ABY WARBURG (1866 – 1929)

Scharakteryzuj rolę tradycji antycznej w sztuce nowożytnej w koncepcji A.

Warburga.

■ schizofreniczna koncepcja sztuki

■ dialektyczne relacje Mnemosyne (muza pamięci, przypomnienie) i Sophrosyne
(rozwaga)
■ pamięć społeczna, nie dziedziczna
■ antynomia natury i kultury
■ w pamięci społecznej pozostają obrazy antyczne, tak jak w antyku pozostawały obrazy
prymitywne (wąż w Laokoonie)
■ powtórzenie antyku w renesansie jest paralelne do rozumowania Hegla, do kategorii
Insichgehen, wiedzą przedwiedzy lub inaczej ponownym dokonaniem dokonanego
■ renesans zasadza się an antyku w dwojakim sensie
1. na mimetycznych możliwościach wypracowanych w starożytności
2. na przedstawieniu człowieka o ekspresyjnej mimice
■ zewnętrzne siły wytwórcze muszą być odzyskiwane
■ wewnętrzne siły wytwórcze chronione są przez społeczną mneme i nie dają się
wymazać
■ opracowanie motywu poruszonych szat, charakterystycznego dla malarstwa
florenckiego XV wieku
■ dostrzeżenie związku z hellenistycznymi dziełami sztuki
■ Warburg zakładał, że związek ten nie miał charakteru jedynie artystycznego
zapożyczenia, a musiał być uzasadniony konkretnym momentem historycznym, jego
początkowe plany rozwinięcia tego motywu szły nawet w kierunku analizy
materialistycznej
■ związek z sytuacją społeczną we Florencji
■ emocjonalizacja takich właśnie poruszonych elementów (fałdy szat) wskazywała na
zmianę stosunku odbierającego sztukę społeczeństwa do tematu ciała i mimiki
■ anamneza antyku do pewnego stopnia znamionowała racjonalizację i zeświecczenie
działalności artystycznej wcześniej organicznie związanej z Kościołem
■ stanowiło to otwarcie obszaru zakazanego
■ antyk stanowił rezerwuar form artystycznych, które jednak podejmowane były na
nowo pod określonym społecznym naciskiem, nie zaś autonomicznie w procesie
rozwoju sztuki
■ antyczne wzorce ekspresji i mimiki w twórczości Botticelliego
■ projekt atlasu Mnemosyne – do śmierci Warburg zapełnił czterdzieści tablic zbierając
około tysiąca fotografii, co ciekawe, nie ograniczał się jedynie do dzieł sztuki z
wyższej półki, a wykorzystał m.in. grafikę reklamową
■ w ujęciu Warburga tradycja antyczna miała być starą tłocznią, która sztancuje z
ekspresyjnych zdarzeń formuły według historycznego wzorca

Omów badania A. Warburga nad sztuką renesansu i jej kulturowymi

kontekstami.
 ■ założenie, ze badanie sztuki musi wiązać się z badaniem kontekstu kulturowego
■ nie wiązało się to z żadnym systemem metafizycznym, kontekst kulturowy w ujęciu
Warburga nie był zakorzeniony w heglizmie
■ związek sztuki florenckiej XV wieku z tradycją hellenistyczną (fałdy szat, ekspresja i
dynamika)
■ Warburg zakładał, że związek ten nie miał charakteru jedynie artystycznego
zapożyczenia, a musiał być uzasadniony konkretnym momentem historycznym, jego
początkowe plany rozwinięcia tego motywu szły nawet w kierunku analizy
materialistycznej
■ związek z sytuacją społeczną we Florencji
■ emocjonalizacja takich właśnie poruszonych elementów (fałdy szat) wskazywała na
zmianę stosunku odbierającego sztukę społeczeństwa do tematu ciała i mimiki
■ anamneza antyku do pewnego stopnia znamionowała racjonalizację i zeświecczenie
działalności artystycznej wcześniej organicznie związanej z Kościołem
■ analizy Boticelliego
○ w silnie zgiętym ramieniu Wenus Wolfflin widział wyraz temperamentu artysty
– Warburg pojmuje dzieło nie w kategorii stylu, a motywu
○ to motywowi, a nie artyście przypisana jest ekspresyjność
○ Primavera: nadnaturalnie poruszone ciało i szaty; stylizacja charakterystyczna
dla motywów z reliefów starożytnych, przejęta przez malarstwo nowożytne
○ Warburg nawiązuje do źródeł literackich, które w podobny sposób obrazują
motyw szat antycznych
○ ekspresyjne dążenie u artysty nie ma nic wspólnego z naturą (wcześniej
myślano, że natura zostaje przetransformowana w osobowości i
temperamencie artysty w formę ekspresyjną)
■ eksponowanie pierwiastka dionizyjskiego w badaniach Warburga (rozróżnienie
Nietzschego między Apollinem a Dionizosem
■ freski Ghirlandaia z Santa Maria Novenna we Florencji
○ analiza zespołu motywów
○ interpretacja schizofreniczności kultury
○ antynomia i dialektyka Mnemosyne i Sophrosyne
○ reminiscencja magicznego stosunku do obrazu (braku dystansu między
symbolem a jakością czy bóstwem, które reprezentuje)
○ nieposkromiona żywotność siły twórczej powstrzymywana przez przymus
Kościoła – potrzeba wyładowania nagromadzonej energii w mimice, ekspresji
postaci – odnalezienie takich wzorów w antycznej sztuce

Omów rolę ekspresji ciała w dziejach przedstawiania według A. Warburga.

■ ciało było pierwotnym medium, przez które człowiek wyrażał swój stosunek do świata
■ ekspresja ciała wywodzi się z pierwszej fazy kultury, z prymitywizmu
■ kultura prymitywna była magiczna – brak dystansu między symbolem a bóstwem
■ taniec miał wymiar magiczny, rytualny, był ważnym motywem
■ sztuka wywodzi się z pierwotnej cielesnej ekspresji
■ jakości kojarzone z pierwotną ekspresją ciała to dzikość, uleganie namiętnościom,
prymat natury (pojmowanej dychotomicznie w związki z kulturą)
■ zgodnie z koncepcją kulturowego ewolucjonizmu następuje ciągłość odzwierzęcej
formy człowieka
 ■ kultura obrazowa powstała na wyższych etapach rozwoju kultury zachowała zatem
pamięć tych pierwotnych ekspresji
■ kultura obrazowa powstawała w tym czasie co mitologia, a mitologia przedstawiała
szeroki repertuar skrajnych emocji i stanów psychicznych
■ w przedstawieniu obrazowym następowała sublimacja działań sił pierwotnych i
wyobrażeń
■ antyk łączyły silne więzi z prymitywizmem
■ człowiek antyczny w pamięci przechowywał obraz prymitywizmu i pierwotności,
niczym nieskrępowane namiętności
■ przedstawienia takie występowały w sztuce
■ przykłady: motyw szalejącej menady, formuła patosu (emocja, namiętność, gniew,
wzruszenie, ból, ekstaza)
■ antynomia natury i kultury powoduje, że mneme jest ograniczana przez Sophrosyne
■ sztuka staje się polem dialektycznego ścierania się Mnemosyne i Sophrosyne
■ pierwotne, prymitywne obraz ekspresji ulegają różnego rodzaju transformacji,
racjonalizacji, okiełznaniu
■ formuły patosu i motywy antycznej ekspresji ukształtowane u podstaw kultury
obrazowej są przechowywane w społecznej mneme, przekształcane według woli
twórczej artysty i powtarzane w sztuce nowożytnej
■ archetypiczne formuły patosu za sprawą Sophrosyne mogą występować w
zmienionym kontekście i w dystansie do przedstawienia obrazować inne wątki
■ szalejąca menada mogła zostać przetransformowana w Marię Magdalenę pod
Krzyżem
■ przykłady nowożytne: Botticelli, Ghirlandaio, Durer (Saturn jako alegoria
melancholii)

Scharakteryzuj ujęcie sztuki jako wyrazu ludzkiej psychiki w koncepcji A.

Warburga.

■ schizofreniczny charakter kultury

■ napięcia w psychice
■ inspiracje filozoficzną atmosferą fin de sieclu
○ modernizm, Schoppenhauer, dekadentyzm
○ psychoanaliza, Freud
○ paralele do Junga
○ Henri Bergson i elan vital – zainteresowanie korzeniami kultury w
prymitywizmie, pierwotna ekspresja ciała i dionizyjskość kultury echami
zainteresowania elan vital u Warburga
■ koncepcja dzieła sztuki zbliżona do pojęcia sublimacji u Freuda (sublimacja w sztuce
– odwrócenie popędu od celu bezpośredniego, ale nagannego ku pośredniemu i
społecznie akceptowanemu zaspokojeniu)
■ w kulturze zmaga się rozum i demonizm
■ forma artystyczna jest celem ujścia emocji i energii twórcy, jak w przypadku
Ghirlandaia
■ dialektyczny związek natury i kultury w psychice człowieka (to co pierwotne,
zwierzęce, naturalne, fizjologiczne hamowane jest w procesie socjalizacji przez
czynniki kulturotwórcze) przekłada się na dialektykę społecznej Mnemosyne i według
pojęć socjologicznych wykształconej w procesie socjalizacji Sophrosyne
■ istnienie pamięci społecznej podsuwającej artystyczne formy ekspresji
 ■ psychiczna, fizjologiczna pamięć człowieka pierwotnego, pozostała w świadomości w
rezultacie ciągłego procesu kulturowego ewolucjonizmu
■ procesy psychiczne zostają przełożone na dzieło pojmowane jako zespół motywów,
które poddają się lekturze dekonstrukcjonistycznej (  ) – motywy przynależą do
różnych języków, do różnych form, w przedstawieniu religijnym można znaleźć ślad
pierwotności, prymitywnej, dzikiej ekspresji
■ Warburg nazwał się psychohistorykiem

Wyjaśnij znaczenie A. Warburga dla wypracowania metody ikonologicznej.

■ Dvorak i Warburg prekursorami ikonologii

■ postrzeganie obrazu jako zespołu motywów było prototypowym dla ikonologii
ujęciem
■ zakorzenienie refleksji nad sztuką w szerszym kontekście kulturowym
■ interdyscyplinarność Warburga – łączenie szeregu dziedzin odzwierciedlone w jego
słynnej bibliotece
■ odejście od historii formy
■ rozumienie obrazu w związku z mentalnością, psychiką i świadomością
■ wspólne zainteresowanie Cassirerem ze strony Warburga i Panofsky’ego
■ w 1912 roku w jednym z tekstów Warburga o freskach z Ferrary po raz pierwszy pada
słowo „ikonologiczny”