktualnych
wydarzeń, trochę historii, wiersze kaszubskie i prezentacja świeżo wydanych
książek, jak również wywiady z naukowcami i działaczami kaszubskimi oraz
prezentacje lokalnych atrakcji turystycznych i sztuki ludowej Kaszub. Pojawiły
się też lekcje kaszubszczyzny pt. „Gôdómë po kaszëbskù”, przygotowywane
przez językoznawcę Marka Cybulskiego, publicystę Eugeniusza Gołąbka,
a prezentowane przez osoby zrzeszone w akademickim klubie „Pomorania”.
W kwietniu 1995 r., po śmierci Izabelli Trojanowskiej, program przejęli ka-
szubscy dziennikarze, którzy na początku lat 90. debiutowali w czasopiśmie
„Tatczëzna” – Eugeniusz Pryczkowski i Artur Jabłoński. Po trzech latach Ja-
błoński zrezygnował ze współprowadzenia programu, skupiając się na dzia-
łalności samorządowej (w 1999 r. został starostą powiatu puckiego). Od tego
czasu przygotowywaniem „Rodny Zemi” zajmowali się Eugeniusz i Elżbieta
Pryczkowscy wraz z licznymi współpracownikami27.
W 2006 r. TVP Gdańsk postanowiła wprowadzić do swojej oferty nowy
cotygodniowy program „Kaszëbë”, który był emitowany za sprawą porozumie-
nia Telewizji Polskiej z Radiem Kaszëbë. Audycja realizowana była na żywo.
Prowadzili ją ówcześni dziennikarze rozgłośni Anna Cupa i Dariusz Majkowski
(potem Majkowskiego zastąpił Wojciech Makurat, a wśród prowadzących

25  A. Kozieł, Za chwilę dalszy ciąg programu… Telewizja Polska czterech dekad 1952–
–1989, Warszawa 2003, s. 25–26.
26  TROJANOWSKA, Izabella, hasło [w:] Słownik dziennikarzy i publicystów Pomorza…,

s. 174–175.
27  E. Pryczkowski, Funkcjonowanie i kres telewizyjnego magazynu kaszubskiego „Rodnô

Zemia” (1990–2010), „Biuletin Radzëznë Kaszëbsczégò Jãzëka” / „Biuletyn Rady Języka

Kaszubskiego”, 2011, s. 264–266.
208 Adam Łuczyński, Kaszubszczyzna w mediach elektronicznych. Zarys dziejów

należy wymienić jeszcze Weronikę Korthals i Bartka Kunca). Dwa lata później
program „Kaszëbë” został zdjęty z anteny, według tłumaczeń władz TVP, ze
względu na zbyt wysokie koszty produkcji oraz niezadowalającą jakość28.
W listopadzie 2008 r. premierę na antenie gdańskiego ośrodka Telewizji Pol-
skiej miał program „Tedë jo”. Odtąd magazyn „Rodnô Zemia” dzielił z nim
czas antenowy (oba były emitowane na zmianę co tydzień). W takiej formie
„Rodnô Zemia” utrzymała się jedynie 2 lata. Ostatni odcinek wyemitowano
24 października 2010 r.29.
Wspomniany już magazyn „Tedë jo” został stworzony po to, aby w tele-
wizji prezentowane było również nowe, współczesne spojrzenie na Kaszuby
i Kaszubów. Program miał być z założenia w większości kaszubskojęzyczny
i przeznaczony dla wszystkich „młodych duchem” Kaszubów. Pierwszą pro-
wadzącą była Anna Cupa30. Próbowała ona zainteresować młodszą widownię
takimi tematami, jak np. walentynki po kaszubsku czy moda z elementami
haftu kaszubskiego. „Tedë jo” również spotkały ograniczenia ze strony TVP
i od 2010 r. zredukowano emisję do dwóch dziesięciominutowych odcinków
w miesiącu. Rok później prowadzącą została Karolina Raszeja, a sam maga-
zyn zmienił formę. Stał się w zasadzie polskojęzyczną audycją o Kaszubach.
Wszystkie rozmowy przeprowadzane były w języku polskim. W materiałach
pojawiał się jedynie kaszubski głos lektorski Magdaleny Kropidłowskiej i pol-
skie napisy na ekranie. Wywołało to krytykę ze strony lokalnych dziennikarzy
i polityków, takich jak Eugeniusz Pryczkowski31 i senator Kazimierz Kleina32.
Od połowy maja 2015 r. „Tedë jo” przygotowywała Anna Włodkowska. Od
tego czasu można było w nim usłyszeć kaszubszczyznę już nie tylko w głosie
lektorki, ale również w wypowiedziach poszczególnych rozmówców. Od lu-
tego 2017 r. za realizację magazynu odpowiedzialna jest ponownie Karolina

28  Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Informacja o podstawowych problemach radio-

fonii i telewizji w 2008 roku, Warszawa 2009, s. 31.
29  E. Pryczkowski, Funkcjonowanie i kres telewizyjnego magazynu kaszubskiego „Rodnô

Zemia”…, s. 270–272.
30  Sprawozdanie z działalności Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w 2008 roku, Gdańsk

2008, s. 8.
31  E. Pryczkowski, Czy „Tedë jo” spełniło oczekiwania ZKP?, http://www.gazetakaszubska.

pl/27858/czy-%E2%80%9Etede-jo-spelnilo-oczekiwania-zkp [19.06.2018].
32  M. Adamkowicz, Kaszubi walczą o własny program. Senator Kazimierz Kleina krytykuje

TVP, http://www.dziennikbaltycki.pl/artykul/3379297,kaszubi-walcza-o-wlasny-program-
-senator-kazimierz-kleina-krytykuje-tvp,1,id,t,sa.html [19.06.2018].
 STUDIA I MATERIAŁY RECENZOWANE. REFERATY POLSKOJĘZYCZNE 209

Raszeja. Program jest emitowany do dziś na antenie TVP3 Gdańsk co drugą

niedzielę po godzinie 1033.
Od 10 września do 24 grudnia 2014 r. w TVP Gdańsk pojawiał się 8-od-
cinkowy cykl Anny Cupy-Dziemińskiej pt. „Wiedno Kaszëbë”. Program re-
alizowany był w zdecydowanej większości po kaszubsku i informował o tym,
co nowego dzieje się w kaszubskiej literaturze, muzyce czy też w turystyce34.
Pod koniec 2017 r. w programie gdańskiej „trójki” zaczęły pojawiać się fil-
my dokumentalne zrealizowane przez Eugeniusza Pryczkowskiego. Pierwszy,
„Król Kaszubów”, został wyemitowany 22 grudnia 2017 r. Ukazuje on sylwetkę
Karola Kreffta, jednego z intelektualistów kaszubskiej ziemi. 28 czerwca 2018
r. kanał TVP3 Gdańsk pokazał dokument „Nieustraszeni żołnierze z Kaszub”,
opowiadający o żołnierzach 66. Kaszubskiego Pułku Piechoty im. Marszałka
Józefa Piłsudskiego, który odegrał znaczącą rolę w dziele zachowania odzy-
skanej niepodległości Polski. Przewidywana jest wkrótce emisja trzeciego
filmu Pryczkowskiego pt. „Swiónowskô nasza Matinkò”, który przedstawia
dzieje Sanktuarium Królowej Kaszub w Sianowie. Filmy zostały zrealizowa-
ne w języku polskim, ale zawierają wiele wypowiedzi kaszubskojęzycznych
rozmówców (tłumaczonych na jęz. polski za pomocą napisów)35.
Pojawiła się również szansa na drugi stały program w języku kaszubskim.
19 grudnia 2018 r. odbyło się spotkanie w siedzibie TVP3 Gdańsk z udziałem
władz Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego dotyczące aktualnie emitowanych
treści kaszubskojęzycznych, jak i planów na przyszłość w tej kwestii. Ustalo-
no na nim, że w nadchodzącym 2019 roku współpraca obydwu stron będzie
zmierzała do uruchomienia kolejnej kaszubskiej audycji cyklicznej na antenie
gdańskiego ośrodka TVP36.

CSB TV
Sukces Radia Kaszëbë pociągnął za sobą pomysł stworzenia pierwszej kaszub-
skiej stacji telewizyjnej. Inicjatorem tego planu był, podobnie jak w przypadku
pierwszej kaszubskiej rozgłośni, Artur Jabłoński. W maju 2010 r. Krajowa Rada

33  Programy TVP3 Gdańsk: Tedë jo, http://gdansk.tvp.pl/17670227/ted-jo [19.06.2018].

34  Piąty raport dotyczący sytuacji mniejszości narodowych i etnicznych…, Warszawa
2015, s. 88.
35  dr Eugeniusz Pryczkowski, dziennikarz, popularyzator kultury kaszubskiej i dziejów

Kaszub, wywiad przeprowadzony 30 czerwca 2018 r.

36  Będzie drugi program kaszubskojęzyczny w TVP, http://www.kaszubi.pl/aktualnosci/

aktualnosc/id/1673 [20.12.2018].
210 Adam Łuczyński, Kaszubszczyzna w mediach elektronicznych. Zarys dziejów

Radiofonii i Telewizji otrzymała od spółki „Media Kaszëbë” wniosek o przy-

znanie koncesji. Pozwolenie na nadawanie kanału CSB TV spółka uzyskała
30 sierpnia 2010 r. 37. Stacja rozpoczęła emisję programu za pośrednictwem
satelity „Hot Bird” w przekazie niekodowanym. Niedługo później telewizja
pojawiła się na wszystkich wówczas działających platformach cyfrowych oraz
w lokalnych sieciach kablowych38.
CSB TV była powiązana z Radiem Kaszëbë, którego ofertę miała uzupeł-
niać i korzystać ze sprawdzonych wzorców, wypracowanych przez radio w cią-
gu 6 lat swojej działalności. Telewizja nawiązała również współpracę z TVS,
śląskim nadawcą telewizyjnym, który wówczas z sukcesami emitował swój
program już 2 lata. Od tych nadawców CSB TV miała również czerpać wzorce
w kwestii rentowności przedsięwzięcia. Stacja liczyła na szybkie zaintere-
sowanie lokalnych reklamodawców, a także na dotacje Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych i Administracji oraz samorządów39.
Plany w kwestii oferty programowej były ambitne. Zakładały one m.in.
emitowanie filmów fabularnych oraz animowanych z kaszubskim lektorem
bądź dubbingiem, programów rozrywkowych, serwisów informacyjnych i re-
portaży40. Ważniejszymi programami zaproponowanymi widzom przez CSB
TV były: „Ò tim a nym” (program wzorowany na telewizji śniadaniowej),
„Bùten szëkù” (magazyn o lokalnych społecznościach na Kaszubach), „Mòrze
mòżnosców” (program marynistyczny), „Kaszëbi” (program poświęcony et-
niczności Kaszubów), „Rządzymë sã sami” (prowadzony w całości po kaszub-
sku program poświęcony samorządom), „Farwë kùchni” (magazyn kulinarny),
„Wszëtczégò nôbëlniészégò” (koncert życzeń), „Domôcëzna” (kaszubskoję-
zyczny program poświęcony kulturze i regionalnym zwyczajom), „Zakrącony
w tuńcu” (program o zespołach folklorystycznych i kaszubskich tańcach).
Poza tym CSB TV realizowała na antenie telewizyjnej audycje znane z Radia
Kaszëbë, takie jak np. „Gospoda Radia Kaszëbë” i „Hitë Radia Kaszëbë”41.
Od września 2011 r. telewizja zaczęła borykać się z problemami finansowy-
mi, którym coraz trudniej było zaradzić. Zaczęto redukować etaty. Zdejmowano

37  Sprawozdanie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z działalności w 2010 roku, War-

szawa 2011, s. 129.

38  D. Pioch, Kaszubskojęzyczna oferta w CSB TV, „Biuletin Radzëznë Kaszëbsczégò

Jãzëka” / „Biuletyn Rady Języka Kaszubskiego” 2011, s. 258.

39  Tamże, s. 258–259.
40  Tamże, s. 259.
41  Tamże, s. 259–262.
 STUDIA I MATERIAŁY RECENZOWANE. REFERATY POLSKOJĘZYCZNE 211

z anteny kolejne programy, zastępując je powtórkami, materiałami otrzyma-

nymi od TVS oraz teledyskami i blokami telezakupów42. CSB TV zakończyła
nadawanie 14 maja 2012 r. Twórca stacji, Artur Jabłoński, twierdził, że jego
przedsięwzięcie telewizyjne nie powiodło się z powodu skromnego lokalnego
rynku reklamowego. Stacja otrzymywała co prawda ministerialne dotacje, ale
okazały się one niewystarczające, aby utrzymać jej działalność43.

Kaszubskie programy w lokalnej telewizji kablowej

Kilka miesięcy przed powstaniem CSB TV pierwszy kaszubski program zaczęła
nadawać Twoja Telewizja Morska (TTM), kanał lokalny wejherowskiej telewi-
zji kablowej „Chopin”. Audycja nazywała się „Tu Je Nasza Zemia”. W formie
przypominała „Tedë jo”, jednak w przeciwieństwie do programu emitowanego
ówcześnie w Telewizji Gdańsk była w całości po kaszubsku i trwała 15 minut.
Prowadzącym ten program był Piotr Szyca. Od 2013 r. kaszubskojęzyczną
ofertę kanału rozszerzono o kolejne programy, które zostały zrealizowane przez
Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie i TTM w ramach projektu dofinansowanego
przez Ministra Administracji i Cyfryzacji. Większość tych audycji ukazuje
się do dziś. Są to: „Na gòscënie” (rozmowy z ciekawymi ludźmi z Kaszub
prowadzone przez Dariusza Majkowskiego), „Klëka” (cotygodniowy serwis
informacyjny w całości po kaszubsku), „Gôdómë pò kaszëbskù” (lekcje języka
kaszubskiego przygotowywane przez Eugeniusza i Elżbietę Pryczkowskich),
„Kaszëbë òd kùchnie” (magazyn kulinarny Mateusza Bullmanna) i „Skarbë
Kaszëb” (program, w którym Eugeniusz Pryczkowski pokazuje najciekawsze
zakątki Kaszub)44. W Twojej Telewizji Religijnej, nadającej w ramach tego
samego operatora kablowego, emitowane są audycje: „Kaszëbskô Knéga”(pro-
gram Eweliny Stefańskiej, w którym są czytane fragmenty literatury), „Gôdczi
ò wierze” (rozmowy na tematy religijne przeprowadzane przez Dariusza Maj-
kowskiego) oraz „Kaszëbskô ewanielëjô” (komentarz ks. Mariana Miotka do
niedzielnej ewangelii)45.
Kaszubskojęzyczne programy emitował również konkurencyjny kanał ka-
blowy TVT Teletronik (działający w latach 2010–2016, od 2015 r. pod nazwą

42  Tamże, s. 263.

43  D. Majkòwsczi, Swiat bez CSB TV, „Pomerania” 2012, nr 3, s. 13–15.
44  Programy emitowane w Twojej Telewizji Morskiej, http://www.telewizjattm.pl/nasze-

-programy.html [19.06.2018].
45  Programy emitowane w Twojej Telewizji Religijnej, http://www.telewizjattr.pl/audycje.

html [19.06.2018].
212 Adam Łuczyński, Kaszubszczyzna w mediach elektronicznych. Zarys dziejów

Telewizja Wybrzeże). Ukazywały się tam m.in. dwa programy przygotowywane

przez Eugeniusza Pryczkowskiego Pierwszym z nich były „Spiéwné Ùczbë”,
w których autor zachęcał do nauki języka kaszubskiego przez piosenki współ-
czesnych zespołów z Kaszub. Prezentował on również wybitnych Kaszubów:
uznanych pisarzy i poetów, działaczy, intelektualistów. Drugi nazywał się
„Wòjnowi Kaszëbi” i przedstawiał historie Kaszubów, którzy przeżyli drugą
wojnę światową, a nawet i tych, który pamiętali obie wojny46. Nadawany był
też program informacyjny „Klëka”47.

Kaszubskie serwisy internetowe

Pierwszym kaszubskim portalem informacyjno-społecznościowym była stro-

na „Naszekaszuby.pl”, założona w maju 2001 r. przez Stanisława Gepperta,
z zawodu informatyka. Geppert postanowił stworzyć serwis w czasach, kiedy
o Kaszubach było bardzo mało informacji w internecie. Nawet Zrzeszenie
Kaszubsko-Pomorskie nie posiadało wtedy swojej strony internetowej48. Po-
czątkowo serwis nosił nazwę „Zasoby Kaszubsko-Pomorskie” i skupiał się na
prezentowaniu różnych materiałów kaszubologicznych, takich jak: artykuły
naukowe, kaszubska bibliografia oraz różne materiały ikonograficzne. Latem
2006 roku portal przyjął nazwę „Naszekaszuby.pl” i poza swą dotychczasową
rolą stał się również miejscem środowiskowych dyskusji. Przez lata najważniej-
szymi składnikami portalu były m.in.: liczące blisko 2000 osób forum dysku-
syjne, rozbudowywana przez użytkowników galeria zdjęć oraz liczne artykuły
poświęcone sprawom kaszubskim i pomorskim. Portal ma również na swoim
koncie osiągnięcia aktywizujące społeczność kaszubską, np. przyczynił on się
do obchodzenia corocznego Dnia Jedności Kaszubów49. 1 stycznia 2013 roku
domenę www.naszekaszuby.pl wraz z jej zawartością przejęło stowarzyszenie
„Kaszëbskô Jednota”, które postanowiło połączyć portal „Naszekaszuby.pl”
ze swoją stroną „Kaszebsko.com”, przenosząc na nią zgromadzone zasoby50.

46  Po likwidacji Telewizji Wybrzeże cykl był emitowany na antenie Twojej Telewizji
Morskiej.
47  Programy emitowane w Telewizji Wybrzeże, http://tvwybrzeze.pl/programy/ [31.07.2015].
48  N. Dołowy-Rybińska, Języki i kultury mniejszościowe w Europie: Bretończycy, Łuży-

czanie, Kaszubi, Warszawa 2011, s. 467.

49  C. Obracht-Prondzyński, Kaszubi dzisiaj. Kultura – język – tożsamość, Gdańsk 2007, s. 30.
50  Komunikat o połączeniu portali Naszekaszuby.pl i Kaszebsko.com, http://kaszebsko.

com/uploads/o_portalu_kj.pdf [19.06.2018].
 STUDIA I MATERIAŁY RECENZOWANE. REFERATY POLSKOJĘZYCZNE 213

W połowie 2001 r. została uruchomiona strona „Kaszubia.com”. Był to

serwis dostępny w czterech językach (polskim, kaszubskim, angielskim i nie-
mieckim), który, podobnie jak „Naszekaszuby.pl”, został stworzony przez
informatyka, Marka Kwidzińskiego. Powody powstania witryny również były
takie same jak w przypadku ówcześnie konkurencyjnych „Zasobów Kaszub-
sko-Pomorskich”: niewystarczająca ilość informacji w internecie o Kaszubach
i ich kulturze51. Na stronie znajdowały się krótkie teksty o języku kaszub-
skim, najważniejszych pisarzach, fragmenty opracowań dotyczących Kaszub
z dziedzin geografii i historii, a także wieloczęściowa bibliografia kaszubska
oraz omówienie projektu kaszubskiej klawiatury w systemach operacyjnych
Windows i Linux52. Bezpośrednio powiązana ze stroną „Kaszubia.com” była
założona w lutym 2002 r. „Czetnica”. Do kwietnia 2007 r. funkcjonowała ona
jako poddomena „Kaszubii”, później już pod samodzielnym adresem www.
czetnica.org. Autorami strony byli Marek Kwidziński i Michał Ostrowski.
Witryna udostępniała zarówno kaszubskojęzyczne dzieła literackie (m.in. autor-
stwa F. Ceynowy, A. Majkowskiego, A. Labudy), jak i kaszubskie tłumaczenia
utworów z języków obcych (m.in. A. Puszkina, G. Grassa czy Ch. Dicken-
sa). Serwis współpracował również ze współczesnymi literatami piszącymi
po kaszubsku (m.in. z Romanem Drzeżdżonem, Tomaszem Fopkem i Hanną
Makurat)53. Obie strony przestały być rozwijane po 2011 r. „Czetnica.org” nie
jest już dostępna, zaś „Kaszubia.com” dziś funkcjonuje głównie jako domena
kilku kaszubskojęzycznych blogów.
W maju 2004 r. powstała witryna „Rastko Kaszuby”, założona przez Duša-
na-Vladislava Paždjerskiego w ramach „Projektu Rastko” – serbskiego przed-
sięwzięcia, które pełni rolę internetowej slawistycznej biblioteki spuścizny
kulturalnej i ukazuje związki kulturalne Serbii z innymi krainami słowiań-
skimi54. Do współtworzenia serwisu autor zaprosił znanych kaszubologów
z Uniwersytetu Gdańskiego, profesorów Jerzego Tredera i Cezarego Obracht-
-Prondzyńskiego, oraz kaszubskich dziennikarzy i wydawców – Wojciecha
Kiedrowskiego, Jarosława Elwarta i Pawła Szczyptę55. Na stronie znajdowały
się liczne opracowania naukowe o Kaszubach i utwory literackie po kaszubsku,

51  O stronie, http://pl.kaszubia.com/o-tych-stronach/ [19.06.2018].

52  D. Kalinowski, Raptularz kaszubski, Gdańsk 2014, s. 192.
53  Tamże, s. 193–194.
54  Projekt Rastko Kaszuby, http://www.rastko.net/rastko-ka/content/view/52/42/ [10.08.

2015].
55  I. Joć, Słowianie w internecie, „Pomerania” 2004, nr 6, s. 28.
214 Adam Łuczyński, Kaszubszczyzna w mediach elektronicznych. Zarys dziejów

w tym fragmenty książek beletrystycznych, naukowych, słowników i podręcz-

ników. Po kilku latach istnienia strona przestała być aktualizowana z przyczyn
logistycznych i finansowych56. Pod koniec 2016 r. zniknęła z internetu, jednak
autor zapowiada wznowienie działalności serwisu57.
Od 2005 r. działa oficjalny portal Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego
„Kaszubi.pl”. Informuje on o samej organizacji, jej celach, charakterze i struk-
turze oraz przekazuje aktualności dotyczące wydarzeń, którym patronuje
Zrzeszenie58.
Dzięki dotacjom Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji Zrzeszenie Ka-
szubsko-Pomorskie uruchomiło również następujące tematyczne serwisy in-
ternetowe: „Skarbnicę Kaszubską”, działający od 2010 r. portal edukacyjny,
zamieszczający wiele tekstów źródłowych, z których można czerpać wie-
dzę o języku kaszubskim, historii, kulturze i geografii regionu59; „Wirtualné
Kaszëbë”, uruchomiony w 2013 r. portal z materiałami wideo60 oraz „Akade-
mię Bajki Kaszubskiej”, serwis dla dzieci, umożliwiający czytanie i słuchanie
bajek po kaszubsku61.
W 2015 r. powstała strona „Pismiono.com”62. Początkowo był to serwis
internetowy nieregularnika „Skra”63, założonego przez młodych ludzi, których
łączyły zainteresowania związane z kaszubskim życiem kulturalnym. Kiedy
czasopismo przestało być wydawane, autorzy skupili się na prowadzeniu por-
talu internetowego o tematyce, która była podejmowana w ich periodyku. Na
stronie publikowane są recenzje książek i albumów płytowych związanych
z Kaszubami i Pomorzem, wywiady z regionalnymi animatorami kultury,
a także treści informacyjne i publicystyczne dotyczące europejskich mniej-
szości narodowych, etnicznych i językowych. Z dużym zainteresowaniem

56  D. Kalinowski, Raptularz kaszubski…, s. 199.

57  Dr hab. Dušan-Vladislav Paždjerski, prof. UG, kierownik Katedry Slawistyki na Uniwer-
sytecie Gdańskim, twórca strony „Rastko Kaszuby”, wywiad przeprowadzony 29 czerwca
2018 r.
58  A. Kuik-Kalinowska, Strony internetowe Instytutu Kaszubskiego i Zrzeszenia Kaszub-

sko-Pomorskiego, „Biuletin Radzëznë Kaszëbsczégò Jãzëka” / „Biuletyn Rady Języka

Kaszubskiego” 2011, s. 284.
59  Skarbnica Kaszubska, http://www.skarbnicakaszubska.pl [19.06.2018].
60  Wirtualné Kaszëbë, http://www.wirtualnekaszuby.com [19.06.2018].
61  Akademia Bajki Kaszubskiej, http://www.akademiabajkikaszubskiej.pl [19.06.2018].
62  Skra – pismiono ò kùlturze, http://pismiono.com [19.06.2018].
63  Opis czasopisma w namyśle krytycznym zob. D. Kalinowski, Sylwa kaszubskie, Słupsk–

–Gdańsk 2017, s. 271–277.

 STUDIA I MATERIAŁY RECENZOWANE. REFERATY POLSKOJĘZYCZNE 215

spotkało się tłumaczenie na język kaszubski Małego księcia Antoine’a de Sa-

int-Exupéry’ego autorstwa redaktora naczelnego serwisu Macieja Bandura. Na
przełomie roku 2017 i 2018 portal opublikował 8 rozdziałów Môłéwo Princa.
Towarzyszyło to internetowej zbiórce pieniędzy na wydanie przekładu w wersji
fizycznej, która zakończyła się sukcesem64.
W lipcu 2017 r. wystartował pierwszy w całości kaszubskojęzyczny portal
informacyjny „Nëże”65. Strona została założona przez działaczkę młodzieżo-
wą i nauczycielkę języka kaszubskiego Katarzynę Kankowską-Filipiak oraz
dziennikarza i artystę kabaretowego młodego pokolenia Adama Hebla. Portal
podawał w rodzimym języku aktualności z Kaszub, wzbogacając je czasem
o wzmianki dotyczące głośnych wydarzeń ze świata polityki i sportu, takich
jak np. referendum w sprawie niepodległości Katalonii czy lekkoatletyczne
mistrzostwa świata w Londynie. Od początku działalności serwisu do paź-
dziernika 2017 r. pojawiały się na nim regularnie nowe doniesienia. Potem
drastycznie zmalała częstotliwość publikowania wpisów. Ostatni tekst na por-
talu „Nëże” ukazał się na początku stycznia 2018 r. Później strona przestała
być aktualizowana, lecz jej twórcy nigdzie nie podali informacji o zakończeniu
działalności portalu.
Poza portalami istnieją również blogi po kaszubsku, prowadzone przez zna-
nych działaczy, dziennikarzy i artystów z regionu. Można wśród nich wyróżnić
np. „Bëlôk – czôrno na biôłim”, czyli blog Romana Drzeżdżona, kaszubskiego
poety, satyryka i publicysty. Od 2010 r. autor zamieszcza na nim swoje wier-
sze, felietony, rozważania dotyczące języka kaszubskiego, a także aktualności
i wszelkie ciekawostki związane z Kaszubami66. Na uwagę zasługuje również
strona Tomasza Fopkego (www.fopke.pl), kompozytora i animatora kultury, na
której od 2007 r. autor publikuje słowa i melodie kaszubskie. Hasłem przewod-
nim witryny jest bowiem „nauka kaszubskiego przez śpiew”67. Uzupełnienie
strony stanowi kanał z materiałami wideo na platformie Youtube68. Ciekawy
kaszubskojęzyczny blog prowadzi także wcześniej wspomniany Adam Hebel,
gdzie można poznać jego uwagi na aktualne tematy69.

64  „Mały Książę” po kaszubsku, https://zrzutka.pl/63cbf3 [19.06.2018].

65  Nëże, https://www.wiednoneze.com [19.06.2018].
66  Bëlôk – czôrno na biôłim, http://belok.kaszubia.com [20.06.2018].
67  Fopke.pl, http://www.fopke.pl [20.06.2018].
68  Kanał Tomasza Fopkego na platformie Youtube, https://www.youtube.com/user/fopke4

[20.06.2018].
69  Przez naju, dlô naju, http://hebel.kaszubia.com/ [20.06.2018].
216 Adam Łuczyński, Kaszubszczyzna w mediach elektronicznych. Zarys dziejów

Na koniec warto wspomnieć o projekcie, w który zaangażowana jest „Kaszëb-

skô Jednota”. Stowarzyszenie dokłada starań, by kaszubski stał się językiem
domyślnym we własnej edycji regionalnej Facebooka. Inicjatorzy akcji liczą na
7 tys. głosów, niezbędnych do zebrania w tej kwestii70. Jeśli projekt zakończy
się sukcesem, będzie to drugi największy światowy serwis internetowy w języku
kaszubskim po internetowej encyklopedii Wikipedia (https://csb.wikipedia.org),
której regionalna wersja została utworzona 1 kwietnia 2004 r.71.

***

Najbardziej stabilna jest sytuacja kaszubszczyzny w radiu. Obie publiczne

rozgłośnie, tj. Radio Gdańsk i Radio Koszalin, od wielu lat mają w swoim
programie audycje w języku kaszubskim. W przypadku Radia Gdańsk można
mieć jedynie zastrzeżenia do godzin emisji programów („Magazyn Kaszub-
ski” ukazuje się co niedziela o 08:05, „Klëka” – od poniedziałku do czwartku
o 22:40 i „Skarby Kaszub” dwa razy w miesiącu po godzinie 03:00), na co
zwracał uwagę Dariusz Majkowski w 2012 r. przy okazji wywiadu z ówcze-
snym prezesem stacji72.
Istotną rolę spełnia Radio Koszalin. Poza terenami, które wchodzą w skład
Kaszub, stacja dociera bowiem także do wielu powiatów województwa zachod-
niopomorskiego, gdzie wiedza na temat Kaszubów i znajomość ich kultury jest
znikoma, więc audycje te stwarzają szansę zainteresowania słuchaczy zupełnie
nowym dla nich zjawiskiem.
Przez ponad 13 lat istnienia Radia Kaszëbë sukcesywnie powiększało ono
swój zasięg, dzięki czemu dostęp do niego ma już większość mieszkańców
Kaszub, a rozgłośnia ma w swoich planach ekspansję na terenie powiatu lę-
borskiego73. Z przytoczonych już badań Danuty Stanulewicz wynika, że jest
to najpopularniejsze kaszubskie medium wśród młodzieży74. Niemniej jednak
stacja ma też grono przeciwników, którzy zarzucają jej zbyt małą liczbę audycji
nadawanych po kaszubsku i emitowanie nieprzypadającej każdemu do gustu
muzyki disco-polo.

70  Projekt kaszubski Facebook, <http://kaszebsko.com/fbcsb> [20.06.2018].

71  C. Obracht-Prondzyński, Kaszubi dzisiaj…, s. 30.
72  D. Majkowski, Na dziś to maksimum….,„Pomerania” 2012, nr 7–8, s. 16.
73  P. Szëca, Powiększamy nasz zasięg – będziemy nadawać też z Lęborka, http://radioka-

szebe.pl/powiekszamy-nasz-zasieg-bedziemy-nadawac-tez-z-leborka/ [20.06.2018].
74  D. Stanulewicz, Zainteresowanie młodzieży kaszubskimi mediami…, s. 304.
 STUDIA I MATERIAŁY RECENZOWANE. REFERATY POLSKOJĘZYCZNE 217

Znacznie gorzej wygląda sprawa, jeśli chodzi o telewizję. Po likwidacji

programu „Rodnô Zemia” i wielokrotnemu przekształcaniu audycji „Tedë jô”
gdański ośrodek Telewizji Polskiej przestał uchodzić w środowisku Kaszubów
za nadawcę realizującego w sposób wystarczający materiały w języku regio-
nalnym. Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie nawiązało współpracę z wejherow-
skim operatorem telewizji kablowej „Chopin”, na którego kanałach obecnie
emitowanych jest najwięcej audycji po kaszubsku. Problem tkwi w tym, że
mogą oglądać je w swoich odbiornikach jedynie mieszkańcy powiatów wej-
herowskiego i puckiego oraz abonenci na dwóch gdańskich osiedlach, a więc
zasięg jest znacznie mniejszy niż w przypadku TVP3 Gdańsk. Pocieszający
jest fakt, że wszystkie programy nadawca sukcesywnie umieszcza na stronach
internetowych swoich kanałów. Nie powiodła się z kolei inicjatywa stworzenia
dostępnej w całym kraju (i poza jego granicami) telewizji kaszubskiej. Kanał
CSB TV miał być wzorowany na TV Silesia. Po niecałych dwóch latach funk-
cjonowania CSB TV okazało się, że koszty jej działalności są zbyt wysokie,
a dotacje i wpływy z reklam niewystarczające, aby stacja się utrzymała. Porażka
w tej materii trochę ostudziła zapał wyjścia z kaszubszczyzną poza Pomorze
w przekazie medialnym.
W przypadku witryn internetowych po kaszubsku prawdziwy ich rozwój moż-
na zaobserwować dopiero w ostatnich latach. Niestety, poza stronami organizacji
kaszubskich bywają to projekty efemeryczne, co można zauważyć chociażby na
przykładzie portalu „Nëże”. W języku kaszubskim można przeczytać również
blogi. W chwili obecnej nie ma jeszcze żadnego kaszubskiego wideobloga75.
Wyczekiwanym wydarzeniem, szczególnie wśród pokolenia sprawnie komuni-
kującego się za pośrednictwem internetu, jest uruchomienie kaszubskiej wersji
językowej portalu społecznościowego Facebook. Organizacje zrzeszające Ka-
szubów i kaszubskie media mają swoje profile na tym portalu, na których toczą
się ożywione dyskusje, nierzadko w języku kaszubskim. Część użytkowników
ma również imiona i nazwiska zapisane kaszubskimi znakami. Apetyt na kaszub-
skiego Facebooka wzrósł szczególnie, gdy w 2016 r. dialekt śląski stał się jedną
z wersji językowych amerykańskiego serwisu społecznościowego.

75  Termin wideoblog/vlog jest tu rozumiany jako udostępniana za pośrednictwem internetu

forma wideo, będąca częścią większego cyklu bądź jako seria treści wideo zachowujących
ciągłość fabuły i/lub wybranej tematyki. Kryterium to spełnia np. vlog Grzegorza Kulika
„Chwila z Gŏdkōm” o mowie Ślązaków (https://www.youtube.com/channel/UC_vhD5x1Fg-
PATLuPJ-Jovyw/featured, dostęp: 20.06.2018), definicja za: N. Hatalska, Rola blogerów
i youtuberów we współczesnym świecie. Raport, Gdańsk 2016, s. 6
218 Adam Łuczyński, Kaszubszczyzna w mediach elektronicznych. Zarys dziejów

Z powyższego można wysnuć wniosek, że kaszubszczyzna, pomimo uzy-

skania ponad dekadę temu statusu odrębnego języka, wciąż napotyka problemy
z obecnością w mediach elektronicznych. Współcześnie wynikają one głównie
z przyczyn finansowych, ale również ma tu znaczenie kwestia trudności prze-
konania części Kaszubów (szczególnie młodzieży) do nauki własnego języka
regionalnego i posługiwania się nim w życiu codziennym. Godzien pochwały
jest natomiast fakt, że działacze kaszubscy ciągle starają się uświadamiać
własną społeczność, w tym przedstawicieli mediów oraz przedsiębiorców,
którzy są ich reklamodawcami, że używanie języka kaszubskiego w mediach
ma fundamentalne znaczenie. Środki masowego przekazu motywują do mó-
wienia, czytania i pisania w tym języku, a także podnoszą jego prestiż. Media
elektroniczne dają możliwość promowania kaszubskiej kultury popularnej,
np. poprzez emisję nagrań i teledysków kaszubskich artystów muzycznych.
Można się o tym przekonać na przykładzie Radia Kaszëbë, które wywołało
zainteresowanie współczesną tematyką kaszubską wśród uczniów szkół śred-
nich, a także zaktywizowało początkujących wykonawców muzycznych do
prezentacji swojej twórczości w konkursie piosenki organizowanym przez
nadawcę. Brała w nim udział m.in. Natalia Szroeder, wokalistka znana obecnie
w całej Polsce, która publicznie przyznaje się do kaszubskiego pochodzenia
i uczestniczenia od najmłodszych lat w lokalnym życiu kulturalnym. Daje to
dobry przykład, szczególnie rówieśnikom tych młodych twórców, jak ważne
jest posługiwanie się własnym językiem regionalnym w przestrzeni publicznej
i ile korzyści wynika z tego w kwestii pielęgnowania lokalnej tradycji.
Temat obecności kaszubszczyzny w mediach elektronicznych, a w szcze-
gólności w internecie, nie został wyczerpany w niniejszym artykule. Jesteśmy
świadkami dynamicznego rozwoju technologicznego, który będzie warunkował
kształt mass mediów w przyszłości. Być może stworzy to nowe szanse dla Ka-
szubów na zaistnienie w przekazie medialnym. Zjawisko to z pewnością będzie
wymagało kolejnych badań z zakresu medioznawstwa czy socjolingwistyki.

Streszczenie
W opracowaniu przedstawiono kluczowe fakty historyczne, dotyczące obec-
ności języka kaszubskiego na falach pomorskiego eteru, w publicznej telewizji
regionalnej, a także w programie prywatnych nadawców lokalnych. Artykuł
ukazuje również dzieje kaszubskich serwisów internetowych. W tekście za-
prezentowano głównych redaktorów omawianych audycji, programów i stron
 STUDIA I MATERIAŁY RECENZOWANE. REFERATY POLSKOJĘZYCZNE 219

internetowych. W artykule omówione są również przyczyny i skutki przemian

kaszubskojęzycznej działalności dziennikarskiej w mediach elektronicznych.

Abstract
The Kashubian language in the electronic media: A historical outline
The article focusses on the most important facts in the history of the use of the
Kashubian language on the radio and television, including public and private
regional television stations, as well as on the Internet. The article also presents
the main authors of the programmes and websites. The causes and effects of
the transformation of Kashubian journalistic activities in the electronic media
are discussed as well.

Bibliografia
Akty normatywne
Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji, Dz.U. 2004 nr 253 poz.
2531 ze zmianami.

Dokumenty
Czwarty raport dotyczący sytuacji mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka
regionalnego w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa: Ministerstwo Admini-
stracji i Cyfryzacji, 2013.
Informacja na temat audycji dla mniejszości narodowych i etnicznych w progra-
mach publicznej radiofonii i telewizji oraz nadawców koncesjonowanych w la-
tach 2015–2016, Warszawa: Departament Mediów Publicznych Biura KRRiT,
2016.
Informacja o podstawowych problemach radiofonii i telewizji w 2008 roku, War-
szawa: Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, 2009.
Piąty raport dotyczący sytuacji mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka
regionalnego w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa: Ministerstwo Admini-
stracji i Cyfryzacji, 2015.
Hatalska N., Rola blogerów i youtuberów we współczesnym świecie. Raport, Gdańsk:
Blog Forum Gdańsk, 2016.
Sprawozdanie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z działalności w 2005 r. War-
szawa: Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, 2006.
Sprawozdanie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z działalności w 2010 roku,
Warszawa: Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, 2011.
Sprawozdanie z działalności Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w 2008 roku,
Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. Zarząd Główny, 2008.
220 Adam Łuczyński, Kaszubszczyzna w mediach elektronicznych. Zarys dziejów

Trochimczuk M., Informacja o pomiarach audytorium radiowego w Polsce w III

kwartale 2018 roku w odniesieniu do województw. Zestawienie danych z bada-
nia Radio Track realizowanego przez Kantar Polska S. A., Warszawa: Krajowa
Rada Radiofonii i Telewizji, 2018.
Udział tematyki lokalnej w koncesjonowanych programach o zasięgu lokalnym
na podstawie monitoringu w latach 2009–2011, Warszawa: Krajowa Rada
Radiofonii i Telewizji, 2012.
Wykaz dotacji celowych – media proponowanych przez Komisję powołaną do
rozpatrywania wniosków o udzielenie dotacji na realizację 2018 r. zadań ma-
jących na celu ochronę, zachowanie i rozwój tożsamości kulturowej mniejszości
narodowych i etnicznych oraz zachowanie i rozwój języka regionalnego, http://
mniejszosci.narodowe.mswia.gov.pl/download/86/20714/dotacjeceloweme-
dia2018.pdf [18.06.2018]

Monografie
Dołowy-Rybińska N., Języki i kultury mniejszościowe w Europie: Bretończycy,
Łużyczanie, Kaszubi, Warszawa: Wydawnictwo Uniwerstytetu Warszawskiego,
2011.
Kalinowski D., Raptularz kaszubski, Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie,
2014.
Kalinowski D., Sylwa kaszubskie, Słupsk – Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Aka-
demii Pomorskiej w Słupsku, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 2017.
Kozieł A., Za chwilę dalszy ciąg programu… Telewizja Polska czterech dekad
1952–1989, Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, 2003.
Miszczak S., Historia radiofonii i telewizji w Polsce, Warszawa: Wydawnictwa
Komunikacji i Łączności, 1972.
Obracht-Prondzyński C., Kaszubi dzisiaj. Kultura – język – tożsamość, Gdańsk:
Instytut Kaszubski w Gdańsku, 2007.
Pepliński W., Czasopiśmiennictwo kaszubskie w latach zaboru pruskiego: Aspekty
programowe, publicystyczne i wydawnicze, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwer-
sytetu Gdańskiego, 2002.
Pepliński W., Prasa pomorska w Drugiej Rzeczypospolitej 1920–1939. System
funkcjonowania i oblicze społeczno-polityczne prasy polskiej, Gdańsk: Wy-
dawnictwo Morskie, 1987.

Prace zbiorowe
Òd „Skôrbu” do „Stegnë”. 150 lat czasopiśmiennictwa kaszubskiego, red. D. Ka-
linowski, Wejherowo – Słupsk – Gdańsk: Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki
Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, Wydawnictwo Naukowe Akademii Po-
morskiej w Słupsku, Instytut Kaszubski w Gdańsku, 2017.
 STUDIA I MATERIAŁY RECENZOWANE. REFERATY POLSKOJĘZYCZNE 221

Radio gra i … mówi: 60 lat Radio Gdańsk 2005, red. Anna Sobecka, Pelplin:
Bernardinum, 2005.
Słownik dziennikarzy i publicystów Pomorza 1945–2005, red. J. Model (i in.),
Gdańsk: Stowarzyszenie Dziennikarzy RP Oddział Morski w Gdańsku, 2008.

Artykuły w opracowaniach zbiorowych

Obracht-Prondzyński C., Sukcesy i dylematy rewitalizacji języka kaszubskiego.
Badania nad językiem a podstawowe dylematy społeczności kaszubskiej, [w:]
Europejskie i regionalne instrumenty ochrony języków zagrożonych, Warszawa,
5 listopada 2013 r., red. L. M. Nijakowski, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe,
2014, s. 45–67.

Artykuły w czasopismach
10-lecé Radia Kaszëbë, „Pomerania” 2014, nr 12, s. 30.
Tôna i Gust, „Kleka” 1938, nr 15, s. 10.
Domańska B., Rola Rozgłośni Pomorskiej Polskiego Radia w Toruniu w upo-
wszechnianiu i współtworzeniu kultury literackiej na Pomorzu w latach 1935–
–1939, „Rocznik Gdański” 1986, z. 2, s. 129–150.
Joć I., Słowianie w internecie, „Pomerania” 2004, nr 6 s. 28.
Kuik-Kalinowska A., Strony internetowe Instytutu Kaszubskiego i Zrzeszenia Ka-
szubsko-Pomorskiego, „Biuletin Radzëznë Kaszëbsczégò Jãzëka” / „Biuletyn
Rady Języka Kaszubskiego” 2011, s. 280–285.
Majkowski D., Na dziś to maksimum….,„Pomerania” 2012, nr 7–8, s. 16.
Majkòwsczi D., Swiat bez CSB TV, „Pomerania” 2012, nr 3, s. 13–15.
Méjer J., Radio Kaszëbë, „Pomerania” 2005, nr 1, s. 12–13.
Obracht-Prondzyński C., Kaszubi – ćwierć wieku po wielkiej zmianie, „Przegląd
Zachodni” 2013, nr 3, s. 157–178.
Pioch D., Kaszubskojęzyczna oferta w CSB TV, „Biuletin Radzëznë Kaszëbsczégò
Jãzëka” / „Biuletyn Rady Języka Kaszubskiego” 2011, s. 257–263.
Pryczkowski E., Funkcjonowanie i kres telewizyjnego magazynu kaszubskiego
„Rodnô Zemia” (1990–2010), „Biuletin Radzëznë Kaszëbsczégò Jãzëka” /
/ „Biuletyn Rady Języka Kaszubskiego” 2011, s. 264–273.
Schodzińska J., Kaszubi i kaszubszczyzna na antenie radiowej w pierwszych latach
działalności rozgłośni gdańskiej po II wojnie światowej, „Acta Cassubiana”
2002, s. 105–112.
Stanulewicz D., Zainteresowanie młodzieży kaszubskimi mediami (badania pilo-
tażowe), „Biuletin Radzëznë Kaszëbsczégò Jãzëka” / „Biuletyn Rady Języka
Kaszubskiego” 2011, s. 292–305.

Strony internetowe
106,1 FM to czwarta częstotliwość Radia Kaszëbë, http://radiokaszebe.pl/1061-fm-
-to-nasza-kolejna-czestotliwosc [18.06.2018].
222 Adam Łuczyński, Kaszubszczyzna w mediach elektronicznych. Zarys dziejów

Adamkowicz M., Kaszubi walczą o własny program. Senator Kazimierz Kleina

krytykuje TVP, http://www.dziennikbaltycki.pl/artykul/3379297,kaszubi-wal-
cza-o-wlasny-program-senator-kazimierz-kleina-krytykuje-tvp,1,id,t,sa.html
[19.06.2018].
Akademia Bajki Kaszubskiej, http://www.akademiabajkikaszubskiej.pl [19.06.
2018].
Będzie drugi program kaszubskojęzyczny w TVP, http://www.kaszubi.pl/aktualno-
sci/aktualnosc/id/1673 [20.12.2018].
Bëlôk – czôrno na biôłim, http://belok.kaszubia.com [20.06.2018].
Fopke.pl, http://www.fopke.pl [20.06.2018].
Kanał Tomasza Fopkego na platformie Youtube, https://www.youtube.com/user/
fopke4 [20.06.2018].
Komunikat o połączeniu portali Naszekaszuby.pl i Kaszebsko.com, http://kaszebsko.
com/uploads/o_portalu_kj.pdf [19.06.2018].
„Mały Książę” po kaszubsku, https://zrzutka.pl/63cbf3 [19.06.2018].
Marecki P., „FC Gochy” w Polskim Radiu Koszalin, http://www.prk24.pl/28053492/
fc-gochy-w-polskim-radiu-koszalin [18.06.2018].
Nëże, https://www.wiednoneze.com [19.06.2018].
O stronie, http://pl.kaszubia.com/o-tych-stronach/ [19.06.2018].
Programy emitowane w Twojej Telewizji Morskiej, http://www.telewizjattm.pl/
nasze-programy.html [19.06.2018].
Programy emitowane w Twojej Telewizji Religijnej, http://www.telewizjattr.pl/
audycje.html [19.06.2018].
Programy emitowane w Telewizji Wybrzeże, http://tvwybrzeze.pl/programy/ [31.07.
2015].
Programy TVP3 Gdańsk: Tedë jo, http://gdansk.tvp.pl/17670227/ted-jo [19.06.
2018].
Projekt kaszubski Facebook, <http://kaszebsko.com/fbcsb> [20.06.2018].
Projekt Rastko Kaszuby, http://www.rastko.net/rastko-ka/content/view/52/42/ [10.
08.2015].
Pryczkowski E., Czy „Tedë jo” spełniło oczekiwania ZKP?, http://www.gazeta-
kaszubska.pl/27858/czy-%E2%80%9Etede-jo-spelnilo-oczekiwania-zkp [19.
06.2018].
Przez naju, dlô naju, http://hebel.kaszubia.com/ [20.06.2018].
Skarbnica Kaszubska, http://www.skarbnicakaszubska.pl [19.06.2018].
Skra – pismiono ò kùlturze, http://pismiono.com [19.06.2018].
Szëca P., Powiększamy nasz zasięg – będziemy nadawać też z Lęborka, http://
radiokaszebe.pl/powiekszamy-nasz-zasieg-bedziemy-nadawac-tez-z-leborka/
[20.06.2018].
Wirtualné Kaszëbë, http://www.wirtualnekaszuby.com [19.06.2018].