Etyka – filozoficzna i normatywna teoria moralności (filozoficzna i normatywna teoria moralnej powinności działania).

Moralność – relacja między czynem a normą moralnością.

Aspekty moralności: prakseologiczny, deontologiczny, aksjologiczny, metafizyczny, autoteleologiczny, komunijny, komunikacyjny.
Główne sposoby rozumienia terminu „moralność”
Moralność indywidualna – M. to zespół uznawanych i praktykowanych przez konkretnego człowieka standardów moralnych
(wartości, norm moralnych, przekonań moralnych itp.) - moralność każdego człowieka jest inna;
Moralność społeczna (ogólnospołeczna; ethos)
M. jest rozumiana jako zespół uznawanych i praktykowanych przez członków określonej społeczności (wspólnoty) standardów
moralnych (wartości, norm moralnych, przekonań moralnych itp.) - istnieją rożne (różniące się między sobą) ethosy moralności:
np. chrześcijańska, laicka, także zawodowa: tu: nauczycielska;
Moralność uniwersalna (ogólnoludzka) – M. to zespół uniwersalnie ważnych standardów moralnych („prawd moralnych”) -
istnieje jedna moralność.
Etyka a etologia (etyka opisowa)
- etyka jest nauka normatywną – formułuje normy moralne i je uzasadnia. Rozstrzyga o moralnej wartości czynów
- etologia jest nauka opisową. Traktuje o ludzkich przekonaniach na temat dobra i zła moralnego
5. Etyka a teologia moralna
- obydwie dyscypliny dotyczą moralności, są normatywne
- różnica leży w źródłach wiedzy na temat moralności (dla teologii to: Objawienie, doświadczenie, rozum, dla filozofii:
doświadczenie i rozum);
Czyn – akt świadomy i dobrowolny
Przeszkody ograniczające sprawczość (świadomość i dobrowolność):
- aktualne: niewiedza, przymus, emocje
- habitualne: stereotypy, heurystyki (zob. D. Kahneman, A. Tversy) uzależnienia, choroby psychiczne
Norma moralności – źródło i kryterium moralnej wartości (moralnej powinności) czynu
Norma moralna – sąd o moralnej powinności działania (dotyczy wyróżnionej kategorii aktów ludzkich – np. aktów komunikacji:
norma: „Nie należy kłamać”).
Spór o normę moralności:
eudajmonizm – stanowisko et. wg którego normą moralności jest szczęście
deontonomizm – stanowisko etyczne wg którego normą moralności jest nakaz
personalizm – stanowisko etyczne wg którego normą moralności jest godność osobowa
Klasyczna koncepcja osoby:
Definicja: Osoba to indywidualna substancja o rozumnej naturze (Boecjusz
Własności osoby ludzkiej: godność, podmiotowość, relacyjność, cielesność;
Specyficznie osobowe zdolności: intelektualne poznanie, wolność, miłość.
Norma personalistyczna: osobę należy afirmować ze względu na nią samą (osobie należna jest miłość)
Afirmacja (miłość w znaczeniu etycznym) – intencjonalne pragnienie (racjonalne chcenie) dobra osoby, wyrażające się w
działaniu skoncentrowanym na urzeczywistnianiu (ochrona, przysparzanie) obiektywnych dóbr dla osoby.
Uzasadnianie norm moralnych
konsekwencjalizm (teleologizm) – stanowisko etyczne wg którego o moralnej wartości czynu decydują wyłącznie skutki tego
czynu (np. teorie utylitarystyczne)
nonkonsekwencjalizm (deontologizm) – stanowisko etyczne wg którego o moralnej wartości czynu nie decydują wyłącznie skutki
tego czynu – o moralnej wartości czynu decyduje zgodność danego czynu z odpowiadającą mu regułą deontyczną (obowiązkiem)
(np. etyka arystotelesowsko-tomistyczna, kantyzm, personalizm).
15. Uzasadnianie w etyce klasycznej:
wyznaczniki moralności czynu (cel podmiotowy, cel przedmiotowy, okoliczności)
aspekty moralnej oceny czynu: dobroć i słuszność moralna:
dobroć moralna – czyn jest moralnie dobry wtedy gdy jest zgodny z normą moralności w aspekcie celu podmiotowego
(intencji)
słuszność moralna - czyn jest moralnie dobry wtedy gdy jest zgodny z normą moralności w aspekcie celu przedmiotowego i
okoliczności
domniemanie słuszności stanowi kryterium dobrej intencji czynu
Prawo naturalne to zbiór norm moralnych (kategorycznych, obiektywnych, absolutnych), wyprowadzonych ( „odczytanych”) z
natury (poznania, analizy) ludzkiej.
Sumienie – ujęcie klasyczne
Def: sąd praktyczny, oceniająco-normatywny, odnoszący się do działania podmiotu
Sumienie może być omylne (co do prawa lub co do faktu) a jednak zawsze należy być mu posłusznym;
Sumienie może być: przeduczynkowe lub pouczynkowe, pewne bądź wątpiące, prawdziwe bądź błądzące;
Funkcja sumienia: jest subiektywną i ostateczną normą moralności
Teoria etyczna – zbiór uporządkowanych twierdzeń dotyczących moralności i jej teorii.
Główne aspekty (w tym zadania/wymogi) teorii etycznej (niezbędne do profesjonalnej refleksji etycznej nad wybranymi
dziedzinami aktywności ludzkiej):
identyfikacja głównej zasady etycznej (kryterium moralnego wartościowania);
 rozwiązywanie problemów moralnych (model uzasadniania twierdzeń etycznych);
spójność teorii
ekspercja etyczna (wiedza i umiejętności umożliwiające analizę problemów moralnych; w szczególności znajomość modeli
refleksji etycznej i posługiwanie się nimi do analizy szczegółowych zagadnień);
. Główne typy refleksji etycznej
nurt antyteoretyczny
nurt teoretyczny - główne teorie etyczne:
utylitaryzm (etyka konsekwencjalistyczna, główna zasada moralna: zasada użyteczności, norma moralności: użyteczność
powszechna),
kantyzm (etyka nonkonsekwencjlistyczna, norma moralności: imperatyw kategoryczny),
personalizm (etyka nonkonse wencjalistyczna, główna zasada moralna: tzw. norma personalistyczna, norma moralności: godność
osobowa)
współczesna etyka cnót (różne modele, prymat wymiaru podmiotowego nad przedmiotowym, działanie moralnie wartościowe
to działanie cnotliwe, nie zaś wynikające z takiej czy innej zasady etycznej; podkreśla się wagę pracy nad charakterem człowieka)
Etyka zawodowa nauczyciela i jej przedmiot
etyka zawodowa – filozoficzna i normatywna teoria (refleksja) moralności zawodowej
moralność zawodowa i jej warstwy:
– profesjonalne normy moralności ogólnospołecznej
– normy tradycji moralnej danego zawodu
– korporacyjne normy moralne danego zawodu (kodeks etyczny)
def: zespół standardów moralnych (sądów wartościujących, norm morlanych) dotyczących i/lub uznawanych przez osoby
reprezentujące/wykonujące określony zawód
* samoświadomość moralna zawodu – część wspólna MZ w rozumieniu przedmiotowym i podmiotowym – uznawana przez
osoby danego zawodu i dotycząca danego zawodu
22. Natura działania pedagogicznego
Praca nauczyciela jest raczej sztuką (działalnością o charakterze artystycznym nie technicznym); także rodzajem twórczości
naukowej (nauczyciel powinien wypracować samodzielnie wiedzę o sobie, o swojej pracy i sposobach przekazywania wiedzy
przedmiotowej);
Swoistość pracy pedagogicznej:
Komunikacyjny charakter działania nauczyciela;
Psychospołeczny kontekst pracy nauczyciela;
Intelektualny charakter pracy nauczyciela;
Podmiotowy charakter pracy nauczyciela.
23. Rozwój zawodowy nauczyciela jest związany z rozwojem moralnym. Polega on na równoległej i powiązanej ze sobą ewolucji
kompetencji praktyczno-moralnych i technicznych (R. Kwaśnica). Przebiega on od stadium wchodzenia w rolę zawodową (stadium
przedkonwencjonalne), poprzez pełną adaptację w tej roli (stadium konwencjonalne), ku fazie jej przekraczania i zastępowania
przepisu roli tożsamością osobową (stadium postkonwencjonalne), tj. taką wiedzą o sobie i własnych powinnościach, która daje
świadomość siebie jako osoby.
2. Rozwój moralny.
A. Klasyczna teoria rozwoju moralnego L. Kohlberaga (ujęcie racjonalistyczne; lata 70-90 XX).
B. Intuicyjno-społeczna teoria osądów moralnych J. Haidta (podejście intuicjonistyczne; Haidt, 2012). Ciekawe światło na ideę
rozwoju moralnego rzuca także znakomita praca S. Pinkera, „Zmierzch przemocy” [Pinker, 2015]. Autor wiąże ideę rozwoju
moralnego z ideą niekrzywdzenia jako elementarną intuicją moralną. Autor wykazuje, że znacząco zmniejsza się skala przemocy w
świecie z każdym wiekiem, co przemawiałoby na rzecz tezy, iż rozwój moralny jest faktem.
Ad. A. Klasyczna teoria rozwoju moralnego i jej aplikacja w pracy wychowawczej (uczeń i nauczyciel jako podmiot moralny o
określonym poziomie rozwoju moralnego).
1) Osie rozwojowe w sześcioetapowym modelu rozwoju moralnego L. Kohlberga:
- od egoizmu do altruizmu
- od heteronomii do autonomii
2) Model rozwoju moralnego wg L. Kohlbega
Kohlberg uważał, że istnieją wyraźne stadia rozwoju moralnego, i że jest on w znacznym stopniu zgodny z rozwojem
psychologicznym (korelacja ze zdolnościami i procesami kognitywnymi). K. twierdził, że wraz z rozwojem – szczególnie
intelektualnym i społecznym – poszczególni ludzie zmieniają swój sposób uzasadniania swoich sądów wartościujących, co w jego
przekonaniu stanowi istotny wyznacznik rozwoju moralnego. Nie chodzi więc o to, że ludzie na poszczególnych etapach rozwoju
moralnego dokonują podobnych ocen moralnych, różnica polega na innych sposobach uzasadniania tych ocen.
Ad. B. Współczesny psycholog moralności J. Haidt wychodzi od przekonania (pretendującego do uniwersalności, choć w
szczególny sposób typowego dla ludzi „Zachodu”), że moralność (w jej sensie wartościującym) wiąże się przede wszystkim z „ideą
niekrzywdzenia”. Dla większości ludzi działania, które nie krzywdzą innych ludzi (szerzej: istot) są moralnie akceptowalne. W
kontekście tego przeświadczenia Haidt stawia pytanie, czy istnieją działania, które nie krzywdzą innych a jednak są uznawane za
moralnie niedopuszczalne? Twierdzi, że można znaleźć takie przykłady, dlatego też ostatecznie identyfikuje sześć – jak sam
określa – fundamentów moralności: troska (jako wyraz idei niekrzywdzenia), sprawiedliwość (zasadniczo interpretowana jako
równość), autonomia, świętość, autorytet i lojalność.
Haidt opowiada się za intuicjonistyczną interpretacją myślenia i działania moralnego. Sądzi, że rozum (rozumowanie) jest
podporządkowany intuicjom, które mają na ogół charakter emocjonalny.
24. Kompetencje praktyczno-moralne (KP-M)
a) Kompetencja – połączenie trzech atrybutów: wiedzy, umiejętności i postaw, których określona konfiguracja zapewnia
efektywną realizację zadań. Zwykle towarzyszy temu świadomość kryteriów (standardów) wyznaczonych przez daną organizację;
b) Typologia kompetencji praktyczno-moralnych
A. Integralna kompetencja moralna wyraża się w tezie: „należy być odpowiedzialnym podmiotem, czego wyrazem jest afirmacja
bytu (w szczególności osoby)”
- odpowiedzialność
- afirmatywność (wobec świata, wobec osób - miłość w znaczeniu etycznym);
B. Wybrane operatywne kompetencje praktyczno-moralne:
- podmiotowość (sprawczość) – aspekt/warunek odpowiedzialności i moralności; aktualizacja podmiotowości dokonuj się przed
wszystkim w wymiarze intelektualnym (sprawnie działający rozum jako warunek intelektualnego poznania) i wolicjonalnym
(sprawnie działająca, elastyczna i silna wola);
- roztropność – usprawnia procesy decyzyjne i ich realizację;
- ekspercja etyczna – umożliwia analizę i ocenę tzw. problemów moralnych (zazwyczaj wykorzystując teorie etyczne);
- samoświadomość moralna (sumienie) – zdolność krytycznej analizy aktów sumienia
- uczestnictwo – zdolność angażowania się we wspólne działania na rzecz dobra wspólnego
* za kompetencje mogą być uznawane tradycyjne cnoty: sprawiedliwość, umiarkowanie, męstwo
o