Gramatica Limbii Polone GRAMATYKA POLSKA

VORONEANU LAURENTIA, 4.
ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW

OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI
FONETYKA
1) BUDOWA NARZĄDÓW MOWY

Narządy mowy nieruchome:
* Tchawica
* Krtań
* Jama gardłowa
* Jama ustna
* Jama nosowa
* Zęby
* Dziąsła
* Podniebienie twarde
Narządy mowy ruchome:
* Wiązadła głosowe
* Podniebienie miękkie zakończone języczkiem
* Język
2) GŁOSKI, LITERY, SAMOGŁOSKI, SPÓŁGŁOSKI
GŁOSKA - najmniejsza słyszalna i mówiona cząstka mowy.
LITERA - znak graficzny głoski.
Wszystkie głoski dzielimy na samogłoski i spółgłoski. Samogłoski brzmią donośniej i
pełniej niż spółgłoski.
Samogłoski: a, ą, e, ę, i, o, u, ó, y.
Spółgłoski: (wszystkie pozostałe, np.: r, h, sz, p, b, ż, m, ć)
KLASYFIKACJA GŁOSEK
USTNE - przy ich wymawianiu powietrze wydostaje się przez usta, np.: a, e, sz, cz, t,
g, h, ś, z.
NOSOWE - przy ich wymawianiu powietrze wydostaje się zarówno przez nos jak i
przez usta, jest ich 6, są to: ą, ę, m, m', n, n'.
DŹWIĘCZNE - przy ich wymawianiu drgają wiązadła głosowe znajdujące się w
krtani, np.: ę, b, d, g, h, m, n, dz, ż.
BEZDŹWIĘCZNE - przy ich wymowie nie drgają wiązadła głosowe, np.: c, ch, p, t,
cz, sz, ś, ć.
SPÓŁGŁOSKI TWARDE - to takie, przy których wymawianiu środkowa część
języka oddala się do podniebienia, np. p, dz, sz, g, ch, d, t.
SPÓŁGŁOSKI MIĘKKIE - to takie, przy których wymawianiu środkowa część
języka unosi się ku podniebieniu twardemu, np.: ś, ć, dź, ź, k', g'.
3) ZJAWISKA FONETYCZNE
UPODOBNIENIA FONETYCZNE:
UBEZDŹWIĘCZNIENIE
1
VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW
UDŹWIĘCZNIENIE
UPROSZCZENIA GRUP SPÓŁGŁOSKOWYCH
4) AKCENT
AKCENT WYRAZOWY - jest to mocniejsze wymówienie sylaby w wyrazie. Z
reguły pada na 2 sylabę od końca.
WYJĄTKI:
3 SYLABĘ OD KOŃCA akcentujemy:
w wyrazach zakończonych na -ika, -yka, np.: ma-te-ma-ty-ka.
w liczebnikach złożonych zakończonych na -sta, -set, np.: czte-ry-sta.
w 1 i 2 osobie liczby mnogiej czasowników w czasie przeszłym, np.: zro-bi-li-śmy,
za-śpie-wa-li-ście.
w liczbie pojedynczej i w 3 osobie liczby mnogiej czasowników w trybie
przypuszczającym, np.: po-szedł-byś.
4 SYLABĘ OD KOŃCA akcentujemy:
w 1 i 2 osobie liczby mnogiej czasowników w trybie przypuszczającym, np.: zje-dli-
byś-my.
2
Samogłoski to głoski, przy powstawaniu których uczestniczą jedynie wiązadła
głosowe, a strumień powietrza swobodnie przepływa przez kanał głosowy.
Charakteryzują się regularnym rozkładem energii akustycznej, mają wyraźną
strukturę formantową, która decyduje o ich barwie.
Symbole samogłosek w międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA przedstawia
poniższa tabela:
przednie centralne tylne
przymknięte i • y ɨ•ʉ ɯ•u
prawie
ɪ•ʏ ʊ
przymknięte
półprzymknię
e•ø ɘ•ɵ ɤ•o
te
średnie ə
półotwarte ɛ • œ ɜ•ɞ ʌ•ɔ
prawie
æ ɐ
otwarte
otwarte a•ɶ ɑ•ɒ
W języku polskim mamy 5 - 8 fonemów samogłoskowych: i, (y), e, a, o, u, (ą), (ę). W

tradycyjnych opisach języka polskiego przyjmuje się też, że istnieją co najmniej dwa
fonemy samogłoskowe nosowe odpowiadające literom ę i ą. W nowszych opisach
fonologii polszczyzny współczesnej fonemów samogłoskowych nosowych nie
wymienia się, uznając, że grafemom ę, ą odpowidają w istocie ciągi złożone z dwu
fonemów, ustnej samogłoski oraz odpowiedniego fonemu spółgłoskowego. Jeżeli
przyjąć w oparciu o poprawną wymowę potoczną, że istnieje 6 polskich fonemów
samogłoskowych, to literom (grafemom) samogłoskowym odpowiadają następujące
morfemy:
• literom i, y - i/y (Litera i może oznaczać również zmiękczenie poprzedniej
spółgłoski. Przyjęcie istnienia jednolitego fonemu i/y wymaga przyjęcia
istnienia w wyrazach obcych niezależnych fonemów typu r`, t`.);
• literom e, a, o - odpowiednio fonemy e, a, o;
• literom u, ó - fonem u;
• literze ę - fonemy (grupy fonemów) en (np. przed t, s, k), eń (np. przed ć) em
(np. przed b), e (np. przed l, ł i na końcu wyrazu);
• literze ą - fonemy (grupy fonemów) on (np. przed t, k), oń (np. przed ć) om
(np. przed b), o (np. przed l, ł), ą (np. na końcu wyrazu).
Fonemowi a odpowiada głoska /a/, fonemowi u - głoska /u/, zaś fonemowi o
odpowiada głoska /ɔ/. Fonemowi e odpowiada zasadniczo głoska /ɛ/, ale czasem
przyjmuje sie, że między dwiema spółgłoskami miękkimi występuje głoska /e/ (np. w
słowie pięć, pierwsze e w siekiera). Co do fonemu i/y, w nagłosie , po samogłosce i
po spółgłosce miękkiej (czyli tam, gdzie odpowiada mu litera i) wymawia się /i/, a po
spółgłosce twardej (litera y) - /ɨ/.
Fonemowi m pojawiającemu się w wymowie ą, ę odpowiada zwykle głoska /m/,
fonemowi ń - głoska /ɲ/, a fonemowi n przed spółgłoską głoska /n/ lub /ŋ/. W randze
alofonów połączeń ze spółgłoskami nosowymi, przed spółgłoskami szczelinowymi,
występują nosowe (nazalizowane) odpowiedniki wszystkich samogłosek ustnych:
inżynier, czynsz, kęs, emfaza, awans, kopnąwszy, konstytucja, kunszt, a nawet więź
z /ẽ/. Ponadto w wygłosie należy wyraźnie wymawiać ą jak /ɔ/:̃ lecą.
3
Klasyfikacja samogłosek polskich

Podziału można dokonać ze względu na
• poziomy ruch języka - s. przednie, środkowe, tylne
• pionowy ruch języka - s. wysokie, średnie, niskie
• kształt warg - s. płaskie, półokrągłe, okrągłe
• udział rezonatora nosowego - s. ustne, nosowe
Fonem to najmniejsza jednostka mowy rozróżnialna dla użytkowników danego

języka. Fonem może mieć kilka reprezentacji dźwiękowych (alofonów)
występujących w różnych kontekstach lub też zamiennie. Pozbawiony własnego
znaczenia służy do odróżniania elementów znaczeniowych (morfemów). Każdy
fonem jest zespołem cech dystynktywnych pozwalających na odróżnienie go od
pozostałych fonemów. Jest abstrakcyjną jednostką systemu fonologicznego,
reprezentowaną w wypowiedzeniach przez głoskę.
Morfem to najmniejsza grupa fonemów, która niesie ze sobą określone znaczenie i

której nie można podzielić na mniejsze jednostki znaczeniowe. Jest elementarną
jednostką morfologii.
Morfemy mają często kilka postaci fonetycznych - tzw. allomorfów.
Morfem jest jednym z uniwersaliów językowych.
Istnieją też tzw. morfemy zerowe - nieprzedstawiające sobą żadnego dźwięku.
Przykład struktury morfemowej: Robotnicy idą do fabryki
• morfem robot - oznaczający pracę
• morfem nic - allomorf morfemu nik oznaczającego wykonawcę czynności
• morfem y - mianownik liczby mnogiej rzeczowników rodzaju męskiego,
wymusił on wybór formy nic zamiast nik
• morfem id - oznaczający poruszanie się
• morfem ą - trzecia osoba, liczba mnoga, czas teraźniejszy
• morfem do - kierunek ruchu
• morfem fabryk - fabryka
• morfem i - dopełniacz liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju żeńskiego
fonologiczna między dźwięcznym b i bezdźwięcznym p, zastąpienie jednego członu

przez drugi powoduje zmianę funkcji całego wyrażenia.
4
MORFOLOGIA
Problemy fleksyjne i składniowe

czasowników
Podstawową funkcją syntaktyczną czasownika jest funkcja orzeczenia. Może on ją
pełnić dzięki swoim formom, które wyrażają takie kategorie gramatyczne, jak czas,
tryb, osoba, aspekt, strona i liczba, pozwalające na lokalizację zdania w przestrzeni i
czasie, określające strukturę zdania i stosunek mówiącego do jego treści.
Czasownik jest najważniejszym członem składniowym a jego odmiana wywołuje
szereg wątpliwości, których rozstrzyganie jest o wiele trudniejsze aniżeli w
przypadku imiennych części mowy. Składa się na to kilka przyczyn. Po pierwsze, w
obrębie koniugacji o wiele silniej działają czynniki zwyczajowe, jedynym
obiektywnym kryterium jest kryterium fonetyczno- morfologiczne. Po drugie,
paradygmaty koniugacyjne są bardziej skomplikowane niż wzorce deklinacyjne.
Wynika to zarówno z większej liczby kategorii wyrażanych formami czasownika jak i
odmiennego sposobu ich wyrażania. Np. cechą charakterystyczną elementów
fleksyjnych czasownika jest to, że nie są one w jednakowym stopniu syntektyczne.
Np. w formie chodziła końcówka –a jest wykładnikiem tylko kategorii osoby, rodzaju
i liczby ale nie informuje o tym, w jakim czasie czasownik został użyty. Formę czasu
przeszłego sygnalizuje tutaj inny element, a mianowicie sufiks – ł poprzedzający
końcówkę., który poza tym żadnej innej funkcji nie pełni . Na podstawie tego
przykładu możemy stwierdzić dodatkową cechę swoistą koniugacji, a mianowicie to,
że wykładnikiem poszczególnych kategorii gramatycznych są tutaj zarówno
końcówki jak i sufiksy, nazywane fleksyjnymi (formotwórczymi). Ich rola polega na
tworzeniu nowej formy tego samego wyrazu.
Charakterystyczną właściwością czasowników jest także to, że ich formy nie opierają
się na jednym temacie podstawowym, modyfikowanym wskutek występujących w
nim zmian tematycznych, lecz na dwu zasadniczych tematach – czasu teraźniejszego i
czasu przeszłego. Tak więc tryb rozkazujący, imiesłów przymiotnikowy, czynny i
przysłówkowy współczesny są oparte na temacie czasu teraźniejszego, bezokolicznik
zaś, imiesłów przymiotnikowy bierny i przysłówkowy uprzedni mają za punkt
wyjścia temat czasu przeszłego.
Tematy te wyodrębniamy z form osobowych. Pierwszy z nich otrzymujemy po
odrzuceniu końcówek 1. i 2. os. l.p. czasownika odmienianego w czasie teraźniejszym
trybu oznajmiającego bior- ę, bierz- esz , pisz- ę, piszesz lub 1. os. l.p. i 3 os. l.m.
czyt-am, czytaj-ą; um(i)- em, umiej- ą. Temat czasu przeszłego wydzielamy z formy 3
os. l.p. czasownika odmienianego w czasie przeszłym: bra-ł, niósł-ł. Umiejętność
wyodrębniania obu tematów czasownika jest bardzo ważna dla urabiania jego form.
Trudności, które może sprawiać koniugacja polska, wynikają też z tego, że
czasowniki mogą występować w formach, które nie pełnią funkcji orzeczenia
samodzielnie, nie odmieniają się przez osoby, czasy i tryby. Do form tych należą:
bezokolicznik (forma nieodmienna) i imiesłowy przysłówkowe, również nie mające
odmiany, oraz przymiotnikowe, odmieniające się przez przypadki, liczby i rodzaje.
To, że rozpatrujemy je wraz z formami osobowymi czasownika jest sprawą umowną.
W języku polskim istnieją cztery typy koniugacji, które wyodrębniamy na podstawie
5
właściwych każdemu z nich końcówek 1. i 2. os. l. p.
1. typ- czasowniki zakończone na –ę, -esz np. piszę, piszesz

2. typ- czasowniki zakończone na –ę, -isz np. chodzę, chodzisz
3. typ- czasowniki zakończone na –am, -asz np. czytam, czytasz
4. typ- czasowniki zakończone na –em, -esz np. wiem, wiesz.
Wybór odpowiedniego paradygmatu nie jest sprawą łatwą, ponieważ odmiana

czasownika zależy najczęściej od zwyczaju językowego, w mniejszym zaś stopniu od
czynników morfologicznych, np. od zakończenia tematu. Przykładem tego
stwierdzenia mogą być czasowniki miotać i chichotać. Ich temat kończy się tą sama
spółgłoska, ale należą one do dwu różnych typów koniugacyjnych.- miotać do
koniugacji III (miot-am, miot- asz), chichotać do I (chichocz- ę, chichocze- sz). Błędy
polegające na włączeniu czasowników typu chichotać do koniugacji III są dość
częste, dlatego grupa ta zasługuje na szczególną uwagę. Należą do niej przede
wszystkim wyrazy będące dźwiękonaśladowczymi nazwami czynności np. bełkotać,
bulgotać, chrobotać, jazgotać, łomotać, rechotać itp. Podstawowym wzorcem ich
odmiany jest I koniugacja (bełkoczę, bełkoczesz). Niektóre z nich mają utrwalone
tradycyjnie formy oboczne na – ę, -esz i –am, -asz (chlaszczą lub chlastam, świszczę
lub świstam, kołaczę lub kołatam) uznawane za równouprawnione. Wskazówki
poprawnościowe dotyczące omawianych czasowników możemy zatem oprzeć na
kryterium częstości form koniugacji I. Wykazują one zdecydowana przewagę nad
formami koniugacji III. Nie należy więc popełniać błędów, jeśli wszystkie czasowniki
o charakterze dźwiękonaśladowczym będziemy odmieniać zgodnie z koniugacją I
(wyjątek stanowi czasownik zgrzytać, którego formy na –am, -asz są jedynie
poprawne).
Oprócz nazw onomatopeicznych do grupy czasowników ze spółgłoską –t-
poprzedzającą końcówkę osobową należy kilka wyrazów o innej treści ogólnej, np.
deptać, plątać, dreptać, łaskotać oraz bełtać, chybotać, dygotać, kłopotać się,
szamotać się i formacje przedrostkowe tworzone od tych podstaw. Do czterech
pierwszych wyrazów SSP nie dopuszcza form obocznych na –am, -asz, dla
pozostałych zaś uznaje je za możliwe. Oboczność typów koniugacyjnych występuje
również w wypadku czasowników przedrostkowych splątać i przyplątać się, mimo iż
w odniesieniu do wyrazu podstawowego tej grupy: plątać oraz pozostałych formach
prefiksalnych, np. poplątać, zaplątać, rozplątać itp.
Wymienione czasowniki odmieniają się zgodnie z koniugacją I, pozostałe zaś z
tematycznym –t- odmieniają się zgodnie z koniugacją III (np. latać, sprzątać, witać,
pytać, czytać, korzystać itp.)
Stała oboczność dwu paradygmatów- koniugacji I i III charakteryzuje np. wyrazy
głaskać, mlaskać, klaskać, pluskać, gderać, czochrać się. O możliwości posługiwania
się dwoma wzorami w ich odmianie nie decyduje ani ich budowa, ani znaczenie.
Istnieją bowiem czasowniki o analogicznej strukturze i podobnym znaczeniu ogólnym
odmieniające się tylko według koniugacji I ( krakać- kraczę, bazgrać- bazgrzę) lub
wyłącznie wg koniugacji III (opluskać- opluskam). Właśnie ta grupa może sprawiać
mówiącym wiele trudności przy wyborze wzorca koniugacyjnego. Zależy on jedynie
od zwyczaju , który utrwalił się w odniesieniu do poszczególnych pozycji
leksykalnych. Ich formy należy zapamiętać. I tak do koniugacji I należą: chlipać,
czerpać, tupać, płukać, skakać, krzesać, a do III : pryskać, trzymać. Zastosowanie obu
wzorców możliwe jest w odniesieniu do czasowników: obełgać, strugać, karać,
żebrać, szemrać, dokrajać, pokrajać, skamlać.
6
Kłopotów z wyborem wzorca koniugacyjnego mogą dostarczyć czasowniki kończące
się w bezokoliczniku na –ywać. Część wyrazów tej grupy może być odmieniana
zarówno wg koniugacji I jak i III. Należą do nich: dokonywać, pokonywać,
przekonywać, wykonywać, dorównywać, wyrównywać, porównywać, wyjednywać,
zjednywać, zapamiętywać. Mogą one przybierać formy na –uję, -ujesz, -am, -asz.
Pozostałe czasowniki zakończone na -ywać należą wyłącznie do koniugacji I
( zasługiwać- zasługuje).
Na niewłaściwy wybór wzorca koniugacyjnego mogą wpływać tendencje
wyrównawcze zmierzające do wyrównania form rzadkich z występującymi częściej.
Przykładem mogą być czasowniki: umieć i rozumieć. Należą one do koniugacji IV,
ale często traktowane są jak gdyby wchodziły w skład koniugacji I i zamiast
końcówki –em, -esz, -eją otrzymują końcówki –ę, -esz, -ą.
Czasami niewłaściwe zaliczenie czasownika do określonego typu koniugacyjnego
może być powodem błędnego używania postaci bezokolicznika np. lubieć zamiast
lubić. Rezultatem tego są formy typu lubiemy, lubieją wg wzoru umiemy, umieją
występuje to głownie w środowiskowych odmianach języka mówionego.
Na uwagę zasługują jeszcze czasowniki należące do koniugacji I, które w
polszczyźnie potocznej klasyfikuje się niewłaściwie do koniugacji II. Są to wyrazy:
mleć, mielesz, pielę, pielesz, ścielę, ścielesz (nie: mielisz pielisz, ścielisz).
Formy osobowe czasu teraźniejszego.
Rozważmy najpierw czasowniki I koniugacji, której cechą charakterystyczną jest to,
że spółgłoski twarde kończące temat czasownika w 1. os. l.p. ulegają zmianie w
odpowiednio miękkie w pozostałych formach osobowych, z wyjątkiem 3. os. l.m., w
której utrzymuje się spółgłoska twarda (płynę, płyniesz, płyniemy, płyniecie, płyną,
mogę, możesz, może, możemy, możecie, mogą). Zgodnie z tą zasadą czasowniki
rdzenne, jak drzeć, przeć, rwać, ssać, trzeć, wrzeć, zwać mają w 1. os. l.p i w 3.os. l.m
spółgłoskę twardą: drę, drą, ssę, ssą itp. W pozostałych formach występuje spółgłoska
miękka: drzesz, ssiesz. Ta sama reguła odnosi się do czasownika dąć i do
czasowników przedrostkowych powstałych w rezultacie personifikacji podstawy jąć:
objąć, odjąć, pojąć, przyjąć, zająć itp. W ich formach osobowych czasu teraźniejszego
pojawia się spółgłoska m (dmę, obejmę, pojmę, przyjmę), która ulega analogicznym
zmianom na miękką (dmiesz, obejmiesz).
Błędy pojawiają się niekiedy w odmianie czasowników w temacie czasu
teraźniejszego (lub przeszłego) spółgłoskę tylnojęzykową. Czasowniki rdzenne tłuc,
strzec, strzyc utrzymują oboczność k, g (w 1.os. l.p. i 3. os. l. m) lub cz, ż (w
pozostałych formach). Poprawne są więc postacie tłukę- tłuczesz- tłuką, strzegę-
strzeżesz- strzegą, strzygę-strzyżesz- strzygą, nie: tłuczę, tłuczą; strzeżę, strzeżą;
strzyżę, strzyżą.
Inaczej zachowują się wyrazy płukać i łgać. We wszystkich formach osobowych
czasu teraźniejszego spółgłoskę tylnojęzykową zastępuje obocznik stwardniały
( płuczę- płuczesz- płuczą, łżę- łżesz- łżą). Błędem jest traktowanie tych wyrazów wg
reguły obowiązującej w koniugacji wyrazów typu tłuc, czyli tłukę, tłuką.
Dopuszczalne odstępstwo od tej zasady stanowi oboczność postaci czasownika
zełgać: zełgę lub zełżę.
Błędy obserwujemy też w formach osobowych czasu teraźniejszego czasownika
wziąć i pochodnych od niego formacji przedrostkowych: powziąć, przedsięwziąć,
uwziąć się, zawziąć się. Wzorową postać ich tematu charakteryzuje oboczność m lub
mi (wezmę- weźmiesz, powezmę- poweźmiesz). Błędem jest natomiast tworzenie
form weznę, weźniesz. W formach czasowników I koniugacji występują również
wymiany samogłoskowe. Alternacja o lub e obowiązuje w odmianie wyrazów gnieść
7
(gniotę- gnieciesz), mieść, nieść, wieźć, brać, prać. Używanie form typu gnietę, niesę,
bierę jest błędem bardzo rażącym.
W koniugacji II na uwagę zasługuje różnica w odmianie czasowników typu pomnieć,
zapomnieć z jednej strony i uprzytomnić z drugiej. Pierwszemu typowi właściwa jest
w 1. os. l.p. i w 3. os. l.m. twarda spółgłoska tematyczna (pomnę, pomną, zapomnę,
zapomną), alternująca z miękka w pozostałych formach osobowych (pomnisz,
zapomnisz). Drugi typ charakteryzuje miękkość końcowej głoski tematu w całym
paradygmacie koniugacyjnym (uprzytomnię, uprzytomnisz).
W odmianie czasowników II koniugacji mogą się zdarzyć błędy w formach 1. os. l.m.
zgodnie z regułą jej wykładnikiem jest końcówka –imy (- ymy), np. chodzimy,
kończymy.
Wybór poprawnej formy może ułatwić odwołanie się do 3. os. l.p., w której użyciu
błędów się raczej nie popełnia. Jeżeli w formie tej występuje końcówka –i (prosi, lubi,
musi), jest to dowodem przynależności do II koniugacji, z czym, wiąże się
konieczność zastosowania końcówki –imy w 1. os. l.m.
Formy osobowe czasu przeszłego oparte są na temacie, którego podstawową postać
wyodrębnia się z 3.os. l.p czasownika odmienianego w czasie przeszłym. W
poszczególnych typach koniugacyjnych mogą się znaleźć czasowniki o różnej
budowie tematu przeszłego. Ze względu na nią czasowniki polskie dzielą się na sześć
grup:
I ma temat rozszerzony z sufiksem –a lub –owanie wymieniającym się z

jakimkolwiek innym w formach odmiany ( br-a-ł , czyt-a-ł, bud-owa-ł),
II charakteryzuje się sufiksem –a- wymieniającym się na –e- w niektórych formach

koniugacyjnych (mus(i)-a-ł lub mus(i)-e-li; um(i)-a-ł lub um(i)-e-li).
III ma temat zakończony sufiksem –i- (-y), np. męcz-y-ł,
IV zawiera czasowniki z tematem, w którym sufiks –ną- wymienia się z –nę-, np.
krzyk-ną-ł lub krzyk- nę-li
V obejmuje wyrazy o temacie rdzennym kończącym się samogłoską, z którą

bezpośrednio się łączy wykładnik czasu przeszłego –ł-, np. bi-ł, ży-ł, dą-ł, psu-ł,
VI skupia czasowniki z tematem rdzennym zakończonym spółgłoską, np. plót-ł,

wlók-ł, dar-ł.
Szeroki zasięg mają błędy powstające w formach czasowników z nosową samogłoską

rdzenną, takich jak kląć, miąć, giąć, dąć, piąć się itp. Ich formy rodzaju męskiego l.p.
zachowują ą, we wszystkich innych zaś z samogłoską tą alternuje ę (wziąłem,
wziąłeś, wziął- wzięła, wzięli). Błędem jest tworzenie form wzięłem, wzięłeś. To
samo zjawisko dotyczy czasowników rdzennych spółgłoskowych, w których końcową
głoskę tematu poprzedza samogłoska nosowa (trząść- trząsłem- forma trzęsłem jest
błędna).
Problemy stwarzają też czasowniki z bezokolicznikiem na –ną-ć , gdyż część z nich
zachowuje ten sufiks a część go traci (stuknąć- stuknął, stuknęła, pełznąć- pełzł,
pełzła). O możliwości użycia jednej z dwu postaci decyduje przede wszystkim
zwyczaj językowy.
Do grupy wyrazów, które zachowują sufiks –ną lub –nę należą czasowniki mające
8
rdzeń zakończony samogłoską np. ginąć, minąć oraz te, w których odrębność
elementu –ną- od rdzenia nie jest przez mówiącego uświadamiana, np. garnąć, zasnąć.
Tendencja do utrzymywania się sufiksów –ną lub –nę występuje w obrębie wyrazów
stanowiących jednolitą grupę semantyczno- morfologiczną. Są to mianowicie formy
dokonane, jednokrotne, w których sufiks jest wykładnikiem tych cech (dmuchnąć-
dmuchać, dźwignąć- dźwigać, kopnąć- kopać). W niektórych wypadkach
wykładnikowi sufiksalnemu towarzyszą wymiany tematyczne różnicujące postacie
dokonane i niedokonane; krzyknąć- krzyczeć, skrzypnąć- skrzypieć, wrzasnąć-
wrzeszczeć, zgadnąć- zgadywać ). Błędy w tym zakresie dotyczą przede wszystkim
odmiany rodzaju żeńskiego (dźwigła, kopła, zamkła zamiast dźwignęła, kopnęła,
zamknęła). Odstępstwa od tej normy to czasowniki błysnąć, pierzchnąć, prysnąć,
siąknąć, które mogą występować w formach obocznych w całej odmianie ( błysnął
lub błysł, błysnęła lub błysła, błysnęły lub błysły). Z kolei wyrazy pełznąć i klęknąć
mają postacie oboczne w rodzaju męskim (pełznął lub pełzł, pełzła, klęknął lub kląkł,
klękła).
Występowanie form bezsufiksalnych jako obocznych z sufiksami jest częstsze w
obrębie czasowników przedrostkowych. Np. wyrazy wybuchnąć (niedok. wybuchać),
wyprysnąć (niedok. wypryskać) charakteryzują się obocznością czasu przeszłego
chociaż odpowiednie czasowniki bez przedrostków mogą mieć wyłącznie postać z
sufiksem (buchnąć- buchnął). Zwykle odmiana wyrazu podstawowego wpływa na
zespół form czasowników pochodnych (klęknął lub kląkł, klękła; uklęknął lub ukląkł,
uklękła). Do grupy wyjątków od ogólnej reguły należą wyrazy zgadnąć, odgadnąć
(zgadł, odgadł lub zgadnął ,odgadnął, ale tylko zgadła odgadła, zgadły, odgadły,
zgadli odgadli), sięgnąć (sięgnął, ale sięgła lub sięgnęła).
Przyczyną wahań poprawnościowych w odmianie czasu przeszłego może być
niekiedy postać tematu niektórych czasowników nieregularnych. Największą grupę
stanowią formy czasownika iść wraz z jego pochodnymi prefiksalnymi, jak odejść,
zejść, pójść, przejść itp. Jedną z ich cech jest różnica w temacie l.p. rodzaju męskiego
szedł, przeciwstawiająca go tematowi pozostałych form osobowych sz-ł-a, sz-ł-y, sz-
l-i. Błędy typu szłem, poszłem, wyszłem są bardzo powszechne.
Pewne trudności może sprawiać mówiącemu tworzenie czasu przeszłego
czasowników zawierających podstawę iść i przedrostki od(e)-, z(e)- (odejść, zejść). W
paradygmacie l.p. rodzaju męskiego regułą jest zanik samogłoski charakterystycznej
dla bezokolicznika i innych, z wyjątkiem męskich form osobowych (odszedł, nie:
odeszedł). Zejść ma równouprawnione postacie oboczne: zszedł lub zeszedł.
Czasowniki polskie mogą przybierać dwa typy form czasu przyszłego: prosty lub
złożony. Pierwszy z nich jest właściwy wszystkim czasownikom dokonanym, drugi-
niedokonanym.
Czas przyszły złożony składa się ze słowa posiłkowego być odmienianego przez
osoby i zróżnicowanych pod względem rodzaju, form tzw. Imiesłowu czynnego
przeszłego typu pisał, pisała, pisało, pisały, pisali (będę pisał, będziesz pisał) lub
bezokolicznika będę pisać, będziesz pisać. Obie formy są poprawne. Wahania
poprawnościowe może wzbudzić kolejność poszczególnych składników obu
konstrukcji.
Również bezokolicznik jest formą, która budzi wątpliwości normatywne.
Rozpatrzenia wymaga zakres stosowalności formantów –eć i –ić (-yć), np. patrzeć czy
patrzyć, nienawidzić czy nienawidzić? Jeśli w 3. os. l.p. ma czasownik zakończenie –
ał, to bezokolicznik zawiera –eć, np. myślał- myśleć, dźwięczał- dźwięczeć, spojrzał-
spojrzeć. Jeśli zaś w czasie przeszłym występuje –ił, czasownik ma w bezokoliczniku
–ić, np. rozpatrzył- rozpatrzyć, domyślił się- domyślić się, lubił- lubić. Niektóre
9
czasowniki mogą przybierać w 3. os. l. p. czasu przeszłego postać oboczną: patrzył
lub patrzał, dudnił lub dudniał. Bezokolicznik w takich przypadkach charakteryzuje
również oboczność form –patrzyć lub patrzeć, dudnić lub dudnieć.
Skłania.
Biernik i dopełniacz są typowymi przypadkami dopełnienia bliższego w polskim
systemie składniowym. Biernik jest formą niemal kategorialną dla większości
polskich czasowników przechodnich, dopełniacz zaś pojawia się w określonych
warunkach. Rozgraniczenie użyć dopełniacza i biernika jako przypadków dopełnienia
bliższego dokonuje się na podstawie dwu norm ogólnych: strukturalnej i
semantycznej. Norma strukturalna polega na regularnej wymienności biernika na
dopełniacz, gdy czasownik zostaje zaprzeczony natomiast zgodnie z norma
semantyczną dopełniacz różni się od biernika dodatkowym odcieniem znaczeniowym:
cechą patrytywności; sygnalizuje ona objęcie działaniem tylko pierwszej części
przedmiotu (Weź chleb- Weź chleba). W obu przypadkach biernik i dopełniacz łączy
wyrazista zależność, wymieniają się one bowiem w związkach rzędu tych samych
czasowników, np. Lubię koleżankę- Nie lubię koleżanki, Kupę ser- Nie kupię sera. Na
szczególna uwagę zasługują użycia dopełniacza i biernika w związkach składniowych
czasowników wieloznacznych. Np. wyraz przestrzegać w związku z dopełniaczem
biernikowym ma znaczenie ‘uprzedzać o czymś’, występując zaś z dopełniaczem
znaczy ‘honorować coś, postępować zgodnie z czymś’. Te ustabilizowane
rozgraniczenia zakresu użycia obu form podlegają nieustannym przesunięciom we
współczesnej polszczyźnie- zachodzi proces uogólnienia biernika jako przypadku
dopełnienia bliższego, a w związku z tym stopniowej eliminacji dopełniacza o tej
samej funkcji syntaktycznej.
Przejawami tej tendencji są nie tylko indywidualne, doraźne wykolejenia językowe,
ale i trwałe zmiany rekcji poszczególnych czasowników, dokonujące się w ciągu
ostatnich kilkudziesięciu lat.
Literatura:
1.D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz, Kultura języka polskiego, t. 1., PWN W-

wa .
2.Praktyczny słownik poprawnej polszczyzny nie tylko dla młodzieży, red. A.
Markowski, W-wa, 1996
10
RZECZOWNIK
odmiana rzeczownika to
DEKLINACJA
Rzeczowniki są nazwami osób,rzeczy, zwierząt,

roślin, uczuć,zjawisk przyrody.
Odpowiadają na pytania kto? co?
ODMIENIAJĄ SIĘ PRZEZ:
przypadki
liczby
rzeczowniki mają formę trzech rodzajów: męskiego, żeńskiego,

nijakiego
KLASYFIKACJA RZECZOWNIKÓW
NIEŻYWOTN
POSPOLITE WŁASNE ŻYWOTNE
E
dom Polska pies dom
szkoła Polak dziecko pióro
11
kwiatek Warszawa ptak ciasto
tablicz Wisła zawodnik szkoła
gwiazda Anna zwierzę biurko
ABSTRAKCYJ
KONKRETNE OSOBOWE NIEOSOBOWE
NE
kaktus biel nauczyciel pudło
kwiat młodość lekarz burza
człowiek żal Polak wrona
dziecko radość zawodnik kukułka
tablica smutek Kowalski kwiat
12
Zapamiętaj !
rzeczowniki - konkretne - możemy rozpoznać za
pomocą zmysłów, mają kształt, barwę, zapach.
rzeczowniki - abstrakcyjne - nie można
rozpoznać ich za pomocą zmysłów, są to też
nazwy czynności.
rzeczowniki - osobowe - to wyrazy będące
nazwami pospolitymi i własnymi osób.
rzeczowniki - nieosobowe - to nazwy zwierząt,
przedmiotów, pojęć, cech.
Przymiotnik
Przymiotnik jest odmienną i samodzielną częścią mowy, nazywającą własności
rzeczy, osób, zwierząt, roślin, zjawisk itp. (drewniany, miły, wierny, czerwony, silny).
Odmienia się przez przypadki (miły - miłego), liczby (miły - mili ) i rodzaje (miła -
13
miły). W zdaniu przymiotnik na ogół jest przydawką; może także pełnić funkcję
orzecznika, czasem podmiotu lub dopełnienia. Przymiotniki dzielimy na jakościowe i
relacyjne. Jakościowe odnoszą się do cechy, która może mieć różne stopnie natężenia,
i stopniują się (miły - milszy); relacyjne wyrażają cechy niezmienne, i nie mają
stopniowania (drewniany dom to "dom z drewna"; nie może być bardziej lub mniej
drewniany).
Stopniowanie przymiotników
Stopniowanie przymiotników jakościowych i imiesłowów przymiotnikowych
umożliwia wyrażanie zmiany natężenia cechy bezwzględnej w sposób regularny;
może ona ulegać wzmocnieniu(dobry - lepszy - najlepszy) lub osłabieniu (uczciwy -
mniej uczciwy - najmniej uczciwy). Stopniowanie nie jest kategorią fleksyjną
(przymiotnik nie odmienia się przez stopień); w stopniowaniu prostym wykorzystuje
się środki słowotwórcze (przyrostek -szy//-ejszy i przedrostek naj-:
- miły - mil-szy - naj-milszy
- ładny - ładni-ejszy - naj-ładniejszy).
Oprócz stopniowania prostego występuje:
- stopniowanie opisowe
uczciwy - bardziej uczciwy - najbardziej uczciwy;
uczciwy - mniej uczciwy - najmniej uczciwy
- stopniowanie nieregularne
dobry - lepszy - najlepszy;
zły - gorszy - najgorszy;
mały - mniejszy - najmniejszy;
duży - większy - największy.
Rażącym błędem jest łączenie stopniowania prostego i opi-sowego (*bardziej
ładniejszy). Stopniowanie opisowe mają na ogół imiesłowy (bardziej zalecany ),
dłuższe przymiotniki (najbardziej pomarańczowy) i przymiotniki o budowie
fonetycznej uniemożliwiającej lub utrudniającej stopniowanie proste (bardziej siwy).
O wyborze rodzaju stopniowania może decydować zwyczaj językowy; stopniowanie
opisowe ma tę przewagę, że jest bardzo regularne i nie ma w nim wymian
fonetycznych.
Zaimek - to część mowy zastępująca inne częsci mowy.Zaimki wskazują na

ssoby,przedmioty, cechy itd.bez dokładnego ich nazywania.
Zaimkami są również wyrazy,którymi pytamy o częci mowy.
14
Podział Zaimków:
*ZAIMKI RZECZOWNE (zastapują rzeczowniki)

kto , co , ktoś,coś, ktokolwiek,cokolwiek,nikt,nic,ja , on,my
Zaimek ON odmienia się przez przypadki , liczby i rodzaje. Pozostałe zaimki
rzeczowne odmieniają się tylko przez przypadki.
*ZAIMKI PRZYMIOTNE(zastępują przymiotniki)

jaki, który, mój , swój, czyjś, jakikolwiek, taki
Zaimki przymiotne odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje.
*ZAIMKI LICZEBNE (zastępują liczebniki)

ile, tyle
Zaimki liczebne odmieniają się przez przypadki i rodzaje (męskoosobowy i
niemęskoosobowy)
*ZAIMKI PRZYSŁOWNE (zastępują przysłówki)

jak, gdzie, kiedy, tam, tutaj, dokąd, tamtędy, kiedykolwiek
Zaimki przysłowne są nieodmienne
Liczebnik jest odmienną i samodzielną częścią mowy, wyrażającą liczbę lub

kolejność rzeczy, osób, zwierząt itp. (dwa, drugi ). Liczebniki mogą odmieniać się
przez przypadki (dwa - dwóch, drugi - drugiego), liczby (drugi - drudzy) i rodzaje
(druga - drugi ).
15
Liczebniki dzielą się na kilka typów, z których każdy ma inną odmianę (np. liczebniki
porządkowe odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje, a zbiorowe - tylko przez
przypadki; liczebniki ułamkowe są nieodmienne). W zdaniu liczebnik na ogół jest
przydawką; może także pełnić funkcję orzecznika, czasem podmiotu lub dopełnienia.
Odmiana i klasyfikacja liczebników:
Wyróżniamy następujące liczebniki: główne (jeden, dwa, dziesięć, sto, tysiąc,

milion), porządkowe (drugi), zbiorowe (dwoje), ułamkowe (półtora), mnożne
(podwójny) i wielorakie (dwojaki). Odmieniają sie one według różnych wzorów:
- liczebniki ułamkowe nie odmieniają się

- liczebniki zbiorowe odmieniają się przez przypadki
- liczebniki główne (oprócz jeden, tysiąc, milion, miliard) odmieniają się przez
przypadki i rodzaje
- liczebniki główne tysiąc, milion, miliard odmieniają się przez przypadki i liczby
- liczebniki porządkowe, mnożne, wielorakie oraz liczebnik główny jeden odmieniają
się przez przypadki, liczby i rodzaje.
Liczebniki zbiorowe są używane w odniesieniu do: istot niedorosłych (dwoje dzieci,

czworo szczeniąt, pięcioro kociąt); osób różnej płci (troje ludzi); rzeczowników nie
mających liczby pojedynczej (dwoje okien, czworo drzwi). Odmiana i użycie
liczebnika zbiorowego w zdaniu przedstawia się następująco:
Dwoje szczeniąt bawi się na podwórku.

Nie widziałem tych dwojga szczeniąt.
Przyglądam się dwojgu szczeniętom.
Widzę teraz dwoje szczeniąt.
Idę do weterynarza z dwojgiem szczeniąt.
Rozmawiam z lekarzem o dwojgu szczeniętach.
SŁOWOTWÓRSTWO
Język polski, w przeciwieństwie do Word-formation, p. 1
16
angielskiego, dysponuje bogatym zestawem
środków słowotwórczych. Niestety, jak
zwykle w polskim bywa, niewiele daje się tu
zauważyć regularności, niektórzy utrzymują
wręcz, że regularnych zjawisk Sorry, the text has not been translated yet
słowotwórczych nie ma w ogóle i tym różnią All I can give you at this moment is an
się one od tzw. zjawisk gramatycznych (de automated translation made with a computer
facto fleksyjnych). Istotnie, regularność program. The translation can be both
pewnych zjawisk słowotwórczych bywa inadequate and incomprehensible.
argumentem za przeniesieniem ich do The Polish language, in contrast to English,
kategorii fleksji. Właśnie dlatego formy has a rich set of word-formation means at its
rzeczowników odsłownych na -nie, -cie disposal. Unfortunately, as usually in Polish it
wymienia się w paradygmacie czasowników. happens, little gives oneself to notice
Dana funkcja słowotwórcza może być jednak regularity here, some provide for outright that
na ogół wyrażana przy pomocy różnych there are no regular słowotwórczych
formantów i tylko uzus (zwyczaj językowy) phenomena at all and they differ from tzw. of
decyduje, który formant jest możliwy w grammatical phenomena with this (de facto
danym przypadku. Co gorsze, dany formant inflectional). Indeed, regularity of sure
może także mieć (i w języku polskim bardzo słowotwórczych phenomena happens with
często ma) wiele różnych funkcji argument for transfer of their to category of
(strukturalnych, znaczeniowych i inflection. Just therefore form verbal nouns on
ekspresywnych) w zależności od wyrazu, w -nie, -cie exchanges in paradigm of verbs.
którym występuje. To wszystko znajduje Given słowotwórcza function can be however
odbicie w słowniku, a nie w podręczniku on totality expressed near different helps
gramatyki. Słowotwórstwo polskie (w formantów and tylko uzus (linguistic custom)
przeciwieństwie np. do wysoce regularnego it decides, which formant is possible in data of
słowotwórstwa esperanckiego) dostarcza więc case. Worse what, given formant can have
raczej opisu budowy istniejących wyrazów niż also (it has and in Polish language very often)
wskazówek, jak samodzielnie tworzyć nowe many different functions (structural,
wyrazy. Być może nieregularność significative and expressive) in dependence
słowotwórcza polszczyzny (i wielu innych from word in which steps out. This all finds
języków naturalnych) jest przyczyną faktu, że the reflection in dictionary, and not in
opanowanie języka obcego zabiera często textbook of grammar. The Polish
studentom tak wiele czasu. Słowotwórstwo (in contrast np. to extremely
W wyrazie ktoś łatwo wydzielić podstawę regular słowotwórstwa the esperanckiego) it
słowotwórczą kto i formant słowotwórczy delivers so rather the description of building
-ś. Podobnie prosty przykład to stryjek: stryj + of existing words than the hands as to create
-ek. Nie zawsze rozgraniczenie jest jednak tak the new words samodzielnie. To be the
proste i nie zawsze podstawa słowotwórcza słowotwórcza irregularity of Polish maybe
jest tożsama z wyrazem podstawowym, od (and many different natural languages) it is
którego utworzono wyraz analizowany. the cause of fact that the capture of strange
Wyraz krzywica został utworzony od language takes students often so many time.
przymiotnika krzywy i aby otrzymać podstawę In the word ktoś to to deal out słowotwórczą
słowotwórczą (krzyw-) należy odrzucić basis who and formant słowotwórczy easily
końcówkę fleksyjną -y. Mamy tu więc -ś. Similarly simple example then uncle :
podstawę krzyw-, ale wyraz podstawowy uncle + -ek. Distinction is not always however
krzywy. Wyraz biorca pochodzi niewątpliwie so it is straight lines and słowotwórcza basis
od czasownika brać, a podstawę tożsama with basic word, from which not
słowotwórczą widać w czasie teraźniejszym: always create analysed word.
biorę (zachodzi tu więc zmiana morfologiczna We have here so basis curve -, ale basic not
17
straight word. Word recipient comes from
from verb to take doubtless, and to be visible
w porównaniu z formą słownikową brać). Z in present time słowotwórczą basis: I take (it
kolei w wyrazie cukrzyca występują zmiany sets in comparison with form dictionary to
morfologiczne i fonetyczne. Wyraz take here so morphological change).
podstawowy cukier występuje tu w postaci Morphological changes in turn in word
morfologicznej cukr-, która przed formantem diabetes step out and phonetic. Word basic
-ica ulega zmianie fonetycznej (cukrz-). sugar steps out in morphological figure cukr
Zmienia się też sam formant: zamiast -ica here -, which before formantem -ica
występuje tu postać -yca, zgodnie z zasadami undergoes phonetic change (sugar -). Also
polskiej morfonologii. only formant changes: instead of -ica steps out
figure here -yca, peaceably with principles
Polish morfonologii.
Ortografia zaciera czasem budowę Orthography effaces the słowotwórczą

słowotwórczą wyrazu, dlatego w takich building of word sometimes therefore in such
przypadkach lepiej użyć zapisu cases better to use record pseudofonetycznego
pseudofonetycznego dla lepszego for better demostrating morphemes, np. to
uwidocznienia morfemów, np. oswoić tame [oswojić] : one's. It is possible also to
[oswojić] : swój. Można też stosować zapis w apply record in figure about – swoj – and-ć (to
postaci o-swoj-i-ć (oswoić). Innym źródłem tame). The zlewanie formantów happens with
kłopotów bywa zlewanie się formantów. W different source of problems. We in word the
wyrazie kożuszek możemy wyodrębnić kożuszek can distinguish basis fur and
podstawę kożuch i formant -ek, powodujący formant – the ek, causing the phonetic change
zmianę fonetyczną podstawy (kożusz-). Ale of basis (the kożusz -). Ale kwiatuszek in
już w wyrazie kwiatuszek zmuszeni jesteśmy word be forced already to distinguish basis
wyodrębnić podstawę kwiat i formant -uszek, flower and formant -little ears because word
gdyż nie istnieje wyraz *kwiatuch. Podobnie does not exist * kwiatuch. We will spread on
ciemnica rozłożymy na ciemn- (ciemny) + ciemn dark cell similarly – (dark) + -ica, ale
-ica, ale już w mównica, kierownica zmuszeni already in rostrum, steering – wheel be forced
jesteśmy oddzielić formanty złożone -nica, to separate formanty folded -nica, -ownica
-ownica (bo mów-ić, kier-ować : kier-uje). (because speeches – ić, hearts – ować : hearts
Wyraz kierownica można by także rozłożyć – uje). Word mighty steering – wheel to to
na kierow-nica, problem jednak w tym, że spread on kierow also – nica, problem
element -ow- w kierować nie jest właściwie however in this, that element -ow – in to act
formantem słowotwórczym, lecz stanowi formantem is not practically słowotwórczym,
część formantu -owa- (oczywiście but state part formantu -that – (obviously
historycznie rzecz biorąc, mamy tu zrost historically thing taking, we have
dwóch formantów -ow- + -a-). Ponadto w concrescence two formantów here -ow – +
wyrazach pochodnych od czasowników na -and -). Moreover in words of derivatives
-ować często występują formanty z from verbs on – the ować step out from
elementem -ow- (np. kierować : kierowca), ale element the formanty often – the ow – (to
niekiedy tak nie jest: zastępować : zastępca, direct np. : the driver), ale sometimes so it is
organizować : organizacja, wojować : not: to replace : deputy, to organize :
wojaczka, drukować : drukarka. Dlatego organization, to combat : soldiering, to print :
praktyczniej jest mówić o formantach printer. Therefore more practically is tell
rozszerzonych -owca, -ownica, podobnie np. about formantach widened -sheep, -ownica,
-adło, -idło obok -dło (por. kow-adło od ku-ć : similarly np. -adło, -idło by -dło (por. kow –
kow-ać, maź-idło od maz-ać, my-dło od my-ć). adło from towards – ć : kow – ać, gunk – idło
Bywa i tak, że podstawa słowotwórcza daje from maz – ać, we – dło from we – ć).
18
się wyodrębnić tylko teoretycznie, gdyż nie

She in simpler cases was it been possible
istnieje ona jako wyraz języka polskiego. W
despite this to tie with different words and to
prostszych przypadkach można ją mimo to
establish her meaning. On example in words
związać z innymi wyrazami i ustalić jej
Duńczyk, Danish to find formanty easily
znaczenie. Na przykład w wyrazach Duńczyk,
-czyk and -ski (por. Chińczyk, Japończyk,
duński łatwo znaleźć formanty -czyk i -ski
Chinese, Japanese). It basis duń -, to which it
(por. Chińczyk, Japończyk, chiński, japoński).
these formanty was added was was, it is not
Podstawa duń-, do której dodano te formanty,
however separate word though her
nie jest jednak osobnym wyrazem, choć jej
relationship from Danią is for Polaków
związek z Danią jest dla Polaków oczywisty.
obvious. There is no problem from indication
Nie ma problemu z wskazaniem wyrazu
for Chińczyk basic word, Chinese (basis chin
podstawowego dla Chińczyk, chiński
– in word Chiny), ale problem is already with
(podstawa chin- w wyrazie Chiny), ale już jest
word Japończyk, because Japonia, fonetycznie
problem z wyrazem Japończyk, gdyż Japonia,
[japońja], japon is from theoretical basis
fonetycznie [japońja], jest także derywatem
derivative also -. Np. creates yet larger
od teoretycznej podstawy japon-. Jeszcze
problems raspberry. Built the viburnum,
większe problemy stwarza np. malina.
blackberry similarly, tell on power of analog
Podobnie zbudowane kalina, jeżyna,
the rowan to distinguish and here the formant
jarzębina każą na mocy analogii wyodrębnić i
– the ina, problem however in this, that the
tu formant -ina, problem jednak w tym, że
basis mal – does not exist not tylko ale do not
podstawa mal- nie tylko nie istnieje, ale nawet
way even to guess her meanings. Really
nie sposób odgadnąć jej znaczenia. Dopiero
etymological investigations permit to level
badania etymologiczne pozwalają zrównać tę
with Indo – Europeans qualifications of fruit
nieistniejącą podstawę z indoeuropejskimi
this non-existent basis (łac. malus ‘ apple").
określeniami owoców (łac. malus ‘jabłko’).
We have situations at last when given word be
Mamy wreszcie sytuacje, gdy dany wyraz
created from different word, ale impoverished
tworzony jest od innego wyrazu, ale
about definite element or formant. On
zubożonego o określony element lub formant.
example diminution Grześ comes from from
Na przykład zdrobnienie Grześ pochodzi
Grzegorz doubtless though it in basic word
niewątpliwie od Grzegorz, choć w wyrazie
will not give to distinguish bases' Grze – and
podstawowym nie da się wyodrębnić
formantu *-gorz.
podstawy Grze- i formantu *-gorz.
Ciekawy i trudny w analizie przypadek Interesting and difficult steams in analysis

stanowią pary w rodzaju władca : władczyni. case make up in kind ruler : ruler. One of
Jedna z możliwości to wyodrębnienie tu pary possibility this singles out here the steam of
sufiksów -ca i -czyni. Historycznie sufiks suffixes -circa and it -acts. Come from
-czyni pochodzi od -ca + -ini, ale zmiany historically suffix -acts from -circa + -ini, ale
fonetyczne zatarły ślady jego złożonej phonetic changes blurred traces his folded
budowy. Poza tym dwa fakty przemawiają za building. Beyond this two facts speak for
traktowaniem sufiksu -czyni jako całości. Po treatment suffix it -acts as the whole. After
pierwsze, sam -ini jest sufiksem wyjątkowym first, alone -ini is exceptional suffix (master :
(mistrz : mistrzyni). Po drugie istnieje więcej champion). More suffixes after second exist in
sufiksów w rozszerzonej formie zawierającej widened including form -cz -, np. -czyk (por.
-cz-, np. -czyk (por. Chińczyk) obok -ik (por. Chińczyk) by -ik (por. Anglik). If however we
Anglik). Jeżeli jednak uznamy -czyni za will recognise – for indivisible formant acts,
niepodzielny formant, a odpowiednie wyrazy and suitable words on -circa for basic words
na -ca za wyrazy podstawowe (a więc że np. (and so that np. biorczyni come from from
19
biorczyni pochodzi od biorca), wówczas aby
recipient), wówczas to it create new word was
utworzyć nowy wyraz należy od wyrazu
one should from basic word to detach definite
podstawowego oderwać określony formant i
formant and to replace him different. In
zastąpić go innym. W podobny sposób można
similar it is possible to receive from farmer
otrzymać gospodyni od gospodarz (odrywając
hostess (tearing off -arz and adding -yni). In
-arz i dodając -yni). W analizie tego typu
analysis this the type of cases the basic word
przypadków wyraz podstawowy jest
be definite by meaning (the hostess this how ‘
określony przez znaczenie (gospodyni to
the farmer of female kind would to").
jakby ‘gospodarz rodzaju żeńskiego’).
Istnieje szereg procesów, dzięki którym A number of processes which, it is possible

możliwe jest tworzenie nowych wyrazów thanks to is existing creating of new words
(zob. też wyżej): (zob. also higher):
1. Afiksacja (derywacja dodatnia), czyli 1. Afiksacja (positive derivation), that is
dodawanie formantów adding up of controls słowotwórczych
słowotwórczych do podstawy to grounds słowotwórczej: of prefixes
słowotwórczej: prefiksów (of prefixes), of suffixes (of suffixes),
(przedrostków), sufiksów postfiksów, of infixes (wrostków) and
(przyrostków), postfiksów, infiksów cyrkumfiksów, e.g. to do: to do,
(wrostków) i cyrkumfiksów, np. runner: to run about, somebody: who, I
robić : zrobić, biegacz : biegać, ktoś : am sitting down: I will sit down
kto, siadam : siądę [śondę], [śondę], to disseminate: common.
upowszechnić : powszechny. 2. Back formation (bezafiksalna) and
2. Derywacja wsteczna (bezafiksalna) i derivative. He sometimes differs here:
pochodne. Niekiedy odróżnia się tutaj: • zero derivation
• derywację zerową (paradigmatic), when
(paradygmatyczną), gdy inflexional endings are
funkcję formantu spełniają fulfilling the function of the
końcówki fleksyjne, np. psi : control, e.g. dog's: dog (of
pies (psa), dźwig : dźwig-ać, dog), elevator: dźwig-ać,
obstawa : obstawić, bezludzie : bodyguard: to bet, bezludzie:
bez ludzi, without people,
• konwersję (derywację • conversion (syntactic
syntaktyczną), czyli derivation), that is
przekształcenie kategorii transforming the grammatical
gramatycznej wyrazu bez category of the word without
zmiany jego formy, np. chory, the change of his form, e.g. the
uczony (rzeczowniki z sick person, the scholar (nouns
przymiotników), biegiem from adjectives), with run
(przysłówek z formy (adverb from the random form
przypadkowej rzeczownika), of the noun),
• derywację ujemną, • the negative derivation
czyli odrzucanie pewnych i.e. rejecting reliable elements
elementów występujących w performing in the word posing
wyrazie stanowiącym grounds słowotwórczą, e.g.
podstawę słowotwórczą, np. wóda: the vodka, the pin: pin,
wóda : wódka, szpila : szpilka, gar: pot (caused with the
gar : garnek (tu z simplification of the core here
uproszczeniem rdzenia with form of oblique cases, e.g.
spowodowanej formą of pot uttered [garka]),
20
3. Combination of the back formation
przypadków zależnych, np.
and afiksacji, e.g. brach: brother,
garnka wymawiane [garka]),
Grześ: Grzegorz.
3. Połączenie derywacji wstecznej i
4. Composition, that is all in all of cores
afiksacji, np. brach : brat, Grześ :
to one whole, zwaną with compound
Grzegorz.
word. He/she is distinguishing
4. Kompozycja, czyli łącznie rdzeni w
himself/herself among compound
jedną całość, zwaną wyrazem
words:
złożonym. Wśród wyrazów złożonych
wyróżnia się: • concatenations, most
often containing interfiksy (of
• złożenia, najczęściej
connectors słowotwórczych),
zawierające interfiksy
e.g. wod-o-ciąg, list-o-pad,
(łączników słowotwórczych),
np. wod-o-ciąg, list-o-pad, • adhesions, containing
the adjective or the random
• zrosty, zawierające w
form in the first member (with
pierwszym członie przymiotnik
time with the preposition), e.g.
lub formę przypadkową
Wielka-noc, Biały-stok, kary-
(czasem z przyimkiem), np.
godny, pięć-dziesiąt, w-niebo-
Wielka-noc, Biały-stok, kary-
wzięcie (the adhesion is
godny, pięć-dziesiąt, w-niebo-
differing from the expression
wzięcie (w wymowie zrost od
or the turn in significance with
wyrażenia lub zwrotu różni się
single emphasis: worth of the
pojedynczym akcentem: wiary
confession ~ credible, white
godny ~ wiarygodny, biały stok
slope – Białystok, they are
– Białystok, stąd mówi się tu o
speaking about the prosodic
derywacji prozodycznej);
derivation here from here); the
człon pierwszy zrostu bywa
first member of the adhesion is
odmienny (Białystok,
happening different (Białystok,
Białegostoku,…) lub
Białegostoku,…) or
nieodmienny (Wielkanoc,
indeclinable (Easter, of Easter,
Wielkanocy,…),
…),
• zestawienia, pisane
• written as separate
jako oddzielne wyrazy, ale
words but posing,
stanowiące znaczeniową
combinations znaczeniową
całość, np. Nowy Sącz, wieczne
whole, e.g. Nowy Sącz, the
pióro, Stare Miasto.
fountain pen, the old town.
Szczególną formą afiksacji jest tworzenie

skrótowców. Są to szczególnego rodzaju
wyrazy, które w języku pisanym przybierają Sorry, the text has not been translated yet
formę symboli utworzonych od pierwszych All I can give you at this moment is an
liter lub sylab terminu wielowyrazowego automated translation made with a computer
(często polskiego, ale czasami obcego). program. The translation can be both
Odczytywane są w rozmaity sposób: inadequate and incomprehensible.
• literowce wymawia się wypowiadając With special form afiksacji is creating
nazwy poszczególnych liter i skrótowców. They are it is special of kind
akcentując ostatnią sylabę, np. PKP words which are taking the form of symbols
[pekape] (Polskie Koleje Państwowe), created from initials or syllables of the term
USA [u'es'a] (United States of on in the written language wielowyrazowego
21
America; ['] oznacza tu zwarcie (often Polish, but with times foreign). They
krtaniowe, przynajmniej are being read in the various way:
fakultatywne), ONZ [o'enzet] • literowce he is excusing himself
(Organizacja Narodów uttering names of each letters and
Zjednoczonych); emphasising the last syllable, e.g. PKP
• głoskowce wymawia się tak jak [pekape] (Polish state railways), USA
zwykłe wyrazy, np. GUS [gus] [u'es'a] (United States of America; [']
(Główny Urząd Statystyczny), PAN means the at least optional, glottal stop
[pan] (Polska Akademia Nauk); here), ONZ [o'enzet] (united Nations'
• sylabowce składają się nie z Organization);
pierwszych liter, lecz z pierwszych • głoskowce he is excusing himself this
sylab, np. Pafawag [pafawag] way like ordinary words, e.g. GUS
(Państwowa Fabryka Wagonów); [gus] (Main statistical office), You
• skrótowce mieszane, np. CPLiA [gentleman] (Poland Academy of
[cepelja] (Centrala Przemysłu Sciences);
Ludowego i Artystycznego). • sylabowce they consist of initials no,
W języku polskim możliwa jest wielokrotna treat from first syllables, e.g. Pafawag
afiksacja, np. wychowawczyni : [pafawag] (State Factory of
wychowawca : wychować : chować. Nowe Carriages);
wyrazy mogą powstawać także ze złożeń • skrótowce mixed, e.g. CPLiA [cepelja]
(listopadowy : listopad), zrostów (Headquarters of the Folk and Artistic
(wielkanocny : wielkanoc), zestawień Industry).
(staromiejski : Stare Miasto) i wyrażeń She is possible in the Polish language multiple
przyimkowych (poddasze : pod dachem, afiksacja, e.g. form mistress: tutor: to educate:
międzynarodowy : między narodami, to hide. New words are able to rise too from
bezludzie : bez ludzi). concatenations (November: November), of
Za podstawę słowotwórczą mogą również adhesions (Easter: Easter), of combinations
służyć skrótowce, np. bhp (bezpieczeństwo i (old-metropolitan: the old town) and of
higiena pracy) – behapowiec, PAN (Polska prepositional expressions (garret: under the
Akademia Nauk) – panowski (PAN-owski). roof, international: between nations,
Mogą one podlegać swoistej konwersji bezludzie: without people).
polegającej na zmianie znaczenia i zmianie For grounds słowotwórczą they are able to
pisowni, ale nie wymowy (czasem jednak serve also skrótowce, e.g. bhp (safety and
zmienia się miejsce akcentu na typowe dla hygiene of work) – behapowiec, You (Poland
języka polskiego). Na przykład PKS [peka'es] Academy of Sciences) – panowski (PAN-
to nazwa instytucji zajmującej się owski). They are able to undergo the peculiar
przewozami, m.in. pasażerskimi. Natomiast conversion relying on the change of
pekaes [pe'kaes] to autobus należący do tej importance and the change of the spelling, but
instytucji. Czasem tego typu konwersja polega not significance (however a place of the
na konkretyzacji znaczenia. Np. skrót rkm emphasis is sometimes changed for typical of
oznacza ręczny karabin maszynowy, the Polish language). For PKS example
natomiast erkaem to konkretny karabin. [peka'es] it is a name of the institution taking
Podobnie PGR to instytucja, a pegeer – transport up, among other things passenger.
konkretne gospodarstwo rolne. However pekaes [pe'kaes] it is a bus
belonging to this institution. With time of this
type the conversion consists in the
instantiation of importance. E.g. a manual
machine-gun means the rkm summary,
however erkaem it is a concrete rifle. PGR is
the institution but the state farm similarly –
22
concrete agricultural holding.
W słowotwórstwie polskim morfemy

podlegają licznym zmianom fonetycznym, o
wiele większym niż we fleksji, mogą też
wystąpić w różnych postaciach
nieuwarunkowanych sąsiedztwem
fonetycznym, np. biorę : bierz : brać :
bierny : wyborny : wybór. Często zaciera to
budowę słowotwórczą wyrazu (nie od razu
widać, że opona, opinać, opiąć są oparte na
tym samym rdzeniu), prowadząc nawet do
zupełnego zaniku rdzenia (jak w formie weź
opartej na rdzeniu -(j)m- : -(j)ą-, por. wziąć,
wezmę, podjąć, podejmę). Z punktu widzenia
współczesnego języka wyrazy człon, kolano,
kołek, czoło nie są ze sobą powiązane, ale
analizowane na tle historycznym okazują się
być oparte są na tym samym
wielopostaciowym rdzeniu czło- : czoł- :
kol- : koł- ‘coś wypukłego’. Wyraz obuwie
kojarzy się (błędnie) z butami lub wydaje się
złożony z prefiksu o- i rdzenia -buw-.
Dodatkowym utrudnieniem jest fakt, że
pisownia w tym wyrazie jest historycznie
niewłaściwa, przed dwustu laty pisano
obówie. W rzeczywistości mamy tu prefiks
ob- i rdzeń -ów- : -u-, obecny także w rzadko
dziś używanych wyrazach obuć, zzuć, wyzuć.
Trudno czasem także wyodrębnić rdzeń i
formant słowotwórczy, np. dar niezbyt jasno
rozkłada się na rdzeń da- i nietypowy sufiks
-r, zaś w wyrazach prorok, prowadzić
występuje wyjątkowy w polszczyźnie prefiks
pro-. Czasem mimo przejrzystej budowy
słowotwórczej rdzeń zmienia znaczenie, np.
miednica to kiedyś naczynie z miedzi, dziś
wyraz ten uległ leksykalizacji, tzn. nie ma
związku znaczeniowego z wyrazem
podstawowym miedź.
Sposoby tworzenia nowych wyrazów zostaną
tu przedstawione w ujęciu funkcjonalnym,
według części mowy, które powstają, z
uwzględnieniem najczęstszych,
produktywnych typów. Znacznie
dokładniejszy przegląd zagadnień związanych
z polskim słowotwórstwem, w tym lista
poszczególnych formantów słowotwórczych,
znajduje się na osobnej stronie.
23
Word-formation, p. 2
Sorry, the text has not been translated yet

Rzeczowniki All I can give you at this moment is an
Większość rzeczowników pochodnych automated translation made with a computer
otrzymuje się na drodze sufiksacji. Występują program. The translation can be both
też złożenia. inadequate and incomprehensible.
Substantives
The majority of derivative substantives is
being received on the way sufiksacji. Too
concatenations are occurring.
Names of activities
Nazwy czynności
They are it is so called nomina actionis.
Są to tzw. nomina actionis. Obok czynności
Activities often call the product for her close
nazywają często jej wytwór, np. ekranizacja
by, a screening is the activity of the shooting
to czynność kręcenia filmu, ale także film
but also an film being a product of this
będący wytworem tej ekranizacji.
screening.
5. -nie, -cie (regularnie tworzone od
5. -nie, -cie (created regularly from
czasowników): chodzenie, kucie,
verbs): chodzenie, kucie, losowanie,
losowanie, zebranie.
zebranie.
6. -acja (w wyrazach zapożyczonych i od
6. -acja (in borrowings and from
wyrazów zapożyczonych):
borrowed words): ekranizacja,
ekranizacja, migracja, pasteryzacja.
migracja, pasteryzacja.
7. -ka (często w jęz. potocznym lub w
7. -ka (often in the colloquial language or
formach tradycyjnych): obróbka,
in traditional forms): obróbka,
ucieczka, walka (: walić, wtórnie
ucieczka, walka (: walić, secondarily
walczyć).
walczyć).
8. zero, rodz. męski (typ produktywny,
8. zero, masculine (productive type, esp.
zwł. w języku potocznym): bieg,
in the colloquial language): bieg,
podryw, pomoc.
podryw, pomoc.
9. -anina (w jęz. potocznym nazwa
9. -anina (in the colloquial language
czynności chaotycznej lub
name of the chaotic or repeating
powtarzającej się): bieganina,
oneself activity): bieganina,
strzelanina, tupanina.
strzelanina, tupanina.
24
Nazwy cech Names of features
Określane są jako nomina essendi. Oznaczają They are being determined as nomina essendi.
bycie jakimś lub bycie czymś. Rzadko mogą They mean existence some or being of
oznaczać także przedmioty lub zjawiska something. They are rarely able to mean also
mającego daną cechę, np. osobliwość, objects or phenomena having the given
rzadkość, a czasem nazwę czynności, np. feature, e.g. osobliwość, rzadkość ‘the
pisarstwo. curiosity, the rarity’, and I will call activities
1. -ość (regularnie od większości the time, e.g. pisarstwo ‘authorship’.
przymiotników): pracowitość, 1. -ość (regularly from most adjectives):
rzadkość, szybkość. pracowitość, rzadkość, szybkość.
2. -stwo, -ctwo (także -ostwo, -aństwo, 2. -stwo, -ctwo (also -ostwo, -aństwo,
-arstwo, -actwo, -alnictwo, najczęściej -arstwo, -actwo, -alnictwo, most often
od przymiotników na -ski, -cki): from adjectives in -ski, -cki):
barbarzyństwo, łakomstwo, barbarzyństwo, łakomstwo,
zwycięstwo. zwycięstwo.
3. -izm, -yzm (w wyrazach 3. -izm, -yzm (in borrowings, but also in
zapożyczonych, ale i rodzimych): native words): heglizm, marksizm,
heglizm, marksizm, metaforyzm, metaforyzm, norwidyzm.
norwidyzm. 4. -izna, -yzna (including names of
4. -izna, -yzna (w tym nazwy języków i languages and cultures):
kultur): angielszczyzna, angielszczyzna, słowiańszczyzna,
słowiańszczyzna, żeromszczyzna. żeromszczyzna.
5. -nie, -cie: opanowanie, zacofanie, 5. -nie, -cie: opanowanie, zacofanie,
zmęczenie zmęczenie
Nazwy rodzajów działalności Names of kinds of activities
Rodzaj nomina essendi. Tu zaliczamy też A type of nomina essendi. We also count
nazwy zawodów, dziedzin nauki, rzemiosła names of competition, disciplines of the
itp. science, trades and the like here.
1. -ość: działalność, moralność. 1. -ość: działalność, moralność.
2. -stwo, -ctwo: fryzjerstwo, górnictwo, 2. -stwo, -ctwo: fryzjerstwo, górnictwo,
językoznawstwo, pisarstwo. językoznawstwo, pisarstwo.
25
Nazwy wykonawców czynności Names of performers of activities
Są to tzw. nomina agentis. Tu zaliczamy też They are so called nomina agentis. We also
nazwy wykonawców zawodów. Formy count names of performers of professions
męskie: here. Masculine forms:
1. -acz: badacz, biegacz, słuchacz. 1. -acz: badacz, biegacz, słuchacz.
2. -nik, -ownik: górnik, kierownik, 2. -nik, -ownik: górnik, kierownik,
rolnik. rolnik.
3. -ca, -owca: biorca, językoznawca, 3. -ca, -owca: biorca, językoznawca,
kierowca, mówca. kierowca, mówca.
4. -iciel, -yciel: donosiciel, nauczyciel, 4. -iciel, -yciel: donosiciel, nauczyciel,
oskarżyciel. oskarżyciel.
5. -arz: kreślarz, nudziarz, pisarz. 5. -arz: kreślarz, nudziarz, pisarz.
6. -owiec: wędrowiec. 6. -owiec: wędrowiec.
Nazwy wykonawców czynności – formy żeńskie Names of performers of the activities – feminine forms
1. -aczka: biegaczka, pływaczka, 1. -aczka: biegaczka, pływaczka,

praczka, słuchaczka, śpiewaczka. praczka, słuchaczka, śpiewaczka.
2. -niczka, -owniczka: kierowniczka, 2. -niczka, -owniczka: kierowniczka,
pracowniczka, rysowniczka. pracowniczka, rysowniczka.
3. -nica, -ownica: pracownica, 3. -nica, -ownica: pracownica,
robotnica. robotnica.
4. -czyni (nie zawsze daje się utworzyć 4. -czyni (not always it can be formed
od odpowiednika męskiego na -ca): from a masculine equivalent in -ca):
dawczyni, mówczyni, obrończyni. dawczyni, mówczyni, obrończyni.
5. -icielka, -ycielka: doręczycielka, 5. -icielka, -ycielka: doręczycielka,
nauczycielka, poręczycielka. nauczycielka, poręczycielka.
6. -arka: kreślarka, malarka, pisarka. 6. -arka: kreślarka, malarka, pisarka.
Nazwy narzędzi Names of tools
Są to tzw. nomina instrumenti. They are so called nomina instrumenti.

1. -acz: odkurzacz, powielacz. 1. -acz: odkurzacz, powielacz.
2. -nik: palnik, powiększalnik. 2. -nik: palnik, powiększalnik.
3. -arka: koparka, nagrywarka, 3. -arka: koparka, nagrywarka,
sprężarka. sprężarka.
4. -aczka: ładowaczka, przecinaczka, 4. -aczka: ładowaczka, przecinaczka,
trzepaczka. trzepaczka.
5. -dło: imadło, liczydło, wahadło. 5. -dło: imadło, liczydło, wahadło.
6. -ak: cedzak, jarzyniak, stojak. 6. -ak: cedzak, jarzyniak, stojak.
26
Names of products and results of activities
Nazwy wytworów i rezultatów czynności
They are so called nomina patientis and
Są to tzw. nomina patientis i nomina objecti.
nomina objecti. They denote ‘that which is
Oznaczają ‘to, co (z)robione’, np. danie – to,
done’, e.g. danie – that which is given, picie –
co (po)dane, picie – to, co pite.
that which is drunk.
1. -ka, -anka: mrożonka, wkładka,
1. -ka, -anka: mrożonka, wkładka,
wycinanka.
wycinanka.
2. -ina: dzianina, okleina, mieszanina,
2. -ina: dzianina, okleina, mieszanina,
tkanina.
tkanina.
3. -ek: dorobek, dopisek.
3. -ek: dorobek, dopisek.
4. -nie, -cie: danie, jedzenie, picie.
4. -nie, -cie: danie, jedzenie, picie.
Nazwy nosicieli cech Names of carriers of features
Są to tzw. nomina attributiva. Oznaczają ‘ten, They are so called nomina attributiva. They
który jest jakiś’ lub ‘to, które jest jakieś’. denote ‘this one who is such’ lub ‘this which
1. -ec, -owiec: głupiec, ideowiec, is such’.
światowiec. 1. -ec, -owiec: głupiec, ideowiec,
2. -ista: heglista, marksista, pesymista. światowiec.
3. -ak: ciemniak, prostak, starszak. 2. -ista: heglista, marksista, pesymista.
4. -arz: karciarz, rutyniarz, spryciarz. 3. -ak: ciemniak, prostak, starszak.
5. -owicz (często żartobliwe): 4. -arz: karciarz, rutyniarz, spryciarz.
działkowicz, majsterkowicz, 5. -owicz (often humorous): działkowicz,
wczasowicz. majsterkowicz, wczasowicz.
Nazwy nosicieli cech – formy żeńskie Names of carriers of features – feminine forms
1. -istka: heglistka, optymistka. 1. -istka: heglistka, optymistka.

2. -aczka: ponuraczka, prostaczka. 2. -aczka: ponuraczka, prostaczka.
3. -arka: kawiarka, spryciarka, 3. -arka: kawiarka, spryciarka,
szczęściarka. szczęściarka.
4. -owiczka (często żartobliwe): 4. -owiczka (często żartobliwe):
działkowiczka, wczasowiczka. działkowiczka, wczasowiczka.
27
Nazwy nosicieli cech – rzeczowniki nieosobowe Names of carriers of features – impersonal substantives
1. -owiec: kręgowiec, lotniskowiec, 1. -owiec: kręgowiec, lotniskowiec,

odrzutowiec. odrzutowiec.
2. -ak: drewniak, poprawczak, pustak. 2. -ak: drewniak, poprawczak, pustak.
3. -anka, -ówka (w polszczyźnie 3. -anka, -ówka (in the colloquial
potocznej): drożdżówka, kartoflanka, Polish): drożdżówka, kartoflanka,
Starówka. Starówka.
4. -e (od wyrażeń przyimkowych): 4. -e (from prepositional expressions):
nadburcie, przedwiośnie, przedzimie. nadburcie, przedwiośnie, przedzimie.
5. -ek (od wyrażeń przyimkowych): 5. -ek (from prepositional expressions):
naparstek, podgłówek, podnóżek. naparstek, podgłówek, podnóżek.
6. -ik (od wyrażeń przyimkowych): 6. -ik (from prepositional expressions):
naramiennik, narożnik. naramiennik, narożnik.
7. -ka (od wyrażeń przyimkowych): 7. -ka (from prepositional expressions):
podpaska. podpaska.
Nazwy miejsc
Names of places
Tzw. nomina loci.
So called nomina loci.
1. -nia, -alnia, -arnia, -ownia
1. -nia, -alnia, -arnia, -ownia (shut
(pomieszczenia zamknięte): gazownia,
rooms): gazownia, księgarnia, pralnia.
księgarnia, pralnia.
2. -isko, -ysko (open rooms): lodowisko,
2. -isko, -ysko (pomieszczenia otwarte):
łowisko, ściernisko.
lodowisko, łowisko, ściernisko.
3. -e (from prepositional expressions):
3. -e (od wyrażeń przyimkowych):
bezludzie, podgórze, przyzębie.
bezludzie, podgórze, przyzębie.
Collective names
Nazwy zbiorowe
So called nomina collectiva. E.g. piłkarstwo is
Tzw. nomina collectiva. Np. piłkarstwo jest
a collective name when it means ‘the whole of
nazwą zbiorową, gdy oznacza ‘ogół piłkarzy’.
soccer players’.
1. -stwo, -ctwo: mieszczaństwo,
1. -stwo, -ctwo: mieszczaństwo,
piłkarstwo, ptactwo.
piłkarstwo, ptactwo.
Nazwy par małżeńskich Names of married couples
Specjalny rodzaj nomina collectiva. A special kind of nomina collectiva.

1. -stwo, -ctwo: państwo, Stanisławostwo 1. -stwo, -ctwo: państwo, Stanisławostwo
‘Stanisław z żoną’, wujostwo. ‘Stanisław with his wife’, wujostwo.
28
Nazwy odmiejscowe Names from place names
Tworzone od nazwy miejsca, oznaczają They are created from place names, they mark
mieszkańców (tzw. nomina delocativa). residents (so called nomina delocativa).
1. -czyk, -ańczyk: Chińczyk, londyńczyk, 1. -czyk, -ańczyk: Chińczyk, londyńczyk,
Tybetańczyk, wiedeńczyk. Tybetańczyk, wiedeńczyk.
2. -anin: Amerykanin, warszawianin, 2. -anin: Amerykanin, warszawianin,
Wielkopolanin. Wielkopolanin.
3. -ak: krakowiak, Ślązak, warszawiak. 3. -ak: krakowiak, Ślązak, warszawiak.
Nazwy odmiejscowe – formy żeńskie Names from place names – feminine forms
1. -ka, -anka: Chinka, londynka, 1. -ka, -anka: Chinka, londynka,

Tybetanka, Ukrainka, warszawianka. Tybetanka, Ukrainka, warszawianka.
2. -aczka: Austriaczka, krakowiaczka, 2. -aczka: Austriaczka, krakowiaczka,
warszawiaczka. warszawiaczka.
Nazwy zdrabniające, ekspresywne i hipokorystyczne Diminutive, expressive and hypocoristic names
Nazwy zdrabniające (nomina deminutiva) Diminutive names (nomina deminutiva) are

mają często zabarwienie ekspresywne. often expressive. A special kind of such
Swoistym rodzajem nazw tego typu są names are diminutive forms of personal names
zdrobnienia imion (nomina hypocoristica) (nomina hypocoristica)
1. -ka: główka, kobietka, zupka. 1. -ka: główka, kobietka, zupka.
2. -ik, -yk: kalendarzyk, portrecik, 2. -ik, -yk: kalendarzyk, portrecik,
talerzyk. talerzyk.
3. -ek: domek, kurierek, nosek, numerek. 3. -ek: domek, kurierek, nosek, numerek.
4. -ko: drzewko, kółko, słoneczko. 4. -ko: drzewko, kółko, słoneczko.
Uwaga: wiele dawnych nazw zdrabniających Remark: many old diminutive names broke
zerwało więź znaczeniową z wyrazem the semantic bond with the basic word, e.g.
podstawowym, np. babka, cukierek, dziadek, babka, cukierek, dziadek, młynek, sałatka,
młynek, sałatka, wózek, żelazko. wózek, żelazko.
Nazwy zgrubiające Augmentative names
Nazwy z tej grupy (nomina augmentativa) Names of such a type (nomina augmentativa)
zawsze mają zabarwienie ekspresywne, has always expressive meaning, pejorative as
zwykle ujemne (nomina pejorativa), czasem a rule (nomina pejorativa), sometimes
żartobliwe lub z odcieniem pobłażliwości. humorous or with the shade of the leniency.
1. -isko: domisko, kobiecisko, nosisko, 1. -isko: domisko, kobiecisko, nosisko,
psisko. psisko.
2. -idło (-ydło): filmidło, powieścidło, 2. -idło (-ydło): filmidło, powieścidło,
sztuczydło. sztuczydło.
3. zero, rodz. żeński: ciężarówa, szpila, 3. zero, rodz. żeński: ciężarówa, szpila,
wóda. wóda.
4. -uch: niedbaluch, uparciuch. 4. -uch: niedbaluch, uparciuch.
5. -iś: dowcipniś, porządniś, strojniś. 5. -iś: dowcipniś, porządniś, strojniś.
29
Nazwy istot młodych Names of young beings
Nazwy takie (nomina juvenium) mają często, Such names (nomina juvenium) have often,
choć nie zawsze, zabarwienie pieszczotliwe. but not always, diminutive meaning.
1. -ątko: cielątko, lwiątko, szczeniątko. 1. -ątko: cielątko, lwiątko, szczeniątko.
2. -ę: cielę, jagnię, prosię. 2. -ę: cielę, jagnię, prosię.
3. -ak: psiak, szczeniak, wieprzak. 3. -ak: psiak, szczeniak, wieprzak.
Rzeczowniki prefiksalne Prefixal substantives
Występują w języku polskim rzadko. They occur rartely in Polish.

1. nie- – brak lub przeciwstawność: 1. nie- – defect or opposing-ness: nieład,
nieład, nieprzyjaciel. nieprzyjaciel.
2. anty-: antypowieść. 2. anty-: antypowieść.
3. kontr-: kontratak, kontrnatarcie. 3. kontr-: kontratak, kontrnatarcie.
4. nad-: nadciśnienie, nadinspektor, 4. nad-: nadciśnienie, nadinspektor,
nadleśniczy. nadleśniczy.
5. pod-: podsekretarz, podzbiór. 5. pod-: podsekretarz, podzbiór.
6. niedo-: niedorozwój, niedowaga. 6. niedo-: niedorozwój, niedowaga.
7. współ-: współmieszkaniec, 7. współ-: współmieszkaniec,
współtwórca. współtwórca.
Powrót do początku strony Back to the top of the page
30

All I can give you at this moment is an
Przymiotniki automated translation made with a computer
Większość przymiotników pochodnych program. The translation can be both
otrzymuje się na drodze sufiksacji. Występują inadequate and incomprehensible.
też złożenia. Adjectives
The majority of derivative adjectives is being
received on the way of suffixation.
Concatenations are occurring too.
Przymiotniki odczasownikowe podmiotowe

Verbal subjective adjectives
Przymiotniki takie zbliżają się do imiesłowów
Adjectives so they are approaching adjectival
przymiotnikowych. Podczas gdy imiesłowy
participles. When when participles are calling
nazywają cechy związane z aktualnie
features tied with the activity executed at
wykonywaną czynnością, przymiotniki
present, adjectives are calling constants
nazywają cechy stałe. Ponieważ różnica w
features. Since the dissimilarity is happening
praktyce bywa niewielka, imiesłowy
in practice small, adjectival participles are
przymiotnikowe włącza się ostatnio do klasy
included in the class of adjectives recently.
przymiotników.
1. -ny: domyślny, przydatny, słynny.
1. -ny: domyślny, przydatny, słynny.
2. -czy: ostrzegawczy, wykonawczy.
2. -czy: ostrzegawczy, wykonawczy.
3. -liwy – expresses inclination for some
3. -liwy – wyraża skłonność do jakiejś
activity: płaczliwy, ustępliwy.
czynności: płaczliwy, ustępliwy.
Przymiotniki odczasownikowe przedmiotowe Verbal objective adjectives
1. -ny: domyślny, najemny, umowny. 1. -ny: domyślny, najemny, umowny.

2. -alny – wyraża zdolność, możliwość: 2. -alny – expresses the ability, the
mieszkalny, zmywalny. possibility: mieszkalny, zmywalny.
3. -liwy – wyraża skłonność do jakiegoś 3. -liwy – expresses inclination for some
stanu: łamliwy, spolegliwy. state: łamliwy, spolegliwy.
4. -ły – od czasowników oznaczających 4. -ły – from verbs denoting actions:
procesy: oniemiały, osiwiały. oniemiały, osiwiały.
Uwaga: domyślny to taki, który się łatwo Remark: domyślny means taki, który się łatwo
domyśla lub taki, którego można się domyślić. domyśla ‘who guesses easily’ or taki, którego
Formacje na -ny oznaczające cechy można się domyślić ‘who can be guessed
przypisywane podmiotowi mogą pochodzić easily’. Formations with -ny, meaning features
od czasowników czynnych (wędrowny : assigned to the subject, can be descended from
wędrować), zwrotnych (przydatny : active (wędrowny : wędrować), reflexive
przydawać się) lub biernych (najemny : zostać (przydatny : przydawać się) or passive verbs
najętym). (najemny : zostać najętym).
31
Przymiotniki odrzeczownikowe
Denominative adjectives
Oznaczają relacje między przedmiotami, stąd
They mean relations between objects, hence
ich inna nazwa – przymiotniki relacyjne.
their other name – relational adjectives.
Przymiotniki tego rodzaju bywają tworzone
Adjectives of this kind are happening created
od wyrażeń przyimkowych, mają wtedy
from prepositional expressions, they have the
budowę analogiczną do prostych
construction analogous to simple
przymiotników odrzeczownikowych, np.
denominative adjectives then, e.g. pre-war –
przedwojenny – wojenny, podmiejski –
war, suburban – metropolitan. It rarely
miejski. Rzadko zdarza się, że przymiotnik
happens that the basic adjective is unused in
podstawowy jest praktycznie nieużywany, np.
practice, e.g. dogłębny.
dogłębny.
1. -owy: dopełniaczowy, państwowy,
1. -owy: dopełniaczowy, państwowy,
polowy, samochodowy.
polowy, samochodowy.
2. -ski (-cki): piłkarski, podmiejski,
2. -ski (-cki): piłkarski, podmiejski,
szlachecki, warszawski.
szlachecki, warszawski.
3. -ny – często wyraża relację ogólną:
3. -ny – często wyraża relację ogólną:
abstrakcyjny, dogłębny, owocny,
abstrakcyjny, dogłębny, owocny,
polny, rybny.
polny, rybny.
4. -i, -y, -czy – często wyraża
4. -i, -y, -czy – często wyraża
przynależność: boży, człowieczy, rybi,
przynależność: boży, człowieczy, rybi,
urzędniczy, wydobywczy, wykonawczy.
urzędniczy, wydobywczy, wykonawczy.
5. -owaty – wyraża podobieństwo:
5. -owaty – wyraża podobieństwo:
beczułkowaty, głupkowaty,
beczułkowaty, głupkowaty,
haczykowaty.
haczykowaty.
Remark: it is often hard to point grounds
Uwaga: często trudno wskazać jednoznacznie
explicitly słowotwórczą (motivation) of datum
podstawę słowotwórczą (motywację) danej
of the formation. Fruitful it referring to the
formacji. Owocny to dotyczący owocu
fruit (understood in abstract sense, e.g. of fruit
(rozumianego w sensie abstrakcyjnym, np.
of work), but also so who is bearing fruit.
owocu pracy), ale też taki, który owocuje.
Similarly executive it so whom is executing
Podobnie wykonawczy to taki, który wykonuje
(e.g. executive team), but and referring
(np. zespół wykonawczy), ale i dotyczący
performers.
wykonawcy.
32
Deadjectival adjectives
Przymiotniki odprzymiotnikowe
Such adjectives express the weakening or the
Przymiotniki takie wyrażają osłabienie lub
strengthening of the feature or the contrasting
wzmocnienie cechy lub też cechę
feature. They are created by means of suffixes
przeciwstawną. Tworzone są przy pomocy
and prefixes.
sufiksów i prefiksów.
1. -utki, -uśki, -uchny – features are
1. -utki, -uśki, -uchny – wyrażają
expressing reinforcement or they have
wzmocnienie cechy lub mają wartość
the expressive value: maluśki,
ekspresywną: maluśki, wąziuchny,
wąziuchny, głupiutki.
głupiutki.
2. -awy – expresses attenuation or the
2. -awy – wyraża osłabienie lub
want for the feature: białawy,
niedostatek cechy: białawy, grubawy.
grubawy.
3. prze- – wyraża wzmocnienie cechy w
3. prze- – expresses strengthening the
języku książkowym: przepiękny,
feature in the in book form language:
prześmieszny.
przepiękny, prześmieszny.
4. przy- – wyraża wzmocnienie cechy lub
4. przy- – expresses strengthening the
przekroczenie normy w języku
feature or exceeding the standard in
potocznym: przydługi, przykrótki.
the popular language: przydługi,
5. nad- – wyraża wzmocnienie cechy w
przykrótki.
terminologii specjalnej: nadgorliwy,
5. nad- – expresses strengthening the
nadwrażliwy.
feature in special terminology:
6. arcy- – wyraża wzmocnienie cechy:
nadgorliwy, nadwrażliwy.
arcyważny, arcyzabawny.
6. arcy- – expresses the stengthening of
7. niedo- – wyraża osłabienie cechy:
the feature: arcyważny, arcyzabawny.
niedokwaśny, niedomyty.
7. niedo- – expresses the reducing of the
8. nie- – wyraża cechę przeciwstawną:
feature: niedokwaśny, niedomyty.
niedrogi, niemłody.
8. nie- – expresses a contrastive feature:
niedrogi, niemłody.
33

automated translation made with a computer
program. The translation can be both
inadequate and incomprehensible.
Wybrane zagadnienia z zakresu składni Chosen issues from the range of syntax
Uwaga: więcej informacji na temat polskiej Remark: it is possible for the subject of Polish
składni można znaleźć tutaj. syntax to find more information here.
W szkolnej gramatyce polskiej szeroko używa They are using the part of the sentence for
się pojęć teorii części zdania. Ogólnie rzecz concepts of the theory in the school Polish
biorąc, zakłada ona, że poszczególne części grammar extensively. In general she assumes
mowy użyte w wypowiedzi spełniają różne taking the thing that each parts used for the
funkcje. W kręgach akademickich teorię tę się statement of speech are fulfilling various
ostatnio zarzuca (za wzorem gramatyków functions. This theory is being given up in
zachodnich), wykazując jej słabość. W academic circles recently (behind the pattern
nowszych uniwersyteckich podręcznikach gramatyków western), showing her the
polskiej składni próżno szukać terminów weakness. It is no use in newer university
„podmiot” czy „orzecznik”. Moim zdaniem to manuals of Polish syntax looking for
błąd. Teoria części zdania, choć bazuje „podmiot” terms or „orzecznik”. With my
czasem na dość mglistych przesłankach, jest sentence it is an error. Theory of the part of
dobrym i sprawdzonym narzędziem analizy the sentence, although he is sometimes based
języka polskiego. Porównajmy np. zdania on quite unclear premises, he is a good and
Woda podnosiła się i Wody przybywało. checked tool of the analysis of the Polish
Pierwsze jest łatwe do analizy i bez użycia language. Let us compare sentences e.g.
specjalnych terminów: mamy tu typowy Water was rising and Water was coming. It is
przypadek rzeczownika w mianowniku first easy to the analysis and without using
(woda) połączonego składniowo z formą special terms: we have the standard case of the
osobową czasownika (podnosiła się). Zdania noun in the denominator here (water) of verb
tego typu są częstą, lecz nie jedyną linked to the personal form syntactically (was
możliwością. W drugim, praktycznie improving). Sentences of this type are a
synonimicznym zdaniu, zamiast rzeczownika frequent but not only possibility. In other, in
w mianowniku mamy rzeczownik w practice synonymous sentence, we have the
dopełniaczu, nadto związany w całkiem inny noun instead of the noun in the denominator
sposób z czasownikiem. Teoria części zdania in the possessive, morover tied with the verb
pozwala jednak oba te zdania porównywać ze in the quite other way. However the theory is
sobą. Twierdzi ona mianowicie, że formy permitting the part of the sentence both to
woda i wody, choć różne, pełnią w obu compare these sentences to oneself. She is
zdaniach tę samą rolę, określaną terminem claiming namely, that forms water and water,
podmiot. Dostarcza więc prostego i at least various, they are fulfilling in both
użytecznego aparatu pojęciowego do opisu sentences the same part, determined with term
językowej rzeczywistości. W językach subject. So he is supplying linguistic reality
zachodnich zdań typu Wody przybywało nie with the simple and useful notional set to the
spotyka się i tam analizę języka można description. It was coming in languages of
prowadzić bez użycia pojęć teorii części western sentences of the type of Water no he
zdania. Ale w języku polskim jest inaczej. is meeting and it is possible there to lead the
Zauważmy jednocześnie, że w drugim zdaniu analysis of the language without usage of
wyraz wody nie jest podmiotem concepts of the theory of passing the part. But
gramatycznym, bo łączy się w zupełnie inny it is in the Polish language differently.
34
35

The sentence and its parts
He considers himself the sentence closed
intonacyjnie syntactic structure, whom the
kernel is posing the decree 'for'. 5 parts are
standing out in the sentence traditionally,
Zdanie i jego części determined as:
Za zdanie uważa się zamkniętą intonacyjnie 6. subject, meaning the person or the
strukturę składniową, której jądro stanowi thing, which something will be stated,
orzeczenie. Tradycyjnie w zdaniu wyróżnia about e.g. Marek jest niski, Jola idzie
się 5 części, określanych jako: do szkoły,
10. podmiot, oznaczający osobę lub rzecz, 7. decree, which something is being
o której coś się orzeka, np. Marek jest found about this person or the thing, in
niski, Jola idzie do szkoły, e.g. Jan jest artystą, ten kamień spadł,
11. orzeczenie, w którym stwierdza się 8. complement, filling the content of the
coś o tej osobie lub rzeczy, np. Jan decree in with necessary elements (the
jest artystą, ten kamień spadł, ones who like creating new terms in
12. dopełnienie, uzupełniające treść order to make the life difficult to
orzeczenia o niezbędne elementy (ci, students, they are saying that the
którzy lubią tworzyć nowe terminy, complement is being connoted), e.g.
aby utrudnić życie studentom, Jurek read the book (Jurek read by
mawiają, że dopełnienie jest itself he is a(n) unfinished statement or
konotowane), np. Jurek przeczytał he is telling the interlocutor to guess
książkę (samo Jurek przeczytał jest the rest),
wypowiedzią niedokończoną lub każe 9. adverbial, filling the content of the
rozmówcy domyślić się reszty), decree in with elements most often
13. okolicznik, uzupełniający treść extra, e.g. Jurek read the book
orzeczenia o elementy najczęściej yesterday, Jola is going to the school
dodatkowe, np. wczoraj Jurek with the brother (statements are
przeczytał książkę, Jola idzie do szkoły complete and awarded elements are
z bratem (wypowiedzi są kompletne, a carrying only extra information),
wyróżnione elementy niosą tylko 10. the adnominal, the part determining
dodatkową informację), the other person more nearby of the
14. przydawka, określająca bliżej inną sentence than the decree, and so the
część zdania niż orzeczenie, a więc subject, the complement, the adverbial
podmiot, dopełnienie, okolicznik lub or the other adnominal, e.g. the brother
inną przydawkę, np. brat Joli jest is nice for Jola, Jurek read the
miły, Jurek przeczytał interesującą interesting book, Jola is going to the
książkę, Jola idzie do szkoły z miłym school with the nice colleague, my
kolegą, brat mojego kolegi jest miły. colleague's brother is nice.
Podane wyżej definicje nie są kompletne (to Definitions given higher aren't complete (it is
właśnie jedna z przyczyn odrzucania teorii just winning over from reasons of rejecting of
części zdania). W szczególności, okolicznik the theory of the part of the sentence). In
może określać przydawkę, wyrażając stopień particular, the adverbial is able to determine
36

Typy zdań prostych nierozwiniętych automated translation made with a computer
Zdanie proste nierozwinięte rozumiane jest
tradycyjnie jako wypowiedź złożona z
podmiotu i orzeczenia. Ponieważ nie można Types of simple sentences undeveloped
jednak pominąć pewnych innych składników Simple sentence undeveloped is understood
zdania nie zmieniając jego zasadniczego traditionally as the statement put together
znaczenia, obecnie do zdań nierozwiniętych from the subject and decrees. Since it is
zalicza się również zdania zawierające possible however to skip the components sure
dopełnienia (dla odróżnienia, zdania złożone of other people of the sentence not changing
tylko z podmiotu i orzeczenia określa się jako his basic importance, sentences containing
dwuczłonowe), które, obok podmiotu, complements are also being counted among
traktuje się jako argumenty orzeczenia. undeveloped sentences currently (put together
Ponieważ, jak wspomniano, zasadniczą for the distinction, the sentence only is being
częścią zdania jest orzeczenie, więc podział determined from the subject and the decree as
zdań prostych nierozwiniętych zależy od dyadic), who, by the subject, decrees are being
składniowych właściwości orzeczenia, przede treated as arguments. Since how were
wszystkim ilości jego argumentów, tj. od jego remembered, a decree is a basic part of the
łączliwości z podmiotem i dopełnieniami. sentence, so he lost of simple sentences
Orzeczenia 0-punktowe nie wymagają undeveloped depends on syntactic properties
podmiotu ani dopełnień (tworząc tzw. zdania of the decree, before everything quantities of
jednoczłonowe), 1-punktowe wymagają his arguments, tj. than his łączliwości with the
podmiot, ale nie wymagają dopełnień, 2- subject and complements. 0-Punktowe decrees
punktowe wymagają podmiotu i jednego don't require the subject or complements
dopełnienia, 3-punktowe wymagają podmiotu (creating tzw. of the sentence jednoczłonowe),
i dwóch dopełnień. they require 1-punktowe the subject but them
they require complements, they require 2-
punktowe they require the subject and one
complement, 3-punktowe of subject and two
of complements.
orzecze
schemat przykłady
nie
scheme examples
verb
łącznik + orzecznik wyrażający czas
Była noc. Jest piąta.
0- connector + predicate expressing the time
punkto łącznik + orzecznik przysłówkowy Jest późno. Było ciepło. Robi się
we connector + adverb predicate chłodno.
0-point orzeczenie proste
Pada. Błyska się.
simple predicate
1- łącznik + podmiot logiczny + orzecznik
Jest mi wygodnie. Robi mi się
punkto przysłówkowy
zimno.
we connector + logical subject + adverb predicate
1-point podmiot + łącznik + orzecznik rzeczownikowy Jan jest nauczycielem. Maria
37
subject + connector + substantival predicate została matką.
podmiot + łącznik + orzecznik przymiotnikowy Jan jest wysoki. Maria wydaje się
subject + connector + adjectival predicate zazdrosna.
podmiot + łącznik + orzecznik okolicznikowy Ptak jest na drzewie. Msza była o
subject + connector + adverbial predicate piątej.
podmiot + orzeczenie zastępujące łącznik +
orzecznik okolicznikowy Jan wygląda zdrowo. Anna
subject + decree replacing the connector + adverbial wygląda na głodną.
predicate
orzecznik okolicznikowy + łącznik + podmiot
Na drzewie był ptak.
adverbial predicate + connector + subject
łącznik + podmiot + orzecznik okolicznikowy
Był ruch na ulicy.
connector + subject + adverbial predicate
łącznik + podmiot (logiczny) Są róże bez kolców. Jest Bóg. Nie
connector + subject (logical) ma chleba.
podmiot + orzeczenie proste Jan spaceruje. Maria uśmiechnęła
subject + simple decree się.
podmiot + łącznik + orzecznik przymiotnikowy +
dopełnienie Nie jest wart swej żony. Jest
subject + connector + adjectival predicate + podobny do ojca.
complement
podmiot + łącznik + orzecznik przym. + dopełnienie
bezokolicznikowe Była skłonna mu uwierzyć. Chciał
2- subject + connector + predicate adjectival + tam pójść.
punkto complement bezokolicznikowe
we podmiot + orzeczenie proste + dopełnienie bliższe
Jan czyta książkę.
2-point subject + simple decree + direct object
podmiot + orzeczenie proste + dopełnienie dalsze
Maria polegała na Janie.
subject + simple decree + indirect object
podmiot + orzeczenie proste + dopełnienie
bezokolicznikowe Jan zdecydował się napisać
subject + simple decree + complement książkę.
bezokolicznikowe
podmiot + orzeczenie + dopełnienie bliższe +
Jan dał książkę Marii. Jan uczynił
dopełnienie dalsze
3- go zastępcą.
subject + decree + direct object + indirect object
punkto
podmiot + orzeczenie + dopełnienie dalsze +
we
dopełnienie bezokolicznikowe
3-point Ojciec kazał Janowi pomóc Marii.
subject + decree + indirect object + complement
bezokolicznikowe
Powrót do początku strony Back to the top of the page
38

Using of polite forms for the sentence
Użycie form grzecznościowych w zdaniu
The linguistic custom is ordering to use
Zwyczaj językowy nakazuje, aby wobec osób
special polite forms towards persons of adult
dorosłych, z którymi nie łączą nas więzy
people whom family ties or bonds of
rodzinne ani więzy przyjaźni, używać
friendship aren't linking us to. They are able to
specjalnych form grzecznościowych.
this recommendation to be Niezastosowanie
Niezastosowanie się do tego zalecenia może
taken away as disturbing personal goods, zob.
być odebrane jako naruszenie dóbr osobistych,
too higher. In particular it is unacceptable
zob. także wyżej. W szczególności
using the form hello towards strangers'
niedopuszczalne jest używanie formy cześć
persons, e.g. vendors in the shop.
wobec osób nieznajomych, np. sprzedawcy w
It is necessary before everything to apply the
sklepie.
verb to assertions referring to the interlocutor
Przede wszystkim w stwierdzeniach
in 3 for person, always with the suitable form
odnoszących się do rozmówcy należy
of the word (actually of pronoun) the
stosować czasownik w 3 osobie, zawsze z
gentleman, the lady, gentlemen, ladies, the
odpowiednią formą wyrazu (faktycznie
state (what was discussed higher). An
zaimka) pan, pani, panowie, panie, państwo
application of the other person of the plural is
(co omówiono wyżej). W języku potocznym
only legal in reliable situations in the popular
dopuszczalne jest jedynie w pewnych
language of verb with consideration of the
sytuacjach zastosowanie drugiej osoby liczby
group of persons of the various sex. Yet,
mnogiej czasownika względem grupy osób
instead of have they ended the state already?
różnej płci. I tak, zamiast czy skończyli już
can heard whether you have ended the state
państwo? słyszy się czy skończyliście już
already?, not to say and how, am I asking
państwo?, a nawet i jak, proszę państwa, czy
states whether you have ended already?.
już skończyliście?.
They are using forms of the vocative at direct
Przy zwrotach bezpośrednich używa się form
turns: You Kowalski! Krysiu you! Girl
wołacza: Panie Kowalski! Pani Krysiu!
Teresa! Form girl is being used only towards
Panno Tereso! Forma panno używana jest
young single women and is falling into disuse
tylko wobec młodych kobiet niezamężnych i
recently. Using first names instead of
ostatnio wychodzi z użycia. Używanie imion
surnames is legal e.g. by the boss in the
zamiast nazwisk dopuszczalne jest np. przez
relation to the subordinate, between workers
szefa w stosunku do podwładnego, między
working in one office etc. of the similar level,
pracownikami podobnego szczebla
and is a sign of the reliable intimacy or the
pracującymi w jednym biurze itd, i jest
fellowship. Using by surnames in similar
wyrazem pewnej zażyłości lub koleżeństwa.
situations he is suggesting existence of the
Używanie nazwiska w podobnych sytuacjach
unfamiliarity, barriers between speaking
sugeruje istnienie obcości, bariery między
people although he is able to be completely
rozmawiającymi ludźmi, choć może być
natural in the street between not very near
zupełnie naturalne na ulicy między mniej
acquaintances or between neighbours.
bliskimi znajomymi czy między sąsiadami.
Speaking about the third, present person or no,
Mówiąc o osobie trzeciej, obecnej lub nie,
it is necessary to use similar forms for the
należy używać podobnych form w
denominator: a gentleman came Kowalski.
mianowniku: Przyszedł pan Kowalski. Pani
Krysia you is very conscientious
Krysia jest bardzo sumienną pracowniczką.
39
40
Position of the Polish language among

Slavic
Pozycja polskiego wśród języków
słowiańskich The Polish language belongs to the relatively
narrow Slavic (Slav, Slavonic) group of
Język polski należy do grupy stosunkowo
languages. In comparison with the others it
bliskich sobie języków słowiańskich. W
has preserved many archaic features. The
porównaniu z innymi zachował wiele
following languages are the most closely
archaicznych rysów. Najbliżej spokrewnione
related to Polish:
są z nim języki:
• Kashubian – it is in fact the remains
• kaszubski – właściwie będący
of the Pomeranian language; some
pozostałością języka pomorskiego;
Kashubian dialects are still used in the
dialekty kaszubskie są używane na
northern part of Poland in vicinity of
obszarze między Łebą a Zatoką
Gdańsk (on the territory between Łeba
Gdańską, na północ od Chojnic; przez
and Gulf of Gdańsk, north of
autorów polskich często traktowany
Chojnice); Kashubian is often treated
jest jako dialekt polszczyzny, co nie
as a dialect of Polish by Polish
zgadza się z podejściem autorów
authors, but this is incompatible with
zagranicznych, nadto kaszubski dla
foreign authors' approach, as well as
Polaka brzmi niezrozumiale, co uważa
with common sense – Kashubian
się za dostateczne kryterium
sounds unintelligible for a Pole, which
odrębności językowej; polski wraz z
is considered to be enough of a
pomorskim (kaszubskim) oraz
criterion for the language separateness;
wymarłymi dialektami (oznaczonymi
Polish, together with Pomeranian
„†”) połabskimi† i meklemburskimi†
(Kashubian) and with the extinct
miałby tworzyć podgupę lechicką;
dialects (marked by “†”) Polabian†
• dolnołużycki, używany przez ok. 20- (from the Elbe river in Germany) and
30 tys. ludzi w okolicach Chociebuża Mecklenburgian†, is believed to form
(Cottbus, Niemcy); the Lekhitic (Lechitic) subbranch;
• górnołużycki (bliższy czeskiemu), • Lower Sorbian, used by about 20-30
używany przez 60-90 tys. thousand people in the Cottbus region
mieszkańców okolic Budziszyna (Germany);
(Bautzen, Niemcy);
• Upper Sorbian (closer to Czech),
• czeski; used by 60-90 thousand inhabitants of
• słowacki. the Bautzen region (Germany);
Języki te określa się jako • Czech;
zachodniosłowiańskie.
• Slovak.
Więcej o kaszubskim.
These languages are named West Slavic.
Nieco bardziej odległe są inne języki
More on Kashubian.
słowiańskie:
The other Slavic languages, which are
• wschodniosłowiańskie: rosyjski, somewhat more distant, are:
białoruski, ukraiński wraz z bliskim
• East Slavic: Russian, Byelorussian
mu rusińskim (rusnackim) używanym
(Belorussian), and Ukrainian together
przez Rusnaków w Wojwodinie i
with the closely related Rusinian
Chorwacji oraz staroruski†, ich
(Rusnakian) language used by the
wymarły przodek;
Rusnaks in Voivodina and Croatia, as
• południowosłowiańskie: słoweński (z well as (Old) Ruthenian†, which was
cechami języków their common ancestor;
zachodniosłowiańskich),
• South Slavic: Slovene, with some
serbochorwacki i bułgarski wraz z
features of the Northern branch,
bliskimi mu banackim i
Serbo-Croatian and Bulgarian
41
Stanowisko języków słowiańskich wśród

języków indoeuropejskich Position of the Slavic languages among
Do języków słowiańskich zbliżają się Indo-European
najbardziej (w nawiasach przykłady) języki The Baltic languages (Lithuanian, Latvian,
bałtyckie (litewski, łotewski, staropruski†), Old Prussian†) most closely approximate the
co najczęściej uważa się za dowód ich Slavic languages, and this is considered proof
odległego pokrewieństwa, choć niektórzy of their distant relationship, although some
widzą w tym podobieństwie głównie efekt scholars attribute their similarities mainly to
wzajemnych wpływów. Pewne podobne cechy their reciprocal influences in their similarity.
(zwłaszcza fonetyczne) jak języki słowiańskie Some similar, mainly phonetic, features of the
mają także języki: albański, illiryjski† (?), Slavic languages, are encountered in the
frygijsko-trackie†, ormiańskie, indo- following languages (examples are given in
irańskie (indyjskie: sanskryt†, hindi, brackets): Albanian, Illyrian† (?), Phrygo-
bengalski, nepali, cygański (Romani); Thracian†, Armenian, Indo-Iranian (Indic:
dardyjskie: kaszmiri; kafirskie (nuristańskie); Sanskrit†, Hindi, Bengali, Nepali, Gipsy
irańskie: awestyjski†, farsi (perski), tadżycki, (Romany); Dardic: Kashmiri; Kafir
kurdyjski, osetyński, paszto (afgański)). (Nuristani); Iranian: Avestan†, Farsi (Persian),
Wszystkie te języki określa się mianem Tadjik, Kurdish, Ossetic, Pashto (Afghan)).
języków satəm. Pozostałe języki rodziny All these languages are termed satəm. The
indoeuropejskiej, określane jako kentum other languages of the Indo-European family,
(centum), to: anatolijskie† (hetycki†, luwi†), termed kentum (centum), are: Anatolian†
tocharskie†, greckie, mesapijski†, (Hittite†, Luwian†), Tocharian†, Hellenic
(staro)macedoński†, germańskie (angielski, (Greek), Messapic†, (Old) Macedonian†,
niemiecki, żydowski (jidysz), holenderski, Germanic (English, German, Yiddish, Dutch,
norweski, duński, szwedzki, islandzki, Norwegian, Danish, Swedish, Icelandic,
gocki†), celtyckie (walijski, bretoński, Gothic†), Celtic (Welsh, Breton, Irish, Scots
irlandzki, szkocki gaelicki), italskie Gaelic), Italic (Latin†, Oscan†, maybe
(łaciński†, oskijski†, może wenetyjski†) i Venetic†) and Romance languages
wywodzące się z łaciny romańskie (Romanian, Italian, French, Provincial
(rumuński, włoski, francuski, prowansalski, (Provençal, Occitan), Catalan, Portuguese,
kataloński, portugalski, hiszpański). Spanish), which are descended from Latin.
Tutaj znajdziesz interesującą witrynę You can find an interesting site on the Indo-
poświęconą językom indoeuropejskim. A tu European Languages here. And you can read
poczytasz (po angielsku) o językach kentum – about the kentum – satəm languages here.
satəm. Back to the top of the page
Powrót do początku strony
42
Stanowisko języków indoeuropejskich Position of Indo-European among

wśród języków świata languages of the world
Języki indoeuropejskie stanowią obecnie Indo-European languages now compose the
najbardziej rozpowszechnioną rodzinę most widespread language family of the
językową na świecie. Jeszcze do niedawna world. Yet until quite lately they were used
były jednak używane tylko w większej części only throughout most of Europe and in some
Europy oraz na niektórych obszarach Azji. areas of Asia. Nowadays in that region we
Obecnie na tym terenie spotykamy również also meet a number of languages which
szereg języków należących do innych rodzin: belong to other families: Uralic (Hungarian,
uralskiej (węgierski, estoński, fiński, Estonian, Finnish, Lappish, Samoyed, maybe
lapoński, samojedzkie, może też jukagirski) i also Yukaghir) and Altaic (Turkish, Tatar,
ałtajskiej (turecki, tatarski, mongolski, Mongolian, Manchu, Korean, Japanese).
mandżurski, koreański, japoński). Some mutual relationship between these two
Pokrewieństwo tych rodzin ze sobą, jak i z families and with the Indo-European family is
rodziną indoeuropejską jest możliwe, choć possible, but very distant. There are also
bardzo odległe. Istnieją przesłanki circumstances which speak for the existence
przemawiające za tym, że wiele tysięcy lat of a language (named Nostratic, from Latin
temu istniał język (określany jako nostratycki, noster ‘our’) many thousands of years ago. Its
z łacińskiego noster ‘nasz’), którego descendants are the three abovementioned
potomkami są 3 wymienione rodziny families, as well as a number of the others:
językowe, a także szereg innych: drawidyjskie Dravidian (used in India, e.g. Brahui, Tamil,
(używane w Indiach, np. brahui, tamilski, Telugu), Kartvelian (= South-Caucasian, e.g.
telugu), kartwelskie (= południowokaukaskie, Georgian), and maybe also Afro-Asiatic,
np. gruziński), może także afroazjatyckie, Eskimo-Aleut, Chukchi-Kamchatkan, Nivkh
eskimo-aleuckie, czukocko-kamczackie, (Gilyak). In addition, it has also been
niwchijski (giliacki). Ostatnio do języków suggested lately that Sumerian†, Etruscan†
nostratyckich próbuje się zbliżać sumeryjski†, (which is referred as being particularly close
etruski† (szczególnie bliski językom to Indo-European), and the Basque language
indoeuropejskim) i baskijski używany na (used in the borderland of Spain and France)
granicy Hiszpanii i Francji. are most closely related to the Nostratic
Stosunki pokrewieństwa między językami languages than initially thought.
indoeuropejskimi a afroazjatyckimi są The relationship between Indo-European and
najbardziej dyskusyjne. Istnieje pogląd, że Afro-Asiatic is the most discussed. Some
wszystkie 4 wielkie rodziny językowe („klasy scholars believe that all 4 large language
maksymalne”) Afryki, to jest afroazjatycka (= families (“maximal classes”) of Africa,
semito-chamicka, np. arabski, hebrajski, namely Afro-Asiatic (= Semito-Hamitic, e.g.
aramejski, egipski†, kabylski, somalijski, Arabic, Hebrew, Aramaic, Egyptian†, Kabyle,
hausa), nilo-saharyjska (np. nubijskie, Somali, Hausa), Nilo-Saharan (ex. Nubian,
songhai, dinka, masai, shilluk, kanuri), niger- Songhai, Dinka, Masai, Shilluk, Kanuri),
kordofańska (np. fulani, swahili, zuluski, Niger-Kordofanian (e.g. Fulani, Swahili,
xhosa) i khoisan (języki Buszmenów i Zulu, Xhosa) and Khoisan (languages of
Hotentotów), są ze sobą bliżej spokrewnione. Bushmen and Hottentots), are more closely
Szczególne związki mają łączyć języki nilo- related. Specially close relations are between
saharyjskie z niger-kordofańskimi – tworzą Nilo-Saharan and Niger-Kordofanian – both
one razem grupę nazwaną językami zindż. families form one group which is named Zinj.
Pewne cechy gramatyczne języków Some grammatical features of Hamitic, or
chamickich, a nawet semickich, można even Semitic languages, can be found in Zinj
znaleźć w językach zindż, np. w języku ful languages, e.g. in Fulani, which is affiliated as
(fulani, fulbe), zaliczanym do being a part of the West-Atlantic group of
zachodnioatlantyckiej grupy języków niger- Niger-Congo languages (which are a subgroup
43
Wielu badaczy zajmuje się ostatnio Many scholars has been interested in detailed
szczegółową analizą pokrewieństwa odległych analyses of relationship between distant
rodzin językowych. Istnieją teorie wywodzące language families lately. There are theories
wszystkie znane języki świata od jednego that all known languages in the world are the
prajęzyka, będącego w użyciu ok. 100 tys. lat descendants of one proto-language which was
temu. Autorem ciekawej próby rekonstrukcji in use about 100 thousand years ago. Patrick
tego prajęzyka jest Patrick C. Ryan, który C. Ryan is the author of an interesting trial of
jednak stoi na stanowisku szczególnej reconstruction of that proto-language. He
genetycznej bliskości języków semickich i believes however that Semitic and Indo-
indoeuropejskich (a wręcz pokrewieństwa European are closely related (and he seems to
grupy germańskiej i języków semickich). insist on particular Semitic-Germanic
Autor ten zgromadził co prawda na swojej relations). Even if he has gathered pretty
witrynie spory materiał leksykalny, jednak abundant lexical material on his website, he
popełnia on rażące błędy metodologiczne (np. makes glaring methodological errors (ex. he
bierze pod uwagę język arabski i zupełnie takes data from Arabic into consideration
ignoruje dane z innych języków semickich, while ignoring data from other Semitic
nie mówiąc już o danych z innych języków languages completely, not even speaking on
afroazjatyckich) i dlatego trudno rozpatrywać other Afro-Asiatic languages) and that is why
jego hipotezy jako prawdopodobne. we should not consider his hypotheses to be
Zdecydowana większość badaczy probable.
zajmujących się tematem zdecydowanie Prevailing number of scholars who examine
odrzuca możliwość bliskiego pokrewieństwa the item reject the possibility of close Semitic-
semicko-indoeuropejskiego. Na przykład Glen Indo-European relation. For instance, on his
Gordon na swej nieistniejącej już witrynie (not existing now) website, Glen Gordon
umieścił swego czasu następujący schemat placed the following diagram of language
pokrewieństwa języków, głównie w oparciu o relations, basing himself mainly on an
analizę występujących w nich morfemów, a analysis of morphemes and kinship terms
także terminów pokrewieństwa: which exist in particular groups:
Zgodnie z tym schematem, w obrębie Due to that scheme, within the Nostratic
nadrodziny nostratyckiej, najbliżej rodziny superfamily, Etruscan (together with
indoeuropejskiej znajduje się wymarły język Rhaetian) is the most closely related to Indo-
etruski (wraz z retyjskim). Nieco dalsze European. A little farther relationship is
pokrewieństwo miałoby łączyć języki between Indo-European and Altaic, Dravidian
indoeuropejskie z ałtajskimi, drawidyjskimi i and Uralic (as well as Yukaghir and Eskimo-
uralskimi (a także z jukagirskim i eskimo- Aleut). All that large group, termed Caspian,
44
aleuckimi). Cała ta wielka grupa, określana
terminem języków kaspijskich, miałaby być
spokrewniona z sumeryjskim. Kolejną
is believed to be related to Sumerian. Next
rodziną, jeszcze bardziej odlegle
family, yet more distantly related to IE, might
spokrewnioną, miałaby być kartwelska. I
be Kartvelian. And finally all those families,
wreszcie wszystkie te rodziny językowe,
termed Kartvelo-Eusian, are thought to have
określane ogólnie jako kartwelo-euzjańskie,
common roots with Afro-Asiatic and
miałyby mieć wspólne korzenie z rodzinami
Aquitanian (Basque).
języków afroazjatyckich i akwitańskich
Glena Gordon's newer analyses are presented
(baskijski).
below:
Nowsze analizy Glena Gordona doprowadziły
go do stworzenia kolejnych schematów
pokrewieństwa języków:
45
Do powyższych schematów wykonanych The author takes the hypothesis of the

przez Glena Gordona można mieć kilka uwag. relationship of Na-Dene (one of Amerindian
Na przykład, autor uwzględnił tu hipotezę groups) with Abkhaz-Adyghe (North-western
pokrewieństwa języków indiańskich rodziny Caucasian, NWC) and Sino-Tibetan into
Na-Dene z językami abchazo-adygejskimi account, but he does not mention on other
(północno-zachodnio-kaukaskimi, NWC) i hypotheses of relationship of Amerindian
chińsko-tybetańskimi, milczy jednak odnośnie languages and languages of the Old World,
hipotez pokrewieństwa innych języków namely between Penutian and Uralic (see ex.
indiańskich z językami używanymi w Starym here), Wakash and Altaic or Hokan and
Świecie: rodziny Penuti z językami uralskimi Austronesian. Today NWC and NEC (North-
(zob. np. tutaj), Wakash z ałtajskimi i Hoka z eastern Caucasian) are considered to be
austronezyjskimi. Dziś za niemal pewne relatively close with almost full certainty,
uchodzi także stosunkowo bliskie while their relation to Basque cannot be
pokrewieństwo języków północno-zachodnio- thought to be proved now. See also other
kaukaskich i północno-wschodnio-kaukaskich relationship schemes drawn by the author.
(NEC), za to ich pokrewieństwo z baskijskim Also analyses of A. Starostin and many other
nie można na razie uważać za udowodnione. scholars looks interesting. You can find them
Zob. też inne schematy pokrewieństwa on the website called The Tower of Babel
rysowane przez tegoż autora. (also here). Its newer, more abundant version,
Interesująco wyglądają analizy dokonane is available here. Basing on the lexical
przez A. Starostina i wielu innych badaczy. material gathered there, we can draw the
Można je znaleźć na witrynie nazwanej Wieża following scheme of language relationship:
Babel (także tutaj). Jej nowsza, rozszerzona
wersja dostępna jest tutaj. Na podstawie
analizy zgromadzonego tam obszernego i
wiarygodnego materiału leksykalnego można
by sporządzić następujący schemat
46
pokrewieństwa języków:
Według autorów Wieży Babel języki są By the authors of The Tower of Babel, Afro-
afroazjatyckie nie tylko oddzielone od Asiatic languages are not only separated from
indoeuropejskich. Usunięto je wręcz spośród Indo-European but also they have been
języków nostratyckich – stanowią grupę cancelled from Nostratic. Now they are a
siostrzaną nie tylko całości języków sister group for both Nostratic and Dene-
nostratyckich, ale i języków dene-kaukaskich. Caucasian. The authors seem to emphasize (at
Autorzy zdają się natomiast podkreślać least on the map on the main page of their
(przynajmniej na mapce umieszczonej na website) special genetic relationship of Indo-
głównej stronie witryny) szczególny związek European, Altaic and Uralic (perhaps together
genetyczny języków indoeuropejskich, with some smaller groups), which are termed
ałtajskich i uralskich (jak należy sądzić, wraz in common as Eurasiatic.
z kilkoma drobniejszymi rodzinami And then, if Indo-European and Semitic had a
językowymi), które łącznie określają jako common ancestor, it was in the distant past
eurazjatyckie. only. The Indo-European proto-language
A zatem, jeżeli języki indoeuropejskie i existed maybe ca. 4000 BC. It has been
semickie miały wspólnego przodka, to jedynie supposed that the Nostratic commonwealth
w odległej przeszłości. Prajęzyk existed 11-15 thousand years before present.
indoeuropejski istniał zapewne około roku At the same time, the common language for
4000 p.n.e. Zakłada się, że wspólnota all three macrofamilies on the scheme above
nostratycka musiała istnieć 11-15 tysięcy lat (so, the common ancestor of Indo-European
temu. Natomiast język wyjściowy dla and Semitic, among others) should have
wszystkich przedstawionych na schemacie existed ca. 25,000 BP. We could call that
rodzin językowych (a więc wspólny przodek language Proto-Afro-Caucasian.
m.in. języków indoeuropejskich i semickich)
powinien istnieć około 25 tysięcy lat temu.
47
Język ten można nazwać praafrokaukaskim.
48
Fonetyka polska
Samogłos Dziąsło Zazębo Larynga
Warg Wargowo- Zębo Palatal Prewela Welar
ki – we we lne
owe zębowe we ne rne ne
Vowels Alveol Postdent Larynge
Labial Labiodental Dental Palatal Prevelar Velar
ar al al
Bezdźwięcz
ne /p/ /t/ /ḱ/ /k/
Zwarte
Voiceless /ˀ/, (/#/)
Stops
Dźwięczne
/b/ /d/ /ǵ/ /g/
Voiced
Bezdźwięcz
ne /c/ /č/ /ć/
Afrykaty
Voiceless
Affricates
Dźwięczne
/ʒ/ /ǯ/ /ʒ/́
Voiced
Bezdźwięcz
Szczelino ne /f/ /s/ /š/ /ś/ /x́/ /x/
we Voiceless
Spirants Dźwięczne
/v/ /z/ /ž/ /ź/ (/ɣ/)
Voiced
Ustne
(płynne)
/r/, /l/
Sonanty Oral
Sonants (liquid)
Nosowe
/m/ /n/ /ń/ (/ŋ́/) /ŋ/
Nasal
Półsamogł Ustne
/w/ /´/, /j/
oski Oral
Semivowel Nosowe
(/w̃/) (/j̃/)
s Nasal
Objaśnienia Explanations
1. W nawiasach umieszczono warianty 1. In brackets there are positional variants
pozycyjne (alofony). Tak więc /ɣ/ jest (allophones). Thus, /ɣ/ is an allophone of
alofonem /x/, /w̃/ i /ŋ́/ to alofony /ŋ/, /j̃/ jest /x/, /w̃/ and /ŋ́/ are allophones of /ŋ/, /j̃/ is an
alofonem /ń/. Zwarcie krtaniowe /ˀ/ jest allophone of /ń/. The laryngeal stop /ˀ/ is a
fonemem marginalnym. marginal phoneme.
2. The juncture /#/ is a segment of speech, but it
2. Junktura /#/ jest segmentem mowy, ale nie
would not be right to acknowledge it as a
powinna być traktowana jako fonem. Status
phoneme. The status of the “palatalizing
„fonemu zmiękczającego” /´/ jest niejasny.
phoneme” /´/ is unclear.
3. Nie wszystkie alofony znajdują się w tabeli:
3. There are not all the allophones in the table:
brak bezdźwięcznych odmian sonantów i
voiceless variants of sonants and alveolar
dziąsłowych wariantów /n/ i zębowych
variants of /n/ and dental stops /t, d/ are absent.
zwartych /t, d/.
4. W polskim jest łącznie 6 samogłosek i 34 4. There are 6 vowels and 34 consonants in
spółgłoski (według tej interpretacji). Polish altogether (in this interpretation).
49
Przykł Wymow
ady a
Uwagi Remarks
Examp Pronunci
les ation
Bezdźwięczna przed dźwięczną A voiceless become voiced before a
prośba /proźba/
przechodzi w dźwięczną. voiced.
misja /misja/
masło /maswo/
intro /intro/
Proces ten nie zachodzi przed This process does not occur before butla /butla/
półsamogłoskami, sonantami, „rz”, „w”. semivowels, sonants, “rz”, “w”. ketmia /ketmja/
setny /setny/
przetnie/pšetńe/
bitwa /bitfa/
Dźwięczne spiranty, afrykaty i zwarte
Voiced spirants, affricates and stops
przechodzą w bezdźwięczne na końcu
become voiceless word-finally and
wyrazu i przed bezdźwięczną – zob.
before a voiceless – see in further pages.
dalej.
piekł /pékw/̭
łkać /wkać/̭
płcie /pwće/ ̭
wiatr /vátr/̭
rtęć ̭
/rteńć/
Sonanty i /w/ mogą być wymawiane
Sonants and /w/ can become voiceless krtań /krtań/ ̭
bezdźwięcznie na końcu wyrazu po
when word-finally after a voiceless, myśl /myśl/̭
bezdźwięcznej, na początku wyrazu
initially before a voiceless, or between ̭
lśnić /lśńić/
przed bezdźwięczną lub między dwiema
two voiceless consonants. The other plwocin
spółgłoskami bezdźwięcznymi. Inne ̭
/plfoćina/
semivowels never occur in these a
półsamogłoski nigdy nie występują w
positions. rytm /rytm/̭
tych pozycjach.
mknąć /mknońć/ ̭
kosmki /kosmḱ ̭ i/
hafn /xafn/̭
piosnka /pósnka/ ̭
pieśń /péśń/̭
W polskim nie występuje przydech.
There is no aspiration in Polish at all. It
Oznacza to, że bezdźwięczne zwarte i
means that the voiceless stops and
afrykaty nie mają przydechu (w
affricates have no aspiration (unlike in
przeciwieństwie do angielskiego). Także
English). Also the letter “h” means the
litera „h” oznacza spirant /x/, a nie
spirant /x/, not the aspiration.
przydech.
The cluster “rz” means /ž/ (when /
Sekwencja „rz” oznacza /ž/ (lub /š/ gdy marzną
assimilated, also /š/). But the marznońć
podlega asymilacji). Jednak w kilku ć
pronunciation is /rz/ or /rź/ in several /
wyrazach wymawia się /rz/ lub /rź/.
words. mierzić /mérźić/
Sekwencje „dz”, „dź”, „dż” oznaczają The clusters “dz”, “dź”, “dż” means
afrykaty, jednak w pewnych wyrazach affricates, but in some words they denote
reprezentują 2 dźwięki. Zob. afrykaty. two sounds. See affricates.
Gdy przedrostek kończy się na „s”, „z” When the prefix ends in “s”, “z” or “d”,
50
lub „d”, upodabnia się ono do
it assimilates to the following dental,
następującej spółgłoski zębowej,
alveolar or postdental consonant. See
dziąsłowej lub zazębowej. Zob.
spirants and affricates.
szczelinowe i afrykaty.
Grupy /t, d/ plus /s, z, š, ž, ś, ź/ nigdy nie
Groups of /t, d/ plus /s, z, š, ž, ś, ź/ never
utożsamiają się z /c, ʒ, č, ǯ, ć, ʒ/.́ Zwarte
identify with /c, ʒ, č, ǯ, ć, ʒ/.́ The
/t, d/ przechodzą w afrykaty w tych
stops /t, d/ become affricates in these
pozycjach (w bardzo wolnej mowie
positions (in very slow speaking they
mogą one pozostać zwartymi). Zob.
may remain stops). See affricates.
afrykaty.
Gdy przedrostek kończy się na When the prefix ends in a consonant and
spółgłoskę, a rdzeń zaczyna się od the main word begins from a vowel,
samogłoski, nie ma między nimi ścisłej there is no strict link between them. It
łączności. Oznacza to np. brak means there is no palatalization for
palatalizacji (zmiękczenia). Zob. example. See vowels and semivowels: /i,
samogłoski i półsamogłoski: /i, j/. j/.
Przykłady na palatalizację – zob. Examples for palatalization – see vowels
samogłoski i półsamogłoski: /i, ´, j/. and semivowels: /i, ´, j/.
Sonanty
Wymowa
Fonem Pisownia Przykłady Tłumaczenie
Pronunciatio Uwagi Remarks
Phoneme Spelling Examples Translation
n
/r/ r k/cow Rolled as in Italian or Russian.
rk
or
wo
av
a
51
/
/
ll
aa
/l/ l lldoll Always “light” as in British “low”.
kk
aa
/
/
m
m
y
m ymouse
s
š
z
/
/
s
s
e
ęvulture
m
p
p
/
/
g
ę /em/ gw
łe
ęm
bbdeep
oo
Przed „f”, „w” przechodzi w Like English “m”. Before “f”, “w” it
kk
/w̃/. Jest także drugim changes into /w̃/. It is also the second
/m/ í
składnikiem „ę”, „ą” przed element of “ę”, “ą” before labial stops
i
zwartymi wargowymi /p, b/. /p, b/.
/
/
k
k
o
ą
m
p
pbath, tub
i
´
e
e
l
l
ą /om/ /
/
t
t
r
r
otrumpet;
ą
mtrunk
b
b
a
a
/
/n/ n n/nose Przed szczelinowymi i „r” Like English “n”, but dental (not
on zmienia się w /w̃/, przed /i, ´, ć, alveolar). Before spirants and “r” it
so ʒ,́ j/ – w /ń/. Przed /č, ǯ/ jest changes into /w̃/, before /i, ´, ć, ʒ,́ j/ –
52
Sonanty s
nosowe – /
Nasal /
p
sonants p
o
opunch;
n
ntoddy
c
č
z
/
into /ń/. Before /č, ǯ/ it becomes
/ dziąsłowe.
alveolar.
kk
í
ni
a sort of
dn
dagger
żǯ
aa
łw
/
/
sš
zy
ynof ham
nk(Gen.sg.)
ḱ
ii
/
/
o
o
n
n
g
gof yore
́ Przed prewelarnymi /ḱ, ǵ/ i
i
i welarnymi /k, g/ zmienia się It changes before prevelar /ḱ, ǵ/ and
ś
ś odpowiednio w /ŋ́/ lub /ŋ/, lecz velar /k, g/ into /ŋ́/ or /ŋ/ respectively,
/ tylko w niektórych but only in some loanwords.
/ zapożyczeniach. Poza tym Elsewhere it preserves its dental
s
š zachowuje swoją zębową articulation.
z
y artykulację.
y
nham
n
k
k
a
a
/
/
dd
yy
nna custom
ggof Easter
uu
ss
/
ę /en/ p/rod Jest również drugim It is also the second element of “ę”,
rp składnikiem „ę”, „ą” przed “ą” before dental stops: /t, d/ and
53
r zębową zwartą /t, d/ lub affricates: /c, ʒ/ or alveolar
e afrykatą /c, ʒ/ oraz przed affricates /č, ǯ/ (then with alveolar
ę
n afrykatą dziąsłową /č, ǯ/ articulation).
t
t (wtedy ma artykulację
/ dziąsłową).
/
gg
rž
ze
roost
ęn
dd
aa
/
/
r
r
e
ę
nhands
c
c
e
e
/
/
nn
ęe
extreme
dn
poverty
zʒ
aa
/
/
pp
ęe
cnbunch,
zčtuft
ee
kk
/
/
pp
oo
rr
ęedo stand
cnsurety!
zǯ
żž
ee
/
ą /on/ k/angle
ąk
to
n
t
54
/
/
m
m
o
ą
n
dwise
d
r
r
y
y
/
/
cx
hc
cowanting
ąn
cc
/
/
żž
ąo
dnlust
zʒ
aa
/
/
pp
ąo
cnbud;
zčdoughnut
ee
kk
/
/
pp
oo
łw
ąodo
cnconnect!
zǯ
żž
ee
/
/ń/ ń / Zazębowa, spalatalizowana Postdental, palatalized nasal. It
ss nosówka. Może wystąpić na resembles “n” in “onion” a lttle. It
łw końcu wyrazu lub przed may stand word-finally or before a
elephant
oo spółgłoska – wtedy piszemy consonant – then we write “ń”. If it is
ńń „ń”. Przed samogłoską pisane before a vowel, the spelling is “ni”.
/ jest „ni”, przed „i” – „n”. Before “i” – alone “n” is sufficient.
s/sun
łs
ow
55
o
ńń
cc
ee
/
/
n
ń
i
a
ananny,
ni ń
ńnurse
k
k
a
a
/
/
nń
iithread
ćć
/
/
k
k
a
a
n
ń
c
ćsharp-
i
aedged
n a
s Pisownia „n” (w
s
t zapożyczeniach – niektóre z The spelling “n” (in loanwords – som
t
y nich są dobrze przyswojone) of them are pretty assimilated) is also
y
/ występuje też przed /ć, ʒ/́ („ci”, before /ć, ʒ/́ (“ci”, “dzi”).
/ „dzi”).
A
a
n
ń
d
ʒAngie
z
́
i
a
a
/
/ Jest też drugim składnikiem It is also the second element of “ę”,
zź „ę”, „ą” przed zazębowymi “ą” before postdental affricates: /ć, ʒ/.́
ieson-in- afrykatami /ć, ʒ/.́
ęńlaw
ćć
/
/
ę /eń/
bb
ęe
dń
it will be
zʒ
í
ee
/
ą /oń/ w /take
zv
56
ź
io
ąń
ćć
/
/
kk
ąo
dń
zʒdistaff
í
ee
ll
/
/ŋ́/ / Prewelarny (spalatalizowany) Prevelar (palatalized) variant of /ŋ/,
b wariant /ŋ/, tylko przed only before prevelar stops /ḱ, ǵ/. It is
b
a prewelarnymi zwartymi /ḱ, ǵ/. spelt “n” in loanwords only (in native
a
ŋ Zapisywany „n” w words the “n” preserves its dental
n
́ zapożyczeniach (w wyrazach articulation in similar position).
kbanker
k rodzimych „n” zachowuje
i
́ swoją artykulację zębową w
e
e takiej pozycji).
r
r
n /
/
s
so
oŋ
sailor's
ń
songs
gg
í
i
/
ę /eŋ́/ /
r
e
r
ŋ
ęof the
́
khand
k
i
́
i
/
w /coal
ęv
ge
iŋ
é
lg
́
e
57
l
/
/
p
o
p
ŋ
ą
́ buds
k
k
i
́
i
/
ą /oŋ́/
/
s
o
s
ŋ
ącords of
́
gwood
g
i
́
i
/
/ŋ/ /
bb
aa
bank
nŋ
kk
/
Tylko przed welarnymi. Velar nasal as “ng” in English “sing”
/
n Zapisywane „n” w or “n” in “sink”, only before velars.
A a
zapożyczeniach. Spelt “n” in loanwords, /g/ preserves.
nŋ
ggEnglishm
llan
ii
kk
/
/ Jest też drugim składnikiem It is also the second element of “ę”,
r „ę”, „ą” przed zwartymi “ą” before velar stops: /k, g/.
r
e welarnymi /k, g/.
ę
ŋhand, arm
k
k
a
a
/
ę /eŋ/ /
sś
ie
ęŋ
reach
gg
aa
ćć
/
ą /oŋ/ p/bud
58
p
o
ą
ŋ
k
k
/
/
ć
c
o
i
ŋ
ą
g
gpull, drag
n
n
o
ą
ń
ć
ć
/
Fonem Pisownia Przykłady Wymowa Tłumaczenie Uwagi Remarks
59
Phonem
Spelling Examples Pronunciation Translation
e
W f fajka /fajka/ pipe As
ar dziewczyna/ʒefčyna/
́ girl English
go twój /tfuj/ your(s) “f”, “ph”,
Spalataliz
w but
owane
o- palatalize
przed „i”
zę d before
(/i, j/ lub /
bo “i” (/i, j/
/f/ ´/). Po
w w or /´/).
bezdźwię
e krew /kref/ blood The “w”
cznej
– after a
także „w”
L voiceless
brzmi /f/.
ab also
io sounds
de /f/.
nt w wy /vy/ you (pl.) As
al English
Spalataliz
“v” (not
owane
“w”!), but
/v/ przed „i”
f Afganistan /avgańistan/ Afghanistan palatalize
(/i, j/ lub /
d before
´/).
“i” (/i, j/
or /´/).
s syn /syn/ son As
walizka /valiska/ valise, suitcase English
“s” in
“son”, but
dental,
not
alveolar.
Then, it is
pronounc
/s/ ed
z
oraz /oras/ as well as; and between
Zę
“s” in
bo
“sing”
w
and “th”
e
in
–
“thing”.
D
There is
en
no “th” in
tal
Polish.
/z/ z koza /koza/ she-goat Dźwięczn A voiced
s fosgen /fozgen/ phosgene y counterpa
odpowied rt to /s/.
nik /s/. Between
English
“z” in
“breeze”
60
and “th”
in
sz szafa /šafa/ wardrobe Between
wróżka /vruška/ fairy English
“sh” in
“shame”,
but
without
palatalizat
ż
nóż /nuš/ knife ion, and
German
“sch”, but
lips are
less
rounded.
gorzki /gošḱi/ bitter Po After a
przerwa /pšerva/ break, pause bezdźwię voiceless
cznej „rz” “rz” (not
rz
(nie „ż”) “ż”) also
/š/ Grzegorz /gžegoš/ (my first name)
także sounds
brzmi /š/. /š/.
sczepić /ščepić/ fasten together Dźwięki /
s
strzał /ščšaw/ shot s/ i /z/ The /s/
zszarzeć /ššažeć/ turn grey mogą or /z/ may
bezczelny /beščelny/ insolent, checky asymilow assimilate
ać do to the
następują following
cej alveo-
dziąsłowo apical.
z - The
roztrzęsion
/roščšew̃śony/ trembling apikalnej. process
y
Proces does not
ten nie occur in
zachodzi slow
w wolnej speaking.
mowie.
/ž/ ż może /može/ maybe; it may Dźwięczn A voiced
rz morze /može/ sea y counterpa
sz Kaszgar /kažgar/ Qashqar, Kashi odpowied rt to /š/,
bezżenny /bežženny/ single, unmarried nik /š/, spelt “rz”
rozrzut /rožžut/ dispersion zapisywa or “ż”.
z
bezdrzewn ny „rz” Between
/bežǯževny/ treeless
y lub „ż”. English
s marsżagiel /maržžagel/ topsail “s” in
“pleasure
”, “r” in
“red” and
German
“g” in
61
“Genie”.
ś coś /coś/ something Between
si siedem /śedem/ 7 English
silny /śilny/ strong, mighty “sh” in
you are sucking “shame”,
s ssiesz /śśeš/
(sg.) but more
ssij /śśij/ suck! Zapisywa palatalize
ź buźka /buśka/ mouth; lips ne „s” d, and
rozścielać /rośśćelać/ spread (a blanket) przed „i”, German
zsiadły /śśadwy/ clotted; curdled a „si” “ch” in
/ś/
bezsilny /beśśilny/ powerless przed “ich”, but
rozćwierka inną not so
/rośćférkać śe/ start twittering
ć się samogłos palatal.
z ką. Spelt “s”
before “i”
bezcieniow and “si”
/beśćeńovy/ shadowless
y before
other
vowels.
ź źrebię /źrebé/ foal, colt A voiced
zi Józio /juźo/ Joseph, Josie counterpa
Dźwięczn
zima /źima/ winter rt to /ś/. It
y
zziajany /źźajany/ breathless resembles
odpowied
bezdźwięcz English
z /beźʒvénčny/
́ Bezdźwięczne nik /ś/.
ny “s” in
Zapisywa
rozdział /roźʒaw/
́ chapter; division “pleasure
ny „z”
/ź/ zdziwić /źʒivić/
́ surprise; astonish ”,
przed „i”
“usual”.
i „zi”
Spelt “z”
przed
before “i”
innymi
ś prośba /proźba/ request and “zi”
samogłos
before
kami.
other
vowels.
/x́/ chichot /x́ixot/ giggle, chuckle Prewelarn Prevelar
ch, chi
marchia /marx́ja/ margraviate y (palataliz
h, hi Hiszpan /x́išpan/ Spaniard (spalataliz ed)
hieroglif /x́eroglif/, hieroglyph owany) variant
/x́jeroglif/ wariant of /x/. It
/x/. Trafia may
się tylko appear
przed „i”, only
które before
może “i”, which
oznaczać can
/i/, /j/ lub denote the
tylko vowel /i/,
zmiękcze the
nie. semivowe
Zapisywa l /j/, or
62
ny „ch” just
lub „h”. palatalizat
ion. Spelt
W kochać /koxać/ to love It's a velar
ch
el chemia /xemja/ chemistry spirant,
ar huta /xuta/ smelting works spelt “ch”
ne or “h”,
– absent in
V English.
el It
ar resembles
Scottish
/x/
or
h
hełm /xewm/ helmet German
“ch”, but
it is not
postvelar
/ uvular.
There is
no /h/ in
Polish.
ch klechda /kleɣda/ folk story It's a
Dźwięczn
voiced
y
variant of
wariant
the /x/,
/ /x/ przed
used
ɣ/ h Bohdan /boɣdan/ (first name) spółgłosk
before a
ą
voiced
dźwięczn
consonant
ą.
.
63
Fonem
Pisownia Przykłady Wymowa Tłumaczenie
Phonem Uwagi Remarks
Spelling Examples Pronunciation Translation
e
c cały /cawy/ whole, all A
ludzki /lucḱi/ human compact,
dz
wódz /vuc/ leader, chief strict
Ścisłe
autsajder /awcsajder/ outsider combinati
t połączenie /t/
wkrótce /fkrucce/ soon on of /t/
i /s/. Gdy
podstawa /pocstava/ base, basis and /s/.
jednak /t/
However,
(pisane „t” lub
if /t/
„d”) stoi
/c/ (spelt “t”
przed /s/,
or “d”)
rezultatem
meets /s/,
d jest /cs/ (w
dowódca /dovucca/ commander the result
bardzo wolnej
is /cs/ (in
mowie /ts/), a
very slow
nie /c/.
speaking /
ts/), not
/c/.
dz dzwon /ʒvon/ bell
c więcby /vénʒby/ so it would Dźwięczny A voiced
/ʒ/ odznaczenie /oʒznačeńe/ award; honour odpowiednik counterpa
d
oddzwonić /oʒʒvońić/ call back /c/. rt to /c/.
t pięćsetzłotowy /péńceʒzwotovy/ of 500 zlotys
cz część /čew̃ść/ part A
cerebella; compact,
móżdżki /muščḱi/
dż brains strict
Ścisłe
brydż /bryč/ bridge (game) combinati
połączenie /t/
świętszy /śfénčšy/ holier on of /t/
i /š/. Gdy
t trzy /čšy/ 3 and /š/.
jednak /t/
wiotczeć /vóččeć/ droop, flag However,
(pisane „t” lub
przedszkole /pšečškole/ kindergarten if /t/
„d”) stoi
/č/ podczas /poččas/ during (spelt “t”
przed /š/,
or “d”)
rezultatem
meets /š/,
jest /čš/ (w
the result
d bardzo wolnej
support; is /čš/ (in
podtrzymywać /poččšymyvać/ mowie /tš/), a
maintain very slow
nie /č/.
speaking /
tš/), not
/č/.
dż dżdżownica /ǯǯovńica/ earthworm
cz liczba /liǯba/ number Dźwięczny A voiced
/ǯ/ odżywianie /oǯžyváńe/ nourishment odpowiednik counterpa
d
odrzutowiec /oǯžutovéc/ jet /č/. rt to /č/.
t grotżagiel /groǯžaǵel/ mainsail
/ć/ ć ćma /ćma/ moth Ścisłe A
ci ciastko /ćastko/ piece of cake połączenie /t/ compact,
64
c cisza /ćiša/ silence
łódź /wuć/ boat
dź
najeźdźca /najeśćca/ invader
dokądś /dokońćś/ (to) somewhere
odsiew /oćśef/ sifting(s)
podsiniały /poćśińawy/ somewhat livid
odciąć /oććońć/ cut off (perf.)
Zazęb i /ś/. Gdy strict
owe d jednak /t/ combinati
(prepa (pisane „t” lub on of /t/
latalne odcinać /oććinać/ cut off (imperf.) „d”) stoi and /ś/.
)– przed /ś/, However,
Postde rezultatem if /t/
ntal jest /ćś/ (w (spelt
(prepa bardzo wolnej “d”)
dź dźwięk /ʒvéŋk/
́ sound
dzi dzień /ʒeń/́ day
dz dziś /ʒiś/ ́ today
ć choćby /xoʒby/ ́ even if; at least Dźwięczny A voiced
/ʒ/́ podziemny /poʒźemny/ ́ underground odpowiednik counterpa
przedzimie /pšeʒźimé/ ́ early winter /ć/. rt to /ć/.
d naddźwiękowy /naʒʒ ́ véŋkovy/
́ supersonic
squad;
oddział /oʒʒ
́ aw/
́
department
Fonem Pisownia Przykłady Wymowa Tłumaczenie

Uwagi Remarks
Phoneme Spelling Examples Pronunciation Translation
/p/ p mapa /mapa/ map Like
65
rybka /rypka/ small fish English
“p” in
b “spy”,
dąb /domp/ oak
never
aspirated.
b ryba /ryba/ fish Like
English
Dźwięczny
“b”. The
/b/ odpowiedni
p łapże /wabže/ do catch! voiced
k /p/.
counterpa
rt to /p/.
t tata /tata/ dad Like
kłódka /kwutka/ padlock English
“t” in
“stay”,
/t/ but dental
d
miód /mút/ honey (not
alveolar)
and never
aspirated.
d idę /ide/ I am walking Like
English
“d”, but
dental
Dźwięczny
(not
/d/ odpowiedni
t futbol /fudbol/ football (game) alveolar).
k /t/.
The
voiced
counterpa
rt to /t/.
kiedy /ḱedy/ when Similar to
ki
kiosk /ḱosk/ news-stand English
spartakiada /spartaḱjada/ athletic meet “k” in
“ski”,
Możliwe never
/ḱ/ tylko przed aspirated.
k /j, i, e/ i /o/. Possible
kino /ḱino/ cinema
before /j,
i, e/
and /o/
only.
/ǵ/ giez /ǵes/ gadfly Dźwięczny Similar to
gi giętki /ǵentḱi/ flexible; elastic odpowiedniEnglish
giąć /ǵońć/ bend; bow k /ḱ/. “g” in
g energia /enerǵja/ energy Możliwe “geese”.
gil /ǵil/ bullfinch tylko przed The
/j, i, e/ i /o/. voiced
counterpa
rt to /ḱ/.
Possible
66
before /j,
i, e/
k kruk /kruk/ raven Like
gangster /gaŋkster/ gangster English
“k” in
/k/
g “sky”,
bóg /buk/ god
never
aspirated.
g gad /gat/ reptile Like
English
“g” in
“go”
Dźwięczny (never
/g/ odpowiednilike in
k jakby /jagby/ if, as if, like
k /k/. “gin”).
The
voiced
counterpa
rt to /k/.
Zwarcie
krtaniowe, The
tylko w laryngeal
kilku stop, only
/ˀ/ (—) nie! /ńeˀ/ no!
słowach in few
wymawian words for
ych z emphasis.
naciskiem.
A small
Mała pause in
przerwa w speaking
mowie po after a
przedrostkuprefix,
przed before a
samogłoskąvowel,
, which
/#/ (—) roziskrzony /roz#iskšony/ starlit zapobiegaj prevents
ąca any
zlewaniu junction
się of the
dźwięków. sounds.
Niekiedy Sometime
brzmi jak s it
/ˀ/. sounds
like /ˀ/.
Ciąg dalszy – Continuation
67

System czasów we współczesnym języku All I can give you at this moment is an
polskim automated translation made with a computer
Gramatyki języka polskiego wspominają o program. The translation can be both
trzech czasach, określanych jako przeszły inadequate and incomprehensible.
(praeteritum), teraźniejszy (praesens) i System of tenses in the modern Polish
przyszły (futurum). Z punktu widzenia language
morfologii tylko czas przeszły jest
Grammars of the Polish language are
uniwersalny, tj. da się go urobić w zasadzie od
mentioning three times, determined as they
każdego czasownika. Jedynie czasowniki
were accepted (praeteritum), present
niedokonane (imperfectiva) mają czas
(praesens) and they came (futurum). From the
teraźniejszy, jedynie czasowniki dokonane
point of the view of morphology only an
(perfectiva) mają tzw. czas przyszły prosty.
bygone time is universal, they will let tj. form
Oba te czasy są formalnie identyczne, tzn.
him in principle from every verb. Only
czas teraźniejszy i czas przyszły prosty
imperfect verbs (imperfectiva) they have
wyglądają tak samo, a ich rozróżnienie zależy
present time, only perfective verbs
wyłącznie od aspektu czasownika
(perfectiva) they have tzw. future time simple.
(niedokonany – dokonany). Wszystkie te
Both these times are identical formally, tzn.
cechy występują i w innych językach
the present time and the time came simple
słowiańskich. Polski ma również tzw. czas
they look this way by itself and their
przyszły złożony, występujący w dwóch
distinction depends on the aspect of the verb
równoznacznych postaciach i urabiany tylko
exclusively (imperfect – perfective). All these
od czasowników niedokonanych. Podobne
features are occurring and in other Slavonic
formacje peryfrastyczne (opisowe)
languages. Tzw. also has Poland future time
znajdziemy we wszystkich językach
complex, performing in two tantamount forms
słowiańskich, jednak szczegóły mogą być
and formed only from imperfect verbs.
inne.
Similar circumlocutory formations
Czasownik być (jako jedyny) ma odmianę
(descriptive) we will find in all Slavonic
wyjątkową. Jest niedokonany, ale tworzy czas
languages, however details are able to be other
przyszły prosty. Ruchome końcówki (zob.
people.
uwagi pod tabelą) występują również w czasie
Verb to be (as only) has the exceptional
teraźniejszym, nie tylko w czasie przeszłym,
variation. He is imperfect but he is creating
jak u innych czasowników.
the future time simple. Moving workstations
Czasowniki widzieć – zobaczyć, mimo że
(zob. of the remark under the table) they are
urabiane od różnych rdzeni, tworzą w
also occurring in the present time, not only in
dzisiejszej polszczyźnie parę aspektową. Oto
the bygone time, like at other verbs.
pełna lista ich form czasowych w trybie
Verbs to see – to see, despite that formed from
orzekającym (oznajmującym, indicativus).
various cores, they are creating a few aspects
Poniżej podano także odmianę czasownika
in the today's Polish. It is a full list of their
być.
temporary forms in the indicative mood
(indicative, indicativus). Also an variation of
the verb was given below to be.
czas tense liczba pojedyncza – singular liczba mnoga – plural

przeszły past 15. widziałem, widziałam 13. widzieliśmy,
czasownik 16. widziałeś, widziałaś widziałyśmy
68
niedokonany
14. widzieliście,
(widzieć)
17. widział, widziało, widziała widziałyście
imperfective
15. widzieli, widziały
verb
11. widzę 9. widzimy
teraźniejszy present 12. widzisz 10. widzicie
13. widzi 11. widzą
3. będę widzieć 3. będziemy widzieć
przyszły I future I 4. będziesz widzieć 4. będziecie widzieć
5. będzie widzieć 5. będą widzieć
7. będziemy widzieli,
7. będę widział, będę widziała
będziemy widziały
8. będziesz widział, będziesz
8. będziecie widzieli,
przyszły II future II widziała
będziecie widziały
9. będzie widział, będzie
9. będą widzieli, będą
widziało, będzie widziała
widziały
7. zobaczyliśmy,
7. zobaczyłem, zobaczyłam zobaczyłyśmy
przeszły past 8. zobaczyłeś, zobaczyłaś 8. zobaczyliście,
9. zobaczył, zobaczyło, zobaczyła zobaczyłyście
9. zobaczyli, zobaczyły
7. zobaczę 7. zobaczymy
przyszły future
8. zobaczysz 8. zobaczycie
(prosty) (simple)
9. zobaczy 9. zobaczą
5. byłem, byłam 5. byliśmy, byłyśmy
przeszły past 6. byłeś, byłaś 6. byliście, byłyście
7. był, było, była 7. byli, były
6. jestem 6. jesteśmy
teraźniejszy present 7. jesteś 7. jesteście
8. jest 8. są
5. będę 5. będziemy
przyszły futur
6. będziesz 6. będziecie
(prosty) (simple)
7. będzie 7. będą
Uwagi: Remarks:
• przecinki oddzielają formy dla • commas separate forms for each
poszczególnych rodzajów (o ile gender (if they exist): they are
istnieją): w liczbie pojedynczej są to masculine, neuter and feminine in turn
kolejno rodzaje męski, nijaki i żeński in singular (or masculine and
(albo męski i żeński, patrz uwaga feminine, see the next remark), in
następna), w liczbie mnogiej – rodzaje plural – masculine-personal and non-
męskoosobowy i niemęskoosobowy; masculine-personal;
• świadomie pominięto formy rodzaju • forms of the neuter gender in 1. and 2.
nijakiego 1. i 2. osoby liczby persons of singular of the type
pojedynczej typu widziałom, będę widziałom, będę widziało have been
widziało – formy te są poprawne, ale skipped consciously - these forms are
używane niezmiernie rzadko, correct, but used immensely rarely, in
praktycznie tylko w poezji; practice only in poetry;
• wytłuszczona litera (np. w formie • bold letter (e.g. in the form
69
zobaczyliśmy) oznacza akcent
zobaczyliśmy) means stress falling
padający niezgodnie z regułą
inconsistently with the rule of stressing
akcentowania sylaby przedostatniej;
the penultima (last-but-one syllable);
• w czasie przeszłym końcówki są
• in the past tense endings are fleeting,
ruchome, np. kiedym widział może
e.g. kiedym widział may replace kiedy
zastępować kiedy widziałem,
widziałem, particularly in archaized,
zwłaszcza w tekstach archaizowanych,
folk, or popular texts;
ludowych, potocznych;
• the endings of the present tense of the
• ruchome są także końcówki czasu
verb być are also fleeting, e.g. jam jest
teraźniejszego czasownika być, np.
may replace ja jestem.
jam jest może zastąpić ja jestem.
W trybach przypuszczającym (subjunctivus) i In the subjunctive mood and in the imperative

rozkazującym (imperativus) nie wyróżnia się mood tenses are not distinguished. There exist
czasów. Istnieją dwie formy trybu two forms of the subjunctive mood. The 2nd
przypuszczającego. Forma II oznacza form expresses a condition impossible to be
warunek niemożliwy do spełnienia lub fulfilled or an irreal activity nierzeczywistą in
czynność nierzeczywistą w przeszłości. W the past. Only the 1st form is in everyday's
języku potocznym w użyciu jest tylko forma I, usage, also in the meaning of the 2nd form.
również w znaczeniu formy II. Oto lista form Here is a list of the 1st forms of the verbs used
I czasowników używanych tu jako here as examples:
przykładowe: • widziałbym, widziałabym; widziałbyś,
• widziałbym, widziałabym; widziałbyś, widziałabyś; widziałby, widziałoby,
widziałabyś; widziałby, widziałoby, widziałaby; widzielibyśmy,
widziałaby; widzielibyśmy, widziałybyśmy; widzielibyście,
widziałybyśmy; widzielibyście, widziałybyście; widzieliby, widziałyby;
widziałybyście; widzieliby, widziałyby; • zobaczyłbym, zobaczyłabym;
• zobaczyłbym, zobaczyłabym; zobaczyłbyś, zobaczyłabyś;
zobaczyłbyś, zobaczyłabyś; zobaczyłby, zobaczyłoby, zobaczyłaby;
zobaczyłby, zobaczyłoby, zobaczyłaby; zobaczylibyśmy, zobaczyłybyśmy;
zobaczylibyśmy, zobaczyłybyśmy; zobaczylibyście, zobaczyłybyście;
zobaczylibyście, zobaczyłybyście; zobaczyliby, zobaczyłyby;
zobaczyliby, zobaczyłyby; • byłbym, byłabym; byłbyś, byłabyś;
• byłbym, byłabym; byłbyś, byłabyś; byłby, byłoby, byłaby; bylibyśmy,
byłby, byłoby, byłaby; bylibyśmy, byłybyśmy; bylibyście, byłybyście;
byłybyśmy; bylibyście, byłybyście; byliby, byłyby.
byliby, byłyby. The mood marker -by- can get away from the
Od podanych form może oderwać się cecha given forms, together with the following
-by- wraz z następującą końcówką: jeślibym ending: jeślibym wiedział replaces jeśli
wiedział zastępuje jeśli wiedziałbym. Akcent wiedziałbym. The stress always falls as if this
zawsze pada tak, jakby -by- plus końcówka -by- plus the ending were a separate word
było odrębnym wyrazem (mimo łącznej (despite the joint spelling).
pisowni). The 2nd form does not require the whole
Forma II nie wymaga podania całego wzorca pattern to be given. It consists of the 1st form
odmiany. Jest złożona z formy I of the verb plus był, było, była, byli, były (in
odmienianego czasownika oraz z wyrazu był, the form which depends on number and
było, była, byli, były (w formie zależnej od gender). And so: widziałbym był, widziałabym
liczby i rodzaju). A więc: widziałbym był, była, widziałbyś był etc. In accordance to the
widziałabym była, widziałbyś był itd. Zgodnie rule of fleeting endings the forms byłbym
70
z regułą ruchomości zakończeń możliwe są (i
widział, byłabym widziała, byłbyś widział etc.
częstsze) formy byłbym widział, byłabym
are possible (and more frequent), as well as
widziała, byłbyś widział itd, a także jeślibym
jeślibym był widział = jeśli byłbym widział =
był widział = jeśli byłbym widział = jeśli
jeśli widziałbym był.
widziałbym był.
Tryb rozkazujący tworzony jest w tylko

jednej formie:
The imperative mood is created in only one
• niech zobaczę; zobacz; niech zobaczy; form:
zobaczmy; zobaczcie; niech zobaczą;
• niech zobaczę; zobacz; niech zobaczy;
• niech będę; bądź; niech będzie; zobaczmy; zobaczcie; niech zobaczą;
bądźmy; bądźcie; niech będą.
• niech będę; bądź; niech będzie;
Formy proste występują tylko w 2 osobie obu
bądźmy; bądźcie; niech będą.
liczb oraz w 1 osobie liczby mnogiej.
Simple forms occur only in the 2nd person of
Pozostałe formy zastępuje czas teraźniejszy
both numbers and in the 1st person of plural.
(w przypadku czasowników niedokonanych)
Other forms are replaced by the present tense
lub przyszły prosty (czasowników
(in case of imperfective verbs) or the simple
dokonanych) poprzedzony partykułą niech.
future tense (of perfective verbs) preceded
Czasownik być używa w formach opisowych
with the particle niech. The verb być uses the
czasu przyszłego, a nie teraźniejszego.
future tense in the analytic forms rather than
Dlatego np. nie istnieje forma *niech są, ale
the present tense. Therefore e.g. there does not
jedynie niech będą.
exist the form *niech są, but only niech będą.
Niektóre czasowniki niedokonane, np.
Some imperfective verbs, e.g. widzieć, are not
widzieć, nie są używane w trybie
used in the imperative mood, and they are
rozkazującym, i zastępuje się je przez
replaced with the proper perfective verbs (in
odpowiednie czasowniki dokonane (w tym
this instance: zobaczyć). Both verbs forming
wypadku zobaczyć). W pozostałych
the aspectual pair create the imperative mood
przypadkach tryb rozkazujący tworzą oba
in other cases, e.g. czytać – przeczytać:
czasowniki tworzące parę aspektową, np.
czytać – przeczytać: • niech czytam; czytaj; niech czyta;
czytajmy; czytajcie; niech czytają;
• niech czytam; czytaj; niech czyta;
czytajmy; czytajcie; niech czytają; • niech przeczytam; przeczytaj; niech
przeczyta; przeczytajmy;
• niech przeczytam; przeczytaj; niech
przeczytajcie; niech przeczytają.
przeczyta; przeczytajmy;
Forms of the 1st person singular are used
przeczytajcie; niech przeczytają.
rarely, especially in case of imperfective
Formy 1. osoby liczby pojedynczej używane
verbs.
są rzadko, zwłaszcza w przypadku
czasowników niedokonanych.
Okazuje się, że podane wyżej formy trybu

orzekającego nie wyczerpują wszystkich
możliwości języka polskiego. Obserwacja Sorry, the text has not been translated yet
języka mówionego wskazuje, że czasem All I can give you at this moment is an
używa się konstrukcji wzorowanych na automated translation made with a computer
angielskich have + imiesłów bierny, ale zakres program. The translation can be both
ich stosowania jest dość ograniczony: mam inadequate and incomprehensible.
przeczytaną książkę (zob. też niżej). Myślę, że It appears that forms given higher of
mam to zobaczone byłoby, póki co, dziwaczne indicative mood they aren't exhausting all
71
w języku polskim (dlatego podałem przykład chances of the Polish language. The
innego czasownika). Konstrukcja taka observation of the said language is pointing
możliwa jest tylko z czasownikami that they sometimes use modelled designs on
dokonanymi przechodnimi, w dodatku chyba English Havel + past participle, but applying
tylko z tzw. czasownikami telicznymi, a więc them by the range is quite limited: I have the
rezultatywnymi (np. mam przeczytane – więc read book (zob. also lower). I am thinking,
znam treść książki, mam kupione – więc mam, that I have it seen would be, for the time
posiadam tę rzecz). W końcu ogranicza się being, weird in the Polish language (therefore
raczej wyłącznie do języka nieformalnego, I gave the example of the other verb). The
potocznego. Można się również całkowicie design is so possible only made with verbs
bez niej obyć, sprawia na razie wrażenie transitive, in addition probably only from tzw.
jedynie językowej maniery. with verbs telicznymi, and so rezultatywnymi
Czasów progresywnych wzorowanych na (e.g. I have read – so I know the content of the
angielskim be -ing w polskim nie ma. Nie book, I have bought – so I have, I possess this
dostrzegłem również żadnych śladów ich thing). Eventually he is limiting himself to the
choćby potencjalnego użycia. Np. jestem informal, popular language rather exclusively.
czytający książkę brzmi dziwacznie, a nawet It is possible her also to be avoided entirely,
śmiesznie. Może dzieje się tak dlatego, że w he is only causing the impression see you
polskim, jak i w wielu innych językach soon linguistic maniery.
słowiańskich, mamy do dyspozycji opozycje Of times progressive modelled on English be
leksykalne typu idę = I am walking : chodzę -ing in Polish there is no. I also noticed no
= I walk, a nawet (rzadko) chadzam. Prawda, traces of them of for example potential usage.
że tego typu opozycje są nieliczne i dotyczą E.g. I am reading the book sounds weird, not
jedynie czasowników często używanych (np. to say funnily. Perhaps he is happening this
jadę – jeżdżę, niosę – noszę, wiozę – wożę), way therefore, that in Polish, how and in
jednak zawsze można użyć przysłówków typu many other Slavonic languages, we have
teraz, często, zawsze, aby sprecyzować rodzaj lexical positions of the type at disposal I am
czynności. W czasie przeszłym zaś angielskiej going = and am walking: I am going = and of
opozycji I was reading – I read odpowiada struggles, not to say (hardly) I am going.
czytałem – przeczytałem, a więc opozycja Truth, that of this type positions are few and
aspektu. Podobnie w czasie przyszłym: I will they refer to merely verbs used often (e.g. I
be reading – I will read odpowiada będę am going – I am riding, I am carrying – I am
czytać (lub będę czytał) - przeczytam. Myślę, bearing, I am carrying – I am transporting),
że istnienie opozycji aspektu jest skutecznym however it is always possible to use adverbs
hamulcem rozwoju form typu be -ing i w of the type now, often, always in order to
dającej się przewidzieć przyszłości formy specify the kind of the activity. In the bygone
takie nie powstaną. Oczywiście brakuje też time whereas of English opposition and of
form typu have been -ing, tłumaczonych na you reading – and content is answering I was
polski czas przeszły niedokonany lub na czas reading – I read, and so opposition of the
teraźniejszy. aspect. Similarly in the future time: and Weill
We współczesnym języku polskim nie ma w be reading – and Weill of piece of advices is
zasadzie (z wyjątkiem pewnych rzadko answering I will be reading (or I will be
używanych imiesłowów) środków formalnych reading) - I will read. I think existence of the
dla wyrażenia następstwa czynności, a więc opposition of the aspect is an effective brake
uprzedniości ani relacji do niej odwrotnej of development of forms of the type be -ing
(następczości). Stąd angielskiemu I had read and in letting future of the form foresee
odpowiada zwykły czas przeszły oneself so they won't rise. Certainly he is
przeczytałem. missing too forms of the type Havel drum
-ing, translated into the Polish bygone time
imperfect or for the present time.
72
There is in the contemporary Polish language
in principle no (except sure of hardly used
participles) of formal centers for expressing
the consequence of the activity, and so
uprzedniości or of the relation opposite to her
(następczości). Hence English I had read an
ordinary bygone time is answering
przeczytałem.
Uwagi powyższe odnoszą się do strony

The above-mentioned remarks refer to the
czynnej (i zwrotnej, tj. z partykułą się). Choć
active voice (and the medium voice, i.e. with
strona bierna w ogóle jest rzadko używana
the particle się). Even if the passive voice is
(zastępowana zwrotami bezosobowymi lub
rarely used at all (and replaced with
zmienionym szykiem zdania), w opisie
impersonal phrases or the changed array of the
współczesnego języka polskiego należy
sentence), it is necessary to take note on a few
zwrócić uwagę na kilka jej osobliwości.
its curiosities in the description of modern
Neutralne formy strony biernej są tworzone w
Polish. Neutral forms of passive are created
zależności od aspektu: aspekt niedokonany
depending on the aspect: the imperfective
wymaga czasownika posiłkowego być, zaś
aspect requires the auxiliary verb być, whereas
aspekt dokonany – zostać. Jest tylko jedna
perfective – zostać. Only one form of the
forma czasu przyszłego niedokonanego.
imperfective future exists. And so we have
Mamy zatem
czas tense liczba pojedyncza – singular liczba mnoga – plural

8. byliśmy widziani,
8. byłem widziany, byłam
byłyśmy widziane
widziana
9. byliście widziani,
przeszły past 9. byłeś widziany, byłaś widziana
byłyście widziane
10. był widziany, było widziane,
10. byli widziani, były
była widziana
widziane
4. jestem widziany, jestem
4. jesteśmy widziani,
widziana
jesteśmy widziane
5. jesteś widziany, jesteś
teraźniejszy present 5. jesteście widziani,
widziana
jesteście widziane
6. jest widziany, jest widziane,
6. są widziani, są widziane
jest widziana
2. będziemy widziani,
2. będę widziany, będę widziana
będziemy widziane
3. będziesz widziany, będziesz
3. będziecie widziani,
przyszły future widziana
będziecie widziane
4. będzie widziany, będzie
4. będą widziani, będą
widziane, będzie widziana
widziane
2. zostałem zobaczony, zostałam 2. zostaliśmy zobaczeni,
zobaczona zostałyśmy zobaczone
3. zostałeś zobaczony, zostałaś 3. zostaliście zobaczeni,
przeszły past
zobaczona zostałyście zobaczone
4. został zobaczony, zostało 4. zostali zobaczeni,
zobaczone, została zobaczona zostały zobaczone
przyszły future 4. zostanę zobaczony, zostanę 4. zostaniemy zobaczeni,
73
czasownik
dokonany
zobaczona zostaniemy zobaczone
(zostać
5. zostaniesz zobaczony, 5. zostaniecie zobaczeni,
zobaczonym
zostaniesz zobaczona zostaniecie zobaczone
/ zostać
6. zostanie zobaczony, zostanie 6. zostaną zobaczeni,
zobaczoną)
zobaczona zostaną zobaczone
perfective
verb
Istnieją także formy strony biernej

czasowników dokonanych odmieniane z być,
o znaczeniu rezultatywnym. Mogą one więc Sorry, the text has not been translated yet
wyrażać następstwo (uprzedniość), choć w All I can give you at this moment is an
stronie czynnej brak jest środków formalnych automated translation made with a computer
dla wyrażenia tej kategorii. Formacje takie program. The translation can be both
istnieją w 3 czasach (brakujące formy są łatwe inadequate and incomprehensible.
do zrekonstruowania): Also forms of the passive voice of perfective
• czas przeszły: byłem zobaczony, byłam verbs are existing transformed from to be,
zobaczona, byłeś zobaczony, byłaś about meaning rezultatywnym. They are able
zobaczona, itd. so to express the consequence (uprzedniość),
• czas teraźniejszy: jestem zobaczony, at least formal centers are missing in the
jestem zobaczona, jesteś zobaczony, active voice in order expressing this category.
itd. Formations so they are existing in 3 times (a
• czas przyszły: będę zobaczony, będę form being missing they are easy to to
zobaczona, będziesz zobaczony, itd. reconstruct):
Znaczenie ich odpowiada dość dokładnie • past: byłem zobaczony, byłam
odpowiednio ang. I had been seen, I have zobaczona, byłeś zobaczony, byłaś
been seen, I will have been seen. Jak zobaczona, etc.
wspomniałem wyżej, ich czynnymi • present: jestem zobaczony, jestem
odpowiednikami od niektórych czasowników zobaczona, jesteś zobaczony, etc.
mogą być w mowie potocznej miałem • future: będę zobaczony, będę
przeczytane, mam przeczytane, będę mieć / zobaczona, będziesz zobaczony, etc.
miał przeczytane. It is answering English meaning of them quite
W stronie biernej istnieją formy trybu exactly suitably I had been seen, I have been
przypuszczającego: seen, I will have been seen. As I remembered
• byłbym widziany, byłabym widziana; higher, they are able from some verbs to be
byłbyś widziany,… their in working order equivalents in the
• byłbym był widziany, byłabym była colloquial speech miałem przeczytane, mam
widziana; byłbyś był widziany,… przeczytane, będę mieć / miał przeczytane.
• zostałbym zobaczony, zostałabym In for passive voice forms are existing of
zobaczona; zostałbyś zobaczony,… mode being right in ones conjecture:
• zostałbym był zobaczony, zostałabym • byłbym widziany, byłabym widziana;
była zobaczona; zostałbyś był byłbyś widziany,…
zobaczony,… • byłbym był widziany, byłabym była
• byłbym zobaczony, byłabym widziana; byłbyś był widziany,…
zobaczona; byłbyś zobaczony,… • zostałbym zobaczony, zostałabym
• byłbym był zobaczony, byłabym była zobaczona; zostałbyś zobaczony,…
zobaczona; bałbyś był zobaczony,… • zostałbym był zobaczony, zostałabym
Istnieją też formy trybu rozkazującego: była zobaczona; zostałbyś był
74
• niech będę widziany, niech będę zobaczony,…
widziana; bądź widziany,… • byłbym zobaczony, byłabym
• niech zostanę zobaczony, niech zobaczona; byłbyś zobaczony,…
zostanę zobaczona; zostań zobaczony, • byłbym był zobaczony, byłabym była
… zobaczona; bałbyś był zobaczony,…
• niech będę zobaczony, niech będę Too forms are existing imperative mood:
zobaczona; bądź zobaczony,… • niech będę widziany, niech będę
Formy bezosobowe używane są głównie widziana; bądź widziany,…
wówczas, gdy podmiot czynności nie jest • niech zostanę zobaczony, niech
znany, gdy osoba mówiąca nie chce go zostanę zobaczona; zostań zobaczony,
ujawniać lub gdy podmiotem są ludzie, każdy …
człowiek. Czasami jednak używa się ich • niech będę zobaczony, niech będę
zamiast 1. lub 2. osoby w celu nadania zobaczona; bądź zobaczony,…
wypowiedzi charakteru nacechowanego, np. Impersonal forms they are being used chiefly
ironicznego, żartobliwego itd. then when the subject of the activity isn't
Formy bezosobowe tworzy się dodając known when the speaking person doesn't want
partykułę zwrotną się do formy 3 osoby liczby to reveal him or when they are a subject
pojedynczej rodzaju nijakiego. Używane są people, every person. However they
we wszystkich czasach i trybach strony sometimes use them instead of 1. or 2. persons
czynnej: in order giving the character to the statement
• czas przeszły: widziało się, zobaczyło nacechowanego, e.g. ironic, humorous etc.
się, było się, Impersonal forms are being created adding the
• czas teraźniejszy: widzi się, jest się, returnable particle up oneself to the form 3
• czas przyszły: będzie się widzieć persons of the single number of the neuter.
(będzie się widziało), zobaczy się, They are being used for all times and modes
będzie się, of the active voice:
• tryb przypuszczający I: widziałoby się, • past: widziało się, zobaczyło się, było
zobaczyłoby się, byłoby się, się,
• tryb przypuszczający II: byłoby się • present: widzi się, jest się,
widziało, byłoby się zobaczyło, byłoby • future: będzie się widzieć (będzie się
się było, widziało), zobaczy się, będzie się,
• tryb rozkazujący: niech się zobaczy, • subjunctive I: widziałoby się,
niech się będzie. zobaczyłoby się, byłoby się,
Strona bierna jest bezosobowa z natury i • subjunctive II: byłoby się widziało,
dlatego nie tworzy dodatkowo specjalnych byłoby się zobaczyło, byłoby się było,
form bezosobowych. Większość czasowników • imperative: niech się zobaczy, niech
tworzy ponadto formę bezosobową na -no, się będzie.
-to, używaną tylko w następujących formach: The passive voice is impersonal by nature and
• czas przeszły: widziano, zobaczono, therefore he isn't creating special impersonal
• tryb przypuszczający I: widziano by, forms additionally. The majority of verbs is
zobaczono by. creating moreover impersonal form on -no,
Formy widziało się i widziano mają zbliżone -to, used only in occurring forms:
znaczenie, jednak używając widziano • past: widziano, zobaczono,
podkreślamy, że podmiot rzeczywiście jest • subjunctive I: widziano by, zobaczono
nieznany. Z kolei widziało się może w by.
rzeczywistości oznaczać tyle, co widziałem, Forms widziało się and widziano they have
widzieliśmy, widziałeś, widział Pan itd. w importance brought closer however using
zależności od kontekstu wypowiedzi. Formom could seen we are underlining that the subject
na -no, -to czasowników przechodnich może is unknown really. In turn was seeing is able
75
to mean in reality back, what I could see, we
być równoważna strona bierna: widziano = could see, you could see, You could see etc.
było widziane, zobaczono = zostało depending on of the context of the statement.
zobaczone. Wiele czasowników For forms on -so, -this of transitive verbs an
nieprzechodnich tworzy jednak również formy equivalent passive voice is able to be: could
bezosobowe na -no, -to i wtedy oczywiście seen = it could seen, could seen = could seen.
zamiast nich nie można użyć strony biernej: However many intransitives are also creating
chodzono, płakano. impersonal forms on -so, -this and it isn't
certainly possible instead of them then to use
the passive voice: chodzono, płakano.
Czasy używane w dawnej polszczyźnie

Teraz przejdźmy do języka polskiego czasów dawniejszych. Jeszcze do niedawna
używano (w trybie orzekającym), przynajmniej w książkach, form czasu
zaprzeszłego:
widziałem był / byłem widział, widziałam była / byłam widziała, widziałeś był / byłeś
widział,…
zobaczyłem był / byłem zobaczył, zobaczyłam była / byłam zobaczyła, zobaczyłeś był
/ byłeś zobaczył,…
Dziś starsi mogą jeszcze pamiętać ich użycie, młodsi muszą się ich uczyć poznając
historię literatury polskiej. W szczególnych okolicznościach form zaprzeszłych
można użyć i dziś, jednak nadają one wypowiedzi charakter wybitnie nacechowany –
archaiczny lub wręcz żartobliwy. Podkreślam, normalnie są to formy nieużywane
nawet w najstaranniejszym języku. Widziałem był znaczy mniej więcej tyle co ang. I
had been seeing, natomiast zobaczyłem był – I had seen.
All I can give you at this moment is an automated translation made with a computer
program. The translation can be both inadequate and incomprehensible.
Tenses used in the Old Polish

Let us be accepted to the Polish language of more ancient times now. They were still
using until recently (in the indicative mood), at least in books, of forms of the
pluperfect:
widziałem był / byłem widział, widziałam była / byłam widziała, widziałeś był / byłeś
widział,…
zobaczyłem był / byłem zobaczył, zobaczyłam była / byłam zobaczyła, zobaczyłeś był
/ byłeś zobaczył,…
Today older they are able to remember their usage still, younger they have to learn
them acquainting themselves with history of Polish literature. In special
circumstances of forms zaprzeszłych it is possible to use and today, however they are
giving the character to the statement outstandingly nacechowany – archaic or just
humorous. I am underlining, they are normally these are unused forms even in the
most careful language. I could see was means more or less back what English I had
been seeing, however zobaczyłem był – I had seen.
76
W dawnym języku, używanym w średniowieczu w okresie przedpiśmiennym,
różnicowano znaczenie obu form złożonych czasu przyszłego. Będę widzieć miało
znaczenie neutralne, natomiast będę widział miało znaczenie futurum exactum czyli
czasu przyszłego uprzedniego. Przekładając na angielski, pierwsze znaczyło I will
see, zaś drugie I will have seen. Odkąd jednak zaczęły powstawać pierwsze pisane
zabytki języka polskiego, nikt nie robi takich rozróżnień i obie formy są w pełni
wymienne, równoważne.
Cofając się w czasie, ustalimy, że konstrukcja będę widział jest starsza i występowała
już w okresie prasłowiańskim. Natomiast będę widzieć jest wynikiem kontaminacji
dawnych konstrukcji: mam widzieć, chcę widzieć, zacznę widzieć (oznaczających
będę widzieć) i będę widział. Dziś zwroty mam / chcę / zacznę widzieć nie mają już
znaczenia czasu przyszłego i są używane tylko we właściwym, modalnym znaczeniu.
Jako formy czasowe zostały wyparte jeszcze we wczesnym średniowieczu przez
nowotwór będę widzieć.
In the ancient language, used for the Middle Ages in the period przedpiśmiennym,
importance was being distinguished both of forms put together of future time. I will
see had neutral importance, however I will see was counting futurum exactum that is
of future time prior. Rescheduling for English, first meant and I will see, whereas
other I will have seen. However since when first written monuments of the Polish
language began to rise, nobody is doing such distinction and both forms are fully
exchangeable, equivalent.
We will determine moving back in the time, that design I will see she is older and she
was occurring in the period already prasłowiańskim. However I will see is an effect of
the portmanteau word of ancient designs: I am supposed to see, I want to see, I will
begin to see (meaning I will see) and I will see. Today turns I have / I want / I will
begin to see importance of the future time doesn't have already and they are being
used only in proper, modal importance. They were still replaced by the tumour in the
early Middle Ages as temporary forms będę widzieć.
Najstarsze zabytki języka polskiego zawierają ponadto przykłady dwóch czasów

znanych z języka starocerkiewnosłowiańskiego (scs) i zachowanych śladowo tu i
ówdzie w innych językach słowiańskich (w bułgarskim zupełnie dobrze). Chodzi o
imperfectum i aoristus. Jak podaje literatura, łącznie (z wyjątkiem czasownika być)
naliczono 26 przypadków występowania niewątpliwych form imperfektu lub aorystu,
a więc niezbyt dużo. Uważa się, iż czasy te całkowicie wyszły z użycia. Ich
rekonstrukcja możliwa jest dzięki porównaniu ze stanem prasłowiańskim,
zaświadczonym w scs. W najstarszych zabytkach polskich odmiana obu czasów jest
jednak nieco zmodyfikowana i uproszczona. Imperfectum tworzono od czasowników
niedokonanych, aoryst w zasadzie od dokonanych, ale są też przykłady aorystu od
czasowników niedokonanych.
W dzisiejszej pisowni odmiana wyglądałaby tak:
imperfekt: widziech, widziesze, widziesze, widziechom, widzieszecie, widziechą;

aoryst: widziech, widzie, widzie, widziechom, widzieście, widziechą;
aoryst: zobaczych, zobaczy, zobaczy, zobaczychom, zobaczyście, zobaczychą.
77
Jak widać, oba czasy są niejednokrotnie trudne do odróżnienia. W wyniku zmian
fonetycznych bowiem imperfekt i aoryst zlały się ze sobą w większości form. Jedynie
czasownik być zachował dobrze różnicę:
imperfekt: biech, biesze, biesze, biechom, bieszecie, biechą;

aoryst: bych, by, by. bychom, byście, bychą.
Imperfekt biech jest jednak bardzo rzadki. Formy aorystu od być zachowały się
znacznie dłużej, jednak wcześnie uzyskały znaczenie trybu życzącego (optativus),
przejmując funkcję zanikłego jeszcze w prasłowiańskim optatiwu bim. Dziś
odpowiednio przekształcone zmieniły się w ruchome zakończenia trybu
przypuszczającego.

The oldest monuments of the Polish language contain examples of two times famous
for the language moreover starocerkiewnosłowiańskiego (scs) and kept śladowo here
and there in other Slavonic languages (in Bulgarian completely well). He is working
about imperfectum and aoristus. How literature is giving, all in all (except the verb to
be) 26 cases were calculated of occurring of indubitable forms imperfektu or of aorist,
and so not so much big. They think these times went out of use entirely. Their
reconstruction is possible thanks to the comparison to the state prasłowiańskim,
zaświadczonym in scs. In the oldest Polish monuments variation both of times
however is somewhat modified and simplified. Imperfectum was being created from
imperfect verbs, aorist in principle from made, but too examples of the aorist are from
imperfect verbs.
The conjugation would look in the today's spelling this way:
imperfect: widziech, widziesze, widziesze, widziechom, widzieszecie, widziechą;

aorist: widziech, widzie, widzie, widziechom, widzieście, widziechą;
aorist: zobaczych, zobaczy, zobaczy, zobaczychom, zobaczyście, zobaczychą.
As it can be seen, both times are difficult to to distinguish more than once. As a result
of of phonetic changes because imperfekt and they merged the aorist oneself with
oneself in the majority of forms. Merely a verb to be kept the dissimilarity well:
imperfect: biech, biesze, biesze, biechom, bieszecie, biechą;

aorist: bych, by, by. bychom, byście, bychą.
Imperfect biech however is very rare. Forms of the aorist from to be they behaved
significantly longer, however they have obtained importance of the wishing mode
early (optativus), seizing the function extinct still in prasłowiańskim optatiwu bim.
Transformed suitably today they changed into moving ends of the mode being right in
ones conjecture.
Back to the top of the page
Użycie czasu przyszłego dla zdarzeń przeszłych
78
W Internecie można napotkać opis interesującego zjawiska gramatycznego w języku
litewskim, a mianowicie możliwości oddania nagłych zdarzeń przeszłych przy
pomocy czasu przyszłego. Próbując znaleźć jego wytłumaczenie, autor napisał:
„pewni językoznawcy sądzą, że takie użycie mogło rozwinąć się dawno temu, gdy
ludzie z zamiłowaniem opowiadali długie baśnie, legendy; innymi słowy, gdy narrator
chciał zszokować, wywrzeć na nich na słuchaczach, którymi byli wówczas nie tylko
dzieci, ale często cała rodzina”.
Tak postawiona hipoteza wydaje się bardzo płytka i zupełnie nieprzekonująca. Czemu
bowiem podobne zjawisko nie występuje w innych językach świata? Okazuje się
jednak, że podobne zjawisko występuje też w polskim języku mówionym (zob. niżej
przykłady). Dogłębna jego analiza pozwoliła mi na sformułowanie trzech innych
hipotez, które w moim przekonaniu znacznie lepiej tłumaczą powstanie owego
językowego paradoksu.
Using the future tense for past events
It is possible on the Internet to meet description interesting phenomena grammatical

in the language Lithuanian, and namely chances to return sudden events bygone by
means of the time future. The author wrote trying to find his explanation: “Some
linguists believe this usage might have developed in the olden days when people
loved to tell tall tales, legends; in other words, when the narrator wanted to impress, to
shock his/her listeners who were, in those days, not only children, but, in many cases,
the entire family”.
Such a hypothesis put up is appearing very surface and completely unconvincing.

Because what isn't the similar phenomenon occurring in other languages of the world
'for'? However he turns out that the similar phenomenon is occurring also in Polish
said language (zob. lower examples). Profound his analysis permitted me to formulate
three other people of hypotheses which are translating the rise of that linguistic
paradox significantly more goodly at my conviction.
W najstarszym języku ogólnosłowiańskim wykształciło się odróżnienie aspektu

dokonanego i niedokonanego. Dawny czas teraźniejszy od czasowników dokonanych
uzyskał przy tym znaczenie czasu przyszłego – pozostaje jednak pytanie, czy aby
zawsze, w każdych warunkach. Przecież czas teraźniejszy był używany również jako
tzw. praesens historicum do opowiadania o zdarzeniach przeszłych w żywym
opowiadaniu. Pierwsza hipoteza powstania dziwnego zjawiska użycia czasu
przyszłego w funkcji czasu przeszłego bazowałaby, w odniesieniu do języka
polskiego w każdym razie, na rozszczepieniu funkcji dawnego czasu teraźniejszego
czasowników dokonanych, który:
(częściej) posłużył do wyrażenia przyszłości jako czas przyszły prosty, ale także
(rzadziej) zachował się jako praesens bezczasowe do formułowania uogólnień,
(lub) jako praesens historicum do relacjonowania zdarzeń nagłych w żywych
opowiadaniach.
79
Właściwa funkcja praesens zanikła, co wynika z istoty kategorii dokonaności: jeśli
coś jest dokonane, nie może być teraźniejsze. Może być jednak dokonane w
przeszłości lub w przyszłości. Formy dokonanego praesens historicum, formalnie
identyczne z czasem przyszłym prostym, mogły zachować się w polszczyźnie aż do
dzisiaj w mowie ludowych gawędziarzy. Nie są to więc właściwie formy przyszłe, po
prostu nastąpiło rozszczepienie dawnego znaczenia.
Potwierdzeniem takiej hipotezy mogłyby też być przypadki użycia dawnego czasu
teraźniejszego dokonanego w funkcji praesens bezczasowego. Mianowicie, możliwe
są w potocznym języku polskim konstrukcje przypuszczająco-uogólniające
zawierające kiedy nie…, gdzie nie…, co nie…, np.: Gdzie nie usiądzie, to mu
niewygodnie. Co mu nie powiem, to się obraża. Dają się one zastąpić przez tryb
przypuszczający: Gdzie by nie usiadł,…. Co bym mu nie powiedział,… Tego typu
formy przypuszczające z przeczeniem uważane są za kalkę z języka rosyjskiego i
puryści językowi tępią je zdecydowanie, zastępując je przez postaci bez przeczenia,
często z elementem -kolwiek: Gdziekolwiek by usiadł, jest mu niewygodnie. Co bym
mu powiedział, to się obraża. Bez przeczenia używa się również praesens
bezczasowego wyrażonego formalnym czasem przyszłym: Zawsze kiedy przyjdę, to
cię nie ma w domu. Która tylko spojrzy na ciebie, zaraz za nią lecisz. Warto zwrócić
uwagę, że w konstrukcjach tych występują dwie kolejno następujące czynności.
Wcześniejszą wyraża czasownik dokonany (w formie czasu przyszłego lub trybu
przypuszczającego), późniejszą (będącą na ogół rezultatem tej pierwszej) – czas
teraźniejszy.
Arkadiusz Karski zechce przyjąć podziękowania za zwrócenie mi uwagi na szerszy

zakres omawianego zjawiska.
It developed into distinguishing of the made and imperfect aspect in the oldest
general-Slavonic language. The ancient present time obtained importance of the
future time from perfective verbs at it – however a question is left, whether really
always, in every conditions. After all the present time was also being used as so called
praesens historicum to telling about bygone events in the vivid story. The first
hypothesis of the rise strange phenomena of usage of the future time in the function of
the bygone time would rely, in bringing back to the Polish language in any case, on
splitting the function of the ancient present time of perfective verbs, who:
(more often) served as the future time to express future simple, but also
(more rarely) behaved as praesens bezczasowe to formulating uogólnień,
(or) as praesens historicum to reporting on sudden events in vivid stories.
The proper function of praesens vanished what is resulting about essence of the
category dokonaności: if something is made, he isn't able to be present. He is able
however to be perfective heretofore or hereafter. Forms perfective praesens
historicum, formally identical with time future simple, they were able to behave in the
Polish not less than for today in folk raconteurs' speech. They aren't it so actually
future forms, simply occurred splitting of ancient importance.
Cases of usage of the ancient present time would be able to be a confirmation of such
a hypothesis also made in the function praesens bezczasowego. Namely, designs are
possible in the popular Polish language przypuszczająco-uogólniające containing
when no…, where no…, 'that'… , e.g.: Gdzie nie usiądzie, to mu niewygodnie. Co mu
nie powiem, to się obraża. They are giving themselves to replace through the mode
80
being right in ones conjecture: Gdzie by nie usiadł,…. Co bym mu nie powiedział,…
Of this type of the form being right in ones conjecture with denying they are
considered the tracing from the Russian language and linguistic purists are eradicating
them definitely replacing them through forms without denying, often with the element
-kolwiek : anywhere would sit down, he is feeling uncomfortable. What in order to for
him told, it is offended. Without denying they are also using praesens bezczasowego
expressed with the formal future time: always when I will come what you aren't at
home. Who only will look for you, you are flying for her immediately. It is worth
taking note that they are occurring in these designs two in turn occurring activities.
Earlier is expressing the perfective verb (in the form of the future time or the mode
being right in ones conjecture), subsequent (being a result in general of the one first) –
present time.
Arkadiusz Karski gets my acknowledgements for calling my attention to wider range

of the discussed phenomenon.
Druga hipoteza opiera się na spostrzeżeniu, że szereg form aorystu wygląda jak formy
czasu teraźniejszego / przyszłego prostego, np. zobaczy (zob. wyżej odmianę). W
staropolskich zabytkach mamy sporo przykładów takich form, które można
interpretować bądź jako aoryst, bądź jako praesens historicum. Np.:
The second hypothesis is resisting on the remark that a number of forms of the aorist
looks like forms of the present time / future simple, e.g. will see (zob. higher
variation). In Old Polish monuments of the mum of quite a lot of examples of such
forms which it is possible to interpret be as the aorist, be as praesens historicum. E.g.:
A gdyż tak szedł Tobiasz, a psek bieżał jego za nim, tedy pirwy nocleg miałasta podle
rzeki Tygrys. A gdyż wynidzie Tobiasz chcąc swe nogi umyć w rzece, wysunąwszy
się jedna wielika ryba, chcąc ji połknąć. Jejże się Tomasz użasł, pocznie wołać
wielikim głosem, rzekąc: Pomóż mi panie, idzieć na mię ryba. I rzecze anjoł: ufaci ją
za skrzele, wyciągni k sobie! A gdyż to uczyni, wyciągnie ją na suszą; i pocznie się
ryba miotać przed nogi jego. I rzekł mu anjoł…
(Biblia szaroszpatacka)
gdyż – kiedy – when; psek – piesek – doggie, little dog; bieżał – podążał – he was
proceeding; pirwy – pierwszy – first; miałasta - 3. dualis od mieć: (oni dwaj) mieli –
3. dual of have: (the two) had; podle – obok – close by, wynidzie – wyszedł – he left;
wieliki – wielki – large; ji – go – him; użasł się – wystraszył się – he scared himself
off; pocznie – zaczął – he began; rzekąc – mówiąc – saying; idzieć – idzie + partykuła
wzmacniająca -ć – he is going + the emphatic particle -ć, mię – mnie – me, rzecze –
powiedział – he said; anjoł – anioł – angel; ufaci – (u)chwyć, złap – catch!; wyciągni
– wyciągnij – pull out!, fetch!, k sobie – do siebie – towards yourself; uczyni –
81
uczynił – he did; wyciągnie – wyciągnął – he pulled out, he drew, na suszą – na brzeg
– ashore
Zaznaczone formy interpretuje się co prawda jako formy aorystu, ale są one
identyczne z formami czasu przyszłego prostego.
W opowiadaniach, zwłaszcza pisanych starym językiem, do dziś trafia się forma

rzecze ‘powiedział’. Można ją spotkać w ludowych pieśniach i przyśpiewkach,
baśniach, legendach, czasem w tekstach biblijnych (Miłujesz mię więcej, niż ci?
Rzecze mu: tak, panie!). Poza tym form tego czasownika używa się rzadko i zwykle z
inną odmianą – rzeknę, rzekniesz,… zamiast starszego rzekę, rzeczesz, chodzi jednak
o ten sam dokonany czasownik. Forma rzecze ~ rzeknie ma więc poza tym znaczenie
czasu przyszłego.
Zapewne w innych tekstach można napotkać dalsze przykłady użycia czasu

przyszłego prostego w znaczeniu czasu przeszłego dokonanego, także od innych
czasowników. Form tych nie uważa się za aoryst tylko z tego powodu, że czas ten
rzekomo zaniknął w języku polskim jeszcze w średniowieczu. Jak widać, można mieć
co do tego wątpliwości.
Wątpliwości te rosną, gdy zestawić fakty z innych języków. Język starogrecki

zachował na przykład dobrze dawny aoryst. Może on również wyrażać stwierdzenia
ogólne, bezczasowe. Taką samą funkcję mógł mieć aoryst słowiański, i funkcja ta
mogła zachować się w języku polskim (por. wyżej przykłady bezczasowego praesens
wyrażonego czasem przyszłym dokonanym).
Najczęstszym przykładem użycia aorystu w języku dzisiejszym (czy też, jak się go
opisuje, czasu przyszłego w funkcji przeszłego), są wyrażenia potoczne z partykułą
wzmacniającą jak (jeśli stanowią uzupełnienie poprzedniego zdania, łączą się często z
nim dodatkowo za pomocą a tu, a wtem), po której czasownik występuje najczęściej
w formie przeczącej (choć ma znaczenie twierdzące). Jeśli po zdaniu z czasem
przyszłym w funkcji przeszłego następuje rozwinięcie myśli, zaczyna się ono od [że]
aż. Np. (fragment dowcipu):
Marked forms are being interpreted what the truth as forms of the aorist, but they are
identical to forms of the simple future tense.
In stories, written especially with old language, for a form is being hit today I am
denying 'told'. It is possible to meet her in folk songs and przyśpiewkach, fairy tales,
legends, with time in biblical texts (Miłujesz mię więcej, niż ci? Rzecze mu: tak,
panie!). They are using forms of this verb apart from it rarely and usually with the
other variation – rzeknę, rzekniesz,… instead of older rzekę, rzeczesz, however is
working for the same made verb. Form rzecze ~ rzeknie so a pose has importance of
the future time with it.
Undoubtedly it is possible in other texts to come across more far-away examples of

usage of the future time simple made in importance of the bygone time, also from
other verbs. These forms aren't considered the aorist only for this reason this time still
vanished in the Polish language allegedly in the Middle Ages. As can be seen, it is
possible to have co to what doubts.
82
These doubts are growing, when to take facts down from other languages. The old-
Greek language kept the ancient aorist well for example. He is able to express general
assertions also, bezczasowe. The Slavonic aorist and this function were able to have
the same function was able to behave in the Polish language (see the examples above
bezczasowego praesens expressed with the future time perfective).
With the most frequent example of usage of the aorist in the today's language (or how
he is being characterised, of future time in the function bygone), popular expressions
are with the strengthening particle how (if they are posing the completion of the
previous sentence, they are often connected with him additionally behind help and
here, and with Wat), whom the verb most often occurs in the denying form after (at
least has claiming importance). If after returning with time future in the function
bygone expansion of the thought is occurring, it is starting from [that] not less than.
E.g. (fragment of a joke):
Turystka wędrowała po górach, przeskakując z kamyka na kamień. Nagle jak się nie
pośliźnie, jak nie rypnie, aż się jej cała sukienka do góry podniosła…
Posługując się tą konstrukcją da się dokładnie przetłumaczyć litewskie zdania podane

na cytowanej witrynie:
Using this design will let translate himself into Lithuanian sentences given on the
quoted web-page exactly:
Mes ėjome per mišką, ir kad užrėks pelėda, mes net išsigandome.
Wędrowaliśmy przez las, a tu jak nie zaskrzeczy sowa, że aż przestraszyliśmy się.
We were walking through the forest, and all of a sudden the owl screeched, we even
got scared.
Lijo ramus lietus, bet staiga kad trenks perkūnas…

Spokojnie sobie padało, a tu jak nie uderzy piorun…
It was raining quietly, but suddenly the thunder struck…
Mes ėjome šaligatviu, ir jis man kad spirs į koją.

Szliśmy po chodniku, a wtem jak on mnie nie kopnie w nogę…
We were walking on the sidewalk and he just kicked me in the leg.
Języki polski i litewski oddziaływały na siebie przez wieki wskutek sąsiedztwa i

wydarzeń historycznych. Zastanawiać się można, czy przypadkiem fakt językowy,
przedmiot naszych rozważań, nie rozwinął się np. w litewskim pod wpływem
83
polskiego. Możliwy oczywiście byłby również wpływ odwrotny. W języku polskim
powstanie form przyszłych o znaczeniu przeszłym da się objaśnić na dwa sposoby
(dzięki rozszczepieniu dawnego czasu teraźniejszego przy wykształcaniu się kategorii
dokonaności oraz dzięki zachowaniu dawnych form aorystu formalnie identycznych z
czasem przyszłym). Pozostaje pytanie, czy podobne hipotezy można postawić dla
litewskiego. Jeśli nie, wpływ polskiego na litewski byłby prawdopodobny.
Ciekawi mnie jednak, czy formy czasu przyszłego o znaczeniu przeszłym mogły
rozwinąć się w litewskim samodzielnie, bez wpływu polskiego. Aby odpowiedzieć na
to pytanie, należałoby wiedzieć, czy np. podobne konstrukcje zna język łotewski, a
także czy występowały one już w starolitewskim, zwłaszcza przed zawarciem unii
Litwy z Polską (domyślać się można, że od tamtego czasu wzajemne wpływy obu
języków stały się znacznie silniejsze).
Languages Polish and Lithuanian they were influencing themselves through age as a
result of proximity and historic events. To wonder it is possible, whether with case the
linguistic fact, the subject of our reflections, them was developed e.g. in Lithuanian
under the influence of Polish. Inverse influence would also certainly be possible. The
rise of future forms will let about bygone importance in the Polish language be
cleared up for two methods (thanks to splitting the ancient present time when
evolving oneself of category dokonaności and thanks to keeping ancient forms of the
aorist formally identical with time future). A question is left whether it is possible to
put similar hypotheses up for Lithuanian. If not, influence Polish for Lithuanian
would be probable.
However I am wondering whether forms of the future time were able about bygone
importance to be developed in Lithuanian unaided, without Polish influence. In order
to answer this question, it would belong to know whether a Latvian language knows
similar designs e.g, as well as whether they were occurring already in old-Lithuanian,
particularly in front of including the union with Poland of Lithuania (to guess it is
possible, that since that time mutual influence both of languages they became
significantly stronger).
Moja skromna wiedza w zakresie gramatyki litewskiej pozwala mi na postawienie

pewnej hipotezy (hipoteza trzecia). Według posiadanych przeze mnie informacji
litewski czas przyszły odpowiada częściowo indyjskiemu czasowi przyszłemu (formy
1. i 2. osoby, np. dirbsiu, dirbsi, dirbsime, dirbsite, można porównać z sanskryckim
futurum typu vakṣyāmi), ale częściowo (3. osoba) z indoeuropejskim aorystem
sygmatycznym: dirbs, sakys, lis, bus. Np. ta ostatnia forma jest identyczna, pomijając
skrócenie (ū > u), ze słowiańską formą aorystu by (zgodnie z regułami fonetycznymi
końcowe -s wypadło w słowiańskim). Możliwe, że w rzeczywistości litewskie
futurum powstało przez zmieszanie dawnego futurum z aorystem. Jeśli tak, w
pewnych formach mogły zachować się ślady dawnego, przeszłego znaczenia,
zwłaszcza 3. osoby. Język polski mógł wykształcić podobne konstrukcje pod
wpływem litewskim.
Mogło być wreszcie i tak, że różne czynniki nałożyły się na siebie. Zatem dwie z
wymienionych, a nawet wszystkie trzy hipotezy, mogą okazać się prawdziwe. W
84
świetle dowodów filologicznych najbardziej prawdopodobna jest hipoteza druga,
zwłaszcza w odniesieniu do rzecze, która to forma zdaje się kontynuować dawny
aoryst nieprzerwanie aż od stanu poświadczonego w najstarszych zabytkach pisanych
języka polskiego.

My modest knowledge is permitting me in the field of the Lithuanian grammar to put
the reliable hypothesis up (the third hypothesis). The Lithuanian future time is
corresponding to the Indian future time partly according to information possessed by
me (forms 1. and 2. persons, e.g. dirbsiu, dirbsi, dirbsime, dirbsite, it is possible to
compare from sanskryckim futurum of type vakṣyāmi), but partly (3. person) with the
Indo-European aorist sygmatycznym: dirbs, sakys, fox, bus. E.g. this last form is
identical taking no account shortening (k > at), with the Slavonic form of the aorist in
order to (in accordance to phonetic rules terminal -s fell out in Slavonic). Possible,
that to Lithuanian reality futurum rose through blending ancient futurum with the
aorist. If yes, traces of ancient, bygone importance were able in reliable forms to
behave, particularly 3. persons. The Polish language was able to shape similar designs
under Lithuanian influence.
It was able to be finally and this way that various factors had overlapped themselves.
And so two from enumerated, not to say all three hypotheses, they are able to turn out
true. The other hypothesis is most probable in the light of philological proofs,
particularly in regard to I am denying which form seems to continue it ancient aorist
uninterruptedly not less than Polish language authenticated from the state in the oldest
written monuments.
85
Kategoria aspektu
Kategoria aspektu jest charakterystyczną cechą języków słowiańskich i jest trudna dla
nie-Słowian. Warto wiedzieć, że kategoria aspektu istnieje również np. w języku
angielskim, choć polskie aspekty są zupełnie inne niż w angielskim.
Podobnie jak w innych językach słowiańskich, w języku polskim istnieje aspekt
niedokonany (pisał, pisze, będzie pisał) i dokonany (napisał, napisze). W języku
angielskim występują 4 aspekty: neutralny (he writes), dokonany (he has written),
ciągły (he is writing), i dokonany ciągły (he has been writing). Mimo tej samej
polskiej nazwy angielski aspekt dokonany nie odpowiada polskiemu.
The category of aspect
The category of the aspect is a characteristic feature of Slavic languages and it is
difficult for non-Slavs. It is worth knowing that the category of the aspect also exists
e.g. in English although Polish aspects are completely different than those in English.
Like in other Slavic languages, there exist imperfective (pisał, pisze, będzie pisał)
and perfective (napisał, napisze) aspects in Polish. In the same time, 4 aspects occur
in English: neutral (he writes), perfect (he has written), continuous (he is writing) and
perfect continuous (he has been writing). The English perfect does not correspond to
Polish perfective despite their similar names.
Zróżnicowanie aspektowe wykazują:
• bezokolicznik – pisać : napisać;
• jego forma przypuszczająca – pisać by : napisać by;
• imiesłów przymiotnikowy bierny – pisany : napisany;
• odsłownik – pisanie : napisanie;
• bezosobnik – pisano : napisano;
• jego forma przypuszczająca – pisano by : napisano by;
• czas przeszły – pisał : napisał;
• czas przyszły – będzie pisał (= będzie pisać) : napisze;
• tryb przypuszczający, forma I – pisałby : napisałby;
• tryb przypuszczający, forma II – byłby pisał : byłby napisał;
• tryb rozkazujący – pisz : napisz.
Here are the list of verbal forms which have both aspects:
• infinitive – pisać : napisać;
• its subjunctival form – pisać by : napisać by;
• passive participle – pisany : napisany;
• gerund – pisanie : napisanie;
• impersonal form with -no, -to – pisano : napisano;
• its subjunctival form – pisano by : napisano by;
• past tense – pisał : napisał;
• future tense – będzie pisał (= będzie pisać) : napisze;
• subjunctive, 1st form – pisałby : napisałby;
• subjunctive, 2nd form – byłby pisał : byłby napisał;
• imperative – pisz : napisz.
Następujące formy są tylko niedokonane:
• imiesłów przysłówkowy współczesny – pisząc;
• imiesłów przymiotnikowy czynny – piszący;
• czas teraźniejszy – pisze.
The following forms have the imperfective aspect only:
86
• contemporary adverbial participle – pisząc;
• active participle – piszący;
• present tense – pisze.
Następujące formy są tylko dokonane:
• imiesłów przysłówkowy uprzedni – napisawszy.
Powyższa lista nie jest kompletna, gdyż nie obejmuje form nieosobowych z się
(pisało się, napisało się, będzie się pisało = będzie się pisać, napisze się, pisałoby się,
napisałoby się, byłoby się pisało, byłoby się napisało; pisze się), form strony zwrotnej
i biernej.
The following forms have the perfective aspect only:
• anterior adverbial participle – napisawszy.
The above list is not complete as it does not contain impersonal forms with się (pisało
się, napisało się, będzie się pisało = będzie się pisać, napisze się, pisałoby się,
napisałoby się, byłoby się pisało, byłoby się napisało; pisze się), the medial and the
passive voices.
Czasowniki niedokonane oznaczają:
• czynności teraźniejsze (czas teraźniejszy może być tylko niedokonany),
przeszłe lub przyszłe;
• właśnie zachodzące stany i czynności, których przebieg jest istotny;
• czynności stanowiące tło dla innych czynności (dokonanych), np. czytałem
książkę, gdy zadzwonił telefon;
• czynności równoczesne dla innych, równorzędnych czynności, np. będę
czytać książkę, podczas gdy brat będzie pisać list;
• czynności trwałe (duratywne), trwające przez jakiś czas, np. krzyczał,
kichałem, będzie drgać, tupać, cały wieczór czytałem książkę;
• czasowniki ruchu wykonywanego bez ścisłego celu, np. chodzę, nosi;
• czynności częstotliwe, wielokrotne (iteratywne), np. dopisywać, wychodził,
strzelaliśmy, wieczorami czytałem książki;
• czynności nierezultatywne, dopiero zmierzające do jakiegoś celu, np. będę
pisał list;
• ciągłe stany, np. będę stać, czerwieni się.
Imperfective verbs mean:
• present activities (the present tense is always imperfective), as well as past or
future activities;
• actions in progress, just going states and activities, with significant course;
• activities posing the background for other (perfective) activities, e.g. czytałem
książkę, gdy zadzwonił telefon ‘I was reading the book when the telephone
rang’;
• simultaneous activities, e.g. będę czytać książkę, podczas gdy brat będzie
pisać list ‘I will be reading the book while brother will be writing the letter’;
• durative activities, lasting through some time, e.g. krzyczał, kichałem, będzie
drgać, tupać, cały wieczór czytałem książkę ‘he was shouting, I was sneezing,
he will be vibrating, to stamp, all the evening I was reading a book’;
• motions without a strict aim, ex. chodzę ‘I am walking here and there’, nosi
‘he carries’;
• multiple (iterative) activities, e.g. dopisywać, wychodził, strzelaliśmy,
wieczorami czytałem książki ‘to insert to the text, he was leaving, we were
shooting, in the evenings I was reading books’;
87
• nonresultative activities, only heading towards some purpose, e.g. będę pisał
list ‘I will be writing the letter’;
• continuous states, e.g. będę stać, czerwieni się ‘I will be standing, he/she is
blushing’.
Czasowniki dokonane oznaczają:
• czynności przeszłe lub przyszłe, nie teraźniejsze – czynność zachodząca teraz
nie może być zakończona, dokonana;
• stany i czynności, które były lub będą zakończone, o nieistotnym przebiegu,
traktowane przez mówiącego jako zamknięta całość;
• czynności momentalne, np. krzyknął, kichnąłem, drgnie, tupnąć;
• czynności jednokrotne, np. dopisać, wyszedł, strzeliliśmy;
• czynności rezultatywne, które osiągnęły lub osiągną określony cel (niekiedy z
trudem), np. przeczytałem, napiszę, doczytała się;
• przyczynę stanu, np. pokochała, zrozumiesz, poznamy;
• początek czynności lub stanu, np. stanę, zaczerwienił się, zakwitły;
• koniec czynności, np. dośpiewaj, dosiedział;
• czynności jednocześnie wykonywane w wielu miejscach, na wielu
przedmiotach lub przez wiele podmiotów, np. powynosił, popękają;
• czynności lub stany trwające pewien czas, np. postoję, pobył, poczytam.
Perfective verbs mean:
• past or future, but not present activities – an activity which is happening now
cannot be ended, so it cannot be perfective;
• states and activities which were or will be ended, with insignificant course,
treated as a whole by the speaker;
• activities which happen at the moment, e.g. krzyknął, kichnąłem, drgnie,
tupnąć ‘he shouted, I sneezed, he will stir, to stamp’;
• single-time activities, e.g. dopisać, wyszedł, strzeliliśmy ‘to insert to the text,
he left (e.g. for a walk), we shot’;
• actions whose goal has already been achieved (sometimes with difficulty), e.g.
przeczytałem, napiszę, doczytała się ‘I have read, I will write, she finished
reading (and found what she had sought);
• reasons for the state, e.g. pokochała, zrozumiesz, poznamy ‘she came to love,
you will understand, we will get to know’;
• the beginning of the activity or the state, e.g. stanę, zaczerwienił się, zakwitły
‘I will stand up, he reddened, they blossomed’;
• the end of the activity, e.g. dośpiewaj, dosiedział ‘sing to the end!, he sat to the
end’;
• activities executed in many places, on many objects or by many subjects at the
same time, e.g. powynosił, popękają ‘he carried out (many things), they will
break up (in many places)’;
• actions or states which last some time, e.g. postoję, pobył, poczytam ‘I will
stand for a little time, he was (there) for some time, I will read’.
Jak widać z powyższego zestawienia, stany i czynności trwające przez pewien czas
mogą być wyrażone zarówno przy pomocy czasowników niedokonanych, jak i
dokonanych, dość często bez większej różnicy: cały dzień leżał w łóżku znaczy niemal
to samo, co cały dzień przeleżał w łóżku.
As can be seen from the above, states and activities lasting for some time can be
expressed by means of both imperfective and perfective verbs, without more
88
difference: cały dzień leżał w łóżku ‘he was in bed all day long’ means nearly the
same as cały dzień przeleżał w łóżku.
Na ogół dany czasownik ma tylko jeden, określony aspekt, albo niedokonany, albo
dokonany. Istnieją jednak czasowniki:
• dwuaspektowe, występujące zarówno jako niedokonane, jak i dokonane, np.
aresztować, awansować, darować, inspirować, kanonizować, mianować,
ofiarować, proklamować, rzutować;
• jednoaspektowe niedokonane niemające dokonanych odpowiedników
(imperfectiva tantum), np. być, mieć, musieć, móc, umieć, obowiązywać,
polegać, potrafić, rozmawiać, uczęszczać, sąsiadować;
• jednoaspektowe dokonane niemające odpowiedników niedokonanych
(perfectiva tantum), np. dojrzeć, oniemieć, osierocić, osłupieć, owdowieć,
poczytać, pozbierać, zmówić.
Uwaga: ponieważ kategoria aspektu jest związana z kategorią czasu, dużą pomocą dla
uczących się polskiego w opanowaniu kategorii aspektu może być zamieszczone
poniżej zestawienie odpowiedników czasów polskich i angielskich.
As a rule, every single verb is either imperfective or perfective. However there exist:
• bi-aspectual verbs, acting as both imperfective and perfective, e.g. aresztować,
awansować, darować, inspirować, kanonizować, mianować, ofiarować,
proklamować, rzutować ‘arrest, be promoted, present (give), inspire, canonize,
appoint, offer, proclaim, project’;
• mono-aspectual imperfective verbs, not having perfective equivalents
(imperfectiva tantum), e.g. być, mieć, musieć, móc, umieć, obowiązywać,
polegać, potrafić, rozmawiać, uczęszczać, sąsiadować ‘be, have, have to, be
able, can, be in force, rely, be able, talk, attend, neighbour’;
• mono-aspectual perfective verbs, not-having imperfective equivalents
(perfectiva tantum), e.g. dojrzeć, oniemieć, osierocić, osłupieć, owdowieć,
poczytać, pozbierać, zmówić ‘ripen, boggle, orphan, be paralyzed, widow, read
for a while, pick up, say (a prayer)’.
Remark: since the category of the aspect is tied with the category of the time, the
following comparison of Polish and English tenses may be big help for students of
Polish in mastering of the category of the aspect.
89
Terminologia – Terms
• Nomina actionis – czynności / acts
• Nomina essendi – bycie jakimś, czymś / being of some sort, being (like)
something
• Nomina agentis – wykonawcy czynności / performers of an act
• Nomina agentis feminativa – wykonawczynie czynności / female performers
of an act
• Nomina instrumenti – narzędzia / tools
• Nomina objecti – wytwory i przedmioty czynności / results and objects of an
act
• Nomina attributiva personalia – nosiciele cech / persons who have a feature
• Nomina attributiva feminativa – nosicielki cech / women who have a feature
• Nomina attributiva impersonalia – przedmioty mające jakąś cechę / things
that have a feature
• Nomina loci – nazwy miejsc / names of places
• Nomina collectiva – nazwy zbiorowe / collective names
• Nomina singulativa – nazwy jednostkowe / singulative names
• Nomina delocativa – nazwy odmiejscowe, nazwy mieszkańców / names of
inhabitants
• Nomina delocativa feminativa – nazwy odmiejscowe, nazwy mieszkanek /
names of feminine inhabitants
• Nomina masculinativa – nazwy męskie / masculine names
• Nomina feminativa – nazwy żeńskie / feminine names
• Nomina deminutiva – nazwy zdrabniające / diminutive names
• Nomina hypocoristica masculina – spieszczenia imion męskich / diminutive
forms of masculine first names
• Nomina hypocoristica feminina – spieszczenia imion żeńskich / diminutive
forms of feminine first names
• Nomina augmentativa – nazwy zgrubiające / augmentative names
• Nomina augmentativa feminativa – nazwy zgrubiające kobiet /
augmentative names of women
• Nomina juvenium – nazwy istot młodych / names of young beings
• s. – od rzeczowników / from substantives
• a. – od przymiotników / from adjectives
• v. – od czasowników / from verbs
• pr. – z przedrostkiem / with praefix
• * – forma nieistniejąca we współczesnym języku / the form which does not
exist in the modern language
Uwaga: wyraz nomina jest to liczba mnoga od nomen, który jest terminem łacińskim
oznaczającym dosłownie ‘imię’.
Remark: the word nomina is the plural form of nomen which is a Latin term with the
meaning ‘name’.
Sufiksy rzeczowników – Substantival suffixes

zero, rodz. męski / masculine
Nomina actionis (v.):
90
• bieg (biegać), opór (opierać się), podryw (podrywać), przelew (przelewać),
rozlew (rozlewać), upływ (upływać), wpływ (wpływać), wykop (wykopać),
wylew (wylewać), wypiek (wypiekać);
• brak (brakować), utarg (utargować);
• ból (boleć);
• ciąg (ciągnąć);
• obchód (obchodzić), ubaw (ubawić się), zakup (zakupić);
• chęć (chcieć), pomoc (pomóc), wyjazd (wyjeżdżać), zlot (zlecieć się).
Nomina essendi (a.): brąz (brązowy), pomarańcz (pomarańczowy), fiolet (fioletowy).
Nomina essendi (v.): upór (upierać się).
Nomina agentis (v.): widz (widzieć).
Nomina agentis (s.+v.): brakorób (brak + robić).
Nomina instrumenti (v.): dźwig (dźwigać).
Nomina objecti (v.):
• przecier (przecierać), przelew (przelewać), wylew (wylewać), wypiek
(wypiekać),
• utarg (utargować),
• ciąg (ciągnąć);
• czyn (czynić), donos (donosić), zakup (zakupić);
• zlot (zlecieć się).
Nomina attributiva impersonalia (v.): czołg (czołgać się).
Nomina delocativa (s.):
• Belg (Belgia), Bułgar (Bułgaria), Norweg (Norwegia), Rumun (Rumunia),
Szwajcar (Szwajcaria),
• Czech (Czechy),
• Szwed (Szwecja).
zero (-o), rodz. nijaki / neuter
Nomina essendi (a.): ciepło (ciepły), dobro (dobry), zło (zły).
zero (-e), rodz. nijaki / neuter
Nomina essendi (a.): zdrowie (zdrowy).
Nomina augmentativa (s.): łoże (łóżko).
zero, rodz. żeński / feminine
Nomina essendi (a.): biel (biały), czerń (czarny), czerwień (czerwony), zieleń
(zielony).
Nomina attributiva impersonalia (v.): pościel (posłać, pościele).
zero (-a), rodz. żeński / feminine
Nomina actionis (v.): namowa (namówić), odprawa (odprawić).
Nomina attributiva impersonalia (v.): odprawa (odprawić).
Nomina augmentativa (s.): beka (beczka), ciężarówa (ciężarówka), dwója (dwójka),
ława (ławka), szpila (szpilka), wóda (wódka).
-acja
Zob. też / See also -cja.
Nomina actionis (v.): dekoracja (dekorować), edukacja (edukować), ekranizacja
(ekranizować), elektryfikacja (elektryfikować), emigracja (emigrować), imigracja
91
(imigrować), intensyfikacja (intensyfikować), klasyfikacja (klasyfikować),
komunikacja (komunikować), kooperacja (kooperować), koordynacja (koordynować),
migracja (migrować), mistyfikacja (mistyfikować), modyfikacja (modyfikować),
narracja (*narr-), operacja (operować), ordynacja (ordynować), organizacja
(organizować), orientacja (orientować), pasteryzacja (pasteryzować).
Nomina objecti (v.) – w tym nazwy procesów i zjawisk / including names of
processes and phenomena: dekoracja (dekorować), edukacja (edukować), ekranizacja
(ekranizować), klasyfikacja (klasyfikować), komunikacja (komunikować), migracja
(migrować), mistyfikacja (mistyfikować), modyfikacja (modyfikować), operacja
(operować).
Nomina collectiva (v.): organizacja (organizować).
-acz
Nomina agentis (v.):
• badacz (badać), biegacz (biegać), gracz (grać), oblatywacz (oblatywać),
pocieszacz (pocieszać), pracz (prać), słuchacz (słuchać), spawacz (spawać),
tkacz (tkać), wzdychacz (wzdychać),
• krzykacz (krzyczeć), tracz (trzeć),
• palacz (palić).
Nomina instrumenti (v.): odkurzacz (odkurzać), powielacz (powielać).
Nomina attributiva personalia (s.): brodacz (broda), brzuchacz (brzuch), wąsacz
(wąsy).
-aczka
Zob. też / See also -alka, -anka, -arka, -awka, -erka, -iczka, -ijka, -inka, -istka, -jerka,
-ka, -niczka, -owaczka, -uszka.
• tułaczka (tułać się),
• siłaczka (siłować się), wojaczka (wojować).
Nomina essendi (v.) – nazwy chorób / names of diseases: padaczka (padać).
Nomina instrumenti (v.): przecinaczka (przecinać), trzepaczka (trzepać).
Nomina feminativa (s.):
• badaczka (badacz), biegaczka (biegacz), cerowaczka (cerowacz), palaczka
(palacz), pomywaczka (pomywacz), praczka (pracz), słuchaczka (słuchacz),
spawaczka (spawacz), sprzątaczka (sprzątacz),
• Austriaczka (Austriak), ciemniaczka (ciemniak), krakowiaczka (krakowiak),
pijaczka (pijak), pływaczka (pływak), ponuraczka (ponurak), poznaniaczka
(poznaniak), prostaczka (prostak), Słowaczka (Słowak), strażaczka (strażak),
Ślązaczka (Ślązak), śpiewaczka (śpiewak), warszawiaczka (warszawiak).
-adło
Zob. także / See also -dło, -idło, -owadło, -owidło.
Nomina instrumenti (v.) – nazwy prostych maszyn lub części maszyn / names of
simple machines or parts of machines: imadło (imać), kowadło (kuć, kować),
mieszadło (mieszać), wahadło (wahać), wiązadło (wiązać), więzadło (wiązać).
Nomina augmentativa (v.): czytadło (czytać).
-ak
Nomina agentis (s.): rybak (ryba), strażak (straż).
92
Nomina agentis (v.): pijak (pijać), pływak (pływać), śpiewak (śpiewać), żebrak
(żebrać).
Nomina instrumenti (s.): jarzyniak (jarzyna).
Nomina instrumenti (v.): cedzak (-cedzać), czerpak (czerpać), pisak (pisać), stojak
(stać, stoi).
Nomina attributiva personalia (a.):
• ponurak (ponury), prostak (prosty), próżniak (próżny), starszak (starszy),
• ciemniak (ciemny).
Nomina attributiva impersonalia (s.):
• wiatrak (wiatr), wiśniak (wiśnia),
• drewniak (drewno), maliniak (malina), poprawczak (poprawka), waciak
(wata).
Nomina attributiva impersonalia (a.):
• pustak (pusty), szarak (szary),
• produkcyjniak (produkcyjny).
• krakowiak (Kraków), warszawiak (Warszawa),
• Austriak (Austria), poznaniak (Poznań),
• Słowak (Słowacja), Ślązak (Śląsk).
Nomina juvenium (s.):
• psiak (pies), wieprzak (wieprz),
• cielak (cielę), kociak (kocię), koźlak (koźlę), kurczak (kurczę), prosiak
(prosię).
-al
Zob. też / See also -chal.
Nomina attributiva impersonalia (s.): nogal (noga).
Nomina augmentativa (a.): brzydal (brzydki).
-alka
Zob. też / See also -aczka, -anka, -arka, -awka, -erka, -iczka, -ijka, -inka, -istka,
-jerka, -ka, -niczka, -owaczka, -uszka.
Nomina instrumenti (v.): pralka (prać).
-alnia
Zob. też / See also -arnia, -nia, -ownia.
Nomina loci (v.): pralnia (prać), przymierzalnia (przymierzać), spawalnia (spawać).
-alnictwo
Zob. też / See also -awstwo, -eństwo, -erstwo, -estwo, -istwo, -nictwo, -ostwo, -stwo.
Nomina actionis (v.) – rodzaje działalności, dziedziny nauki, przemysłu, rzemiosła
itd. / activity forms, branches of science, industry, handicraft etc.: mieszkalnictwo
(mieszkać), tkalnictwo (tkać).
-alnik
Zob. też / See also -ańczyk, -czyk, -elnik, -ijczyk, -ik, -nik, -ownik.
Nomina agentis (s.): muzealnik (muzeum).
Nomina instrumenti (v.): powiększalnik (powiększać).
Nomina attributiva impersonalia (v.): mieszalnik (mieszać), przetrwalnik
(przetrwać).
93
-anek
Nomina attributiva personalia (s.): bratanek (brat).
-anin
Nomina attributiva personalia (s.): dominikanin (Dominik), republikanin
(republika).
• Amerykanin (Ameryka), Meksykanin (Meksyk) ‘mieszkaniec kraju’,
meksykanin (Meksyk) ‘mieszkaniec miasta’, paryżanin (Paryż), Pomorzanin
(Pomorze), Rosjanin (Rosja),
• krakowianin (Kraków), warszawianin (Warszawa),
• Wielkopolanin (Wielkopolska), zakopianin (Zakopane).
-anina
Zob. też / See also -ina.
Nomina actionis (v.) – czynności chaotyczne / chaotic acts: bieganina (biegać),
dłubanina (dłubać), krzątanina (krzątać się), strzelanina (strzelać), tupanina (tupać).
Nomina objecti (v.): dłubanina (dłubać), dzianina (dziać), mieszanina (mieszać),
tkanina (tkać).
-anka
Zob. też / See also -aczka, -alka, -arka, -awka, -erka, -iczka, -ijka, -inka, -istka,
Nomina attributiva feminativa (s.): świetliczanka (świetlica).
Nomina attributiva impersonalia (s.): amerykanka (Ameryka), paryżanka (Paryż),
ziemianka (ziemia).
• mieszkanka (mieszkaniec), posłanka (posłaniec), wygnanka (wygnaniec),
• Amerykanka (Amerykanin), Indianka (Indianin), Meksykanka (Meksykanin),
paryżanka (paryżanin), Pomorzanka (Pomorzanin), republikanka
(republikanin), Rosjanka (Rosjanin), Słowianka (Słowianin), warszawianka
(warszawianin), Wielkopolanka (Wielkopolanin), zakopianka (zakopianin),
• Tybetanka (Tybetańczyk).
Nomina feminativa (s.) – potoczne nazwiska i nazwy córek / colloquial daughters'
names: hrabianka (hrabia), Kuleszanka (Kulesza), starościanka (starości),
wojewodzianka (wojewoda), Zarębianka (Zaręba).
-ant
Nomina attributiva personalia (v.): ryzykant (ryzykować).
Nomina attributiva personalia (s.) – nazwy ludzi określonych zawodów, organizacji
/ people of given professions, organizations: kosztorysant (kosztorys).
-ańczyk
Zob. także / See also -alnik, -czyk, -elnik, -ijczyk, -ik, -nik, -ownik.
Nomina delocativa (s.): Tybetańczyk (Tybet).
-arka
Zob. też / See also -aczka, -alka, -anka, -awka, -erka, -iczka, -ijka, -inka, -istka,
94
Nomina instrumenti (s.) – maszyny / machines: druciarka (drut), kartoniarka
(karton), pakularka (pakuły).
Nomina instrumenti (v.) – maszyny / machines:
• drukarka (drukować),
• koparka (kopać), nagrywarka (nagrywać), spawarka (spawać), sprężarka
(sprężać), zmywarka (zmywać), zwijarka (zwijać),
• golarka (golić), kosiarka (kosić), kruszarka (kruszyć), tokarka (toczyć).
Nomina feminativa (s.): karciarka (karciarz), kawiarka (kawiarz), kioskarka
(kioskarz), kreślarka (kreślarz), malarka (malarz), narciarka (narciarz), piłkarka
(piłkarz), piosenkarka (piosenkarz), pisarka (pisarz), rutyniarka (rutyniarz),
saneczkarka (saneczkarz), spryciarka (spryciarz), szczęściarka (szczęściarz),
tyczkarka (tyczkarz), windziarka (windziarz).
-arnia
Zob. też / See also -alnia, -nia, -ownia.
Nomina loci (s.):
• księgarnia (księga), meblarnia (mebel), narzędziarnia (narzędzie),
• kwiaciarnia (kwiat), mleczarnia (mleko), narciarnia (narty), smolarnia
(smoła), terpentyniarnia (terpentyna).
Nomina loci (v.) – od czasowników mających -l- / from verbs containing -l-:
• powielarnia (powielać),
• kreślarnia (kreślić), palarnia (palić).
-aryzm
Zob. też / See also -izm.
Nomina essendi (a.): agraryzm (agrarny), egalitaryzm (egalitarny), elitaryzm
(elitarny), fabularyzm (fabularny), humanitaryzm (humanitarny), militaryzm
(militarny), partykularyzm (partykularny), totalitaryzm (totalitarny).
Nomina attributiva impersonalia (a.): partykularyzm (partykularny), wulgaryzm
(wulgarny).
-arz
Nomina agentis (s.) – nazwy ludzi zwykle wytwarzających jakiś przedmiot, czasem
potoczne i ekspresywne / names of people who usually make a given thing, which
sometimes are colloquial and expressive:
• lalkarz (lalka), pamiątkarz (pamiątka) ‘wytwórca pamiątek’, piłkarz (piłka)
‘wytwórca piłek’,
• futrzarz (futro), kosztorysiarz (kosztorys).
Nomina agentis (v.) – nazwy ludzi określonych zawodów, organizacji / names of
people of given professions, organizations: kreślarz (kreślić), malarz (malować),
pisarz (pisać), tokarz (toczyć).
Nomina attributiva personalia (s.) – w tym nazwy ludzi określonych zawodów /
including names of people of given professions:
• gospodarz (gospoda), kioskarz (kiosk), motylkarz (motylek), narzędziarz
(narzędzie), pamiątkarz (pamiątka) ‘sprzedawca pamiątek’, piłkarz (piłka),
piosenkarz (piosenka), saneczkarz (saneczki), szczęściarz (szczęście), tyczkarz
(tyczka), żabkarz (żabka);
• karciarz (karty), kawiarz (kawa), narciarz (narty), nudziarz (nuda), poczciarz
(poczta), rutyniarz (rutyna), spryciarz (spryt), windziarz (winda).
95
-as
Nomina augmentativa (a.): grubas (gruby).
-aw
Nomina attributiva impersonalia (s.): rękaw (ręka).
-awca
Zob. też / See also -ca, -owca.
Nomina agentis (v.): wychowawca (wychować), wykonawca (wykonać), znawca
(znać).
Nomina agentis (s.+v.): językoznawca (język + znać), rzeczoznawca (rzecz + znać).
-awka
Zob. też / See also -aczka, -alka, -anka, -arka, -erka, -iczka, -ijka, -inka, -istka, -jerka,
-ka, -niczka, -owaczka, -uszka.
Nomina instrumenti (v.): huśtawka (huśtać), ssawka (ssać), słuchawka (słuchać).
-awstwo
Zob. też / See also -alnictwo, -eństwo, -erstwo, -estwo, -istwo, -nictwo, -ostwo, -stwo.
Nomina actionis (s.+v.) – rodzaje działalności, dziedziny nauki, sztuki, przemysłu,
rzemiosła itd. / activity forms, branches of science, art, industry, handicraft etc.:
językoznawstwo (język + znać), rzeczoznawstwo (rzecz + znać).
-ątko
Zob. też / See also -eczko, -ko, -uszko.
Nomina hypocoristica feminina (s.): Krysiątko (Krysia), Zosiątko (Zosia).
Nomina juvenium (s.):
• cielątko (cielę), jagniątko (jagnię), kurczątko (kurczę), prosiątko (prosię);
• kociątko (kocię), lwiątko (lew), orlątko (orzeł), słoniątko (słoń), tygrysiątko
(tygrys).
-ba
Zob. też / See also -oba.
Nomina actionis (v.): groźba (grozić), prośba (prosić), rachuba (rachować), rzeźba
(rzezać), służba (służyć), wróżba (wróżyć). Przestarzałe / oldish: gońba (gonić)
‘pogoń’, kośba (kosić) ‘koszenie, pokos’, strzelba (strzelać) ‘strzelanie’, swadźba
zamiast/instead of swaćba (swatać) ‘ślub, obrzędy weselne’.
Nomina instrumenti (v.): strzelba (strzelać) ‘broń palna’.
Nomina objecti (v.): rzeźba (rzezać).
-ca
Zob. też / See also -awca, -owca.
Nomina agentis (v.): biorca (brać), dawca (dawać), kłamca (kłamać), mówca
(mówić), obrońca (obronić), odkrywca (odkrywać), odstępca (odstępować), wydawca
(wydawać), wynalazca (wynaleźć), zastępca (zastępować), zawiadowca
(zawiadywać), zdobywca (zdobywać).
Nomina agentis (s.+v.): zleceniobiorca (zlecenie + brać), zleceniodawca (zlecenie +
dawać).
Nomina attributiva personalia (s.): barbarzyńca (*barbarzyn-), grabieżca
(grabież), łupieżca (łupież).
96
Nomina attributiva personalia (v.): następca (następować), zwycięzca (zwyciężać).
-cha
Nomina augmentativa (s.): kiełbacha (kiełbasa).
-chal
Zob. też / See also -al.
Nomina augmentativa (s.): nochal (nos).
-cho
Nomina augmentativa (s.): ciacho (ciastko).
-chol
Nomina augmentativa (s.): brachol (brat).
-cia
Nomina hypocoristica feminina (s.): babcia (babka), Ewcia (Ewka).
-ciciel
Zob. także / See also -ciel, -iciel.
Nomina agentis (v.): truciciel (truć).
-cie
Zob. też / See also -nie.
Wybór między -cie, -enie i -nie zależy od postaci imiesłowu biernego czasownika, od
którego wyraz utworzono.
The choice between -cie, -enie and -nie depends on the passive participle form of the
verb which is the base for the word.
Nomina actionis – substantiva verbalia (v.): ciągnięcie (ciągnąć), darcie (drzeć),
kucie (kuć), picie (pić), stuknięcie (stuknąć), wpadnięcie (wpaść), zaczęcie (zacząć),
życie (żyć).
Nomina essendi (a.): rozdarcie (rozdarty).
Nomina objecti (v.): picie (pić).
-ciel
Zob. także / See also -ciciel, -iciel.
Nomina agentis (v.): przyjaciel (*przyjać, por./comp. sprzyjać).
-cizna
Zob. też / See also -izna.
Nomina instrumenti (v.): trucizna (truć).
-cja
Zob. też / See also -acja.
Nomina actionis (s.): akcja (akt, aktor), ekspedycja (ekspedytor).
Nomina actionis (v.): edycja (edytować), ekspedycja (ekspedytor).
Nomina collectiva (s.): dyrekcja (dyrektor).
-ctwo
Zob. / See -stwo.
97
-czy
Zob. także / See also -niczy.
Nomina agentis (s.): łowczy (łowy), zwrotniczy (zwrotnica).
-czyk
Zob. także / See also -alnik, -ańczyk, -elnik, -ijczyk, -ik, -nik, -ownik.
Nomina delocativa (s.): Chińczyk (Chiny), Duńczyk (Duń-, Dania), Japończyk
(Japonia), londyńczyk (Londyn), Pakistańczyk (Pakistan), sofijczyk (Sofia), Walijczyk
(Walia), wiedeńczyk (Wiedeń).
-czyni
Żeński odpowiednik formantu -ca. Rzeczowniki na -ca nie zawsze tworzą
odpowiednią formę żeńską.
The feminine counterpart of -ca. Not all substantives which end with -ca make the
feminine form.
Zob. także / See also -yni.
Nomina feminativa (s.): biorczyni (biorca), dawczyni (dawca), mówczyni (mówca),
następczyni (następca), obrończyni (obrońca), odkrywczyni (odkrywca), odstępczyni
(odstępca), władca (władczyni), wynalazczyni (wynalazca), zastępczyni (zastępca),
zdobywczyni (zdobywca), znawczyni (znawca), zwycięzczyni (zwycięzca).
-dło
Zob. także / See also -adło, -idło, -owadło, -owidło.
Nomina attributiva impersonalia (v.): mydło (myć).
-dziej
Nomina agentis (s.) – czarodziej (czary), dobrodziej (dobro), kołodziej (koło),
złodziej (zło; dziś znaczenie zawężone / today the meaning narrowed), dawne/old
bartodziej (barć) ‘wytwórca / nadzorca / zarządca barci’.
-ec
Zob. także / See also -eniec, -iniec, -owiec.
Nomina attributiva personalia (s.): mieszkaniec (mieszkanie), posłaniec (posłanie),
powstaniec (powstanie).
Nomina attributiva personalia (a.): głupiec (głupi), obłąkaniec (obłąkany),
obtarganiec (obtargany), opętaniec (opętany), ulubieniec (ulubiony), wygnaniec
(wygnany), zatraceniec (zatracony), zuchwalec (zuchwały).
Nomina attributiva impersonalia (a.): głuszec (głuchy), ostaniec (ostany), różaniec
(różany), siniec (siny).
Nomina delocativa (s.): Niemiec (*Niem-), Nieniec (*Nień-), Słoweniec (Słowenia),
Słowiniec (*Słowiń-), Ukrainiec (Ukraina).
-eczko
Zob. także / See also -ątko, -ko, -uszko.
Nomina deminutiva (s.): kółeczko (kółko), słoneczko (słonko).
-ek
Zob. także / See also -iszek, -siek, -szek, -uszek.
Nomina actionis (v.): postępek (postępować), upadek (upadać).
Nomina essendi (a.): smutek (smutny).
98
Nomina instrumenti (s.): młynek (młyn), wózek (wóz).
Nomina objecti (v.): dorobek (dorobić się), dopisek (dopisać).
Nomina attributiva personalia (a.): głupek (głupi), łysek (łysy), śmiałek (śmiały),
wesołek (wesoły).
Nomina attributiva impersonalia (s.): cukierek (cukier), stołek (stół).
Nomina deminutiva (s.): blondynek (blondyn), domeczek (domek), domek (dom),
dzionek (dzień), głośniczek (głośnik), kartofelek (kartofel), kefirek (kefir), kluseczek
(klusek), kotek (kot), kroczek (krok), kurierek (kurier), kwiatek (kwiat), języczek
(język), lasek (las), młotek (młot), mostek (most), nosek (nos), numerek (numer),
ogonek (ogon), orzeszek (orzech), pierożek (pieróg), piesek (pies), pokoiczek (pokoik),
serek (ser), stołeczek (stołek), stoliczek (stolik), telewizorek (telewizor), wiaterek
(wiatr), wilczek (wilk), ziemniaczek (ziemniak).
Nomina hypocoristica masculina (s.):
• stryjek (stryj), wujek (wuj).
• Heniek (Henryk).
-el, rodz. żeński / feminine
Nomina actionis (v.): kąpiel (kąpać).
Nomina attributiva impersonalia (v.): butwiel (butwieć), zgorzel (zgorzeć).
Nomina loci (v.): gardziel (*gard-), kipiel (kipieć), topiel (topić).
-elnik
Zob. też / See also -alnik, -ańczyk, -czyk, -ijczyk, -ik, -nik, -ownik.
Nomina agentis (v.): czytelnik (czytać).
-elny
Nomina attributiva impersonalia (v.): czytelny (czytać).
-enie
Zob. też / See also -cie, -nie.
Nomina actionis – substantiva verbalia (v.): chodzenie (chodzić), gryzienie (gryźć),
łaknienie (łaknąć), mówienie (mówić), pragnienie (pragnąć), wywożenie (wywozić).
Nomina essendi (a.): zmęczenie (zmęczony).
Nomina objecti (s.): ciągnienie (ciągnąć), jedzenie (jeść).
-eniec
Zob. także / See also -ec, -owiec.
Nomina attributiva personalia (s.): siostrzeniec (siostra).
-eń
Nomina agentis (v.): uczeń (uczyć się).
-eństwo
Zob. też / See also -alnictwo, -awstwo, -erstwo, -estwo, -istwo, -nictwo, -ostwo, -stwo.
Nomina essendi (v.) – sposób bycia / manner: męczeństwo (męczyć).
Nomina attributiva personalia (a.): maleństwo (mały).
99
-er
Zob. też / See also -jer, -ynier.
Nomina agentis (v.): akuszer (*akusz-), szmugler (szmuglować), żongler
(żonglować).
Nomina instrumenti (s.): wizjer (wizja).
Nomina instrumenti (v.): komputer (*komput-), skaner (skanować).
-erka
Zob. też / See also -aczka, -alka, -anka, -arka, -awka, -iczka, -ijka, -inka, -istka,
Nomina instrumenti (s.): salaterka (*salat-).
-erstwo
Zob. też / See also -alnictwo, -awstwo, -eństwo, -estwo, -istwo, -nictwo, -ostwo, -stwo.
Nomina essendi (s.) – sposób bycia / manner: braterstwo (brat).
-estwo
Zob. też / See also -alnictwo, -awstwo, -eństwo, -erstwo, -istwo, -nictwo, -ostwo,
-stwo.
Nomina loci (s.): królestwo (król).
-eż
Nomina actionis (v.): grabież (grabić), kradzież (kraść), łupież (łupić).
-ę
Nomina juvenium (s.): cielę (*ciel-), jagnię (*jagń-), koźlę (kozioł), kurczę
(*kurcz-), pisklę (*piskl-), prosię (*proś-), szczenię (*szczeń-).
-ica (-yca)
Zob. także / See also -nica, -ownica.
Nomina essendi (s.) – nazwy chorób / names of diseases: cukrzyca (cukier), różyca
(róża), tasiemczyca (tasiemiec), wągrzyca (wągier).
Nomina essendi (a.) – nazwy chorób / names of diseases: krzywica (krzywy).
Nomina essendi (v.) – nazwy chorób / names of diseases: łuszczyca (łuszczyć się).
Nomina attributiva feminativa (s.): diablica (diabeł).
Nomina attributiva impersonalia (a.): gąsienica (*gąsien-).
Nomina feminativa (s.): gołębica (gołąb), kocica (kot), lwica (lew), łotrzyca (łotr),
niedźwiedzica (niedźwiedź), tygrysica (tygrys), wilczyca (wilk).
Nomina augmentativa feminativa (s.): aktorzyca (aktor), szefica (szef).
-iciel (-yciel)
Zob. także / See also -ciciel, -ciel.
Nomina agentis (v.):
• chrziciel (chrzcić), donosiciel (donosić), doręczyciel (doręczyć), dostarczyciel
(dostarczyć), gwałciciel (gwałcić), karmiciel (karmić), krzewiciel (krzewiciel),
krzywdziciel (krzywdzić), marzyciel (marzyć), mściciel (mścić), nauczyciel
(nauczyć), oskarżyciel (oskarżyć), poręczyciel (poręczyć),
• myśliciel (myśleć),
• okaziciel (okazać).
100
-iczka (-yczka)
Zob. też / See also -aczka, -alka, -anka, -arka, -awka, -erka, -ijka, -inka, -istka,
Nomina deminutiva (s.): różyczka (róża).
-idło (-ydło)
Zob. także / See also -adło, -dło, -owadło, -owidło.
simple machines or parts of machines: liczydło (liczyć), stawidło (stawić), wędzidło
(wędzić).
Nomina attributiva impersonalia (v.): kadzidło (kadzić), mazidło (mazać), powidło
(powić).
Nomina augmentativa (s.): filmidło (film), powieścidło (powieść), sztuczydło
(sztuka), wierszydło (wiersz).
-ier
Zob. / See -jer.
-ijczyk (-yjczyk)
Zob. także / See also -alnik, -ańczyk, -czyk, -elnik, -ik, -nik, -ownik.
Nomina delocativa (s.): Brytyjczyk (Bryt), Chilijczyk [czilijczyk] (Chile), Irakijczyk
(Irak).
-ijka (-yjka)
Zob. też / See also -aczka, -alka, -anka, -arka, -awka, -erka, -iczka, -inka, -istka,
Nomina delocativa feminativa (s.):
• Belgijka (Belg),
• Brytyjka (Brytyjczyk), Chilijka [czilijka] (Chilijczyk), Irakijka (Irakijczyk).
-ik (-yk)
Zob. też / See also -alnik, -ańczyk, -czyk, -elnik, -ijczyk, -nik, -ownik.
Nomina attributiva personalia (a.): młodzik (młody).
Nomina delocativa (s.): Anglik (*Angl-).
Nomina deminutiva (s.): aparacik (aparat), balonik (balon), ekranik (ekran),
grejpfrucik (grejpfrut), grosik (grosz), kalendarzyk (kalendarz), kluczyk (klucz), nożyk
(nóż), obcasik (obcas), pałacyk (pałac), płaszczyk (płaszcz), pokoik (pokój), portrecik
(portret), stolik (stół), talerzyk (talerz), teatrzyk (teatr), wąsik (wąs), wierszyk
(wiersz), wietrzyk (wiatr).
-in (-yn)
• Białorusin (Białoruś), Litwin (Litwa), Rusin (Ruś),
• przestarzałe / oldish: Tatarzyn (Tatar).
-ina (-yna), rodz. męski / masculine
Nomina augmentativa (s.) – z politowaniem / pityfully: chłopczyna (chłopiec),
studencina (student), urzędniczyna (urzędnik).
101
-ina (-yna), rodz. żeński / feminine

Zob. też / See also -anina.
Nomina objecti (v.): okleina (oklejać).
Nomina attributiva impersonalia (s.): jarzębina (jarząb), jeżyna (jeż), malina
(*mal-), żurawina (żuraw).
Nomina attributiva impersonalia (a.): baranina (barani), cielęcina (cielęcy),
słonina (słony), wołowina (wołowy).
Nomina loci (a.): cieśnina (ciasny), równina (równy), wyżyna (wysoki, wyższy).
Nomina feminativa (s.) – potoczne nazwiska i nazwy żon / colloquial wives' names:
Kuleszyna (Kulesza), starościna (starosta), wojewodzina (wojewoda), Zarębina
(Zaręba).
Nomina augmentativa (s.) – z politowaniem / pityfully:
• kobiecina (kobieta),
• mieścina (miasto).
-ini
Zob. / See -yni.
-iniec (-yniec)
Zob. także / See also -ec, -eniec, -owiec.
Nomina attributiva impersonalia (s.): kaczyniec (*kacz-), strączyniec (strąk).
• płaszczyniec (płaski),
• płaziniec (płaski).
Nomina loci (s.): babiniec (baba), czapliniec (czapla), dziedziniec (dziad), gościniec
(gość), sierociniec (sierota), zwierzyniec (zwierz).
-inka (-ynka)
Zob. też / See also -aczka, -alka, -anka, -arka, -awka, -erka, -iczka, -ijka, -istka,
Nomina singulativa (s.): śnieżynka (śnieg).
Nomina feminativa (s.): Białorusinka (Białorusin), Litwinka (Litwin), Rusinka
(Rusin).
Nomina deminutiva (s.): buławinka (buława), chatynka (chata).
-isia (-ysia)
Żeński odpowiednik formantu -iś.
The feminine counterpart of the -iś formant.
Nomina augmentativa feminativa (s.): dowcipnisia (dowcipniś), pięknisia (piękniś),
porządnisia (porządniś), strojnisia (strojniś).
-isko (-ysko)
Zob. też / See also -iszcze, -sko, -szysko.
Nomina objecti (v.): wykopalisko (wykopać), znalezisko (znaleźć).
Nomina loci (s.): kartoflisko (kartofel), kąpielisko (kąpiel), łożysko (łoże), ognisko
(ogień), palenisko (palenie), rżysko (reż dawne / old ‘żyto’), ściernisko (ścierń),
źródlisko (źródło).
Nomina loci (a.): grzybowisko (grzybowy), lodowisko (lodowy), letnisko (letni),
obozowisko (obozowy), wczasowisko (wczasowy), zapadlisko (zapadły), zimowisko
(zimowy).
102
Nomina loci (v.): łowisko (łowić), mrowisko (mrowić się), rozlewisko (rozlewać się),
urwisko (urwać się), usypisko (usypać), wykopalisko (wykopać), wysypisko (wysypać).
Nomina augmentativa (s.): biedaczysko (biedak), chłopaczysko (chłopak),
chmurzysko (chmura), diablisko (diabeł), domisko (dom), dziewuszysko (dziewucha),
kobiecisko (kobieta), kocisko (kot), ludziska (ludzie, lm.), nosisko (nos), palcisko
(palto), pijaczysko (pijak), psisko (pies), skalisko (skała), wietrzysko (wiatr), żmiisko
(żmija).
-ista (-ysta)
Nomina agentis (s.) – nazwy ludzi określonych zawodów, organizacji / people of
given professions, organizations: grzbiecista (grzbiet), rowerzysta (rower), szablista
(szabla), tenisista (tenis).
Nomina attributiva personalia (s.): buddysta (Budda), darwinista (Darwin), egoista
(ego), heglista (Hegel), judaista (Juda), kapitalista (kapitał), komunista (komuna),
marksista (Marks), norwidysta (Norwid), optymista (*optym-), pesymista (*pesym-),
realista (real), socjalista (*socjal-), teista (*te-), tradycjonalista (*tradycjonal-).
Nomina attributiva personalia (pr.+s.): ateista (a- + *te-).
-istka (-ystka)
Zob. też / See also -aczka, -alka, -anka, -arka, -awka, -erka, -iczka, -ijka, -inka,
Nomina feminativa (s.): ateistka (ateista), buddystka (buddysta), darwinistka
(darwinista), egoistka (egoista), grzbiecistka (grzbiecista), heglistka (heglista),
judaistka (judaista), kapitalistka (kapitalista), komunistka (komunista), marksistka
(marksista), norwidystka (norwidysta), optymistka (optymista), pesymistka
(pesymista), realistka (realista), rowerzystka (rowerzysta), socjalistka (socjalista),
szablistka (szablista), teistka (teista), tenisistka (tenisista),
-istwo
Zob. też / See also -alnictwo, -awstwo, -eństwo, -erstwo, -estwo, -nictwo, -ostwo,
-stwo.
Nomina essendi (a.): lenistwo (leniwy).
-iszcze (-yszcze)
Zob. też / See also -isko, -sko, -szysko.
Nomina attributiva impersonalia (s.): lepiszcze (lepić).
Nomina loci (a.): zgliszcze (zamiast / instead of żgliszcze; *zeżgły dawne / old
‘spalony’, żgać dawne / old ‘palić’).
Nomina augmentativa (s.): bożyszcze (bóg), kobieciszcze (kobieta), tomiszcze (tom).
-iszek
Zob. także / See also -ek, -siek, -szek, -uszek.
Nomina deminutiva (s.): braciszek (brat).
-iś (-yś)
Nomina hypocoristica masculina (s.): Henryś (Henryk).
Nomina augmentativa (a.): dowcipniś (dowcipny), piękniś (piękny), porządniś
(porządny), strojniś (strojny).
-itwa
Zob. też / See also -twa.
103
Nomina actionis (v.): gonitwa (gonić), modlitwa (modlić się).
-iwo
Zob. także / See also -wo.
Nomina instrumenti (v.): chłodziwo (chłodzić), krzesiwo (krzesać), spoiwo (spoić).
Nomina objecti (v.): kruszywo (kruszyć), paliwo (palić), pieczywo (piec), przędziwo
(prząść, przędzie), warzywo (warzyć), żniwo (żąć, żnie).
Nomina attributiva impersonalia (s.):
• staliwo (stal), szkliwo (szkło), żelaziwo (żelazo),
• żeliwo (żelazo).
Nomina augmentativa (s.): grosiwo (grosz), mięsiwo (mięso).
-izm (-yzm)
Zob. też / See also -aryzm.
Nomina essendi (s.): norwidyzm (norwidysta), optymizm (optymista), pesymizm
(pesymista), realizm (realista), tradycjonalizm (tradycjonalista).
Nomina essendi (s.) – nazwy zawodów, systemów społecznych, dziedzin nauki,
rzemiosła itd. / names of professions, social systems, branches of science, handicraft
etc.:
• katolicyzm (katolik), protestantyzm (protestant).
• ateizm (ateista), buddyzm (buddysta), darwinizm (darwinista), faszyzm
(faszysta), futuryzm (futurysta), heglizm (heglista), judaizm (judaista),
kapitalizm (kapitalista), komunizm (komunista), lamaizm (lamaista), marksizm
(marksista), socjalizm (socjalista), teizm (teista), terroryzm (terrorysta).
Nomina essendi (a.):
• archaizm (archaiczny), dramatyzm (dramatyczny), idiotyzm (idiotyczny),
liryzm (liryczny), magnetyzm (magnetyczny), metaforyzm (metaforyczny),
• kancelaryzm (kancelaryjny),
• solidaryzm (solidarny).
Nomina attributiva impersonalia (s.): barbaryzm (*barbar-), madziaryzm
(Madziar), norwidyzm (Norwid), polonizm (Polonia).
• amerykanizm (amerykański),
• archaizm (archaiczny), eufemizm (eufemiczny), idiotyzm (idiotyczny).
-izna (-yzna)
Zob. też / See also -cizna.
Nomina essendi (a.): amatorszczyzna (amatorski), pstrokacizna (pstrokaty), tężyzna
(tęgi).
Nomina essendi (a.) – nazwy cech kulturowych / features of cultures: angielszczyzna
(angielski), chińszczyzna (chiński), czeszczyzna (czeski), dostojewszczyzna
(Dostojewski), dulszczyzna (Dulska), francuszczyzna (francuski), kaszubszczyzna
(kaszubski), polszczyzna (polski), słowiańszczyzna (słowiański), włoszczyzna (włoski),
żeromszczyzna (Żeromski).
Nomina essendi (a.) – nazwy chorób / names of diseases: wścieklizna (wściekły).
Nomina essendi (v.) – nazwy chorób / names of diseases: kołowacizna (kołowacieć),
nosacizna (*nosać-).
• amatorszczyzna (amatorski), calizna (cały), chińszczyzna (chiński), drożyzna
(drogi), dziczyzna (dziki), malizna (mały), namulizna (namulony), opalenizna
104
(opalony), opuchlizna (opuchły), pstrokacizna (pstrokaty), spalenizna
(spalony), stęchlizna (stęchły), tanizna (tani),
• podobizna (podobny).
Nomina loci (a.): mielizna (miałki), obczyzna (obcy), ojczyzna (ojciec), płaszczyzna
(płaski), płycizna (płytki), stromizna (stromy).
Nomina collectiva (s.): kozaczyzna (Kozak), robocizna (robota).
Nomina collectiva (a.):
• bielizna (biały), chińszczyzna (chiński), golizna (goły), nierogacizna
(nierogaty), pańszczyzna (pański), starszyzna (starszy), włoszczyzna (włoski),
• ojcowizna (ojcowski).
Nomina collectiva (v.): spuścizna (spuścić).
-jer (-ier)
Zob. też / See also -er, -ynier.
Nomina agentis (s.): bankier (bank), brygadier (brygada), fryzjer (*fryz-), inżynier
(*inżyn-), karabinier (karabin), kasjer (kasa), magazynier (magazyn), portier
(*port-).
Nomina agentis (v.): pomagier (pomagać).
-jerka
-istka, -ka, -niczka, -owaczka, -uszka.
Nomina instrumenti (s.): sosjerka (sos).
-ka
Zob. także / See also -aczka, -alka, -anka, -arka, -awka, -erka, -iczka, -ijka, -inka,
-istka, -jerka, -niczka, -owaczka, -uszka.
• przechadzka (przechadzać się), przejażdżka (przejeżdżać), przepierka
(przepierać), przesiadka (przesiadać), ucieczka (uciekać), wpadka (wpadać),
zagrywka (zagrywać);
• odsiadka (odsiedzieć);
• obróbka (obrobić), przeróbka (przerobić), walka (walić, wtórnie / secondarily
walczyć), wywózka (wywozić), wywrotka (wywrócić);
• szermierka (szermierz), żołnierka (żołnierz);
• fuszerka (fuszer), żonglerka (żongler).
Nomina essendi (a.): pustka (pusty).
Nomina objecti (a.): mrożonka (mrożony), rąbanka (rąbany), układanka (układany),
wycinanka (wycinany).
Nomina objecti (v.): przeróbka (przerobić), wkładka (wkładać), wstawka (wstawiać).
Nomina attributiva impersonalia (s.): malinka (malina), narciarka (narciarz),
sałatka (sałata), wersalka (Wersal).
Nomina attributiva impersonalia (a.): blaszanka (blaszany), kartoflanka
(kartoflany).
Nomina singulativa (s.): mrówka (mrowie), słomka (słoma).
• Bułgarka (Bułgar), Czeszka (Czech), kaczka (*kacz-), Norweżka (Norweg),
Rumunka (Rumun), Szwajcarka (Szwajcar), Szwedka (Szwed);
• kosztorysantka (kosztorysant), ryzykantka (ryzykant);
105
•donosicielka (donosiciel), doręczycielka (doręczyciel), dostarczycielka
(dostarczyciel), gwałcicielka (gwałciciel), karmicielka (karmiciel),
krzewicielka (krzewiciel), krzywdzicielka (krzywdziciel), marzycielka
(marzyciel), mścicielka (mściciel), myślicielka (myśliciel), nauczycielka
(nauczyciel), okazicielka (okaziciel), oskarżycielka (oskarżyciel),
poręczycielka (poręczyciel), trucicielka (truciciel);
• akuszerka (akuszer), fryzjerka (fryzjer), portierka (portier);
• grubaska (grubas);
• Niemka (Niemiec), Nienka (Nieniec), Słowenka (Słoweniec), Słowinka
(Słowiniec), Ukrainka (Ukrainiec);
• Chinka (Chińczyk), Japonka (Japończyk), londynka (londyńczyk), Pakistanka
(Pakistańczyk), sofijka (sofijczyk), Walijka (Walijczyk), wiedenka
(wiedeńczyk);
• Angielka (Anglik).
Nomina deminutiva (s.):
• główka (głowa), kobietka (kobieta), lampka (lampa), ławka (ława), muszka
(mucha), myszka (mysz), nóżka (noga), podpórka (podpora), robótka (robota),
teoryjka (teoria), zupka (zupa),
• kluseczka (kluska), lampeczka (lampka),
• boginka (bogini).
Nomina hypocoristica feminina (s.): Ewka (Ewa), Heńka (Henryka), Tereska
(Teresa).
-ko
Zob. także / See also -ątko, -eczko, -uszko.
Nomina attributiva impersonalia (s.): żelazko (żelazo).
Nomina deminutiva (s.): drzewko (drzewo), kółko (koło), łóżko (łoże), pisanko
(pisanie), słonko (słońce).
-la
Nomina agentis (v.) – nazwy ludzi określonych zawodów / names of people of given
professions: cieśla (ciosać).
-log
Nomina agentis (s.) – nazwy ludzi określonych zawodów / names of people of given
professions: biolog (biologia), filolog (filologia), psycholog (psychologia).
-logini
Nomina agentis feminativa (s.) – żartobliwe nazwy kobiet określonych zawodów /
facetious names of women of given professions: filologini (filolog), psychologini
(psycholog).
-lożka
Nomina agentis feminativa (s.) – żartobliwe nazwy kobiet określonych zawodów /
facetious names of women of given professions: biolożka (biolog), filolożka (filolog),
psycholożka (psycholog).
-nia
Zob. także / See also -alnia, -arnia, -ownia.
Nomina loci (s.):
106
• poradnia (porada), portiernia (portier),
• stolarnia (stolarz), ślusarnia (ślusarz).
Nomina loci (v.): przychodnia (przychodzić), rozlewnia (rozlewać), zajezdnia
(zajeżdżać).
Nomina hypocoristica feminina (s.): Henia (Henryka), Terenia (Teresa).
-nica
Zob. także / See also -ica, -ownica.
Nomina agentis feminativa (s.): robotnica (robotnik).
Nomina attributiva feminativa (s.): bezwstydnica (bezwstydnik), nieszczęśnica
(nieszczęśnik), okrutnica (okrutnik), powiernica (powiernik), społecznica
(społecznik), złośnica (złośnik).
Nomina loci (a.): ciemnica (ciemny).
Nomina loci (s.): dzwonnica (dzwonnik), strażnica (strażnik).
Nomina loci (v.): mównica (mówić), zwrotnica (zwrócić).
Nomina feminativa (s.): siostrzenica (sostrzeniec), ulubienica (ulubieniec).
-nictwo
Zob. też / See also -alnictwo, -awstwo, -eństwo, -erstwo, -estwo, -istwo, -ostwo, -stwo.
Nomina actionis (s.): szkolnictwo (szkoła).
-nicza
Nomina agentis feminativa (s.): motornicza (motorniczy).
-niczka
Zob. także / See also -aczka, -alka, -anka, -arka, -awka, -erka, -iczka, -ijka, -inka,
-istka, -jerka, -ka, -owaczka, -uszka.
Nomina instrumenti (s.): papierośniczka (papieros), popielniczka (popiół).
Nomina attributiva feminativa (s.): czytelniczka (czytelnik), kierowniczka
(kierownik), okrutniczka (okrutnik), powierniczka (powiernik), pracowniczka
(pracownik), rysowniczka (rysownik), społeczniczka (społecznik), strażniczka
(strażnik), zwolenniczka (zwolennik).
-niczy
Zob. także / See also -czy.
Nomina agentis (s.): budowniczy (budowa), leśniczy (las), motorniczy (motor).
-nie
Zob. też / See also -cie, -enie.
Nomina actionis – substantiva verbalia (v.): czytanie (czytać), losowanie (losować),
pisanie (pisać), zebranie (zebrać).
Nomina essendi (a.): opanowanie (opanowany), zacofanie (zacofany).
Nomina objecti (s.): danie (dać), nagranie (nagrać), zebranie (zebrać).
-nik
Zob. też / See also -alnik, -ańczyk, -czyk, -elnik, -ijczyk, -ik, -ownik.
107
Nomina agentis (s.): górnik (góra), hutnik (huta), leśnik (las), liternik (litera),
robotnik (robota), rolnik (rola), sternik (ster), strażnik (straż).
Nomina instrumenti (v.): palnik (palić).
Nomina attributiva personalia (s.): złośnik (złość).
Nomina attributiva personalia (a.):
• bezwstydnik (bezwstydny), nieszczęśnik (nieszczęsny), okrutnik (okrutny),
społecznik (społeczny);
• zwolennik (stare / old zwoleny).
Nomina attributiva personalia (v.): powiernik (powierzać).
Nomina attributiva impersonalia (s.): sernik (ser).
Nomina attributiva impersonalia (a.): ręcznik (ręczny).
Nomina loci (s.): kurnik (kura), śmietnik (śmieć).
-no
Nomina actionis – substantiva verbalia (v.): kupno (kupić).
-oba
Zob. też / See also -ba.
Nomina actionis (a.): choroba (chory).
-och
Nomina augmentativa (a.): tłuścioch (tłusty).
-ocha
Nomina augmentativa feminativa (s.): tłuściocha (tłuścioch).
-oć
• dobroć (dobry);
• wilgoć (wilgotny).
Nomina attributiva impersonalia (a.): marzłoć (marzły), zmarzłoć (zmarzły).
-oł
Nomina masculinativa (s.): kozioł (koza).
-or
Nomina masculinativa (s.): gąsior (gęś), kaczor (kaczka).
-ostwo
Zob. też / See also -alnictwo, -awstwo, -eństwo, -erstwo, -estwo, -istwo, -nictwo,
-stwo.
Nomina essendi (s.) – sposób bycia / manner: członkostwo (członek), ojcostwo
(ojciec).
Nomina attributiva impersonalia (s.): dziadostwo (dziad).
Nomina loci (s.): domostwo (dom).
Nomina collectiva (s.): ziomkostwo (ziomek), żydostwo (Żyd).
Nomina collectiva (s.) – pary małżeńskie / bridal pairs: Adamostwo (Adam),
dyrektorostwo (dyrektor), generałostwo (generał), hrabiostwo (hrabia),
marszałkostwo (marszałek), profesorostwo (profesor), Stanisławostwo (Stanisław)
‘Stanisław z żoną / with his wife’, stryjostwo (stryj), wujostwo (wuj).
108
-ość
Nomina essendi: bladość, elitarność, dramatyczność, metaforyczność, osobliwość,
pracowitość, rzadkość, skłonność, szybkość, zarozumiałość, zuchwałość.
Nomina essendi – nazwy rodzajów działalności, zawodów, dziedzin nauki, rzemiosła
itd. / names of activity forms, professions, branches of science, handicraft etc.:
działalność, łączność, moralność.
Nomina attributiva impersonalia: osobliwość, rzadkość, uroczystość.
Nomina collectiva: społeczność.
-ota
Nomina actionis: robota.
Nomina essendi: ciepłota, wspólnota.
-owa
Nomina agentis: dźwigowa, kadrowa, motorowa, szeregowa, wagowa.
Nomina feminativa – nazwiska i nazwy żon, częściowo potoczne / wives' names,
partially colloquial: aptekarzowa (aptekarz), bratowa (brat), Moniuszkowa
(Moniuszko), Nowakowa (Nowak), profesorowa (profesor), synowa (syn).
-owaczka
-istka, -jerka, -ka, -niczka, -uszka.
Nomina instrumenti (v.): ładowaczka (ładować).
-owadło
Zob. także / See also -adło, -dło, -idło, -owidło.
simple machines or parts of machines: sznurowadło (sznurować).
-owca
Zob. też / See also -awca, -ca.
Nomina agentis (v.): kierowca (kierować).
-owicz
Nomina attributiva personalia – często żartobliwe / often facetious: działkowicz,
karierowicz, majsterkowicz, plażowicz, urlopowicz, wczasowicz.
-owiczka
Nomina attributiva feminativa – często żartobliwe / often facetious: działkowiczka,
karierowiczka, plażowiczka, urlopowiczka, wczasowiczka.
-owiec
Nomina attributiva personalia: synowiec.
Nomina attributiva impersonalia: makowiec, serowiec.
-owidło
Zob. także / See also -adło, -dło, -idło, -owadło.
Nomina attributiva impersonalia (v.): smarowidło (smarować).
109
-owie
Nomina collectiva – w jęz. potocznym pary małżeńskie, liczba mnoga / in colloquial
speech bridal pairs, plural: Adamowie, dziadkowie, Stasiowie ‘Staś z żoną / with his
wife’, wujkowie.
-owiec
Zob. także / See also -ec, -eniec.
Nomina attributiva personalia (s.): azetesowiec (AZS), działkowiec (działka),
ideowiec (idea), jaskiniowiec (jaskinia), korczakowiec (Korczak), ludowiec (lud),
światowiec (świat).
Nomina attributiva personalia (s.) – nazwy ludzi określonych zawodów, organizacji
/ people of given professions, organizations: cyrkowiec (cyrk), fachowiec (fach),
kosztorysowiec (kosztorys), łącznościowiec (łączność), naftowiec (nafta),
narzędziowiec (narzędzie), naukowiec (nauka), pocztowiec (poczta), stoczniowiec
(stocznia), związkowiec (związek).
Nomina attributiva impersonalia (s.): bananowiec (banan), biurowiec (biuro),
drobnicowiec (drobnica), galeriowiec (galeria), kasztanowiec (kasztan), kręgowiec
(kręg), lotniskowiec (lotnisko), odrzutowiec (odrzut), śmigłowiec (śmigło).
Nomina attributiva impersonalia (pr.+s.): bezkręgowiec (bez + kręg).
-ownia
Zob. także / See also -alnia, -arnia, -nia.
Nomina loci (s.): ciepłownia (ciepło), cukrownia (cukier), gazownia (gaz),
lakierownia (lakier), montażownia (montaż), narzędziownia (narzędzie), pracownia
(praca), wysyłkownia (wysyłka).
-ownica
Zob. także / See also -ica, -nica.
Nomina agentis feminativa (s.): pracownica (pracownik).
Nomina instrumenti (v.): kierownica (kierować), rysownica (rysować).
Nomina attributiva impersonalia (a.): dżdżownica (*dżdż- : deszcz).
-ownik
Zob. też / See also -alnik, -ańczyk, -czyk, -elnik, -ijczyk, -ik, -nik.
Nomina agentis (s.): stalownik (stal).
Nomina agentis (v.): kierownik (kierować), pracownik (pracować), rysownik
(rysować).
-owy
Nomina agentis: dźwigowy, motorowy, piecowy, szeregowy, wagowy, wojskowy.
-ówka
Zob. także / See also -anka, -ijka, -inka, -ka.
Nomina attributiva feminativa – często żartobliwe / often facetious: cyrkówka,
sportówka.
Nomina attributiva impersonalia: agronomówka, drożdżówka, kremówka,
kreskówka, motorówka, organistówka, pluszówka, podstawówka, poszlakówka,
Starówka, ubraniówka, wieczorówka, wyścigówka, żaglówka.
110
-ówna
Nomina feminativa – potoczne nazwiska i nazwy córek / colloquial daughters'
names: aptekarzówna, Baryczkówna, Moniuszkówna, Nowakówna, profesorówna.
-siek
Zob. także / See also -ek, -iszek, -szek, -uszek.
Nomina hypocoristica masculina (s.): Grzesiek (Grzegorz), Krzysiek (Krzysztof),
Rysiek (Ryszard).
-sko
Zob. też / See also -isko, -iszcze, -szysko.
Nomina collectiva (s.): wojsko (woj).
Nomina augmentativa (s.): babsko (baba), choróbsko (choroba), cielsko (ciało),
drzewsko (drzewo), dziursko (dziura), krówsko (krowa), łapsko (łapa), piwsko (piwo),
szafsko (szafa), trawsko (trawa), wińsko (wino), zielsko (ziele).
-stwo (-ctwo)
Zob. też / See also -alnictwo, -awstwo, -eństwo, -erstwo, -estwo, -istwo, -nictwo,
-ostwo.
Nomina actionis (s.): brakoróbstwo (brakorób), chamstwo (cham), chuligaństwo
(chuligan), drobnomieszczaństwo (drobnomieszczaństwo), dyrektorstwo (dyrektor),
grubiaństwo (grubianin), krętactwo (krętacz), matactwo (matacz), zuchwalstwo
(zuchwały).
Nomina actionis (s.) – rodzaje działalności, dziedziny nauki, sztuki, przemysłu,
• chrześcijaństwo (chrześcijanin), czytelnictwo (czytelnik), edytorstwo (edytor),
fryzjerstwo (fryzjer), górnictwo (górnik), hutnictwo (hutnik), korsarstwo
(korsarz), kreślarstwo (kreślarz), leśnictwo (leśnik), malarstwo (malarz),
muzealnictwo (muzealnik), pamiątkarstwo (pamiątkarz), piłkarstwo (piłkarz),
piractwo (pirat), pisarstwo (pisarz), rolnictwo (rolnik), szkolnictwo (szkoła),
tkactwo (tkacz), zbieractwo (zbieracz),
• myślistwo (myśliwy).
Nomina actionis (s.+v.) – rodzaje działalności, dziedziny nauki, sztuki, przemysłu,
rybołówstwo (ryba + łowić).
Nomina actionis (v.): przewodnictwo (przewodniczyć), zwycięstwo (zwyciężyć).
Nomina essendi (s.) – sposób bycia / manner:
• bohaterstwo (bohater), bóstwo (bóg), chamstwo (cham), chuligaństwo
(chuligan), drobnomieszczaństwo (drobnomieszczaństwo), dyrektorstwo
(dyrektor), grubiaństwo (grubiaństwo), mieszczaństwo (mieszczanin),
niewolnictwo (niewolnik), piractwo (pirat), próżniactwo (próżniak),
przewodnictwo (przewodnik), rutyniarstwo (rutyniarz), ryzykanctwo
(ryzykant), zbieractwo (zbieracz),
• barbarzyństwo (barbarzyńca).
• bogactwo (bogaty), łakomstwo (łakomy), ubóstwo (ubogi), zarozumialstwo
(zarozumialstwo), zuchwalstwo (zuchwały),
• męstwo (mężny).
111
Nomina objecti (s.): brakoróbstwo (brakorób) ‘przedmiot niedbale wykonany’,
malarstwo (malarz) ‘obrazy’.
Nomina objecti (v.): przekleństwo (przekląć, przeklnie), zwycięstwo (zwyciężyć)
‘pozytywny rezultat walki’.
Nomina loci (s.): księstwo (książę), opactwo (opat), państwo (pan), probostwo
(proboszcz).
Nomina collectiva (s.): bractwo (brat), chuligaństwo (chuligaństwo), dziadostwo
(dziad), mieszczaństwo (mieszczanin), państwo (państwo), piłkarstwo (piłkarz),
ptactwo (ptak), robactwo (robak), rycerstwo (rycerz), towarzystwo (towarzysz),
ziemiaństwo (ziemianin).
Nomina collectiva (s.) – pary małżeńskie / bridal pairs: państwo (pan).
Nomina collectiva (a.): rodzeństwo (rodny), społeczeństwo (społeczny).
-szek
Zob. także / See also -ek, -iszek, -siek, -uszek.
Nomina deminutiva (s.): ptaszek (ptak).
-szysko
Zob. też / See also -isko, -iszcze, -sko.
Nomina augmentativa (s.): ptaszysko (ptak).
-ś
Nomina hypocoristica masculina: Grześ, Krzyś.
-terka
Zob. także / See also -anka, -ijka, -inka, -ka, -ówka.
Nomina agentis feminativa: pasterka.
Nomina attributiva impersonalia: pasterka.
-terz
Nomina agentis: pasterz.
-tor (-ator)
Wyrazy łacińskiego pochodzenia. Tylko niektóre pochodzą od czasowników
istniejących w języku polskim, np. dyktator : dyktować.
Words of Latin origin. Only some of them are derived from Polish verbs, e.g.
dyktator : dyktować.
Nomina agentis: aktor, demonstrator, dyktator, dyrektor, edytor, informator,
instalator, koordynator, lektor, narrator, ordynator, redaktor.
-torka (-atorka; -tor / -ator + -ka)
Nomina agentis feminativa: aktorka, dyktatorka, dyrektorka, edytorka,
informatorka, instalatorka, koordynatorka, lektorka, narratorka, ordynatorka,
redaktorka.
-tuch
Zob. także / See also -uch.
Nomina agentis: pastuch.
Nomina augmentativa: świńtuch.
112
-twa
Zob. też / See also -itwa.
Nomina actionis (v.): bitwa (bić się), klątwa (kląć).
Nomina instrumenti (v.): brzytwa (*brzyć ‘golić’).
-uch
Zob. także / See also -tuch.
Nomina augmentativa: kluch, maluch, niedbaluch, staruch, uparciuch, wstręciuch.
-ucha
Nomina augmentativa feminativa klucha, malucha, niedbalucha, starucha,
uparciucha, wstręciucha.
-ula
Nomina hypocoristica feminina: Anula.
-ulec
Nomina instrumenti (a.): krzywulec (krzywy).
Nomina instrumenti (v.): hamulec (hamować), krępulec (krępować) ‘opaska uciskowa
nakładana na kończynę w celu zatrzymania krwawienia’, krzyżulec (krzyżować się).
-unek
Nomina actionis (v.): pocałunek (pocałować), rabunek (rabować), rysunek
(rysować), załadunek (załadować).
Nomina objecti (v.): rachunek (rachować), wizerunek (niemotywowane / not
motivated).
-unia
Nomina hypocoristica feminina: babunia, Ewunia, Jolunia.
-unio
Nomina hypocoristica masculina: dziadunio.
-ur
Nomina masculinativa: kocur.
-ura
Nomina objecti: fryzura.
-us
Nomina augmentativa: chytrus, dzikus.
-usia
Nomina hypocoristica feminina: Anusia, babusia, Bogusia, Jolusia.
-uska
Nomina augmentativa feminativa chytruska, dzikuska.
-uszek
Zob. także / See also -ek, -iszek, -siek, -szek.
Nomina deminutiva (s.): kwiatuszek (kwiat).
113
-uszka
-istka, -jerka, -ka, -niczka, -owaczka.
Nomina deminutiva (s.): paczuszka (paczka).
-uszko
Zob. także / See also -ątko, -eczko, -ko.
Nomina deminutiva (s.): serduszko (serce).
-uś
Nomina hypocoristica masculina: Boguś, dziaduś, Jacuś.
-uz
Nomina delocativa: Francuz.
-uzka
Nomina delocativa feminativa: Francuzka.
-wa
Nomina collectiva (s.): dziatwa (dzieci).
Nomina collectiva (a.): gęstwa (gęsty).
-wo
Zob. także / See also -iwo.
Nomina objecti (v.): mlewo (mleć), piwo (pić).
-yca
Zob. / See -ica.
-yciel
Zob. / See -iciel.
-ycz
Nomina essendi: gorycz, słodycz.
-yczka
Zob. / See -iczka.
-ydło
Zob. / See -idło.
-yjczyk
Zob. / See -ijczyk.
-yjka
Zob. / See -ijka.
-yk
Zob. / See -ik.
114
-ym
Nomina attributiva personalia: ojczym.
-yn
Zob. / See -in.
-yna
Zob. / See -ina.
-yni (-ini)
Zob. także / See also -czyni.
Nomina feminativa: bogini (bóg), członkini (członek), gospodyni (*gospod-),
mistrzyni (mistrz).
-yniec
Zob. / See -iniec.
-ynier (-inier)
Zob. / See -er, -jer.
Nomina agentis (s.): kosynier (kosa).
Nomina agentis (v.): uciekinier (uciekać).
-ynka
Zob. / See -inka.
-ysia
Zob. / See -isia.
-ysko
Zob. / See -isko.
-ysta
Zob. / See -ista.
-ystka
Zob. / See -istka.
-yszcze
Zob. / See -iszcze.
-yś
Zob. / See -iś.
-yzm
Zob. / See -izm.
-yzna
Zob. / See -izna.
115
-źń
Nomina essendi (v.): bojaźń (bać się < bojać się), przyjaźń (*przyjać, por./comp.
sprzyjać).
Prefiksy rzeczowników – Substantival prefixes

anty-
Przeciwstawność / Opponency: antypowieść.
arcy-
Wyższy stopień w hierarchii, wykroczenie poza normę / Higher degree in hierarchy,
exceeding the norm: arcybiskup, arcydzieło.
kontr-
Przeciwstawność / Opponency: kontradmirał, kontratak, kontrnatarcie.
nad-
exceeding the norm: nadciśnienie, nadinspektor, nadleśniczy, nadprodukcja,
nadwaga.
nie-
Brak lub przeciwstawność / Absence or opponency: niefachowiec, nieład,
nieprzyjaciel.
niedo-
Niedostatek, słaby stopień / Insufficiency, faint degree: niedorozwój, niedowaga.
pod-
Niższy stopień w hierarchii, podporządkowanie / Lower degree in hierarchy,
subordination: podinspektor, podsekretarz, podtyp, podzbiór.
przeciw-
Przeciwstawność / Opponency: przeciwnatarcie.
przed-
Akcja poprzedzająca właściwą / Action which precedes the main one: przedbieg,
przedmecz.
super-
exceeding the norm: superforteca.
wice-
Niższy stopień w hierarchii / Lower degree in hierarchy: wicedyrektor, wiceminister.
współ-
Wspólna cecha, wspólne działanie / Common feature, common action: współautor,
współmieszkaniec, współtwórca.
116
Rzeczowniki złożone pochodzące od wyrażeń

przyimkowych
Compound substantives of prepositional phrases
-e
Nomina attributiva impersonalia: międzywojnie, nadburcie, przedwiośnie,
przedzimie.
Nomina loci: bezdroże, bezludzie, odludzie, podgórze, przyproże, przyzębie,
zamoście, zarzecze.
-ek
Nomina attributiva impersonalia: naparstek, podgłówek, podnóżek.
-ik (-nik)
Nomina attributiva impersonalia: naramiennik, narożnik.
-ka
Nomina attributiva impersonalia: podpaska.
Złożenia – Compound substantives

Rzeczownik / substantive + o + rzeczownik / substantive
(współrzędnie / coordinate)
Nomina attributiva impersonalia: meblościanka.
(podrzędnie / subordinate)
Nomina attributiva impersonalia: gwiazdozbiór, księgozbiór.
Rzeczownik / substantive + o + czasownik / verb
Nomina actionis: winobranie.
Nomina agentis: krwiodawca, listonosz, miodojad, mrówkojad.
Nomina instrumenti: ciśnieniomierz, drogowskaz, piorunochron, śrubokręt,
wodociąg.
Przymiotnik / adjective + o + rzeczownik / substantive
Nomina attributiva personalia: cudzoziemiec, obcokrajowiec.
Nomina attributiva impersonalia: całokształt, czarnoziem, dobrobyt, starodrzew.
Liczebnik / numeral + o + rzeczownik / substantive
Nomina attributiva personalia: nastolatek.
Nomina attributiva impersonalia: czworonóg, dziesięciolecie, pięciolatka.
Liczebnik / numeral + rzeczownik / substantive
Nomina attributiva personalia: ćwierćinteligent.
Nomina attributiva impersonalia: czwórmecz, ćwierćfinał, dwumecz, dwuszereg,
półetat, stulecie, trójmecz.
117
Przysłówek / adverb + o + czasownik / verb

Nomina agentis: dalekowidz, krótkowidz.
Nomina instrumenti: długopis.
Czasownik / verb + i / y + rzeczownik / substantive
Nomina agentis: bawidamek, dusigrosz.
118
Sufiksy przymiotników – Adjectival suffixes

-alny
Zob. także / See also -arny, -elny, -ny.
Przymiotniki odczasownikowe / Deverbal adjectives – cecha podmiotu (czynna
możliwość) / a feature of the subject (active possibility): przemakalny, przenikalny,
przepuszczalny, wypłacalny.
Przymiotniki odczasownikowe / Deverbal adjectives – cecha przedmiotu (bierna
możliwość) / a feature of the object (passive possibility): definiowalny, jadalny,
kowalny, mierzalny, namacalny, naruszalny, niezaprzeczalny, odczuwalny,
odnawialny, opłacalny, oznaczalny, policzalny, powtarzalny, poznawalny,
przeliczalny, przetwarzalny, przewidywalny, przyswajalny, rozpoznawalny,
rozpuszczalny, rozwiązywalny, rozwijalny, słyszalny, sprawdzalny, umarzalny,
usuwalny, utwardzalny, widzialny, wycieralny, wyczuwalny, wykonywalny,
wymywalny, zauważalny, zmywalny.
Przymiotniki odczasownikowe / Deverbal adjectives – inne / others: grzebalny,
mieszkalny.
Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: absurdalny, aktualny,
banalny, genialny, globalny, molalny, naturalny, potencjalny, punktualny, trywialny.
-any
Zob. / See -ny.
-ański
Zob. / See -ski.
-arny
Zob. także / See also -alny, -elny, -ny.
Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: elementarny, molarny,
popularny.
-arski
Zob. / See -ski.
-asty
Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: iglasty, liściasty.
-aty
Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: brodaty.
-awczy
Zob. / See -czy.
-awy
Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: fosforawy, siarkawy,
uranawy.
Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: białawy, brudnawy,
gorzkawy, grubawy, łysawy, niskawy.
119
-cki
Zob. / See -ski.
-czy
Zob. / See -i.
-elny
Zob. także / See also -alny, -arny, -ny.
Przymiotniki odczasownikowe / Deverbal adjectives – cecha przedmiotu / a feature
of the object: czytelny.
-eński
Zob. / See -ski.
-i (-awczy, -czy, -iczy, -niczy, -y)
Zob. także / See also -czy.
Przymiotniki odczasownikowe / Deverbal adjectives – cecha podmiotu / a feature
of the subject: kierowniczy, nadawczy, odbiorczy, ogrzewniczy, ostrzegawczy,
ożywczy, wykonawczy.
Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: bliźniaczy, boży,
chałupniczy, człowieczy, gęsi, językoznawczy, kaczy, koci, kozi, krowi, kurzy, lisi,
lotniczy, miedniczy, nadawczy, obróbczy, obuwniczy, odbiorczy, ogrzewczy,
ogrzewniczy, osiedleńczy, owczy, pracowniczy, psi, ptasi, rybi, śpiewaczy, tajemniczy,
urzędniczy, wieśniaczy, wstawienniczy, wydobywczy, wykonawczy, wystawienniczy,
załadowczy, żabi.
-iczny
Zob. / See -ny.
-iczy
Zob. / See -i.
-ijny
Zob. / See -ny.
-ijski
Zob. / See -ski.
-iny
Zob. / See -ny.
-iński
Zob. / See -ski.
-isty (-ysty)
Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: górzysty, lesisty, zwalisty.
-liwy
of the subject:: płaczliwy, płaczliwy, pobudliwy, podejrzliwy, szkodliwy, troskliwy,
ustępliwy.
120
of the object: drażliwy, łamliwy, spolegliwy.
Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: bojaźliwy.
-ły
of the object: ogłuchły, oniemiały, osiwiały, oślepły, pobielały, poczerniały,
skamieniały, zdrewniały, zgniły, zmurszaly.
-niczy
Zob. / See -i.
-ny (-any, -iczny, -ijny, -iny, -yczny, -yjny, -yny)
Zob. także / See also -alny, -arny, -elny.
of the subject: domyślny, mylny, owocny, przydatny, słynny, wędrowny, zależny.
of the object: domyślny, najemny, przenośny, przejezdny, umowny, ustawny.
Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: abstrakcyjny, aluzyjny,
biblioteczny, biologiczny, chemiczny, dokumentacyjny, dolny, dyskusyjny, dzienny,
familijny, geograficzny, geologiczny, graniczny, kawiarniany, kontrolny, kopalniany,
owocny, matczyny, nocny, pedantyczny, polny, powietrzny, prawny, romantyczny,
rybny, skalny, szkolny, uczelniany, warzywny, wełniany, wieczorny, wodny, wojenny,
ziemny.
-owaty
Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: amebowaty,
beczułkowaty, głupkowaty, haczykowaty, misiowaty.
-owski
Zob. / See -ski.
-owy
Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: alkoholowy, autokarowy,
bramkowy, celowy, deszczowy, domowy, dopełniaczowy, dźwiękowy, lodowcowy,
magnetofonowy, miednicowy, miejscowy, mięśniowy, mocarstwowy, molowy,
narodowy, obróbkowy, ogrodowy, ortalionowy, osobowościowy, owocowy,
państwowy, planowy, polodowcowy, polowy, poradnikowy, potopowy, powielaczowy,
poziomowy, samochodowy, silnikowy, stażowy, szybowcowy, środkowy, ubraniowy,
urazowy, ustawowy, uzdrowiskowy, wieczorowy, wydziałowy, wypadkowy.
-ski (-arski, -ański, -cki, -eński, -ijski, -iński, -owski, -yjski)
Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: autorski, belgijski,
chełmiński, dekabrystowski, gaullistowski, inwestorski, koński, kopernikański,
kopernikowski, kreślarski, krośnieński, kubański, małżeński, maniacki,
marszałkowski, miejski, mistrzowski, molierowski, moniuszkowski, naiwniacki,
oenzetowski, ojcowski, olkuski, panowski, pański, partyzancki, paryski, piłkarski,
pływacki, polski, poznański, profesorski, rasistowski, rosyjski, rybacki, ryski,
sąsiedzki, sienkiewiczowski, społecznikowski, studencki, suski, szlachecki,
warszawski, wiejski, wirtuozowski, wrocławski, wuespowski, zawierciański.
121
-uchny
Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: maluchny, wąziuchny.
-usieńki
Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: malusieńki,
wąziusieńki.
-uśki
Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: głupiuśki, maluśki.
-uteńki
Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: głupiuteńki, maluteńki,
wąziuteńki.
-utki
Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: głupiutki, malutki,
nędzniutki, wąziutki.
-y
Zob. / See -i.
-yczny
Zob. / See -ny.
-yjny
Zob. / See -ny.
-yjski
Zob. / See -ski.
-yny
Zob. / See -ny.
-ysty
Zob. / See -isty.
Prefiksy przymiotników – Adjectival prefixes

arcy-
Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: arcybanalny,
arcyciekawy, arcykomiczny, arcykosztowny, arcymiły, arcynudny, arcyskromny,
arcyśmieszny, arcytrudny, arcyważny, arcyzabawny.
ekstra-
Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: ekstramocny,
ekstranowoczesny.
hiper-
Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: hiperkrytyczny,
hiperpoprawny.
122
nad-
Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: nadczuły, nadgorliwy,
nadwrażliwy.
nie-
Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: niebrzydki, niedrogi,
nieduży, niemłody.
niedo-
Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: niedokwaśny,
niedomyty, niedookreślony, niedotarty.
pod-
Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: podczerwony.
prze-
Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: przemiły, przepiękny,
prześmieszny, przezabawny.
przed-
Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: przedwczesny.
przy-
Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: przyciasny, przydługi,
przykrótki.
super-
Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: superciężki,
superdoskonały.
ultra-
Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: ultraczuły, ultrakrótki,
ultranowoczesny, ultraradykalny.
Przymiotniki pochodzące od wyrażeń przyimkowych

Compound adjectives of prepositional phrases
-i (-czy, -y)
Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: przeciwlotniczy.
-ny
Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: bezprawny, dogłębny,
międzyszkolny, nadnaturalny, nadwodny, nadziemny, napowietrzny, naskalny,
naziemny, oddolny, podziemny, pokontrolny, pozaszkolny, przedwojenny,
przybiblioteczny, zagraniczny.
-owy
Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: bezdeszczowy, docelowy,
domięśniowy, międzynarodowy, międzywydziałowy, nadpoziomowy, odśrodkowy,
123
podbramkowy, ponaddźwiękowy, ponadplanowy, pourazowy, powypadkowy,
pozaustawowy, przeciwalkoholowy, przedpotopowy, przydomowy, zamiejscowy.
-ski
Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: bezpański, odautorski,
podmiejski, przedmałżeński.
Przymiotniki złożone – Compound adjectives

ptakokształtny, rybokształtny, sokolooki, ssakokształtny, turkusooki.
Rzeczownik / substantive + o + czasownik / verb
chorobotwórczy, chwastobójczy, ciepłochronny, czasochłonny, kruszcorodny,
krwiotwórczy, kwasoodporny, mięsożerny, naftopochodny, ognioodporny,
owadobójczy, pracochłonny, rakotwórczy, rdzochronny, siarkonośny, siarkorodny,
węglopochodny, włóknodajny, złotonośny, życiodajny.
Przymiotnik / adjective + o + rzeczownik / substantive
ciemnooki, ciemnowłosy, długodystansowy, długonogi, długoterminowy,
długowełnisty, jasnooki, jasnowłosy, krótkodystansowy, krótkoterminowy,
krótkowełnisty, małokaloryczny, stałocieplny, szaroszeregowy, szybkonogi,
wełnistoręki, wielkopłytowy, wielkoseryjny, wielkoseryjny, wysokociśnieniowy,
zmiennocieplny.
Przymiotnik / adjective + o + przymiotnik / adjective
Złożone współrzędnie / coordinate: biało-czerwony.
Złożone podrzędnie / subordinate: jasnoniebieski.
Złożone podrzędnie, utworzone od frazy rzeczownkowej / subordinate, built of a
nominal phrase: historycznoliteracki.
Liczebnik / numeral + o + rzeczownik / substantive
czterokołowy, drugoplanowy.
Liczebnik / numeral + rzeczownik / substantive
dwupokojowy, kilkurodzinny, trzydniowy, trzypokojowy, stuletni.
Przysłówek / adverb [+ o +] czasownik / verb
cichobieżny, dalekosiężny.
124

Gramatica Limbii Polone GRAMATYKA POLSKA

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gramatica Limbii Polone GRAMATYKA POLSKA

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VORONEANU LAURENTIA, 4.

ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW

1) BUDOWA NARZĄDÓW MOWY

W języku polskim mamy 5 - 8 fonemów samogłoskowych: i, (y), e, a, o, u, (ą), (ę). W

Klasyfikacja samogłosek polskich

Fonem to najmniejsza jednostka mowy rozróżnialna dla użytkowników danego

Morfem to najmniejsza grupa fonemów, która niesie ze sobą określone znaczenie i

fonologiczna między dźwięcznym b i bezdźwięcznym p, zastąpienie jednego członu

Problemy fleksyjne i składniowe

1. typ- czasowniki zakończone na –ę, -esz np. piszę, piszesz

Wybór odpowiedniego paradygmatu nie jest sprawą łatwą, ponieważ odmiana

I ma temat rozszerzony z sufiksem –a lub –owa- nie wymieniającym się z

II charakteryzuje się sufiksem –a- wymieniającym się na –e- w niektórych formach

III ma temat zakończony sufiksem –i- (-y), np. męcz-y-ł,

V obejmuje wyrazy o temacie rdzennym kończącym się samogłoską, z którą

VI skupia czasowniki z tematem rdzennym zakończonym spółgłoską, np. plót-ł,

Szeroki zasięg mają błędy powstające w formach czasowników z nosową samogłoską

1.D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz, Kultura języka polskiego, t. 1., PWN W-

Rzeczowniki są nazwami osób,rzeczy, zwierząt,

ODMIENIAJĄ SIĘ PRZEZ:

rzeczowniki mają formę trzech rodzajów: męskiego, żeńskiego,

dom Polska pies dom

szkoła Polak dziecko pióro

kwiatek Warszawa ptak ciasto

tablicz Wisła zawodnik szkoła

gwiazda Anna zwierzę biurko

kaktus biel nauczyciel pudło

kwiat młodość lekarz burza

człowiek żal Polak wrona

dziecko radość zawodnik kukułka

tablica smutek Kowalski kwiat

Zaimek - to część mowy zastępująca inne częsci mowy.Zaimki wskazują na

*ZAIMKI RZECZOWNE (zastapują rzeczowniki)

*ZAIMKI PRZYMIOTNE(zastępują przymiotniki)

*ZAIMKI LICZEBNE (zastępują liczebniki)

*ZAIMKI PRZYSŁOWNE (zastępują przysłówki)

Liczebnik jest odmienną i samodzielną częścią mowy, wyrażającą liczbę lub

Odmiana i klasyfikacja liczebników:

Wyróżniamy następujące liczebniki: główne (jeden, dwa, dziesięć, sto, tysiąc,

- liczebniki ułamkowe nie odmieniają się

Liczebniki zbiorowe są używane w odniesieniu do: istot niedorosłych (dwoje dzieci,

Dwoje szczeniąt bawi się na podwórku.

Język polski, w przeciwieństwie do Word-formation, p. 1

Ortografia zaciera czasem budowę Orthography effaces the słowotwórczą

się wyodrębnić tylko teoretycznie, gdyż nie

Ciekawy i trudny w analizie przypadek Interesting and difficult steams in analysis

Istnieje szereg procesów, dzięki którym A number of processes which, it is possible

Szczególną formą afiksacji jest tworzenie

W słowotwórstwie polskim morfemy

Sorry, the text has not been translated yet

Nazwy rodzajów działalności Names of kinds of activities

1. -aczka: biegaczka, pływaczka, 1. -aczka: biegaczka, pływaczka,

Nazwy narzędzi Names of tools

Są to tzw. nomina instrumenti. They are so called nomina instrumenti.

Nazwy nosicieli cech Names of carriers of features

1. -istka: heglistka, optymistka. 1. -istka: heglistka, optymistka.

1. -owiec: kręgowiec, lotniskowiec, 1. -owiec: kręgowiec, lotniskowiec,

Nazwy par małżeńskich Names of married couples

Specjalny rodzaj nomina collectiva. A special kind of nomina collectiva.

1. -ka, -anka: Chinka, londynka, 1. -ka, -anka: Chinka, londynka,

Nazwy zdrabniające, ekspresywne i hipokorystyczne Diminutive, expressive and hypocoristic names

Nazwy zdrabniające (nomina deminutiva) Diminutive names (nomina deminutiva) are

Nazwy zgrubiające Augmentative names

Rzeczowniki prefiksalne Prefixal substantives